SCN 1-2009

SCN

jaargang 11 | nr. 1 | 2009

shopping centre news winkelcentra: planning, realisatie, exploitatie

Special

Marketing, promotion en decoratie

Megamall

een megaopgave

MAB opent Frankfurt zet de toon MyZeil

De crisis

Toch huren? 5 Speelt er meer? 21 Whatâ&#x20AC;&#x2122;s next? 26 Excuuscrisis 27

Foto: edwin brugman

RETAIL IS DETAIL

In de door Multi ontwikkelde winkelprojecten zijn 10.599 retailers gevestigd. Deze trekken jaarlijks 764.151.342 bezoekers.

WWW.MULTI.EU MULTI DEVELOPMENT

MULTI INVESTMENT

MULTI ASSET MANAGEMENT

MULTI MALL MANAGEMENT

inhoud

in dit nummer

colofon Shopping Centre News is het Nederlandse vakblad voor iedereen die beroepsmatig met winkelcentra te maken heeft. Ontwikkelaars, beleggers, managers, consultants, researchers, gemeenten, retailers, makelaars, toeleveranciers en anderen blijven met scn geïnformeerd over alle ontwikkelingen in winkelcentrumland.

promotie, marketing en decoratie IJspret en winkelcentra What you see is what you get Visual statements Echte bloemen, slim geplaatst Het openbaar gebied De Giele Groep

12 13 15 16 17 19

jaargang 11 (2009), nr. 1 • 44 pp. redactie

Postbus 3032, 1270 ea Huizen t 035-523 31 82 f 035-525 98 61 redactie@scnews.eu advertenties

Mirjam van der Veer t 035-523 98 32 sales@scnews.eu

projecten

abonnementen

Projectnieuws MyZeil Frankfurt Een megamall, een megaopgave Entre Deux blijft scoren

Shopping Centre News verschijnt zes keer per jaar. Een abonnement kost slechts € 99 per kalenderjaar ex btw (voor Europa: € 115, rest van de wereld: € 125). Met een abonnement mist u niets van wat er speelt in winkelcentrumland. Bovendien krijgt u toegang tot het besloten deel van de scn-website, met onder meer het artikelenarchief (pdf ) en het fotoarchief.

4 22 32 38

U geeft u op als abonnee met een email aan abonnementen@scnews.eu. U kunt ook gebruikmaken van het formulier op onze website, tabje ‘reageer’, keuze ‘aanvragen abonnement’. uitgever / hoofdredacteur

columns Toorman Verwaaijen

Edwin Brugman 5 27

rubrieken Personalia Beurs & congres In de pijplijn Servicepagina

11 11 35 41

art director

visies en reviews Winkelstad Groningen SSM-bijeenkomst Brugman: ‘What’s next?’ Hoe gaat het met De Oranjerie? Mall improvements II

Jeroen van Heemskerck Düker 8 21 26 29 31

NIEUWS WPM splitst organisatie Wie is wie Straatreiniging

gedrukte / verspreide oplage

2500/2400 ex. vormgeving en prepress

Hyperion creatieve communicatie, Almere druk

Thieme Grafimedia, Almere 6 6 7

issn

1571 9243

scn 1 | 2009

nieuws

Twee ontwikkelaars voor De Kwinkelier Synchroon is al jaren betrokken bij de herontwikkeling van De Kwinkelier in Bilthoven. Om het winkelprogramma en de commerciële kwaliteit van het winkelcentrum te optimaliseren is Synchroon een samenwerking aangegaan met Top Vastgoed. Het gedateerde winkelcentrum De Kwinkelier omvat 10.500 m2 en dateert uit 1978. Eigenaar is De Elf Provinciën. Het centrum wordt uitgebreid tot 15.000 m2 winkelruimte. Tevens worden 120 appartementen toegevoegd. Synchroon –waarin Johan Matser en Hopman Interheem zijn opgegaan – is een onafhankelijke projectontwikkelaar met een orderportefeuille van drie miljard en een jaarlijkse omzet van 250 miljoen euro. Synchroon is sterk in de ontwikkeling en realisatie van woon-werk-winkel gebieden met een bijzondere aandacht voor de inrichting van de openbare ruimte. Top Vastgoed heeft met dit project een ontwikkelingsportefeuille opgebouwd van vijftien projecten met een gezamenlijke beleggingswaarde van ruim 400 miljoen euro. Top leverde in zijn vierjarig bestaan vier winkelcentra op. Top participeert op risicodragende basis in het project.

Ledental ICSC groeit sterk De International Council of Shopping Centers (ICSC) laat weten dat het ledental van de organisatie het laatste jaar met bijna 40 procent gegroeid is. In Europa telt de organisatie nu 2300 leden, een record volgens de managing director van ICSC Europe, Ermine Amies. ‘In tijden van een recessie is het essentieel om netwerken en ook kansen te ontwikkelen. Daar kan je van profiteren als de economie weer herstelt.’, zegt zij. De helft van het ledenbestand bestaat uit winkelcentrum-eigenaren, beleggers en ontwikkelaars. Maar ook het aantal retailers is flink gegroeid. Ermine Amies voegt hieraan toe: ‘De ICSC organiseert nu meer bijeenkomsten in meer landen dan ooit tevoren en voorziet daarmee haar leden in uitstekende netwerkmogelijkheden, opleidingen en professionele ondersteuning. Dit alles is van belang voor het ontwikkelen van hun werkterrein en persoonlijke carrière. De ICSC is opgericht in 1957 en heeft wereldwijd meer dan 70 duizend leden in 80 landen. Het hoofdkantoor zit in New York. NRW-leden kunnen tegen een gereduceerd tarief lid worden van de ICSC. info: www.icsc.org

grondig ) telwerk

Strabo legt de fundamenten ) onder uw vastgoedbeslissing

Maak kennis met bijna 30 jaar kennis over wonen, werken en winkelen. Ga naar www.strabo.nl of bel 020 - 626 08 17.

scn 1 | 2009

Lewenborg wordt gerenoveerd Donderdag 29 januari 2009 ging de herontwikkeling en renovatie van het winkelcentrum Lewenborg in Groningen officieel van start.

et winkelcentrum Lewenborg wordt uitgebreid tot 8700 m2 en zal naar verwachting in het laatste kwartaal van 2009 worden opgeleverd. In het nieuwe centrum zullen naast alle huidige huurders zoals Aldi en Coop diverse nieuwe retailformules worden gevestigd, waaronder Wibra, Action en Kruidvat. Het winkelcentrum is in eigendom bij ief Capital, een joint venture tussen Inflation Exchange Fund (ief) uit Amsterdam en Bouwfonds Real Estate Investment Management (Bouwfonds reim) uit Hoevelaken. ief Capital is (mede-)eigenaar en bestuurder van vastgoedportefeuilles in Nederland met een beleggingswaarde (ultimo 2008) van 2,6 miljard euro. Namens de eigenaresse doet WPM Planontwikkeling uit ’s-Hertogenbosch de verhuur en de technische realisatie van het project. Friso Bouwgroep uit Sneek en installatiebedrijf Lammerink uit Ootmarsum verrichten de realisatie van de werkzaamheden. •

Stadsplein Spijkenisse Wethouder Gert-Jan ’t Hart van Spijkenisse gaf op 19 februari 2009 het officiële startsein voor de realisatie van het centrumproject Stadsplein in Spijkenisse. Naar verwachting zal de opening in 2011 plaatsvinden.

tadsplein, dat door Multi Vastgoed in nauwe samenwerking met de gemeente Spijkenisse wordt gerealiseerd, omvat 12.500 m² winkels en horeca, 154 woningen, een ondergrondse parkeergarage voor 750 auto’s en een nieuw plein. Media Markt zal zich in Stadsplein vestigen met een winkel van 4500 m² en tevens komt er een supermarkt van Coop Codis van 2400 m². Gemeente Spijkenisse is verantwoordelijk voor het nieuwe openbare gebied, waaronder het nieuwe plein. Stadsplein wordt als een spin in het web verbonden met alle delen van de binnenstad. Hierdoor ontstaat een aantrekkelijk winkel-, woon- en uitgaansgebied, mede door het plein met terrasjes en horeca en de entree van het nieuwe theater. Het lager gelegen deel van het plein aan het water biedt ruimte voor diverse zomerse festiviteiten. Stadsplein Spijkenisse wordt straks een van de nieuwe entrees van de binnenstad.“Deze uitbreiding is cruciaal voor de ontwikkeling van het centrum van Spijkenisse. Juist nu verdient het alle lof dat de partijen investeren en de schouders eronder zetten”, aldus wethouder Gert-Jan ’t Hart. Corio wordt de eigenaar van het winkelgedeelte van Stadsplein en de supermarktlocatie Kolkplein. Corio is eveneens eigenaar van de winkelcentra Maaswijk en De Kopspijker in Spijkenisse. Gelijktijdig met de ontwikkeling van Stadsplein zal Corio Vastgoed Ontwikkeling De Kopspijker renoveren en uitbreiden. Op deze manier kan Corio ervoor zorgdragen dat deze twee winkelgebieden elkaar perfect aanvullen. AM uit Rotterdam realiseert de 154 koopwoningen. Het concept van het Stadsplein is van T+T Design; architect Sjoerd Soeters van Soeters van Eldonk architecten uit Amsterdam is verantwoordelijk voor het ontwerp. •

Top Vastgoed start bouw Hoofdstraat Apeldoorn Top Vastgoed is gestart met de bouw van 4700 m2 winkelruimte aan de Hoofdstraat in Apeldoorn. Het betreft de herontwikkeling van het gedateerde Domus-pand. De gevels worden deels gerestaureerd en deels vervangen door historiserende nieuwbouw. Top voegt circa 2500 m2 winkelruimte toe aan het bestaande complex van 2200 m2, zodat uiteindelijk 4700 m2 winkelruimte ontstaat. De oplevering is gepland voor medio 2009. Top realiseert de herontwikkeling in opdracht van Coltavast. Architect is AGS uit Heerlen. FiMek Estate voert het projectmanagement voor Top. Burgland Bouw is de hoofdaannemer van het project. •

toorman Toch huren in barre tijden?

oewel de economie tot een vrijwel volledige stilstand lijkt te zijn gekomen, worden er toch nog steeds huurcontracten afgesloten, ook voor winkelruimte in winkelstraten en winkelcentra. Op welke manier kunnen huurder en verhuurder anticiperen op financiële moeilijkheden in de toekomst? Vanuit het oogpunt van de huurder is het van belang om goed stil te staan bij de mogelijkheden tot onderverhuur en/of indeplaatsstelling. Daardoor heeft de huurder immers een ontsnappingsmogelijkheid als hij door verslechterde bedrijfsresultaten de huurovereenkomst niet wil of kan voortzetten. Het zal van de omstandigheden afhangen welke mogelijkheid voor de huurder de voorkeur verdient. De indeplaatsstelling is in de wet geregeld en is bovendien van dwingend recht. De indeplaatsstelling kan dus niet bij overeenkomst worden uitgesloten. Wel is het mogelijk om de mogelijkheid tot indeplaatsstelling uit te breiden. De wettelijke indeplaatsstelling is beperkt tot het geval dat een nieuwe huurder de onderneming van de zittende huurder overneemt. Dit betekent dat een indeplaatsstelling alleen maar mogelijk is, indien de nieuwe huurder tot dezelfde branche behoort. Indeplaatsstelling kan dus op grond van de wettelijke regeling wel worden afgedwongen als een ondernemer zijn kledingzaak overdraagt aan een nieuwe huurder die opnieuw kleding verkoopt, maar niet indien de nieuwe huurder schoenen zou gaan verkopen. In dat laatste geval kan de indeplaatsstelling dus niet op grond van de wet worden afgedwongen en zal de medewerking van de verhuurder nodig zijn. Juist op dit laatste punt kan de huurder een aanpassing in het huurcontract bedingen: hij kan verzoeken de wettelijke indeplaatsstelling in de huurovereenkomst uit te breiden tot (met name te noemen) andere branches of zelfs bedingen dat de indeplaatsstellingsregeling op iedere overdracht van het huurcontract van toepassing is. De verhuurder heeft er vanzelfsprekend belang bij dit zoveel mogelijk te beperken. Nu voorziet de wettelijke regeling al in een belangenafweging, zodat niet iedere door de huurder gewenste overname tot een indeplaatsstelling zal leiden. Als de verhuurder instemt met een uitbreiding naar andere branches, kan hij voor deze andere branches nog een beperking toevoegen ten aanzien van het niveau en de uitstraling van de winkel of het effect van de overname op de beleggingswaarde. De huurder kan daarnaast bedingen dat hij het recht heeft tot onderverhuur. In dat geval blijft de huurder zelf aansprakelijk voor de huurbetalingen. Voor onderhuur geldt in feite hetzelfde als hierboven ten aanzien van de ingebrekestelling: de verhuurder zal er belang bij hebben om een eventuele onderhuurmogelijkheid te beperken. De wet schrijft niet voor dat onderverhuur wordt toegestaan, zodat partijen volledig vrij zijn om daarvoor een op maat gemaakte afspraak te maken. De verhuurder zal er ook in dat geval belang bij hebben om waarborgen op te nemen ten aanzien van het niveau en de uitstraling van de onderhuurder. Ook zal het recht tot onderverhuur kunnen worden beperkt tot de betreffende huurtermijn, om te voorkomen dat de huurder tot in lengte van dagen onderverhuurt en (wellicht) een hogere huur vraagt en dus winst maakt op het pand van de verhuurder. Tot zover de mogelijkheid om ingebrekestelling en onderverhuur in de huurovereenkomst nader te regelen. Bij een volgende gelegenheid zal ik uitvoeriger ingaan op de positie van huurder en verhuurder als vervolgens een indeplaatsstellingsverzoek wordt voorgelegd. •

scn 1 | 2009

nieuws

WPM splitst organisatie WPM splitst op in twee zelfstandige bedrijven: WPM Groep, gericht op de complete dienstverlening voor kantoren en winkels, en WPM Pro, gericht op de risicodragende vastgoedontwikkeling. De splitsing speelt in op de veranderde en steeds complexer wordende vastgoedmarkt. WPM ziet mogelijkheden in de markt om verder te groeien en de diensten te versterken. Daarom is besloten tot de oprichting van een nieuw zelfstandig bedrijf, WPM Pro. De WPM Groep krijgt een nieuwe structuur met drie kerndivisies, WPM Retail, WPM Offices en WPM Partners. De kern van de activiteiten van WPM Groep ligt op management, advies en planontwikkeling, terwijl WPM Pro zich concentreert op risicodragende vastgoedontwikkelingsprojecten. Harry Kroot en Ger Dings vormen samen de directie van WPM Pro. Pieter Affourtit wordt algemeen directeur van de WPM Groep en is samen met financieel directeur Ronald Maaskant eindverantwoordelijk zijn voor deze vennootschap. WPM Groep bundelt de activiteiten in een nieuwe organisatie, opgebouwd rond de kerndivisies WPM Retail, WPM Offices en WPM Partners. WPM Retail valt onder de verantwoordelijkheid van Huub Snelders en Luuk Lantinga. Onder WPM Retail zijn drie vennootschappen ondergebracht: WPM Winkelcentrummanagement (ruim 150 hectare in beheerportefeuille), WPM Planontwikkeling (realiseerde zo’n 80 projecten) en WPM Retail Investment Services. WPM Offices , onder leiding van Ruud Bouma, richt zich op kantoormanagement (ruim 120 hectare in portefeuille). WPM Offices zal het komende jaar het dienstenpakket verder uitbreiden. WPM Partners staat voor de bedrijven waar WPM een belang in heeft. Het betreft bedrijven die het dienstenpakket van WPM Groep versterken en aanvullen. Dit zijn LMBS (verhuur en taxatie van winkels), R.E.C. (vastgoedcommunicatie) en APCOA (parkeerexploitatie). WPM Pro Vanuit de vraag van beleggers, eigenaren of op eigen initiatief richt WPM Pro zich op de herontwikkeling van vastgoedprojecten waar winkels een centrale plaats innemen. De WPM Pro-portefeuille omvat projecten als de herontwikkeling van het centrum in Hilvarenbeek, de uitbreiding van VVE te Westerkoggenland, de uitbreiding van winkelcentrum Geesterduin in Castricum, de herontwikkeling van wijkwinkelcentrum De Clomp te Zeist en de VVEuitbreiding in het centrum van Best. •

Wie is wie, who’s who?

