SCN 6-2008

SCN

jaargang 10 | nr. 6 | 2008

shopping centre news winkelcentra: planning, realisatie, exploitatie

Catharinastraat

Jorine de Soet bezoekt Doetinchem

Tien jaar SCN

van nieuwsbrief naar magazine

Parkeerperikelen Hoe hoog kunnen tarieven zijn?

Pas op je tellingen!

de achtergrond van deskundig tellen RECESSIE IN DE RETAIL EN AUTOINDUSTRIE? FOTO: EDWIN BRUGMAN

2009 MULTI DEVELOPMENT

MULTI INVESTMENT

MULTI ASSET MANAGEMENT

MULTI MALL MANAGEMENT

www.multi.eu

inhoud

in dit nummer

colofon

TIEN JAAR SHOPPING CENTRE NEWS Terugblik

Shopping Centre News is het Nederlandse vakblad voor iedereen die beroepsmatig met winkelcentra te maken heeft. Ontwikkelaars, beleggers, managers, consultants, researchers, gemeenten, retailers, makelaars, toeleveranciers en anderen blijven met scn geïnformeerd over alle ontwikkelingen in winkelcentrumland. jaargang 10 (2008), nr. 6 • 44 pp. REDACTIE

Postbus 3032, 1270 ea Huizen t 035-523 31 82 f 035-525 98 61 redactie@scnews.eu ADVERTENTIES

Mirjam van der Veer t 035-523 98 32 sales@scnews.eu

PROJECTEN Redevco in Wenen Boudierhof Stadshart Geleen Kort projectnieuws Liverpool swingt weer

ABONNEMENTEN

Shopping Centre News verschijnt zes keer per jaar. Een abonnement kost slechts € 99 per kalenderjaar ex btw (voor Europa: € 115, rest van de wereld: € 125). Met een abonnement mist u niets van wat er speelt in winkelcentrumland. Bovendien krijgt u toegang tot het besloten deel van de scn-website, met onder meer het artikelenarchief (pdf ) en het fotoarchief.

7 7 13 13 16

NIEUWS Entre Deux bekroond Signalen uit de binnenstad Strabo en Experian Saturn naar Domus Prijs voor Almere Leergang park & city Led-verlichting

8 14 18 22 31 32

Toorman Verwaaijen

UITGEVER / HOOFDREDACTEUR

Edwin Brugman ART DIRECTOR

Jeroen van Heemskerck Düker GEDRUKTE / VERSPREIDE OPLAGE

COLUMNS

VISIES EN REVIEWS Hoe gaat het met de Catharinastraat Bezoekers over de binnenstad Mapic 2008 Het belang van parkeren Mall improvements Passantentellingen

4 5 6 7 15 21 27

U geeft u op als abonnee met een email aan abonnementen@scnews.eu. U kunt ook gebruikmaken van het formulier op onze website, tabje ‘reageer’, keuze ‘aanvragen abonnement’.

2500/2400 ex. 5 27

RUBRIEKEN

VORMGEVING EN PREPRESS

Hyperion creatieve communicatie, Almere DRUK

Plantijn Casparie, Almere Personalia Beurs & congres In de pijplijn Servicepagina

5 25 35 41

ISSN

1571 9243

scn 6 | 2008 3

nieuws

Zittend vooraan de winnaars: mr. M.A.C. Kokkeel, Multi Vastgoed en drs. J.A.M. Meuwissen, 3 W Vastgoed. Daarachter staand vanaf links: burgemeester Aleid Wolfsen van Utrecht,

presentatrice Anne de Baetzelier, directievoorzitter Peter Keur van FGH Bank en de architecten A. Meijs en G. Rosier van Arn Meijs Architecten.

Entre Deux bekroond met FGH Vastgoedprijs 3W Vastgoed bv en Multi Vastgoed bv hebben de FGH Vastgoedprijs gewonnen voor de herontwikkeling van Entre Deux in Maastricht. Het was de tiende keer dat deze tweejaarlijkse prijs voor onderscheidend ondernemerschap in de Nederlandse vastgoedmarkt uitgereikt werd.

e jury van de fgh Vastgoedprijs was vol lof over het winnende project. “Entre Deux heeft grote indruk gemaakt op de jury van de fgh Vastgoedprijs vanwege het gevoel voor detail dat eruit spreekt. Maar ook dankzij het feit dat het een bijzonder geslaagde poging is om een verlieslijdend project tot een succesvol en sfeervol winkelgebied te herontwikkelen. Bovenal is de jury onder de indruk van het respect dat de ontwikkelaar heeft getoond voor de historische omgeving waarbinnen hij moest opereren. Het project is naadloos ingepast in de Maastrichtse binnenstad, en voegt daar met zijn bijzondere sfeer en hoge kwaliteit ook echt iets toe. Behalve winnaar van de fgh Vastgoedprijs 2008 maakt dat het project Entre Deux evenzeer een bron van inspiratie voor iedere vastgoedprofessional die binnenstedelijke herontwikkeling tot zijn vakgebied rekent,” aldus de jury.

kunnen daarmee illustratief worden genoemd voor de ontwikkelingen in de vastgoedmarkt. Vanwege het afnemend aantal mogelijkheden voor nieuwe ontwikkelingen op uitbreidingslocaties richt de Nederlandse vastgoedsector zich immers in toenemende mate op binnenstedelijke herontwikkeling. DE PRIJS Ondernemerschap, projectrisico, projecteconomie,

architectuur, duurzaamheid en maatschappelijke ‘impact’ waren de hoofdcriteria bij de beoordeling van de projecten die kans maakten op de fgh Vastgoedprijs 2008. De prijs, die tweejaarlijks wordt uitgereikt, is een erkenning voor initiatiefnemers die bij de realisatie van vastgoedprojecten onderscheidend ondernemerschap laten zien. De prijs bestaat naast een bronzen beeld uit een oorkonde en een plaquette die in of bij het project kan worden opgehangen. DE JURY De jury van de fgh Vastgoedprijs bestaat, naast de

GENOMINEERDEN Uit een twintigtal inzendingen nomineer-

de de onafhankelijke vakjury drie vastgoedprojecten. Naast Entre Deux waren het Kraanspoor in Amsterdam (ing Real Estate Development) en het Musiskwartier in Arnhem (Multi Vastgoed) genomineerd voor de prijs. Alle drie zijn het herontwikkelingsprojecten. Zo is Entre Deux in Maastricht de herontwikkeling van een vervallen winkelgebied, het Kraanspoor in Amsterdam de herontwikkeling van de voormalige ndsmwerf, en het Musiskwartier in Arnhem de herontwikkeling van een verpauperd centrumgebied. De genomineerde projecten

4 scn 6 | 2008

laatste winnaar, uit zes vertegenwoordigers van toonaangevende organisaties op het gebied van commercieel vastgoed in Nederland. fgh Bank voert het secretariaat. De prijs werd door fgh Bank in 1989 ingesteld en werd dit jaar voor de tiende keer uitgereikt. Inzending staat open voor Nederlandse vastgoedprojecten die in de twee jaar voorafgaand aan het jaar van uitreiking in gebruik zijn genomen. Zowel nieuwbouw- als herontwikkelings- en renovatieprojecten komen in aanmerking. De volgende uitreiking van de fgh Vastgoedprijs zal in 2010 plaatsvinden.

SIGNALEN UIT DE BINNENSTAD

toorman Recht en wet in bange tijden

ien jaar geleden startte dit magazine en schreef ik daarin de eerste column onder de titel ‘recht en wet’. Tijd voor een felicitatie aan de uitgever, maar ook voor een terugblik op de afgelopen tien jaren. Is er op juridisch vlak veel veranderd? Aardverschuivingen zijn er op juridisch terrein niet geweest. Halverwege, vijf jaar geleden, is het huurrecht volledig vernieuwd. Dit was echter meer een kwestie van opnieuw vastleggen van de regels uit de wet en de jurisprudentie, en niet zo zeer een grootscheepse verandering. Toch kunnen we nu al vaststellen dat bijvoorbeeld de nieuwe gebrekenregeling – wanneer is sprake van een gebrek aan het gehuurde waarop de huurder de verhuurder kan aanspreken – voor de nodige discussie en verwarring zorgt. Het onlangs vernieuwde ROZ-contract is daar het bewijs van. Bij de invoering van het nieuwe huurrecht in 2003 had de ROZ hals over kop een nieuw standaardcontract opgesteld. Dit bleek echter niet erg doordacht. Zodoende was het dit jaar al weer tijd voor een nieuwe versie. Daarin is met name op het gebied van de gebrekenregeling het nodige aangepast. Overigens nauwelijks in het voordeel van de huurder, maar dat past bij het karakter van het ROZ-contract.

personalia

Het Platform Binnenstadsmanagement presenteerde onlangs de vijfde uitgave van de jaarpublicatie ‘Signalen uit de binnenstad’. Een naslagwerk gericht op eenieder die onze binnensteden een warm hart toedraagt. Diverse artikelen geven een goed beeld van actuele visies en projecten in de Nederlandse binnensteden. Verschillende deskundigen plaatsen de binnenstad in perspectief met thema’s als binnenstedelijke herstructurering, groen in de binnenstad, wonen

boven winkels, koopzondagen en samenwerking. Daarnaast staan actuele projecten in de binnenstad van Winschoten, Almere en Utrecht centraal. Uit de artikelen blijkt het nut van professioneel binnenstadsmanagement. ‘Signalen uit de binnenstad’ biedt inspiratie en ideeën voor de aanpak en wil hiermee bijdragen aan aantrekkelijke binnensteden, nu en in de toekomst. Meer informatie kunt u vinden op www.binnenstadsmanagement.org.

