Financieel Verslag 2009
Rijk aan ideeĂŤn Rabobank Den Haag en omgeving
Rijk aan ideeën Pagina 3
xx
Rijk aan uitdagingen Directievoorzitter Ron Droste Pagina 6
Rijk aan ambitie Directeur Wholesale Marius Hovius Pagina 9
Rijk aan mogelijkheden Directeur Retail Matthé van Tour Pagina 12
Rijk aan oplossingen Directeur Bedrijfsmanagement Nathanja van Beem Pagina 16
Rijk aan resultaten Raad van Commissarissen Pagina 19
Jaarrekening 2009 Pagina 31
Bankgegevens
Rabobank Den Haag en omgeving is rijk aan ideeën. Zo stellen we klantbelang voorop doordat leden invloed en zeggenschap hebben op het beleid. Ook kunnen ze meebeslissen over de besteding van het coöperatieve dividend van de Rabobank in Den Haag en omgeving. Daarnaast doen we er alles aan om dicht bij onze klanten te staan. Door virtueel bankieren via bijvoorbeeld internet of telefoon mogelijk te maken, maar ook via onze kantoren. Verder blijven we ook in deze economisch turbulente tijden langer achter onze klanten staan en helpen we zowel gevestigde als startende ondernemers waar mogelijk met advies, kredietverlening en netwerkbijeenkomsten. Al onze ideeën – van beatstad op het Malieveld tot het Ondernemersplein – droegen bij aan het goede verloop van 2009 voor Rabobank Den Haag en omgeving. Ons marktaandeel is verder gegroeid. Wij hebben het vertrouwen van onze klanten weten te behouden, hetgeen een solide basis vormt voor de toekomst. Ron Droste, directievoorzitter
2 | Financieel Verslag 2009
‘Mijn idee: van Rabobank Den Haag en omgeving een nóg grotere bank maken’ Ron Droste, directievoorzitter
Rijk aan uitdagingen. Hoe kon Rabobank Den Haag en omgeving het in alle opzichten goede jaar 2008 overtreffen? Daarin slaagde de bank mede dankzij de winnende formule van het coöperatieve concept.
Idee: bedrijfskosten omlaag Vergeleken met andere Rabobanken hadden wij in 2009 de wind mee. Voor een deel konden we dat op ons eigen conto schrijven, doordat we de bedrijfskosten met 8% omlaag brachten. We hebben in 2009 gedurende het jaar een daling van 8% gerealiseerd in het totaal aantal medewerkers (incl externen). Een andere belangrijke oorzaak is dat wij niet in branches zitten die zwaar zijn geraakt door de economische crisis. In onze stad is de overheidssector stevig geworteld. Die zorgt ervoor dat we minder snel dalen in tijden van crisis en minder hard groeien in periodes van hoogconjunctuur. Ik verwacht wel dat de bezuinigingen die de komende jaren op burgers, bedrijven en overheden afkomen ook gevolgen kunnen hebben voor de publieke sector in Den Haag en uiteindelijk onze bank. Rabobank Den Haag en omgeving heeft beduidend minder hypotheken verkocht in 2009 dan in het jaar ervoor. Dat is een direct gevolg van de recessie. We behaalden een marktaandeel vergelijkbaar met dat van 2008, maar het volume was wel ongeveer 100 miljoen euro minder. Met name de bovenkant van de huizenmarkt kwam in 2009 vrijwel stil te liggen.
Idee: stabiele bank zijn en blijven We bevonden ons in een verstoord concurrentieveld, door de overheidsbemoeienis en de staatsbanken die zijn ontstaan met de overname van ABN AMRO en Fortis. Wij houden ons echter vast aan de bestendige lijn die ons heeft gebracht waar we nu staan. Het coöperatieve concept van de Rabobank is een winnende formule. Het draait daarbij om een langetermijnvertrouwens-relatie met de klant in plaats van rendement op de korte termijn. Natuurlijk moeten ook wij resultaat boeken om als bank gezond te blijven. De winst houden we daarom grotendeels in het bedrijf. De rest laten we ten goede komen aan maatschappelijke initiatieven. Daardoor zijn we nog steeds een solide bank. Banken vallen om, maar de Rabobank behoudt z’n tripleA status. Dat komt doordat we op een degelijke en stabiele manier opereren.
Idee: achter de klant staan Onze coöperatieve achtergrond blijkt ook uit het feit dat we langer achter onze klanten blijven staan in moeilijke tijden. We zijn er erg terughoudend in om mensen te dwingen hun huis of bedrijfspand te laten verkopen. Hoewel we een grote speler zijn als Rabobank, zie je dat het aantal gedwongen verkopen bij ons laag was in 2009. Dat heeft er overigens ook mee te maken dat
onze klanten niet overgefinancierd zijn in de jaren hiervoor. Dit zit in onze genen – die manier van bankieren willen we niet, dat past niet bij ons. Omdat het bedrijfsleven het in 2009 moeilijk had, zie je dat sportverenigingen en culturele instellingen moeilijker aan sponsorgelden konden komen. Wij hebben de sponsorbudgetten daarom in 2009 verhoogd. Desondanks konden we niet alles op onze schouders nemen en hebben we helaas ook vaak ‘nee’ moeten verkopen. Het Stimuleringsfonds heeft in 2009 ook flink meer geld gekregen. Met dit fonds geven we kleinschalige projecten in Den Haag, Rijswijk, Voorschoten en Wassenaar een steuntje in de rug. Ook dat is echt iets van de coöperatie: leden van onze ledenraad beslissen over de verdeling van het geld.
Idee: tevreden medewerkers, loyale klanten De Rabobank Groep in haar geheel maakte in 2009 ook winst. Mede daardoor is Rabobank Den Haag en omgeving een oase van rust in de hectische financiële wereld. Dat vertaalt zich ook naar onze medewerkers. We zijn niet gedwongen ingrijpende saneringen door te voeren, waardoor medewerkers zich kunnen blijven concentreren op de bancaire dienstverlening. Er heerst een goede sfeer, de medewerkers zijn over het algemeen erg tevreden. Dat blijkt uit het
Rabo Servicedesk
KvK en bank onder één dak Tijd is geld. Zeker voor ondernemers. De Rabobank en de Kamer van Koophandel in Den Haag helpen hen tijd te winnen. Want sinds juli 2009 zit er in het KvK-kantoor aan de Koningskade een Rabo Servicedesk. Het is de eerste plek in Nederland waar ondernemers hun KvKen bankzaken onder één dak kunnen regelen. Rabobank Den Haag en omgeving won de tender die de KvK uitschreef onder verschillende banken. Algemeen directeur van de KvK Den Haag Gert Zandsteeg: ‘De filosofie van de Rabobank sluit goed aan op onze wensen. Wij rekenen op een langdurige en goede samenwerking.’
4 | Financieel Verslag 2009
medewerkerstevredenheidsonderzoek. Ook de uitkomst van het klantloyaliteitsonderzoek stemde tevreden. De waardering was al hoog, maar is in 2009 verder gestegen. We zien het ook aan het aantal klanten dat afscheid neemt van onze bank: dat was in 2009 kleiner dan ooit. Tegelijkertijd is de instroom van nieuwe klanten over de hele linie groot, waardoor onze positie in ons werkgebied steeds sterker wordt.