ok al loop je nog zolang mee in het (winkel-)vastgoed, het is onmogelijk om iedereen te kennen. En te vinden, indien nodig. Want niet alleen is er het natuurlijk verloop door veroudering en instroom van nieuwe jonge mensen, ook vinden er nogal wat carrièrebewegingen in het bestand plaats. Recentelijk kregen wij een exemplaar toegezonden van Wie is wie in het commercieel vastgoed, een eigen uitgave van Rudolf Bak. Dit lijvige boek verscheen voor het eerst begin 2008. Tevens viel de 2009-editie van PropertyNL’s Who’s who in de bus. Een compacte paperback met eveneens een overzicht van vastgoedbeslissers. Een korte steekproef op vermel-

de personen wijst direct uit dat er weliswaar overlap in de beide boeken zit, maar dat er toch ook veel namen in het ene boek staan, die niet in het andere staan. Voor de serieuze ‘spotter’ of netwerker is er dus wat voor te zeggen om beide boekwerken op de plank te hebben staan. Waar zitten de verschillen nu nog meer in? Om te beginnen in de prijs: Wie is wie kost 110 euro en Who’s who in de losse verkoop 49,50. En inhoudelijk? In de inleiding van Who’s who schrijft hoofdredacteur Wabe van Enk dat zijn uitgave weliswaar niet altijd de meest uitputtende beschrijvingen van personen geeft, maar wel zeer actueel is waar het de ‘vindbaarheid’

betreft. Volgens PropertyNL wisselt jaarlijks een op de vijf vastgoedmensen van functie. Met een jaarlijkse gids is men dan redelijk actueel. Rudolf Bak is ook van plan een nieu-

we versie te gaan uitgeven, maar kan nog niet meedelen wanneer dit het geval zal zijn. Verder ziet hij desgevraagd de volgende verschillen: ‘Wie is wie richt zich uitsluitend op leidinggevenden, en wel in de sectoren makelaardij, vastgoedadvisering, financiering, beleggingen, projectontwikkeling en bouw. Maar anders dan in de Who’s who zijn fiscalisten, notarissen, architecten en overheidsfunctionarissen niet in mijn boek opgenomen. Overigens moet men bij PropertyNL betalen voor een complete beschrijving. Daardoor is mijn boek qua persoonsbeschrijvingen vollediger en uitvoeriger, omdat de vermeldingen in Wie is wie in het commercieel vastgoed gratis zijn. Wat mijn boek verder onderscheidend maakt is het feit dat gepensioneerde en overleden vastgoedmensen ook een plaats hebben gekregen. Who’s who beperkt zich alleen tot de mensen die actief zijn. Daar staat tegenover dat deze gids adressen en telefoonnummers vermeldt. Die informatie ontbreekt in mijn boek. In feite is Who’s who dus meer een adressenboek en Wie is wie in het commercieel vastgoed meer een encyclopedie. Beide boekwerken zijn wel sterk complementair’, aldus Rudolf Bak. Afgezien van de kern (persoonsvermeldingen), is het een beetje appels en peren vergelijken. Wie is wie is als encyclopedie en boek van een veel hogere kwaliteit en van grote portretfoto’s en uitgebreide beschrijvingen voorzien. Een sieraad voor het kantoor. Who’s who is een handige, zeer functionele en actuele gids, die eveneens niet mag ontbreken. Nogmaals: compleet qua vermeldingen is geen van beide. •

De gids voor vastgoedland door Rudolf Bak

scn 1 | 2009

facilitair

Een team van Jadon aan het werk in het nieuwe stadshart van Almere

Voor (boven) en na de behandeling

Kauwgom,een hardnekkig probleem. Of niet?

hopping Centre News sprak met Bram van Laar van de firma Jadon over een gespecialiseerde tak van schoonmaak: het kauwgomvrij maken en reinigen van de bestrating. ‘Een schoon winkelgebied en parkeergarage dragen duidelijk bij aan de kwaliteit van de winkelbeleving. Het is daarbij ook niet voor niets dat aan de vormgeving van de bestrating en het openbaar gebied steeds meer aandacht besteed wordt. Maar het effect daarvan wordt natuurlijk teniet gedaan als kauwgom en grauwsluier de kans krijgen op te bouwen.’ Jadon had al vele jaren ervaring met schoonmaakwerkzaamheden, maar besloot een aantal jaren terug zich te gaan specialiseren in de kauwgomverwijdering en straatwerkreiniging . De toen bestaande technieken, extreem hoge druk (spuit alle voegen uit de straat), chemische middelen en stikstof, beschouwde men als onvoldoende praktisch en effectief en dus bedacht het bedrijf een gepatenteerde methode gebaseerd op heet water, stoom en hoge druk. Van Laar: ‘In feite is ons reinigingsmiddel dus zuiver water. Het voertuig dat wij voor de reiniging ontwikkeld hebben is zo gemaakt dat het zich optimaal kan voortbewegen in winkelgebieden (dus ook onder luifels). De verontreiniging wordt opgezogen en in het voertuig gescheiden van het water. Het effect is een weer frisse bestrating, zonder grauwsluier of kauwgom.’ Maar hoe lang gaat het effect van zo’n behandeling nu mee? ‘Dat is afhankelijk van de drukte. Er zijn locaties die we een of twee keer per jaar doen, maar ook locaties waar we maar eens in de paar jaar komen. In principe is het beter om niet te lang te wachten, omdat we dan weer een ‘nulbeurt’ moeten doen. Die duurt langer en is daardoor duurder. Met een passend interval duren de werkzaamheden korter.’

Veroudering, slijtage, gebruikssporen en zelfs vandalisme: ook winkelcentrumeigenaren en beheerders ontkomen er niet aan dat hun eens zo mooie centrum er wat minder uit gaat zien. Schoonmaak en onderhoud zijn dan ook belangrijke activiteiten, die daarbij ook nog eens een bijdrage leveren aan de winkelbeleving, het ondernemersklimaat en de waarde van het onroerend goed. Het effect van zo’n schoonmaakbeurt moet niet onderschat worden. Niet alleen ziet het winkelgebied er weer fris en helder uit, ook is aangetoond dat er een relatie is tussen de staat van een winkelgebied en de manier waarop bepaalde bezoekersgroepen daarmee om gaan. Van Laar: ‘Een schone omgeving heeft minder last van vandalisme en bezoekers zijn onbewust geneigd mee te helpen het gebied in goede staat te houden.’ Jadon voert haar werkzaamheden uit in ondermeer winkelcentra, gemeenten, parkeergarages en op stations. Dit in Nederland en een aantal Europese landen. • informatie: b.vanlaar@jadon.nl

scn 1 | 2009

review

winkelstad

‘E

r gaat – want er is – niets boven Groningen!’ Volgens de gemeente zelf doet de binnenstad het qua economisch functioneren heel goed in vergelijking met andere steden. Groningen heeft al een keer de titel ‘beste binnenstad’ mogen dragen. Inclusief de toeristen kent Groningen jaarlijks zo’n dertig miljoen bezoekers, goed voor zo’n 900 miljoen euro omzet in de binnenstad. De gemeente wil de bezoekers blijven ‘boeien en binden’ en continueert de in het verleden ingezette keuze voor een compact kernwinkel-apparaat, en zet in op het verstevigen van de winkel-acht en de routeverbinding met Westerhaven. Dat het goed gaat met de stad anno 2008 is een goed geluid. In 2001 moest nog worden vastgesteld dat de omzetten in de binnenstad terugliepen, de verblijfsduur (85 minuten) in vergelijking met andere steden (80-100 minuten) aan de lage kant was en de binnenstad veel deelbezoek kende, dat wil zeggen dat men niet het hele centrum bezocht. Wij gaan vaststellen hoe dat nu is. Met per week 330 duizend bezoekers in de binnenstad stond het in 2001 nationaal op de vijfde plaats qua binnenstadsbezoek. Bereikbaarheid Wij merken in ieder geval dat het voor

een doordeweekse dag bijzonder druk is als we uit de trein stappen. En dit druktebeeld zal de rest van de dag zichtbaar blijven. Ook in negatieve zin want naast veel ‘stadjers’ die er winkelen worden de winkelstraten (met uitzondering van de Herestraat) beheerst door fietsers die ongeveer overal schijnen te (mogen) komen en je vaak van je sokken rijden. Groningen wenst de auto zo veel mogelijk te weren uit de binnenstad. Met een hoogwaardig regionaal ov-netwerk, Kolibri, wil men vooral de regionale bezoekers een volwaardig alternatief bieden om snel vanuit de wijde omtrek naar het centrum te komen. De ‘RegioTram’ is onderdeel van dit netwerk. Omdat de grenzen aan het aantal bussen dat de binnenstad kan aandoen zijn bereikt, wordt onderzocht of de tram realiseerbaar is en een bijdrage aan de economische en culturele ontwikkeling van de binnenstad kan leveren. Hierbij is onder andere aan de orde dat de tram een duurzame oplossing kan betekenen, zodat een groot aantal bussen, zo niet alle, op termijn zou kunnen verdwijnen. Voorwaarde is dan wel dat de tram ook de Grote Markt kan aandoen.

scn 1 | 2009

Medio november was het de binnenstad van Groningen waaraan Jacq. Cornelissen (Corio Nederland Retail), Jorine de Soet (KIR, Kordaat in Ruimte) en Marc Majolée (Synchroon) een bezoek brachten. Ons doel was te bekijken wat de GDV-locatie Westerhaven voor de stad heeft betekend en hoe het centrum functioneert.

Groningen Westerhaven Vanuit het station heb je via het in 1994 ge-

opende Groninger Museum zicht op een van de mooiste, zoniet de mooiste, entrees tot de binnenstad van Nederland. De horeca is in stijl van de rest van het museum, de meubels hebben (nog) retropasteltinten. Alvorens we ons in het winkelgebied storten slaan we linksaf via de mooie groene Ubbo Emmiussingel richting de Wersterhaven. Dit gdv-centrum uit 2001 van Wilma Vastgoed aan de rand van de binnenstad was destijds het eerste in zijn soort in Nederland. De bijna 15.000 m² bestaat uit grootschalige, doelgerichte trekkers (Media Markt, Toys ’R Us en Intersport) aangevuld met enkele kleinschalige winkels (waaronder Villa Happ en c&a) en de museumwinkel van het Stripmuseum. Het ziet er modern uit en functioneert inmiddels naar wens –niet in de laatste plaats door de 800 parkeerplaatsen – wat voor de gemeente voorwaarde was alvorens de volgende stap kan worden gemaakt met een gdv (en foc?) aan de oostkant van het centrum (Sontplein/Damsterdiep). Westerhaven vormt het nieuwe entree/bronpunt tot de binnenstad via de A-straat en Brugstraat. Deze straten herbergen aan weerszijden hele mooie speciaalzaken in modisch (Tommy Hilfinger, Purdey, Sissy Boy, Hans Diderich) en vrije tijdsegment aangevuld met food, horeca en een van de vijf (!) vestigingen van Albert Heijn in de binnenstad. Het is ook een enorm drukke toegangsroute waar de fietsers en de bus af en aan rijden. Omdat we nog veel te doen hebben, onderdrukken we onze nieuwsgierigheid om de tentoonstelling Worldpressfoto 2008 in de kerk op het A-kerkhof te bekijken. Vismarkt en Herestraat Over een brede stoep bereiken

we de Vismarkt. En dat is even slikken. Hoewel ’verandering van spijs doet eten’ en dit aan de zuidzijde van de Vismarkt goed mogelijk is in de vele horecagelegenheden, nemen we even de tijd om de noordzijde in ons op te nemen. De grote, statige panden zijn vrijwel zonder uitzondering gevuld met winkels uit het lagere segment (Scapino, Bristol, Xenos, Kruidvat) en hoewel die de consument nadrukkelijk bedienen had het winkeldier in ons anders verwacht (of gewenst?). Zoals ook geldt voor de Albert Heijn-vestiging in de Korenbeurs. Het is bekend dat na enkele minder succesvolle invullingen de grootgrutter hier zorgt voor voldoende aanloop, maar een

Vastgoedexperts Marc Majolée, Jorine de Soet en Jacq. Cornelissen

andere functie doet meer recht aan dit gebouw. We steken de grote ruimte – die niet unheimisch aandoet – over richting de Herestraat, onderweg nog een Schoenkampioen en So Low (executieverkoop) passerend, maar gelukkig ook een opmerkelijk mooie vestiging van DE. De Herestraat. Wie heeft deze winkelstraat niet ooit bezocht, behalve tijdens Monopoly? En wat valt er van te zeggen? Vrijwel alle filiaalbedrijven zijn er te vinden, inclusief een net gerestylde Hema over drie lagen en een Bijenkorf. Ook nu is het in de straat enorm druk. Kijken en vergelijken. We besluiten even te pauzeren en lunchen in het mooie Nieuwscafé op de hoek van de Grote Markt, op de overgang van de Waagstraat en Herestraat. Proefondervindelijk stellen we vast wat in 2001 al werd geconstateerd: vanuit de Herestraat lopen maar heel weinig mensen rechtdoor. In 2001 bezocht minder dan een kwart van de bezoekers aan de Herestraat ook de Noordzijde van de Grote Markt en wij constateren dat het er op dit moment niet veel meer zijn. Overigens is het Waagstraatcomplex zelf goed verhuurd en ziet het er goed uit met winkels in een hoger segment dan in de Herestraat. Maar een aantrekkelijke looproute heeft het hiermee tot dusver niet kunnen creëeren. Dit in tegenstelling tot de Guldenstraat direct ‘achter’ het Waagstraatcomplex. Dit kan komen door het aanbod (waaronder Selexyz en Douglas) maar ook doordat dit een fietsroute is (Vismarkt en Oude Boteringestraat en vice versa). We steken even de Grote Markt over, langs v&d de Oude Ebbingestraat in. Deze straat kent een paar mooie panden en ook hier is het druk. Wel is dit nadrukkelijk een aanloopstraat, gelet op de aard en samenstelling van het aanbod (Handyman, Beter Horen, Slee, kappers, beddenzaak en een AH!). De Grote Markt, het economisch en cultureel hart De gemeente wil rond de Grote Markt, de Vismarkt en

het kernwinkelgebied de concentratie van gevarieerde detailhandel, de markt, informatie, horeca en vrije tijd verder stimuleren. Dit gebied is en moet het brandpunt zijn van de stad; een plek voor iedereen, met grote economische en culturele betekenis en grote dynamiek. De gebouwen rondom de Grote Markt, de activiteiten die ze herbergen en de openbare ruimten zijn bij uitstek geschikt voor het organiseren van evenementen die bewoners en bezoekers van de stad naar de binnenstad toe trekken. De realisatie van Forum en de Oostwand, de ontwikkeling van de Noordwand en mogelijk de tram voorlangs de Oostwand (en daarmee terugkeer naar vroegere situatie) geven het centrale plein van de stad straks een ander aanzien, waarop inrichting en gebruik moeten worden afgestemd. Speerpunt voor de toekomst is de ontwikkeling aan de Grote Markt van de Oost- en Noordwand met een trekker van formaat en het achter de Oostwand gelegen Groninger Forum. Met deze projecten biedt de stad ruimte aan de verbetering van de ruimtelijk functionele structuur en kiest men

lees verder op pagina

10 scn 1 | 2009

review <

vervolg van pagina

voor nieuwe publiekstrekkers, die moeten zorgen voor grotere loopstromen in dit gebied. Kwaliteitsverbetering denkt men te kunnen realiseren met meer nieuwe winkelformules, meer dure speciaalzaken, een nieuw warenhuis en mogelijk uitbreiding van overdekt winkelen. Ook wil men grootschaliger eenheden mogelijk maken in de Noordwand. Deze en andere maatregelen moeten de attractiviteit en het tevredenheidsgevoel van de bezoekers van de Groningse binnenstad waarborgen en zo mogelijk verbeteren. De drie projecten zijn in handen van drie verschillende ontwikkelaars en architecten, de gemeente voert de regie. Het Forum Het nieuwe ‘huis van informatie en cultuur’ zal

Van links af met de klok mee: de Waagstraat, een etalage van een optiek, het Groninger Museum, de gevel van het Stripmuseum, de Vismarkt, een van de fietswinkels van Ferwerda en het interieur van de Applestore.

10 scn 1 | 2009

verrijzen achter de Oostwand op de plek van de huidige Naberparkeergarage. Nl-architecten heeft de ontwerpwedstrijd gewonnen voor een gebouw waarin naast een nieuwe tweelaagse parkeergarage in ieder geval de bibliotheek, filmzalen en een dependance van het Groninger Museum zullen worden ondergebracht. Via een nieuw plein en een nieuwe straat in de Oostwand wordt de verbinding gelegd met de Grote Markt. In de vernieuwde Oostwand, een project onder supervisie van stedenbouwkundige en architect Thomas Müller uit Berlijn, waarvan de rooilijn naar voren wordt gelegd, is straks plaats voor in totaal vier panden. Studentenvereniging Vindicat, op dit moment gevestigd in de Oostwand, heeft inmiddels een overeenkomst gesloten met de gemeente voor een nieuw pand op de hoek. Volgens de planning wordt gestart met sloop van het huidige hoekpand eind 2010. Zodra Vindicat hiernaartoe is verhuisd, kan gestart worden met de herontwikkeling van de overige panden, waarvoor een architectenselectie zal plaatsvinden. Op dit moment wordt nog onderzocht hoe het vijfde en laatste pand op de hoek met de Poelestraat mee zal gaan in de ontwikkeling. Voor de invulling van de Oostwand wordt gedacht aan een commerciële plint in twee lagen met erboven een hotel, horeca en kantoren. Er zullen geen woningen komen. Ook de vvv, nu gevestigd in het hoekpand naast Vindicat, zal terugkeren in de vorm van een Citylounge. Doel is in ieder geval een grote trekker in de plint op te nemen.

