อีสานบ้านเฮา

ชีวิตในทุงทาม

หลากชีวิตในทุงทาม “นักวิชาการใหสมญาปาทามวา ‘เปนมดลูกของแมนํ้า ไตของแผนดิน’ เนื่องจากเปนแหลงกําเนิดอาหารใหแก แผนดินและเปนปาที่มีความสําคัญตอระบบนิเวศ...”

ทุงกุลารองไห

หัวเราะและนํ้าตา ในทุงกุลารองไห “ที่วาทุงกุลาอดอยากยากแคน มาจากคนที่ไมรูจักทุงกุลาจริง แตคนที่อยูทุงกุลาจริงบเคยอด อาศัยทุงกุลานี่แหละ เลี้ยงลูกหลาน สงเรียนหนังสือ”

เกลืออีสาน

อีสานบานเฮา

เกลือ : ทองทะเล ใตธรณี ถึงความเค็มในตัวคน “ความเลอเลิศในคุณภาพของเกลืออีสานนั้น ครั้งหนึ่งเคยเปนสินคาที่คาขายไปไกลถึงแถบ รอบทะเลสาบเขมรและลุมนํ้าเจาพระยา”

วีระศักดิ์ จันทรสง แสง

เบิ่งแน

หมูบานดอกไมแดง

หุบๆ บานๆ เรื่องเลาขานหมูบานดอกไมแดง “การมีโอกาสไปทํามาหากินตางแดนและไดแตงงาน กับชายฝรั่ง เปนบานประตูที่จะกาวผานความยากแคน สูความมั่งคั่ง...กลายเปนคานิยมใหมของหมูบาน”

หมูบานงูจงอาง

วีระศักดิ์ จันทรสง แสง

รุงอรุณหรือสนธยา ของหมอยาและหมูบานงูจงอาง “ชาวโคกสงาแทบทุกหลังคาเรือนเลี้ยงอสรพิษไวใตถุนบาน เหมือนเปนสัตวเลี้ยง...สวัสดิภาพของคนในหมูบานอยูใกลชิด ภยันตรายจนหายใจไดกลิ่นกัน...”

ราคา ๒๔๐ บาท

ดงภูดิน

ISBN 978-974-7727-94-4

cover update.indd 184

หมวดประวัติศาสตร/สังคม

ดงภูดิน เมืองหลวงแหงเทพเทวาลุมนํ้ามูน “เบื้องหลังงานพิธีกรรมอันนาตื่นตา มีศรัทธาความเชื่อ ตอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ผูกพันอยูกับวิถีชีวิตความเปนอยู ของผูคนมาแตบรรพกาล...”

๒๔๐.11/10/2012 17:19

สารบัญ ๑๐

หลากชีวิตในทุ่งทาม

๖๒

หัวเราะและน�้าตา ในทุ่งกุลาร้องไห้

๑๐๘

เกลือ : ท้องทะเล ใต้ธรณี ถึงความเค็มในตัวคน

๑๕๒

รุ่งอรุณหรือสนธยา ของหมอยาและหมู่บ้านงูจงอาง

๑๘๘

หุบๆ บานๆ เรื่องเล่าขานหมู่บ้านดอกไม้แดง

๒๐๘

ดงภูดิน เมืองหลวงแห่งเทพเทวาลุ่มน�้ามูน

๘ file 1.indd 8

อีสำนบ้ำนเฮำ 9/10/2012 17:08

รับขวัญ โพธิ์ธารา โปตาลาในใจพ่อ และแด่ แพรวา-อันดาจันทร์ และแม่ของเธอ สองสาวอีสานที่ยังความชุ่มเย็นในหัวใจข้าพเจ้าเสมอมา

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 1.indd 9

9 9/10/2012 17:08

1๐ file 2.indd 10

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 14:56

แถวใต้ท้องเรือนั้นเคยเป็นผืนป่ำอยู่ก่อน เป็นป่ำทำมที่หมู่บ้ำนท่ำบ่อ (ศรีสงครำม) ภำพนี้ถ่ำยในเดือนสิงหำคม (๒๕๔๘) ซึ่งเป็นช่วงน�้ำขึ้น