ING Real Estate heeft Scott Dwyer benoemd tot general manager Development. Hij wordt verantwoordelijk voor de ontwikkelingen in Polen, Duitsland, Tsjechië en Roemenie. Hij wordt tevens lid van het Europese managementteam. Standplaats wordt zowel Nederland als Polen. Dwyer komt van Unibail-Rodamco. Harry Reijers (47) is per 1 december in dienst getreden bij WPM Winkelcentrummanagement in de functie van manager Beheeradministratie. Met de komst van Reijers versterkt WPM haar kennis en kunde op het gebied van vastgoedmanagement. Reijers heeft bijna 20 jaar ervaring binnen de vastgoedbranche op het gebied van beheer- en ﬁnanciële administratie.

Een andere belangrijke verandering was de invoering van de nieuwe wettelijke renovatieregeling. Uitgangspunt is sinds 2003 dat een renovatie niet hoeft te leiden tot beëindiging van het huurcontract. Daar staat wel tegenover dat de verhuurder een redelijk voorstel moet doen. Overigens is het vijf jaar na de invoering van het nieuwe huurrecht nog lang niet duidelijk wat dit redelijk voorstel in de praktijk moet inhouden, daarover bestaat simpelweg nog te weinig jurisprudentie. Ook de systematiek van de huurprijsherzieningsprocedure werd veranderd. Waar bij een geschil tussen huurder en verhuurder over een huurprijsaanpassing een bodemprocedure bij de rechter kon worden gestart, schrijft de wet sinds 2003 voor dat huurder en verhuurder eerst onderling proberen te komen tot een gezamenlijk deskundigenrapport. Helaas leert de praktijk dat dit in veel gevallen niet lukt en dat voor de benoeming van de deskundigen ingrijpen van de rechter nodig is. Onlangs vond een congres plaats over de vraag of het huidige systeem, waarin huurders van winkelruimte nog steeds worden beschermd, niet op de helling moet. U kunt de uitslag wel raden: vertegenwoordigers van de retailkant zijn tegenstander van iedere beperking van de huurbescherming. De beleggers laten het omgekeerde weten: langzamerhand kan de huurbescherming wel worden afgeschaft. Het lijkt dus niet erg waarschijnlijk dat het systeem op korte termijn zal veranderen. De komende tien jaren zullen we dus nog wel te maken hebben met hetzelfde systeem. mr. J.C. Toorman Boekel de Nerée advocaten, notarissen en belastingadviseurs te Amsterdam. T 020 795 32 44

scn 4 | 2008 5

nieuws

Strategische samenwerking van Strabo en Experian-Footfall

De verbetering van kwaliteit, techniek en betrouwbaarheid van tellingen en analyses van passantenstromen in winkelcentra: dat is de voornaamste doelstelling van de strategische samenwerking die Strabo en Experian-FootFall met elkaar zijn aangegaan.

Theo Vink en Hans Gillis van Experian heffen het glas met Hans van Tellingen van Strabo. Rechts Willem Zwiers van Experian-FootFall.

e specialist in vastgoedinformatie Experian en Strabo, expert in het verzamelen en analyseren van winkelbezoekers- en passanteninformatie, gaan elkaars aandachtsgebieden en dienstverlening aanvullen en verbreden om haar opdrachtgevers nog beter van dienst te zijn. Strabo staat bekend als dé telspecialist in Nederland voor winkelcentra en winkelgebieden. Strabo ondersteunt sinds 1982 professionals in commercieel en niet-commercieel vastgoed met actuele en gedegen marktinformatie. Met haar kernspecialismen passantenonderzoek in winkelcentra, bewonersonderzoek en haar databases levert Strabo informatie waarop vastgoedbeheerders hun beleid kunnen sturen en besluiten. Strabo verzamelt deze gegevens aan de hand van handtellingen en face-to-face interviews en enquêtes. De metingen van Experian-FootFall gaan een stap verder. Met behulp van innovatieve cameraobservaties en registraties op elke gewenste plek in een winkelgebied kan FootFall klanten en passanten tellen, volgen en analyseren. De metingen krijgen daarmee

‘Strabo kan dankzij de samenwerking nu zowel handmatig als automatisch bezoekers tellen’ een extra dimensie en een meerwaarde. Experian-FootFall is het enige bedrijf dat betrouwbare automatische tellingen verricht. Door de samenwerking met Experian-FootFall kan Strabo de winkelcentrumbezoekers nu handmatig én automatisch tellen”, zo verklaart Hans van Tellingen, algemeen directeur van Strabo.

6 scn 6 | 2008

FOOTFALL FootFall is een bedrijfstak van consumentendata-

leverancier Experian. Footfall is wereldmarktleider op het gebied van het leveren van informatie en diensten over de aantallen consumenten die winkels en winkelcentra bezoeken, en telt ieder jaar met innovatieve en betrouwbare tellingen observatietechnologieën zo’n zes miljard mensen wereldwijd. Met deze metingen brengt FootFall voor winkelcentra de klantenstromen en voor retailers additioneel de conversie in relatie tot de personeelsbezetting van de vestigingen in kaart. Vervolgens zet FootFall deze gegevens om in analyses en benchmarks. FootFall helpt zo eigenaren en beheerders centra en winkels te markeren die de potentie hebben om aantallen passanten, verkoop/omzet en daarmee hun huren en rendementen te vergroten. Retailers gebruiken de FootFall-gegevens bij het evalueren van verkoopprestaties en het vinden van potentiële verkoopmogelijkheden. INDEX Experian-FootFall is in veel andere Europese landen

al jaren een erkende en geprezen dienst die de retailsector in staat stelt met een hoge return of investment te investeren in de winstgevendheid per vestiging. Daartoe stelt Experian ook de Retail FootFall Index beschikbaar. De Retail FootFall Index geeft een beeld van de verandering in het totale aantal mensen dat winkels en winkelcentra bezoekt in negen Europese landen. Het instrument verheldert de veranderingen in bezoekersaantallen. De gebruiker kan zodoende volgen en vaststellen welke factoren van invloed zijn op een bepaald winkelgebied, zowel dagelijks, wekelijks als maandelijks. De samenwerking tussen Experian en Strabo betekent ook dat Strabo de exclusieve verkoop van FootFall voor Experian gaat verzorgen voor de Nederlandse markt van winkelcentra en winkelgebieden. Strabo en Experian-Footfall verwachten het komende jaar installaties te verrichten in tientallen Nederlandse winkelcentra.

nieuws

REDEVCO IN WENEN REDEVCO CENTRAL EUROPE heeft de tweede fase van het Seyringer Spitz retail warehouse park in Wenen gekocht. Het bedrijf trok 6,6 miljoen euro uit voor de aankoop van de 3345 m2. De Oostenrijkse ontwikkelaar MID was de verkoper. Redevco heeft nu het gehele, 9000 m2 grote centrum in bezit. Het retailpark is volledig verhuurd en heeft huurders als C&A, Müller Drogerie, Bonita Boutique, Jello Shoes en Lavazza Café. De opening werd eind september gehouden, zes weken voor de deadline. De uitbreiding van dit belangrijke centrum in een dichtbevolkt deel van de Oostenrijkse hoofdstad is een vervolg op Redevco Central Europe’s succesvolle strategie genoemd ‘investing where people shop’. Die strategie werd eerder beloond met de IPD EuropProperty Award voor het beste specialistische fonds in Oostenrijk in de periode 2005-2007.

Roland Weise (links), ceo van Media Saturn Holding en Jan Eijkemans, managing director international Bouwfonds MAB

Saturn komt naar Domus

ouwfonds MAB Development SA en Media-Saturn Groep zijn de verhuur overeengekomen van een van de grootste Saturnwinkels van Europa in het project Domus nabij Parijs (Rosny-sous-Bois). De winkel van ruim 14.400 m2 opent haar deuren in het najaar van 2009. Op 20 november werd het contract ondertekend tijdens de Mapic in Cannes.

in en om het huis. Deze verhuur is wederom een bevestiging van de uiterst solide samenwerking tussen Media-Saturn Groep en Bouwfonds MAB; in de afgelopen jaren hebben partijen in totaal al ruim 60.000 m2 in Europa ontwikkeld.