Oosterstraat en Steenstilstraat De Grote Markt

verlaten we in de richting van het Gedempte Zuiderdiep via de Oosterstraat. Het aanbod in deze straat laat zich het best typeren als ‘creatief, cultureel en artistiek’. Hele leuke speciaalzaken worden afgewisseld met filialen van Pipoos, anwb, s&f etcetera. Bijna bij het Zuiderdiep aangekomen, net voorbij het enigszins verlopen Schimmelpenninckhuis, ontstaat nogal wat leegstand. Voor deze en andere straten wil de gemeente in samenwerking met de ondernemers nagaan welke structuurversterkende maatregelen mogelijk zijn. De Steenstilstraat neemt een bijzondere positie in. Deze straat wordt nu beheerst door een willekeur aan (sex)shops, horeca en acht of negen winkels van Ferwerda, een lokale fietsenwinkel. De straat zou in de toekomst wel eens van kleur kunnen verschieten doordat het een aantrekkelijk verbinding gaat vormen tussen het dan getransformeerde Damsterdiep (parkeergarage, winkels, kantoor) en het Gedempte Zuiderdiep. In het kaartbeeld van de binnenstad zijn dit plan en de belangrijkste overige ingrepen van functionele aard schematisch weergegeven. Tot slot Het beeld van de binnenstad van Groningen dat op

ons netvlies is blijven hangen is dat van een drukke stad met veel fietsers. De Westerhaven lijkt een geslaagd gdv-project tegen de binnenstad aan en staat er goed bij. De Herestraat maakt zijn reputatie als drukste winkelstraat van Groningen helemaal waar. De Waagstraat is weliswaar gevuld met leuke winkels en horeca, maar zorgt niet voor een goede loopverbinding tussen de Heresetraat en de Noordzijde van de Grote Markt. In de overige straten in de binnenstad buiten het directe A1-winkelgebied (Folkingestraat) bevinden zich hele leuke winkeltjes, al moet je ze wel even weten te vinden. Voor de uitbouw van de positie van ‘stad van het Noorden’ is de herontwikkeling en vooral de (winkel)invulling van de Grote Markt Oost- en Noordzijde niet direct bepalend en doorslaggevend. Daarvoor heeft Groningen nu al genoeg te bieden. Maar voor de Grote Markt zelf is het de kans om haar wat povere rol ten opzichte van de andere deelgebieden in de binnenstad in te ruilen voor een meer centrale positie die het grote plein waardig is. Of de terugkeer van de tram hieraan een bijdrage levert zal de tijd moeten uitwijzen. •

Mr. Albert Eijkelhoff MRE (46) is per 1 februari 2009 in dienst getreden van Fortis Vastgoed Ontwikkeling als hoofd leasing, investor relations en marketingmanagement bij de businessline Commercieel Vastgoed. Albert Eijkelhoff was hiervoor 14 jaar in dienst bij DTZ Zadelhoff, laatstelijk in de functie van adjunct-directeur. Voor zijn periode bij DTZ Zadelhoff was hij 3 jaar werkzaam als taxateur bij Jones Lang La Salle. In zijn nieuwe functie is Albert verantwoordelijk voor de verhuur en marketing. Daarbij zorgt hij binnen Commercieel Vastgoed voor de aanen verkopen van winkelprojecten aan beleggers. Naast de afzet van in de bouwfase verkerende centrumprojecten als Volgerlanden, Overschie, ’t Circus en Wisselplein zal zijn focus voor de korte termijn liggen op de centrumprojecten Waddinxveen, Meerrijk te Eindhoven, Koningshoek Maassluis en Leidsche Rijn Centrum. De acquisities van grotere aanbestedingen en competities van grote multifunctionele gebiedsontwikkelingen blijven onder leiding van Tie Liebe plaatsvinden. Albert gaat zich specifiek richten op de acquisitie van binnenstedelijke retaillocaties ten behoeve van herontwikkelingen. Hiertoe onderhoudt hij relaties met private en institutionele beleggers om gezamenlijk of voor eigen rekening en risico nieuwe retailconcepten te initiëren. Fortis Vastgoed Ontwikkeling wil zich op deze wijze nòg sterker richten op dit vastgoedsegment. Gert-Jan Vlug is met ingang van 1 januari 2009 als hoofd vastgoedexploitatie in dienst getreden bij Leyten op de vestiging in Rotterdam. Gert-Jan vervangt Paul Tonkes, die gaat emigreren. Gert-Jan is afkomstig van SCM Remmers Retail en heeft hier enkele jaren als manager verhuur gewerkt.

donderdag 19 maart RijnGouwe Vastgoed® 2009 Alphen aan den Rijn

donderdag 28 mei Haaglanden Vastgoed® 2009 Den Haag

donderdag 26 maart Amsterdam Vastgoed® 2009 Amsterdam-Noord

donderdag 4 juni WinkellocatieMarkt® België 2009 Antwerpen

donderdag 2 april Brussel & Vlaams-Brabant Vastgoed® 2009 Leuven donderdag 23 april Oost-Brabant Vastgoed® 2009 Eindhoven dinsdag 12 mei WinkelVastgoed® Zuid-Holland 2009 Zoetermeer donderdag 28 mei Maastricht Vastgoed® 2009 Maastricht

donderdag 25 juni WinkelVastgoed® Noord-Holland 2009 Zaanstad donderdag 2 oktober WinkellocatieMarkt® Nederland 2009 Bussum publicatie: Managen van samenwerkingsprocessen

Drs R.L. Bak (52) heeft zijn functie als directeur research bij CB Richard Ellis neergelegd. Achtergrond van zijn besluit is de persoonlijke wens om meer diepgang in zijn werk te brengen. Daarnaast heeft ook een verschil van inzicht over de te volgen strategie een rol gespeeld bij zijn beslissing om weg te gaan. Bak heeft vier jaar lang leiding gegeven aan de afdeling Research, waarvan de laatste twee jaar als directeur. Als zodanig heeft hij een belangrijke impuls gegeven aan de uitbreiding en professionalisering van de research-activiteiten binnen CB Richard Ellis. In totaal kan Bak bogen op bijna 25 jaar onderzoeks- en advieswerk. Hij staat vooral bekend om zijn belangstelling voor de kantorenmarkt en is ook de enige in Nederland die beschikt over een bestand met alle aanwezige kantoorgebouwen. Vorig jaar trok hij de aandacht met zijn boek Wie is wie in het commercieel vastgoed, waarvan u een bespreking vindt op pagina 6 van deze editie. Bak is gastdocent bij de Amsterdam School of Real Estate (ASRE) en bestuurslid van de Vereniging Onroerend Goed Onderzoekers Nederland (VOGON). Cle van Beurden treedt per 1 februari 2009 in dienst bij Unibail-Rodamco Nederland als director operations en zal onderdeel uitmaken van het managementteam Nederland. Hij is verantwoordelijk voor het operationele deel van de portefeuille van Unibail-Rodamco Nederland. Van Beurden was tot augustus 2008 als partner en director of business development Europe werkzaam bij TCN. David van Duinen (37) is in dienst getreden bij WPM Planontwikkeling als manager businessunit planontwikkeling. Naast zijn managementtaken zal hij zelf leiding geven aan meer complexe herontwikkelingsprojecten. Van Duinen heeft ruime ervaring opgedaan als winkelontwikkelaar bij Multi Vastgoed en Blauwhoed.

10-13 maart 2009 MIPIM Cannes (F) www.mipim.com

16-18 juni 2009 Provada Amsterdam www.provada.nl

15 april 2009 NRW Jaarvergadering & Uitreiking NRW Jaarprijs Locatie: NBC, Nieuwegein www.nrw.nl

17-19 juni 2009 ICSC European Marketing Conference Wenen (A) www.icsc.org

22-24 april 2009 ICSC European Conference Barcelona (S) www.icsc.org

5-7 oktober 2009 ExpoReal München (D) www.exporeal.net

beurzen en congressen

personalia

peronalia/congressen

18-20 november 2009 MAPIC Cannes (F) www.mapic.com

www.managementproducties.com

scn 1 | 2009 11

marketingâ&#x20AC;˘promotieâ&#x20AC;˘decoratie

Ijspret en winkelcentra

Steeds vaker zien we in winkelcentra en binnensteden kunstijsbanen opduiken. Bijgaande foto is in december gemaakt op winkelcentrum Gelderlandplein te Amsterdam Buitenveldert. Dit in het kader van de algehele marketing-aanpak die

eigenaar Kroonenberg Groep laat uitvoeren door het bedrijf Allround Promotion. De hier getoonde ijsbaan is geplaatst door Ice World. De verlichting voor de feestdagenperiode door Avontuur Thema Vormgevers.

Ook een ijsbaanevenement organiseren in uw winkelcentrum? We get you mobiliced 12 scn 1 | 2009

www.ice-world.com

+31(0)35 5413801

marketing•promotie•decoratie

What you see is what you get De ITB Entertainment Group biedt nu ook multimediale ondersteuning met videoclips op de website, zodat u precies weet wat u boekt.

H Kookdemonstratie met tv-kok Lonny

et bekende gezegde ‘what you is what you get’ krijgt wat ITB Entertainment Group betreft een geheel nieuwe lading, die past bij de huidige tijd en de moderne media. Directeur Jack Damen hier over: ‘Binnen ons pakket bieden wij nu ook multimedia ondersteuning. Dat werkt twee kanten op: enerzijds laten wij nu op onze eigen website videoclips zien van vrijwel alle activiteiten die men bij ons kan boeken en anderzijds maken wij nu ook voor winkelcentra videotrailers die qua uitstraling niet onderdoen voor wat op de tv te zien is. Hiermee kan men activiteiten aankondigen, sfeerimpressies tonen, enzovoort. Vooral websites van winkelcentra zijn vaak erg statisch en kunnen beslist veel aantrekkelijker en informatiever gemaakt worden. Een website met video wint beslist aan communicatiekracht. Dat gold eigenlijk ook voor onze eigen website, met als bijkomend voordeel dat de klant nu precies kan zien hoe een activiteit er uit ziet. Vandaar ‘what you see is what you get’. Lifestyle Jack Damen wijst er op dat ITB Entertainment

Group beslist niet alleen de standaard seizoenactiviteiten levert. ‘Wij hebben een prachtig programma van zogenaamde ‘life-style-activiteiten’, wat goed aansluit bij wat de mensen tegenwoordig aantrekkelijk om te zien vinden. Zo hebben we een lifestyle promotion op het thema Huis & Tuin, met medewerking van de bekende televisietuinmannen Lodewijk Hoekstra en Rob Verlinden, een promotion op het thema Culinair, onder andere met de bekende Indonesische kok Lonny en verder lifestyle promotions op de thema’s fun en mode.’ In tegenstelling tot veel andere promotieadviseurs, werkt ITB Entertainment Group meestal met eigen mensen. Jack Damen: ‘Dat komt de betrouwbaarheid van het uitvoeren ten gunste. Immers, de lijnen blijven zo kort, zowel tussen klant als tussen de medewerkers die we inzetten.’ ITB Entertainment Group is twintig jaar actief op het gebied van entertainment, waarvan ook al ruim tien jaar voor winkelcentra. Het bedrijf werkt vanuit drie vestigingen in de Benelux, globaal tussen Groningen en Brussel. • Nieuwe website met video’s van activiteiten

Informatie: www.itb-entertainment.com

scn 1 | 2009 13

Flower Power VOOR DE OPENBARE RUIMTE WWW FLOWERANDSHOWER NL T adv shopping center news.indd 1

28-07-2008 13:16:31

THE MAGIC OF SUCCESS Avontuur levert al 20 jaar de winning look. Onze klanten weten: succes krijg je door het uit te stralen.. Wij zijn dit jaar 20 geworden en â&#x20AC;&#x2DC;wie jarig is trakteertâ&#x20AC;&#x2122;. En dat komt goed uit want juist nu is de tijd om een Visual Statement te maken. De gehele maand april staat bij ons in het teken van het 20 jarig jubileum. Laat u inspireren bij ons in Wijdenes. -

Verjaardagskortingen tot 20% voor vroege beslissers Trends en themaâ&#x20AC;&#x2122;s op het gebied van presentatieconcepten, styling en decor De nieuwste ontwerpen en technieken op gebied van LED sfeerverlichting voor winkelgebieden, gebouwen en evenementen Geanimeerde LED verlichting voor gebouwen en winkelgebieden Oplossingen voor low budget, mid price en full magic (het â&#x20AC;&#x153;Disneyâ&#x20AC;?gevoel)

Maak vandaag nog een afspraak!

AdvV3-2.indd 1

0229-501222

27-02-2009 13:33:37

marketing•promotie•decoratie

‘Een visual statement is meer dan alleen illuminatie en decoratie’

oe kun je je als winkelcentrum met (kerst-)decoratie en verlichting onderscheiden van de massa? Het antwoord is simpel: door met een onderscheidende leverancier in zee te gaan. Avontuur Thema Vormgevers, dat dit jaar twee decennia bestaat, is gespecialiseerd in tijdelijke decoraties die door hun kracht en originaliteit iets bijzonders van uw centrum maken. Dat dit gewaardeerd wordt blijkt wel uit de indrukwekkende lijst projecten waar voor het bedrijf werkt. Met vele uit de retail bekende namen als het winkelgebied van Schiphol, Batavia Stad, Gelderlandplein, de Amsterdamse Beethovenstraat en Raadhuisstraat, Meubelboulevard Utrecht, De Bijenkorf en Vendex. Patrick Avontuur: ‘Door gebruik te maken van de nieuwste energiezuinige led-technieken, animatiecomputers voor de effecten én onder meer de illuminatieproducten van de Europese marktleider Blachere Illumination, kunnen wij werkelijk een ‘visual statement’ maken. Dat wil zeggen, een onderscheidende, spraakmakende decoratie die wat doet met het winkelcentrum en de bezoeker. Een decoratie die uitstraling heeft en wat toevoegt. En dat dan voor projecten van verschillende grootte, aard en functie. Dus van het winkelgebied UMC Grongingen tot aan winkelcentrum De Molenhoek in Wervershoof,

Avontuur Thema Vormgevers bestaat dit jaar twintig jaar. Het bedrijf is gespecialiseerd in tijdelijke decoraties die door hun kracht en originaliteit iets bijzonders van het winkelcentrum maken. van winkelstraten tot overdekte winkelcentra. Wij hebben bovendien onze slagvaardigheid versterkt door de overname van het bedrijf Marrenga: daardoor kunnen wij als geen ander de piekbelasting die met deze producten samenhangt, goed aan.’ Geen opdracht hetzelfde Tel-

kens weer is het een uitdaging om een passend ontwerp te bedenken. Zo werd voor het Amsterdamse Bijenkorfgebouw voor de illuminatie een honingraatmotief ontworpen, dat gevelbreed is aangebracht. En dat zonder in het historische gebouw te boren. Deze spectaculaire illuminatie wordt met computers aangestuurd. Deze techniek wordt ook toegepast op Schiphol, waar een zeven meter hoge kerstboom prachtige verlopende kleureffecten laat zien. Patrick Avontuur: ‘Schiphol is een megaklus. Daar gaan 25 trailers aan materiaal in. Toch is het niet zomaar een kwestie van volhangen: hier bestaat ons ‘visual statement’ er onder meer uit dat de transit-passagier, die niet

van de luchthaven af gaat, een sprookjesachtige impressie van Nederland voorgetoverd krijgt. En dat maakt samen met de winkels natuurlijk een prima sfeer om aankopen te doen.’ sfeer Avontuur noemt dit ook wel 3D-

psychologie. ‘Daarmee bedoel ik dat de Schiphol-opdracht iets geheel anders beoogt dan die van het Gelderlandplein. Daar loopt een heel ander publiek rond en we hebben dan ook met relatief weinig materiaal en stemmig, warm kleurgebruik een bij dit centrum passende sfeer neergezet.’ Omdat de decoraties bijna allemaal in full-service verhuurd worden, heeft het bedrijf ook een 7000 m2 groot magazijn. ‘Wij kopen elk jaar nieuw materiaal in, maar ook het bestaande materiaal, dat natuurlijk een aantal jaren meegaat, moet buiten het seizoen opgeslagen worden.’ Het is duidelijk dat het elk jaar weer op tijd leveren en installeren en na het seizoen weer verwijderen en opslaan, een logistieke klus van formaat is. •

In april houdt Avontuur Themavormgevers haar jaarlijkse productshow. Wilt u hiervoor ook een uitnodiging ontvangen? Stuur dan vandaag nog een email aan info@avontuur.net

scn 1 | 2009 15

marketing•promotie•decoratie

Het Arnhemse bedrijf Flower and Shower heeft in de loop der jaren al heel wat winkelcentra mogen opvrolijken met bloemenproducten, met name de populaire Flower Baskets. Hoe lang kun je nu plezier hebben van zo’n plaatsing? Vergt het niet veel onderhoud? En wat is de beste plaats?

ert de Kruijk van Flower and Shower heeft veel te maken met vragen over plaatsing en onderhoud. Omdat er met echte bloemen gewerkt wordt, is regelmatig water geven natuurlijk noodzaak. ‘In de loop der jaren zijn we met steeds betere oplossingen voor het watervraagstuk gekomen. Dat resulteerde vorig jaar in een zelf ontwikkeld reservoir, waarmee een interval van twee weken haalbaar is.’ En hoe gaat dat dan in z’n werk? De Kruijk: ‘Wij kennen twee manieren van plaatsen. Full-service, waarbij wij het water geven en alle onderhoud verzorgen, en self service waarbij bijvoorbeeld de gemeente zelf voor het onderhoud zorgt. Dat laatste kan natuurlijk alleen als de gemeente daarvoor eigen groenmedewerkers heeft.’ plaatsing Een andere factor die er voor zorgt dat het win-

kelgebied lang plezier heeft van een Flower and Shower-bloemendecoratie, is de manier van plaatsen. ‘Wij geven de voorkeur aan gevelmontage of montage bovenin een lantaarnpaal. Dat heeft twee voordelen: de bloemen zijn altijd goed te zien en zijn daarbij ook nog minder gevoelig voor vandalisme. Dat neemt niet weg dat we ook staande bakken kunnen leveren’, zegt De Kruijk.