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 2.indd 11

11 9/10/2012 14:57

Ò

Ú

52

16

52 𑵬 “√ “√§¥’

file 2.indd 16

ı

ˆ

˜

¯

˘

Û

Ù

อีสานบ้านเฮา

Ò 9/10/2012 14:57

พันธุ์ไม้ในทาม งำนวิจัยไทบ้ำนลุ่มน�้ำสงครำมตอนล่ำงพบว่ำ ในทำมลุ่มน�้ำสงครำมมีพันธุ์ไม้ไม่ต�่ำกว่ำ ๒๐๘ ชนิด และต่อไปนี้เป็นตัวอย่ำงบำงส่วน (ภำพ : วิสูตร อยู่คง)

๑ ต้นคัดเค้ำ ๒ ต้นกระโดนน�้ำ ๓ ต้นหว้ำ ๔ ต้นลุกพุก ๕ ผักสำยไหม ๖ ต้นกระเบำ ๗ กระบุก ๘ ต้นเข็มทำม ๙ ต้นเขทำม ๑๐ ต้นกระโดนโคก

๑๑ เครือลิ้นแฮด ๑๒ ต้นเหมือดแอ่ ๑๓ ไผ่กะซะ ๑๔ ต้นหมี่ ๑๕ หวำยน�้ำ ๑๖ ต้นเงี่ยงปลำดุก ๑๗ ต้นก่ำม ๑๘ ต้นมะดัน ๑๙ ผือ ๒๐ ต้นหูลิง

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 2.indd 17

17 9/10/2012 14:57

ปลาในทาม

ปลำเผำะ

ปลำเลิม

ปลำเวียนไฟ

ปลำโจก

ปลำกวง

ปลำก่ำ

ปลำคุยลำมแดง

ปลำคูน

ปลำตองกรำย

ปลำนำง

ปลำปำกค�ำ

ปลำฝำไล

ปลำยำง

ปลำรำกกล้วย

ปลำหนู

ปลำหมูหำงแดง

(ปลำพั่นทรำย)

1๘ file 2.indd 18

(ปลำตะเพียนทอง)

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 14:57

หลากชีวิตในทุ่งทาม

ทามมูน

จำนริมทำงบำงต้นบำนดอกแล้ว ดวงดอกรูปจันทร์เสี้ยวสีเพลิงย้อย ระย้ำรับแดดจ้ำหน้ำหนำว ตอซังหลังฤดูเก็บเกีย่ วซีดเศร้ำรำวอำลัยกับกำร พรำกจำกไปของเรียวรวง ลมตะวันออกเฉียงเหนือพัดควำมหนำวเย็นเข้ำ มำ ก่อนจะพำกันผ่ำนไป ท้องทุ่งอีสำนก�ำลังผันสู่ฤดูแล้ง ขณะที่แม่ท่อน ค�ำใบ เพิ่งเริ่มปักกล้ำด�ำนำ ชำวนำในขนบหรือนักวิชำกำรเกษตรมำเห็นคงต้องแปลกใจ ! แต่นี่ คือสำมัญวิถีของคนริมฝั่งน�้ำมูน โลกยังคงหมุนเวียนเปลีย่ นฤดู และชีวติ เขำก็หมุนวนไปตำมฤดูกำล เมื่อน�้ำลดหมดฝนพื้นน�้ำก็ถดถอย ปล่อยผืนดินให้เผยตัวขึ้นแทนที่ ทุ่งทำมที่เคยเป็นทุ่งน�้ำก็ได้เห็นบุ่ง บึง หนอง กุด ฮ่อง เลิง ฯลฯ กลับคืน มำให้คนท้องถิ่นได้ท�ำมำหำกิน ไม่ไกลจำกที่นำแซงของแม่ใหญ่ท่อน ผู้ชำยจำกบ้ำนผึ้งกลุ่มใหญ่ ก�ำลังล้อมข่ำยหำปลำในล�ำน�ำ้ มูน ชำวบ้ำนดอนแรดก�ำลังต้มเกลืออยูท่ รี่ มิ วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 2.indd 19

