SCN 3-2019

www.scn.today | 3 | 2019

DEZE EDITIE WORDT GEVOLGD DOOR EEN EXTRA DIGITALE EDITIE MET NRW EN ULI! ZIE WWW.ISSU.COM/SCNEWS.NL

Visies op big data

Actuele herontwikkelingen Presikhaaf en Anklaar

De kou in met AvontuurBlachèreNL

Anders denken over centrum Alphen aan den Rijn

Niederlande

Seasonal Decoration at its best

DU: 26.08.2019

24 t/m 28. 1. 2020

beurs & congres

DINSDAG 24 SEPTEMBER Vastgoedrekenen met energietransitie DINSDAG 1 OKTOBER Basiscursus vastgoedrekenen DINSDAG 1 OKTOBER Start opleiding vastgoedrekenen

Hier treft u de grootste verscheidenheid aan op het gebied van feestverlichting en de aankleding van grote projecten en objecten.

Wij kijken uit naar uw komst! christmasworld.messefrankfurt.com

info@netherlands.messefrankfurt.com Tel. +31 (0) 70 262 90 71

2 scn 2019 | 3

70237-018_CW_Beleuchtung_SCN_Shopping_Centre_news_98x258 • FOGRA 39 • CMYK • es: 31.07.2019

DINSDAG 15 OKTOBER Winkellocatiemarkt Nederland 2019 WOENSDAG 16 OKTOBER Food Retail Vastgoed België 2019 DINSDAG 29 OKTOBER Masterclass vastgoedrekenen DINSDAG 29 OKTOBER Rekenen aan risico’s in vastgoed DINSDAG 29 OKTOBER Verduurzamen maatschappelijk vastgoed 2019 WOENSDAG 30 OKTOBER Omgevingsvergunning NL 2019 WOENSDAG 6 NOVEMBER Rekenen aan circulair vastgoed WOENSDAG 6 NOVEMBER De gasloze gemeente 2019 DINSDAG 12 NOVEMBER Circulair vastgoed ontwikkelen 2019 WOENSDAG 27 NOVEMBER Rotterdam vastgoed 2019 www.spryg.com

13-15 NOVEMBER MAPIC Cannes (F) www.mapic.com 26 NOVEMBER NRW Duurzaamheidscongres Locatie n.n.b. www.nrw.nl 24-28 JANUARI Vakbeurs Christmasworld Messe Frankfurt Christmasworld.messefrankfurt.com

INHOUD

2019 | 3

in deze editie

www.scn.today RUBRIEKEN EN COLUMNS Beurs en congres 2 In de pels 3 Jeroen Verwaaijen 41 Column DWNS 43 Projecten in the pipeline 47 B2B 51

MARKETING EN BELEVING

By Maureen 6 Avontuur-BlachèreNL 9 Flower and Shower 12 Buro Toob 13 MK Illumination 16

HERONTWIKKELING Anklaar, Apeldoorn Presikhaaf, Arnhem

NIEUWS EN SERIES NRW Jaarcongres Met SSM naar Israël Van Ooijen en de vinken van Darwin John Nijsten Hoe pak je leegstand aan?

18 30

4 22 38 42 44

BIG DATA Bureau RMC: CityTraffic PFM en Hoog Catharijne

27 34

coverfoto: winkelcentrum presikhaaf, arnhem. foto scn

ONZE PARTNERS Naast de bedrijven die deze publicatie met advertenties en redactionele bijdragen mogelijk maken, kent Shopping Centre NEWS sinds 2010 ook de mogelijkheid een uitgebreid partnership aan te gaan. De ondernemingen hiernaast ondersteunen ons met raad en daad, onder meer door zitting te nemen in de redactie­raad. Daarnaast biedt het partnership de deelnemende­bedrijven natuurlijk ook bepaalde voordelen. Wilt u meer weten?

Vraag dan de informatie aan bij media-advies@ scnews.nl.

Shoppen=winkelen, experience=beleving, Dutch=Nederlands

In de pels D E N K E N , P R AT E N , D O E N

scn 2019 | 3 3

NRW

LOW TECH

EASY

LIFE

Geen gespannen gezichten bij de bezoekers van het het jaarlijkse congres van NRW. De Jaarprijs is dit jaar niet uitgereikt. In plaats daarvan richt de organisatie de blik op ingrijpende trends in de retailwereld. Wat zijn de huidige inzichten, en welke vergezichten zijn daaruit af te leiden? NRW-directeur Brigt Gerritse licht de keuzes toe.

Een Jaarprijs or not een that’s the question I

n de retailsector moet je heel flexibel zijn.

Je moet je continu aanpassen aan de wijzigende omstandigheden. Je moet kansen kunnen zien, ook als die uit nood geboren geworden. Adapt or die. Never waste a good crisis. En meer van dit soort wijsheden. En die gelden ook allemaal voor een verenigingsdirecteur, kan ik u verzekeren.

Wat is er gebeurd? Naar goed gebruik sloot op 1 april de inschrijftermijn voor de NRW Jaarprijs. Op het bureau maakten we ons op voor een bijzondere editie want dit jaar zou de prijs voor de dertigste keer worden uitgereikt. De bokaal was besteld, de bus geregeld en de zaal gereserveerd. En toen gebeurde het onvoorstelbare; er waren zo weinig inschrijvingen dat een serieus jurytraject onmogelijk was. Paniek! Hoe kan dit? En wat nu?

BRAINSTORM Vanzelfsprekend ben ik gaan bellen met partijen waarvan wij een inschrijving verwacht hadden. Er kwam al snel een duidelijk beeld naar voren; veel ontwikkelingen, renovaties en transities zijn nog ‘net’ niet klaar. Door de moeilijke afgelopen jaren hebben veel trajecten langer geduurd en zijn daarmee nog niet NRW 4 scn 2019 | 3

Jaarprijsfähig. “Volgend jaar!”, werd mij meerdere keren verzekerd. Mooi, want dat betekent dat er niet gevreesd hoeft te worden voor het voortbestaan van dit instituut. Maar wat gaan we dan dit jaar doen?

Samen met de jury en het bestuur hebben we hierover gebrainstormd. Even ontstond het idee om te onderzoeken hoe het de winnaars en nominaties van de afgelopen decennia is vergaan maar al snel kwamen we tot de conclusie dat dit juist een mooi moment is om vóóruit te kijken. Waar staat onze sector en welke kant

Waar staat onze sector, welke kant gaan we op?

gaan we op? Het delen van nieuwe inzichten en vergezichten is een mooi cadeau aan onze leden en daarmee een waardige vervanging voor de Jaarprijsuitreiking op het Jaarcongres.

SCENARIO’S Onder leiding van prof. ir Kitty Koelemeijer hebben we een intensief scenarioplanningstraject doorlopen. Met een groep van zo’n dertig professionals (de juryleden van de Jaarprijs, de Marketing Award en de Kennis & Innovatie Award, de voorzitters van de commissies, het bureau en het bestuur) hebben we uiteindelijk vier mogelijke toekomstige werelden geschetst. Vanzelfsprekend speelt het gedrag van de consument bij alle scenario’s een doorslaggevende rol.

Zo hebben we lang stilgestaan bij de impact van techniek op de retail. Natuurlijk gaat het hier over de toename van de onlineverkoop.

Maar ook over de opkomst van de grote platforms (bol.com, Amazon, Zalando, Alibaba).

En over de mogelijkheden van retailers om de klanten met hun producten direct te benaderen, zonder tussenkomst van winkels en zonder voorraden bij te houden.

Algoritmes kunnen het leven van de consument heel veel makkelijker maken. Maar wordt

NRW

HIGH TECH

LEASY

OFF THE GRID

LIFE

ON THE SPOT

Jaarprijs,

I

N

ICHTEN E Z N

VERGEZICHTEN het daar ook leuker van? Waar blijft de sociale component en is de consument wel bereid om alle privégegevens te delen zodat de algoritmes de juiste keuzes kunnen maken? Er zijn immers genoeg aanwijzingen dat een deel van de consument juist weer terug wil naar de persoonlijke benadering en wil kopen bij lokale helden.

VAN BEZIT NAAR GEBRUIK Daarnaast zagen we een belangrijke beweging met twee uitersten; van consuminderen naar consumeren. Dit is een trend die al langer doorzet; van bezit naar gebruik. De behoefte verschuift van spullen naar service of van dingen naar diensten. Neem het zeer succesvolle voorbeeld van Swapfiets. Je leaset een fiets en als die stuk is, of gestolen, of je blauwe voorband is lek, dan bel je en krijg je een andere fiets.

Klaar, opgelost, weer een zorg minder. Maar er is ook een groep consumenten die juist wel waarde hecht aan status en bezit. Yolo. De wtfgeneratie. Like there’s no tomorrow.

Gaat de ene wereld ‘winnen’ van de andere wereld? Waarschijnlijk is er eerst een periode waarin de verschillende werelden naast elkaar bestaan. Dit betekent dat je zelf heel alert moet zijn om de writings on the wall te zien. En iedere

betrokkene bij een winkelgebied moet voor zich zelf de vraag stellen hoe je succesvol kan reageren op een nieuwe werkelijkheid.

INZICHTEN EN VERGEZICHTEN Want dat heeft het scenarioplanningstraject mij zeker gebracht. In alle nieuwsberichten in de vakbladen, de krant en op de radio herken ik tekenen die een bepaalde kant op wijzen. Een heel boeiend proces. Die inzichten en vergezichten worden gedeeld op het NRW jaarcongres, naast de key notes van Swapfiets en bol.com. En in de digitale editie van SCN zullen de resultaten uitgebreid gedeeld worden.

En dan is er nog een zaal op het jaarcongres.

Hierin wordt het geheim van Hoog Catharijne onthuld. Een speciaal door NRW geproduceerde documentaire over het ontstaan van het nieuwe winkelcentrum, verankerd in een historische binnenstad en verknoopt aan alle grootstedelijke voorzieningen zoals het treinstation, het WTC, hotels, het stadskantoor, de Jaarbeurs, theaters, bioscopen en nog veel meer. Een mixed-use-herontwikkeling avant la lettre. Het winkelhart van Nederland kan zo weer decennia mee. Kortom; zo’n winkelgebied verdient toch eigenlijk de NRW Jaarprijs 2019. ←

DIGITALE SPECIAL Enkele weken na het NRW-jaarcongres van 19 september volgt een extra uitgebreide digitale editie. Daarin wordt uitgebreid verslag gedaan van zowel het NRW-jaarcongres van 19 september, alsook de ULI-bijeenkomst van 12 september over de Utrechtse binnenstad. Als u zich (gratis) op onze online uitgave abonneert via www. issuu.com/scnewsnl, dan krijgt u automatisch bericht als deze editie gereed staat.

scn 2019 | 3 5

BELEVING

Het zal je vak E Maureen van Haren zit al 23 jaar in het vak, de laatste jaren onder de bedrijfsnaam By Maureen. Haar aansprekende campagnes zijn fameus in winkelcentrumland. Wat is haar geheim?

WWW.PROMOTIONSBYMAUREEN.NL T 06 2512 5879 6 scn 2019 | 3

r zijn veel mensen die er niet aan moeten denken: voor winkel­ centra campagnes uitdenken en uitvoeren. Je maakt zo’n campagne namelijk niet alleen voor het winkelcentrum, maar ook voor alle belanghebbenden, ieder met zijn eigen mening en ideeën. En dat niet alleen, je werkt ook met verschillende budgetten. Het is een ware kunst om daarin het overzicht te bewaken en zoveel mogelijk belangen te behartigen.

Toch lukt het Maureen van Haaren al ruim 23 jaar. Ooit begonnen als marketingmedewerker bij WPM en inmiddels al jaren bekend in ‘winkelcentraland’ onder de bedrijfsnaam By Maureen.

De bevlogen Maureen heeft passie voor haar vak, is een kei in mensen met elkaar verbinden en een organisator pur sang.

Hoog tijd om haar in de spotlights te zetten.

Hoe blijf je de consument verleiden anno 2020?

Maureen is ervan overtuigd dat de consument niet alleen meer voor een goede slager of een vriendelijke bakker komt. ‘Er moet altijd iets te beleven zijn in een winkelcentrum. Met een strategische aanpak, de inzet van on- en offlinecommunicatie en evenementen die inspelen op de actualiteit en nieuwe trends en deze doorvoeren naar de winkels, verleiden we de consument naar het winkelcentrum te komen. Door mijn ervaring ken ik de consument die shopt in een winkelcentrum door en door en we volgen ook nauwgezet alle winkelcentrumtrends, ook internationaal.’

Hoe kom je tot een goed marketing­ communicatieplan voor een winkel­ centrum, is het maatwerk en meetbaar?

‘Wij kijken naar de USP’s van het winkelcentrum, de positionering, onderzoeksrapporten, plannen van de eigenaar, de directe omgeving en spreken regelmatig met ondernemers en bezoekers. Deze aspecten en meetbare doelen nemen we mee in het marketingcommunicatieplan. Wij hebben best practices in onze winkelcentra, maar het is toch voor 99 procent maatwerk. Het zijn kleine verschillen die het verschil maken. Voor online werken we met dataspecialisten die op maat gemaakte dashboards realiseren, afhankelijk van de wensen van de opdrachtgever.’

Wie bedenkt de campagnes eigenlijk?

‘Dat doet ons eigen creatief team dat vaak met de beste reclamebureaus en collega’s uit de markt aan tafel zit. Hier krijgen we ook inspiratie voor nieuwe ideeën en campagnes. Wij starten een opdracht altijd met een aantal brainstormsessies en zetten deze om tot een marketingcampagne op maat.’

Kijkend naar jouw referenties, kun je niet om jouw bureau heen als het gaat om de marketingcommunicatie van winkelcentra. Recent kreeg je de opdracht voor de Nieuwe Passage in Schiedam. Wat is het geheim achter jouw succes?

‘Klopt, dit najaar starten wij de marketingcommunicatie van de Nieuwe Passage in Schiedam voor een nieuwe

BELEVING

maar wezen…

Macarons tijdens het festival van winkelcentrum De Klanderij

opdrachtgever en daar hebben we heel veel zin in. Mijn succes? Afgelopen decennia heb ik een ijzersterk netwerk opgebouwd van organisaties en personen die actief zijn in vastgoed, events, media, communicatie en entertainment.

Het lukt mij hierdoor snel te schakelen bij vraagstukken van opdrachtgevers en ik sta open voor nieuwe ontwikkelingen.

Daarnaast is het succes van onze werkwijze dat wij het DNA leren kennen van het winkelcentrum door een praatje te maken met de ondernemers en de bezoekers. Simpel, maar ook vaak het meest waardevolle dat ik doe. De kunst is ook om samen te werken met degenen die weer het beste zijn in hun vakgebied.’

Het project in Schiedam doet Maureen

bijvoorbeeld samen met vastgoed communicatiespecialist Ellen van der Feltz.

‘Met Ellen hebben wij in het verleden al vaker samengewerkt. Ik omring mij graag met mensen die dezelfde drive hebben als ik om een project tot een succes te maken.’

By Maureen doet toch meer dan alleen winkelcentrapromotie?

‘Wij zijn van alle markten thuis. Van marketingcampagnes tot de organisatie van bedrijfsevents, van content management voor websites en social media tot de communicatie en organisatie van mijlpalen van vastgoedprojecten. Ons scala aan opdrachtgevers is daarom ook zeer gevarieerd. Wij opereren landelijk

Tienjarig jubileum winkelcentrum Vathorst

‘Ik omring mij graag met mensen die dezelfde drive hebben als ik’

scn 2019 | 3 7

BELEVING

en het maakt ons niet uit of het om een wijkwinkelcentrum gaat, een stadsdeelcentrum, een bedrijfsevent of project in Limburg of Groningen.’

Welke uitdagingen zie jij de komende jaren in het vak?

‘De consument naar een winkelcentrum trekken blijft een uitdaging. Ik ben ervan overtuigd dat we met onze werkwijze ‘fit zijn voor de future’, maar je moet blijven zoeken naar samenwerkingen en verbindingen met lokale partijen die affiniteit hebben met retail,

‘Het hele plaatje moet goed zijn, anders haakt de consument af’

want die heb je nodig. Citymarketing zie ik steeds belangrijker worden. Trots volg ik de ontwikkelingen in mijn geboortestad Deventer. Deze prachtige stad was in mijn ogen al succesvol, maar het citymarketingteam zet de stad nog beter op de kaart.’

Hoe krijg je de consument die steeds meer online aankopen doet naar het winkelcentrum?

‘Verbinden en verleiden. Dit kan op verschillende manieren: door bijvoorbeeld een maatschappelijk onderwerp op je schouders te nemen als winkeliersvereniging. Dit soort verbindingen zijn online veel lastiger te realiseren dan offline. Meng dit met een beleving via een event, waarbij de positionering de basis is, daar kan geen webshop tegenop.’

8 scn 2019 | 3

Bouwstart van Slottuin Heemstede, voor Hoorne Vastgoed

Het gaat bij een winkelcentrum niet alleen om de marketingactiviteiten.

De ‘randvoorwaarden’ zoals bereik­ baarheid, parkeren en branche­ samenstelling, moeten goed zijn en het winkelcentrum moet up-todate blijven. Bespreek je dit met de eigenaren?

‘Jazeker, want het succes van een winkelcentrum hangt niet alleen af van marketingcampagnes. Het gehele ‘plaatje’ moet goed zijn, anders haken consumenten af. Ons team houdt nauw contact met ondernemers, bezoekers en andere belanghebbenden en kijkt ook breed naar het winkelcentrum. We hebben daardoor een goede signaalfunctie naar onze opdrachtgevers toe en zij waarderen dit juist.’

By Maureen heeft onlangs ook de opdracht gekregen voor de organisa­ tie van de opening van winkelcentrum Anklaar in Apeldoorn. Wat kunnen we daar verwachten?

‘De officiële opening van het winkelcentrum vindt plaats op woensdag 9 oktober. De ondernemers gaan een zeer actieve rol spelen in het openingsprogramma en we betrekken lokale bedrijven en talenten bij de uitvoering. Ook na de opening blijven we actief om de consument te verleiden om te blijven winkelen in Anklaar.’ Dit winkelcentrum én de opening wordt wat Maureen betreft ‘the talk of the town’. Binnenkort is dit openingsfeest online te zien. ‘Stay tuned,’ lacht de Apeldoornse (van origine Deventerse) die nog niet alles prijsgeeft.

Maureen borrelt over van nieuwe ideeën en inspiratie voor de komende jaren. ‘Het boeiende van dit vak is dat het altijd uitdagend blijft. Never a dull moment. Juist de combinatie van verschillende opdrachtgevers, een fantastische team, een professioneel netwerk, mooie projecten en unieke kansen zorgt ervoor dat ik dit werk al ruim 23 jaar met heel veel plezier doe en de komende 23 jaar blijf doen. Vastgoed is nu eenmaal mijn passie.’ ←

BELEVING

Be cool SCN reisde in een stromende regen naar Avontuur-BlachèreNL in Venhuizen (NH).

Kort daarvoor was het nog zó heet, dat de koeling van de redactiecomputer het nog maar nauwelijks kon bolwerken. En nu belandt uw redacteur opeens in een enorme koelcel met een sprookjesachtig Winter Wonderland, waar het rond de nul graden is.

Wat is daar het idee achter? ➜

Het Winter Wonderland van AvontuurBlachèreNL

scn 2019 | 3 9

BELEVING

Begin nú met uw decoratie- en illuminatieplannen voor 2020

B

ij een bezoek aan AvontuurBlachèreNL raak je al snel je gevoel voor verhoudingen kwijt.

In een aantal enorme loodsen staan niet alleen nieuwe voorraden, maar ook materialen die al eerder door winkelcentra aangeschaft zijn staan meters hoog gestapeld te wachten op het losbarsten van het nieuwe winterseizoen.