Echte bloemen, slim geplaatst Flower and Shower begint straks weer met de plaatsingen zo rond half mei. ‘De baskets die met hanggeraniums of hangpetunia’s gevuld worden, kunnen dan tot eind oktober, begin november een prachtige sfeerbijdrage aan het winkelgebied leveren. Daarna is het tegenwoordig ook mogelijk om een winterharde hangviool te plaatsen.’ huisstijl Ofschoon de rood-roze hanggeraniums het meest

populair zijn, is het ook mogelijk om op bestelling andere kleurcombinaties te leveren. ‘Soms zelfs passend bij de kleuren van de gemeente of de huisstijl’, zegt De Kruijk. Flower and Shower merkt dat er steeds meer vraag naar haar producten komt. ‘Sinds het mogelijk is dat gemeenten via een heffing aan alle ondernemers een ondernemersfonds creëren, kunnen dit soort sfeerverhogende projecten gemakkelijker gerealiseerd worden. Het leuke is dat de plaatsing van bloemendecoraties een bijzonder positieve manier is van iets doen, anders dan bijvoorbeeld graffitibestrijding: dat merk je ook aan de reacties van de ondernemers en het publiek’, aldus een enthousiaste Bert de Kruijk. • informatie: www.flowerandshower.nl

Hyperion past goed bij vastgoed.

t 036 5352510 :: i www.studiohyperion.nl

16 scn 1 | 2009

marketing•promotie•decoratie

Openbaar gebied, vergeet het niet

f uw winkelcentrum nu overdekt is of niet, het valt in de regel grofweg te verdelen in twee hoofdcomponenten: de winkels en het openbare gebied. Dit openbare gebied moet natuurlijk ook beheerd worden: schoon en technisch in goede staat houden spreekt voor zich. Maar heeft u er wel eens bij stil gestaan dat u uw winkelcentrum kunt onderscheiden juist mét dit openbare gebied? Shopping Centre News sprak met Hans van der Meulen, directeur van Urbania Products. Zijn bedrijf is gespecialiseerd in objecten die het openbare gebied van winkelcentra, steden, parken, kantoren, enzovoort net even dat stukje meer geven. De website www.urbaniaproducts.nl laat een prachtig assortiment aan producten zien. Eigenlijk te veel om op te noemen en daarom beperken wij ons in dit artikel tot een drietal voorbeelden. Van der Meulen: ‘Wij zien ons zelf als exterieur inrichters. Onze producten zijn soms functioneel, artistiek of gewoon leuk om te zien. Altijd leveren ze een bijdrage aan de sfeerbeleving.’ IJsbaan Urbania Products is de Nederlandse

agent voor ijsbanen van het Amerikaanse kwaliteitsmerk Superglide Skating. Deze kunststof ijsbaan kan op elk formaat besteld worden, is vrijwel onderhoudsvrij en heeft een lange levensduur. De banen worden als compleet pakket met ondergrond en schaatsen geleverd. Van der Meulen: ‘Wij verkopen dit product aan gemeenten en winkelcentra. Met verhuur houden wij ons niet bezig, alhoewel verschillende banen van ons aan verhuurders verkocht zijn. Huren heeft zeker z’n voordelen, maar voor

Opvallend: reuzenbloempotten Een ander

opvallend product uit het assortiment van Urbania Products is de reuzenbloempot. Een natuurgetrouwe kopie van het bekende aardewerken bloempotje, maar dan een of anderhalve meter hoog, wat een leuk vervreemdend effect geeft. Van der Meulen: ‘Deze potten zijn zeer geschikt om bijvoorbeeld palm- of olijfbomen in te plaatsen. Ze kunnen in de bekende terracotta kleur geleverd worden, maar ook in elke andere gewenste kleur, bijvoorbeeld die van een huisstijl. Het zijn echte sfeermakers en wij hebben ze al aan verschillende gemeenten geleverd.’ •

de prijs van een paar keer huren kan men ook zelf een ijsbaan bezitten. Deze kan dan bijvoorbeeld door een horecaondernemer uit het winkelcentrum of een externe ondernemer geëxploiteerd worden.’ Van der Meulen verwacht overigens dat ijsbanen – net als in Amerika en Australië – ook in Nederland buiten het winterseizoen ingezet zullen worden. ‘In Australië zie je mensen gewoon in badkleding rondjes op het ijs draaien.’

De kiosk: voor een verfrissend aanbod en meer rendabele meters Op

de website van Urbania Products zijn ook een aantal prachtig vormgegeven kiosken te zien. ‘De kiosk is een aantal jaren ‘uit’ geweest in Nederland, maar nu helemaal weer terug’, zegt Van der Meulen. ‘Je ziet ze op stations en winkelcentra en het voordeel is dat ze in elke gewenste grootte geleverd kunnen worden. Ook zijn ze verplaatsbaar, wat zeker in een winkelcentrumsituatie erg handig is.’ Maar niet alleen handig: eigenaren kunnen met de kiosk meer meters rendabel maken en ook een leuk en steeds wisselend aanbod realiseren. ‘Het is natuurlijk mogelijk om een kiosk op vaste basis aan een ondernemer te verhuren, maar een andere optie is om de kiosk steeds voor een korte termijn, bijvoorbeeld een dag of een maand, voor een productintroductie of salesactie te verhuren.’ www.urbaniaproducts.nl

scn 6 | scn 1 | 2009 17

megamalls

D E C O LIGHTS IMPORT PRODUCTIE INSTALLATIE

F E E S T V E R L I C H T I N G www.decolights.nl

tel: 0316 - 373 335

Strabo legt de fundamenten ) onder uw vastgoedbeslissing Passantentellingen )

Strabo heeft zich ontwikkeld tot dé handmatige telspecialist voor winkelcentra en winkelgebieden. In exclusieve samenwerking met Experian-FootFall brengt Strabo passantentellingen nu ook naar het niveau van exacte wetenschap. Ultramoderne techniek en analyse geven een uiterst betrouwbaar beeld van passantenstromen in en rondom uw winkelcentrum.

Consumentenonderzoek )

Om een consument in beweging te krijgen, moet u weten wat hem tegenhoudt. Hoeveel tijd en geld besteedt een bezoeker in uw winkelcentrum? Hoe beoordeelt hij of zij sfeer, winkelaanbod en bereikbaarheid? Strabo doet passanten- en koop-

stromenonderzoek voor meer dan in 300 winkelcentra in heel Nederland. U krijgt goed inzicht in de profielen, het winkelgedrag, de meningen en de motivaties van uw bezoekers.

Ondernemersonderzoek )

Een tevreden huurder draagt bij aan kwaliteit en beleving van een winkelcentrum. Voor de eigenaar/ beheerder is kennis over ondernemers dan ook essentiële managementinformatie. Hoe beoordelen zij de voorzieningen? De marketing? Het beheer? U kunt er zelf naar vragen. Maar de professionele enquêteurs van Strabo krijgen uw ondernemers écht aan het praten. En halen responscijfers van 80 tot zelfs 100%.

Maak kennis met bijna 30 jaar kennis over wonen, werken en winkelen. Ga naar www.strabo.nl of bel 020 - 626 08 17.

18 scn 1 | 2009

marketing•promotie•decoratie megamalls

One stop shopping volgens de Giele Groep Wordt in de regel met de term one stop shopping het gemak bedoeld dat de consument ervaart bij het bezoeken van een winkel of winkelcentrum, in dit geval gaat het om het gemak dat een winkeliersvereniging, eigenaar of beheerder kan ervaren bij het inkopen van produkten voor de centrum-marketing. Met de integratie van Vervorex Promotie heeft de Giele Groep hierin een nieuwe stap gezet.

e Giele Groep heeft vorig jaar haar 50-jarig bestaan gevierd. In de loop der jaren is er natuurlijk het een en ander veranderd in de manier waarop het bedrijf de markt bedient. Oorspronkelijk gestart als leverancier van kunstplanten, breidde het bedrijf haar pakket uit met projectdecoraties. In de wereld van de winkelcentra werd zo een fors marktaandeel opgebouwd, waarbij de feestdagendecoraties natuurlijk een belangrijk onderdeel vormden. ‘We merken echter dat er in de markt behoefte bestaat aan meer gemak op het gebied van inkoop van producten die met winkelcentrummarketing in brede zin te maken hebben.’, zegt Berend Macrander, project manager bij de Giele Groep. ‘Winkeliersverenigingen, beheerders en eigenaren waren altijd veel tijd kwijt aan het inkopen van decoratie, activiteiten, publiciteit, enzovoort. Vooral doordat men voor elke discipline met een andere leverancier aan tafel zat.’ De aanpak van de Giele Groep maakt het nu mogelijk om dit alles bij één leverancier onder te brengen en dat is wat hier met one stop shopping bedoeld wordt. Berend Macrander: ‘Voor winkelcentra is het van belang dat zij bij onze bedrijfsonderdelen Projectdecoraties en Promotions alles vinden dat zij nodig hebben. Dat loopt gewoon via één contactpersoon. Wij zorgen er voor dat die onderdelen elkaar ook nog kunnen versterken. Zo kan een door de klant gekozen beeld en stijl doorgevoerd worden in de decoratie, maar ook in promotie activiteiten, media-uitingen en publiciteit. Een stuk synergie dat je het beste kan bereiken als je alles in één hand houdt.’ De Giele Groep beschikt hiervoor over een eigen ontwerpstudio, die op grafisch gebied alles kan maken wat voor zo’n implementatie nodig is. Als er samengewerkt moet worden met een reeds gekozen reclamebureau is de inbreng van de Giele Groep beslist nuttig. ‘Het gaat erom dat communicatie, beleving, lifestyle en ook iets simpels als een logo elkaar gaan versterken. Als een ander bureau daar al een stijl voor heeft ontwikkeld, dan kunnen wij adviseren op de praktische haalbaarheid van bepaalde toepassingen. Kan een bepaald concept als decoratie toegepast worden en nog steeds gemakkelijk te vervoeren, te monteren en op te slaan zijn? Is het vandalismebestendig? Daar weten wij alles van.’ Promotions en Centrumcheck © De reeds genoemde

intergratie van Vervorex Promotie is in het kader van de wens om one stop shopping te bieden ook een logische stap geweest.

Enerzijds geeft dit de gewenste verbreding van het pakket, anderzijds is er met de komst van Luc Zwaanenburg een grote expertise op het gebied van promotionele acties binnengehaald. ‘Hierdoor kunnen we nu een promotie jaarplan invulling geven op het gebied van decoratie, promotie en communicatie die voor een winkelcentrum nodig zijn. Desgewenst voorafgegaan door onze Centrumcheck, waarmee we op negen belangrijke punten rapporteren hoe de consument een bepaald winkelcentrum beleefd. Deze rapportage kán gevolgd worden door het vervaardigen van een jaarplan, maar dat hoeft niet’, aldus Berend Macrander. Een zij(spoor-)lijntje dat toch leuk is om even te noemen, is dat de Giele Groep Europees agent is voor de Wattman Trains en Trams. Deze Canadese minitrein (de Mini-Express) is intussen op verschillende winkelcentra in Nederland te zien geweest en wordt zowel in verhuur als verkoop aangeboden. Leegstandsdecoratie Een nog niet genoemde dienst van

de Giele Groep is de leegstandsdecoratie. In deze tijd een service waar, helaas, meer behoefte aan ontstaat. Verrassend is dat de Giele Groep deze dienst ook planmatig kan inzetten. Berend Macrander: ‘Winkelcentrum Zaailand in Leeuwarden wordt momenteel gerenoveerd en uitgebreid. Wij volgen daar het verbouwings- en herlocatieplan en decoreren tijdelijk leegstaande units, zodat er geen ‘zwart gat’ ontstaat. Ontzorgen, dat is wat wij doen ‘Met ons huidige pak-

ket besparen wij de winkeliersvereniging, eigenaar of beheerder heel veel kostbare tijd.’, zegt Berend Macrander. ‘Een bestaand of een nieuw plan kunnen wij als leverancier voor een heel jaar invullen en beleveren. De opdrachtgever weet dan precies welke decoratie, activiteiten en eventuele mediainzet plaatsvinden tegen welke prijs. Wij adviseren het winkelcentrum met strategische overwegingen en zorgen er voor dat er niet ad hoc en last minute iets georganiseerd moet worden ‘omdat het moet’. Daarbij schatten wij de hulp van de winkeliersvereniging hoog in, maar uiteindelijk moeten ook die mensen vooral met hun eigen winkel bezig zijn, zeker in deze tijden. Wij houden ons bezig met de uitvoering van het afgesproken pakket en dat doen we betrouwbaar en goed, op hoog niveau. De klant heeft er geen omkijken naar. Dat is ook wat we met ‘ontzorging’ bedoelen.’ •

informatie: www.giele.nl, www.giele-projecten.nl, www.giele-promotions.nl, www.wattman-europe.com

scn 1 | 2009 19

megamalls

6OORDELEN VAN DE 0&- KLANTENTELSYSTEMEN ,EVERING EN BEHEER VAN COMPLETE SYSTEMEN â&#x2013;²

%ENVOUDIG IN GEBRUIK BETROUWBARE WERKING â&#x2013;²

â&#x2013;²

"EHEER EN RAPPORTAGE VIA WEBPORTALS

!LLE TYPEN SENSOREN ZOALS CAMERAÂ´S 2ADAR ) 2 ,ASER ETC â&#x2013;²

Plan de ruimte, laat u niet verrassen! 20 scn 1 | 2009

â&#x2013;²

+LANTGERICHTE TECHNIEK EN SOFTWARE

â&#x2013;²

+OPPELING MET INTRA INTERNET

â&#x2013;²

)NTERNETAPPLICATIES DOOR 4#0 )0

â&#x2013;²

5ITSTEKENDE PRIJS PRESTATIE VERHOUDING

â&#x2013;²

'EBRUIKSKLARE OPLEVERING IN HEEL %UROPA

&,5#/. "6 +ALKOVENWEG ,+ !LPHEN A D 2IJN 4EL &AX % MAIL SALES Â¾ UCON NL WWW Â¾ UCON NL

congressen

SSM-bijeenkomst

Is het alleen de crisis of speelt er meer?

e netwerkbijeenkomst van het SSM Retail Platform van 12 februari gaf de deelnemers een kijkje in twee werelden: die van Kai van Hasselt – een vooral visueel overzicht van wat er elders in de wereld met retail en winkelomgevingen bedacht wordt – en die van Willem van der Velden, econoom bij Rabobank Nederland. Toonden de foto’s van Van Hasselt vooral wat er allemaal kan in deze wereld, die van Van der Velden maakten de toehoorders vooral bewust van wat niet meer kan. Of wat anders moet. Hij schetste hoe de consumentenmarkt verandert, met minder tv-kijkers en meer internetgebruikers. Een meerderheid van de Nederlanders (65 procent) koopt wel eens via internet. En de bestedingen zijn fors gegroeid, met als koplopers reizen en verzekeringen. Daarnaast ging Van Velden in op het tweede leven van producten dankzij het populaire Marktplaats.nl. Overbewinkeling Ten aanzien van het winkelaanbod

toonde Van der Velden het diagram dat u hier ziet. Op de linkeras staan plaatsgrootten vermeld. Af te lezen valt dat de groei van het aantal meters VVO tussen 2001 en 2008 vooral in kleinere plaatsen flink vooruitloopt op de groei van de bevolking, die maar heel weinig toeneemt. Anders gezegd: het aanbod in reële meters is flink gegroeid, maar zoals we weten het aantal consumenten dat via internet koopt ook (Jones Lang LaSalle kwam al eerder naar buiten met de uitkomsten van een onderzoek, dat aangaf dat internetverkopen de komende vijf jaar nu echt reële winkelmeters gaan kosten, red.)

Wat te doen als retail-ondernemer om dit te overleven? Van der Velden gaf een hele reeks nuttige tips. Zo is het van belang de toegevoegde waarde voor de klant te verhogen. Snij zoveel mogelijk ‘overtollig vet’ weg: niet-kernactiviteiten, voorraad. Blijf investeren in onderscheidend vermogen en investeer in je

Tip voor de retailer: snij zoveel mogelijk overtollig vet weg personeel door bijvoorbeeld bijscholing aan te bieden. Van der Velden trekt voor de retail voorlopige conclusies. De retail moet een moeizaam aanpassingsproces door dat volgt op jaren van mooie groei, met name aan de aanbodzijde. Er zal een harde strijd geleverd worden om delen van een koek die niet groter wordt. Dat betekent dat de verliezers meer gaan verspelen dan voorheen. Mogelijk volgt een fase van herstructurering met een sterke revival als gevolg. Dit dus naast een flink gedaald consumentenvertrouwen, en een verwachte groei van de werkeloosheid. Het is duidelijk: het is niet alleen de crisis van dit moment, maar ook het doorzetten van andere, al langer gaande factoren. •

Groei bevolking en VVO 2001-2008 (2001=100) 250.000 inw. of meer 150.000-<250.000 inw. 100.000-<150.000 inw. 50.000-<100.000 inw. 20.000-<50.000 inw. 10.000-<20.000 inw. 5.000-<10.000 inw. minder dan 5.000 inw. 0 Onderwerpen

Verkoopvloeroppervlak detailhandel

100 120 index

140

160

180

200

220

Bevolking totaal op 1 januari (CBS)

Bronnen: CBS - Bevolkingsstatistiek, Locatus

Willem van der Velden, Rabobank Nederland

scn 1 | 2009 21

internationaal

MyZeil: ‘Shopping, Op 26 februari om tien uur ‘s ochtends opende Frankfurts (en MAB Developments) nieuwe paradepaardje MyZeil de deuren voor het publiek. Het nieuwsgierige publiek liep elkaar bijna omver om de uithoeken van het bijzondere project te bekijken.