19 9/10/2012 14:57

หนองน�ำ้ ใส และแม่ใหญ่หลำยคนจำกหมูบ่ ำ้ นท่ำงำมก�ำลังเดินเข้ำป่ำทำม กุดเป่งกับเครื่องมือหำปลำ ขัวหอย และข้ำวห่อมื้อเที่ยง วงวัฏแห่งชีวิตของคนน�้ำมูนเคยชะงักไปช่วงหนึ่ง เมื่อแม่น�้ำถูกปิด กั้นด้วยสันเขื่อนรำษีไศล กระทั่งมีกำรเรียกร้องต่อสู้จนบำนประตูระบำย น�้ำถูกเปิดออก แม่น�้ำและป่ำทำมที่เคยเสียหำยก็กลับฟื้นคืนชีวิต วิถีและสีสันในทุ่ง ทำมกลับมำเคลื่อนไหวอย่ำงมีชีวิตชีวำอีกครั้ง ทำม ทีก่ ล่ำวถึงหลำยครัง้ ในหลำยย่อหน้ำทีผ่ ำ่ นมำ เป็นเหมือนป่ำชำยเลน น�้ำจืดของภำคอีสำน เป็นพื้นที่ชุ่มน�้ำประเภทหนึ่ง มีอยู่ทั่วไปในแถบลุ่ม แม่นำ�้ มูน ลุม่ แม่นำ�้ สงครำม และตำมล�ำน�ำ้ สำขำของแม่นำ�้ ทัง้ สองสำย รวม เนื้อที่มำกกว่ำ ๔ ล้ำนไร่ ทำม พ้องเสียงอย่ำงบังเอิญกับ time ภำษำอังกฤษ และควำมหมำย ก็ดูจะเกี่ยวกระหวัดกันอยู่ด้วย ในควำมหมำยว่ำ some time = บำงเวลำ ป่ำทำม เป็นป่ำบนทีร่ ำบลุม่ ริมฝัง่ แม่นำ�้ ทีม่ นี ำ�้ ท่วมถึงในบำงฤดูกำล อันเนือ่ ง มำจำกกำรเอ่อล้นฝั่งของกระแสน�้ำหลำก และท่วมเจิ่งนองอยู่อย่ำงนั้น ๓-๔ เดือนในทุกรอบปี นอกช่วงเวลำดังกล่ำวนี้ ป่ำทำมอยู่ในสภำพป่ำ บก ในป่ำทำมมีไม้ใหญ่ขึ้นอยู่ห่ำงๆ นอกนั้นเป็นไม้เล็กไม้เลื้อย ล�ำต้น แตกเป็นกอ มีกิ่งก้ำนสำขำมำก แตกหน่อได้ดีเมื่อถูกตัดหรือโดนไฟไหม้ และแพร่พนั ธุไ์ ด้ทงั้ กำรแตกหน่อและโดนกระแสน�ำ้ พัดพำเมล็ดพันธุไ์ ปงอก

2๐ file 2.indd 20

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 14:57

ยังที่เหมำะสม พรรณไม้ป่ำทำมมีคุณสมบัติทนน�้ำ สำมำรถด�ำรงชีวิตอยู่ ได้แม้จะโดนน�้ำท่วมจมอยู่ปีละ ๓-๔ เดือน และก็ทนต่อควำมแห้งแล้งได้ ดีเช่นกัน ในทำมจึงเป็นป่ำที่เขียวชอุ่มตลอดปี ด้วยร่มเงำของต้นเสียวป่ำ หัวลิง ฝ้ำยน�้ำ น�้ำจ้อย มะกอกน�้ำ มะดัน เบ็นน�้ำ และไผ่ ไม้เถำไม้เลื้อย จ�ำพวก เครือเบ็น คันจ้อง ผีผวน มันแซง ชีน�้ำ หวำยน�้ำผึ้ง เครือน�้ำจ้อย รวมทัง้ ไม้ใหญ่อย่ำงหว้ำ ตะเคียน กระเบำ กระโดนน�ำ้ ตีนเป็ด ยำง ชะมวง ฯลฯ พื้นที่ในทำมไม่ได้รำบเรียบเสมอกันโดยทั่ว หำกเป็นที่เนิน ที่ลุ่ม และที่มีน�้ำแช่ขังตลอดปี เป็นหนอง บึง กุด ฮ่อง ห้วย ฯลฯ บริเวณแอ่ง ลุ่มต�่ำที่ลำดลงไปต่อกับแหล่งน�้ำหรือทำงน�้ำในทำม มีน�้ำแช่ขังทั้งปีหรือ เกือบทั้งปี เรียกว่ำ บุ่ง บำงทีจึงเรียกป่ำประเภทนี้รวมกันไปว่ำ ป่ำบุ่งป่ำทำม สรรพชีวิตในป่ำทำมงอกเงยและเติบโตอยู่ท่ำมกลำงสภำพแวดล้อม ครึง่ บกครึง่ น�ำ้ ท�ำนองเดียวกับป่ำชำยเลนน�ำ้ เค็ม แต่หำ่ งไกลกันมำกในแง่ ของช่วงเวลำ วงจรของป่ำชำยเลนริมฝั่งทะเลหมุนเวียนอยู่ในรอบวัน แต่ป่ำทำม ริมแม่น�้ำภำคอีสำนกินเวลำยำวนำนเป็นขวบปี “ป่ำทำม เป็นมดลูกของแม่นำ�้ ไตของแผ่นดิน” นักวิชำกำรให้สมญำ ป่ำทำมในควำมหมำยว่ำเป็นแหล่งก�ำเนิดอำหำรให้แก่แผ่นดินและเป็นป่ำ ที่มีควำมส�ำคัญต่อระบบนิเวศอย่ำงยิ่ง ช่วยชะลอกำรไหลของกระแสน�้ำ หลำกและกรองเอำตะกอนธำตุอำหำรไว้ในบุง่ ทำม ก่อนสำยน�ำ้ จะไหลลงสู่ แม่น�้ำใหญ่และออกสู่ทะเล แต่หนุ่มลูกแม่น�้ำมูนแห่งหมู่บ้ ำนหำญฮี บอกว่ำ “ป่ำทำมเป็นตู้