Ron Droste:
‘Bruggen bouwen naar economie en publieke sector’ ‘In 2009 droeg ik drie petten. Ik was dat jaar zowel directeur Wholesale als directeur Retail. Daar kwam in augustus 2009 ook de functie van directievoorzitter bij. Dat was natuurlijk teveel van het goede. Ik ben dan ook dolblij dat de directie met de komst van de nieuwe directeuren voor Retail en Wholesale is uitgebreid van twee naar vier personen. Als directievoorzitter ben ik nu het visitekaartje van de bank naar buiten. Dat vul ik onder meer in via diverse bestuursfuncties, zoals bij het VNO-NCW. Daarnaast vertegenwoordig ik Rabobank Den Haag en omgeving bij diverse bijeenkomsten. Ik ben een Raboman in hart en nieren. Ik zit nu al vijf jaar in de directie van onze bank en vorm met de nieuwe directieleden een link tussen verleden en toekomst. Ik kom zelf uit een ondernemersgezin, dus me inleven in en praten met ondernemers gaat me goed af. Bruggen bouwen tussen de bank en de Haagse economie is me op het lijf geschreven. In 2009 deed ik dat onder meer via het lanceren van het economisch onderzoeksrapport Nieuw
Haags Peil tijdens het Ondernemersplein. Maar ook tijdens de opening van onze Servicedesk in de Kamer van Koophandel. Voor deze desk kwamen we na een zware aanbestedingsprocedure als beste uit de bus. De komende jaren wil ik een grotere rol spelen in het bouwen van bruggen naar de publieke sector, zoals onderwijsen zorginstellingen. Verder wil ik van Rabobank Den Haag en omgeving een nóg grotere bank maken, met een steeds belangrijkere en markantere rol in ons werkgebied – ook in het maatschappelijk leven. Ik wil onze bank op een verantwoorde wijze door laten groeien en rust en stabiliteit brengen. Ik streef niet naar haakse bochten in onze bedrijfsvoering, zelfs niet nu er een nieuwe directie zit.’
Stimuleringsfonds
‘De Rabobank laat zich inspireren en sturen door ideeën van klanten. Door die te combineren met haar eigen kennis en kunde, kan ze hen zo goed mogelijk van dienst zijn. Op deze manier werken de bank en de klant altijd samen aan het waarmaken van ambities.’ Willem Snoeker, voorzitter ledenraad Voorschoten
Grote en kleine bedragen Van een beamer voor een fotocollectief tot een clownsact voor dementerende ouderen. Ook in 2009 kregen lokale culturele en maatschappelijke projecten een steuntje in de rug uit het Stimuleringsfonds van Rabobank Den Haag en omgeving. Jaarlijks stort de bank hierin een bedrag dat afhangt van de gemaakte winst. In totaal werd 198.000 euro toegezegd aan 56 organisaties. ‘De bedragen die we toekenden, lopen uiteen van 595 tot 14.000 euro’, zegt Wil Schipper, voorzitter van het Stimuleringsfonds. ‘Want er zaten grote én kleine initiatieven bij die in onze ogen belangrijke winst opleveren voor de samenleving.’
Financieel Verslag 2009 | 5
‘Mijn idee: eerlijk bankieren door objectief advies te geven, los van het eigen belang’ Marius Hovius, directeur Wholesale
6 | Financieel Verslag 2009
Financieel Verslag 2009 | 6
Rijk aan ambitie. Om Rabobank Den Haag en omgeving op de kaart te zetten bij het bedrijfsleven. Om bestaande klanten te koesteren en tegelijkertijd nog meer te groeien. Het directoraat Wholesale timmerde in 2009 flink aan de weg. Idee: op de kaart dankzij evenementen De Nederlandse economie verkeerde in 2009 in zwaar weer. Desondanks hield het bedrijfsleven in Den Haag zich aardig staande. Sommige branches, zoals makelaars en notarissen, hadden het moeilijk. Waar mogelijk ondersteunde de Rabobank deze ondernemers, bijvoorbeeld met advies of kredieten. Bovendien probeerden we met diverse initiatieven ondernemers een hart onder de riem te steken. Mooi voorbeeld was het Ondernemersplein. Onder het motto ‘Samen kun je meer dan alleen’ brachten de Rabobank en de gemeente Den Haag in september 2009 ondernemers samen om kennis te delen, inspiratie te krijgen en zaken te doen. Tijdens dit succesvolle tweedaagse evenement werd ook het eerste exemplaar van Nieuw Haags Peil uitgebracht – een onderzoeksrapport waarin we feiten en cijfers plus onze visie op de economie in onze regio ter beschikking stellen aan onze klanten. De tweede uitgave van Nieuw Haags Peil verscheen begin 2010. De diverse initiatieven richting ondernemers zorgden ervoor dat wij in 2009 binnen de bedrijvenmarkt nog beter op de kaart zijn gezet. Mede daardoor steeg ons aandeel op de bedrijvenmarkt verder in 2009.
Idee: succesvolle desks De diverse desks waren in 2009 succesvol. Zoals de Vrije Beroependesk. Deze is in de markt gezet voor de juridische (advocaten en notarissen), medische (huisartsen, tandartsen, medische specialisten en paramedici) en financiële (accountants en fiscalisten) vrije beroepers. Het doel van de desks is om de dienstverlening aan te laten sluiten op de specifieke vraagstukken van
de klantgroepen. De Vrije Beroependesk groeide sinds de start in 2003 naar maar liefst zeven medewerkers in 2009. Ook de Instellingendesk nam een hoge vlucht. We krijgen steeds meer voet aan de grond bij de vele charitatieve fondsen en instellingen in Den Haag. Daarbij werken we nauw samen met vermogensbeheerder Schretlen. Met veel fondsen en instellingen heeft onze bank een natuurlijke band, door onze coöperatieve basis en omdat wij maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel voeren. In 2009 is de Expatdesk gestart voor de vele expats die in Den Haag werkzaam zijn bij ambassades en internationale instellingen als het Europees octrooibureau en de Verenigde Naties. Veel publiciteit haalden we met de Service desk die wij in de zomer van 2009 openden in het hoofdkantoor van de Kamer van Koophandel. Startende ondernemers kunnen bij deze desk een rekening-courant openen, verzekeringen afsluiten en advies inwinnen over hun ondernemingsplan. Voor meer complexe vragen kan daar een vervolgafspraak gemaakt worden met een gespecialiseerde adviseur van de bank. De desk in de Kamer van Koophandel past helemaal in het beleid van onze bank om duidelijk zichtbaar te zijn voor ondernemers. Daarnaast is de desk bedoeld om het ondernemers makkelijker te maken om bijvoorbeeld een eigen bedrijf te starten. Voor de nabije toekomst is het zaak dat het contact met deze startende ondernemers verder wordt uitgebouwd. Bijvoorbeeld door ze te koppelen aan andere, meer ervaren ondernemers uit onze klantenkring. Of door speciale kennisbijeenkomsten te organise-
ren. Dan zijn we als bank echt een goede partner van een onderneming. Klanten voelen daardoor dat we als bank dichtbij en betrokken zijn.
Idee: medewerkers maken het verschil Klantgedreven werken vinden wij van groot belang. Dat doen we door continu de kwaliteit van onze dienstverlening onder de loep te nemen en waar mogelijk te verbeteren. Belangrijk is het de behoefte van de klant in kaart te brengen, de diensten van onze bank daarop te laten aansluiten en vervolgens onze medewerkers het verschil te laten maken. Medewerkers van de Rabobank onderscheiden zich door hun kennis en kunde, maar ook doordat ze zich dichtbij en betrokken tonen. Onze klanten waarderen dat, getuige ook de enorme stijging van de klanttevredenheid in de Grootzakelijke markt.
Idee: nog betere bediening Private Banking Private Banking zit bij onze bank in de lift. Het aantal klanten is in 2009 zelfs zo hard gegroeid, dat de interne inrichting van de bank daarop in 2010 moet worden aangepast. Doel is de bediening nog beter te laten aansluiten op de wensen van de verschillende klantgroepen binnen het huidige Private Banking. Door hierin te investeren willen we het marktaandeel verder vergroten.