Op een speciale afdeling wordt gewerkt aan het samenstellen van verlichtingsornamenten die straks in een binnenstad voor die onvervangbare wintersfeer zullen zorgen. En op weer een andere plek zien we dat de grote 3D teddybeer van Stadshart Amstelveen nagekeken wordt en waar nodig worden reparaties uitgevoerd. General manager Gijs Ooms hierover: ‘Zo’n 3D-figuur staat in een enorm druk winkelcentrum en wordt vaak aangeraakt. Wij zorgen ervoor dat de klant bij de volgende plaatsing gewoon weer een operationele decoratie heeft en niet voor verrassingen komt te staan.’

ONTZORGEN Behalve het bedenken en maken van prachtige decoraties en illuminatie is ook dat waar Avontuur-BlachèreNL (de nieuwe naam van Avontuur Thema Vormgevers) sterk in is: het ontzorgen van de klant. Ooms legt uit hoe dat werkt: ‘Zo’n 95 procent van de leveringen gebeurt op basis van verhuur.

Dat heeft niet alleen met het niet hoeven doen van een totaalinvestering te maken, maar vooral met het ontzorgen, zoals dat zo mooi heet. Want het gaat om volumineuze goederen, die gemonteerd, gedemonteerd, opgeslagen en onderhouden moeten worden. Wij kunnen dit full service en helemaal in eigen regie aanbieden.’

Maar dat is niet het enige, want ook bij het plaatsen van deze producten komt het nodige kijken: ‘Veel afnemers hebben daar geen idee van. Ze hebben vaak niet gehoord van brandveiligheidseisen, installatievoorschriften voor elek10 scn 2019 | 3

triciteit of dat aan het gebruik van een hoogwerker eisen verbonden zijn. Overal moeten we certificaten voor hebben. Er wordt soms zelfs om een VOG (verklaring omtrent gedrag) gevraagd.’ Begrijpelijk, want Avontuur-BlachèreNL levert al jaren de decoratie aan bijvoorbeeld Schiphol.

JAS AAN IN WINTER WONDERLAND En dan komen we bij een ruimte met een paar enorme schuifdeuren. Ervoor hangt een rek met winterjassen. En dat is niet voor niets. Want achter die deuren bevindt zich een 300 m2 grote koelcel, door Avontuur-BlachèreNL tijdelijk ingericht als Winter Wonderland. Ooms: ‘Dit is uniek in Nederland en de wereld.

Waar anders vind je hartje zomer een showopstelling van illuminatie en decoratie? Het is hier echt koud. Er ligt echte sneeuw en het water is tot ijs bevroren.

Het is onze manier om de beleving van onze winterdecoratie en illuminatie optimaal tot leven te laten komen.’

Deze opstelling is er echter niet voor altijd. Voorjaar 2018 brandde de kanto-

❄

ren en een deel van de opslag van het bedrijf tot de grond toe af en betrok men deze tijdelijke bedrijfsruimte. Maar zomer 2020 zal de nieuwe huisvesting geopend worden, nog mooier en efficiënter dan voorheen. Ooms: ‘Het nieuwe complex zal bestaan uit kantoren, magazijnen en ook weer een experience center, dat twee keer groter wordt dan de oude opstelling. Dit soort producten vraagt om een passende presentatie, zodat ook de sfeer optimaal overgedragen kan worden.’

MARKETINGPLANNEN 2020: U KRIJGT ’T ER WARM VAN Bij SCN hebben we gemerkt dat het moment dat eigenaren en marketeers met de marketingplannen voor het volgende jaar beginnen steeds vroeger komt te liggen. Zo vroeg als augustus al!

Op zich is dat logisch, want niet alleen moet het financiële plaatje rondkomen, voor de invulling en inkoop moeten vaak ook lange trajecten doorlopen worden.

Zeker als het gaat om het aanschaffen van nieuwe decoratie en illuminatie.

❄

BELEVING

Unieke milieuvriendelijke productie­ techniek voor ornamenten!

❄

Gijs Ooms in het Winter Wonderland

Trakteer uw collega’s op een ijstaart: kom nu naar het Winter Wonderland Het Winter Wonderland van Avontuur-Blachère NL is nog tot en met oktober dit jaar te bezoeken. Laat u niet gek maken door de keuze­ stress: houd het hoofd koel en kom naar deze winterbeleving om ideeën op te doen voor uw decoratie en illuminatie voor 2020.

Als u uw bezoek voor eind oktober inplant, dan krijgt uw afdeling namens Avontuur-BlachèreNL een heerlijke ijstaart bezorgd! Bel nu met Gijs Ooms: 06-51269910

In het Winter Wonderland hangt een ornament voor feestverlichting met een bijzonder verhaal. Het gaat namelijk om een product dat door een computergestuurde 3D-printmachine vervaardigd is, waarbij gebruik is gemaakt van een printmassa gebaseerd op biologisch geproduceerd suikerriet. Hiervan wordt een kunststof gemaakt die geheel afbreekbaar is.

Vrijwel elk ontwerp is met deze techniek realiseerbaar. Bijkomend voordeel is dat ook elke gewenste kleur toegepast kan worden, waardoor ook overdag de uitstraling heel feestelijk is. Met deze productietechniek wordt het frame onderdeel van het design en is niet alleen maar de drager van de verlichting.

Overigens, bij Avontuur-BlachèreNL zijn recycling en duurzaam produceren bedrijfsbreed doorgevoerd. Zo zijn ook de aluminium frames recyclebaar, net als de moderne led-verlichting.

Oriëntatie op de markt, verkennende gesprekken, voorbeelden bekijken, offertes aanvragen, aanbesteden, produceren en uiteindelijk plaatsen.

Als u kiest voor maatwerk en een eigen identiteit, dan is ons advies daar ook echt de tijd voor te nemen. U kunt straks in januari natuurlijk naar de vakbeurs Christmasworld in Frankfurt gaan, maar – en dat kan nog maar beperkte tijd – u kunt tot en met oktober ook de echte experience ervaren in de koelcel van Avontuur-BlachèreNL. Ooms: ‘Wij ontwikkelen veel specifiek naar de wens van de klant, maar niet alles wordt speciaal ontworpen.

Wij hebben ook veel op voorraad en zijn voor een deel van de collectie zelf importeur en groothandel. Dus wil men voor het komende winterseizoen nog iets geplaatst zien, dan is het zeker de moeite waard daarnaar te informeren. We hebben bijvoorbeeld hele leuke 3D-items en grappige poppen in ons magazijn klaarliggen. Ook zijn we licentiehouder van Disney en hebben daar verschillende figuren van.’

De rondgang eindigt voor SCN in de (warme) kantine. Volgend jaar zullen we zeker naar de nieuwe huisvesting komen kijken. Voor meer informatie en inspiratie kunt u beginnen met de nieuwe website avontuur.net of toch even die bezoekafspraak maken voor Winter Wonderland! ← scn 2019 | 3 11

BELEVING

Biodiversiteit: wat is het en waarom is het van belang? Wat kunnen we in de praktijk doen om die biodiversiteit te ondersteunen? Bert de Kruijk van Flower and Shower is dagelijks met bloemen en planten in de weer en weet alles van groen en duurzaamheid.

Help de biodiversiteit

met de juiste beplanting in uw binnenstad

T

ien tegen één dat u de hanging baskets van Flower and Shower al eens bent tegengekomen. Inmiddels fleurt het bedrijf meer dan 150 binnensteden in Nederland én Duitsland op. Bert de Kruijk: ‘We hebben een product ontwikkeld dat dankzij de slimme bak met ingebouwd waterreservoir ervoor zorgt dat de bloemen doorlopend goed blijven.

Bovendien lopen we de plaatsingen periodiek langs. Op die manier leveren onze hanging baskets een echte hoogwaardige bijdrage aan de belevingswaarde van een locatie.’

Maar niet alleen over de watervoorziening is nagedacht. Het bedrijf is ook begaan met het leefbaarder maken van dorpen en steden voor mens en dier. ‘Een duurzaam en groen karakter staat hoog op de agenda van de meeste bedrijven en instellingen. Ook voor gemeenten speelt dit 12 scn 2019 | 3

een rol. Het bevorderen van de biodiversiteit is dan een van de aspecten waaraan je kunt werken’ zegt De Kruijk.

ECOSYSTEEM Daaraan ligt tevens een alarmerend verschijnsel ten grondslag: het verdwijnen van de vliegende insecten. De Kruijk: ‘Er zijn vast mensen die dat helemaal niet erg vinden, die insecten alleen maar als hinderlijk zien. Maar het is een gegeven dat zonder vlinders, bijen en insecten onze wereld qua leefbaarheid achteruit holt. Bloemen en planten hebben deze diertjes nodig voor hun voortbestaan. Het hele ecosysteem -inclusief de menskan niet zonder. Daar komt bij

dat beplanting ook bijdraagt aan het afvangen van fijnstof, de productie van zuurstof en verkoeling in de zomer.’

Nu is het wel zo dat onze vliegende en fladderende vrienden een voorkeur hebben voor bepaalde planten en bloemen. ‘Wij hebben onderzocht hoe wij met onze hanging baskets optimaal kunnen bijdragen aan de biodiversiteit. Dat doen we door specifieke beplantingenmengsels samen te stellen. Zoals de skimmia in de winter en de bidens in de zomer. Dit hebben wij onder andere voor de gemeente Nuenen gedaan en de ervaringen daar zijn erg positief.’

Toch bijzonder hoe een kleine inspanning een groot effect kan hebben! ← VOOR MEER INFORMATIE GAAT U NAAR WWW.FLOWERANDSHOWER.NL OF SCAN MET UW SMARTPHONE DE QR-CODE

THEMA

Winkelvastgoed denkt nog te veel in oude stramienen ‘Het is tijd voor het nieuwe retaildenken’ stellen Toob Alers en Marloes Gesman. In deze tijd wordt het verschil gemaakt tussen retailers en vastgoedeigenaren die echt beseffen dat het om meer dan alleen de winkels gaat. Dat vraagt om visie, maar ook om het verlaten van de gebaande paden en om échte creativiteit en realisatie. Waarover dit artikel gaat.

I

n ruim twintig jaar tijd heeft Toob Alers zijn creatieve bureau een stevige positie weten te geven, met als opdrachtgevers verschillende winkel­ vastgoedeigenaren, binnensteden, gemeenten en ondernemersverenigingen en diverse grotere mkb-bedrijven.

Met tien medewerkers kan een volledig en hedendaags pakket aan communicatie en ondersteuning van events gehandled worden. Maar behalve in de uitvoering wordt er ook op strategisch niveau naar projecten gekeken. Wat blijkt uit bijvoorbeeld het Visieplan Stadshart Alphen aan den Rijn 2022 (zie inzet).

Toob: ‘Een herpositionering van stad of winkelcentrum gaat vaak samen met een herontwikkeling. Afhankelijk van wat de opdrachtgever wenst, kunnen wij voorin het traject al ingezet worden (en denken dan vanuit onze ervaring mee op strategisch conceptniveau nog voordat er daadwerkelijk gebouwd of verbouwd

gaat worden) of op een later moment bij de marketingcommunicatie en events.

Voor ons staat daarbij voorop dat de consument willen verrassen, verleiden en binden. Creativiteit is daarbij essentieel, want een traditionele stempelkaartactie inschakelen kan iedereen. Maar de verbinding zoeken tussen locatie, inwoners en gebruiker, dat vereist echt een andere aanpak.’

TRANSFORMATIE Die verbinding heeft alles te maken met de transformatie die we nu doormaken.

‘Winkelgebieden worden verblijfsgebieden met een maatschappelijke meerwaarde’, zegt Toob. ‘Retailers kijken vooral naar hun eigen winkel en weten vaak niet hoe ze zich aan deze gewijzigde marktomstandigheden moeten aanpassen. Op de schaal van een winkelgebied geldt dit natuurlijk ook, maar heb je met veel meer stakeholders te maken.’

Communicatiespecialist Marloes: ‘Voor die switch naar verbijfsgebied is vaak nogal wat nodig. We kunnen daarbij denk ik veel van het buitenland leren.

We kunnen natuurlijk niet allemaal de Dubai Mall worden, maar veel dingen die je daar ziet zijn te vertalen naar de Nederlandse winkelcentra. Denk aan services als gratis wifi, telefoonopladers, kinderopvang- of speelfaciliteiten, boodschappen verzamelpunten, zitjes – al dan niet speciaal voor de man die niet zo nodig de winkels in hoeft – en gratis goede toiletvoorzieningen (die zien we bijna nergens). Met naast winkels ook diensten als een apotheek. Maar denk ook aan de sociale binding met de omgeving, bijvoorbeeld door events die daarop gericht zijn, zoals lokale goede doelen steunen. Daarnaast moet een winkelgebied natuurlijk ook een prettige verblijfsomgevingt zijn: groen, gezellig, veilig en schoon.’ scn 2019 | 3 13

MARKETING

Of dat werkt? Bij Buro Toob zijn ze niet bang voor targets of het vastleggen van KPI’s. Toob: ‘Dat zien we steeds vaker, ook voor winkelcentra. Wij werken bijvoorbeeld voor Stadshart Amstelveen.

De Kerstparade van 2018 was erop gericht extra bezoekers op de been te brengen in het laatste weekend voor kerst. Door origineel te zijn en iets te bedenken dat past bij de locatie (en niet door bijvoorbeeld een Dickensmarkt te kopiëren) scoorde dit event op één dag 60.000 bezoekers extra … #kassa.’

Marloes: ‘Voor Woonmall Alexandrium hebben we net de Sale-campagne gedaan die een footfallstijging van bijna 3% opleverde en qua online bereik 88% meer unieke bezoekers naar de nieuwe website trok. Wat we hebben aangejaagd door inschakeling van diverse socialmediakanalen.’

ORGANISATIE Behalve voor Woonmall Alexandrium en Stadshart Amstelveen, werkt Buro Toob ook voor veel andere winkelgebieden, waaronder Boulevard Nesselande in Rotterdam (herontwikkeling identiteit), Ringers in Alkmaar (identiteit en positionering), Nova in Utrecht (herpositionering) en De Symfonie in Nieuw Vennep. ‘Daaruit blijkt al dat we zijn gespecialiseerd in retail’ zegt Marloes. ‘We doen zowel totaalconcepten als kleinere opdrachten en werken met grote en kleinere budgetten. Onze opdrachtgevers zijn onder meer gemeenten, vastgoedeigenaren, beheerders en winkeliersverengingen.’

Soms vraagt dat nogal wat organisatietalent en omgaan met partijen van diverse achtergronden. Marloes: ‘In het geval van een groot winkelcentrum met één eigenaar, is het natuurlijk relatief gemakkelijk schakelen. Maar in het geval van een binnenstad met tientallen vastgoedeigenaren of een winkelcentrum met meer eigenaren, is dat een ander verhaal. De kunst is om alle hoofden dezelfde kant op te krijgen en realistische uitgangspunten neer te leggen die – liefst snel – het verschil gaan maken. En niet zelden is die urgentie hoog, want bijna alle winkelgebieden hebben met leegstand te maken.’ Zoals ook Alphen aan den Rijn, de stad waar Buro Toob gevestigd is. Hiernaast leest u er alles over.

14 scn 2019 | 3

N

et als veel andere binnensteden, wordt ook die van Alphen aan den Rijn (circa 110.000 inwoners) geconfronteerd met een afnemend bezoekersaantal en een toenemende winkelleegstand. Toob: ‘De gemeente was al een traject ingeslagen om hiervoor oplossingsrichtingen te zoeken. Dat traject – met consultants, veel lokale partijen en meerdere deskundigen – resulteerde in een rapport met een aantal goede constateringen en aanbevelingen, maar niet op een manier dat de gemeente voelde daarmee concreet aan de slag te kunnen. Daarom hebben vastgoedeigenaren en gemeente aan Buro Toob en VRHL samen gevraagd deze uitgangspunten aan te vullen en een aanvullend visieplan uit te werken.

Een plan dat vooral uitgaat van onze gebundelde creativiteit en ideeën voorlegt, die meteen goed gevisualiseerd zijn. Een plan ook dat uitgaat van samenwerking op lokaal niveau. Deze opdracht kregen wij van de gemeente, ondernemersvereniging VOA, Stichting Centrummanagement en Verenigingen Ondernemingen Centrum. In juli dit jaar presenteerden wij het Visieplan Stadshart 2022.’

IDENTITEIT Marloes: ‘Het visieplan is richting­ gevend. We geven een aantal mogelijkheden die tonen hoe je met de identiteit van de stad en de regio om kunt gaan.

Dat is niet gemakkelijk, want ook in deze stad hebben we te maken met bijvoor-

‘We hebben ons het nieuwe retaildenken eigen gemaakt’ beeld verdeeld vastgoedeigendom en met een gebied dat niet aaneengesloten is en ook niet optimaal bereikbaar is. We moeten er dus voor zorgen dat de consument hier naartoe wil komen. Door na te denken over de inrichting van de stad, over de identiteit, het leggen van accenten en het gebruik maken van de bijzondere aspecten en maatschappelijke organisaties die met deze plek te

Een ander maken hebben, willen we dit voor die consument meer dan de moeite waard maken. We willen meer gaan doen met de Romeinse historie, maar ook met het groene karakter van deze streek. Het gaat immers niet alleen om de winkelpanden, maar om het geheel aan functies en de verblijfswaarde. VHRL en Buro Toob hebben dit uitgewerkt en tevens een voorzet gegeven hoe je daar qua marketing en events gebruik van kan maken.’

DROMEN EN DOEN Het visieplan is opgesteld onder het motto ‘Dromen, durven, denken en doen’. Toob: ‘Wij realiseren ons dat er ideeën tussen zitten die wellicht niet haalbaar zijn vanwege de kosten of andere belemmeringen. Waar het om gaat is dat wij een visie hebben neergelegd die uit kernwaarden is opgebouwd.

Elk idee is getoetst aan minimaal drie van die kernwaarden. Daardoor is dit visieplan geen luchtfietserij, maar behoorlijk concreet. En vooral creatief.’

Marloes: ‘Alles is uitvoerbaar, maar je moet wel durven en willen. Het voordeel is dat onze beide bureaus hier gevestigd

MARKETING

‘Draagvlak en samenwerking moet je mobiliseren’

Jan Verheul, Wilbert Collet, Toob Alers en Marloes Gesman

plan voor het centrum van Alphen aan den Rijn zijn: onze teams kennen de stad en de omgeving en we hebben passie voor Alphen aan den Rijn. We weten ook welke verwachtingen reëel zijn en welke niet.

Zoals de connectie met Boskoop, die is er beslist. Of de relatie met het water dat overvloedig in deze omgeving aanwezig is.’

Toob: ‘We zijn natuurlijk ook ondernemers. Voor ons voelt het daarom goed om de oplossingsrichting ‘van buiten naar binnen’ te bedenken en niet ‘van binnen naar buiten’. Daarmee bedoel ik dat het soms beter werkt als niet het gemeentebestuur oplossingen doorzet, maar dat – in dit geval – vanuit de ondernemers meegedacht wordt. De nu voorgelegde visie kwam dan ook nog vanuit een eerste samenwerking tussen twee Alphense creatieve bureaus.’

VISUALISATIE Bijzonder is dat de bureaus deze opdracht niet zomaar aangereikt kregen.

Marloes: ‘In feite hebben we in het voortraject hiervoor een eigen campagne gevoerd. Met teasers om de doelgroepen te beïnvloeden. En met communicatie

om awareness te bereiken.’

Toob: ‘De visualisatie van onze ideeën was ook belangrijk. Net als soundclouds hoe de stad in 2022 ervaren wordt. Maar ook hebben we ‘outside the box’ gedacht door de expertise van Greenport in Boskoop erbij te halen. Dit bedrijf weet alles van groen en dat aspect komt ook nadrukkelijk terug in onze visie op de binnenstad.’

Voordat het visieplan werd uitschreven, is er eerst goed rondgekeken in de wereld. Marloes hierover: ‘Wat zijn in buitenlandse steden en winkelcentra goede ideeën die ook – al dan niet aangepast – toepasbaar zijn in Alphen?