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 2.indd 21

21 9/10/2012 14:57

62 file 3.indd 62

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 15:12

ข้าวหอมมะลิดีที่สุดในโลกอยู่ที่นี่ ในพื้นที่ร่วม ๒ ล้านไร่ของทุ่งกุลาร้องไห้

หัวเราะ และน�า้ ตา ใน

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 3.indd 63

63 9/10/2012 15:12

บ่อพันขัน บ่อน�้าจืดธรรมชาติท่ามกลางความเค็มของชั้นเกลือใต้ดิน ปากบ่อมีขนาดพอจ้วงขันตักได้ แต่มีน�้าใสเย็นไหลออกมาไม่ขาดสาย ภายหลังมีการสร้างขอบซีเมนต์กั้นเป็นอ่างรอบบ่อ ปรับภูมิทัศน์ และท�าแนวคันดินกั้นไม่ให้น�้ากร่อยในอ่างเก็บน�้าเอ่อเข้ามาท่วม ภาพงานวัน “สรงกู่” หรือการสรงน�้ากู่โบราณ ที่หมู่บ้านเมืองบัว ซึ่งนอกเหนือจากการสืบสานประเพณีแล้ว ปัจจุบันชุมชนก�าลังท�าวิจัยของท้องถิ่น ศึกษาประเพณีพิธีกรรมเพื่อน�ามาใช้ในการจัดการทรัพยากร และวิถีชีวิตของชุมชน

68 file 3.indd 68

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 15:13

หัวเราะและน�้าตา ในทุ่งกุลาร้องไห้

ทุ่งกุลาอยู่ตรงไหน

ทุ่งกุลาร้องไห้ อาจเป็นความหดหู่ คลุมเครือ ลึกลับ ในความรูส้ กึ ของคนทีไ่ ด้ยนิ ชือ่ หรือแม้กระทั่งคนในท้องถิ่นเอง “ทุง่ กุลาอยูต่ รงไหน ?” นักเขียนถามเจ้าถิน่ เมือ่ มายืนอยูใ่ นทุง่ กุลาแล้ว พระหนุ่มที่วัดแสนสีตอบ “ใจกลางของมันอยู่ที่สระสี่เหลี่ยม” “ผมว่าน่าจะอยู่แถวล�าพลับพลา” เป็นค�าตอบของอดีตนายฮ้อย เมืองสุวรรณภูมิ “อยูน่ แี่ หละ โน่นไงกองขีน้ กอินทรีหลังบ้านผมน่ะ” พ่อใหญ่เจ้าของ ร้านช�าข้างโรงเรียนบ้านโพนครกน้อยบุ้ยหน้าไปทางหลังบ้าน “แล้วอาณาเขตของมันกินคลุมไปถึงไหนครับ ?” “โคราชโน่นแหละ” พ่อใหญ่วาดมือไปทางตะวันตก ตรงกับทีพ่ อ่ ใหญ่