Financieel Verslag 2009 | 7
Marius Hovius:
‘Wij zijn maatschappelijk solide’ ‘Ik heb Rabobank Den Haag en omgeving leren kennen als een organisatie met een enorme gedrevenheid. Ik ben ervan overtuigd dat het een bank is waar je als klant goed af bent. Op 1 december 2009 ben ik hier begonnen als directeur Wholesale. Ik was toe aan een nieuwe stap in mijn carrière, nadat ik achtereenvolgens directeur Retail en Bedrijfsmanagement was bij Rabobank Rotterdam. Werken in een grote stad, met al z’n dynamiek, was voor mij een belangrijke voorwaarde. Aan de slag gaan als directeur Wholesale bij deze bank, een aandachtsgebied dat relatief nieuw voor me is, was dan ook een enorme kans. Ik woon in Den Haag en heb veel affiniteit met deze stad. Met name de stijl spreekt me aan. Rotterdam is een stad van doeners, Den Haag doet daar niet voor onder. Wat je echt merkt is dat je hier dichter bij het politieke speelveld zit. Er gebeurt meer. En het is een stad met een geschiedenis die je aan de gevels kunt aflezen. Dat is mooi. De Rabobank stelt als coöperatie niet de winst, maar het klantbelang centraal. De wortels, de cultuur en het leiderschap zijn bij ons zodanig dat eerlijk bankieren bij ons
gedijt. Eerlijk bankieren betekent voor mij: objectief advies geven, los van het eigen belang. Helemaal voor de klant gaan, dat zit in de genen van deze coöperatieve bank. Wij zijn maatschappelijk solide, naast het feit dat we met onze triple-A ook financieel solide zijn. Dat blijkt ook uit het programma Leren omgaan met geld, dat ik binnen de bank heb geïnitieerd. Doel is kinderen te helpen de waarde van geld te leren kennen. Ik ben er enorm trots op dat deze leerlijn inmiddels gratis aan alle basisscholen in Nederland beschikbaar is gesteld. De Rabobank pakt hier z’n verantwoordelijkheid. Dat is ons coöperatief dividend. En dat past in de tijdsgeest: eerlijk bankieren.’
Wholesale Het directoraat Wholesale van Rabobank Den Haag en omgeving richt zich op de zakelijke en vermogende relaties. Hieronder vallen Grootzakelijk, Midden- en Kleinbedrijf, Private Banking, Verzekeren, Financiële Logistiek (Treasury) en Krediet Risico Management.
Beatstad
Oranje zee op het Malieveld Als bank val je op door kleur te geven aan de lokale samenleving. Dat kan figuurlijk, bijvoorbeeld door het sponsoren van cultuur. Maar ook letterlijk. Zoals tijdens het door Rabobank Den Haag en omgeving gesponsorde Beatstad op het Malieveld. Op dit popfestival deelde een promotieteam van de bank twintigduizend hoeden uit in de Rabokleur. Die vielen zo goed in de smaak bij de bezoekers dat de uitdelers in een mum van tijd door de voorraad heen waren. Het gevolg? Een deinende oranje zee én naamsbekendheid bij een brede doelgroep.
8 | Financieel Verslag 2009
‘Mijn idee: een nóg betere en proactieve klantbediening’ Matthé van Tour, directeur Retail
Rijk aan mogelijkheden. Klanten kunnen hun bankzaken niet alleen aan de balie regelen, maar ook via telefoon, e-mail of internet. Het gevolg: in 2009 nam het kantoorbezoek verder af. Het directoraat Retail zoekt naar manieren om klanten te bedienen op de manier waaraan zíj behoefte hebben. 9 | Financieel Verslag 2009
Idee: bankzaken via telefoon, internet of e-mail Onze bank wil stappen maken op het gebied van virtueel bankieren – oftewel het regelen van de bankzaken via telefoon, internet of e-mail. Tegelijkertijd willen we een andere rol voor onze kantoren. Wij vinden het belangrijk dat de klant kan kiezen op welke manier hij contact zoekt met de bank. We zien dat mensen minder behoefte hebben aan een kantoor voor hun dagelijkse financiële zaken en juist liever die zaken regelen via bijvoorbeeld de telefoon. Er blijven echter momenten waarop klanten contact willen met iemand van vlees en bloed. Bijvoorbeeld als iemand op het punt staat een huis te kopen en wil weten wat daar allemaal bij komt kijken. Of dieper wil ingaan op het pensioen. Dat is iets wat je niet per telefoon doet, maar in een gesprek met een adviseur op een kantoor. We willen virtuele kanalen inzetten om mensen te laten kiezen hoe en wanneer ze contact hebben met de bank. Klanten kunnen nu al via de telefoon consumptieve leningen afsluiten voor bijvoorbeeld de aankoop van een auto. Of een spaarrekening openen.
Idee: hoogwaardig advies via kantoren Rabobank Den Haag en omgeving bedient haar klanten vanuit vijf rayons. De klanten in deze rayons kunnen voor hun bankza-
ken terecht bij meerdere kantoren. Maar doordat bankieren via internet, telefoon en e-mail een hoge vlucht heeft genomen, neemt het aantal bezoekers steeds verder af. Het kost ons daardoor steeds meer moeite deze vestigingen allemaal open te houden. Wij streven ernaar via een aantal goed bereikbare kantoren hoogwaardig en proactief advies te geven aan onze klanten. Een eerste stap hebben we gezet in Rijswijk, waar we in nauwe samenspraak met de ledenraad onze fysieke aanwezigheid in 2009 hebben teruggebracht tot één kantoor. Dit kantoor is helemaal ingericht om straks via de modernste manieren klanten te kunnen bedienen. Daarnaast hebben we geldautomaten neergezet op de plekken die we hebben verlaten. De komende jaren zullen we eveneens in Den Haag samen met de ledenraad bekijken hoe we onze kantoren kunnen voorbereiden op de toekomst. Ook daar willen we de klantvraag bundelen en concentreren op centrale en goed bereikbare locaties.
Idee: verantwoordelijkheid nemen als marktleider Het marktaandeel op de particuliere markt is in 2009 verder toegenomen. De spaargelden en het belegd vermogen die een jaar eerder toestroomden, hebben we behouden. Wel zagen we een verschuiving van termijndeposito’s naar spaarrekening
‘Steeds meer jongeren bouwen schulden op. Rabobank Den Haag en omgeving besloot lesmateriaal voor basisscholen te ontwikkelen, om kinderen al jong de waarde van geld bij te brengen. Dit soort ideeën bevestigen voor mij hoezeer de bank betrokken is bij de samenleving.’ Paul Bakker, voorzitter ledenraad Wassenaar
10 | Financieel Verslag 2009
en. Dat was met name het gevolg van de extreme ontwikkelingen op rentegebied. De beurs beleefde opnieuw een turbulent jaar en kende na het dramatisch verlopen 2008 uiteindelijk een opmerkelijk herstel. Doordat de huizenmarkt deels inzakte, is daar veel geld (overwaarde) verdwenen. We zagen in 2009 een toenemend aantal mensen met dubbele woonlasten, doordat ze een woning niet konden verkopen, terwijl ze al in het bezit waren van hun nieuwe huis. We proberen deze klanten te helpen door het verhogen van de hypotheek en overbruggingskredieten. Als grote speler op de financiële markt voelen we onze verantwoordelijkheid. We willen onze klanten niet het risico laten lopen op te grote verliezen door geforceerde verkopen. Dat is onze maatschappelijke plicht.
Idee: groei op hypothekenmarkt Hoewel het aantal afgesloten hypotheken in 2009 onder druk stond door de recessie, bleef ons marktaandeel nagenoeg gelijk. In 2010 voeren we campagnes om ons marktaandeel verder te vergroten. We gaan differentiëren in prijs als klanten meer producten bij ons afnemen. Het liefst hebben wij totaalrelaties: klanten die naast de hypotheek ook betaal-, spaar- en beleggingsproducten en verzekeringen bij ons afnemen.
Matthé van Tour:
‘Klantbelang boven bankbelang’ huidige baan samen. Zoals leidinggeven aan teams om veranderingen te bewerkstelligen, strategische ervaring en kennis van retail. Daarnaast heb ik bij mijn vorige werkgever ook kantoren geleid. Mijn ambitie voor de komende jaren is met Rabobank Den Haag en omgeving stappen te zetten naar een nóg betere en proactieve klantbediening. ‘Ik ben verliefd geworden op de Rabobank. In de paar maanden die ik hier nu werk als directeur Retail zie ik dat onze medewerkers oprecht trots zijn op het bedrijf en de maatschappelijke rol die wij spelen in Den Haag en omgeving. Klantbelang gaat hier echt boven bankbelang. De bank voelt kortom als een warm bad. Daarbij komt dat het kennisniveau van de gemiddelde collega hier hoog is. De trainingen en opleidingen zijn goed op orde. Ook zie ik veel potentie bij de leden en in de ledenraad. De coöperatie is echt onderscheidend ten opzichte van andere banken. Die zorgt voor binding en klantloyaliteit, in een tijd van verwijdering en antipathie jegens banken in het algemeen. Hiervoor werkte ik vijftien jaar bij ABN AMRO. Alles wat ik daar de laatste jaren aan ervaring heb opgedaan, komt in mijn
De essentie van retail is naar mijn mening dat onze medewerkers veel meer reageren op signalen van klanten. Klanten voor zijn, ze positief verrassen! Door verder te werken aan kennis, ervaring en vaardigheden op onze kantoren en ons nieuw op te richten virtuele kantoor, zijn onze medewerkers straks nog beter in staat onze klanten optimaal van dienst te zijn.’