FLAGSHIP STORE De flagship store van

THEMA Domus is in sa-

Saturn in Domus wordt een zeer belangrijke trekpleister voor het project dat in 2006 haar deuren voor het publiek opende. Voor beide partijen is deze overeenkomst zeer belangrijk. MediaSaturn Groep opent een van de belangrijkste vestigingen voor het merk Saturn in Europa. En voor Bouwfonds MAB betreft het de verhuur van de grootste winkelunit in Domus.

menwerking met Meyer Bergman door Bouwfonds MAB ontworpen en ontwikkeld. Het is het eerste themawinkelcentrum in Frankrijk en is geheel gericht op interieurinrichting, meubilering en huishoudelijke apparatuur. Het centrum heeft maar liefst 62.000 m2 aan vloeroppervlak, verdeeld over drie verdiepingen, circa honderd winkels en 2400 parkeerplaatsen. In 2006 werd Domus bekroond met het label ‘Janus du Commerce’, dat door het Franse Ontwerpinstituut (ifd) werd uitgereikt als erkenning voor haar innovatieve ontwerp.

Bouwfonds MAB baseerde zich bij de ontwikkeling op het eigen, succesvolle Alexandrium in Rotterdam. Zo ontstond het eerste Franse winkelcentrum dat zich geheel richt op de wereld

INFO: WWW.DOMUSPARIS.COM.

SCN WEB JOURNAAL VAN DIT INTERVIEW VINDT U EEN VIDEOVERSLAG OP WWW.SCNEWS.EU

Een maquette van het nieuwe Boudierhof

BOUDIERHOF VAN START TOP VASTGOED EN BURGLAND PROJECTONTWIKKELING zijn gestart met de bouw van het Boudierhof aan de Ina Boudier Bakkerlaan in Utrecht. Het project omvat 4.500 m2 winkelruimte, 49 appartementen en 170 parkeerplaatsen. Trekker van het winkelcentrum is de Jumbo-supermarkt van ruim 1800 m2. Top en Burgland kochten de locatie, een oude school, in 2006 in een tender van ROC-locaties. In de afgelopen 2 jaar is het bestemmingsplan gewijzigd en het bouwplan tot een onherroepelijke bouwvergunning gebracht. Het project is verkocht aan Achmea Vastgoed. Aannemer is De Vries en Verburg uit Stolwijk. De oplevering geschiedt voorjaar 2010. Top Vastgoed heeft een ontwikkelingsportefeuille van ruim 400 miljoen euro. Sinds de oprichting van het bedrijf in 2004 leverde Top projecten op in Kaatsheuvel, Dordrecht, Groningen en Hilversum.

scn 6 | 2008 7

review

Hoe gaat het met…

De Catharinastraat De Catharinastraat, gezien vanaf het Simonplein

De Catharinastraat in Doetinchem werd op 21 mei 1999 geopend en won in 2000 de NRW Jaarprijs. Het stedenbouwkundig ontwerp was haar tijd vooruit. Terwijl de meeste nieuwe projecten in die tijd overdekt waren, was hier al gekozen voor een ‘openstraat’concept. Hoe gaat het na bijna tien jaar met deze bijzondere winkelstraat?

8 scn 6 | 2008

TEKST EN FOTO’S JORINE DE SOET KIR KORDAAT IN RUIMTE JORINE DE SOET IS PROCESMANAGER. ZIJ ADVISEERT EN BEGELEIDT BIJ COMPLEXE HERSTRUCTURERINGSPROCESSEN. WWW.KORDAATINRUIMTE.NL

et ‘openstraatconcept’ is een term uit het juryrapport van de nrw, dat de raad in 2000 opstelde voor de winnende Catharinastraat. Daarnaast roemt zij de stijl, die gekenmerkt wordt door zeer wisselend materiaalgebruik en een sterk wisselend winkelbeeld met toch een heel duidelijke eigen identiteit. Ook daarmee was de ontwikkeling haar tijd ver vooruit. Juist de afgelopen jaren zien we in Nederland dat veel nieuwe winkelontwikkelingen zodanig vormgegeven worden, dat hele straten ineens ontwikkeld worden, maar waarbij de architectonische suggestie gewekt wordt dat de straat bestaat uit individuele winkelpanden. De Catharinastraat had die uitstraling al in 1999. De nieuwe straat heeft een echte ‘centrumuitstraling’ die een natuurlijk deel lijkt uit te maken van de oorspronkelijke binnenstad. LIGGING De straat ligt in het verlengde van de ‘Hamburger-

straat’, aan de andere kant van de Catharinakerk, waar de straat naar vernoemd is en grenst direct aan De Markt en het Simonsplein. Door deze ligging van de nieuwe straat vormt de prachtige historische kerk, die in de veertiende eeuw in gebruik genomen is nu een centraal gelegen plek in het stadscentrum in plaats van de afronding van een winkelgebied, zoals het voorheen was. In het verleden bevond zich op de plek van de Catharinastraat een vleesfabriek. In opdracht van het Spoorwegpensioenfonds ontwikkelde Redema deze fabriekslocatie tot een nieuwe centrumstraat. De straat omvat 6000 m2 bruto vloeroppervlak. Bij de nieuwe ontwikkeling is een parkeergarage gerealiseerd voor 138 parkeerplaatsen. De gemeente exploiteert deze. Daarnaast zijn er 28 woningen.

‘De straat heeft een bijzondere en eigenzinnige uitstraling’ Duidelijk is dat de Catharinastraat in de tijd van de oplevering ruimte kon bieden aan enerzijds enige landelijke keten- en filiaalbedrijven die tot op dat moment nog geen plek gevonden hadden in de binnenstad, anderzijds aan een aantal lokale, zelfstandig ondernemers en franchiseondernemers. NIEUWSGIERIG!? Na zo’n tien jaar willen we bij Shopping Centre News natuurlijk graag weten hoe het met de Catharinastraat gaat en wat er het afgelopen decennium zoal gebeurd is. Daarom hebben we een afspraak gemaakt met Michiel Hustinx, accountmanager Commercieel Beheer bij de Redema Groep. Sinds anderhalf jaar heeft hij de Catharinastraat in portefeuille.

HELDERE STRUCTUUR BINNENSTAD Doel van deze ontwik-

keling was om een uitbreiding van het centrum te realiseren en een kwaliteitsimpuls te geven, opdat Doetinchem haar relatief sterke regiopositie zou behouden. Het kernwinkelgebied in Doetinchem is redelijk helder qua structuur. De ‘Hamburgerstraat’ doet haar naam eer aan door vooral plek te bieden aan bijna alle winkelformules die wij aantreffen op de A1 straten in vergelijkbare steden. Gezien vanuit de Catharinakerk bevinden zich aan het einde van de straat een vestiging van de Hema en v&d. De Hamburgerstraat is dus wat wij wel in vakjargon noemen nogal ‘geblokkeriseerd’. Grappig is dat juist de vestiging van Blokker zich in de Catharinastraat bevindt. Vrijwel parallel aan de Hamburgerstraat loopt de Adelaarstraat/Boliestraat. Deze straat wordt gekenmerkt door een winkelaanbod in het midden-plus, hogere en exclusieve marktsegment. Ook deze straat komt uit bij de Catharinakerk. Parallel aan de Catharinastraat bevindt zich de Grutstraat, die ook uitkomt bij de kerk. Hier bevindt zich voornamelijk (avond)horeca. Aan De Markt/het Simonsplein waaraan de Catharinakerk gelegen is, bevinden zich een aantal horecagelegenheden met beperkte terrasfunctie en een klein aantal winkels.

We treffen elkaar onderaan de Catharinakerk. Nadat we onder het genot van een kop koffie uitgebreid kennis gemaakt hebben, lopen we door de Catharinastraat. Michiel vertelt dat de straat vanaf de oplevering eigenlijk geen leegstand heeft gekend. Er heeft een klein aantal mutaties plaatsgevonden, maar tot op heden is gebleken dat een nieuwe invulling voor een goede markthuurprijs nooit op zich heeft laten wachten. Wat opvalt in de straat is dat het inderdaad net lijkt of er allemaal verschillende winkelpanden staan, waarvan sommige een historische uitstraling hebben, andere een moderne, zelfs bijna industriële. Dit maakt de straat op haar manier spannend. Opvallend zijn de twee torentjes die op verschillende