Wat kan wel en wat niet? Heel belangrijk is dat we niet zozeer in kosten hebben gedacht, maar vooral in ‘wat levert het op?’ Daarnaast hebben we veel gebruik gemaakt van de kennis die van NRW komt. Die is praktisch toepasbaar en komt vanuit de leden en deskundigen uit de retailpraktijk.’

AANSCHUIVEN De problematiek is zoals gezegd niet helemaal uniek voor Alphen. Toob:

‘Elke stad kampt met teruglopende bezoekersaantallen. Belangrijk is dat je erover nadenkt hoe je met gemeenten, ambtenaren, vastgoedeigenaren, centrummanagers en retailers een eenheid kan maken. Dan kan je verder werken, bijvoorbeeld door het DNA van de stad naar boven te halen en iedereen daarop aan te laten sluiten.’

Marloes vindt het daarom belangrijk om voorin het proces aan te kunnen schuiven: ‘Zodat we niet meteen een campagne moeten presenteren, maar eerst mee kunnen denken en praten.

Op die manier maakt een opdracht­gever optimaal gebruik van de ruime ervaring die ons bureau met winkelcentra en winkelgebieden heeft. Daarbij kunnen we ook een rol spelen in het creëren van draagvlak, in het mobiliseren van wat er nodig is en in samenwerking.’

De gemeente gaat samen met de andere betrokkenen onderzoeken welke elementen uit het plan realiteit kunnen worden en komt daar na het najaar op terug. Buro Toob en VHRL staan in elk geval al te popelen om aan de slag te gaan. De nieuwe eigenaar van winkel­ centrum de Aarhof (HAL) is enorm enthousiast. ←

WIN EEN BRAINSTORMSESSIE

Voor wie bij een dergelijke case betrokken is of voor wie aan de vooravond staat van bijvoorbeeld de herontwikkeling van een winkelcentrum, is er iets moois te winnen. Buro Toob wil graag de eerste die op dit artikel reageert een brainstormsessie van een halve dag aanbieden. Met lunch en in de prachtige binnenstad van Alphen aan den Rijn! Mail marloes@burotoob.nl

scn 2019 | 3 15

THEMA

MK Illumination

Niet alleen voor B

ram Hulsbosch van MK Illumination Nederland over de creaties: ‘Wij wilden eens een keer de andere mogelijkheden van onze producten laten zien. In Nederland zijn we nog steeds erg gefocust op de kerstperiode, maar in veel andere landen wordt in het kader van de totaalbeleving ook in andere seizoenen met illuminatie gewerkt. Dat kan objectgericht (zoals de auto’s of de voetbal), maar ook thematisch, zoals de enorme draak die wij in een winkelcentrum in Las Vegas geplaatst hebben.’

Maar het blijft toch een feit dat illuminatie het meeste effect heeft als het donker is. En dat is dus vooral in de wintermaanden. ‘Dat is zo, maar we maken ook creaties die het overdag heel goed doen.

Zoals de glascreaties voor Shanghai. Licht is daarbij maar een klein onderdeel, voor de rest is het vooral decoratie. Dat geldt ook voor de voetbal in de stad Koper. Door het materiaalgebruik doet deze het ook overdag heel goed.’

OOK VOOR OVERDAG Betekent dit dat MK Illumination opschuift van alleen maar illuminatie naar ook decoratie? ‘Het is zeker een segment dat groeiende is’, zegt Hulsbosch.

‘Wij kunnen prachtige creaties met dagwaarde-beleving ontwerpen, waarbij de illuminatie ondersteunend is. Mooie voorbeelden daarvan zijn de Mercedes en de Porsche: die creaties hebben op zich niets met winter of kerst te maken en doen het overdag ook heel goed op bijvoorbeeld een plein, al dan niet in het kader van een event. Bij deze voorbeelden kunnen bezoekers hiermee op de foto en het geheel wordt door de autofabrikanten gesponsord.’

Hulsbosch laat dit graag in SCN zien, gewoon om inspiratie op te doen en eens na te denken over totaalbeleving. Dat neemt niet weg dat het donkere seizoen er nu aankomt. Wilt u eens iets bijzonders gaan bekijken, ga dan naar de plaats Hückelhoven in Duitsland. De plaats ligt vlakbij Roermond en Sittard.

‘In de Millicher Halde heeft MK Illumination onder de naam Haldenzauber een soort van themapark ingericht. Daar is de decoratie de attractie en moet er ook voor de toegang betaald worden. We hebben ook daar prachtige creaties geplaatst en het is werkelijk heel leuk om te zien!’

Beelden hiervan kunt u zien door de QR-code hiernaast te scannen met uw smartphone. ← 16 scn 2019 | 3

Met enige regelmaat ziet de lezer van SCN foto’s van de creaties van MK Illumination voorbij komen. Zo ook nu. Maar dit keer worden niet alleen kerstcreaties getoond.

Las Vegas Crystals Dragon Shop

BELEVING

WWW.MK-ILLUMINATION.COM

kerst Koper

Seefeld

Boven en onder: Stuttgart

Boekarest

MK Illumination is vertegenwoordigd in meer dan honderd landen over de wereld, die bediend worden vanuit veertig vesti­ gingen. Het bedrijf realiseerde veel grote en aansprekende projecten. Winkelcentra, winkel­gebieden in binnensteden, pleinen en nog veel meer. Niet alleen met kerst­ illuminatie, maar ook met creaties voor een bijdrage aan de totaalbeleving.

scn 2019 | 3 17

HERONTWIKKELING

Een tijdsprong, maar dan wel als hordenloop. De eerste plannen voor de herontwikkeling van winkelcentrum Anklaar in Apeldoorn dateren uit 2003 en het voortraject kostte meerdere jaren, mede vanwege de complexe meereigenarensituatie. En toen kwam de crisis voorbij en ontstond er een nieuwe werkelijkheid.

Herontwikkeling

Simone Kramers en Henri Schimmel van BPD

18 scn 2019 | 3

D

FOTO: SCN

komen beperkte winkelvoorzieningen omdat Anklaar als centraal winkelcentrum moet functioneren. Verder speelde een rol dat het winkelcentrum inmiddels sterk aan het verouderen was. Het was gewoon niet meer van deze tijd.’

e plannen kwamen na de crisis in de vertraging om een jaar of vijf geleden weer op snelheid gebracht te worden. In juli interviewde SCN voor het verhaal achter deze herontwikkeling Simone Kramers (verhuurmanager retail) en Henri Schimmel (senior ontwikkelingsmanager), beiden in dienst van BPD. Vanuit de bouwkeet zien we het inmiddels bijna gerede project er zonnig bij liggen. De eerste winkelunits zullen deze week aan de huurders voor de afbouw opgeleverd worden. Hoe is het plan waar we nu naar kijken uiteindelijk tot stand gekomen?

Allereerst de aanleiding van deze herontwikkeling. Schimmel: ‘Winkelcentrum Anklaar ligt in de wijk Zevenhuizen in het noordoosten van Apeldoorn. Het verzorgingsgebied wordt straks uitgebreid met de nieuwe wijk Zuidbroek. In deze wijk

INGRIJPENDE GEVOLGEN Twee belangrijke veranderingen die dus aan de grondslag van het nieuwe plan lagen, maar dat was niet het enige. Kramers: ‘Na de crisis waren we in een totaal andere wereld terecht gekomen. De retail was niet alleen door die crisis veranderd, maar ook door online retail en het veranderde consumenten koopgedrag. Diverse winkelketens die we voorheen bijna blindelings op de plattegrond hadden kunnen intekenen waren er niet meer. De retailers die er nog wel zijn kijken op een andere manier naar de markt, naar locaties en naar winkelruimte.

Oorspronkelijk zou winkelcentrum Anklaar vergroot worden van 9.000 m2 bvo naar ruim 17.000 m2. Door de genoemde veranderingen in de markt werd uiteindelijk gekozen voor een iets kleinere variant van ruim 14.000 m2.’

Het nieuwe stadsdeelcentrum beslaat niet alleen de winkels, maar ook woningen en een woonzorgcomplex van Habion/ Atlant. Schimmel: ‘Vanwege de groei van het stadsdeel moest ook deze functie meegroeien. Als eerste is in dit plan het oude verzorgingstehuis gesloopt en het nieuwe gebouwd. Qua woningen gingen de oorspronkelijke plannen uit van driehonderd appartementen, inclusief de woningen van Habion/ Atlant. In totaal worden nu 156 appartementen gerealiseerd, waarvan 60 appartementen boven de winkels . De helft hiervan is verkocht en de andere helft is door een nieuw corefund van BPD in eigen belegging genomen. Dat kleinere aantal woningen en de afname van het aantal winkelmeters had wel gevolgen voor de afmeting van het onder het plan gelegen parkeergarage en deze is naar rato aangepast.’

HERONTWIKKELING

FOTO: SCN

Van foto-impressie naar realiteit

Anklaar bijna voltooid

FOTO: SCN

Kramers legt uit dat de toename van de winkelmeters vooral veroorzaakt wordt door de grotere supermarkten. ‘Dat we het geheel iets kleiner hebben gemaakt, zie je vooral terug in het openbaar gebied. Dat is nu ruimtelijker en daarmee kwalitatief hoogwaardiger dan in het eerdere plan.’

‘De huidige retailers kijken op een andere manier naar de markt en de locatie’

TIJDELIJKE HUISVESTING Voor het nieuwe plan kon geen gebruik gemaakt worden van het oude casco. ‘Dat leende zich niet voor hergebruik’ legt Kramers uit. ‘Daarbij was het een overdekt winkelcentrum met een passage en dat paste ook niet bij de nieuwe plannen.

Verder was besloten om een ondergrondse parkeergarage te realiseren en dat kon niet zonder eerst de oude gebouwen te slopen.’

De sloop van het oude Anklaar maakte het noodzakelijk om een tijdelijke huisvesting voor de winkels te zoeken. Een paar straten verderop werd die oplossing – houten keten – begin 2015 geopend. Kramers: ‘De oplossing met het tijdelijke winkelcentrum heeft ervoor gezorgd dat de inwoners van de wijk konden blijven winkelen. Vanwege de beperkte ruimte konden echter niet alle winkels daar naartoe verhuizen. Een groot aantal gelukkig wel en vrijwel allemaal komen ze ook terug in het nieuwe winkelcentrum Anklaar, plus nog diverse nieuwe winkels.’

BIJZONDERHEDEN VAN DE HERONTWIKKELING Anklaar was oorspronkelijk ontwikkeld door ING Vastgoed en kenmerkend voor de aanpak van deze ontwikkelaar was de koop-leaseconstructie waarmee de ondernemers eigenaar van hun winkelpand werden. De gedachte hierachter was dat deze daarmee een ‘appeltje voor de dorst’ hadden. Voor later, bijvoorbeeld als pensioen. Maar een belangrijk nadeel van deze constructie was – zo bleek jaren later – dat deze bijvoorbeeld scn 2019 | 3 19

HERONTWIKKELING

FACTS & FIGURES WINKELCENTRUM ANKLAAR

• Oorspronkelijk openingsjaar: 1970 • Oorspronkelijke omvang: 9.000 m2 • Oorspronkelijk eigendom: verdeeld eigendom • Bovengronds parkeren Na herontwikkeling: • Omvang: >14.000 m2 • Parkeergarage ondergronds, 535 plaatsen, eerste 2 uur gratis parkeren • Gecontracteerde winkels: Albert Heijn, LIDL, HEMA, Blokker, Etos, Kwalitaria, Shoeby, Zeeman, Mekelenkamp (noten, kaas, Indische producten), terStal Mode, Bakkerij Frentz, Groente en Fruit Kros, Kruidvat, Garant Optiek, Hans Anders, Bruna, Gall&Gall, Coffee Fellows, Cafetaria Anklaar, Ami Kappers Verhuur: • Vrijwel alle grote units zijn nu ingevuld.

Voor enkele kleinere units (100-200 m2) wordt nog naar invulling gezocht. Te denken valt aan: fietsen, poelier, viswinkel, slager, bloemen, aanvullende horeca en mode.

Verhuurinformatie: Simone Kramers, s.kramers@bpd.nl of 020-3049752

een herontwikkeling flink kon bemoeilijken. Het winkelcentrum had immers heel veel eigenaren.

Schimmel: ‘Het bleek een complexe exercitie om alle individuele eigendommen aan te kopen. Ook moesten er met alle ondernemers afspraken gemaakt worden over de tijdelijke huisvesting en de nieuwe situatie. Als ontwikkelaar moesten wij met alle stappen meedenken met de ondernemers/eigenaren. Het betekende ook dat het investeringsniveau aan de ‘voorkant’ bij dit project relatief hoog was. Daarbij heeft het natuurlijk heel veel tijd gekost.’

‘Waar je tevens mee te maken hebt, is dat je afspraken maakt in een volstrekt andere tijd. Aan het begin van het project waren de marktomstandigheden anders en we hebben later zoals gezegd de plannen moeten bijstellen. Daar krijg je natuurlijk vragen over en er zijn ook juridische procedures geweest, met name over de grootte van de parkeergarage. Dat is uiteindelijk allemaal opgelost, maar die zaken maken het wel tot een heel complex project.’

De forse parkeergarage is bij het ontwerp van het plan natuurlijk wel een factor om rekening mee te houden. En omdat verwacht wordt dat het winkelend publiek overwegend vanuit de garage het winkelgebied betreedt, zijn de stijgpunten (ook met tapis roulants) georiënteerd op de twee grote supermarkten, Albert Heijn en LIDL. Op het straatniveau is tussen deze winkels een sterke route gemaakt met trekkers als Hema, Blokker en Kruidvat.

20 scn 2019 | 3

Kramers: ‘We hebben het versaanbod zoveel mogelijk geconcentreerd, net als mode en dagelijkse producten. Flankerend vind je bijvoorbeeld de opticiens. Naast het feit dat veel consumenten met de auto naar Anklaar zullen komen, is ook de fiets belangrijk. Daarom is er veel aandacht besteed aan de fietsroute en ook het fietsparkeren.’

HOE ZIET HET NIEUWE ANKLAAR ERUIT? Oogde het oude Anklaar flink gedateerd, het nieuwe daarentegen is fris, open en licht. Het ontwerp van De Nijl Architecten uit Rotterdam doet qua stijl wat mediterraan, maar ook

‘We hebben hier beslist in kwaliteit geïnvesteerd’

FOTO: SCN

HERONTWIKKELING

indeling n.t.b.

VOORLOPIG HUURDERSOVERZICHT • WINKELCENTRUM APELDOORN ANKLAAR 16 juli 2019 • Aan dit overzicht kunnen geen rechten worden ontleend

modern en tijdloos aan. De gebouwen passen harmonisch bij de straten en pleinen en de inrichting van het openbaar gebied. Kramers: ‘Ik ben er echt enthousiast over, maar de ondernemers zo mogelijk nog meer. En daar doen we het toch voor, want die ondernemer moet hier straks z’n boterham gaan verdienen.’

Schimmel: ‘We hebben hier beslist in kwaliteit geïnvesteerd. Dat kwaliteitsniveau is ook nooit een issue geweest.

Dat vereist een modern winkelcentrum. Maar zeker ook de ondernemers die in een heel vroeg stadium getekend hebben in het vertrouwen dat hier iets moois zou komen, mochten een state-of-the-art stadsdeelcentrum verwachten.’

BRANCHERING De branchering en verhuur van nu is toch wat anders dan dat die tien tot vijftien jaar geleden was. Er zijn winkelketens verdwenen en bepaalde branches zullen niet zo snel meer in een wijk- of stadsdeelcentrum gaan zitten. De horeca is daarentegen in opkomst. Hoe is daarmee omgegaan?

Kramers: ‘Deze tijd kent zeker z’n uitdagingen. Maar als je kijkt naar de invulling van Anklaar zoals het nu wordt, is er eigenlijk niet zo heel veel veranderd. Met uitzondering dan van mode: dat zie je toch minder in dit soort winkelcentra, al hebben modeketens wel voor Anklaar gekozen. De dagelijkse functie echter is qua productaanbod nog steeds heel sterk in dit soort centra, dus ook in Anklaar.’

Schimmel: ‘Wat in deze tijd sterk speelt, is dat de supermarkten om grotere oppervlakten vragen. Je ziet ook meer en meer dat supermarkten ruimte nodig hebben voor het toevoegen van beleving en horeca. Maar ook de bakker wil tegenwoordig een zitje waar de klant wat kan gebruiken. In die zin groeien de winkels qua aanbod ook meer naar elkaar toe. Voor de ondernemers is het de kunst om daarin onderscheidend genoeg te blijven, zodat de winkel bestaansrecht blijft houden.’

De ondernemers van Anklaar mogen zich verheugen in soepele regels ten aanzien van terrassen en productuitstallingen.

Zonder dat daarvoor precario verschuldigd is, mag men tot twee meter buiten de gevel uitstallingen doen. Kramers vindt dat dit – mits niet overdreven – ten goede komt aan de levendigheid. Wel worden uitingen op elkaar afgestemd middels specifieke regels om geen kakofonie te laten ontstaan. ‘Het geheel wordt compleet gemaakt met brede winkelstraten en pleinen met prachtige plantenbakken en een speeltoestel voor kinderen. En niet te vergeten de weekmarkt die ook weer terugkomt.’

Het nieuwe Anklaar opent op 9 oktober 2019 met een groots openingsfeest. ←

WWW.STADSDEELHART-ANKLAAR.NL scn 2019 | 3 21

INTERNATIONAAL

SSM Retail Platform bezoekt Israël

Tel Aviv: het ‘inclusieve’ consumentenparadijs op aarde?

Elk jaar gaat SSM Retail Platform op studiereis. Vier dagen netwerken. Vier dagen inhoud. En vier dagen eten en drinken op topniveau. Een reis waarin topsprekers voor ons excelleerden. Een reis waarin vele winkels en winkelgebieden werden bezocht. Vele restaurants. En ook de nodige nachtelijke dansgelegenheden.

DOOR HANS VAN TELLINGEN EN COR-JAN SCHREUDER (*)

D

e reis ging drie dagen naar Tel Aviv. Waar retail en (voedsel) beleving centraal stonden.

Maar de trip had – de laatste dag – ook Jeruzalem als bestemming. Qua retail is de laatstgenoemde stad wat minder interessant. Maar als bakermat van twee (van de drie) monotheïstische wereldreligies én heilige stad voor de drie wereldreligies een pleisterplaats voor de mensheid.

ISRAËL, DAPPER LAND IN DE VERDRUKKING Over Israël heeft iedereen wel een mening. En over het Joodse volk. Dat in 1948 alsnog Het Beloofde Land toegewezen kreeg. Dat met hand en tand verdedigt. Tot in het heden. En in de verre toekomst dat zal blijven doen.

Logisch ook wel. Als je omringd wordt door alleen maar vijanden die uit zijn op jouw vernietiging. Gevolg is echter wel dat het conflict met het Palestijnse volk schier onoplosbaar lijkt te zijn. Verwacht van ons geen handleiding om dit conflict de wereld uit te werken. Daarvoor is de problematiek ook te complex.

Maar wat wij wél kunnen doen is – uitgebreid – verslag doen van onze retailtrip. Over de wereld van overvloed die ons altijd ten deel valt tijdens dit soort reizen. Want de trip was niet alleen een winkeltrip. Maar was ook een voedselverrassingstrip. Strandtrip. En historisch-culturele trip.

TEL AVIV EN JAFFA Tel Aviv is amper een eeuw oud. En is ooit begonnen als een nederzetting ten noorden van het oude (Arabische) stadje Jaffa. Tijdens de eerste immigratiegolf van Russische Joden, in 1887, werd ten noordoosten van Jaffa de wijk Neve Tzedek gebouwd. En in 1908 is de daarnaast gelegen wijk Achuzat Bait in het leven geroepen. In 1910 werden beide nederzettingen tot Tel Aviv gedoopt.

Het inwonersaantal lag toen nog op een paar honderd.