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 3.indd 69

69 9/10/2012 15:13

เกลอื แถบสมุทรสาครเคยเป็นแหล่งผลิตเกลือใหญ่ที่สุดในเมืองไทย แต่ปัจจุบันจ�านวนชาวนาเกลือลดลงไปมาก เนื่องจากถูกเกลือสินเธาว์อีสานเข้าครองตลาดแทน

108 file 3.indd 108

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 15:13

ท้องทะเล ใต้ธรณี ถึงความเค็มในตัวคน

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 3.indd 109

109 9/10/2012 15:13

ในหลายพื้นที่ ความกว้างใหญ่ของนาเกลือสินเธาว์ แลเวิ้งว้างไม่ต่างจากนาเกลือสมุทรแถบชายทะเล

ภายในโกดังเกลือของเหมืองเกลือพิมาย แหล่งผลิตเกลือ ใหญ่ที่สุดของประเทศไทยปัจจุบัน และเป็นเกลือสินเธาว์ที่ 114 สุทธิ์สูงถึงร้อยละ ๙๙.๙ มีความบริ file 3.indd 114

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 15:14

เกลือ : ท้องทะเล ใต้ธรณี ถึงความเค็มในตัวคน

สุภาษิตอังกฤษ--“ไม่มีอะไรใหม่อีกต่อไป ภายใต้ดวงอาทิตย์นี้” ทีต่ ดิ อยูห่ น้าพิพธิ ภัณฑ์ในประเทศอียปิ ต์ คงไม่จา� กัดการนิยามความ หมายไว้เฉพาะแต่กับมหาอารยธรรมแห่งลุ่มน�้าไนล์เท่านั้น กับเรื่องของฝุ่นในดินสินจากน�้าอย่างเกลือ ก็น่าจะอยู่ในค�าจ�ากัด ความนั้นได้เช่นกัน ในวันที่มีการจ� าแนกแยกแยะได้ว่า ผลึกเกลือรสเค็มสีขาวขุ่นที่ คนเรารู้จักมาแต่ก่อนยุคประวัติศาสตร์นั้น ประกอบขึ้นจากการเกาะเกี่ยว กันอยู่ระหว่างโมเลกุลของโซเดียมกับคลอไรด์ ผู้ค้นพบคงปลาบปลื้มกับ การสร้างความรู้ใหม่ให้แก่โลก คนต้มเกลือโบราณอาจไม่รู้ และคงไม่สนใจไยดีกบั สมการประหลาด ไม่คุ้นหูคุ้นตานั้นนัก แต่เขารู้มาก่อนนานนมแล้วว่าที่สุดของเกลือคือ ความเค็มที่ไม่สูญสลาย ความจริงนี้กลายมาเป็นค�าสั่งสอนลูกหลาน “จงรักษาความดี ดุจเกลือรักษาความเค็ม”

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 3.indd 115

115 9/10/2012 15:14

รุ่งอรุณ หรือสนธยา ของหมอยา และ 152 file 4.indd 152

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 15:58

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 4.indd 153

153 9/10/2012 15:58

สองนักชกงูรุ่นบุกเบิก บัวลีชัย ขวัญใจเมืองอีสาน และ เก้าแสน เก้าพยัคฆ์ (ปัจจุบันเสียชีวิตแล้ว)

นักชกเฒ่าต้องผันตัวเอง มาเป็นคนขายของที่ระลึก และรับจ้างถ่ายภาพให้นักท่องเที่ยว ที่เข้ามาเยี่ยมชมหมู่บ้าน

158 158 file 4.indd 158

านเฮา อีสานบ้อีาสานบ้ นเฮา 9/10/2012 15:59

รุ่งอรุณหรือสนธยา ของหมอยาและหมู่บ้านงูจงอาง

าน

งูยั้วเยี้ยอยู่ทั่วทั้งหมู่บ้าน ชาวโคกสง่าแทบทุกหลังคาเรือนเลี้ยงอสรพิษไว้ใต้ถุนบ้านเหมือน เป็นสัตว์เลี้ยงอย่างหนึ่ง งูจงอาง ราชาแห่งงูที่มีพิษร้ายแรงพอจะฆ่าช้าง ม้า วัว ควาย และ ตัวมันเองแม้จะเล็กกว่าโดยขนาด แต่ก็มีราคาเทียบได้กับสัตว์ลากไถเทียมเกวียนพวกนั้น สวัสดิภาพของคนในหมู่บ้านอีสานแห่งนี้ อยู่ใกล้ชิดภยันตรายจน หายใจได้กลิ่นกัน แต่บางคนที่คลุกคลีอยู่กับงูมาเกือบทั้งชีวิต ยังเห็นว่าอสรพิษไม่น่า กลัวเท่ากับบางสิง่ ใครมาหาเขาถึงบ้าน จะเห็นแถวตัวอักษรโย้เย้ยนื เรียง กันบนกระดานแผ่นหนึ่ง “เลี้ยงงูพิษ ดีกว่าคบมิตรใจคด” ค�าขวัญประจ�าใจของลูกผู้ชายผู้เป็นเจ้าของบ้าน