LEES VERDER OP PAGINA

10 scn 6 | 2008 9

review

VERVOLG VAN PAGINA

plekken in de straat in de buitenbocht (dus goed zichtbaar) letterlijk boven de andere gebouwen uittorenen. Het geeft de straat een bijzondere en eigenzinnige uitstraling. Aan de kleurstelling is duidelijk te zien dat de straat alweer tien jaar oud is. De mintgroene tinten met grijze ondertoon zijn in deze tijd niet meer bepaald hip. WINKELS Op de westelijke hoek van de Catharinastraat met het Simonplein bevindt zich een vestiging van Hennes & Mauritz. Deze winkel is van toegevoegde waarde voor het hele Doetinchemse kernwinkelapparaat en in het bijzonder voor de entree van de Catharinastraat. Aan het begin van de straat, aan de noordoostelijke zijde bevindt zich een klein aantal relatief moeilijk indeelbare, ondiepe winkelpanden met veel étalageruimte. Daar deze ruimte niet effectief en efficiënt in te delen is, zijn er delen dichtgeplakt. Deze indeling is het gevolg geweest van eigendomsverhoudingen in het verleden, toen de straat gerealiseerd werd. Hoewel het functioneren van de straat hier onder niet te lijden lijkt te hebben, komt het de visuele uitstraling niet ten goede. Ongeveer halverwege de straat bevindt zich een vreemde knik, waardoor een soort pleintje zonder pleinfunctie ontstaat. Precies in het zicht van de knik vanaf de Catharinastraat bevindt zich een vestiging van Blokker. Dit is duidelijk een kracht van de straat, daar Blokker een behoorlijke subtrekker is. Het is echter jammer voor de visuele kwaliteit van de straat. In het algemeen hebben filialen van Blokker al niet een heel stijlvolle en ‘glossy’ uitstraling. Dat hoeft ook niet want dat hoort niet bij de formule en bij de doelgroep. Deze vestiging blijkt echter ook nog eens geen positieve uitschieter te zijn; dus op zich goed voor het trekkersbeeld, minder voor de uitstraling. VERSCHUIVING Aan de westzijde van de straat bevindt zich een opvallend mooie vestiging van Bandolera. Iets verderop is een winkel ‘Boek en Buro’ gevestigd, ook een hele fraaie,

‘De branchering sluit aan bij het huidige consumentengedrag. Het publiek loopt van Zeeman naar De Bonnetterie’ 10 scn 6 | 2008

lokaal bekende winkelformule. Er bevindt zich hier echter ook een vestiging van ‘Boekenvoordeel’, die wederom voor de loop- en koopstromen wellicht een positieve rol vervult, maar niet voor de visuele uitstraling. In de richting van het Lyceumkwartier (waar u zo iets meer over kunt lezen) zien we de branchering langzaam verschuiven van modegerelateerde winkels en winkels die mede verleiden tot impuls- aankopen naar formules die zich meer bevinden in de elektronicasfeer en eerder ook doelgericht bezocht zullen worden. Onlangs is de vestiging van Ulla Popken aan het einde van de straat verhuisd, omdat zij meer ruimte nodig had en haar unit dat niet kon bieden. ‘Voor de betreffende ruimte hebben zich misschien wel tien gegadigden gemeld’, zo vertelt Michiel Hustinx zichtbaar tevreden. De nieuwe huurder hier is Schlösser, mannenmode. Deze formule is een voorbeeld van zo’n lokale ondernemer, waar elke stad trots op is; die door zijn heldere en onderscheidende vermogen maakt dat hij zich onderscheidt van andere winkels. ‘Lokaal is deze ondernemer ook echt een begrip hier in Doetinchem’, weet Michiel te vertellen. Deze winkel gaat zich dus vestigen aan het einde van de Catharinastraat en zal daarmee naar verwachting ook de koopstromen door de straat positief beïnvloeden. CATHARINASTRAAT ALS DOEL OP ZICH ÉN ALS VERBINDINGSSTRAAT Vanuit die optiek lijkt de Catharinastraat heel

goed te functioneren. Op dit moment wordt er een locatie aan het eind van de straat gerealiseerd door Verkerk Bouw. Hier wordt naar verwachting in 2010 de grootschalige winkellocatie ‘Het Lyceumkwartier’ van ongeveer 3500 m2 bvo opgele-

review

Westelijke hoek van de Catharinastraat

De 14e-eeuwse Catharinakerk

verd met achttien luxe stadsappartementen. Ondergronds wordt een parkeergarage gerealiseerd met 90 parkeerplaatsen. De nieuwe garage wordt intern verbonden met de bestaande Catharinagarage. Naar verwachting zal deze nieuwe ontwikkeling de loopstromen door de Catharinastraat intensiveren. Wanneer er winkelvoorzieningen met eigen trekkracht gevestigd worden aan het einde van de Catharinastraat, krijgt deze straat naast haar eigen huidige trekkracht ook nog een transferfunctie tussen de Hamburgerstraat en het nieuwe Lyceumkwartier. STRAAT VINDT AANSLUITING BIJ MODERN CONSUMENTENGEDRAG Ook op dit moment functioneert de straat

goed, aldus Michiel Hustinx. Kijken we naar de branchering dan kan dat ook. De branchering sluit aan bij het huidige gedrag van consumenten. Tegenwoordig koopt men overal zijn spullen ongeacht inkomensniveau of sociaal-maatschappelijke achtergrond. Consumenten gaan van Zeeman naar De Bonneterie. Twee boekwinkels in elkaars directe nabijheid; één in de discountsfeer en één van betere kwaliteit versterken elkaar onderling natuurlijk. Ook bevinden er zich best wat winkels in mode en modeaccessoires. Het feit dat zich in de richting van het Lyceumkwartier wat meer doelgericht te bezoeken formules bevinden, bevordert uiteraard de loop in de straat. SAMENVATTEND Qua functioneren is de Catharinastraat

duidelijk een goede ontwikkeling. De straat is van toegevoegde waarde voor het hele Doetinchemse centrum en biedt een brede schakering aan invullingen. In de toekomst, wanneer

het Lyceumkwartier opgeleverd wordt en goed ingevuld is, zal deze functie alleen nog maar toenemen. De uitstraling van de straat komt overeen met de uitstraling van een aantal A1 winkelstraten zoals we die kennen in andere kernwinkelgebieden. Een aantal winkels presenteert zich opvallend goed; een aantal winkels presenteert zich wat minder goed. Ook vinden we hier winkels in alle marktsegmenten, behalve het exclusieve segment. Juist doordat er een brede schakering is aan branches en marktsegmenten, is de straat in haar totaliteit moeilijk te positioneren. Dit in tegenstelling tot de andere centrumstraten in het Doetinchemse kernwinkelapparaat zoals de Hamburgerstraat en Adelaarsstraat. Hoewel soms de neiging kan ontstaan hier invloed op uit te oefenen, is juist dit waarschijnlijk de kracht van de straat. In de Amsterdamse Kalverstraat kan men ook nog steeds over de hoofden lopen, terwijl die straat, behalve dat het ‘De Kalverstraat’ is qua branchering en marktsegmentatie door de jaren heen ook niet altijd goed te positioneren is geweest. Verder geeft de straat een aardig beeld van de tijd waarin ze gerealiseerd is. De Catharinastraat is een van de eerste, zo niet wellicht de eerste opgeleverde straat in een Nederlands kernwinkelgebied waar men gekozen heeft voor separaat ogende winkelpandjes, hier en daar voorzien van wat architectonische frivoliteiten, die een duidelijke weergave zijn van het tijdsbeeld toen. Op basis van de wandeling die Michiel en ik gemaakt hebben en het druktebeeld in de straat, ontstaat de indruk dat dit project ook op termijn haar nrw-prijs aan het waarmaken is.

scn 6 | 2008 11

,O^KKVN ZK\UO\OX OX ^YMR VYcKVO UVKX^OX) ,O^KKVN ZK\UO\OX OX ^YMR VYcKVO UVKX^OX)

Een unieke winkelervaring begint met een goede entree. Met de @Loyalty oplossing kunt u parkeren onderdeel maken van uw marketingstrategie. Met de loyalty-card kan de klant punten of geld sparen. Deze punten zijn inwisselbaar in de winkel of te gebruiken voor het betalen van het parkeertarief. 'H YRRUGHOHQ RS HHQ ULM

Parkeren als onderdeel van marketingstrategie Inzicht in consumentengedrag en bestedingspatronen Mogelijkheid tot samenwerking met andere segmenten om uw marketingconcept kracht bij te zetten (hotel, attractiepark, etc.)

Geïnteresseerd in onze parkeeroplossingen?

0180-692100 - info@skidata.nl - www.skidata.nl

D e s c h o o n s te o p l o s s i n g ! De conducteur, de pompbediende, de melkboer: verdwenen zijn ze door prijsconcurrentie en bezuinigingen. Maar FVH heeft de huismeester in ere hersteld. Bij het onderhoud van winkelcentra werkt FVH dienstverlenend met een vast aanspreekbare huismeester die er altijd is. Zowel de winkelier als het winkelend publiek hebben hier een goed en vertrouwd gevoel bij. Dat is wel zo prettig. Ook voor uw rendement, want de aanpak van FVH (schoon, goed onderhouden én veilig) heeft bewezen een positief resultaat voor huurders te realiseren en dat heeft uiteindelijk ook een gunstige invloed op de waarde van uw vastgoed! Wilt u geen huismeester maar wel een schoonmaakbedrijf die haar afspraken nakomt, ook dan is FVH de specialist op winkelcentra.