De bevolking groeide gestaag. Vooral ook in het Interbellum, dus na de Eerste Wereldoorlog. Veel Duitse Joden waren

22 scn 2019 | 3

INTERNATIONAAL

Links: uitzicht over Tel Aviv.

Daaronder: Ramat Aviv Mall

op de vlucht voor het nakende NaziDuitsland. De door hen nieuw gebouwde huizen en wijken werden gekenmerkt als exponent van het Nieuwe Bouwen. Tel Aviv is dan ook – qua jaren 30-architectuur – het grootste openluchtmuseum ter wereld. In 1950 is Tel Aviv gefuseerd met Jaffa. Tot – hoe kan het ook anders – de gemeente Tel Aviv-Jaffa. Omliggende steden zijn aan Tel Aviv vastgegroeid. En samen vormen ze een agglomeratie van meer dan drie miljoen inwoners. Waar alleen de gemeente Tel Aviv-Jaffa een kleine half miljoen inwoners kent.

De stad heeft de grootste en beste universiteit van het land. Tel Aviv kent ook veel hightechbedrijven. En profileert zich dan ook hiermee in de wereld. In 2012 werd de stad na Silicon Valley verkozen tot beste start-up-locatie voor een nieuw ICT-bedrijf.

Verder staan er veel wolkenkrabbers in de stad. Die zowel Amerikaans als Europees aandoet.

DIENSTPLICHT EN DE INCLUSIEVE STAD TEL AVIV Feit is dat er geen hoger opgeleid volk bestaat dan het Joodse volk. 51% is academisch opgeleid. Ook geldt de dienstplicht voor iedereen (drie jaar voor jongemannen en twee jaar voor jonge vrouwen). Vaak is datgeen wat je gepresteerd hebt tijdens je dienstplicht van groter belang dan je studieresultaten. Voeg dit bij de continue bedreiging door raket-

ten vanuit de Gazastrook – twee weken voordat SSM neerstreek vlogen deze nog over Tel Aviv – en je zou kunnen denken dat je in een soort legerstaat terecht bent gekomen. Nou, het leger is van groot belang om te overleven. Waar. Maar de sfeer in Tel Aviv is juist uitzonderlijk goed. Nergens hebben wij ons zo veilig gewaand als hier. Er is geen noemenswaardige criminaliteit. Kinderen lopen veilig – alleen of met andere kinderen – over straat. Gays lopen hand in hand.

De Gay Pride van Tel Aviv is elk jaar een gigantisch succes. De lhbtqia(et cetera)-scene is een van de grootste van de wereld. Het favoriete vervoermiddel van velen is een elektrische step. Zaken doen gaat makkelijk hier. En is plezierig.

En van spanningen tussen bevolkingsgroepen – nee, ook niet met die van Arabische origine – is niets gemerkt. En verder is Tel Aviv natuurlijk een melting pot.

De meerderheid is dan wel Joods. Maar iedereen komt eigenlijk ergens anders vandaan. Uit een ander land. Zolang je maar Joodse wortels hebt, kun je je hier vestigen. En dat alleen al resulteert in een heerlijke, mondaine, internationaalkosmopolitische en vrijzinnige sfeer.

Als er één stad ‘inclusief’ is (een modern ‘jeukwoord’), dan is het wel Tel Aviv. Zowaar het paradijs op aarde.

Het Beloofde Land. Direct aan de Middellandse Zee gelegen. Daar waar ook ons hotel was gevestigd. De schaarse vrije tijd werd dan ook in de beachbar doorgebracht. Direct voor ons hotel The Orchid gelegen. Een verkoelend biertje is het beste wat de wereld soms te bieden heeft. Zeker als de thermometer 42 graden aantikt.

Groepsportret

LUNCH De eerste lunch bij de SSM is er altijd een om in te lijsten. En als je om 04.15 op Schiphol al moet verzamelen is deze lunch nog meer welkom dan anders. Fijn hoor. Direct aan zee. Op het terras. Restaurant Yulia is dan ook een aanrader.

RAMAT AVIV MALL EN KIKAR HAMEDINA En ook inhoudelijk begon de trip goed.

Met een bezoek aan Ramat Aviv Mall.

Eigendom van Melisron. Een zeer succesvol winkelcentrum. Met natuurlijk de nodige internationale formules. Van bijvoorbeeld Inditex. Maar ook veel Israëliscn 2019 | 3 23

INTERNATIONAAL

1 Azrieli Mall 2 Foodhall Sharona 3 TLV Fashion Mall 4 Carmel Market 5 Dizengoff Centre

1 sche winkels. Wat opviel was de enorme aandacht voor ‘eten’. Voedsel. En bijzondere foodconcepten. Met bijbehorende, heerlijke terrasjes. De presentatie van de eigenaar was er een van grote openheid.

Erg fijn. Zoals de hele trip gekenmerkt kon worden door transparantie. Passend bij deze uiterst liberale stad.

Vlakbij deze mall werd ook het plein Kikar Hamedina aangedaan. Niet zozeer een mooi plein. Zoals Tel Aviv in veel opzichten ook niet een echt mooie stad is. Maar het is wel een bruisende stad.

Een sympathieke stad. En op dit plein uit dat zich in bruisende retail. Speciaal voor de mensen met een goed gevulde portemonnee.

JAFFA EN CLARA Jaffa is eigenlijk een oud-Arabisch stadje. En vormt nu het historische hart van de verder zeer moderne stad Tel Aviv. Heerlijk gegeten hier. Op straat.

Zoals de Israëliërs dat plegen te doen.

Het woord ‘delen’ en de uitdrukking ‘sharing is caring’ lijken hier wel te zijn uitgevonden. Onze gids Clara Cohen – van Argentijns-Joodse origine – gaf hier een presentatie ten beste. Over 24 scn 2019 | 3

Wat een kooplustig publiek, wat een retailparadijs Israël. Het Joodse volk. En over het feit dat Israël een intens tof land is. Dat zich echter wel moet verdedigen om te kunnen voortbestaan.

AZRIELI MALL De tweede dag dan. Deze begon goed.

Met een bezoek aan de Azrieli Mall. En een presentatie van de (gelijknamige) eigenaar. Én – zoals altijd bij de SSM – een meer dan uitstekende presentatie van CBRE. Ditmaal dus over de Israëlische retailmarkt. Die er goed voorstaat.

En het winkelcentrum zelf? Wat een drukte. Wat een kooplustig publiek. En wat een retailparadijs. Niet zozeer een mooie mall. Maar wel eentje waar consumeren tot kunst is verheven. Wederom

– net als de Ramat Aviv Mall – met een mooie mix van lokale en internationale winkelketens. En gevuld met talloze eetgelegenheden. Het complex wordt binnenkort uitgebreid. En retailers staan in de rij.

SARONA Sarona is een gebied dat in de 19e eeuw is bevolkt door Duits-protestantse (!) kolonisten. Zij vormden een sekte. Een aantal van de door hen gebouwde Tempelierswoningen staan er nog steeds. En deze doen nu dienst als gebouwen voor de creatieve industrie. Met veel horeca.

In hetzelfde gebied is de Sarona Market gevestigd. Plek voor (vrije) lunch.

Een (h)eerlijke foodhall. En een absolute aanrader.

TLV FASHION MALL Het is niet allemaal hosanna in Tel Aviv.

Deze mall ‘was wel OK’. Maar sprankelde nergens. Beetje technische uitstraling.

Geen bruisende massa van consumerende, blije mensen. Jammer. Maar wie weet gloort er hoop. TLV Fashion Mall is gelegen in een nieuwe staduitbreidingswijk. Een gaaf staaltje gebiedsontwikke-

INTERNATIONAAL

2

3

4

ling vindt hier plaats. Speciaal voor de – zeer – gegoede burgerij. De potentiële klandizie zit in ieder geval om de hoek.

veel Israëlische winkels en restaurants.

Geen pareltje. Maar wel een degelijk koopcentrum.

KITCHEN MARKET

SHEINKIN & NACHALAT BINYAMIN & SHABAZI STREET EN CARMEL MARKET Voor zover Tel Aviv een historisch centrum heeft, dan bevindt dit zich hier. Een gebied met mooie winkels en boetiekjes.

Van goedkoop tot exclusief. Maar tevens werden oog, mond en maag verwend met prachtig uitgestelde etenswaren.

In marktkramen, restaurants en café’s.

Wij werden begeleid door drie CanadeesAmerikaanse gidsen. Drie jonge meiden.

Die ons van eetgelegenheid naar eetgelegenheid brachten. Met voedsel om van te watertanden. En met prachtige verhalen van restauranthouders over hun producten en bereidingswijzen. Heel fijn. Geweldig zelfs.

Hierna werd de trip lopend voortgezet naar Shabazi Street. In de wijk Neve Tzedek. Waar de (voorloper van de huidige) stad in 1887 zijn oorsprong vond. Shabazi Street is een prachtige winkelstraat. En tevens – hoe kan het ook anders – een prachtige horecastraat. Waar een con-

Uiteraard moest er ook gegeten worden in de avond. En de SSM zou de SSM niet zijn als er ook nu niet fors werd uitgepakt. Met het heerlijkste voedsel. En de lekkerste wijnen. Sommigen hebben hierna nog een van de vele plaatselijke bar dancings uitgeprobeerd. Waaronder een uwer auteurs. De beentjes moeten namelijk – soms – van de vloer. In deze heerlijke uitgaansstad bij uitstek. Van alleen winkels kijken word je namelijk stram. Van lijf én van leden. Er moet meer gedanst worden. Vinden wij.

DIZENGOFF CENTRE De volgende dag stond het Dizengoff centre op de rol. Een nogal chaotisch winkelcentrum. Met rare onderdoorgangetjes. En vreemde overlopen over de weg heen. Toch heeft dit centrum wel wat. Een succes is het zeker. Ooit voor de Tel Avivse middenklasse gebouwd. En nog steeds ruim bezocht door diezelfde consumentengroep. Een centrum met

5

cept als #bierfotografie (zie foto) volledig tot zijn recht komt.

NOG EEN KEER JAFFA In ‘House Nr. 3’ in Jaffa werd het ‘laatste avondmaal’ genuttigd. Normaliter hét hoogtepunt van elke SSM-trip. Zo ook nu weer. Er was groots uitgepakt. Op het dakterras van een oud Ottomaans paleis gebouw werd een ‘veel gangen’-maaltijd scn 2019 | 3 25

INTERNATIONAAL

geserveerd. Van excellente kwaliteit. In een sublieme setting. Laat dat maar over aan de SSM.

JERUZALEM, STAD DER STEDEN Alvorens de volgende dag ’s avonds de vlucht naar huis te nemen, werd eerst Jeruzalem aangedaan. Op nog geen uurtje rijden. Jeruzalem is een heilige plek. Voor alle drie de monotheïstische wereldreligies. Die dan ook eigenlijk allemaal een zelfde oorsprong kennen.

Want de Joodse Thora vormt het fundament van het Oude Testament in de Bijbel. Waarbij het Nieuwe Testament alleen door christenen wordt erkend. En de Koran dan? Deze is – met her en der niet altijd even subtiele toevoegingen – in alle opzichten geïnspireerd door de Thora en de Bijbel. In feite wordt dus dezelfde God aanbeden. Alleen al daarom is het een trieste zaak dat – uit naam van religie – er zoveel geweld wordt gebruikt.

Eigenlijk is dat heel raar. Want wie in Jeruzalem loopt, merkt eigenlijk weinig van spanningen. Wij waren er op de Shabbat. Dus alle Joodse winkels waren gesloten. En alle – orthodox - Joodse gelovigen waren te vinden in de synagoge. En bij de Klaagmuur. Wonderlijk en vaak prachtig uitgedost. Nu was het bezoek aan de Klaagmuur – en de nabijgelegen ruimte waar leden van vele substromingen in trance gebeden aan het reciteren waren – al een beleving op zich.

Maar vergeet niet dat Jeruzalem voor de christenen ook de allerheiligste stad is.

Zo werd meerdere malen door ons op christelijke processies gestuit. En werd door ons ook (een replica van) het graf van Jezus bezocht. En verder is de AlAqsamoskee ook niet te missen. Want na Mekka en Medina is Jeruzalem ook voor moslims de – op twee na – heiligste stad.

Nergens hebben we ons zo veilig gevoeld als hier

De Klaagmuur

Alle volkeren. Alle geloven. Alle overtuigingen. Het loopt dwars door elkaar heen. In een wonderlijke symbiose. In een ogenschijnlijk vreedzame stadsmaatschappij. Een bezoek aan Jeruzalem is dan ook bijna een moetertje voor eenieder die cultuur, historisch besef en religieuze interesse hoog in het vaandel heeft staan. Al is het maar (zie foto) om de straatbeelden te zien. Onze favoriet was die van ‘orthodoxe Joden – in prachtige uitdossingen – lopend op weg naar de Shabbatviering, die worden gepasseerd door een moslima met hoofddoek en helm op haar scooter’. We kunnen er uren naar kijken.

BEZOEK ISRAËL Het was een excellente reis. Winkels.

Horeca. Cultuur. Vermaak. Excellent eten. Historie. Maar ook politieke en religieuze kwesties bleven niet onaangeroerd.

Wij kunnen eenieder een reis naar Israël aanbevelen. Vanwege het bovenstaande. Maar ook omdat wij ons nergens zo veilig hebben gevoeld als hier.

Het is een uniek land. Met bovendien vele relaxmogelijkheden aan het strand.

26 scn 2019 | 3

En de retail? Retail is hier duidelijk nog in ontwikkeling. Dat biedt veel kansen. Leegstand is eigenlijk niet gezien.

En verder is retail geen rocket science.

Verwen de klant. Luister naar de klant.

Geef die klant de spullen die hij of zij wenst. En stop hem ook een glas wijn in de handen. Of een heerlijk hapje.

Blurring? Dat gebeurt hier al tijden. Er is namelijk geen wezenlijk verschil tussen retail en horeca. En dat snappen ze in Israël maar al te goed. Zelden zo goed gegeten en gedronken als in Tel Aviv.

Waar het om gaat in onze branche? Het gaat erom dat de consument zich naar een fysieke plek beweegt. Een plek waar hij/zij dingen koopt. En consumeert. Dát is de toekomst van de retail. Ruiken.

Proeven. Beleven. Kopen. Consumeren.

En dat dan allemaal tegelijk. In Tel Aviv hebben ze dat terdege door.

Dank SSM voor de organisatie. Dank met name aan Jack en Leon. Die er een sublieme reis van hebben weten te maken. ←

Hans van Tellingen is algemeen directeur van winkelcentrumonderzoeker Strabo bv. www.strabo.nl. Hij is hoofdauteur van Waarom stenen winkels winnen. Reacties?: vantellingen @strabo.nl / 020 6260817 / Twitter: @hansvantelling Cor-Jan Schreuder is voorzitter van SSM Retail Platform en was tot zijn pensionering dit jaar algemeen directeur van Hoogvliet Beheer.

THEMA

Big data als basis voor smart retailing Huib Lubbers staat aan het roer van advies- en onderzoeksbureau RMC en met hun eigen methode CityTraffic zijn zij een belangrijke big-dataleverancier in Nederland en België. In dit artikel vertelt hij over het belang van data als strategisch instrument voor winkelvastgoedeigenaren, binnensteden en retailers. ‘Als je niet over de juiste informatie beschikt, dan schat je de wispelturige consument verkeerd in en worden strategische beslissingen steeds meer een gok en kom je in de markt toch echt op achterstand te staan’.

C

ityTraffic is als passentenmeetsysteem actief in meer dan honderd binnensteden. Ook gebruiken meer dan veertig retailketens wekelijks de data van de druktesensoren. Door de verfijning van de meettechniek is dit instrument inmiddels van puur een telsysteem geëvolueerd naar een operationele tool. Lubbers: ‘Van alleen maar lijstjes met getallen zijn we naar de betekenis daarvan gegaan. Hoeveel unieke bezoekers lopen er in de hoofdwinkelstraat en is de stijging of daling gelijk aan vergelijkbare steden? Wat is de gemiddelde verblijfstijd en zijn er grote verschillen tussen de winkel en horecagebieden? Hoe vaak zien we iemand terug en is dat beter dan in omliggende winkelgebieden? Je ziet dan dat kennis van de winkelbezoeker en passant een krachtige tool is om te sturen op bijvoorbeeld events en marketing, maar ook op branchering of zelfs parkeren. En doordat we 24/7 meten kan men bijvoorbeeld ook beter inzicht krijgen of een koopzondag de koopavond beïnvloedt of niet.’

Steeds meer klanten van bureau RMC hebben behoefte aan een verdere analyse van de verkregen data. Die willen bijvoorbeeld weten waarom een trend is zoals die is. Of wat de verwachtingen voor de toekomst zijn. Lubbers: ‘We doen bijvoorbeeld voor retailers vestigingsplaatsonderzoeken of helpen hen met de bepaling van een optimaal filiaalnetwerk, en voor gemeenten schrijven we detailhandelsvisies en maken we uitvoeringsplannen. Daarbij maken we niet alleen gebruik scn 2019 | 3 27

BIG DATA

WWW.RMC.NL WWW.CITYTRAFFIC.NL

van de data van CityTraffic, maar ook die van CBS, Locatus, Google, Facebook, enzovoort. Vaak vullen we deze data aan met kwalitatieve informatie uit enquêtes, waarin consumenten aangeven waar en waarom men ergens winkelt. We leven natuurlijk in een tijd dat iedereen – retailers, gemeenten, makelaars, beheerders en vastgoedeigenaren – wil weten waar het met de retail op een bepaalde locatie naar toe gaat. De gemeente voor de binnenstad of een winkelgebied, de vastgoedeigenaar voor z’n winkelcentrum en de retailer voor z’n formule.’

De Kopermolen, De Korf en De Gaard

V

astgoedeigenaar Van der Vorm stuurt actief op de performance van zijn winkelvastgoed.

Assetmanager Retail Judith van Eijk vertelt waarom men voor de diensten van Bureau RMC heeft gekozen: ‘Wij hebben RMC voor het eerst ingezet op De Kopermolen in Leiden en gevraagd om een brancheringsadvies op te stellen. Aan de hand van die uitkomsten heeft RMC een identiteits- en marketingstrategie opgesteld gebaseerd op harde data, waarbij wij samen met de ondernemers het marketing- en communicatiebureau drie kernwaarden voor het winkelcentrum hebben geformuleerd.

Deze vormden de basis voor de uitstraling en het marketingprogramma.’

‘Die methode van werken beviel ons erg goed en daarom hebben wij RMC ook gevraagd onderzoek te doen ten behoeve van de herontwikkeling van De Gaard in Utrecht en De Korf in Krimpen aan de IJssel.

Ook voor deze centra zijn de rapportages van groot belang geweest voor de positionering en branchering, zodat we een winkelcentrum creëren waar de consument graag komt en zich prettig voelt.’

KERRNWAARDEN ‘Het consumentenprofiel dat we krijgen is zeer gedetailleerd en met data onderbouwd en het is de basis voor de gesprekken die we met de ondernemers voeren. Die kunnen we laten zien wie de consument is en het helpt ons om samen tot de juiste kernwaarden te komen waarmee we het winkelcentrum kunnen positioneren. RMC betrekt ook de winkeliers en het marketing- en communicatiebureau bij het onderzoek en zorgt daarmee voor het benodigde draagvlak, zodat er een product ligt waar we gezamenlijk achterstaan en mee aan de slag kunnen.’

28 scn 2019 | 3

KWANTITATIEVE BENADERING Bij het interpreteren van data en andere onderzoeksgegevens is het belangrijk dat gekeken wordt naar beide zijden van de markt. Er moet een match zijn tussen de vraag- en aanbodzijde, tussen consument en winkels. ‘Als die match er niet is, kan het gebeuren dat de consument een winkelcentrum of winkelgebied links laat liggen en elders gaat winkelen omdat een ander winkelgebied aantrekkelijker is geworden. Daarom is het zo belangrijk om niet alleen te kijken naar de huidige positionering, maar ook zo goed mogelijk uitspraken te doen over de toekomst.’