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 4.indd 159

159 9/10/2012 15:59

หุบๆ บานๆ เรื่องเล่าขาน

188 file 4.indd 188

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 15:59

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 4.indd 189

189 9/10/2012 15:59

เรือนไม้แบบพื้นบ้านอีสานดั้งเดิมปลูกอยู่ต่อรั้วกับบ้านสมัยใหม่ราคาเป็นสิบล้านบาท ในหมู่บ้านดอกไม้แดง

19๔ file 4.indd 194

อีสานบ้านเฮา 9/10/2012 15:59

หุบๆ บานๆ เรื่องเล่าขาน หมู่บ้านดอกไม้แดง

๑

“พี่ยอมให้ลูกสาวขายตัวหรือ ?” “จะให้ผมตอบอย่างลูกผู้ชายไหม...” “เอาอย่างนั้น” “ยอม !” นายห�ากับนายไข่นยุ้ นัง่ คุยกันอยูใ่ ต้ถนุ บ้านไม้หลังใหญ่ คนแรกเป็น ชายวัยกลางคนและเป็นชาวบ้านดอกไม้แดงโดยก�าเนิด บ้านไม้หลังใหญ่ ของเขาตั้งอยู่ฟากซ้ายมือของถนนสายหลักที่ทอดมาจากตัวอ�าเภอ ส่วน ชายรุ่นน้องที่นั่งคุยอยู่กับเจ้าของบ้าน เป็นคนต่างถิ่นที่ถูกเรื่องเล่าขาน เกี่ยวกับหมู่บ้านดอกไม้แดงชักน�าให้เดินทางมาที่นี่ “ถ้าผมเป็นข้าราชการอยู่ในอ�าเภอ หรืออาศัยอยู่ในเมืองอย่างคุณคงไม่มีปัญหา” นายห�าว่าต่อ “แต่ผมอยู่ในหมู่บ้านดอกไม้แดง ผมต้องมี บ้านใหญ่โตเหมือนคนอื่น”

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 4.indd 195

195 9/10/2012 15:59

20๘ file 5.indd 208

เมืองหลวง แ อีสานบานเฮา

9/10/2012 16:11

ง แห่งเทพเทวาลุ่มน�า้ มูน วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง

file 5.indd 209

209

9/10/2012 16:11

ที่หอเจ้าดงภูดิน หรือแม้ตามหอเจ้าอื่นๆ ไม่มีการสร้างรูปปั้นองค์ญาพ่อ มีเพียงตุ๊กตาไม้เป็นสัญลักษณ์ในการ สักการบูชา

วันหลังจากบวงสรวงญาพ่อดงภูดิน ชาวลุ่มน�้ามูนในแต่ละชุมชน จะไปเลี้ยงบวงสรวงเทวาตาปู่ในป่าชุมชนของพวกเขา ภาพนี้เป็นที่ศาลตาปู่ของบ้านผึ้ง ในต�าบลหนองแค อ�าเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ file 5.indd 216

9/10/2012 16:12

ดงภูดิน เมืองหลวงแห่ง เทพเทวาลุ่มน�้ามูน า นํ้ า

โพนทราย

ลํ า น ํ้ า เ

เส

ีย โพนทราย ว

วังใหญ

สุรินทร

รัตนบุรี

ว

ยโสธร

ศิลาลาด วัดงภู งใหญดิน ัน ดงภูแทดง

ยโสธร ศิลาลาด ดงภูดิน ดงภูแดง

ราษีไศล แ ม เขื่อนปากมู ล ราษีไศล นํ้ า มู น เขื่อนปากมู ล บึงบูรพ แ ม น วัดศรี ํ้ า ม วัดศรีบึงบูรพ บึงบูรพ ูน รัตนบุรบึี งบูรพ ศรีสะเกษ ศรีสะเกษ ทั น