Shopping Centre Services

Hoge Rijndijk 3 – 3449 HA Woerden Tel.: 0348-41 64 94 – Fax: 0348-41 93 41 www.fvhfacility.nl - info@fvhfacility.nl Lid NRW - VCA /2004 - NEN 4400

projecten

Nieuw stadshart Geleen ofﬁcieel geopend

projecten kort STERRENHOF ENSCHEDE VERKOCHT DNA, EEN SAMENWERKINGSVERBAND tussen Woningcorporatie Domijn en AM Vastgoedontwikkeling, heeft overeenstemming bereikt met ING REIM over de verkoop van het toekomstig winkelcentrum Sterrenhof in de wijk Twekkelerveld in Enschede. De transactie werd tot stand gebracht door WPM Groep uit ‘s-Hertogenbosch. Beltman Architecten uit Enschede is verantwoordelijk voor het ontwerp en Koopmans Bouw te Enschede is gecontracteerd als hoofdaannemer van het project. De herontwikkeling omvat bijna 7000 m2 winkelruimte. De koop van het huidige pand van Albert Heijn aan de Maanstraat van Ahold Vastgoed maakt onderdeel uit van de overeenkomst. Het totale winkelaanbod zal verdeeld zijn in 65 procent food, 25 procent non-food en 10 procent horeca en dienstverlening. De oplevering staat gepland in het derde kwartaal van 2010.

Een spectaculaire licht- en klankshow bracht op 20 november licht en kleur in het nieuwe stadshart van Geleen. Met 12 duizend vierkante meter winkelruimte, woningen en een cultureel centrum is het nieuwe centrum nu een feit.

eleen nieuwe stijl is in trek, want inmiddels is alle nieuwe winkelruimte verhuurd. De appartementen boven de winkelruimten aan de Markt worden in december opgeleverd. De investering in het stadshart bedraagt 60 miljoen euro. Burgemeester Cox: “Dit nieuwe stadshart is heel belangrijk om Geleen als service- en koopcentrum weer terug op de kaart te zetten. Met een aantrekkelijk, compact en nieuw centrum kunnen we kopers uit onze eigen stad weer terug binden aan onze stad. Er is geen reden meer om naar Maastricht, Beek, Roermond of Maasmechelen te gaan om te winkelen. Geleen heeft ’t, zelfs niet alleen voor onze eigen inwoners, maar voor alle inwoners van de westelijke mijnstreek.”

ONTWIKKELING Het centrumplan van

Geleen is een initiatief van 3W, bouwontwikkeling Jongen en gemeente Sittard-Geleen. De ontwikkeling is gestart in december 2002. De Amsterdamse architectenbureaus Rijnboutt Van der Vossen Rijnboutt, Hendriks Schulten en MH1 architecten uit Nuth tekenden voor het ontwerp. De openbare inrichting is naar een ontwerp van Vandehoek Coenegracht + Kromwijk uit Maastricht. Om

de consument langer in het centrum te houden, is een duidelijk accent gelegd op de verbetering van de leefbaarheid en verblijfskwaliteit van de openbare ruimte. Het winkelhart van Geleen is tevens een gezond stadshart door de toepassing van innovatieve en duurzame technieken.

VLEUTERWEIDE CENTRUM GESTART DE ONTWIKKELAARS Multi Vastgoed en Fortis Vastgoed Ontwikkeling zijn eind november begonnen met de bouw van Vleuterweide Centrum, het nieuwe centrumgebied voor het westelijk deel van Leidsche Rijn. Het project, gelegen aan een waterpartij en het HOV-tracee, omvat 15.000 m2 winkels, 2500 m2 kantoren, 185 huur- en 105 koopappartementen, koopwoningen en parkeervoorzieningen. Multi Vastgoed is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en realisatie van de woningen. Fortis Vastgoed Vermogensbeheer is eigenaar van de winkels en de parkeergarage. De turn-key overeenkomst met Multi en Fortis Vastgoed Ontwikkeling werd eerder dit jaar ondertekend. Het centrumgebied is een uniek concept dat zich kenmerkt door een authentieke stedenbouwkundige opzet, gebouwen en markante architectuur, onder andere met Oudhollandse gevels die aan grachtenpanden doen denken. Het project zal naar verwachting eind 2010 worden opgeleverd.

CULTUURCLUSTER Met de bouw van

het CultuurCluster is in 2003 de eerste aanzet gegeven tot de opwaardering van het centrum van Geleen. Op de plek van de Hanenhof staat nu een multifunctioneel gebouw waarin behalve een zalencentrum met een grand café, de muziekschool en de openbare bibliotheek, 55 luxe appartementen en een parkeergarage voor bewoners zijn ondergebracht. Ook omroep Start kreeg onderdak in het nieuwe gebouw. In 2005 ging de schop in de grond voor de sloop van een aantal gebouwen, om uiteindelijk in 2006 te kunnen starten met de bouw. In de zomer van 2008 konden de ondernemers beginnen met de afbouw van hun winkels, begin november was de bestrating gereed en sindsdien is het nieuwe hoofdwinkelcircuit Salmstraat, Raadhuisstraat, Markt, Ansemburgstraat en de nieuwe Gravenstraat volledig in gebruik genomen.

CORNELISLAND TREKT WOONWINKELS H.I.A. VASTGOED UIT HENDRIK-IDO-AMBACHT, actief sinds begin 2008, wist ondanks de recessie enkele interessante marktpartijen aan te trekken voor de toekomstige woonboulevard Cornelisland in Barendrecht. De eerste paal is eind november geslagen door wethouder Schreurs van Barendrecht. Onder de huurders zijn woonformule Woonexpress (7500 m2), Interieur Modern (designmeubilair, 1400 m2), babyspeciaalzaak Prénatal (1350 m2) en de regionale winkels Mooi & More Wonen (2500 m2) en Alexander Slaapcomfort (2000 m2). Alle ruimtes zijn verdeeld over twee lagen. Vooralsnog behelst het nieuwbouw-programma in deze eerste fase de ontwikkeling van twee hectare winkelruimte en 4000 m2 kantoor. Begin 2010 is de opening gepland. De transacties kwamen allen tot stand via Bekon Vastgoed uit Hendrik-Ido-Ambacht en partner in H.I.A. Vastgoed, in collegiale samenwerking met Batenburg Bedrijfshuisvesting uit Rotterdam.

scn 6 | 2008 13

theorie

Nijmegen krijgt het beste rapport

Bezoekers over de De sfeer is er goed. De auto nemen we nauwelijks nog, vaak omdat parkeren een probleem is. En ondanks dat het aanbod langzaamaan eenzijdig begint te worden, kun je er uitstekend winkelen. Vooral als je jong bent. Waar? In de binnenstad!

DOOR JOCHEM VAN DEN BERG (*)

anaf het moment dat we ermee begonnen is de binnenstad dé plek om te winkelen en dat zal het, ondanks alle bedreigingen aan de stadsranden en uitvalswegen, voorlopig ook blijven. Maar welke mensen winkelen in onze binnensteden? Wat vinden shoppers van ‘hun’ winkelstraat? Welke winkels mist men? En wat voor type consumenten trekt welke stad gemiddeld? Met Winkelen in… de top 10 van Nederland, de eerste editie van een nieuwe onderzoeksreeks, geeft Strabo antwoord op deze vragen. En meer. In de belangrijkste winkelstraten van de tien grootste steden heeft Strabo ruim 2000 bezoekers naar hun mening gevraagd (en tevens profiel en gedrag in kaart gebracht). De bezoekers hebben aan een tiental aspecten een rapportcijfer toegekend. Het gaat hier onder andere om het winkelaanbod, de sfeer, de inrichting, de horeca en de parkeergelegenheid. Met deze rapportcijfers laten de verschillende binnensteden zich eenvoudig met elkaar vergelijken. Bovendien heeft men aangegeven welke winkels men mist in de binnenstad. Daarnaast is er bij het onderzoek gebruik gemaakt van Mosaic-gegevens van Experian om het beeld van de binnenstadbezoeker zo compleet mogelijk te maken. Een overzichtje ziet u op deze pagina. Er wordt niet alleen een beeld geschetst van de binnenstadbezoeker per stad, tevens worden ook de tien grootste steden met elkaar vergeleken. Net zoals je niet over één binnenstad kunt spreken, is er ook geen sprake van één binnenstadbezoeker. Of zelfs niet van één soort publiek. In de binnenstad van het ‘jonge’ Almere vind je vooral gezinnen, met vaak jonge kinderen. Terwijl in Amsterdam een groot deel van het winkelend publiek nog een opleiding volgt, zijn in Den Haag en Nijmegen veel bezoekers gepensioneerd. Desondanks zijn er bepaalde overeenkomsten tussen de verschillende steden, waardoor er een beeld ontstaat van de binnenstadbezoeker.