Een kwantitatieve benadering is naar zijn idee de enige betrouwbare onderbouwing van een gedegen toekomst­ visie. Het combineren van lokale, actuele data en die van de opdrachtgever zorgt voor een beter inzicht in de positionering van een winkelgebied en waar een winkelgebied naar toe moet qua groeien of krimpen.

Iedereen wil weten waar het met de retail naartoe gaat Het devies van Lubbers is zoveel mogelijk kwantitatief te benchmarken en te kijken naar de grootte van het winkelgebied (is het niet te groot of te klein?), de grootte van de supermarkten, de branchering (is er wel voldoende vers? Of is er wellicht te veel mode in een lokaal winkelgebied?) en de kracht ten opzichte van concurrerende winkelgebieden (is de retail in buurgemeenten sterker en wat betekent dat voor ons?). ‘Het is belangrijk om deze data vervolgens met de stakeholders te delen. Ga dus eerst in gesprek met ondernemers, gemeenten en vastgoedeigenaren. Vaak blijkt de kennis van de lokale consument en het inzicht in lokale data te verschillen bij de stakeholders en niet zelden vertroebelen de verschillende belangen het zicht op de werkelijkheid.’

En zo is er een heel scala aan aspecten en ontwikkelingen die bij een advies wel of geen rol spelen. Grootschaligheid versus kleinschaligheid. Winkelmeters of woningen. De groei

BIG DATA

van horeca, maar ook de toegenomen interesse in vers. En ga zo maar door. ‘Dat alles en meer verwerken wij in onze adviezen teneinde een optimaal scenario te schetsen dat toekomstbestendig is.’

SMART CITIES ZIJN EFFECTIEVER IN HUN BELEID Online winkelen, vergrijzing, digitalisering en mobiliteit.

Kortom: hoe de consument winkelt is sterk aan verandering onderhevig. En als de vraagzijde verandert moet de aanbodszijde meeveranderen. Dit gegeven is de basis voor de advisering van RMC aan gemeenten. Lubbers: ‘Zet niet de stenen centraal, maar de wens van de consument. En dat die wensen steeds meer veranderen is een feit, waardoor oplossingen en investeringen steeds meer mee moeten kunnen bewegen met die veranderende consument. Dat is niet altijd eenvoudig. Immers, investeringen willen we over een lange periode afschrijven en veranderingen in een winkelgebied hebben enige tijd nodig om bekend te geraken bij de consument. Veranderingen in openingstijden duren minimaal een jaar voordat dit goed bekend is bij de consument, net zoals de opening van een nieuwe winkel. En dan hebben we het niet over een nieuwe Primark, maar over een nieuwe slager, boekenwinkel of jeansstore.’

DE BASIS VOOR EEN GEZAMENLIJKE VISIE OP DE TOEKOMST Bijzonder is dat Lubbers constateert dat het nog steeds vaak voorkomt dat het aanbod centraal gesteld wordt en niet de vraag. Maar hij ziet ook mooie nieuwe ontwikkelingen en retailconcepten, zoals de kleine bouwmarkten in de binnenstad waar steeds meer mensen wonen, mooie versmarkten in grote supermarkten en elektronicawinkels van CoolBlue die nu ook in de binnenstad te vinden zijn.

‘Kennis van de markt en het analyseren van beschikbare data staat hier aan de basis. Je stuurt ermee op de locatie, de winkelformule, op de branchering van een winkelgebied, op marketing, maar ook op de (her-)ontwikkeling van winkel­ vastgoed. De retailer is hierin wat flexibeler dan de vastgoedeigenaar, maar het begint met een gezamenlijke visie op winkelen in de toekomst. Wil je aansluiten op de veranderende behoeften en koopgedrag van de consument, dan zijn de juiste data op het juiste moment een must.’

Zowel bij retailers, vastgoedeigenaren als gemeenten ziet Lubbers dat de nieuwe generatie vakspecialisten weet wat ze wil, wat ze zoekt en waar het te vinden is. Lubbers: ‘In feite vindt men het logisch dat er een app is die telt en dat via Google allerlei informatie te vinden is. Men raakt ook meer en meer doordrongen van het belang van die informatie. Veel bedrijven hebben eigen data-analisten in dienst, en juist met die bedrijven doet Bureau RMC veel zaken.’

Zijn devies is altijd om klein te beginnen en langzaam alle stakeholders te overtuigen op basis van feiten en harde data.

Toekomstbestendige winkelgebieden komen er niet zomaar, je moet er wel wat voor doen! ←

Den Haag

D

e gemeente Den Haag maakt al bijna tien jaar gebruik van de data van Bureau RMC. Eerst alleen in het kernwinkelgebied, maar later ook in de aanloopstraten en horecagebieden. Sinds een aantal jaar is ook het Museumkwartier voorzien van sensoren en zijn deze geplaatst bij de aanrijroutes in de stad. En ook in Scheveningen aan het strand, op de boulevard en in het winkelgebied hangen sensoren om de drukte goed te kunnen voorspellen en mogelijk op tijd aanpassingen in het verkeer of in de winkel­ gebieden te kunnen doen. Het voordeel van neutrale, objectieve data is dat alle partijen in een stad deze data als uitgangspunt kunnen nemen in hun samenwerking. Elke partij heeft een eigen belang maar door dagelijks continu te tellen en turven zijn cijfers het uitgangspunt voor een nieuwe strategie. In Den Haag worden deze data inmiddels gedeeld met de verschillende ondernemersverenigingen, zodat ook de winkeliers op tijd de juiste aanpassingen in de winkel kunnen doorvoeren.

scn 2019 | 3 29

HERONTWIKKELING

Het Arnhemse winkelcentrum Presikhaaf werd geopend in 1967.

Sinds 2015 is het eigendom van Wereldhave en al snel werd een grootschalige vernieuwingsoperatie ingezet, die dit jaar afgerond wordt.

SCN spreekt met Pieter Polman over de visie van Wereldhave op Presikhaaf en vergelijkbare centra.

De passage van het winkelcentrum werd compleet vernieuwd met

A

llereerst de vraag waarom Presikhaaf aan de portefeuille van Wereldhave toegevoegd werd.

Immers, het winkelcentrum was erg verouderd en ook de wijk Presikhaaf vertoonde tekenen van achteruitgang.

Polman: ‘Wij bezitten in Arnhem ook het winkelcentrum Kronenburg en daardoor zijn wij hier goed bekend. Toen wij in Kronenburg gingen investeren, merkten wij dat dit tot gevolg had dat ook consumenten uit het marktgebied van Presikhaaf daarnaartoe kwamen. Dit ondanks het feit dat mensen moeilijk een natuurlijke barrière als een rivier (de Rijn) overgaan. Voor ons was het een teken dat de consument behoefte had aan een goed winkelcentrum in dit deel van Arnhem. Consumentenonderzoek wijst uit dat zowel Kronenburg als Presikhaaf inmiddels een eigen verzorgingsgebied hebben en goed naast elkaar kunnen bestaan.’

Nu is Presikhaaf qua vorm een nogal bijzonder winkelcentrum. Het is gevormd naar een destijds gangbaar Amerikaans voorbeeld, het haltermodel.

Het grootste deel is overdekt gemaakt, maar er zijn ook een aantal winkels aan het buitenplein gelegen. Wat zag Wereldhave hierin? ‘Wij wisten dat er al jaren niets aan het winkelcentrum gedaan was, dat er huurders vertrokken waren en dat verschillende andere huurders opgezegd hadden, waaronder 30 scn 2019 | 3

Winkelcentrum de Hema. Toch zagen wij potentieel in Presikhaaf, maar dan wel op basis van een beter evenwicht in de locatie van de trekkers en het toevoegen van kwaliteit’, zegt Polman.

LOKALE HELDEN Wereldhave bedacht een plan waarbij Albert Heijn verplaatst werd naar het ene uiteinde en Coop naar het andere.

Bovendien werd een derde supermarkt, Aldi, toegevoegd en werd Hema in het midden van de passage geplaatst. Twee bijzonderheden: Aldi was elders in de wijk gevestigd, maar besloot naar Presikhaaf te komen en Hema had al opgezegd, maar besloot om op basis van de nieuwe plannen toch te blijven. Polman merkt op dat hij blij is dat hier ook een paar sterke lokale helden gevestigd zijn, zoals Cris de Bouter herenmode en Christine damesmode: ‘Beide zitten hier vanaf het eerste uur. Deze ondernemers zijn echt trots op ‘hun’ gerenoveerde winkelcentrum en hun omzetten stijgen ook weer.’

De animo voor het vernieuwde Presikhaaf heeft volgens Polman alles te maken met de kwaliteitsslag die is doorgevoerd. ‘Niet alleen in de architectuur

van het centrum (bedacht door SUM Architecten), maar ook door in de branchemix een mixed-use aanbod te realiseren, met bijvoorbeeld een tandarts en een fitness. Bovendien is Presikhaaf een mooi voorbeeld van hoe wij de klantreis in onze centra zien. Daarbinnen horen functies als een speel- en relaxplein voor kinderen, voldoende zitjes, duidelijke wayfinding en gratis openbare toiletten.’

KINDERVERTIER Dit laatste zien we (gelukkig) steeds meer in winkelcentra. Maar hoe het hier in Presikhaaf is uitgevoerd, dat is toch wel bijzonder en het zou niet misstaan in een luxe hotel. ‘Dat horen we vaker’ zegt Polman. ‘Het maakt onderdeel uit van onze filosofie op hoe je de consument verleidt zolang mogelijk in het winkelcentrum te verblijven. Dus zelf ontwikkelde, gratis toegankelijke toiletgroepen met ook de mogelijkheid kinderen te verschonen en te voeden. Kindervertier annex ontmoetingsplaats voor moeders. Het zorgt er niet alleen voor dat de consument langer blijft, maar ook dat de consument voor Presikhaaf kiest en niet voor een ander winkelcentrum.’

HERONTWIKKELING

FOTO’S: SCN

nieuwe en verhoogde winkelpuien, een nieuwe vloer en zitjes

Het speel- en relaxplein, voor kinderen en verzorgers, wordt sinds de opening intensief gebruikt

Presikhaaf compleet vernieuwd

Pieter Polman Links: de nieuwe zitjes in de passage

scn 2019 | 3 31

HERONTWIKKELING

En dat het werkt wijzen de cijfers uit. Presikhaaf groeide van 3,9 miljoen bezoekers in 2017 naar 4,1 miljoen in 2018. En dat in een toch best moeilijke winkelmarkt. Polman: ‘We zien duidelijk een stijgende lijn en dat is voor ons de bevestiging dat investeren in kwaliteit loont.’

Dat gebeurt overigens ook op wijkniveau. Presikhaaf is een voormalige ‘Vogelaarwijk’ waar inmiddels veel is veranderd en vernieuwd. Niet alleen qua woningen, maar ook qua demografie. Polman: ‘Er wonen nu ook veel studenten in de wijk, een welkome verjonging. Verschillende nieuwbouwpro-

jecten zorgen voor een verandering in het sociale spectrum en daarbij is de wijk ook gegroeid. Dat speelt natuurlijk een rol bij de branchemix voor Presikhaaf.

Dat moet een match zijn met de consument die hier komt.’

STEEKPROEF Bijzonder is ook dat het bezoekersbeeld op een gewone doordeweekse dag echt levendig is. De consument heeft dan ook duidelijk waardering voor het nieuwe Presikhaaf, zo blijkt uit de steekproef (n=1) die SCN hield. Een oudere inwoner uit Velp die zichtbaar geniet van de nieuwe zitjes vertelt dat hij al vanaf de

Nieuwe plattegronden en wayfinding dragen bij aan de klantreis 32 scn 2019 | 3

HERONTWIKKELING

opening twee keer per week naar Presikhaaf komt. (volgens onderzoek ligt het gemiddeld op 2,5 tot drie per week) Hij vindt het een prachtig winkelcentrum geworden en beschouwt de shoppingtrip echt als er even uit zijn. Het ‘leed’ van de verbouwing is hij alweer vergeten.

Polman: ‘Dat is toch bijzonder, want het is best een ingrijpende operatie geweest en op zowel consument als ondernemers heeft dit zeker impact gehad. De vloer is vernieuwd, de puien vervangen en verhoogd en het oude atrium verwijderd. Daar is nu het nieuwe Versplein. Voor een betere doorstroming

zijn entrees vervallen en de resterende entrees sterker gemaakt. De gemeente heeft het buitengebied en de parkeerplaatsen aangepakt’ ‘Een operatie als dit geeft lange tijd hinder, maar het mooie is dat onze ondernemers hier van meet af aan heel positief tegenover stonden. Men was blij dat er wat ging gebeuren, dat het met Presikhaaf de goede kant opging en daar werkten ze graag aan mee, vaak ook door zelf de winkel te moderniseren. Een lokale krant beschreef het als ‘het wonder van Presikhaaf’. En daar sluit ik me graag bij aan.’ ← Een van de vernieuwde entrees: modern, open en uitnodigend

scn 2019 | 3 33

BIG DATA

Data als onmisbare management-tool voor Hoog Catharijne De vernieuwing van Hoog Catharijne is nog niet helemaal afgerond, maar op basis van wat er nu al staat, vinden velen dit het mooiste winkelcentrum van Nederland. Deputy center director Jeroen Puik ook. Voor dit artikel interviewt SCN hem en Wendy Hulshof, senior business consultant bij PFM Footfall Intelligence, de leverancier van het passantentelsysteem. Wat betekenen big data voor de exploitatie van Hoog Catharijne?

34 scn 2019 | 3

BIG DATA

Welke veranderingen in passantenstromen brengt de vernieuwing met zich mee?

J

eroen Puik runt samen met center director Sarah Vehmeijer een heel team en zorgt voor de operations van het winkelcentrum, inclusief de kantoren en de parkeergarages. In het team vinden we facility managers, technisch managers en een marketingmanager. Zij sturen de schoonmaak aan, maar ook beveiliging en onderhoudspartijen. Al een flink aantal jaren heeft het team te maken met de effecten van de lopende grote herontwikkeling. De verwachting is nu dat deze in 2022 gereed is, maar, zo zegt Jeroen, ‘In feite zijn we nu al zover gevorderd dat binnenkort met de landelijke communicatie begonnen wordt. Want uiteindelijk zien wij heel Nederland als ons verzorgingsgebied.’

De herontwikkeling van Hoog Catharijne heeft een aantal redenen en een daarvan was de extreme drukte op een van de hoofdassen, de Radboudtraverse. Jeroen: ‘Op zaterdag liepen de mensen daar schouder aan schouder en het was duidelijk dat daardoor de winkelbeleving beperkt werd. Bovendien had die drukte een nadelig effect op het winkelbezoek: men werd van punt A naar punt B meegenomen en vervolgens het winkelcentrum uitgeduwd. Het was dus noodzakelijk om iets te bedenken om de capaciteit te vergroten. Maar de passage was al vrij breed en nog breder maken zou niet goed zijn voor de beleving. De logische keuze was om er een nieuwe passage in dezelfde richting bij te maken. Tevens waren we op zoek naar een manier om volume toe te voegen en ook daar bood die tweede passage een oplossing voor.’

INZICHT IS WAAR HET OM DRAAIT Hoog Catharijne meet al heel lang de passantenstromen. Kun je iets zeggen over de ontwikkeling daarin? ‘Het zal duidelijk zijn dat de crisis en de verbouwingsactiviteiten een nadelig effect hebben gehad op de bezoekersaantallen. Maar toen de crisis voorbij was en we ook vergevorderd waren met de verbouwing – onder andere de opening van de Noordpassage – zagen we al heel snel een stijgende lijn.

Inmiddels gaan we richting de 30 miljoen bezoekers per jaar terwijl het winkelcentrum nog niet eens helemaal gereed is.’

Een vraag van Wendy Hulshof: ‘Hebben jullie aan de hand van de beschikbare data vooraf

ook simulaties gedaan. Zijn daar bepaalde verwachtingen uit berekend?’

Jeroen: ‘Zeker, en uit een van die scenario’s kwam een prognose van 32 miljoen. Die kant gaan we dus aardig op, maar je moet je wel realiseren dat de prognoses nogal kunnen fluctueren vanwege veranderingen in de retail, de economie, enzovoort. Uitspraken doen over het echte toekomstige koopgedrag van de consument is gewoon heel erg moeilijk. Ook het overige retail­

Hoog Catharijne is aantoonbaar een van de winnaars in de winkelmarkt aanbod speelt daarin een rol. Stel dat de krimp van bepaalde winkellocaties in deze regio toeneemt, dan zou het kunnen dat we met Hoog Catharijne hoger dan de huidige prognoses uitkomen. We hebben hier immers het meest centrale en best bereikbare grote winkelcentrum van Nederland, direct verbonden met een van de mooiste binnensteden. Hoe de getallen ook zullen worden, Utrecht als winkelstad zal zeker een van de winnaars van de toekomst zijn, dat staat voor mij vast.’

ONTDEKKINGSREIS De data van het telsysteem zijn ook ingezet om te onderzoeken wat de effecten in de layout van Hoog Catharijne zouden zijn. Jeroen: ‘De consument was natuurlijk aan een bepaalde route gewend en moet in de nieuwe layout z’n weg weer vinden. Dat is niets minder dan een ontdekkingsreis. Qua monitoring van de passantenstromen zijn wij natuurlijk erg nieuwsgierig om te zien hoe de verhouding tussen de Noordscn 2019 | 3 35

BIG DATA

FOTO: SCN

‘Zo’n plusscenario als dit spreekt voor de winkelmarkt beslist niet vanzelf’

OMLEIDINGEN Het komt tijdens deze jarenlang durende operatie natuurlijk regelmatig voor dat er blokkades of omleidingen voor het publiek zijn. Leidt dat niet tot klachten of verzoeken van huurders om huurprijsaanpassing? Jeroen Puik: ‘Nee, eigenlijk niet. We meten namelijk zowel de positieve 36 scn 2019 | 3

als de negatieve effecten van de bouwwerkzaamheden. De ene keer leidt dit tot wat minder bezoekers op een locatie, maar de andere keer profiteert zo’n retailer juist van een omleiding.

Dat is perfect te zien in de teldata. Het hoort gewoon bij zo’n ingrijpende herontwikkeling en uiteindelijk werken we toe naar een volledig nieuwe situatie. Verder zijn wij continu in gesprek met onze huurders. Door uit te leggen wat er gebeurt en ervoor te zorgen dat de signing – zowel de aankleding van bouwgebieden als de wayfinding – er altijd goed uitziet, proberen wij de overlast tot een minimum te beperken.’

NIEUWSGIERIG Wendy Hulshof: ‘De verbouwing van Hoog Catharijne en de veranderingen in bijvoorbeeld entrees hebben natuurlijk ook gevolgen voor de buiten het winkelcentrum gevestigde winkels.

Hoor je daar wel eens wat van?’

Jeroen Puik wijst erop dat Hoog Catharijne nadrukkelijk als onderdeel van de binnenstad gezien wordt: ‘Via het CMU (Center Management Utrecht) hebben wij korte lijnen met deze ondernemers. En zeker, daar krijgen we regelmatig vragen van. Zoals ‘Wanneer gaat Boven Clarenburg weer open?’ Het is logisch dat deze ondernemers daar ook wat van merken. Niet alleen van de veranderingen als gevolg van de Noord- en Zuidpassage, maar zij en ook wij zijn nieuwsgierig naar de effecten van bijvoorbeeld

FOTO: SCN

en Zuidpassage zich ontwikkelt. In de simulaties die tijdens de ontwikkelfase berekend zijn, kwam naar voren dat de verhouding ongeveer 45–55 procent zou zijn. Het is nu nog te vroeg om daar echt wat over te zeggen omdat het nog vers is en niet alle winkelunits gevuld zijn. Maar we zijn ervan overtuigd dat uiteindelijk 50–50 waarschijnlijk is. Intussen monitoren wij hoe dit zich ontwikkelt. We kunnen perfect en van moment tot moment de plussen en minnen zien en bovendien de effecten van nieuw geopende winkels of events volgen.’