Retail Het directoraat Retail bij Rabobank Den Haag en omgeving richt zich op de particuliere en kleinzakelijke markt, die worden bediend vanuit vijf rayons: Centrum Laak-Escamp, Haagse Hout-Scheveningen, Loosduinen-Segbroek, Rijswijk-Ypenburg en Voorschoten-Wassenaar.
Kika/hockey
Sponsoren voor KiKa Sportsponsoring is voor Rabobank Den Haag en omgeving meer dan het verstrekken van geld. Een bijzonder voorbeeld is de steun aan het C1-meisjesteam van de Haagsche Hockeyvereniging HDM, een club waarvan de bank hoofdsponsor is. De C1 was hard toe aan nieuwe sportkleding, maar de bank had geen ruimte voor extra sponsoring. Voor een maatschappelijk project was wél plek. De bank verzorgde tenues met het logo van KiKa (Stichting Kinderkankervrij). In ruil hiervoor zamelen de meisjes een jaar lang geld in voor deze stichting. ‘Wij vechten voor het winnen van een wedstrijd’, zegt aanvoerster Belle Hopmans. ‘Kankerpatiëntjes vechten nog veel harder tegen hun ziekte. Wij helpen ze heel graag.’
‘Als ledenraad zijn we de schakel tussen de bank en haar leden. Daarom betrekt de bank ons regelmatig bij nieuwe ideeën. Wij voelen ons zeer betrokken en denken kritisch mee. Op deze manier zorgen we dat er steeds breed draagvlak is voor veranderingen.’ Gerjan Schutte, voorzitter ledenraad Rijswijk en Ypenburg
Financieel Verslag 2009 | 11
‘Mijn idee: blijven investeren in dienstverlening en klantgerichtheid’ Nathanja van Beem, directeur Bedrijfsmanagement
12 | Financieel Verslag 2009
Rijk aan oplossingen. Het
xx
van de klant op het netvlies.
door wat deze moet meenemen naar een hypotheekgesprek en hoeven we nadien niet te bellen voor extra gegevens of informatie. Bovendien plannen we bijvoorbeeld het uitwerken van een financieringsaanvraag direct na een klantgesprek. Daardoor kunnen we binnen kortere tijd meteen een goede offerte opsturen die aansluit op de klantwensen.
xx Idee: medewerkers actief betrekken
Idee: bankzaken regelen vanaf de bank
directoraat Bedrijfsmanagement levert een belangrijke bijdrage aan de dienstverlening van de bank. Daarbij staat continu de wens
Rabobank Den Haag en omgeving heeft in 2009 een heel mooi jaar gehad. We lieten onder andere een prima resultaat zien, ondanks de woelige economie en een dalende rente. Onze klanten bleven onze dienstverlening waarderen, en gaven ons zelfs een hoger cijfer dan vorig jaar. Dit succes heeft verschillende vaders. Ten eerste heeft de bank nadrukkelijk gekeken of er nog verdere bezuinigingen op kosten mogelijk waren. We keken bijvoorbeeld met een scherp oog naar de inzet van externen en naar het aantal medewerkers. Er zijn overigens in 2009 geen gedwongen ontslagen gevallen. We hebben onze medewerkers gevraagd naar hun ideeën voor kostenreductie. Dat leidde tot veel inzendingen en goede voorstellen. Verder hadden we minder financiële tegenslagen door bijvoorbeeld (dreigende) faillissementen dan andere banken. Dat heeft ermee te maken dat wij vroegtijdig de
signalen oppikken wanneer het dreigt mis te gaan met een klant en hierover dan direct met hem of haar in gesprek gaan. Meestal kan zo voorkomen worden dat het erger wordt of uit de hand loopt.
Idee: snellere en betere afhandeling Rabobank Den Haag en omgeving wil aan de verwachtingen van de klanten voldoen en deze zelfs overtreffen. Daarom zijn we in 2009 begonnen met een project waarin virtueel bankieren en een aantoonbaar snellere en betere afhandeling centraal staan. We willen daarmee de doorloop- en verwerkingstijd van bijvoorbeeld finan cieringsaanvragen verkorten. Bovendien moet de kwaliteit goed blijven en zelfs nog verder verbeteren: we willen alles in één keer goed doen. Dat bereiken we door onze werkwijzen anders te organiseren. Zo nemen we van tevoren goed met een klant
Bij een hoogwaardige dienstverlening aan onze klanten hoort ook investeren in virtueel bankieren én het upgraden van het kantorennetwerk naar een aantal grote en complete kantoorlocaties. Het idee achter ons distributiebeleid is dat we via een aantal grote, goed bereikbare kantoren aanspreekbaar zijn voor onze klanten. Zo is bijvoorbeeld in overleg met de ledenraad in 2009 aan het Eisenhowerplein in Rijswijk een makkelijk toegankelijk kantoor geopend waar klanten zo goed en zo breed mogelijk geholpen kunnen worden. Tegelijkertijd zetten we nóg meer in op bankieren via telefoon en internet, zodat klanten ook thuis aan de keukentafel hun bankzaken kunnen regelen. Steeds meer diensten worden de komende tijd via internet aangeboden door goed opgeleide adviseurs via beeldbellen. Lees verder op pagina 14 >
Nieuw Haags Peil
Economiekennis op peil Om te kunnen bouwen aan de economie, moet je weten waar je staat. Zeker in turbulente tijden. Daarom doet Rabobank Nederland regelmatig onderzoek naar de status van lokale economieën. Ook die van de regio Den Haag. Rabobank Den Haag en omgeving en de Gemeente Den Haag publiceren deze resultaten in ‘Nieuw Haags Peil’. Dit onderzoeksrapport, dat drie keer per jaar wordt geactualiseerd, geeft de huidige stand van zaken en toekomstverwachtingen. En op een aantal indicatoren wordt de Haagse economie vergeleken met die in de rest van Nederland. Met deze kennis als uitgangspunt werkt de bank samen met de ondernemers in de stad aan een succesvolle toekomst.
‘Rabobank Den Haag en omgeving wil weten wat er leeft onder haar klanten. Veel medewerkers participeren daarom in lokale netwerken – ook buiten kantooruren. Als ledenraadsleden laten wij bovendien weten wat in onze zakelijke circuits speelt. Zo doet de bank ideeën op om de lokale economie te stimuleren.’ Maarten van der Toorn, voorzitter ledenraad Den Haag
Financieel Verslag 2009 | 13
Nathanja van Beem:
‘We willen inwoners economisch vooruit laten gaan’
‘Terwijl andere banken bezuinigden, verhoogde de Rabobank in 2009 het bedrag voor het Stimuleringsfonds. Het laat zien waarom de Rabobank een bijzondere bank is. Een bepaalde winst is nodig om de continuïteit van onze dienstverlening te kunnen blijven garanderen. Daarbij is winst maken voor ons geen doel op zich. Wij zien bankieren als een middel om de stad en haar inwoners economisch vooruit te laten gaan. Ik wil leden dan ook oproepen met goede ideeën te komen voor de besteding van het geld in het Stimuleringsfonds. We willen als Rabobank namelijk graag investeren in Den Haag en omgeving. Dat onze bank ook in een economisch moeilijk jaar als 2009 goede cijfers heeft behaald, is naast de kostenreductie vooral te danken aan onze loyale klanten. Wij gaan veel meer een partnership aan met onze klanten, en dat is belangrijk. Er is namelijk een groot verschil tussen tevreden en loyale klanten. Tevreden ben je met een ervaring die je hebt gehad, loyaal ben je als je achter de keuzes van een bank staat en er in de toekomst verder mee wilt. Mijn wens voor 2010 is dan ook dat onze bank blijft investeren in een geweldige dienstverlening en klantgerichtheid en dat onze klanten dit ook blijven ervaren en waarderen, zodat we met elkaar een langetermijnsamenwerking aangaan.‘
14 | Financieel Verslag 2009
Idee: betere branchekennis en adviesgesprekken
Idee: interne samenwerking verstevigen
In het afgelopen jaar hebben we de verbetersuggesties van onze klanten uit het klanttevredenheidsonderzoek van 2008 heel serieus genomen. Zo hebben we verder geïnvesteerd in onze branchekennis en een uitgebreidere advisering tijdens het adviesgesprek. We koppelen onze branchekennis aan de klantbediening via de diverse desks, zoals de Vrije Beroependesk en de Servicedesk in de Kamer van Koophandel. Deze punten blijken in 2009, dankzij de suggesties van onze klanten, fors verbeterd ten opzichte van het jaar daarvoor. In het klanttevredenheidsonderzoek van 2009 noemen klanten als verbeterpunt vooral de hoogte van de spaartarieven. Dat herkennen we, de rente is het afgelopen jaar sterk gedaald. Dat heeft alles te maken met de lagere marktrente. Vooral voor klanten met Vaste Termijn Deposito’s is de rente op die termijnen nu een stuk lager dan vorig jaar. De Rabobank spaarrekeningen (zoals Internet Bonus sparen en Internet Loyaal Sparen) bieden een aantrekkelijke rente. Ook in 2009 hielden wij ons vol overgave bezig met de beheersing van risico’s bij financiële processen, zoals hypotheken en financieringen. We willen het geld dat onze klanten aan ons hebben toevertrouwd zorgvuldig, efficiënt en volgens de geldende regels en normen beheren.