tekst Edwin Brugman, hoofdredacteur foto’s shopping centre news

22 scn 1 | 2009

Spectaculaire architectuur, prachtige winkels en een variatie aan culinaria

the game’

e opening van MyZeil verliep in twee trappen, want om zes uur ’s ochtends opende elektronicagigant Saturn de deuren al voor een paar uur stunten. De toeloop was enorm, en het aantal dozen met breedbeeldtelevisies dat over de toonbank ging was niet te tellen. Crisis? What crisis? MyZeil is dus de definitieve naam geworden voor de winkelcentrumcomponent van de mega-ontwikkeling Palais Quartier, die verder ook nog kantoren, een hotel, een gerestaureerd klassiek paleisje en een parkeergarage omvat. In scn 5 van 2008 wijdden wij hier al een artikel aan en voor meer achtergronden verwijzen wij hiernaar. De naam MyZeil is enerzijds een hippe link naar de computer- en gadgetwereld, waar i, me en my geliefde beginletters zijn. Maar het is ook een moderne notatie van plat Frankfurts: mein Zeil. Het woord Zeil zelf is nog niet verklaard maar is in elk geval de naam van Frankfurts ‘Kalverstraat’, de Zeil. Door deze winkelstraat lopen gemiddeld per uur 14 tot 17 duizend passanten. MAB Development wil daarvan een flink deel afbuigen en over de acht winkeletages (van -1 tot +6) laten flaneren. Dat laatste was op de openingsdag niet echt het geval. De toeloop aan publiek was zo heftig, dat bovenaan de roltrappen en bij de liften de zaak nog maar ternauwernood onder controle was. Op een zeker moment werden de mensen bij de voordeur tegengehouden, totdat er weer anderen MyZeil verlieten. De express-roltrap, die bezoekers van niveau 0 zonder tussenstop naar de vijfde etage brengt, werd tijdens de grootste drukte zelfs omgeschakeld, zodat de mensen sneller naar beneden konden gaan. MyZeil is indrukwekkend van architectuur. De glazen koepel is weliswaar niet meer geheel origineel (Melbourne’s Chadstone en Warschau’s Zlote Tarassy hebben ook zo’n koepel waarvan geen ruit gelijk aan de andere is), maar de twist die architect Fuksas er aan heeft gegeven zeker wel. Van helemaal boven tot helemaal naar beneden heeft hij de koepel als een soort glazen rollercoaster of slurf door het winkelgebied geleid. Een deel buigt af naar de voorgevel en is daarmee een eyecatcher van formaat. Bijzonder is ook dat het regenwater door deze glazen tunnel loopt. De dakconstructie wordt door robots schoongehouden, dus de gebruikelijke glazenwassers met alpinistencertificaat moeten zich elders aan hun geliefde klimsport wijden. Architect Fuksas heeft twee belangrijke uitgangspunten voor MyZeil voor ogen gehad: licht en het ‘piazza’-gevoel. Welnu, licht komt beslist in voldoende mate naar binnen en bovendien is er in het wandelgebied vooral met wit gewerkt. Het pleingevoel kan men vinden op met name de horecaverdieping en aan de Zeil-zijde heeft de bezoeker vanaf de hoogste etages een fabuleus uitzicht over het winkelgebied en de skyline van Frankfurt. Een avondbezoek is ook de moeite waard:

lees verder op pagina

24 scn 1 | 2009 23

internationaal

Saturn trok als een magneet de bezoekers naar boven

vervolg van pagina

Een hoofdrol voor de money making machines, de roltrappen

niet alleen vanwege het andere uitzicht naar buiten, maar ook MyZeil heeft dan een andere sfeer vanwege een effectvolle toepassing van illuminatie. Qua techniek is het pand ook helemaal up-to-date en voorzien van ‘groene’ systemen voor omgevingstemperatuur en water. Maar dat is een verhaal op zich, waar wij wellicht nog op terug komen in onze editie 3 van dit jaar (‘sustainability’). Game? De kop van dit artikel lijkt wellicht wat raadselach-

tig. Bedoeld wordt het volgende: de kersverse toeschouwer van MyZeil kan soms het gevoel krijgen deel geworden te zijn van een soort computergame, zoals Sonic of Mario. Zie de foto’s en u begrijpt wellicht wat ik bedoel. Hier heet de game echter shop till you drop en het werkt als volgt. Stap binnen en je wordt met de expressroltrap omhoog ‘geschoten’ naar het bijna bovenste level. Zoek je weg via gaanderijen en ontelbare roltrappen naar nog hoger en weer omlaag. De glazen tunnels en diepe curven (opgebouwd uit eveneens in game-design gebruikte driehoekige vormen) nodigen ook uit om een nieuwe weg te zoeken, maar uw verslaggever heeft de geheime entree nog niet gevonden. Credits kunnen in het MyZeil-game niet verdiend worden, alleen maar uitgegeven. Het is dus zaak om met voldoende tegoed te beginnen en bij de juiste retailers de juiste benodigdheden te halen. Zo verdien je punten voor ‘consumer satisfaction’, waarvoor dit koperswalhalla natuurlijk ontwikkeld is. Net als in een game zijn er ook in MyZeil verschillende themaniveau’s. Er zijn levels voor sport & leisure en young fashion. Het level media-world komt voornamelijk voor

24 scn 1 | 2009

rekening van Saturn, die van een pand aan de overzijde naar MyZeil verhuisde, wat een bekende zet is uit het oude bordspel Monopoly. Voor de kleine bezoekers is er een professionele kinderplayground van 1.000m2 van de Deense keten Vizz Kidz Club en voor de actieve bezoeker is er een 5.000m2 grote Fitness First. Met 77.000 m2 aan winkels is het zeker zaak dat de deelnemers aan dit shopping game hun energielevel ook kunnen aanvullen. Op het culinaire level wordt daarin voorzien en dan niet met de gebruikelijke fastfood players (echt té ordinair voor MyZeil) maar –zoals ook het uitgangspunt was– duidelijk hoger gepositioneerde formules met keukens uit de gehele wereld. Dus geen geur van currywurst-mit-pommes, maar een melange van fijnere Aziatische en mediterrane kruiden. De levels zijn op allerlei manieren met elkaar verbonden, ook via verschillende winkels, waarvan er verschillende op meerdere lagen opereren. En behalve dat MyZeil acht winkeletages heeft, zijn er ook nog vier parkeerlagen uitgegraven. Deze immense parkeergarage voor 1.390 auto’s wordt geëxploiteerd door Apcoa en dit bedrijf verwacht meer dan 2000 parkeerders per dag. De shopping-gamer dient uiteindelijk met zo min mogelijk credits op zak MyZeil te verlaten via een van de uitgangen of de parkeergarage. Tot zover de analogie met gaming. Retail MyZeil was ten tijde van de opening bijna volledig

verhuurd. Een aantal winkels konden de openingsdatum echter niet halen en gaan de komende maanden open. Met de verhuur van dit winkelcentrum zijn nieuwe hoogten in huur-

prijzen bereikt. Wordt op de Zeil gemiddeld 180 euro per meter per maand (!) betaald, in MyZeil hebben we het over nog iets meer. Dus omgerekend al gauw 3000 tot 3500 euro per meter per jaar! Daar komen dan nog de servicekosten en marketingbijdrage bovenop en die zijn voor een pand van dit kaliber en voorzieningenniveau ook niet gering. Frankfurt is dan ook het duurst van alle Duitse winkelsteden, gevolgd door München en Hamburg. Berlijn behoort nog niet tot de top. Deze triple-A status van Frankfurt als winkelstad, maakte het voor MAB Development mogelijk om niet alleen bekende namen als Saturn, Ansons’s, S. Oliver en REWE aan te trekken, maar ook een aantal buitenlandse ketens die voor het eerst in Duitsland geland zijn, dan wel voor het eerst in Frankfurt. Aan de branchemix zijn geen concessies gedaan: liever nog even zoeken naar de beste huurder voor de laatste paar meters, dan afbreuk doen aan de positionering. Die is complementair aan het toch wat middle-of-the-road niveau van de Zeil en sluit aan op het niveau van de nabijgelegen Goethestrasse, zeg maar de PC Hooftstraat van Frankfurt. En voor dit niveau heeft Frankfurt de ruimte, als was het alleen maar vanwege het forse contingent grijze pakken uit binnen- en buitenland, die het om de hoek gelegen bussinesskwartier bevolken. Het ontwikkelen van MyZeil heeft MAB Development een achttal jaren gekost. De o pinie zat niet altijd mee en tegenslagen zijn er ook geweest. Maar één factor heeft al die acht jaar meegezeten: Frankfurt’s Oberbürgemeisterin Petra Roth heeft het project altijd met raad en daad gesteund, tot aan de keuze van de naam toe. Zij houdt ongetwijfeld heel veel van shoppen... • De langste roltrap van Europa scn 1 | 2009 25

visie

len wellicht een paar spelers sneuvelen of in een andere gedaante in de markt staan, maar ook is de markt aan de consumentenzijde definitief veranderd. En die consument is toch waar voor we al die mooie winkelcentra en –gebieden maken. Dat er iets aan het veranderen was, werd de laatste jaren flink gebagatelliseerd. Ik doel hier op de goedpraterij van de bedreiging die uitging van internet als retailkanaal. Steevast werd gezegd dat we ons niet druk hoefden te maken over ‘die paar procent van de totale detailhandelsomzet’. Maar ondertussen gaat het om een respectabele rij branches die de effecten merken, zoals: wit- en bruingoed, telefonie, fotografie, videotheken, muziek en film, de reisbranche, boeken, electronica, computers en software. Dit naast branches die door een reeks andere ontwikkelingen langzaamaan uitsterven (naaimachines en stoffen, modelbouw, de kleine groentenman, slager en bakker).

Door Edwin Brugman, hoofdredacteur

et heeft geen zin er om heen te draaien: de crisis raakt niet alleen vastgoed-Nederland, maar ook bedrijven die hieraan gerelateerde producten en diensten leveren. Als je binnen deze keten actief bent, dan bevind je je in een omvallende rij dominostenen. Schrap zetten heeft weinig zin. We zullen met z’n allen het dal door moeten. Ja, ook scn heeft er last van, omdat verschillende grote namen in het winkelvastgoed alle zeilen bij moeten zetten om te overleven en dus bezuinigen op publiciteit. Zij vechten om primair hun eigen bestaansrecht veilig te stellen, arbeidsplaatsen te behouden, enz. Zo werkt dat, maar we zullen op een zeker moment wel weer licht aan het eind van de tunnel zien en de draad van voor de recessie weer oppakken. Internet is een echte bedreiging Het landschap dat we aan het ein-

de van die tunnel gaan zien zal er echter wel anders uit zien. In financiële zin vallen er harde klappen (van een overschot aan kapitaal naar schaarste), er zul-

26 scn 1 | 2009

schillende Europese landen hebben hier al in ernstige mate mee te maken. Dat er in sommige van die landen toch ruimte was voor nieuwe projectontwikkelingen, had vooral te maken met de achterstand in kwaliteit en kwantiteit. Maar er zijn ook landen die al geruime tijd last hebben van de trek van het platteland naar de stad en van een zeer sterke vergrijzing. Die laatste is een factor die in ons land ook onderkend wordt. Hoe daar mee omgegaan moet worden echter nog niet. Rekent u maar uit: als binnen het verzorgingsgebied van een winkelcentrum de gemiddelde omvang van een huishouden op termijn halveert (of nog minder wordt), dan heeft dat nogal wat consequenties voor de bestedingen. Als daarbij ook nog op termijn van een aantal decennia de populatie krimpt, dan is het duidelijk dat er steeds minder omzet te verdelen valt. En dat over hetzelfde aantal of wellicht nog meer meters dan nu. Vernieuwing en verbetering van het

What’s next..? We moeten dus echt terug komen op het niet serieus nemen van de internetdreiging, want vooral de snelheid waarmee internetretail een alternatief wordt voor fysieke winkels is schrikbarend. En zoals te lezen valt in de Winkelmarktspecial 2008 van Jones Lang LaSalle, gaat kopen via internet de komende vijf jaar toch echt fysieke winkelmeters kosten (‘de vraag gaat zeven tot negen procent afnemen: twee miljoen vierkante meter!’). Ik ben dan ook benieuwd of we de mantra die op Mapic 2008 gretig uitgesproken werd – ‘Ja, het gaat slechter, maar we merken nog geen teruglopende vraag vanuit de retailers’ – bij de volgende beurseditie nog steeds te horen valt.

winkelaanbod is een must, zowel aan de zijde van de ontwikkelaars en beleggers, als aan de zijde van de retail. Steeds maar meer meters in de markt pompen (zie het artikel over de ssm-bijeenkomst elders in dit magazine) maakt de spoeling dunner en ergens moet het punt liggen dat ook dit echt niet meer kan. De crisis heeft hierin natuurlijk ook een regulerend effect: te verwachten valt dat een aantal projecten uit de pipeline de realisatiefase niet zullen bereiken. Tussen de nieuwkomers die wel gerealiseerd worden en de oudere centra die in elkaars marktgebied opereren ontbrandt een soort ‘survival-of-the-fittest’-strijd, waarbij de nieuwkomers vaak de beste kaarten hebben.

Op termijn: de populatie De lezer

die dit blad al wat langer volgt weet dat wij in de regel een positieve benadering in onze berichtgeving hanteren. Zwartkijkerij past niet bij ons. Realisme wel en in dat kader wil ik toch even stilstaan bij een andere factor waar van men zegt dat die nog ver in de toekomst ligt: de ontwikkeling in de bevolkingsaantallen en de veranderingen in de demografie. Ver-

Lang leve het winkelcentrum? Productsoorten komen en gaan. We

maken het nu mee met bijvoorbeeld de benzineauto versus de elektro-auto. Fabrikanten die daar niet op tijd ingestapt zijn, krijgen het moeilijk. Omdat shopping ook beleving is, zal internetretail niet meteen voor het geheel verdwijnen van de bakstenenretail zorgen. En net

verwaaijen zoals in bij andere producten, kan door een adequate marketing en productontwikkeling een product langer leven c.q. het leven verlengd kan worden. Dus je onderscheiden van de concurrentie (op internet én de concurrerende winkel-

tot winkelcentrummanager annex winkelcentrummarketeer. Ook het vak van beheerder heeft last gehad van het feit dat het allemaal als vanzelf leek te gaan. De huidige malaise vraagt om herwaardering van het vak van beheerder, maar

Over de vele factoren die het niet makkelijker maken

centra in hetzelfde verzorgingsgebied) en luisteren naar wat de consument en retailer wil. Hierdoor moet het mogelijk zijn je winkelcentrum onderscheidend in de markt te zetten (positioneren) en ook – het is vaker gezegd – een onderscheidende beleving bieden. O ja, even een zijsprongetje: vindt u het bij een onderscheidende beleving passen dat bezoekers van een winkelcentrum voor parkeren betalen moeten? In elk geval, dat meegeven van onderscheidende factoren en belevingswaarde toevoegen, dat vinden sommige ontwikkelaars en eigenaren nogal een lastige opgave. Goed, in de ontwikkelingsfase wordt in een aantrekkelijke architectuur voorzien, een passende branchemix en een flink budget voor een openingscampagne of een investering in een mooi pakket kerstdecoratie. En als dan, zoals we de afgelopen jaren gewend waren, het winkelcentrum bijna als vanzelf draait, waarom zou je je dan druk maken over allerlei kostenverhogende zaken als marketing, beleving, service en algehele kwaliteit vanaf het moment van binnenkomst tot aan het vertrek? Toch – en juist nu – ligt hierin een van de sleutels tot lange termijn succes. Een manager managet En wie

moet dat dan allemaal bedenken en uitvoeren? Hier breek ik een lans voor de rol van de beheerder of manager, die als spin in het web de belangen van eigenaar, retailers én consument optimaal behartigt. Een ondergewaardeerde rol die veel verschil kan maken. Een rol die, afhankelijk van de grootte en draagkracht, op verschillende niveaus ingevuld kan worden. Van huismeester-plus

dan nadrukkelijk als manager van het commerciële, consumenten retailergerichte proces.

Excuuscrisis

“T

ja, we hebben een mooi project. Prachtige locatie en een goed thema. Maar door de kredietcrisis moet er toch een supermarkt in komen in plaats van die zes kleine zelfstandigen. Is gewoon niet anders. Jammer, we hadden het zelf ook graag anders gewild.”

“We willen wel graag dat winkelcentrum uitbreiden. Ook al zijn we er min of meer toe gedwongen door de gemeente. En hadden we onze scepsis ten aanzien van de mogelijkheden. Maar nu door de kredietcrisis kunnen we het helaas niet meer rond rekenen. Het zit er niet in, helaas… Laten we over vijf jaar weer verder kijken.”

kwaliteit Eén factor is nog niet be-

noemd: de kwaliteit van de retailer. Nadat eenmaal de contracten getekend zijn, is het moeilijk voor de eigenaar of manager nog invloed uit te oefenen op dit element van het product winkelcentrum. De factoren personeel en presentatie willen nogal eens variëren, zowel binnen de filialen van een keten als in de winkels van de kleine ondernemers. Het gevoel samen het winkelcentrum te zijn is niet vanzelfsprekend. Dit collectiviteitsgevoel kan niet afgedwongen worden, maar er kan wel naar toegewerkt worden (bijvoorbeeld onder regie van de beheerder of winkelcentrummanager). De openingstijdendiscipline is al sinds de invoering van de koopzondagen en extra koopavonden een splijtzwam in mening winkelcentrum, waarbij er een soort tegenstelling in het belang van groot en klein ontstaat. Het blijft inderdaad lastig voor de kleine ondernemer om steeds maar langer en vaker open te zijn. Soms lijkt het er op dat het grootwinkelbedrijf het openingstijdeninstrument niet alleen inzet voor het verkrijgen van een groter percentage uit de portemonnee van de consument, meer marktaandeel en omzet in een bepaald gebied, maar ook om dit te bereiken ten koste van de kleine, in het zelfde winkelcentrum gevestigde winkels.