De data uit het telsysteem worden ook gebruikt door de afdeling leasing: ‘Jeroen Puik: ‘Dat is wel grappig, want die zitten daar echt op te wachten en vragen ook wanneer ze weer een nieuwe ‘heat-map’ krijgen. Het is duidelijk dat de ontwikkelingen die daaruit blijken voor hen belangrijk zijn bij de gesprekken die met retailers gevoerd worden. Daar komt bij dat wij als eigenaar het ook belangrijk vinden om te laten zien dat wij weten waar we het over hebben. Het maakt deel uit van onze expertise.’

BIG DATA

de opening van de Jumbo straks. Ook dat zullen de tellingen van het PFM-systeem uitwijzen.’

QUA METEN KAN ER VEEL, MAAR MAG OOK ALLES? Hoog Catharijne maakt gebruik van een zeer uitgebreid telsysteem met camera’s en sensoren dat als het ware een cordon legt waarin alle inen uitgangen van het winkelcentrum (ook die via de parkeergarages) gedekt zijn. Ofschoon het verzamelen van data van de gsm-telefoons van de bezoekers technisch mogelijk is, wordt hiervoor echter (nog) niet gekozen.

Jeroen Puik: ‘Dat is op dit moment de policy van Klépierre. We beseffen natuurlijk dat we met deze techniek nog meer over het bezoekersgedrag aan de weet kunnen komen (plek van entree, van exit, verblijfsduur, bezoekfrequentie), maar gezien de mogelijke juridische complicaties van deze techniek kiezen wij daar niet voor. Wellicht in de toekomst, want het is natuurlijk wel heel mooi om de kwantitatieve data aan te kunnen vullen met een aantal kwalitatieve aspecten. Wij lossen dat nu op door regelmatig enquêtes in het winkelcentrum te houden.’

Wendy Hulshof, die bij PFM de data-analyses voor Hoog Catharijne opstelt, merkt op dat het op deze specifieke locatie belangrijk is om verschil te kunnen maken tussen reizigers en shoppers. ‘Dat onderscheid zou je met het analyseren van wifi-verkeer heel goed kunnen maken. Maar ook met de mogelijkheden die we wel hebben kunnen we een heel eind komen.’

OMZETHUUR EN DATA Op Hoog Catharijne werkt Klépierre grotendeels met omzethuurcontracten. Hoe wordt de verkregen data hiervoor ingezet? Jeroen Puik noemt een voorbeeld: ‘We zien bijvoorbeeld op basis van onze tellingen en de omzet van de winkel dat deze het bovengemiddeld goed doet. Dan gaan we eens kijken of het wellicht een goed idee is om te re-loceren naar een grotere unit. Want wat goed is voor de retailer, is goed voor ons! Maar als uit de cijfers blijkt dat het niet goed gaat met een retailer, dan moet je ook het gesprek aangaan. En ook dan helpen de cijfers bij zo’n gesprek.’

Wendy Hulshof en Jeroen Puik

Het is tegenwoordig overigens mogelijk om die informatie aan te vullen met tellingen voor de winkeldeur. Wendy Hulshof: ‘Vastgoedeigenaren zijn op zoek naar de meest succesvolle retailers in de markt. En dan is dit informatie die je kan gebruiken bij het creëren van de ideale branchering, zeker als je meerdere winkelcentra in portefeuille hebt. Bovendien kan het meten van bezoekers bij de winkelentree ook een waardevolle aanvulling zijn op omzethuurgegevens.

Je krijgt dan inzicht in de verhouding tussen passanten en conversie. Op die manier beschik je over echt waardevolle informatie om met de huurder in gesprek te gaan.’

Maar is bij het zo vergaand geautomatiseerd meten van de passantenstromen nog ruimte voor het ‘onderbuikgevoel’? Zeg maar de menselijke factor? Jeroen Puik: ‘Absoluut. Wij zitten regelmatig met het team bij elkaar om informatie uit te wisselen. De leasing managers beschikken weer over andere informatie dan het winkelcentrummanagement. Dus verrijken we de ‘ruwe data’ (uit de vierwekelijkse rapportage van PFM) met informatie uit tal van andere bronnen. Van belang is bijvoorbeeld ook wat onze beveiligers en schoonmakers in het winkelgebied zien gebeuren. En we hebben oog voor hoe het verkoopteam van een winkel het doet en of het assortiment aansluit op deze locatie.’

BENCHMARKEN Maar ook de door het telsysteem verkregen data worden nog door PFM nader geduid. Wendy Hulshof: ‘We maken bijvoorbeeld kanttekeningen bij wat er veroorzaakt werd door de verbouwing, het weer, de opening van een nieuwe winkel of veranderingen in loopstromen. Daarnaast houden we rekening met veranderingen in de markt – ook op landelijk economisch niveau – en bijvoorbeeld de ontwikkelingen in de werkeloosheid. Of de effecten van online bestedingen. Het zijn allemaal verschijnselen die van invloed kunnen zijn op de passantenaantallen. Bovendien kunnen we benchmarken hoe een winkelcentrum of een portefeuille het doet vergeleken bij de hele markt.’

Jeroen Puik: ‘De interpretatie van onze big data is te complex om zelf even via een spreadsheet te doen. Het is echt een vak apart en we zijn blij met de rol van PFM hierin. Goed werkende hardware is maar de helft van het verhaal: goede rapportages de andere.’ ←

PFM-FOOTFALL.COM scn 2019 | 3 37

DE VINKEN VAN DARWIN

TEKST JORINE DE SOET KIR KORDAAT IN RUIMTE Jorine de Soet is procesmanager. Zij adviseert en begeleidt bij complexe herstructureringsprocessen. Daarnaast schrijft zij series en bijdragen voor SCN.

De passende gevelversiering van de bakkerij

Bakkerij G. Van Ooijen en de vinken van Darwin Bakkerij G. van Ooijen is gevestigd in het centrum van Tiel en bestaat al sinds 1840. De bakkerij is gespecialiseerd in brood, patisserie en chocola. De mooie gebakjes en bonbons vallen op. Vooral de gebakjes zien er fantastisch en fantasievol uit.

Duidelijk is dat hier een echte vakman of -vrouw aan het werk is.

38 scn 2019 | 3

O

mdat ook het centrum van Tiel, zoals zoveel centrumgebieden op dit moment, gebukt gaat onder de snelle veranderingen van deze tijd, maak ik een afspraak met de eigenaar van de winkel. Ik wil graag weten in hoeverre de winkel gevolgen ondervindt van deze turbulente tijd. Al snel hoor ik het levensverhaal van de bakkerij en moet ik meteen aan Darwin en zijn vinken denken. Daarom maken we nog een tweede afspraak.

HISTORIE Bakkerij van Ooijen is in handen van Magda en Gerard van Ooijen. Gerard heeft de bakkerij 32 jaar geleden van zijn vader overgenomen, die het bedrijf 34 jaar daarvoor weer van zĂ­jn vader overnam. De grootvader van Gerard had de bakkerij overgenomen van de familie Verploegh, die de zaak in 1840 gestart was.

THEMA

Gerard en Magda van Ooijen

We treffen elkaar boven de winkel in een kamer waarvandaan ik een ‘chocolademolen’ kan zien draaien. Gedreven door nieuwsgierigheid loop ik die ruimte even in. Dan zie ik twee chocolade­ molens staan; een voor pure chocolade en een voor melkchocolade. Ook liggen er verschillende bonbonvormen; sommige met verse bonbons er in, sommige leeg. Ik krijg een verse bonbon aangeboden en proef chocola zoals chocola bedoeld is.

MET HART EN ZIEL Als we gaan zitten voor het interview voor dit artikel is direct duidelijk: deze mensen doen hun werk met liefde, met hart en ziel. Als ze vertellen over het bakken en hun winkel lijkt het alsof ze het over hun kinderen hebben.

Naast het maken en verkopen van brood, patisserie en bonbons, kun je ook workshops bijwonen en kinderfeestjes vieren. Je kunt er dan koekjes bakken en bonbons maken. Ook deze activiteit is succesvol. In het algemeen zijn er meerdere feestjes en workshops per week.

Daarnaast zijn Magda en Gerard heel ambitieus. Alles wat zij verkopen moet aan de hoogste kwaliteitsnormen voldoen. Zo bakt Gerard brood op de ouderwetse manier. Er gaan alleen zuivere grondstoffen in en geen toevoegingen voor houdbaarheid, kleur, geur of smaak. Soms wil een vertegenwoordiger hem een bakmix verkopen waarmee je lekker snel, efficiënt en goedkoop bro-

den kunt bakken, maar Gerard laat deze aanbiedingen altijd aan zich voorbij gaan. Liever staat hij iets eerder op om vers en eerlijk brood te bakken met de hoogste kwaliteit.

OUD EN NIEUW En dan komt Darwin om de hoek kijken.

Aan de ene kant wordt hier brood gebakken op een oorspronkelijke en ouderwetse manier, aan de andere kant ontwikkelt Gerard nieuwe broodsoorten, die juist helemaal van ‘nu’ zijn. Zo heeft hij tien jaar geleden al een speltbrood

Ik proef chocola zoals chocola bedoeld is ontwikkeld, waarin uitsluitend speltmeel zit. Daaraan heeft hij omega 3- en 6-vetzuren aan toegevoegd, lijnzaad en zonnepitjes. Dit brood is smaakvol, geeft een hoge verzadiging en past goed in een dieet om gewicht te verliezen.

Tien jaar geleden was speltbrood nog niet ‘hot’ in onze markt. Van Ooijen was hiermee zijn tijd vooruit. Nu speltbrood scn 2019 | 3 39

DE VINKEN VAN DARWIN

wel bekend en populair is, zie je dat veel speltbroden maar gedeeltelijk uit speltmeel bestaan en voor een belangrijk deel ook uit tarwe, omdat dat goedkoper is, vertelt Gerard.

‘Ons brood kost vaak wel iets meer dan bij de supermarkt’, zegt Magda, ‘maar dan heb je wel echt eerlijk, duurzaam brood van de beste kwaliteit. We hebben veel vaste klanten en die komen hier juist voor die hoge kwaliteit. Ze rijden vaak voor ons om.’

ÉCHTE SLAGROOM Als ik vraag naar de gebakjes, loopt Gerard helemaal warm. De gebakjes zien er echt práchtig uit! Ook deze worden eerlijk gemaakt met alleen zuivere grondstoffen. Zo wordt er alleen échte slagroom gebruikt. Dat is de room die van de verse melk afgeschept is.

De meeste soorten slagroom die wij in Nederland in de winkel kopen, zijn ontwikkeld door bewerkte melk aan te vullen met boter, vertelt Gerard. Dit wordt goed gemengd en dan ontstaat er ook ‘slagroom’. Aan zijn gezicht is te zien dat deze ‘slagroom’ niet aan zijn kwaliteitseisen voldoet.

Dan kom ik terug op die geweldige bonbon. Ook voor de chocola geldt dat er alleen met zuivere grondstoffen gewerkt wordt. Nu wordt de enorme ambitie van de Van Ooijens helemaal duidelijk. Zij kopen de grondstof in van plantages in Guatemala en Honduras. Zij zijn er zelf naartoe gereisd om te zien of de cacao wel eerlijk verbouwd en geplukt werd.

Op de plantages waar ‘de chocola van Van Ooijen’ vandaan komt, worden de werknemers goed betaald, gaan de kinderen naar school en is er een medische voorziening. Van uitbuiting is geen sprake.

Hierdoor zijn de kosten van de cacao die van Ooijen gebruikt wat hoger, maar ook hier gaat het om een eerlijk en vooral ook duurzaam product. Bovendien is de chocolade van deze cacao kwalitatief van het hoogste niveau.

KERMIS- EN LIEFDESKOEK Tot slot is er nog de kermiskoek. De kermiskoek kent een lange traditie. Al twee 40 scn 2019 | 3

De sfeervolle bakkerij van Van Ooijen in het centrum van Tiel

De kermiskoek van Van Ooijen kent een lange traditie eeuwen terug bakte Bakkerij Verploegh, zoals de bakkerij toen nog heette, kermiskoek. De bakkerij lag in het zicht van de vroegere Tielse kermis en heeft daaraan zijn naam te danken.

De koek kreeg echter nog een andere naam en functie. Als vroeger een jongen met een meisje wilde trouwen, gaf hij haar of haar ouders een kermiskoek. Als hij dan enige tijd later bij haar op de koffie kwam en hij een plakje koek aangeboden kreeg, wist hij dat het meisje wilde trouwen en dat de ouders daarmee instemden. Kreeg hij geen koek, dan wist hij dat hij verder moest kijken.

De romantiek die verbonden is met deze koek, blijkt ook uit het echt geheime recept. De kermis- of liefdeskoek wordt

gebakken met alleen maar nieuwe oogst roggebloem en Betuwse honing. De afgelopen jaren moet de familie van Ooijen weleens uitwijken naar honing uit een andere omgeving, omdat honing een schaars product geworden is. Vervolgens gaan er zeven verschillende kruiden in.

De samenstelling van deze kruiden is geheim. Vervolgens moet de koek minimaal zes weken rijpen, voordat deze volledig op smaak is.

Als Gerard de geheime koekkruiden gaat mengen, doet hij dat net als zijn vader altijd op zondag en gaat de deur van de bakkerij op slot. Op deze manier blijft het recept van de koek geheim.

CULTUREEL ERFGOED Sinds 2015 staat de Kermiskoek op de lijst van ‘immaterieel cultureel erfgoed’. Daardoor is de koek beschermd en blijft de traditie bestaan. De koek is nu bedoeld voor iedereen die elkaar waardeert en liefheeft.

De Van Ooijens willen de koek ook graag op de lijst van immaterieel werelderfgoed van Unesco hebben. Deze zomer reizen zij naar Zagreb, de hoofdstad van Kroatië, waar een vergelijkbare koek op deze lijst staat. Magda en Gerard willen nagaan op welke wijze en onder welke condities hun kermiskoek ook op deze lijst kan komen.

LOKAAL BETROKKEN Magda en Gerard zijn lokaal heel betrokken. Zij houden zich bezig met alle ont-

COLUMN

Jeroen Verwaaijen wikkelingen in en rond het centrum van Tiel. Zo hebben zij vorig jaar bijvoorbeeld een veiling gehouden voor ‘de eerste Kermiskoek’. Die heeft 930 euro opgeleverd en dit bedrag is geschonken aan ‘Heartsafe Tiel’ een organisatie die ervoor zorgt dat er AED’s geplaatst worden.

Dit jaar is de tweede Kermiskoekveiling op 15 september bij Bellevue, een prachtig pand aan de Waal. De opbrengst gaat naar Neeltje Jantje, een van de laatst overgebleven Waalschokkers. Het schip is als varend monument ingeschreven in de A-categorie van het Nationaal register varende monumenten van de Federatie Oud-Nederlandse Vaartuigen.

OORSPRONKELIJK ÉN VERNIEUWEND Inmiddels zijn we drie uur verder en ik had nog wel een uur willen blijven zitten om te horen met hoeveel passie Magda en Gerard de bakkerij runnen. Zij zijn voortdurend op zoek naar nieuwe pro-

hun producten. Door deze manier van werken is het bedrijf steeds geëvolueerd.

‘Onze voortdurende hoge kwaliteit en de zeer hoge eisen die we aan onze producten stellen, heeft altijd ons bestaansrecht bepaalt’, zegt Magda.

BAKKERIJ Onderweg naar buiten laten Gerard en Magda me nog even hun bakkerij zien.

Direct achter de winkel bevindt zich een enorme ruimte met verschillende ovens, verschillende ovenplaten, zakken meel en andere ingrediënten. Het is heel boeiend om zo’n bakkerij nog in het centrum aan te treffen. Het meeste brood wordt nu gebakken in grote bakfabrieken aan de rand van de stad, terwijl er lokaal vooral ‘afgebakken’ wordt. Dat geldt niet voor Van Ooijen. Midden in de stad bakken zij elke dag opnieuw vers brood en gebak.

Als ik voor het uitwerken van dit artikel de website nog even bezoek, zie ik

Van Ooijen draagt met trots het predicaat Hofleverancier

ducten en verbeteringen, terwijl een groot aantal recepten nog heel oorspronkelijk is. Met enige regelmaat ontwikkelen zij een nieuw product en kijken of dat aanslaat in de markt.

Blijkbaar weten zij de balans te houden tussen de kwaliteit van het oorspronkelijke ambacht en de vernieuwingen die de markt door de jaren heen vraagt.

Sterker, ze zijn af en toe trendsetter met

dat de bakkerij het predicaat ‘Koninklijk Hofleverancier’ mag dragen. Alleen bedrijven die minimaal honderd jaar bestaan en een onberispelijke reputatie hebben, kunnen deze titel verkrijgen.

De bakkerij heeft ook twee sterren. Om een ster te kunnen krijgen als bakkerij, wordt het bedrijf op alle bedrijfsonderdelen helemaal doorgelicht. Het is van Ooijen gelukt twee sterren te behalen. ←

Stickers

I

k kan me nog de tijd herinneren dat je van alle bedrijven een sticker kreeg. Dat gevoel dat je voorzichtig zo’n mooie glanzende, ronde sticker bevrijdde ut zijn omhulsel en dan … ja, dan was het eigenlijk gedaan met de pret. Dan plakte je hem op en was dat het eindstation.

Volgens mij zijn het vooral kleding­kasten die het moesten ontgelden. En wat een klus was het dan om ze weer te verwijderen en de lijmresten weg te schuren.

Stickers, ik zie ze nog maar zelden. Behalve op ramen van leegstaande winkelpanden. Althans zo heetten ze, maar enige gelijkenis met mijn oude stickers is er niet. En waar je nu nog een verdwaalde sticker op een lantaarnpaal ziet die zo snel mogelijk door de bevoegde instanties verwijderd wordt, zijn deze stickers buitengewoon nuttig. Namelijk het camoufleren van een peilloze, donkere leegte.

In mijn adviezen voor winkelcentra komt steevast het onderwerp van het aantrekkelijk verhullen van leegstand aan de orde. Nu is dat vaak in de vorm van – op zijn best – 3D-weergaven van winkels die er zouden kunnen zitten tot de simpele tekst ‘Te huur’ vergezeld van de naam van de betreffende makelaar.

Erg origineel is het vaak niet, maar alles is beter dan een triest handgeschreven A4-tje met een 06-nummer voor informatie over de prijs en voorwaarden.

In mijn geliefde winkelcentrum Boven ‘t Y heeft men mijn advies opgevolgd en is door een aantal kunstenaars de etalages van langdurig leegstaande panden voorzien van kunstige stickers. Nu moet ik zeggen dat het abstractieniveau van deze uitingen niet helemaal aansluit bij de interessesfeer van de gemiddelde AmsterdamNoorderling. Edoch, het is een mooi initiatief en een bron van inspiratie voor andere winkelcentra, beheerders en makelaars.

Het lijkt me een mooie uitdaging om stickers te maken die exact aansluiten bij de belevingswereld van het daar aanwezige publiek. Dus in een kinderrijk verzorgingsgebied zou je een winkelcentrumvariant op Waar is Wally kunnen maken. Zoek een mannetje met een rood-wit gestreept shirt in een massa van winkelend publiek.

Of zoek het winkelcentrumlogo in een zee van winkeltassen. Of plak een Jan van Haasteren-puzzelontwerp van een winkelcentrum waar van alles misgaat op de ruiten.

En verkoop vervolgens dezelfde puzzel in de lokale speelgoedwinkel. Zeer instagrammable lijkt me, dus ben je verzekerd van veel social­media-aandacht. Kortom, leve de sticker! ← Jeroen Verwaaijen directeur onderzoek Strabo zie https://kunsthalleamsterdam.nl/all scn 2019 | 3 41

HUURZAKEN

Verrassende uitspraak hof

DOOR JOHN NIJSTEN

Tussentijdse huurprijs­ aanpassing bij uitbreiding Op 28-5-2019 deed het Gerechtshof ArnhemLeeuwarden inzake Ahold/ Weernekers Real Estate B.V. een belangrijke en ook enigszins verrassende uitspraak.