WEINIG MENSEN VAN MIDDELBARE LEEFTIJD Onze bin-

nensteden worden gedomineerd door een jong publiek, aangetrokken door de toenemende aanwezigheid van modeke-

14 scn 6 | 2008

tens als H&M, Zara of Vero Moda. Met name bezoekers van middelbare leeftijd (tussen 35 en 55 jaar) zijn ondervertegenwoordigd. Zij hebben een baan, een gezin en - daardoor - weinig tijd. Ze bezoeken de binnenstad wel, maar doen dat minder vaak en doelgericht. Jonge gezinnen, met vaker gedeeld ouderschap, zijn net zoals gepensioneerden wel ruim aanwezig in de binnensteden. Winkelen is nog altijd een bezigheid die vooral vrouwen doen en dat vaak alleen. Al lijkt het erop dat de man verrassend genoeg toch meer zin heeft om te winkelen dan om boodschappen te doen. De binnensteden worden vooral bezocht door de ‘eigen’ bewoners, een uitzondering daargelaten. Zo kent Eindhoven, als gevolg van het ontbreken aan concurrentie in de omgeving, een grotere toevloeiing dan Amsterdam. Almere maakt, ondanks de ontwikkeling van het nieuwe Stadshart, nog weinig indruk op mensen buiten de eigen gemeentegrenzen. De, inmiddels bijna geaccepteerde, onbereikbaarheid van de binnenstad met de auto heeft erin geresulteerd dat we de binnenstad vooral met het openbaar vervoer bezoeken. Doordat onze binnensteden over een Centraal Station beschikken, wordt de bereikbaarheid uitstekend beoordeeld. Het parkeren

AMSTERDAM

KALVERSTRAAT

ROTTERDAM

BEURSTRAVERSE/LIJNBAAN

DEN HAAG

SPUISTRAAT

UTRECHT

STEENWEG

EINDHOVEN

RECHTESTRAAT/DEMER

TILBURG

HEUVELSTRAAT

ALMERE

STATIONSSTRAAT

GRONINGEN

HERESTRAAT

NIJMEGEN

BROERSTRAAT

BREDA

GINNEKENSTRAAT

binnenstad wordt, met uitzondering van Almere, matig beoordeeld. Absolute dieptepunt in de waardering vormt Amsterdam. UITSTEKEND WINKELAANBOD Het binnenstedelijke winkel-

aanbod sluit uitstekend aan op de wensen van de bezoekers. De binnenstad is dan ook de enige plek waar het volledige winkelspectrum aanwezig is: van Bijenkorf tot kruidenier en van elektronicagigant tot fotovakhandel. Toch is er enige weerstand tegen het winkelaanbod. Het voornaamste commentaar richt zich op het gebrek aan diversiteit. Een deel van de bezoekers ziet de oplossing in een verdere uitbreiding van het modeaanbod. De Brabantse steden Eindhoven, Tilburg en Breda beschikken over de beste horecavoorzieningen. Niet verrassend gezien het wat meer Bourgondische karakter van het zuiden van Nederland. Met de nadrukkelijkere aanwezigheid van planmatig ontwikkelde winkelcentra is men gewend geraakt aan het aanbod aan openbare voorzieningen aldaar. Een aanbod dat van oudsher afwezig is in de binnenstad, maar een afwezigheid dat altijd voor lief werd genomen. Destijds voldeed een bezoek aan de toiletjuffrouw van v&d. Tegenwoordig is het ontbreken van een openbaar toilet een gebrek. NIJMEGEN Ondanks de lastige vergelijking springt één binnenstad eruit: Nijmegen. De sfeer, het horeca-aanbod, het uiterlijk en de netheid worden zeer goed beoordeeld. Daarnaast krijgen de openbare voorzieningen hier als enige een positief oordeel. Het winkelaanbod is echter het sterkste punt. Het hoogste cijfer kreeg de Nijmeegse binnenstad voor de diversiteit van het winkelaanbod. Winkelen in…de top 10 van Nederland is een toevoeging aan de bestaande kennis over consumentengedrag in grootstedelijke winkelgebieden. De uitkomsten kunnen voor gemeenten en vastgoedprofessionals als uitgangspunt dienen om het winkelaanbod optimaal af te stemmen op de vraag van consumenten. Voor retailers geeft het inzicht in het consumentenprofiel van een potentiële vestigingslocatie. Winkelen in…de top 10 van Nederland biedt dit alles op een overzichtelijke en prijsvriendelijke manier.

INDIEN U DE VOLLEDIGE, ZEER UITGEBREIDE RESULTATEN WILT ONTVANGEN VAN CONSUMENTENPROFIELEN IN DE BINNENSTEDEN VAN DE TIEN GROOTSTE STEDEN, GA DAN NAAR WWW.STRABO.NL EN DOWNLOAD HET

De Traverse in het Almeerse stadshart

Opnieuw prijs voor Stadshart Almere Stadshart Almere heeft de ICSC MERIT award gewonnen tijdens de ICSC Global Award verkiezingen in Phoenix, Arizona op 3 december.

tadshart Almere won de ICSC-prijs in de hoofdcategorie large mixed-use retail projects. De ﬁnale in deze hoofdcategorie ging tussen zeven projecten, waaronder The Domain in Austin, SihlCity in Zurich en Midtown in Tokyo. Het Poolse Manufaktura won de Designprijs in dezelfde categorie. De ICSC Europe reikte eerder dit jaar al de ReSTORE Award uit aan Almere. STADSHART ALMERE Het stedenbouwkundige plan van het Stadshart Almere is van de hand van Rem Koolhaas en Floris van Alkemade (OMA). De jury was onder de indruk van hun plan, waarbij integratie van een ‘benedenwereld’ (parkeren en openbaar vervoer) en een ‘bovenwereld’ (winkels, horeca, wonen, een hotel, bibliotheek, bioscoop en schouwburg) werden gerealiseerd. “Na de Neprom-prijs 2007 en de ReSTORE Award begin 2008 is het geweldig om nogmaals internationale erkenning van ICSC te ontvangen”, aldus Jos Melchers, directeur Bouwfonds MAB. JURYRAPPORT De jury beschreef het nieuwe stadshart in het rapport met lovende woorden. “Met name door ingenieuze architectuur is een kloppend en futuristisch Stadshart ontstaan. Dit multifunctionele project stijgt op uit een ondergronds netwerk van parkeren en vervoer, dat tegelijkertijd toegang geeft aan winkels die in bovenwereld gevestigd zijn. Op deze manier is een golvend tapijt ontstaan van detailhandel. Daar boven bevinden zich de stadappartementen met aangrenzende daktuinen. ”

BESTELFORMULIER VOOR HET RAPPORT WINKELEN IN… DE TOP 10 VAN NEDERLAND (€ 99,-, EXCLUSIEF BTW). U KUNT OOK EEN MAIL STUREN NAAR INFO@STRABO.NL OM HET BESTELFORMULIER AAN TE VRAGEN.

DRS. JOCHEM VAN DEN BERG IS PROJECTLEIDER BIJ STRABO BV, 0206260817 / VANDENBERG@STRABO.NL.

Het Stadshart Almere is een ontwikkeling van de Almere Hart cv – een samenwerkingsverband van Bouwfonds MAB Ontwikkeling CVG uit Den Haag en Blauwhoed Eurowoningen uit Rotterdam – en de gemeente Almere. Eigenaar van de commerciële ruimte is Unibail-Rodamco. Kijk ook op www.stadshart-almere.nl.

scn 6 | 2008 15

internationaal

Liverpool Stad aan de Mersey swingt weer als vanouds

van (nood)lijdend Liverpool, stad aan de Mersey: het nieuwe waterfront

SSM Retail Platform heeft eind oktober 2008 met een groep van 25 professionals Liverpool bezocht. Een stad in transitie. DOOR HANS VAN TELLINGEN (*)

16 scn 6 | 2008

an origine is Liverpool redelijk arm. Een stad vol Ierse immigranten die zich hier tijdens de ‘great famine’ vestigden. In de jaren zestig scoort Liverpool echter als culturele broedplaats. Dan heb ik het over de Mersey Beat. Met onder andere de ‘tamelijk bekende’ Beatles en Gerry –“You’ll never walk alone”– and the Pacemakers als vertegenwoordigers. Deze culturele bloei viel samen met de bloeiperiode als winkelstad. In de jaren zestig was Liverpool (na Londen en Glasgow) zelfs de belangrijkste winkelbestemming voor de Britten. Maar daarna ging het snel bergafwaarts. Vooral sinds de jaren tachtig. Het was armoe troef. En had Liverpool als winkelbestemming afgedaan. Zo kon je tot voor kort veel winkelende ‘Liverpudlians’ (inwoners/fans van Liverpool, oftewel ’the Reds’) tegenkomen in de op een klein uur afstand gelegen stad Manchester. Met een net woord heet dat koopkrachtafvloeiing. Maar in voetbaltermen is dat een doodzonde. Alsof je een groep vrolijk winkelende Feyenoordfans ontwaart in de Kalverstraat. Of de Ajax F-Side goedgemutst ziet rondsjokken op de Lijnbaan. Een vreemde gewaarwording. Die koopkrachtafvloeiing is echter gekeerd. Er vloeit sinds kort zelfs zeer veel koopkracht naar Liverpool toe! De binnenstad van Liverpool wordt dan ook stevig onder handen genomen. Je moet het ze nageven, die Britten. Ze kunnen de boel laten verslonzen. Daar zijn ze zelfs erg goed in. Maar als de kogel door de kerk is, weten ze ook van aanpakken. In luttele jaren tijd is (nood)lijdend Liverpool leidend geworden. En was de SSM aldus getuige van een klein wereldwonder. Winkels en Waterfront (revitalisatie Albert Dock, de nieuwe muziektempel Kings Waterfront, een nieuw museum, een cruise terminal en nog veel meer) worden gezamenlijk gerenoveerd en uitgebreid.