In 2009 werd wederom veel aandacht besteed aan processen en de interne organisatie. We legden daarbij de focus op procesmanagement en risicomanagement. Dat is tevens een randvoorwaarde voor goede klantbediening. De kwaliteit van onze dienstverlening wordt intern in de gaten gehouden via interne audits, procescontroles en themaonderzoeken. De eventuele verbeterpunten blijven we oppakken om de kwaliteit van onze dienstverlening naar een steeds hoger niveau te tillen. De samenwerking tussen de Directoraten is in 2009 verder verstevigd. Er is bijvoorbeeld een betere aansluiting tussen de verschillende directoraten (Bedrijfsmanagement, Retail, Wholesale en Staf ). Medewerkers zoeken elkaar veel op en werken samen aan mooie oplossingen voor de klanten. Dat blijkt ook uit ons medewerkerstevredenheidsonderzoek. Andere punten daaruit waren dat medewerkers beter willen weten wat er speelt (zowel bankbreed als in andere directoraten) en meer betrokken willen worden bij interne ontwikkelingen. Die punten hebben we in 2009 nog meer verbeterd, wat leidde tot een verdere stijging van de waardering en tevredenheid van onze medewerkers.
Ondernemersplein
Haagse ondernemers doen het samen Ondernemen vereist inzet en lef. Vooral in onzekere tijden. Maar de Haagse ondernemingsscene heeft vertrouwen in de toekomst. Dat liet ze zien tijdens het Ondernemersplein 2009. Een tweedaags evenement op het Plein, waar honderden ondernemers uit de regio en vertegenwoordigers van overheid en onderwijs bijeen kwamen. Om te netwerken, van elkaar te leren en inspiratie op te doen. Het idee om de ondernemers samen te brengen, kwam van Rabobank Den Haag en omgeving en de gemeente Den Haag. Zo laten zij zien dat ze het optimisme delen en ook in moeilijke tijden pal achter het Haagse bedrijfsleven staan.
Het Directoraat Bedrijfsmanagement is gericht op de interne bedrijfsvoering van de bank.
Rabo Beach Challenge
Sportief netwerken Samen afzien schept een band. Zo ook tijdens de jaarlijkse Rabo BeachChallenge. Deze 46 kilometer lange strandrace voor mountainbikers gaat van Scheveningen naar Noordwijk en weer terug. Rabobank Den Haag en omgeving sponsort deze wedstrijd niet alleen, maar fietst ook mee: in 2009 waren 80 van de 800 deelnemers klanten, contacten en medewerkers van de bank. In de Bike & Bussiness clinics die de bank vooraf organiseerde, leerden zij elkaar kennen door samen te trainen en doelen te stellen. Een sportieve en intensieve manier van netwerken. Bovendien zet het evenement Den Haag landelijk in de schijnwerpers. Voor deze prestatie kreeg het evenement begin 2009 de Den Haag Marketing Promotieprijs in de categorie sport.
Financieel Verslag 2009 | 15
De Raad van Commissarissen v.l.n.r.: W.A.M. Zoetemelk-van der Hulst , ir. G.A. Kaper, voorzitter, jhr. mr. A.W. Beelaerts van Blokland, drs. H. Kapteijn-Fokkens RA, A.P.C. van Herk en mr. M.M. Nelisse RC
Rijk aan resultaten. 2009 was een ongelofelijk jaar. Een jaar waarin de financiële wereld op z’n kop stond. Tóch behaalde Rabobank Den Haag en omgeving in financieel opzicht, zonder de baten uit deelnemingen, het beste resultaat ooit! De Raad van Commissarissen (RvC) vindt dat daarmee boven verwachting is gepresteerd. 16 | Financieel Verslag 2009
Financieel Verslag 2009 | 16
De RvC is trots op de directie en de mede werkers van Rabobank Den Haag en omgeving vanwege de klanttevredenheid én het behaalde resultaat. Natuurlijk: de hypothekenmarkt was in 2009 moeilijk, we hadden klanten in Bijzonder Beheer en er waren minder uitzettingen. Maar het bijzondere van 2009 is dat het uiteindelijk over het algemeen voor de bank toch zo ongelofelijk goed heeft uitgepakt.
Rijk aan vertrouwen en vakmanschap Dit succes heeft de bank mede te danken aan het eerder ingezette Grote Steden Beleid, waarvan in 2009 de vruchten zijn geplukt. Doel van dit programma, in samenwerking met Rabobank Nederland, was groei in grote steden. Deze groei gaf onze bank in 2009 extra mogelijkheden voor investeringen, maar ook meer zelfvertrouwen. In vergelijking met andere grote (stads)banken was Rabobank Den Haag en omgeving voorheen altijd een beetje een buitenbeentje. We stonden wat betreft de marktaandelen in de schaduw van andere Rabobanken. Maar inmiddels zijn we door het Grote Steden Beleid, de rust die we uitstralen én het vertrouwen van de buitenwereld de grootste Private Banking-bank van de Rabobank. Een andere belangrijke oorzaak achter het succes zijn de medewerkers van de bank.
Door hun uitstraling, vakmanschap en enthousiasme is de bank in een opwaartse spiraal gekomen. Met als gevolg een enorme toestroom van nieuwe klanten.
Rijk aan evenwicht en klantbediening De RvC heeft uiteraard ook oog voor de dingen die beter kunnen. Zoals de renteontwikkelingen of procedures die niet helemaal goed gaan. Maar het gaat uiteindelijk om de commerciële kracht en niet om de procedurele kracht van de bank. Als je niet oppast, ben je als bank meer bezig met regels dan met de bediening van klanten – en dat kan nooit de bedoeling zijn. Het draait om het vinden van het juiste evenwicht tussen de commercie en de procedures. Daarin slaagde Rabobank Den Haag en omgeving in 2009 wederom uitstekend. Klanten worden op een adequate, vriendelijke manier en met respect geholpen. De klant is bij onze bank echt koning. Het gaat ook vast weleens een keer mis. Maar over het algemeen denkt de RvC dat er op dit gebied niet heel veel te verbeteren valt.
Rijk aan een sterke directie en management Halverwege 2009 werd de directie van de bank teruggebracht tot twee personen, waar het er vier behoren te zijn. Dat ging
Co-creatie ledenevents
Samen sterk op ledenevents De Rabobank vindt het belangrijk te luisteren naar haar leden. Daarom organiseerde zij ook in 2009 afdelingsvergaderingen in Wassenaar, Voorschoten, Rijswijk en Den Haag. Voorafgaand aan deze ledenevents dacht een co-creatiegroep, bestaande uit een aantal ledenraadsleden, mee over een thema. Dat werd ‘Samen sta ik sterker’. De leden kozen ervoor serieuze onderdelen af te wisselen met luchtige. Met succes. ‘De sfeer op de ledenevents was ontspannen en positief’, concludeert Sanne Ludikhuize, lid van de ledenraadafdeling Voorschoten en van de co-creatiegroep. ‘Ik kijk met een tevreden gevoel terug. ’ In totaal bezochten 800 leden de events.