Om het verrassende te verklaren, wordt kort enige historie geschetst.

O

p 1 februari 2008 heeft de Hoge Raad een uitspraak gedaan inzake een cafébedrijf annex lunchroom te Apeldoorn (Borst/Kamphuis) waaruit volgt dat in het geval partijen tussentijds een nadere afspraak maken over de huurprijs die niet van verwaarloosbare betekenis is, een nieuwe termijn van vijf jaren gaat lopen voordat weer huurprijsherziening kan plaatsvinden. Verrassend in die uitspraak was dat de omstandigheid dat de huurprijs slechts tussentijds was aangepast in verband met alsnog terrasgebruik en de bestemmingswijziging van de bovenwoning en voor het overige niet was gewijzigd, niet wegnam dat partijen een nadere huurprijs waren overeengekomen die meebracht dat er geen plaats meer was voor rechterlijke vaststelling dan na verloop

Naast de taalkundige uitleg komt het aan op redelijkheid 42 scn 2019 | 3

van vijf jaren sinds de aanvang van de periode waarvoor partijen de aangepaste huurprijs hadden vastgesteld.

In de lagere rechtspraak werd deze lijn gevolgd en bij uitbreidingen van het gehuurde met een aanpassing van de huurprijs, zelfs al betrof deze aanpassing alleen de uitbreiding, werd geoordeeld dat een nieuwe termijn van vijf jaar was gaan lopen.

In een brief van 24 maart 2014 heeft Ahold aan Weernekers medegedeeld dat aanspraak wordt gemaakt op een huuraanpassing overeenkomstig artikel 7:303 BW van het oorspronkelijk gehuurde. Weernekers heeft zich op het standpunt gesteld dat een huuraanpassing niet eerder dan op 1 januari 2019 mogelijk is.

Bij vonnis van 29 maart 2017 van de rechtbank Midden-Nederland, kantonrechter locatie Lelystad, is Ahold in conventie niet- ontvankelijk verklaard in haar vordering tot nadere vaststelling van de huurprijs ex artikel 7:303 BW. De kantonrechter was van oordeel dat partijen gedurende een periode van vijf jaar, te rekenen vanaf de ingangsdatum van de allonge over de uitbreiding niet vrij waren om huurprijsvaststelling te vorderen ex artikel 7:303 BW. “Dat die verhoging alleen een bedrag aan extra huur betrof voor de “Uitbreiding” van het winkeloppervlak, zodat met die verhoging partijen (dus) niet een algehele herziening van de huurprijs voor ogen stond, doet daar niet aan af.”

GERECHTSHOF ARNHEM-LEEUWARDEN, AHOLD/ WEERNEKERS. Ahold huurt met ingang van 2 oktober 2002 van Weernekers bedrijfsruimte in de zin van artikel 7:290 BW te Lelystad. Ahold heeft met ingang van 1 januari 2014 extra bedrijfsruimte gehuurd met een oppervlakte van ca. 198 m².

De afspraken voor deze uitbreiding zijn vastgelegd in een allonge op de huurovereenkomst, waarin een huurprijs van € 41.350 per jaar voor de uitbreiding is vermeld.

Voorts is opgenomen dat bij einde van de huurovereenkomst deze ruimte onlosmakelijk REDELIJKE VERWACHTING onderdeel zal uitmaken van het gehuurde en de vigerende huurovereenkomst en de allonge In hoger beroep stelt het hof voorop dat een één geheel vormen. De huurprijs voor de uit- ‘wachttijd’ van minimaal vijf jaar ook geldt als breiding en het oorspronkelijk gehuurde wordt partijen tijdens een lopende huurtermijn oversinds de totstandkoming van de allonge geza- eenkomen dat de huurprijs met ingang van een menlijk gefactureerd binnen die huurtermijn gelegen tijdstip wordt

COLUMN

DNWS, de nieuwe winkelstraat

gewijzigd, tenzij die tussentijdse wijziging van verwaarloosbare betekenis is met verwijzing naar HR 1 februari 2008, Borst/Kamphuis.

Volgens het hof komt het naast de zuiver taalkundige uitleg aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan bepalingen van de overeenkomst mochten toekennen en op hetgeen zij daaromtrent redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.

Volgens het hof staat vast dat in de allonge uitsluitend een afzonderlijke huurprijs voor de uitbreiding is overeengekomen. Het hof meent dat van belang is dat de huurprijs van het oorspronkelijk gehuurde, anders dan in de situatie van het arrest Borst/Kamphuis, tijdens de onderhandelingen over de uitbreiding in het geheel niet aan de orde is geweest. Na allerlei overwegingen komt het hof tot het oordeel dat partijen met de totstandkoming van de allonge geen nadere huurprijsvaststelling voor het oorspronkelijk gehuurde zijn overeengekomen en daarom geen nieuwe termijn van vijf jaar is gaan lopen.

LOGISCH ARREST Overigens heeft het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch op 16-07-2019 een volledig logisch arrest gewezen over een tussentijdse aanpassing.

De verhuurder had in reactie op een stelling van de huurder aangevoerd dat weliswaar juist is dat de huurprijs van de bedrijfsruimte ten tijde van de huurverhoging per 1 juni 2011 € 4.159,54 bedroeg, maar volgens verhuurder hebben partijen destijds een nieuwe huurprijsafspraak gemaakt, inhoudende dat de huurprijs per 1 juni 2011 € 4.475,60 per maand zou bedragen, vermeerderd met de contractuele indexering per die datum.

Hieromtrent overweegt het hof dat, indien de voormelde stelling van verhuurder juist is, een huurprijswijziging per 1 juli 2015 niet mogelijk is. “Immers: indien tussen partijen tussentijds een huurprijswijziging wordt overeengekomen met ingang van een bepaald tijdstip, moeten na dat tijdstip tenminste vijf jaren zijn verstreken voordat de rechter een nieuwe huurprijs kan vaststellen.”

Daar de huurder nog niet de mogelijkheid was geweest om zich over deze stelling van verhuurder uit te laten, bood het hof deze die mogelijkheid alsnog en werd iedere verdere beslissing op dit punt aangehouden. ←

Maak jouw winkelgebied aantrekkelijker met co-creatie

E

en winkelgebied aantrekkelijker maken voor jongeren? Dat kan met co-creatie, ondervonden TMO-Studenten Ilene Cleveringa (21) en Emile van Reysen (20). In opdracht van DNWS onderzochten zij de volgende vraag: ‘Hoe kan het proces van co-creatie door jongeren, fysieke winkelgebieden aantrekkelijker maken voor jongeren?’.

Jongeren tussen de 18 en 31 jaar voelen zich steeds minder betrokken bij een winkelgebied, wat leidt tot een dalend aantal jongeren in de desbetreffende winkelgebieden. Co-creatie kan uitkomst bieden, stellen Ilene en Emile. Volgens Emile draait co-creatie om verbinding: “Bij co-creatie gaat een winkelgebied de dialoog aan met haar doelgroep. Ondernemers luisteren naar hun doelgroep en geven haar inspraak in bedrijfsprocessen.

Winkelgebied en doelgroep gaan zo als het ware een partnerschap aan.”

DIT BIEDT CO-CREATIE JOUW WINKELGEBIED Volgens Ilene hebben consumenten tegenwoordig een heel duidelijke mening in wat zij willen van bedrijven in winkelgebieden: “Doordat het winkelgebied binnen co-creatie nauw samenwerkt met haar doelgroep, leert zij de behoeftes kennen. Wanneer ondernemers binnen het winkelgebied daar vervolgens goed naar luisteren én naar handelen, kan een gebied weer gaan floreren.”

Jongeren zijn volgens het onderzoek het meest geschikt voor cocreatie: “Jongeren in de leeftijd van 18 tot 31 jaar vormen een creatieve generatie voor wie alles mogelijk is. Deze groep denkt eerder in mogelijkheden dan in onmogelijkheden en dat maakt jongeren ruimdenkender en creatiever dan oudere generaties”, zegt Emile.

ZO VOER JE CO-CREATIE SUCCESVOL UIT Fysiek samenkomen of het uitdelen van enquêtes is inmiddels wat passé, stellen Ilene en Emile. Co-creëren met jongeren doe je online binnen een community. Emile: “Jongeren bereik je het beste online. Bijvoorbeeld met een gratis online community binnen Facebook. Naar aanleiding van online polls binnen de community ontstaan prachtige dialogen. En wil je de doelgroep eens fysiek bij elkaar krijgen? Dan zet je binnen Facebook heel eenvoudig een uitnodiging tot een evenement op.”

Dan nog één laatste aanbeveling van Ilene: “Sta open voor de ideeën van je doelgroep en doe er vervolgens ook echt iets mee. Wanneer communityleden het idee krijgen dat er niets met hun tijd en energie gedaan wordt, haken ze af. Vergeet nooit: co-creëren is partnerschap. Handel daarnaar en succes is gegarandeerd.” ← Lees het hele onderzoek op de site van DNWS (Onderzoek). DNWS is een onafhankelijk kennisplatform en netwerkorganisatie. Kijk voor meer informatie op www.dnws.nl of neem contact op met accountmanager Fleur de Best: f.debest@dnws.nl 0651787991 of Jorge van Vliet: j.vanvliet@dnws. nl 06 45302410.

scn 2019 | 3 43

CENTRUMMANAGEMENT

Eduard Plate (consultant en manager EduardPlate.nl) is gebieds- en retail­ manager. Expert Ontdekkingsstraten en publiek private samenwerking. Werkt o.a. als centrummanager in Hardenberg, Renkum,Hasselt en Zwolle. Focus op kiezende consumenten en ondernemers. Studie geografie en marketing.

Daarna Wehkamp, Sanoma, introduceerde Mosaic postcode segmentatie en was directeur AKO boekenwinkels, incl Schiphol, NS Stations en AKO.nl Hij is adviseur bij CLOK, lokaal krachtig ondernemen.

Reacties: eduard@eduardplate.nl website www.eduardplate.nl

De Zwanestraat in Groningen: samenwerking is de succesfactor

Hoe pak je leegstand aan? Drie tips Leegstand is lastig te bestrijden. De regionale verschillen zijn groot: in het ene centrum groeit het aantal modewinkels, terwijl even verderop de ondernemers maar met moeite het hoofd boven water houden. Gericht centrummanagement is het antwoord. Eduard Plate geeft drie tips met als gemeenschappelijk kenmerk: verleiden.

44 scn 2019 | 3

CENTRUMMANAGEMENT

D

In Hasselt (Overijssel) kreeg een ondernemende kunstenares een kans in een pand in herontwikkeling.

e leegstand in de winkelstraten is het afgelopen half jaar weer toegenomen. Van 6,7 naar 7,0 procent. Tegelijk signaleert CBS een bestedingsgroei van 3 procent. De regionale verschillen zijn groot. Net als de kansen van centra. Die als favoriete ontmoetingsplaatsen overigens veel meer zijn dan winkelcentra. ABN-Amro constateerde een tweedeling in de kledingbranche, met 7 procent groei op drukke locaties en veel lagere groei op andere locaties en online. Maar ik zie ook kledingzaken in kleinere centra met een flinke omzetstijging. Dé waarheid bestaat niet. Dat vraagt om centrum­ management met een gerichte aanpak.

Drie tips. Met als doel: verleiden.

Opvallend bij al die cijfers is het koopgedrag van consumenten. Of misschien wel het ontbreken daarvan. “De consumenten besteden anders. We concurreren met onze juwelierszaak ook met een weekendje Schiermonnikoog”, gaf een ondernemer aan. Bij jonge consumenten zie je ook een neiging minder aan fysieke zaken uit te geven. Persoonlijke netwerken lijken internationaler te worden. Reizen, ontmoeten van vrienden die steeds vaker verder weg wonen

Beauty & Spa Annick in Denekamp: support voor de pandeigenaar

vragen tijd en budget. Welk antwoord kunnen centra daarop geven?

TIP 1: PERSPECTIEF AANBRENGEN Waar wil je heen met je centrum? Het is de kern van centrummanagement. Waar staat het centrum nu en wat is de ambitie voor de komende twee jaar? Het centrum heeft te maken met veranderende behoeften bij ondernemers en consumenten. De samenhang met functies als zorg, cultuur, onderwijs en wonen is cruciaal. In een succesvolle grote stad als Groningen staan de Universiteits­ bibliotheek en de openbare bibliotheek zo ongeveer pal naast elkaar in hartje centrum. Waarom zou een bibliotheek in een kleiner centrum dan een eindje

‘Onze juwelierszaak concurreert ook met een weekendje Schiermonnikoog’

buiten het centrum moeten staan? In een plaats met 20.000 inwoners trekt een bibliotheek in het centrum bijvoorbeeld al gauw zo’n 135.000 bezoekers.

Die mis je als de bibliotheek buiten het centrum staat.

Het is het werkconcept van Favoriete ontmoetingsplaats. Daar horen winkels bij, maar cultuur speelt ook een belangrijke rol. Net als bereikbaarheid. Het Groninger Museum is ook zo succesvol omdat er een fiets- en loopbrug kwam vanuit het station. En er tegelijk werd geïnvesteerd in een uitdagend aanbod, gericht op cultuurliefhebbers.

Geleidelijk bracht dit ook de traffic in de nabijgelegen Folkingestraat en Zwanestraat op gang. Die veranderden van iets dat in de vakpers wel eens ‘aanloopstraten’ worden genoemd naar attractiestraten met eigentijdse ondernemers.

Misschien wel succesvoller dan de traditionele A-locaties als de Herestraat en de Grote Markt.

TIP 2 SAMENWERKING De kern is dat er ingespeeld wordt op kiezende consumenten en kiezende ondernemers. Nieuwe ondernemers kiezen graag locaties met aansprekende andere scn 2019 | 3 45

CENTRUMMANAGEMENT

Er zijn landelijke cijfers en lokale mogelijkheden. Ook in kleinere plaatsen. MTK Fashion is een voorbeeld van een succesvolle omnichannel winkel met 65.000 klanten in de Renkumse Dorpsstraat. Hard-Wear in de Westerstraat in hartje Enkhuizen is een landelijke multichannel trekker voor alles wat Australian is. Beide jonge ondernemers trekken veel bezoekers naar Renkum en Enkhuizen. Van landelijke cijfers trekken ze zich niet zoveel aan. Wél van doelgroepen, kiezende consumenten en een aansprekende omgeving.

IJssalon/bakkerij La Bomba, Denekamp

Student Hotel, Hasselt: heldere branding

Hard Wear in Enkhuizen: omnichannel-succes 46 scn 2019 | 3

ondernemers. Consumenten gaan graag naar straten waar ze verrast worden, met een sfeer die ze aanspreekt. Het Ontdekkingsstraatconcept sluit hierop aan.

Bijna niemand die tijdens de augustuskermis door de Folkingestraat liep ging naar de Grote Markt waar de kermis was.

De sfeer daar sprak hen niet aan.

Dit vraagt samenwerking tussen de partijen die het centrum vormen. Dan gaat het niet alleen om ondernemers, vastgoed en cultuur. Maar bijvoorbeeld ook om bestaande en nieuwe ondernemers. De samenwerking tussen vernieuwende ondernemers en vernieuwende vastgoedeigenaren kan verrassende impulsen geven. Zo kon zich in Hasselt (Overijssel) in enkele dagen een ondernemende kunstenares vestigen in een pand in herontwikkeling. Ze krijgt een kans en ze kan andere ondernemers aantrekken. Ondernemers voor wie de historische locatie, met een toenemend aantal toeristen, in hartje van de kleine Hanzestad nabij Zwolle aanspreekt.

Ook het Student Hotel is een voorbeeld van zo’n aansprekende locatie. Wat is het DNA ervan? Wie wil men aantrekken? Er komen jongeren en ouderen. Wat ze bindt is een hoge opleiding en een internationale achtergrond. Een soort centrum in het klein. Het zou me niet verbazen als het Student Hotel invloed gaat hebben op horeca, winkels en wonen in de omgeving.

TIP 3: CENTRUMAGENDA De centrumagenda helpt het perspectief in de praktijk te brengen en de samenwerking te organiseren. Ook in kleinere plaatsen. In Denekamp bijvoorbeeld is een gebied met enkele kleine straatjes,

de Vledderstraat en de Grote Straat. Hier vestigen zich geleidelijk nieuwe ondernemers zoals de prachtige ijssalon annex bakkerij La Bomba, Beauty & Spa Annick of Bloembinderij Lobke Nijhuis. En er zijn meer leuke, onverwachte woon- en modewinkels.

De centrum­ agenda biedt kansen voor de binnenstad In een centrumagenda kan opgenomen worden om in samenwerking met gemeente, vastgoed, ondernemers en onderwijs dat beeld uit te werken. Net zoals het Student Hotel dat doet.

CONCLUSIE Met gericht centrummanagement kan aangesloten worden op lokale kansen en ontwikkelingen.

Dat vraagt expertise met ondernemen, vastgoed en publiek-private samenwerking. Beauty & Spa Annick heeft veel steun gehad bij de eigenaar van haar pand, die haar introduceerde bij de lokale ondernemingen. Kiezende consumenten en kiezende ondernemers bepalen de leegstandcijfers. Met gerichte samenwerking kunnen die ondernemers en consumenten verleid worden. ←

IN THE PIPELINE

ALKMAAR

AMSTERDAM

BEVERWIJK

BRUNSSUM

Noorder Arcade en Ringers

Osdorpplein

Wijkerbaan

Centrumplan Brunssum

O 2019 M 30.000 m2 P AM I Thijs Huis in ’t Veld, T 030 281 7300 ▼

O 2017 (eerste fase) –2019 M 17.000 m2 (5500 m2 eerste fase) P MRP Development I T 085 0170019

O in ontwikkeling M 8000 m2 en overig P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

APELDOORN

O 2019 M 6500 m2 P 3W New Development, Bouwontwikkeling Jongen I T 043 7630300 ▼

Anklaar O 2019 M 14.500 m2 P MAB Development Nederland I T 033 4534111 ▼ ALPHEN A/D RIJN

Thorbeckeplein/Lage Zijde BILTHOVEN

O 20198 M 1100 m2 P VORM I J. Weeber, T 078 642 13 00 ▼

Vinkenplein

De Voorwaarts

O in ontwikkeling M 1400 m2 P Synchroon I Nicolet van Schoonhoven T 088 010 5700 ▼

O 2020 M 40.000 m2 P AM I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

Hovenpassage O 2019 M 9000 m2 P Van der Vorm Vastgoed I D. Hoek, T 010 2092723 ▼

Westwijkplein

▼

Hof van Dedem O 2019 M 3200 m2 P Leyten I T 010 436 4033 DELFT

AMSTELVEEN

O 2019 M 8600 m2 P Colliers Int. Real Estate/ Did Vastgoedontwikkeling I Ger Dings, T 073 649 1564

DEDEMSVAART

BOSKOOP ASSEN

De Citadel O 2019 M 12.500 m2 P Bemog Projectontwikkeling I Koos Pols, T 06 13505457 ▼

Centrum Zuid O 2019 M 2250 m2 P Leyten I T 010 436 4033 ▼

DRACHTEN

Raadhuisplein O in ontwikkeling M 20.000 m2 P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

Uw project in deze rubriek?