internationaal

CULTURELE HOOFDSTAD EN HOOFDSTAD VAN DE RENOVATIE Liverpool is in 2008 culturele hoofdstad van Eu-

ropa. Maar zou ook als hoofdstad van de renovatie uitgeroepen kunnen worden. Grosvenor is de Britse ontwikkelaar die de competitie heeft gewonnen om Liverpool ONE te ontwikkelen. Dat een verbinding vormt tussen het Waterfront en het aloude kernwinkelgebied. Dat van origine met name bestaat uit de hoofdassen Church Street en Lord Street. Maar nu dus is uitgebreid met Liverpool ONE. Het project omvat onder meer 160 winkels. Verdeeld over 154.000 m2. Waaronder twee warenhuizen (John Lewis en Debenhams). Verder is er sprake van 21.500 m2 leisure (waaronder een Odeon-bioscoop met veertien zalen), twee hotels (Hilton en Novotel), 600 apparte-

tot leidend Liverpool ONE

menten, een parkeergarage met 3.000 parkeerplaatsen en een busstation. Het winkelcentrum (nog niet helemaal af ) telt ongeveer 400.000 bezoekers per week. En dat is een indrukwekkend aantal. DE PERFECTIE BENADEREND Veel aandacht is besteed aan de openbare ruimte en architectuur. Met in totaal dertig verschillende gebouwen. Ontworpen door bijna even zoveel architecten. Je verwacht dan een allegaartje. Maar dat is het niet. Uiteraard is het ene hoekje leuker dan het andere. Het is maar net wat je persoonlijke smaak is. Maar het totale winkelcentrum oogt toch als een geheel. Een geheel dat organisch past in de historische binnenstad. Een winkelcentrum dat de perfectie benadert. En er ongetwijfeld met vele nationale en internationale prijzen vandoor zal gaan. ZES UITGANGSPUNTEN Liverpool ONE is ontwikkeld vanuit zes uitgangspunten. De eerste is ‘make new rules’. Hiermee wordt bedoeld dat het winkelcentrum moet ogen als onderdeel van het kernwinkelgebied. Als een verzameling open straten, die elk anders ogen, maar tegelijkertijd een organisch geheel vormen. Het tweede uitgangspunt is ‘involve everyone’. Hiermee wordt dan ‘de consument’ bedoeld. Een onderzoek onder 10.000 consumenten (u begrijpt, dit klinkt mij als muziek in de oren) heeft opgeleverd dat er voor elk type consument wat ‘te halen’ is. Liverpool ONE is er voor iedereen. Voor elke levensfase. Voor elke inkomensgroep. En voor elke ‘life style’. ‘Love the city’ is het derde uitgangspunt. Liverpool ONE past met name heel goed bij Liverpool. Qua architectuur. Qua stratenpatroon. Qua beleving. Oud mengt zich met nieuw. Renovatie mixt met nieuwbouw. Historisch-cultureel verant-

woord. En toch hypermodern. ‘Think Big’ is de vierde pijler. Waarvan akte. Er wordt niet gekeken op een vierkante meter meer of minder. Het woord ‘polderen’ of ‘dpo’ kennen ze niet in Engeland. Gelukkig maar! Vijfde doelstelling is ‘create more’. Er is geen sprake van monofunctionaliteit. Winkelen is geen doel op zich, maar onderdeel van een alomvattend stedelijk patroon. ‘Be the Best’ is het finale zesde uitgangspunt. Daar zijn ze uitstekend in geslaagd! VIER WINKELDISTRICTEN Liverpool ONE bestaat uit vier

winkeldistricten. Elk bestemd voor een bepaald type bezoekersprofiel. Zo is Hanover Street er voor de (groeiende) stedelijke bevolking. Met originele winkelconcepten. Peter’s Lane is de plek voor de welgestelden, die in de dorpen rondom Liverpool wonen. Paradise Street is er voor de hippe jeugd. South John Street is de plek voor de gezinnen met kinderen, voor ‘the middle class’ zo u wilt. Met aan elke kop van de straat een ‘anchor store’, te weten John Lewis en Debenhams. LIVERPOOL ONE MET STIP OP ÉÉN Liverpool mag trots zijn.

Als culturele hoofdstad. Als geboortegrond van the Beatles (en bedevaartsoord van de babyboomers). Als organisator van de MTV Awards (ook bij de huidige jeugd staat Liverpool op de kaart). Als havenstad met het mooiste Waterfront van Europa (Albert Dock). En als winkelstad met het beste dat er op winkelgebied tot dusverre gemaakt is. Met Liverpool ONE staat de stad wat dat betreft ook bij mij op nummer één. Met stip! (*) DRS. HANS P. VAN TELLINGEN IS ALGEMEEN DIRECTEUR VAN STRABO BV, MARKTONDERZOEK EN VASTGOEDINFORMATIE, WWW.STRABO.NL. REACTIES?: VANTELLINGEN@STRABO.NL.

scn 6 | 2008 17

review

e voorbereidingen voor Mapic 2008 verliepen dit jaar uitstekend, met als resultaat 350 stands (tien procent meer dan in 2007) en vooral meer stands van retailers (een toename van dertig procent) dan in het vorige jaar. De reserveringen hiervoor werden echter ruim voordat de financiële wereldmarkt instortte gemaakt. En dat échec heeft gevolgen gehad, ook voor Mapic. Maar niet per se allemaal negatief. Zeker, de bezoekersaantallen zijn wat gedaald, volgens opgave van Mapic met tien procent. En op de eerste beursdag heerste er een wat timide, ja zelfs angstige stemming. Alsof iedereen een enorm pak op z’n donder had gehad, dan wel verwachtte dit de komende dagen alsnog te krijgen. Links en rechts spraken wij wat mensen uit het winkelvastgoed aan en hun commentaar valt samen te vatten als: 1) het geld is verdampt en dat zal consequenties hebben voor de uitvoering van projecten; 2) we moeten weer terug naar de basis en ons met het echte ontwikkelingsvak gaan bezig houden. Terug naar het bezoekersbeeld: op de eerste twee dagen waren er zowel stille als zeer drukke momenten te zien. De algehele teneur bij de Nederlandse standhouders was toch wel dat het merkbaar minder druk dan vorig jaar was. Echter, drukte

zegt niet veel over de kwaliteit van het bezoek en het contact. En primair is Mapic natuurlijk een beurs, met als functie vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Is dat gelukt? Was er sprake van een ‘retailer-staking’ of juist niet? POSITIEF Marcel Kokkeel (board Multi) zegt het als volgt: ‘Dit is beslist een positieve beurs en we zien veel retailers, houden veel gesprekken en ook worden er contracten getekend. Gelukkig is er toch nog een zeker optimisme in de markt.’ Maar men heeft het ook over back to basics. Hoe zie jij dat? ‘Dat wil gewoon zeggen dat je niet meer alles kunt doen. Of je nu retailer of vastgoedpartij bent, je moet je hier naar zetten. Ook Multi zal zich focussen op de dingen waar we goed in zijn en waar we op korte termijn doorbraken in kunnen bereiken. Belangrijk is dat we met elkaar niet een negatieve houding aannemen, maar positivisme creëren.’ Laten retailers al verstek gaan? Kokkeel: ‘De retailers zijn nog volop geïnteresseerd in goede projecten, maar maken wel hun keuzes.’ Contracten werden er ook op de stand van Bouwfonds MAB getekend. Media Saturn tekende voor 14400 m2 voor een winkel in het woonthemacentrum Domus te Parijs. Jan Eijkemans

Mapic 2008 Meer stands voor minder bezoekers. Dat is de ultrakorte samenvatting van de Mapic dit jaar. De recessie was ook in Cannes voelbaar. Toch lieten de meeste standhouders positieve geluiden horen. SCN noteerde enkele opvallende uitspraken. Sfeerimpressies van de Nederlandse beursstands