‘Er zijn veel mensen en organisaties die iets goeds willen doen voor hun omgeving. Bij het Stimuleringsfonds kunnen zij terecht voor een financieel steuntje in de rug. Zo geeft de bank waardevolle ideeën uit de samenleving een kans.’ Wil Schipper, voorzitter Stimuleringsfonds
Financieel Verslag 2009 | 17
ons als RvC aan het hart. De twee directieleden die de bank draaiende hielden – Ron Droste en Nathanja van Beem – hebben met name in de tweede helft van 2009 ontzettend hard gewerkt om alles op de rails te houden. Zij waren er medeverantwoordelijk voor dat het fantastisch ingezette jaar 2009 ook even fantastisch werd afgerond. Daarbij werden ze ook geweldig ondersteund door het management van de bank. Inmiddels is de directie weer compleet, met vier jonge maar ervaren mensen. Ze hebben een enorme drive en een goede onderlinge band. Over de huidige samenstelling van het directieteam is de RvC dan ook zeer tevreden. De afgelopen jaren stonden met name in het teken van grote veranderingen, vooral rondom personeel en kwaliteit. De RvC verwacht dat deze directie in staat is de bank op het gebied van zowel Wholesale als Retail verder te laten ontwikkelen. Waar er voor Wholesale nog groeimogelijkheden in het verschiet liggen, zijn er bij Retail grote structurele wijzigingen te verwachten. Zo neemt het bankieren via internet enorm toe. Wie komt er tegenwoordig nog naar een bank? Op dat gebied is de bank merkbaar van strategie gewisseld. We zoeken het nu meer in een goed kantoor in een groter gebied met meer reisafstand dan in het bedienen van iedereen in de wijk waarin hij of zij woont. Het gaat bij deze bediening om vertrouwen en de deskundigheid van de adviseurs.
Rijk aan goede en betrokken leden De ledenraad van deze bank is goed samengesteld. De RvC is onder de indruk van de kwaliteit onder de leden. Bij de samenstelling van de vier afdelingen na de fusie enkele jaren geleden, vonden we het belangrijk dat de leden uit Den Haag niet in de meerderheid zouden zijn. Vandaar dat de andere drie afdelingen samen meer dan de helft van het aantal leden in de ledenraad bevatten. Maar eigenlijk is het niet reëel zo’n zware vertegenwoordiging te hebben uit bijvoorbeeld Voorschoten-
18 | Financieel Verslag 2009
Wassenaar ten opzichte van Den Haag. Daarnaast zien we dat de werk- en denkwijze anders is in de gebieden buiten de stad. Maar de primaire reden om in de toekomst nog eens goed naar de verdeling te kijken, is de numerieke meerderheid van de klanten in Den Haag. De ledenraad is een instituut; er is niets dat dit vervangen kan. De Rabobank onderscheidt zich ermee van andere banken, die geen leden hebben. Daarom zijn de jaarlijkse ledenevents zo van belang, om de band tussen bank en leden levend te houden. Toch zijn het uiteindelijk niet de leden die de bank tijdens de recessie overeind hielden, maar de coöperatieve vorm die de bank ongevoelig maakt voor excessen. Wij hebben geen kortetermijn winstoogmerken. De Rabobank is gewoon een degelijke bank.
Ton Kaper:
‘Ik voel me thuis bij deze bank’
Rijk aan goede en eerlijke oorsprong De Rabobank heeft op de hypothekenmarkt een groot marktaandeel. Desondanks was de gedwongen verkoop van woningen in 2009 erg laag. Dat geeft aan dat de Rabobank niet direct haar geld opeist wanneer een klant in problemen raakt, maar samen een uitweg probeert te vinden. Mijnheer Raiffeisen - de grondlegger van deze bank zou van trots glimmen. Het sluit ontzettend goed aan bij zijn gedachtegoed.
‘Het is bijzonder om voorzitter te zijn van de RvC van Rabobank Den Haag en omgeving. De coöperatie is een democratisch model dat mij erg aanspreekt. Noem het postmodern, maar ik voel me erbij thuis. Ik ben niet alleen lid, maar ook klant bij deze bank. De enorme klantvriendelijkheid die onze bank uitstraalt, ondervind ik dus dagelijks aan den lijve. Daarnaast merk ik dat door de buitenwereld echt met andere ogen naar onze bank wordt gekeken. Daar ben ik trots op, chapeau voor iedereen die dat de afgelopen jaren voor elkaar heeft gekregen.’
Jaarrekening 2009
CoĂśperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A. gevestigd te Den Haag code 1299
Aan de ledenraad, Om te voldoen aan de statuten van CoÜperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A. leggen wij u de jaar rekening 2009, voorzien van de accountantsverklaring en het advies van de Raad van Commissarissen, ter vaststelling voor. De jaarrekening, het jaarverslag en de overige gegevens van de Rabobank Groep, waarin de cijfers van onze bank mede zijn begrepen, zullen ter inzage worden gelegd ten kantore van de bank. De directie
Raad van Commissarissen ir. G.A. Kaper, voorzitter jhr. mr. A.W. Beelaerts van Blokland A.P.C. van Herk drs. H. Kapteijn-Fokkens RA mr. M.M. Nelisse RC W.A.M. Zoetemelk-van der Hulst
Directie drs. R.M.M.A. Droste, directievoorzitter (vanaf 1 augustus 2009, daarvoor directielid) drs. N.M. van Beem drs. ing. P.M. Hovius RC (vanaf 1 december 2009) M.J. van Tour (vanaf 11 januari 2010)
Financieel Verslag 2009 | 19
Balans per 31 december 2009 (na winstbestemming) Activa (bedragen in duizenden euro’s) Geldmiddelen Vorderingen op Rabobank Groep Kredieten aan cliënten Deelnemingen Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Overige activa Totaal activa
2009 9.596 793.087 3.164.773 39.440 9.310 18.632 4.034.838
2008 9.598 1.447.099 3.111.167 19.842 9.992 17.970 4.615.668
2009 539.665 3.363.633 44.364 87.176 4.034.838
2008 1.066.690 3.410.774 59.370 78.834 4.615.668
261.596
133.936
Passiva (bedragen in duizenden euro’s) Schulden aan Rabobank Groep Toevertrouwde middelen Overige passiva Algemene reserve Totaal passiva
Niet in de balans opgenomen verplichtingen
20 | Financieel Verslag 2009
Winst-en-verliesrekening over 2009
2009 2008 Baten Rentebaten 156.414 201.141 Rentelasten -98.936 -140.382 Rente 57.478 60.759 Provisies 20.961 21.096 Opbrengsten uit deelnemingen 3.340 6.811 Overige baten 54 79 Totaal baten 81.833 88.745
(bedragen in duizenden euro’s)
Lasten Personeelskosten 33.891 36.488 Coöperatie- en beheerskosten 24.237 25.924 Afschrijvingskosten 1.717 2.740 Totaal lasten -59.845
-65.152
Bedrijfsresultaat vóór toevoeging aan voorziening kredietrisico’s
21.988
23.593
Toevoeging aan voorziening kredietrisico’s Bedrijfsresultaat vóór belastingen
-11.623 10.365
-10.568 13.025
Belastingen bedrijfsresultaat -1.715 -1.550 Nettowinst 8.650 11.475 Als volgt verdeeld: Toevoeging aan Algemene reserve 8.342 11.333 Toevoeging aan Winstuitkeringsfonds 308 142
Financieel Verslag 2009 | 21
Toelichting Inleiding Alle bedragen luiden in duizenden euro’s, tenzij anders vermeld.
Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Algemeen In de jaarrekening zijn enkele balans- en winst-en-verliesrekening posten uitgebreider toegelicht en zijn er wijzigingen in rubricering opgenomen ten opzichte van vorig boekjaar. Hiermee wordt er een verduidelijking gegeven en vindt de toelichting en rubricering plaats overeenkomstig de jaarrekening van de Rabobank Groep. De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn in de jaarrekening niet gewijzigd ten opzichte van voorgaand jaar. De wijzigingen in rubricering betreffen de Opgenomen leningen Interpolis en de exploitatieresultaten van de onroerende zaken niet in eigen gebruik. De Opgenomen leningen Interpolis zijn opgenomen als Spaargelden onder de Toevertrouwde middelen (2008: Schulden aan Rabobank Groep). De exploitatieresultaten van de onroerende zaken niet in eigen gebruik zijn opgenomen als Overige baten (2008: Coöperatie en beheerskosten). De vergelijkende cijfers van 2008 zijn aangepast. De bank maakt gebruik van vrijstellingen voor de inrichting van de jaarrekening en het jaarverslag in overeenstemming met artikel 425 van Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek. De activa en passiva zijn opgenomen voor te vorderen of verschuldigde bedragen tegen nominale waarde. Bedragen in vreemde valuta zijn omgerekend tegen de laatst bekende koersen van het boekjaar. Kredieten aan cliënten Als op balansdatum twijfel bestaat over de volwaardigheid (inbaarheid) van een individueel krediet aan cliënt, is een voorziening gevormd. Aanvullend is op de kredietportefeuille een voorziening op portefeuille niveau gevormd. De omvang van deze afwaardering staat in een redelijke verhouding tot de kredietrisico’s. Rabobank Nederland heeft, als dit in het belang is van de Rabobank Groep, het recht verkregen om de kredieten aan cliënten te kopen. In voorkomende gevallen worden deze transacties zodanig geëffectueerd dat de economische positie van de lokale bank niet wijzigt. Ook de bediening van cliënten blijft ongewijzigd. Deelnemingen De deelneming in het aandelenkapitaal van Rabobank Nederland is gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. De ontvangen dividenden worden verantwoord onder de opbrengsten uit deelnemingen. De overige deelnemingen, waarin invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid, zijn gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde. Het aandeel in de resultaten van deze deelnemingen wordt verantwoord onder de opbrengsten uit deelnemingen. De overige deelnemingen, waarin geen invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid, zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere marktwaarde. De resultaten uit de verkoop van deelnemingen worden in de winst-en-verliesrekening opgenomen onder opbrengsten uit deelnemingen. Ontvangen dividenden worden onder de opbrengsten uit deelnemingen verantwoord na vaststelling door de aandeelhouders.
22 | Financieel Verslag 2009
Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Onroerende zaken in eigen gebruik De waarderingsgrondslag van onroerende zaken in eigen gebruik is verkrijgings- of vervaardigingsprijs onder aftrek van afschrijvingen. De volgende afschrijvingstermijnen worden toegepast: Grond: afschrijving nihil; Casco (gebouw): afschrijvingstermijn 40 jaar (2,5% per jaar); Installaties: afschrijvingstermijn 20 jaar (5% per jaar); Inrichtingskosten: afschrijvingstermijn 10 jaar (10% per jaar). Overige onroerende zaken De overige onroerende zaken zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere marktwaarde. De marktwaarde betreft de waarde waartegen kan worden verkocht onder aftrek van te maken kosten. Er vindt geen afschrijving plaats op de overige onroerende zaken. Bedrijfsmiddelen De bedrijfsmiddelen zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen.
Overige activa Immateriële vaste activa Assurantieportefeuille Betaalde koopsommen voor een assurantieportefeuille worden volgens de lineaire methode afgeschreven op basis van de geschatte levensduur op moment van aanschaf. De afschrijvingskosten worden verantwoord onder Coöperatie- en beheerskosten.
Overige passiva Voorziening voor latente belastingverplichtingen Deze voorziening heeft betrekking op de potentiële belastingverplichtingen ten gevolge van tijdelijke verschillen tussen de fiscale en commerciële methoden van vermogens- en resultaatbepaling.
Pensioenverplichtingen De lokale bank heeft haar pensioenen ondergebracht bij Stichting Rabobank Pensioenfonds. Rabobank Nederland heeft zich aansprakelijk gesteld voor potentiële tekorten/overschotten welke uit deze regeling voortkomen. Daarom heeft de lokale bank de over het boekjaar verschuldigde pensioenpremie in het resultaat verwerkt onder Personeelskosten.
Financieel Verslag 2009 | 23
Toelichting op de balans Activa 2009 Vorderingen op Rabobank Groep Rekening-courant verhoudingen - Leningen 793.087 Stand 31 december 793.087 (bedragen in duizenden euro’s)
2008 313 1.446.786 1.447.099
2009 Kredieten aan cliënten Kredieten met overheidsgarantie 338.363 Hypothecaire kredieten inzake woonhuizen 1.724.298 Overige hypothecaire kredieten 772.566 Overige kredieten waaronder met secundaire en blanco zekerheid 329.546 Stand 31 december 3.164.773
298.814 1.721.805 799.080 291.468 3.111.167
2009
2008
39.200 240 39.440
19.600 242 19.842
(bedragen in duizenden euro’s)
(bedragen in duizenden euro’s)
Deelnemingen Rabobank Nederland Overige deelnemingen Stand 31 december
2008
De deelneming in het aandelenkapitaal van Rabobank Nederland is in 2009 uitgebreid met € 19.600 als gevolg van de regeling “Interne Financiële Verhoudingen”. 2009
2008
3.295 1.020 4.995 9.310
4.262 1.310 4.420 9.992
9.992 2.377 -720 -2.339 9.310
10.768 1.964 -2.740 9.992
(bedragen in duizenden euro’s) 2009 Overige activa Te ontvangen rente, provisie en kosten cliënten 4.386 Te ontvangen rente Rabobank Groep 10.748 Overige vorderingen 3.498 Stand 31 december 18.632
2008
(bedragen in duizenden euro’s) Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen Onroerende zaken in eigen gebruik Overige onroerende zaken Bedrijfsmiddelen Stand 31 december
Het verloop van deze post is als volgt: Boekwaarde 1 januari Investeringen in het boekjaar Desinvesteringen in het boekjaar Afschrijvingskosten en waardeverminderingen Boekwaarde 31 december
De overige vorderingen bestaan uit: - het nog niet afgeschreven gedeelte van de koopsom van de assurantieportefeuille; - overige vooruitbetaalde en te ontvangen bedragen.
24 | Financieel Verslag 2009
4.384 8.468 5.118 17.970
Passiva (bedragen in duizenden euro’s) Schulden aan Rabobank Groep Rekening-courant verhoudingen Opgenomen leningen Stand 31 december
(bedragen in duizenden euro’s) Toevertrouwde middelen Spaargelden Termijndeposito’s Rekening-courant en betaalrekeningen Overige toevertrouwde middelen Stand 31 december
2009
2008
48.084 491.581 539.665
567.410 499.280 1.066.690
2009
2008
1.557.529 239.211 1.515.300 51.593 3.363.633
900.640 1.247.739 1.167.199 95.196 3.410.774
Onder de overige toevertrouwde middelen zijn de gelden op bouwrekeningen opgenomen. (bedragen in duizenden euro’s) Overige passiva De overige passiva bestaan uit: - nog te betalen rente aan cliënten en Rabobank Groep; - voorzieningen; - verplichtingen uit hoofde van het winstuitkeringsfonds; - te verrekenen vennootschapsbelasting; - overige vooruitontvangen en te betalen bedragen. (bedragen in duizenden euro’s)
Algemene reserve Stand 1 januari Toevoeging uit de winstbestemming Stand 31 december
2009 44.364
2008 59.370
2009
2008
78.834 8.342 87.176
67.501 11.333 78.834
Jaarlijks wordt het voordelig saldo, na aftrek van de dotatie aan het winstuitkeringsfonds, toegevoegd aan de Algemene reserve. Winst maken is voor de Rabobank geen doel op zich, doelstelling is het leveren van klantwaarde door een passende dienstverlening. Om deze klantwaarde te kunnen blijven leveren, waaronder kredietverlening, is vermogensgroei echter noodzakelijk. Dat is dan ook de reden dat wij als Rabobank winst moeten maken. (bedragen in duizenden euro’s)
Niet in de balans opgenomen verplichtingen Borgtochten en garanties Onherroepelijke kredietfaciliteiten na uitgebrachte offertes Overige niet in de balans opgenomen verplichtingen Stand 31 december
2009
2008
181.750 79.810 36 261.596
56.947 76.965 24 133.936
De overige niet in de balans opgenomen verplichtingen bestaan uit de onherroepelijke accreditieven. Regeling omtrent bijdrage in tekorten Interne aansprakelijkstelling (Kruiselingse Garantieregeling) Tussen verscheidene rechtspersonen die tot de Rabobank Groep behoren, bestaat een verhouding van aansprakelijkstelling als bedoeld in artikel 3:111 van de Wet op het financieel toezicht (Wft). Dit vormt een zodanige juridische regeling dat de nakoming van verplichtingen van iedere deelnemende instelling in geval van een tekort aan middelen wordt gewaarborgd door de overige deelnemers. Het resultaat van deze regeling is dat het gezamenlijke vermogen van de deelnemers als waarborg geldt jegens de crediteuren van iedere deelnemer.