Stuur een e-mail aan media-advies@scnews.nl of bel SCN: 06 417 898 63

BERLICUM

Schoolstraat O in ontwikkeling M 1000 m2 P Vorm Ontwikkeling I A. v. Houwelingen, T 078 6421555

LEGENDA O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

scn 2019 | 2 47

IN THE PIPELINE

DREUMEL

Dorpshart Dreumel O 20198 M 1200 m2 P Leyten I T 010 436 4033 ▼

GORINCHEM

Hoog Dalem O 2019 M 6.650 m2 P AM Real Estate Development i.s.m. Heijmans Vastgoed I Joris Aanhane, T 030 281 7300 ▼

HARDERWIJK

Waterfront O 2019 M 20.000 m2 P Synchroon I Coen v Oudheusden, T 088 0105714 ▼

MIJDRECHT

De Lindeboom O 2019 M 5.500 m2 P AM Real Estate Development I Thijs Huis in ’t Veld, T 030 281 7300 ▼

EINDHOVEN

Meerrijk Meerhoven O 2012–2019 gefaseerd M 10.000 m2 P MRP Development I T 085 0170019 ▼

’S-GRAVENHAGE

HENGELO

LEENS

Duinzigt

Lange Wemen

De Marren

O in ontwikkeling (start 2019) M 6.600 m2 P WP Retail Invest I Roderik Lüschen, T 06 294 19285 ▼

O 2022 M 10.000 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

O 2019 M 4300 m2 P Leyten I 010 4364033 LEIDEN

Aalmarkt, Waagblok O 2019 M 25.000 m2 P Provast I T 070 308 10 30 ENSCHEDE

Hofpassage O ntb M 5000 m2 P 3W New Development I 043 7630300 ▼

Aalmarkt, Catharinasteeg

’S-GRAVENZANDE

Hart van ’s-Gravenzande O 2019 M 9000 m2 P BPD Creating living environments I Anja Bakker, T 06 4721 2101 ▼

’S-HERTOGENBOSCH

O 2018 M 6000 m2 P MRP Development I T 085 0170019 ▼

Gasthuiskwartier O in ontwikkeling M 28.000 m2 P AM Real Estate Development, Heijmans Vastgoed I T 030 281 7300 ▼

Stationsgebied

Het Stroink O eind 2019 M 5.885 m2 P WP Retail Invest I Roderik Lüschen, T 06 294 19285 ▼

HAARLEM

O 2019 M 1097 m2 horeca P Synchroon I Coen v Oudheusden, T 088 0105714 ▼

Schalkstad O 2019 M 6.500 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼ ’S-HERTOGENBOSCH

Boschveld O 2019 M 1200 m2 P 3W New Development I T 043 763 0300

48 scn 2019 | 3

IN THE PIPELINE

MAASTRICHT

RIDDERKERK

ROTTERDAM

UITHOORN

Brusselse Poort

Kuyperhof

Centrée

Zijdelwaard

O 2019 M 19.000 m2 renovatie, 7500 m2 nieuwbouw P 3W New Development I T 043 763 0300 ▼

O 2019 M 600 m2 P Leyten I T 010 436 40 33 ▼

O 2019 M 3500 m2 P Leyten I 010 436 4033 ▼

O 2019 M 13.000 m2 P Colliers Int. Real Estate I Frans Merks, T 073 649 1577 ▼

ROOSENDAAL

Tolbergcentrum O start 2019 M 6.070 m2 5 IMPRESSIE P WP Retail Invest Handelskade I Roderik Lüschen, T 06 29419285 O 2016–2019 ▼ M 60.000 m2 (2500 m2 commercieel) P BPD creating living environments I Arjen Kleijer, T 033 453 4147 ▼ NIJMEGEN

plein

SCHEVENINGEN

UTRECHT

Norfolk (De Zuid)

Leidsche Rijn Centrum

O 2016–2022, gefaseerd M 5700 m2 commerciële ruimte P MRP Development I T 085 0170019

▼

O 2019 M 28.000 m2 retail P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Rogier Hendriks, T 06 5399 9140 ▼

PAPENDRECHT

24

ROSMALEN

Centrumplan REEUWIJK

Centrumplan O 2019 M 4.500 m2 P Top Vastgoed I Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334 ▼

O in ontwikkeling M 12.000 m2 P Foruminvest bv I T 035 6956060 ▼

STEIN

Winkelcentrum Stein O 2019 M 13.800 m2 P 3W New Development, Bouwontwikkeling Jongen I T 043 763 0300 ▼

Neude O 2019 M ca. 5475 m2 P MRP Development I T 085 0170019 ▼

ROTTERDAM

Forum Rotterdam

Uw project in deze rubriek?

Stuur een e-mail aan media-advies@scnews.nl of bel SCN: 06 417 898 63

O 2018/2019 M 31.000 m2 retail, 7000 m2 kantoren en 103 appartementen P Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

VEENENDAAL

Brouwerspoort O 2019 M 14.000 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

LEGENDA O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

scn 2019 | 3 49

IN THE PIPELINE

VIANEN

ZEIST

Hoef en Haag

De Clomp

O 2019 M 2000 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

O 20198 M 9000 m2 P Rialto Zeist bv I T 073 7511788 ZWOLLE

Ritmeesterhof O 2019 M 450 m2 P Bemog Projektontwikkeling I Koos Pols, T 06 13 505457 WOGNUM

De Boogerd

Uw project in deze rubriek?

O 2019 M 5600 m2 P Colliers Int. Real Estate I Sjaak Soldaat, T 073 6491569 ▼

Stuur een e-mail aan media-advies@scnews.nl of bel SCN: 035 523 98 32

Samenwerken: met elkaar voor elkaar

Winkelen.

Waar gaan we heen?

TOM BROEKMAN: “Jorine is een gepassioneerde veelzijdige retail vastgoed deskundige”

Binnensteden & centrummanagement Concept- & herontwikkeling winkelvastgoed

FRITS TONNAER:

“To the point, actiegericht met behoud van de relatie”

Visievorming & samenwerking

www . kordaatinruimte .nl 50 scn 2019 | 3

drs. Jorine de Soet MRICS

Govert Flinckhage 25 3438 JC Nieuwegein T 030 666 86 16 M 06 400 393 49 E info@kordaatinruimte.nl

B2B

ONTWIKKELING

Stable International Arnhemsestraatweg 19 6881 NB Velp T 033 450 40 30 E info@stable.nl I www.stable.nl

BELEGGER/ONTWIKKELAAR

Kroonenberg Groep Real estate investment & development WTC Schiphol Airport, Schiphol Blvd. 181, 1118 BG Schiphol T 020 5788 788 F 020 6750 430 E info@kroonenberg.nl I www.kroonenberg.nl

BELEGGER

Bouwfonds investment management

ONTWIKKELING

Synchroon

ONTWIKKELING

MVP Development

Stadsplateau 14 3521 AZ Utrecht

Herikerbergweg 292 1102 CT Amsterdam

T 088 0105700 I www.synchroon.nl

T 085 0170019 I www.mrpdevelopment.nl

ONTWIKKELING

AM Real Estate Development

BELEGGER

Redevco Real estate & finance

Ptolemaeuslaan 80 Postbus 4052 3502 HB Utrecht T 030 281 73 00 E info@am.nl www.am.nl

BELEGGER

Syntrus Achmea Real estate & finance

Wibautstraat 224 1097 DN Amsterdam T 020 521 8730 E info.nl@redevco.com I www.redevco.com

ILLUMINATIE

Rako Groep bv

Postbus 15 3870 DA Hoevelaken

Postbus 59347 1040 KH Amsterdam

Gildestraat 111 2671 BV Naaldwijk

T 033 750 47 50 I www.bouwfondsim.nl E im@bouwfonds.nl

T 020 606 5600 I www.achmeavastgoed.nl

T 0174 624077 I www.groupe-leblanc.nl E info@groupe-leblanc.nl

ILLUMINATIE

MK Illumination Holland L.J. Costerstraat 15 8141 GN Heino T 0572 760008 E b.hulsbosch@mk-illumination.nl I www.mk-illumination

BEPLANTING

Flower and Shower

ILLUMINATIE EN DECORATIE

PBB City Lights

Konijnenkamp 41 7361 DD Beekbergen

J. Huydecoperweg 11 1331 GC Almere

T 055 843 26 63 M 06 5316 3771 E info@flowerandshower.nl I www.flowerandshower.nl

T 036 537 21 81 F 084 7510 275 E verkoop@pbbcitylights.nl I www.pbbcitylights.nl

scn 2019 | 3 51

B2B

DECORATIE

Nico de Vries Decoratie

ILLUMINATIE

Starlight Illumination for shopping areas

BEPLANTING

Oase Lease beplantingen

Televisieweg 91 1322 AK Almere

L.J. Costerstraat 15 8141 GN Heino

Broekweg 3 3956 NE Leersum

T 036 5368365 E info@projectdecoraties.nl I www.projectdecoraties.nl

T 0572 391156 E info@starlightholland.nl I www.starlightholland.nl

T 0343 473 777 E info@oase-lease.nl I www.oase-lease.nl

BRANDING

MARKETING

PROMOTIE EN ENTERTAINMENT

WINNAAR NRW MARKETING PUBLIEKSPRIJS 2017

LookFeel Consultancy formaat visitekaartje 90 x 52 mm versie engels 2013.1

Branding en beleving: merkenbouwer winkelgebieden

Urban Solutions Winnaar NRW Marketing Publieksprijs 2017

Postbus 1278 1500 AG Zaandam

T 06 52617967 E info@lookfeelconsultancy.com I www.lookfeelconsultancy.com

COMMUNICATIE/ICT

Chainels

T 015 364 26 67 E info@chainels.com I www.chainels.com

PROMOTIE

Promo Extended Winkelcentrumpromotie op zijn best!

52 scn 2019 | 3

Kleine Koppel 16 3812 PH Amersfoort

De Kleine Elst 26-28 5246 JH Rosmalen

T 033 253 6701 E info@urbansolutions.nl I www.urbansolutions.nl

T 073 6895367 E info@winkelcentrumpromotie.nl I www.winkelcentrumpromotie.nl

COMMUNICATIE OPENBARE RUIMTE

RECLAME

Buro Toob Reclame en media

Ngage Media Stationsplein 45, unit E1, 174 3513 AK Rotterdam

WinkelcentrumPromotie.nl Voor een bruisend winkelcentrum!

Mediacentrum 3111, Rijk de Gooyersteeg 2 1217 GP Hilversum

Prins Bernhardlaan 6 2405 VZ Alphen aan den Rijn

Tel: 035 744 01 40 E info@ngagemedia.nl I www.ngagemedia.nl

T 0172 236161 I www.burotoob.nl

MARKETING EN ORGANISATIE

Hisa Management en marketing winkelgebieden

PROMOTIE

By Maureen

Ambachtsweg 3 3401 MK IJsselstein

Koningin Wilhelminalaan 8 3527 LD Utrecht

Regentesselaan 7 7316 AA Apeldoorn

T 030 2000 272 E info@promo-extended.com I www.promo-extended.com

T 030 214 85 91 E info@hisa.nl I www.hisa.nl

T 055 5767988 E maureen@bymaureen.nl I www.bymaureen.nl

B2B

PROMOTIE

1,2..8 Promotie Sterk in uitvoering!

COMMUNICATIE

BEWEGENDE ANIMATIEFIGUREN

ELRA 2000 Bewegende animatiefiguren

Buro voor de Boeg

Drenthehaven 24 3433 PB Nieuwegein

Postbus 23049 3001 KA Rotterdam

Zalmweg 36H 4941 VX Raamsdonksveer

T 030 303 6228 E info@128promotie.nl W www.128promotie.nl

T 010 413 70 02 E info@burovoordeboeg.nl www.burovoordeboeg.nl

T 0162 515 000 E info@elra2000.nl I www.elra2000.nl

JURIDISCH

Bricks Advocaten Kantoorgebouw Edge offices Van Heenvlietlaan 198 1083 CM Amsterdam T 020 6704040 E info@bricksadvocaten.nl I www.bricksadvocaten.nl

KENNIS & INFORMATIE

MAKELAARDIJ

Adhoc horecamakelaars

Interparking Nederland

Nassaukade 387, 1054 AE Amsterdam Goudseweg 181D, 2411 HK Bodegraven

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam

T 020 705 15 2 | T 0182 533 355 E info@adhoc-hm.nl I  www.adhoc-hm.nl

T 088 542 1342 E info@interparking.nl I www.interparking.nl

KENNIS & INFORMATIE

s t r a b o) PFM Passantentellingsystemen

PARKEREN

CONSULTANCY

M A R K TO N D E R Z O E K E N VA S TG O E D I N FO R M AT I E

Strabo Marktonderzoek en vastgoedinformatie

KIR Kordaat In Ruimte

De Schans 23 2405 XX Alphen a/d Rijn

Postbus 15710 1001 NE Amsterdam

Govert Flinckhage 25 3438 JC Nieuwegein

T 0172 435901 F 0172 422271 E info@pfm-intelligence.com I www.pfm-intelligence.com

T 020 6260817 E strabo@strabo.nl I www.strabo.nl

T 030 6668616 F 030 6668617 E info@kordaatinruimte.nl I www.kordaatinruimte.nl

ALGEMEEN

Nederlandse Raad Winkelcentra Hoog Catharijne Cluetinckborch Godebaldkwartier 64 3511 DZ Utrecht T 030 2313754 E info@nrw.nl I www.nrw.nl

ADVIES EN RESEARCH

Q&A Research & Consultancy

NIEUWS

Pretwerk Recreatief ondernemersnieuws

Printerweg 22 3821 AD Amersfoort T 033 2454637 F 033 2457690 E info@qanda.nl I www.qanda.nl

T 030 244 53 15 E redactie@pretwerk.nl I www.pretwerk.nl

scn 2019 | 3 53

B2B

colofon

ARCHITECTUUR

Shopping Centre NEWS jaargang 21 (2019), 3 • 56 pp.

K3H Architecten

T 0529 485888 E info@k3h.nl I www.k3h.nl

CONGRES & EVENEMENT

Shopping Centre news is het Nederlandse vakblad voor iedereen die beroepsmatig met winkelcentra te maken heeft. Ontwikkelaars, beleggers, managers, consultants, researchers, gemeenten, retailers, makelaars, toeleveranciers en anderen blijven met scn geïnformeerd over alle ontwikkelingen in winkelcentrumland.

REDACTIE

Postbus 3032, 1270 ea Huizen t 06 417 898 63 | redactie@scnews.nl

Spryg Real Estate Academy Scheepmakerij 12A 2828 AA Delft T 015 303 0670 E info@spryg.com I www.spryg.com

MANAGEMENT

MVGM Winkels Mahatma Gandhilaan 6 5653 ML Eindhoven T 088 432 40 00 E ep.raaphorst@mvgm.nl I www.mvgm.nl

VOOR UW PUBLICITEIT t 06 417 898 63 | media-advies@scnews.nl ABONNEMENTEN Shopping Centre news verschijnt vier keer per jaar. Een abonnement kost slechts € 79 per kalenderjaar, exclusief btw.

Voor bepaalde doelgroepen bestaat de mogelijkheid een gratis cc-abonnement aan te vragen. Zie voor de voorwaarden: www.scnews.nl > abonnementen. Met een abonnement mist u niets van wat er speelt in winkelcentrumland. U geeft u op als abonnee met een e-mail aan abonnementen@scnews.nl. U kunt ook gebruikmaken van het formulier op onze website.

PRIVACYVERKLARING Onze privacyverklaring kunt u nalezen op www.scn.today/privacy.

UITGEVER/HOOFDREDACTEUR Edwin Brugman GEDRUKTE/VERSPREIDE OPLAGE 2000/1900 ex.

UW BEDRIJF IN DEZE GIDS? MAIL VOOR INFORMATIE:

VORMGEVING EN PREPRESS Jeroen van Heemskerck Düker, Hyperion, Naarden

DRUK Indrukwerk, Doesburg | Ben Hagen issn 1571 9243

MEDIA-ADVIES@SCNEWS.NL OF BEL 06 417 898 63

54 scn 2019 | 3

Helder en creatief in tekst en beeld 06 2440 4721 | info@studiohyperion.nl

TEKSTCORRECTIE EN -REDACTIE

6 | 2013

NEWS

E G CENTR SHOPPIN en retail gebieden tra, winkel winkelcen

SHOPPING CENTRE NEWS 15 (2013)

1JA5 AR

#6

Laat je nakijken! Ons team van correctoren en redacteurs verbetert jouw tekst.

Snel, foutloos en met behoud van jouw stijl.

SCN

tjes Lichtpun

2

a mgeef UploadDje en o tt e rd e Rtekst y’ ‘Vertical Cit je e-mailadres.

OM MAB.C W W W.

01-10-13

3

Neem een kop koffie of werk even lekker door.

4

Met NRW

en SCN naar

world Christmas

Hans van Tellingen heeft zijn eigen, eigenzinnige, tegendra maar uiterst goed adse, onderbouwde visie op de retail aan het toevertrouwd. Prikkelen papier d. Onderhoudend. Én lekker leesbaar. gefundeerd. Feitelijk.

Altijd En betrouwbaar. Want leek, blijkt in de praktijk wat eerst tegendra ads gewoon uit te komen.

15:22

Open je mail en gebruik je verbeterde tekst. d 1

m_Rotterdam.ind

SCN_230x300m dd 1 AB_adv_ M569_M 2013-06 Cover.in 2176 SCN

Hans van Tellingen is directeur van Strabo bv.

Dé specialist in winkelce ntrumonderzoek en -advies. Waarom stenen winkels winnen (november 2018) is het langverwachte vervolg op het zeer succesvolle #WatNou EindeVanWinkels (juni 2016). Waarom stenen winkels winnen wordt ondersteund door de bijdragen van maar liefst achttien mede-auteurs.

2452 Stenen winkel

COVER DEF.indd

‘Eindelijk bewijs dat je niet per se een webwinkel nodig hebt’

09-12-13

10:20

‘Een verademing voor winkeliers, een handleid voor vastgoedeigenar ing en en een must read voor elk gemeentebestuur!’

HANS VAN TELLINGE N

WINKELS WINNEN

Kies correctie of redactie.

‘Geweldig boek met visie’

WAAROM STENEN

1

Retailers over het eerste boek van Hans van Tellingen, #WatNouEindeVanWin kels:

HANS VAN TELLINGEN

a brand rije is what you Gastvbin nensteden sen lesRO W M feel, successen enAA th ST in EN EN k and say WINKELS WINNEN it is

WAAROM STENEN WINKELS WINNEN

Waarom stenen winkels winnen?

Dat is logisch, toch? beschrijf t waarom.

Dit boek Met de waarheid over de winkellee deze wel zo hoog? gstand. Is Met de waarheid over het percenta besteed wordt. Gaat ge dat online het eigenlijk wel om grote bedragen waarheid over de ? Met de toekomst van webwink els. Is deze wel zo Met de waarheid zonnig? over online maken? Met de waarheid supermarkt Picnic. Kan deze ooit winst over gratis parkeren extra winkelomzet . Levert dat nu echt gen op? Met of in Solin Toph de toekomstige winstma de waarheid over warenhu izen. Zijn dat kers? nu? wat Lelystad, Maar bij HEMA ook met de waarheid Soet over de Markthal Jorine de niet een . Is deze nu wel of groot succes? En juist de waarheid over Hebben deze begrippe beleving en blurring. n betekenis? Ook met de waarheid de toekomst van de retail. Blijft deze over grotendeels fysiek? de waarheid over Én met wat je moet doen om van je winkel naar te maken. Draait een winhet uiteindelijk niet gewoon om service ondernemerschap? en

‘Eyeopener!’

‘Feitelijk, krachtig , net als Hans zelf’

EN WEBWINKELS

VERLIEZEN

VAN DE AUTEUR VAN #WATNOUEINDEV ANWINKELS

1

12-11-18 20:15

Uw artikel of advertentie in SCN editie 4? Vraag informatie aan via info@scnews.nl

KROONENBERG.NL

Kroonenberg Groep voorziet in huisvesting voor winkelen, werken en wonen. Onze vastgoedportefeuille wordt voortdurend geoptimaliseerd en afgestemd op de behoeften van de markt. In ons streven naar het leveren van toegevoegde waarde combineren we creativiteit en oog voor detail met financiĂŤle daadkracht en snelle besluitvaardigheid. Het doel is een optimale balans te bereiken in ontwikkeling, kwalitatief beheer en rendement.

GELDERLANDPLEIN, AMSTERDAM