“Ik had een florerend bedrijf. Goed de laatste twee jaren was de groei er een beetje uit, en die negatieve pers werkte ook niet in mijn voordeel. Maar de omzet bleef stabiel. Ja je begrijpt, door de kredietcrisis, moet ik de helft van mijn personeel de mogelijkheid geven om hun blikveld te verruimen. Om nieuwe paden in te slaan.” “We hadden een geweldig concept. Het sloeg ook aan bij de klant, maar we hebben de uitrol even on hold moeten zetten. Dat gemor van die franchisers van het eerste uur slaat echt nergens op. Het concept was gewoon goed. Het is gewoon overmacht, crisis. De consument houdt de hand op de knip. We staan machteloos.” Kortom, best wel handig zo’n kredietcrisis. Niets menselijker dan je achter een ander verschuilen als er wat misloopt. Of om oneigenlijk gebruik te maken van omstandigheden die buiten je macht liggen. • Jeroen Verwaaijen directeur onderzoek Strabo bv verwaaijen@strabo.nl

Lastig, dit soort kleinere verwikkelingen binnen al die veranderingen in het grote spel... •

scn 1 | 2009 27

review

Hoofdingang van De Oranjerie

inkelcentrum De Oranjerie kent een icsc-typering van traditional very large en omvatte bij oplevering ruim 15.000 m² bruto vloeroppervlak. Het bood ruimte aan 75 winkelunits. Het winkelcentrum beschikte vanaf het begin over een eigen parkeergarage met plek voor zo’n 530 auto’s. Het werd gekenmerkt door allerlei interne hoogteverschillen als gevolg van het feit dat het aantakte op verschillende straten met verschillende maaiveldniveaus in de binnenstad; het winkelcentrum ligt tussen de Nieuwstraat, Mariastraat, Hoofdstraat en Brinklaan. De Mariastraat ligt hoger dan de Hoofdstraat. Dit hoogteverschil heeft indertijd nogal wat architectonische creativiteit gevraagd om op commerciële wijze het centrum letterlijk te kunnen overbruggen. Het winkelcentrum werd gekenmerkt door verschillende ‘doorkijkjes’ langs een aantal interne kiosken, verspringende winkellagen en een hoog afwerkingsniveau. Veelbesproken Al kort na de offici-

ële opening bleek het winkelcentrum in

28 scn 1 | 2009

de markt van deskundigen een veelbesproken project. De ontwikkelaar had destijds de bedoeling met de Oranjerie in De Apeldoornse binnenstad iets neer te zetten wat de stad op dat moment nog ontbeerde: een fraai, luxueus winkelcentrum met vooral winkels in het middenplus en hogere marktsegment. Zo werd het winkelcentrum ook ‘in de markt gezet’. Dat dit een heel gewaagde benadering was, bleek daarna. Het winkelcentrum kwam in haar totale functioneren onvoldoende van de grond. Hoewel het zeker niet alleen over dure winkels beschikte, kreeg het bij de consumenten in het verzorgingsgebied wel die naam, waardoor de drempel om er naar toe te gaan wat hoog werd. Lokale cultuur Hierbij speelde niet

alleen een rol dat het winkelcentrum de naam had luxe en duur te zijn; ook was van belang dat de cultuur in deze streek in het algemeen niet gekenmerkt wordt door een glossy en flamboyante houding en bijbehorend gedrag. De sociaal-maatschappelijke en culturele lokale omgeving wordt eerder geken-

merkt door een houding van ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Vanuit die optiek bleek de marketing van de Oranjerie onvoldoende aan te sluiten bij de sociale en emotionele ervaring van de potentiële klanten in haar verzorgingsgebied. Structuur en routing Qua routing

en structuur bleek de Oranjerie ook over enige kinderziekten te beschikken. Zo was er als gevolg van de te overbruggen hoogteverschillen, maar ook door de gerealiseerde interne kiosken onvoldoende sprake van goede zichtlijnen binnen het winkelcentrum. Vanaf de start had dit een belemmerende functie voor de doorbloeding ervan. Bovendien was de aantakking van het winkelcentrum op de omliggende straten van onvoldoende kwaliteit. Wellicht was het ooit de bedoeling om klanten zo lang mogelijk binnen het centrum ‘vast te houden’, opdat zij hun bestedingen vooral hier zouden doen. Het effect in de praktijk bleek echter, dat sommige delen van het centrum nauwelijks bezocht werden. Bovendien werd er door deze situatie niet

review tekst en foto’s Jorine de Soet KIR kordaat in ruimte Jorine de soet is procesmanager. Zij adviseert en begeleidt bij complexe herstructureringsprocessen.

Hoe gaat het met…

De Oranjerie De Oranjerie is een overdekt winkelcentrum in het centrum van Apeldoorn, letterlijk gelegen aan de ´Hoofdstraat´ tegenover C&A en schuin tegenover V&D. Het is ontwikkeld door ING Real Estate Development en werd in 1994 opgeleverd. Daarmee is het nog een nog relatief vroege centrumontwikkeling binnen de nieuwe generatie centrumontwikkelingen, die een werkelijke trend werd en nog steeds is. alleen voorkomen dat het centrum op sommige plekken leeg zou kunnen lopen, ook werd voorkomen dat het centrum vanuit verschillende plekken in de binnenstad toegankelijk was. Hierdoor kon het centrum haar potentiële functie als belangrijke binnenstedelijk verbinding onvoldoende waarmaken. Het bleek dus een combinatie van een flink aantal factoren, waardoor de potentiële kwaliteiten van De Oranjerie niet volledig tot hun recht konden komen. Gevolg hiervan was dat het winkelcentrum niet optimaal functioneerde en vrijwel vanaf het begin leegstand kende. Nieuwe eigenaar In 2001 besloot Eli-

zen Vastgoed De Oranjerie aan te kopen. Het bedrijf belegde in die tijd al veelvuldig in winkelpanden en bij voorkeur in centrumgebieden. Sinds de start van het vastgoedbedrijf (voorheen een modeketen) had er een gestage groei plaatsgevonden. Rond de eeuwwisseling vond men zichzelf groot en volwassen genoeg de sprong te wagen naar de aankoop van een groot winkelcentrum met als doel dit te herontwikkelen. De aankoop van de Oranjerie lag hier redelijk voor de

hand. Het winkelcentrum ligt in ‘de achtertuin’ van het bedrijf dat functioneert vanuit Twello. Men was heel goed bekend in de Apeldoornse binnenstad en had vertrouwen in haar eigen kunnen. Bovendien was men uiteraard bekend met de lokale cultuur en behoeften en had men verstand van winkelen. Gek? ‘Toen we de Oranjerie kochten,

werden we in de beleggerswereld voor gek verklaard, maar in minder dan drie

man, commercieel directeur bij Elizen Vastgoed. Druk, druk, druk Vlak voor Kerst

breng ik een bezoek aan De Oranjerie. Voordat ik een plek heb gevonden in de parkeergarage is het zo’n twintig minuten later. Het is er in elk geval op dit moment druk, heel druk. Bovengekomen in het winkelcentrum hangen de bezoekers inderdaad met de benen buiten. Nu is dit natuurlijk ook ongeveer het beste

Voordat ik een parkeerplaats heb gevonden is het al twintig minuten later. Het is druk hier. jaar hebben we daar alles op de rol gekregen’, zei Maré Elizen in een interview in 2005. Nu, een kleine vier jaar later willen we bij Shopping Centre News weten hoe het nu gaat met dit spraakmakende winkelcentrum. Ik maak een afspraak met Jo Jansen, technisch directeur bij Elizen Vastgoed en centrummanager van De Oranjerie en Frans Laar-

moment van het jaar om te gaan winkelen, maar toch, nergens blijkt dat De Oranjerie een winkelcentrum zou kunnen zijn, dat niet zo succesvol is. Rondkijkend constateer ik dat het er anders uitziet dan tien jaar geleden, toen ik het voor het laatst bezocht. Op de

lees verder op pagina

30 scn 1 | 2009 29

review <

vervolg van pagina

een of andere wijze lijkt het veel opener. Ik kan niet direct zien waardoor dit concreet veroorzaakt wordt, maar het is in elk geval anders. Het winkelcentrum is helemaal in kerstsfeer gebracht met een decoratie, zo fraai als ik zelden gezien heb. Grote groene ballen van kunstkersttakken met rode kerstballen en veel, heel veel lichtjes. De uitstekende kwaliteit is goed zichtbaar. Blijkbaar is Elizen niet terughoudend als het gaat om het doen van investeringen, die de aantrek-

de aankoopperiode en daarna. Daar waar de beleggingswereld nog geen of nauwelijks interesse had getoond in de aankoop van De Oranjerie, zag Elizen een winkelcentrum, dat in de basis aan alle voorwaarden voldeed om het tot een succes te maken. Dan moest er alleen wel wat gebeuren. Het winkelcentrum werd in al haar facetten geanalyseerd en punt voor punt werden er aanpassingen en verbeteringen verricht. Zo werd er gekeken naar aantakking op de winkelstructuur, zichtlijnen, invulling en uitstraling. Daar waar in het verleden

Jo jansen en Frans Laarman

Goede zichtlijnen en doorstroming zijn essentieel kingskracht van het centrum moeten doen groeien. Vasthouden van kennis Jo Jan-

sen, Frans Laarman en ik treffen elkaar op het beheerkantoor van De Oranjerie. Als ik vraag naar de kerstversiering vertelt Jo Jansen niet zonder enige trots dat hij op relatief voordelige wijze deze hoogwaardige partij aan kerstdecoratie heeft kunnen opkopen. Elizen heeft zelf een aantal mensen in dienst die al het onderhoud plegen aan het vastgoed. Dit heeft tot gevolg dat deze mensen het winkelcentrum van haver tot gort kennen en dus ook in staat zijn de versiering heel zorgvuldig te bevestigen. Boeien in plaats van vasthouden Voordat we een uitgebreide wan-

deling om en door het winkelcentrum maken, vertelt Frans Laarman eerst een stuk historie over De Oranjerie van rond

scn 1 | 2009

getracht werd bezoekers zoveel mogelijk binnen te houden, besloot Elizen juist meer plekken te creëren om naar buiten te kunnen; dit vanuit de gedachte dat bezoekers geneigd zijn binnen te blijven als ze voldoende verleid worden door de aantrekkelijkheid van het winkelcentrum, niet omdat ze er niet uit kunnen. Dit laatste is juist eerder een reden om het centrum niet of slechts deels aan te doen. Het ging er dus onder meer om, ondernemers aan te trekken, die in staat waren bezoekers te trekken, vast te houden, aankopen te laten doen en terug te laten komen. Het winkelcentrum moest binnen – in zijn totaliteit – zo fraai en aantrekkelijk worden dat bezoekers uit alle windrichtingen van de binnenstad graag én eenvoudig De Oranjerie aan konden doen. Zoals Frans Laarman het uitdrukt: ‘Bezoekers moeten wíllen blijven, omdat ze geboeid worden. Ze

moeten niet verplicht worden te blijven, omdat ze niet weg kunnen. Een ondernemer heeft maar vier seconden om zijn winkel te verkopen. Dat vraagt een behoorlijke kwaliteit van de etalage. In vier seconden is de potentiële klant zijn winkel voorbij.’ Meer en betere entrees Om te be-

vorderen dat consumenten het winkelcentrum zouden bezoeken, werd aan de zijde van de Mariastraat een extra entree gerealiseerd. Aan de zijde van de Hoofdstraat werd de bestaande entree enorm aangepakt. Oorspronkelijk werd hier de entree geflankeerd door een vestiging van de Bodyshop en een vestiging van juwelier Schaap & Citroen. De Bodyshop had een deel van haar pui afgeplakt om de winkelmeters daarachter te kunnen gebruiken. En bij de vestiging van Schaap & Citroen moest je aanbellen en bij voorkeur op afspraak komen, om binnen te kunnen komen. Deze voorzieningen aan de belangrijkste entree hadden niet bepaald een uitnodigend effect op de loopstromen van consumenten die door De Hoofdstraat liepen. Elizen besloot de zittende huurders te vervangen door een meer laagdrempelige invulling. Zo realiseerde men hier vestigingen van Bijoux Brigitte en Rituals, beide winkels met een open, aantrekkelijke uitstraling. Ook werd de pui zodanig aangepakt dat deze uitnodigender oogde naar de straat. Weg kiosken Alle kiosken die in het

zicht stonden, zijn weggehaald. Goede zichtlijnen met in het zicht iets aantrekkelijks waar je heen wil, bevordert de doorbloeding van een winkelcentrum. De kiosk die zich in het centrum van De Oranjerie bevond, werd volledig ‘gestript’. Dat wil zeggen, de kioskfunctie bleef bestaan, maar alle wanden werden opengewerkt, zodat bezoekers nu dwars door de kiosk heen kunnen kijken. Er bevindt zich hier een horecagelegenheid die door haar openheid bezoekers gelegenheid biedt om even uit te blazen, terwijl men deel blijft uitmaken van het winkelcentrum en het winkelend publiek. Door het verwijderen van de wanden zijn er goede zichtlijnen ontstaan tussen alle winkelwanden om de kiosk heen, een voorwaarde voor commercieel gezond functioneren. Op de verdieping heeft La Place zich gevestigd. Ook hier is sprake van grote transparantie. Grotere units Verder is de leegstand

die er was bij aankoop omgezet in de mogelijkheid wat grotere winkelunits te realiseren. Daarvoor was in Apeldoorn onvoldoende aanbod ten opzichte van

personeel/beurs en congres

Meer ambities Bij Elizen vastgoed

is men van mening dat het Apeldoornse centrum, ook met de verbeteringen in De Oranjerie nog niet van voldoende omvang en kwaliteit is, dat zij haar regiofunctie kan behouden. In een onderzoek van dhv werd ook aangetoond dat Apeldoorn veel verloren heeft aan de regio en dat haar winkelaanbod zowel kwantitatief als kwalitatief achterblijft ten opzichte van haar verzorgingsfunctie. Er zou marktruimte zijn voor zo’n 15.000 m² toevoeging van winkels. Daar Elizen inmiddels heel diep in de Apeldoornse binnenstad zit en ook zeer betrokken is bij deze stad, is zij voornemens een belangrijk deel van deze 15.000 m² te gaan huisvesten. Elizen heeft de vestiging van v&d in bezit en heeft ook de Griftsprong (de voormalige ‘Van Berlo-locatie’) direct ten zuiden van v&d aangekocht. Door deze locaties te herontwikkelen, wil men een winkelachtje creëren langs de Grift, de Kanaalstraat, de Marktsteeg en de Beekstraat, in combinatie met de Hoofdstraat, de Oranjerie en de vestiging van Mc Donalds. De huidige vestiging van v&d wordt hierbij zodanig aangepakt dat de winkel vanuit meer zijden op aantrekkelijke wijze toegankelijk wordt (ook aan de huidige achterzijde aan de Marktsteeg.) Op de Griftspronglocatie is ruimte voor zo’n 10.000 m² winkels, waarvan al duidelijk is dat Saturn zo’n 5.000 m² op verdieping wil invullen. Ook voor verdere aanpak van de Markstraat lijkt men nog ambitie te hebben. In het kader van dit artikel strekt het echter te ver dit nieuwe project geheel te beschrijven. Duidelijk is echter dat Elizen Vastgoed er zin en vertrouwen in heeft. •

Geen financiële verrassingen? en dat in deze tijd... In de eerste aflevering van deze mini-serie introduceerden wij het herontwikkelingsconcept van bestaande winkelcentra door De GeusPro. Dit concept, dat de naam ProVitalize draagt, is gebaseerd op slimme cosmetische ingrepen, waardoor een bestaand en wat verouderd winkelcentrum zonder zware bouwkundige ingrepen weer op de consumentenkaart gezet kan worden. In deze aflevering gaan we in op de financiële aspecten van ProVitalize.

Mall Improvements, deel 2

de vraag. New Yorker en Zara vonden er hun plek, evenals Esprit en de anwb. Door het trekkerbeeld te versterken heeft De Oranjerie enorm aan trekkracht gewonnen. Het winkelcentrum beschikt nu over 60 winkels (bij oplevering 75) en 16.000 m² bruto vloeroppervlak (bij oplevering ca 15.000 m²). Deze uitbreidingsmeters zijn nadrukkelijk gerealiseerd door vooral inbreiding. Qua promotie heeft Elizen De Oranjerie neergezet als een winkelcentrum voor iedereen. De Oranjerie moet alle soorten doelgroepen kunnen aantrekken, ongeacht de inhoud van hun portemonnee. Als ik na afloop nog even achterom kijk, zie ik een winkelcentrum waar de afgelopen jaren duidelijk waarde aan toegevoegd is. Frans Laarman geeft niet voor niets aan blij te zijn met De Oranjerie nu en met de aankoop zo’n zeven tot acht jaar geleden.

een financiële verrassingen? Wij vroegen Arjan Estié, directeur bij De GeusPro, hoe hij dat denkt te kunnen beloven. ‘Op basis van de actuele situatie en schetsen van de architect stellen wij een open budgettering op. Deze is zeer gedetailleerd en wordt ook in die vorm aan de opdrachtgever overhandigd. De budgettering in combinatie met de schetsen van de architect en de voorgestelde materialisatie, is in feite de basis voor de financiële afspraken die we maken. Hij is transparant en zo opgesteld dat een goede voortgangscontrole mogelijk is. Naast de budgettering wordt in overleg met de opdrachtgever een contract opgesteld waarin alle zaken vastgelegd worden en waarin de demarcaties opgenomen worden. Bijzonder is ook dat wij in het winkelcentrum een 1:1 model bouwen om alle partijen –eigenaar, uitvoerder, huurders en ook consumenten- te laten zien wat er gemaakt gaat worden. Het is dus een manier van werken waarbij risico’s uitgesloten worden, doordat vooraf alle ins en outs bekend zijn.’ Deze manier van begroten heeft ook alles te maken met de manier waarop het hele proces uitgevoerd wordt. Binnen het ProVitalize-concept wordt namelijk vooral gewerkt met prefab onderdelen, innovatieve (uit de interieurbouw afkomstige) montagetechnieken, verlegde werktijden (veelal buiten de winkeluren) en een duurzame flexibiliteit door toepassing van nieuwe en demontabele

materialen. Dit heeft ook nog eens een korte bouwtijd tot gevolg en daarmee een beperking van de overlast. Als er al sprake is van een financiële verrassing, dan is het wel in positieve zin. Estié: ‘Met ProVitalize hebben we het over een relatief lage investering en is een direct hoger rendement en waardevermeerdering van het vastgoed mogelijk. Een van de eerste merkbare effecten is omzetverhoging bij de huurders. En omdat de manier van werken de overlast beperkt, zijn ook claims van huurders vrijwel uitgesloten. Tot slot is er ook een besparing op het energieverbruik haalbaar. Dus ja, een positieve financiële verrassing is te verwachten!’. Kort samengevat is ProVitalize dan ook een optimaal revitalisatieproces dat zeker bij de herontwikkeling van bestaande winkelcentra de moeite van het bekijken waard is. Estié: ‘Wij hebben inmiddels al een aantal winkelcentra volgens dit concept mogen revitaliseren. Het moeilijkste is nog het doorbreken van de traditionele manieren van denken en werken in de vastgoedwereld. Wat dat betreft kan ik alleen maar zeggen: kom eens bij ons in Bodegraven kijken: er zal een andere wereld voor u opengaan!’ In de volgende aflevering van deze mini-serie gaan wij dieper in op het technische aspect. U kunt ook een bezoek brengen aan de zeer informatieve website www.degeuspro.nl. •

scn 1 | 2009 31

review Een megamall is niet zomaar een winkelcentrum. Er zijn zowel succesvolle als geflopte voorbeelden van te vinden. Herman Kok en Femke Wokke van Multi Development maakten een analyse van de randvoorwaarden voor een succesvolle megamall. The Mix, Shenzen, China