Financieel Verslag 2009 | 25
Toelichting op de winst-en-verliesrekening Rente Onder de rentebaten zijn opgenomen: - rente uit hoofde van kredieten aan cliÍnten; - van Rabobank Groep ontvangen rente; - provisies uit hoofde van kredietverlening. Onder de rentelasten zijn opgenomen: - rente over de toevertrouwde middelen; - aan Rabobank Groep betaalde rente. (bedragen in duizenden euro’s)
Provisies Provisies betalingsverkeer Provisies assurantiebemiddeling Provisies effectendienstverlening Overige provisies Totaal provisies
2009
2008
7.939 3.398 5.775 3.849 20.961
7.716 3.174 4.981 5.225 21.096
Onder de overige provisies zijn onder andere opgenomen de provisies uit hoofde van Treasury-, vreemdevalutaproducten, bankÂgaranties en verhuur safeloketten. Opbrengsten uit deelnemingen Hieronder zijn opgenomen: - dividend Rabobank Nederland; - dividend overige deelnemingen. Overige baten De overige baten betreffen de exploitatieresultaten uit hoofde van verhuur onroerende zaken niet in eigen gebruik.
26 | Financieel Verslag 2009
(bedragen in duizenden euro’s) Personeelskosten Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Totaal personeelskosten
2009
2008
26.587 3.525 3.779 33.891
28.518 3.929 4.041 36.488
Onder de lonen en salarissen zijn tevens de kosten begrepen welke verband houden met de aanvullende arbeidsvoorwaarden en met de inhuur van externe arbeidskrachten. Het gemiddeld aantal eigen personeelsleden, omgerekend in mensjaren, bedraagt 431 (441). Coöperatie- en beheerskosten Hieronder zijn mede begrepen de kosten voor ledenbijeenkomsten, ledenbladen, kantoorbehoeften, automatisering, administratie, huisvesting en publiciteit. (bedragen in duizenden euro’s)
2009
2008
Afschrijvingskosten Afschrijvingskosten onroerende zaken Afschrijvingskosten bedrijfsmiddelen Overige mutaties Totaal afschrijvingen
236 2.103 -622 1.717
254 2.145 341 2.740
Onder de overige mutaties zijn opgenomen: - het resultaat op verkochte onroerende zaken; - het resultaat op verkochte bedrijfsmiddelen. Belastingen bedrijfsresultaat Coöperatieve Rabobank Coöperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A. maakt deel uit van een fiscale eenheid. In 2009 is het vennootschapsbelastingtarief van 25,5% van toepassing.
Financieel Verslag 2009 | 27
Overige gegevens A Statutaire bepalingen inzake winstbestemming Overeenkomstig de bepalingen van de statuten van CoĂśperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A. wordt het voordelig saldo van de winst-en-verliesrekening, na aftrek van het bedrag dat eventueel wordt besteed voor doeleinden van plaatselijk of algemeen belang, toegevoegd aan de Algemene reserve. De reserves mogen in geen geval onder de leden worden verdeeld.
B Bestemming nettowinst Voorgesteld wordt de volgende bestemming te geven aan de nettowinst 2009: (bedragen in duizenden euro’s) Toevoeging aan Algemene reserve Toevoeging aan Winstuitkeringsfonds Totaal nettowinst
2009 8.342 308 8.650
2008 11.333 142 11.475
2009 563 308 -376 495
2008 516 142 -95 563
De voorgestelde winstbestemming is reeds in de cijfers verwerkt.
Het verloop van het winstuitkeringsfonds is als volgt geweest: (bedragen in duizenden euro’s) Stand 1 januari Toevoeging uit de nettowinst Uitbetalingen Stand 31 december
28 | Financieel Verslag 2009
Aan: de raad van commissarissen en de directie van Coöperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A. ACCOUNTANTSVERKLARING
Wij hebben de jaarrekening 2009 van Coöperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A. te Den Haag bestaande uit de balans per 31 december 2009 en de winst-en-verliesrekening over 2009 met de toelichting gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van het bestuur De leiding van de coöperatie is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW, gebruik makende van de vrijstellingen zoals genoemd in artikel 425 van Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de coöperatie. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die de leiding van de coöperatie heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Coöperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A. per 31 december 2009 en van het resultaat over 2009 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW, waarbij de bank gebruik maakt van vrijstellingen voor de inrichting van de jaarrekening zoals genoemd in artikel 425 van Titel 9 Boek 2 BW. Utrecht, 27 mei 2010 Ernst & Young Accountants LLP w.g. drs. P.J.A.J. Nijssen RA Financieel Verslag 2009 | 29
Advies Raad van Commissarissen Aan de ledenraad, Ter voldoening aan het bepaalde in de statuten delen wij u mede dat wij de jaarrekening over het boekjaar 2009 hebben onderzocht. Mede op grond van de bij de jaarrekening 2009 afgegeven accountantsverklaring van Ernst & Young Accountants LLP, stellen wij u voor de jaarrekening vast te stellen en de bestuurders te dechargeren. Raad van Commissarissen
30 | Financieel Verslag 2009
Coรถperatieve Rabobank Den Haag en omgeving U.A.
gevestigd te Den Haag, aangesloten bij de Coรถperatieve Centrale Raffeisen-Boerenleenbank B.A.
Raad van Commissarissen
Directie
ir. G.A. Kaper, voorzitter jhr. mr. A.W. Beelaerts van Blokland A.P.C. van Herk drs. H. Kapteijn-Fokkens RA mr. M.M. Nelisse RC W.A.M. Zoetemelk-van der Hulst
drs. R.M.M.A. Droste, directievoorzitter (vanaf 1 augustus 2009, daarvoor directielid) drs. N.M. van Beem drs. ing. P.M. Hovius RC (vanaf 1 december 2009) M.J. van Tour (vanaf 11 januari 2010)
Datum oprichting: 25 november 1916 Hoofdkantoor Bezuidenhoutseweg 5 2594 AB Den Haag Vestigingen Advieskantoor Grootbedrijf en Private Banking Korte Vijverberg 2, Den Haag
Rayon Loosduinen-Segbroek De Savornin Lohmanplein 34, Den Haag Laan van Meerdervoort 434, Den Haag Loosduinse Hoofdplein 220, Den Haag
Rayon Centrum Bezuidenhoutseweg 5, Den Haag Kempstraat 23, Den Haag Leyweg 890, Den Haag Prins Hendrikplein 8, Den Haag
Rayon Rijswijk-Ypenburg Generaal Eisenhowerplein 9, Rijswijk Kerklaan 2, Rijswijk (tot maart 2009) Prinses Beatrixlaan 907, Rijswijk (tot maart 2009) Speerpunt 4, Den Haag (tot juni 2009)
Rayon Haagse Hout-Scheveningen Frederik Hendriklaan 230, Den Haag Keizerstraat 356, Den Haag Theresiastraat 115, Den Haag Van Hoytemastraat 37a, Den Haag
Rayon Voorschoten-Wassenaar Lange Kerkdam 2, Wassenaar Schoolstraat 65, Voorschoten
Concept/tekst/begeleiding: Schrijf-Schrijf, creatieve tekstproducten Vormgeving/productie: Knijnenburg Producties Fotografie: Erno Wientjens
Financieel Verslag 2009 | 31
www.rabobank.nl/denhaag