ห ว ย ทั บ

สุรินทร

สี ย

ห ว ย ทั บ

รอยเอ็ด

รอลยเอ็ ด ํ

๑

เพียงปีละ ๒ วันเท่านั้นที่ดงภูดินจะเปลี่ยนไปจากที่เคยเป็น ป่าดงดิบบนโคกสูงริมแม่น�้ามูนทีร่ ม่ รืน่ เงียบสงัด มีเพียงเสียงนกป่า เรไรร้อง เสียงสายลมโบกใบไม้ และเสียงไส้เดือนชอนไชดิน จนในยาม มีงานพิธีช่วงกลางฤดูร้อนและต้นฤดูหนาวเท่านั้น ที่ดงภูดินจะอึกทึก ครึกครื้น เป็นที่ชุมนุมคน-และองค์เทพเทวา ใช่--ทวยเทพในอีกภพภูมิ ที่จะมาพบหน้าญาติมิตร และรับการ บวงสรวงบูชาจากลูกหลานที่ยังเกิดดับเวียนว่ายอยู่ในโลกมนุษย์ เสียงมโหรีดนตรีพื้นบ้านดังน�าขึ้นก่อน จากนั้น “เทียม” ที่อยู่ใน ชุดแพรไหมสีสันพรรณราย ก็ทยอยกันลุกขึ้นร�าเซิ้งไปตามจังหวะดนตรีที่ ฉึบฉับรับส่งท่วงท�านองอย่างเร่งเร้าใจ

วีระศักดิ์ จันทร์ส่งแสง file 5.indd 217

217 9/10/2012 16:12

ชีวิตในทุงทาม

หลากชีวิตในทุงทาม “นักวิชาการใหสมญาปาทามวา ‘เปนมดลูกของแมนํ้า ไตของแผนดิน’ เนื่องจากเปนแหลงกําเนิดอาหารใหแก แผนดินและเปนปาที่มีความสําคัญตอระบบนิเวศ...”

ทุงกุลารองไห

หัวเราะและนํ้าตา ในทุงกุลารองไห “ที่วาทุงกุลาอดอยากยากแคน มาจากคนที่ไมรูจักทุงกุลาจริง แตคนที่อยูทุงกุลาจริงบเคยอด อาศัยทุงกุลานี่แหละ เลี้ยงลูกหลาน สงเรียนหนังสือ”

เกลืออีสาน

อีสานบานเฮา

เกลือ : ทองทะเล ใตธรณี ถึงความเค็มในตัวคน “ความเลอเลิศในคุณภาพของเกลืออีสานนั้น ครั้งหนึ่งเคยเปนสินคาที่คาขายไปไกลถึงแถบ รอบทะเลสาบเขมรและลุมนํ้าเจาพระยา”

วีระศักดิ์ จันทรสง แสง

เบิ่งแน

หมูบานดอกไมแดง

หุบๆ บานๆ เรื่องเลาขานหมูบานดอกไมแดง “การมีโอกาสไปทํามาหากินตางแดนและไดแตงงาน กับชายฝรั่ง เปนบานประตูที่จะกาวผานความยากแคน สูความมั่งคั่ง...กลายเปนคานิยมใหมของหมูบาน”

หมูบานงูจงอาง

วีระศักดิ์ จันทรสง แสง

รุงอรุณหรือสนธยา ของหมอยาและหมูบานงูจงอาง “ชาวโคกสงาแทบทุกหลังคาเรือนเลี้ยงอสรพิษไวใตถุนบาน เหมือนเปนสัตวเลี้ยง...สวัสดิภาพของคนในหมูบานอยูใกลชิด ภยันตรายจนหายใจไดกลิ่นกัน...”

ราคา ๒๔๐ บาท

ดงภูดิน

ISBN 978-974-7727-94-4

cover update.indd 184

หมวดประวัติศาสตร/สังคม

ดงภูดิน เมืองหลวงแหงเทพเทวาลุมนํ้ามูน “เบื้องหลังงานพิธีกรรมอันนาตื่นตา มีศรัทธาความเชื่อ ตอสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ผูกพันอยูกับวิถีชีวิตความเปนอยู ของผูคนมาแตบรรพกาล...”

๒๔๐.11/10/2012 17:19