Een megamall, een

et aantal megamalls in Europa neemt gestaag toe. De opening van Westfield in Londen is het meest recente voorbeeld. Bij megamalls gaat het om megaschaal op een megalocatie gecombineerd met een megabereikbaarheid en met een megaverzorgingsgebied. Ook in Nederland bestaan plannen voor een megamall. Een megamall is echter enkel kansrijk op een plek waar reeds dynamiek is, niet op een plek waar de dynamiek nog naar toe gebracht moet worden. Of de goede megamall-locatie al uit de koker gekomen is, is nog maar de vraag. Met de opening van Westfield in Londen in oktober 2008 is Europa weer een megamall rijker. Ondanks de crisis is Westfield druk bezocht. Met 150.000 m2 retail space, 265 retailers, een veertien-scherms multiplexbioscoop, een high-end winkeldorp, en een rijk scala aan restaurants en catering is dit met recht een van de grootste winkelwalhalla’s. De centrale locatie in Londen is gecombineerd met een goede auto- en ov-ontsluiting, waardoor het project makkelijk bereikbaar is vanuit een groot en welvarend verzorgingsgebied. Het concept, bestaande uit een zeer complete en vernieuwende retailmix, efficiënte routing, fraaie hoogwaardige afwerking en uitnodigende hoge transparante winkelfaçades, nodigt uit tot shoppen in combinatie met een lange verblijfsduur. europese megamalls Op verschillende plaatsen in Eu-

ropa zijn megamalls in ontwikkeling of in voorbereiding. Te denken valt dan aan Forum Istanbul in Turkije, in realisatie door Multi Turkmall, de Mall of Russia in Moskou, en de Mall of Scandinavia, in voorbereiding in Stockholm. Ook in Nederland bestaat er een geschiedenis van plannen voor realisatie van een megamall, waarvan het huidige plan voor een megamall in Tilburg het meest recent en concreet is. De meeste megamallplannen in Europa bouwen conceptueel en programmatisch voort op inmiddels gerealiseerde megamalls, waarvan eerder opgeleverde projecten als Bluewater in Londen, Xanadu in Madrid, Centro in Oberhausen en Cevahir in Istanbul, in meer of mindere mate succesvolle voorbeelden van zijn. Maar wat maakt een megamall mega? Veel retail projecten worden mega genoemd, maar wat voor schaal, locatie en conceptuele kenmerken vormen tezamen een megamall? En hoe

32 scn 1 | 2009

blijft een megamall mega? Daar iedere mall onverbiddelijk aan veroudering onderhevig is, een msschien nog belangrijkere vraag. groot en groter Met Bluewater in Londen goed voor

ruim 120.000 m2, Colombo in Lissabon van dezelfde omvang en Xanadu in Madrid dat zelfs nog een maatje groter is, wordt het duidelijk dat het bij megamalls om een schaal gaat van minimaal tien hectare retail space. Westfield in Londen met 150.000 m2 retail behoort daarmee tot de grootste malls in Europa. De South China Mall in Dongguan Zuid China, de grootste mall naar bekend ter wereld, is met ruim een half miljoen vierkante meters nog veel groter, maar het is niet duidelijk of een vierkante meter daar gelijk is aan eenzelfde maat hier en bovendien staat deze mall nagenoeg leeg. Centro, met onge-

De grootste mall ter wereld beslaat ruim een half miljoen vierkante meter, maar staat nagenoeg leeg veer 80.000 m2 retail, is dus relatief klein. De oorspronkelijke retailplannen in Oberhausen waren ambitieuzer, maar werden deels als politiek compromis neerwaarts bijgesteld. Conceptueel gezien manifesteren de megamalls zich tot dusverre vooral als stand-alone autonoom in de vorm van een overdekte shopping mall, met retail en andere activiteiten verdeeld over twee tot vier verdiepingen, alhoewel het in landen als China soms zelfs tot tien verdiepingen kan gaan. Dit sluit echter meer open concepten, gebaseerd op een stelsel van straten, pleinen, geflankeerd door publiek groen, in de toekomst zeker niet uit. Het concept van een megamall is over het algemeen zeer divers en compleet, zowel qua retail als de combinatie daarvan

theorie

Forum Istanbul, Turkije

megaopgave met andere functies. De bestaande megamalls zetten vooral in op vergelijkend ‘fun’ winkelen. Megamalls in Groot Brittannië, waaronder het recent geopende Westfield Londen – maar ook Bluewater nabij Londen en Trafford Center in Manchester hebben een sterk fashion gedragen winkelaanbod, met vooral warenhuizen als John Lewis, Debenhams en House of Fraser als trekkers. Daarentegen hebben megamalls in Zuid- en OostEuropa naast het vergelijkend winkelaanbod een aanzienlijk doelgericht winkelaanbod, waarbij het vooral om hypermarkten als Carrefour of Auchan gaat, maar waarbij ook trekkers als Ikea en bouwmarkten betrokken kunnen zijn.

door dr. Herman Kok mre, associate director research & concepts international markets, en drs. Femke Wokke, market researcher, beide van multi development

Zuid- en Oost Europa als gevolg van consumentenvoorkeuren en ruimere openingstijden vaak gevarieerder en meer geïntegreerd met de mall. Familevermaak is vooral in Zuid-Europa ver ontwikkeld, met bijvoorbeelden als een family entertainment park op het dak van Colombo, en een overdekt pretpark met een achtbaan en kermisattracties in Cevahir in Istanbul. Veel grote shopping centers hebben bijvoorbeeld schaatsbanen en/of klimwanden in de mall. Xanadu in Madrid en de Mall of Emirates in Dubai trekken de aandacht met hun grote overdekte skipistes. In de Mall of Emirates is het zicht op de skiërs op de piste vanuit de mall inmiddels een motief om de mall te bezoeken.

Voorwaarden Voor de megamall is niet alleen van belang

in hoeverre het winkelaanbod vernieuwend is bij opening, maar daarnaast ook in hoeverre de megamall zich succesvol ontwikkelt tot gateway voor nieuwe (internationale) retailers op zoek naar hoogwaardige winkellocaties. Voldoende schaal in combinatie met anticiperend mallmanagement met de tools om te kunnen vernieuwen, eventueel met uitbreidingsruimte in de mall, en een omvangrijke bezoekersstroom gevoelig voor nieuwe formules zijn absolute voorwaarden. Dat dit lastig te waarborgen is, laat Centro zien. Vernieuwend bij opening, ontwikkelde Centro zich tot een standaard regionale mall. Hoewel succesvol, is er relatief weinig dat Centro onderscheidt van andere malls in de regio, terwijl nabij gelegen binnensteden als het recentelijk met Forum Duisburg succesvol gerevitaliseerde centrum van Duisburg zich hebben versterkt. Centro zoekt dus naar mogelijkheden om uit te breiden. Bij de vroegere generaties megamalls als Mall of Amercia in Minnesota (VS) and West Edmonton Mall in Canada ging het niet alleen om retail maar ook om vermaak en entertainment. Het winkelaanbod in deze malls is aangevuld met een groot aanbod van leisure, vanaf de bekende multiplexen en bowlingbanen tot volledige indoor-pretparken, met achtbanen die door de mall heen zoeven. Ook in Europa wordt ingezet op leisure. Centro bijvoorbeeld heeft naast een grote multiplex en een rijk scala aan restaurants een aquarium, een van de grootste modeltreinbanen in Europa en een fun park met attracties dat zich vooral richt op gezinnen met kinderen. Terwijl in West-Europa entertainment in megamalls vaak nog beperkt is of los staat van de retail, is de entertainment in

Megamalls hebben een megaverzorgingsgebied, zowel qua aantal inwoners als qua bestedingsvolume. In de meeste gevallen betekent dit dat megamalls in of tegen ‘megasteden’ aan zijn gelegen. Westfield Londen is daar een goed voorbeeld van. Westfield bedient een verzorgingsgebied met ruim vijf

Megamalls hebben een megaverzorgingsgebied en een megabereikbaarheid miljoen inwoners dat ongeveer de westelijke helft van Greater Londen dekt, waaronder de welvarende delen in het noorden, westen en het centrale deel van Londen. Hetzelfde geldt voor Bluewater, dat nabij de M25 ring van Londen gelegen is, en voor Colombo in Lissabon, Xanadu in Madrid, en Cevahir in Istanbul. Een afwijkend voorbeeld is Centro dat is gelegen in het relatief kleine Oberhausen, met een kwart miljoen inwoners. Oberhausen profiteert van een goede bereikbaarheid vanuit de hele westelijke helft van het Roergebied, waardoor Centro een verzorgingsgebied beslaat van bijna drie miljoen

lees verder op pagina

34 scn 1 | 2009 33

themaatje

Westfield, Londen (GB)

vervolg van pagina

inwoners. Bovendien zijn er in het Roergebied maar weinig winkelgebieden met voldoende schaal en kwaliteit om te kunnen concurreren met Centro. Echter, de realisatie van Centro betekende feitelijk het einde van de retail in de binnenstad van Oberhausen. Oberhausen als stad had niet de schaal om een nieuw aanbod met het volume als Centro geleidelijk te kunnen absorberen. Dongguan, waar de nagenoeg leegstaande mega South China Mall is gelegen, heeft ruim vijf miljoen inwoners, maar de gemiddelde koopkracht in deze industriestad is oveduidelijk te laag. Dat het daar beter kan, bewijzen de Mix in Shenzhen en Pudong Fashion Mall in Shanghai, beide gelegen in grotere en welvarender steden. megabereikbaarheid Voor de megamall wordt het mega-

winkelaanbod en het megaverzorgingsgebied gecombineerd met een megabereikbaarheid. Niet alleen voor bezoekers die per auto komen, maar vooral ook met het openbaar vervoer. Westfield in Londen is heel strategisch gelegen op een plek bij Shepards Bush, waar de Central Line metrolijn een snelweg en een paar van de belangrijkste hoofduitvalswegen kruist. Westfield heeft een busstation, van waaruit de megamall en het metrostation met de omliggende wijken wordt verbonden. De ligging van Westfield staat toe de meeste bezoekers per openbaar vervoer of te voet komen, terwijl uiteindelijk het grootste deel van de omzet Westfield in een kofferbak of via de home delivery verlaat. Ook Centro combineert een directe aansluiting op het snelwegennet van het Roergebied met een eigen S-Bahn lightrailstation dat rechtstreekse verbindingen naar de omliggende steden heeft. Dat een optimale openbaar vervoersontsluiting de politieke haalbaarheid vanuit mobiliteitsperspectief vergroot, laten recent voltooide grote retail projecten in Zwitserland, als Sihl City in Zürich en Westgate in Bern goed zien. De directe aansluiting van deze projecten op frequent hoogwaardig stedelijk openbaar vervoer gecombineerd met een parkeerregime verleidt mensen er toe de wagen te laten staan. nederland Met voorbeelden in het buitenland, rijst de

vraag of er in Nederland plaats is voor een megamall. Als er

34 scn 2 | 2008

in landen als Zweden of Portugal marktruimte is, waarom in Nederland dan niet? Echter, de positionering en realisatie van een megamall is met recht een megaopgave. • De megamall heeft daadwerkelijk een mega schaal. Deze moet zowel voldoende zijn om bij oplevering van een megamall te kunnen spreken,als om de megamall ook duurzaam in de markt als megamall te kunnen positioneren zonder dat deze erodeert tot een groot standaard shopping center. Naast het grootschalige retailaanbod moet ook de nodige aandacht besteed worden aan de ontwikkeling van een grote variëteit aan leisureactiviteiten, waardoor de verblijfsduur toeneemt en de doelgroep uitgebreid wordt. • De megamall is gelegen in een megaverzorgingsgebied. Het verzorgingsgebied is van voldoende omvang om een megamall te kunnen dragen zonder dat er een desastreuze invloed op de bestaande winkelstructuur van uitgaat. Binnen deze omvang is er sprake van een diverse consumententypologie waarop een vernieuwend en trend settend retail aanbod kan draaien. Een ligging in of nabij één van de grootste steden garandeert een voldoende groot en nabij gelegen verzorgingsgebied voor de mall en beperkt de negatieve invloed op het bestaande aanbod in de omgeving. De grootste steden in de Randstad bieden de benodigde marktdynamiek voor internationale retailers die een entree in de Nederlandse markt overwegen. • De bereikbaarheid van de megamall is mega. Een goede directe bereikbaarheid via snelwegen uit verschillende richtingen is niet genoeg. Een optimale autobereikbaarheid gecombineerd met hoogwaardig en frequent openbaar vervoer, zoals trein, metro, lightrail, aangevuld met lokaal openbaar vervoer, maakt de megamall optimaal bereikbaar voor grote bezoekersstromen en minder kwetsbaar voor fluctuaties in het autogebruik. Een echte megamall zal er in Nederland uiteindelijk wel komen. Een megamarktgebied is nodig om te kunnen komen tot een duurzaam onderscheidend concept met een megaschaal zonder dat daarbij de bestaande winkelstructuur zwaar wordt aangetast. De Randstad heeft hiervoor qua marktgebied de goede omvang. Marktgebieden elders in Nederland, bijvoorbeeld Noord-Brabant, zijn te klein. •

projecten in de pijplijn alkmaar

amersfoort

amsterdam

apeldoorn

De Mare

O 2009 M 5600 m2 P ING Real Estate I Yvonne Flippo, T 071 3419636 almere stad

Vathorst

O 2005-2008/2008-2010 M 18.000 m2 P MAB Development Nederland I Mariska Bossmann, T 070 3068578 ▼

▼

’t Circus

O medio 2008 M 12.000 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

Mahler 4

Hoofdstraat

O in ontwikkeling M 4700 m2 P Top Vastgoed Planontwikkeling I Patrick van Lammeren, T 06 55 301 334 ▼

O 2005-2010 M 10.000 m2 P ING Real Estate i.s.m. Fortis en G&S Vastgoed I Yvonne Flippo, T 070-341 96 36

Stadshart Almere

O 2002-2008 M 73.000 m2 P MAB Development Nederland en Blauwhoed Eurowoningen I S.J. Bakker, T 070 3068578

Mosveld

o 2010 i 7000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

Eemplein

Osdorpplein

O eind 2009 M 20.000 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

O 2009 M 20.000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900 alphen a/d rijn

Herenhof

O in ontwikkeling M 4500 m2 uitbreiding P Top Vastgoed/Leyten I Frank van Kessel, T 06 53999150 ▼

Forumpark

O eind 2007 (1e fase) M 1700 m2 P BAM Vastgoed I Levi Boerman, T 030 6598923 ▼

IJ-dock

O eind 2009 M 4000 m2 winkels P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

Arnhem

BK40

o 2011 m 3.300 m2 p Synchroon I M. Majolee, T 030-6867397 almere buiten

Buitenmere Zuid

O 2009 M 8000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

amsterdam

De Opgang

O 2009 M 8600 m2 P ING Real Estate I Saskia Creemers, T 070 3418665

Centrum Amsterdam Noord

Oostpoort

O eind 2011 M 17.000 m2 winkels P MAB Development Nederland ism OCP I Simone Kramers, T 070 3068578 amsterdam zuidoost

assen

Getz

O 2012 M 80.000 m2 P ING Real Estate, BAM Vastgoed, Ballast Nedam I Larissa Staal, T 070-341 88 16

O 2013 M 35.000 m2 P ING Real Estate I Saskia Creemers, T 070 3418665

arnhem

legenda

O opleverdatum (verwacht) M metrage P projectontwikkelaar I informatie

O 2011 M 5000 m2 P Ontwikkelcombinatie Overhoeks (ING RED en Ymere) I Yvonne Flippo, T 071 3419636

Overhoeks

Kloosterveste

O eind 2010 M 9100 m2 P BAM Vastgoed I Karel Nuijten, T 030-659 8297 ▼

Schuytgraaf

O in ontwikkeling M 8000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Kondor- Wessels en Rabo Vastgoed I T 0182-690900

lees verder op pagina

scn 1 | 2009 35

projecten in de pijplijn barneveld

boskoop

Den Helder

ede

Stadscentrum

Kerkplein

Centrum

O 2008 M 4000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

Entree Waterrijk

O: 2012 M: 3200 m2 P: Leyten I: 010-2211351

o 2013 m 10.000 m2 p Synchroon I M. Majolee, T 030-6867397

berkel en rodenrijs

deventer

Centrumplan

Keizerslande

O in ontwikkeling M 5000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

o 2012 m 13.000 m2 p ING real Estate i Suzan Loorij, T 070 3419225 berlicum

breda

delfzijl

Schoolstraat

O in ontwikkeling M 1000 m2 P Vorm Ontwikkeling I A. van Houwelingen, T 078 6421555

Achter de lange stallen

o 2011 m 20.000 m2 P MAB Development Nederland i J. de Vreede, T 070 3068578

De Wending

O 2e kwartaal 2009 M 5000 m2 P Leyten I T 010-436 40 33

delft beverwijk

Wijkerbaan

O in ontwikkeling M 8000 m2 en overig P Redema Groep I T 030 284 02 90 ▼

Hovenpassage

o 2009-2014 m 9000 m2 p Van der Vorm Vastgoed i G. Hares-Visser, T 010 2092721 ▼

Bilthoven

De Kwinkelier

o 2012 m 14.350 m2 p Synchroon I M. Majolee, T 030-6867397

O opleverdatum (verwacht) M metrage P projectontwikkelaar I informatie

36 scn 1 | 2009

Wijnhavenkwartier fase I

o medio 2010 m 2400 m2 P MAB Development Nederland i Simone Kramers, T 070 3068578

legenda

Koningin Julianalaan

O in ontwikkeling M 4000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

’t Hogeveen

O 2008 M 11.500 m2 P Bam Vastgoed I Adriaan Kuyvenhoven, T 030 659 8927 ▼

Centrumplan

O: 4e kwartaal 2010 M: 5000 m2 P: Leyten I: 010-2211351

Gezondheidspark

den haag

Eemnes

dordrecht

O in ontwikkeling M 5000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

o medio 2009 m 2200 m2 p ING Real Estate i Yvonne Flippo, T 070-3419636 ▼

eindhoven

Achtste barrier

O in ontwikkeling M 4000 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

Bagijnhof

O in ontwikkeling M 2000 m2 winkels P Multi Vastgoed I T 0182-690900 drachten

Raadhuisplein

o 2010 m 20.000 m2 p Redema Groep i T 030-2840290 ▼

Meerrijk Meerhoven

O 2010 M 9500 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

projecten in de pijplijn

enschede

haarlem

hendrik ido ambacht

Leens

Stokhorst

Raaks

De Volgerlanden

De Marne

O 2008 M 6000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Assen projecten I T 0182-690900

O 2011 M 7500 m2 P MAB Development Nederland I T. Heijenbrock, T 070 3068578 ▼

O eind 2008 M 6500 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

O: 4e kwartaal 2010 M: 5200 m2 P: Leyten I: 010-2211351

hoogvliet

leeuwarden

Stadshart

Grolschterrein

O 2010 M 19.000 m2 P ING Real Estate I Suzan Loorij, T 070-341 92 25 ▼

Marsmanplein

O: 2e kwartaal 2011 M: 2290 m2 P: Leyten I: 010-2211351

O 2011 M 4000 m2 P Leyten I T 010-436 40 33

ermelo

horst a/d maas

De Verbinding

Centrum

O 2008 M 5000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Assen projecten I T 0182-690900 ▼

Harderwijjk

Stadsdennen

o 2010 m 10.000 m2 p Lingotto vastgoed i Hans Zimmer, T 06 46135344 ▼

Uw project in dit overzicht?

O in ontwikkeling M 6000 m2 P 3W Vastgoed I Dhr. N. Eurlings, T 043-3667700

huizen

Centrumplan

De Bilgaard

o 2008 m 10.000 m2 p Multi Vastgoed i.s.m. winkeleigenaren i T 0182-690600

Voor een eenmalig bedrag van € 331 (ex btw) herhalen wij uw vermelding in elke editie tot en met oplevering.

O in ontwikkeling M 8600 m2 P Foruminvest en Visser Bouwmij I Dhr. Sneep, T 035-6956060 ▼

Wees zichtbaar voor de Nederlandse retailers! E-mail uw gegevens naar sales@scnews.eu om uw

Grootegast

vermelding op te dragen.

Centrumplan

O: 2e kwartaal 2010 M: 2500 m2 P: Leyten I: 010-2211351

Waterfront

o 2015 m 20.000 m2 p Synchroon I T. Verhoeven, T 030-6867387

leiderdorp julianadorp

De Riepel

O 2009 M 7500 m2 P Redema Groep I T 030 284 02 90 ▼

haarlem

Schalkstad

O 2015 M 16.000 m2 P ING Real Estate I Saskia Creemers, T 070-3418665

heerlen

De Plu

o 2011 m 15.000 m2 p Multi Vastgoed i.s.m. 3W Vastgoed i T 0182-690900

Het Palet

O 2009 M 950 m2 P Vorm Ontwikkeling I A. van Houwelingen, T 078 6421555

lees verder op pagina

legenda O opleverdatum (verwacht) M metrage P projectontwikkelaar I informatie

scn 1 | 2009 37

Entre Deux blijft scoren Entre Deux is andermaal genomineerd voor een prijs. Het project maakt kans op de Bestof-the-best Award van de ICSC.

et eind 2006 geopende winkelproject Entre Deux in Maastricht blijft hoge ogen gooien in de vakwereld. Recent werd bekend dat het project genomineerd is voor de Best-of-the-best Awards for design and development van de icsc. Deze prijzen bekronen de beste winkelcentra op het gebied van ontwerp en ontwikkeling, duurzaamheid, marketing en community service wereldwijd. Entre Deux is genomineerd in de categorieën beste winkelcentrum en duurzaamste project van 2008. De prijzen worden uitgereikt tijdens het icsc-gala Night of the Stars tijdens RECon 2009 op 17 mei in Las Vegas. Entre Deux Entre Deux is een

binnenstedelijke herontwikkeling in hartje Maastricht. De ontwikkelaars Multi Vastgoed en 3W Vastgoed hebben een in onbruik

De mooiste boekhandel ter wereld: Selexyz Dominicanen in Maastricht

geraakt winkelcomplex uit de jaren zeventig omgetoverd tot een stijlvol winkelgebied. Door de gekozen materialen en het integreren van zes historische gebouwen, inclusief de 14e-eeuwse Dominicanerkerk, vormt Entre Deux voortaan een geheel met de binnenstad. Hierdoor is een nieuw, duurzaam verblijfsgebied gecreëerd op een toplocatie in de stad. Ontwikkelaars, Fortis Vastgoed Beleggingen, Q-Park en de gemeente Maastricht investeerden 110 miljoen euro. Het project omvat 12.000 m² winkels, een parkeergarage met 200 plaatsen en luxe appartementen. Architecten zijn T+T Design en Arn Meijs Architekten. Internationale onderscheidingen In Nederland is Entre

Deux in 2008 uitgeroepen tot winnaar van de FGH Vastgoedprijs 2008 en is het project genomineerd voor de NRW-jaarprijs. De bijzondere kwaliteiten van Entre Deux zijn ook meerdere malen internationaal erkend. In maart 2006 ontving het project tijdens de vastgoedbeurs Mipim een bijzondere onderscheiding in de categorie Architectural Review Future Projects. In 2007 ontving het een eervolle vermelding bij de Mapic Awards. Het jaar daarop won Entre Deux naast de ICSC European Shopping Centre Award ook de International Design and Development Award voor middelgrote centra. Verder verkoos de Britse krant The Guardian eind 2007 de in het project gevestigde boekhandel Selexyz Dominicanen tot mooiste boekwinkel ter wereld, ‘mogelijk de mooiste boekhandel aller tijden’. •

enquêtes met

diepgang ) Strabo legt de fundamenten ) onder uw vastgoedbeslissing

Maak kennis met bijna 30 jaar kennis over wonen, werken en winkelen. Ga naar www.strabo.nl of bel 020 - 626 08 17.

Kauwgomverwijdering & Straatwerkreiniging

Snelle en vakkundige verwijdering van; kauwgom, grauwsluier, algen, mos, olie en vet gegarandeerd resultaat dus succes verzekerd! Voor meer info of een vrijblijvend advies gaat u naar:

WWW.JADON.NL

projecten in de pijplijn lelystad

nieuwegein

reeuwijk

rotterdam

Centrumplan

Nesselande

Centrumontwikkeling

O 2008 M 21.000 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

City Plaza

O 2010-2012 M 20.000 m2 P ING Real Estate en Multi Vastgoed T 0182-690 900 I Suzan Loorij, T 070-341 92 25

O 2009 M 4.500 m2 P Top Vastgoed I Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334 ▼

O 2009 M 1o.000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

nijmegen

De Gordiaan

O in ontwikkeling M 11.000 m2 P Redema Groep I T 030-284 02 90 ▼

Waalsprong

O in ontwikkeling M 2o.000 m2 P Multi Vastgoed, Heijmans IBC, BAM Vastgoed I T 0182-690900

Plein 44

O 2010 M 12.000 m2 P ING Real Estate I Suzan Loorij, T 070-341 92 25

maassluis

Koningshoek

O in ontwikkeling M 30.000 m2 nieuw P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

Nijverdal

Nieuw Dunant

Hesseplaats Rhoon

Centrum

O: 4e kwartaal 2010 M: 3000 m2 P: Leyten I: 010-2211351

o 2012 m 3.500 m2 p Synchroon I A. de Vries, T 030-6867394

ridderkerk

Koningshof fase III

O 2011 M 2700 m2 P Leyten I T 010-436 40 33 ▼

Overschie O medio 2008 M 4600 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

o 2011 m 4.300 m2 p Synchroon I M. Majolee, T 030-6867397

middelburg

Mortière

O 2008 M 35.000 m2 P Multi Vastgoed, Heijmans IBC I T 0182-690900 mijdrecht

De Lindenboom

O 2010 M 8500 m2 P Top Vastgoed I Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334 ▼

oldebroek

Centrumplan

rosmalen

Centrumplan

O in ontwikkeling M 12.000 m2 P Foruminvest bv I Dhr. Nazerian, T 035-6956060 ▼

O in ontwikkeling M 4.500 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

Sassenheim

Centrum

o 2011 m 2.000 m2 p Synchroon I D. Bos, T 030-6867401

Schaesberg

Centrum

o 2011 m 4.500 m2 p Synchroon I A.J. Heijs, T 030-6867446

rotterdam

Watermanweg

O in ontwikkeling M 9000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

lees verder op pagina

scn 1 | 2009 39

projecten in de pijplijn st-michielsgestel

utrecht

vught

zaandam

de Vredenburg

Winkelcentrum Saendelft

Centrum

O in ontwikkeling M 3500 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

O 2011 M 5300 m2 P Corio Vastgoed Ontwikkeling I T 030 2302814 ▼

Marktveldpassage

O in ontwikkeling M 3000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

O 2008 M 7600 m2 P OBAN I Peter Welles (BAM), T 030-659 89 34 ▼

waalwijk

sittard

Centrumplan

o 2011 m 15.000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. 3W Vastgoed I T 0182-690900 son & breugel

Ekkersrijt

O nnb M 42.000 m2 P ING Real Estate I Larissa Staal, T 070-341 88 61 spijkenisse

Groeneweg

O 2007 M 7000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

Terwijde

O 2010 M 15.000 m2 P MAB Development Nederland I Mariska Bossmann, T 070 3068578

De Els

O 2014 M 10.00 m2 P ING Real Estate I Jamal Msalmi, T 070-3419805 waddinxveen

zoetermeer

Stadscentrum Be Fair

O 2011 M 22.800 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

Cadenza o 2012 m 16.000 m2 p Synchroon I A. de Vries, T 030-6867394

wolvega

Home Center

o 2008 m 11.000 m2 p Home Center i Piet Kapenga, T 06 53331664 ▼

Stadsplein

O in ontwikkeling M 11.000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

Oosterheem

o 2011 m 10.700 m2 p ING Real Estate i Larissa Staal, T 070-341 88 16

Overkapel

O 2008 M 4200 m2 P Redema Groep I T 030 284 02 90

Hovestein

o 2008 m 1335 m2 p BAM Vastgoed i Michiel Smits, T 030-6598163

Utrecht

Vleuterweide

O 2008 M 15.000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Fortis Ontwikkeling I T 0182-690900 ▼

veenendaal

zwolle

Brouwerspoort

O medio 2008 M 14.000 m2 P BAM Vastgoed I Jan Ruitenberg, T 030 6598163 ▼

zaanstad

zwijndrecht

Centrum

O in ontwikkeling M 18.000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900 ▼

legenda

Centrum Overvecht

o 2013 m 15.000 m2 p Synchroon I M. Majolee, T 030-6867397

40 scn 1 | 2009

O opleverdatum (verwacht) M metrage P projectontwikkelaar I informatie

Willemspoort

O in ontwikkeling M 10.000 m2 P Multi Vastgoed I T 0182-690900

Walburg

O in ontwikkeling M 15.000 m2 P Fortis Vastgoed Ontwikkeling I T 030-257 35 12 ▼

decoratie

NRW Nederlandse Raad van Winkelcentra Herculesplein 269, 3584 AA Utrecht

Nico de Vries Decoraties Televisieweg 91, 1322 AK Almere

MK-Illumination Handels GmbH Trientlgasse 70, 6020 Innsbruck, Oostenrijk

T 030 2313754 • F 030 2341287 E info@nrw.nl • I www.nrw.nl I www.nrw.nl

T 036 5368365

T 06 13667805 Jo van Gemert T (0043) 512 202430-12 • F (0043) 512 202433 E j.vangemert@mk-illumination.com

decoratie

media

Flower and Shower Velperweg 105, 6824 HJ Arnhem

Giele Groep De Steiger 122, 1351 AL Almere Haven

Centercom Reclameobjecten in winkelcentra Willem Fenengastraat 16A, 1096 BN Amsterdam

T 026 3623061 E info@flowerandshower.nl I www.flowerandshower.nl

T 036 531 96 19 • F 036 531 94 09 I www.giele-projecten.nl

T 020 4609085 • F 020 4609088 E info@centercom.nl I www.centercom.nl

illuminatie

kennis & informatie

s t r a b o) Avontuur Thema Vormgevers Blokdijk 3, 1608 HH Wijdenes

27-02-2009

T 0229 501222 • F 0229 501228 E info@avontuur.net • I www.avontuur.net

kennis & informatie

Decolights 13:33:37 De Hazelaar 15, 6921 XA Duiven

T 0315 373335 E info@decolights.nl • I www.decolights.nl

consultancy

servicepagina

algemeen

B 6 G @ ID C 9 : G O D : @ : C K6 H I< D : 9 > C ;D G B 6I > :

Strabo Postbus 15710, 1001 NE Amsterdam

T 020 6260817 E strabo@strabo.nl • I www.strabo.nl

marketing/consultancy

8FJKFST 'FSOBOEF[ DPNNVOJDBUJF PSHBOJTBUJF

Flucon Kalkovenweg 54, 2401 LK Alphen a/d Rijn

KIR Kordaat In Ruimte Govert Flinckhage 25, 3438 JC Nieuwegein

Weijers Fernandez communicatie & organisatie Statenlaan 281, 5223 LG Den Bosch

T 0172 435901 • F 0172 422271 E info@flecon.nl • I www.flucon.nl

T 030 6668616 • F 030 6668617 E info@kordaatinruimte.nl I www.kordaatinruimte.nl

T 073 6123116 • F 073 6123136 E info@wfcommunicatie.nl I www.wfcommunicatie.nl

scn 1 | 2009 41

servicepagina

congres en evenement

marketing/promotie

revitalisatie

de mall-improvement die écht rendeert!

Management Producties Postbus 82, 3130 AB Vlaardingen

Giele Promotions De Steiger 122, 1351 AL Almere Haven

De GeusPro Postbus 1009, 2410 CA Bodegraven

T 010 4350477 • F 010 4357430 E info@managementproducties.com I www.managementproducties.com

T 036 531 7528 I www.giele-promtions.nl

T 0172-617200 E mail@degeuspro.nl I www.degeuspro.nl

ijsbanen

Ice-World Benelux Tolweg 5, 3741 LM Baarn

T 035 541 3801 • F 035 542 20 45 E info@ice-world.nl • I www.ice-world.nl

facilitair

marketing/promotie

ontwikkelaar

Weijers Fernandez communicatie Wattman Europe Trains & trams & organisatie

Weijers Fernandez communicatie & organisatie Synchroon

Statenlaan 281,1351 5223AL LGAlmere Den Bosch De Steiger 122, Haven

Statenlaan 281, 5223 DenAG Bosch Van Deventerlaan 101,LG 3528 Utrecht

T 036 522 1913 • F 036 531 9409 E sales@wattman-europe.com I www.wattman-europe.com

T 030 6867300 • F 030 6867395 I www.synchroon.nl

facilitair

Man Protection bv, zon- en lichtwering Postbus 48, 1483 ZG De Rijp

PRS Matten bv Einsteinweg 3, 3208 KK Spijkenisse

Sunblock, de glasfolieprofessionals Vogelenzanglaan 10, 2548 SZ Den Haag

T 075 641 1991 • F 075 641 1896 I www.manprotection.nl

T 0181 618 788 • F 0181 622 649 E info@prs.nl • I www.prs.nl

T 06 30 303 303 • F 084-8829199 I www.sunblock.nl

reiniging bestrating

Jadon Wyldpaed West 16, 9287 VK Twijzelerheide

Voor uw publiciteitsmogelijkheden in 2009 vraagt u nu onze factsheet aan! E-mail naar: sales@scnews.eu.

42 scn 1 | 2009

T 0511 449574 • F 0511 449407 E info@jadon.nl • I www.jadon.nl

Aan de andere kant

De wereld zit midden in een hevige economische recessie. Angst足 aanjagende berichten wisselen elkaar af. Het ene nog somberder dan het andere. De crisis werpt voor ons allen een muur op. Een bouwwerk met twee kanten. Deze muur houdt de angst binnen en blokkeert een lange termijn perspectief; het zicht op de toekomst. Ook wij voelen de druk op onze projecten. Maar 100 jaar ervaring leert ons dat je aan de basis niet moet sleutelen: kwaliteit. Daarom houden wij onze blik gericht op de andere kant van de muur. Op de tijd voorbij de crisis. Op het concept dat de waarde van onze project足 en in stand houdt. Tenslotte zal ons werk de duur van ook deze crisis overstijgen. Dit lange termijn perspectief zijn we aan onszelf verplicht, www.synchroon.nl

aan onze partners en aan huidige en toekomstige gebruikers.

Shopping Centre ‘MyZeil’ in Frankfurt opened MyZeil, one of Europe’s most spectacular and modern shopping Centres, opened in the heart of Frankfurt. More than 80 stores, with a total of 77,000 m2 shopping, food & beverage and leisure. MyZeil, the new shopping dimension.

W W W. M A B .CO M