18 scn 6 | 2008

review van Bouwfonds MAB: ‘We hadden pech met de eerste huurder, maar hebben deze grote unit nu toch prima ingevuld.’ Roland Weise van Media Saturn heeft al 28 outlets in Frankrijk, en zegt dat de vestiging in Domus dubbel zo groot wordt als de andere. ‘Ons filiaal in Domus wordt een fascinerende ontwikkeling, waar we iedereen mee zullen verbazen.’ Eijkemans meldt dat het Domus-concept nu ook elders in Europa gerealiseerd zal worden. Voor Hamburg, Frankfurt en München is men al opgestart. ‘We kijken verder naar Stockholm en mogelijk ook Spanje.’ Over de geringere bezoekersaantallen van Mapic deze keer zegt Weise: ‘Mapic gaat terug naar haar wortels, wordt meer professioneel. De mensen die er nu zijn die doen er toe.’ Dus de kinderen hebben de speeltuin verlaten’? Weise: ‘Beslist en ook het zand is weg!’ Eijkemans: ‘...en de cowboys ook.’ TRENDS Shopping Centre News trof ook Linda Kruit, algemeen secretaris van de nrw. Haar commentaar: ‘Dit is mijn vierde Mapic en het valt onmiddellijk op dat het stuk rustiger is. Maar dat vind ik eigenlijk wel prettig en ook heb ik het idee dat de echte kwaliteit wel aanwezig is. Overigens is ook buiten het beursgebouw te zien dat het rustiger is: er waren altijd

veel mensen die buiten de Mapic hun zaken deden en die zijn er nu ook minder.’ Over de financiële situatie: ‘Sommigen proberen het onderwerp te vermijden, willen elkaar niet de put in praten. Maar ja, investeerders zitten nu toch met het probleem dat er geen geld te krijgen is en dat heeft consequenties voor deze handel. De hele procesgang wordt trager. Toch wordt gezegd dat de situatie in Nederland nog mee valt.’ Welk trends signaleert Linda Kruit? ‘Wat je overwegend hoort is dat er nu een tendens is om beter naar de consument te luisteren, wat overigens ook een speerpunt van de nrw is. Er wordt ook steeds beter naar de retailers geluisterd, omdat die natuurlijk een directe relatie met de consument hebben. Het is meer en meer van belang dat men z’n winkelcentrum onderscheidend houdt, gaat ‘branden’, betere gaat afstemmen op die consument.’ Resumerend wordt er door veel Nederlandse participanten toch heel positief geoordeeld over Mapic 2008. Het wordt natuurlijk afwachten of de recessie voor 2009 gevolgen laat zien in de reserveringen voor standruimte. Ons advies: ook in slechte tijden moet u laten zien dat u er bent en zaken wilt doen!

SCN WEB JOURNAAL VAN DEZE INTERVIEWS VINDT U EEN VIDEOVERSLAG OP WWW.SCNEWS.EU

Even uitblazen in het mondaine Cannes WINNAARS VAN DE MAPIC EG RETAIL AWARDS: ■ RETAIL SUCCESS STORY KOTON, TURKIJE ■ RETAILER CONCEPT DESIGUAL, SPANJE ■ ONTWIKKELAAR ORTA GAYRIMENKUL YATIRIM HIZMETLERI VE TURIZM A.S, TURKIJE ■ SHOPPING CENTRE CABOT CIRCUS (HAMMERSON AND LAND SECURITIES), GROOT-BRITTANNIË ■ CONSULTANT CUSHMAN & WAKEFIELD, GROOT-BRITTANNIË ■ BESTE ECO-INITIATIEF MODUS PROPERTIES (GRAND ARCADE SHOPPING CENTRE), FRANKRIJK ■ URBAN REGENERATION INITIATIVE BELFAST CITY CENTRE REGENERATION DIRECTORATE,GROOT-BRITTANNIË ■ PRESTATIE VAN HET JAAR BOB BRIDGER, VICE PRESIDENT RETAIL APPLE, U.S.A ■ RETAIL PERSOONLIJKHEID VAN HET JAAR DAVID LEINO, SENIOR VICE PRESIDENT ABERCROMBIE & FITCH, USA

scn 6 | 2008 19

Piazza | Eindhoven

Getting you there.

Fortis Vastgoed Ontwikkeling geeft mens en bedrijf de ruimte, zowel in het landelijk als het stedelijk gebied. Met een lange termijnvisie realiseren we onderscheidende oplossingen voor vitale woon-, werk-, winkelen leefomgevingen, die niet alleen nu, maar ook in de toekomst aan de eisen van de klant voldoen. Beter wonen, beter werken, beter leven. Dat is onze ambitie. www.fortisvastgoedontwikkeling.nl

Vastgoed Ontwikkeling

theorie

uurzame en kwalitatief hoogwaardige stedelijke ontwikkeling vraagt in toenemende mate om samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en andere partijen. Dit geldt voor stedelijke ontwikkeling in het algemeen, maar in het bijzonder voor de totstandkoming van vitale, aantrekkelijke werklocaties zoals bedrijventerreinen en winkelcentra. De ontwikkeling en het beheer van werklocaties is gebaat bij een meer integrale aanpak waarbij de ontwikkeling van de werklocatie bezien wordt in relatie tot de ontwikkeling van de stad of regio. Dit uitgangspunt staat centraal bij de nieuwe leergang Park en City Management die de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met de stichting Centrum Lokale Ondernemerskringen (clok) en de Nederlandse Vereniging van Binnenstedelijke Ondernemers (nvbo) aanbiedt. VERANDERING Economische, politieke, sociaal-culturele, de-

mografische en technologische ontwikkelingen veranderen continu de voorkeuren (preferenties) en mogelijkheden van bewoners, bedrijven, bezoekers en investeerders. Relevante trends zijn bijvoorbeeld de transitie naar een kenniseconomie, globalisering met de bijbehorende voor- en nadelen, klimaatverandering, vergrijzing, stijgende (en weer dalende) energieprijzen, en de terugtredende overheid die de laatste maanden weer duidelijk naar voren treedt. Dergelijke ontwikkelingen beïnvloeden stedelijke ontwikkeling – ze hebben onder meer geleid tot de ontwikkeling van polycentrische systemen – en daarmee de benodigde interventies van het stedelijk management, waartoe we niet alleen de lokale overheid rekenen maar in feite alle partijen die een belang hebben bij een duurzame ontwikkeling van de stad. Ook bedrijven – of het nu gaat om industrie, retail of dienstverlening – zouden vanuit hun belang bij een goed georganiseerde en aantrekkelijke omgeving betrokken moeten zijn bij de ontwikkeling en het beheer van steden in het algemeen en werklocaties zoals bedrijventerreinen en winkelcentra in het bijzonder. Het is niet zozeer een kwestie van maatschappelijk verantwoord ondernemen (reputatiemanagement), maar vooral van een welbegrepen eigenbelang met het oog op de continuïteit. UITDAGING Stedelijk bestuurders staan voor de uitdaging om

bedrijven en andere stakeholders meer te betrekken bij het stedelijk management, en ze hierbij soms meer vrijheid te geven. Dit kan bijvoorbeeld tot uitdrukking komen in bedrijfsgerichte gebiedsverbetering (bgv), de Nederlandse variant op ‘business improvement districts’. Bedrijven krijgen bij dit soort constructies meer ruimte om zelf de verantwoordelijkheid te nemen voor de inrichting en organisatie van hun omgeving, door middel van ‘self taxation’. Meestal gaat het hierbij om redelijk uniforme gebieden zoals winkelcentra, bedrijvenparken of (delen van) de binnenstad. Daarnaast kunnen stedelijke bestuurders ook besluiten om bepaalde sectoren in de stad of regio meer vrijheid te geven. Zo zien we bijvoorbeeld in Kopenhagen dat de toeristische organisatie Wonderful Copenhagen op afstand van de gemeente opereert, en in feite bestaat uit diverse deelnetwerken van partijen met soortgelijke belangen. In Eindhoven heeft het bedrijfsleven een belangrijk

aandeel in de organisatie Brainport die tot doel heeft de regio op de kaart te zetten als de meest innovatieve van Europa. Ook daar zien we diverse deelprojecten waarbij partijen met overlappende belangen samenwerken. Bij al deze constructies is het uitgangspunt dat op een of andere wijze het alom bekende ‘prisoner’s dillemma’ (het voorrang geven aan individuele belangen leidt tot suboptimale resultaten) wordt opgeheven, of in ieder geval wordt gereduceerd. De bewegingsruimte van de private sector wordt bepaald door de kaders die (hogere) overheden stellen. CO-PRODUCTIE Stedelijk management wordt dus in toe-

nemende beschouwd als een co-productie van publieke en private partijen. Samenwerking en ‘organiserend vermogen’

Duurzame ontwikkeling bedrijventerreinen en winkelcentra stelt eisen aan stedelijk management worden steeds belangrijker als succesvoorwaarden voor het realiseren, onderhouden en in de markt zetten van aantrekkelijke en bereikbare (werk)gebieden. Hiermee groeit de behoefte aan een nieuw type gebiedsmanager: mensen die in staat zijn om enerzijds de belangen van andere partijen (stakeholders) mee te wegen en anderzijds om over de grenzen van hun gebied te kijken. LEERGANG Voor gebiedsontwikkelaars verzorgt de Erasmus Universiteit Rotterdam in samenwerking met de TU Delft en het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam al sinds 2003 de master City Developer. In 2009 zal een nieuwe opleiding van start gaan, speciaal bedoeld voor professionals die betrokken zijn bij de ontwikkeling en het beheer van bedrijventerreinen en winkelcentra: de leergang Park en City Management. Deze leergang wordt ontwikkeld door de Erasmus Universiteit, de stichting clok en het nvbo. Tot de doelgroep behoren niet alleen de beheerders van dergelijke gebieden, maar ook bestuurders van ondernemersorganisaties, vertegenwoordigers van marktpartijen (zoals projectontwikkelaars en bouwondernemingen) en mensen die namens de overheid betrokken zijn. De cursus voorziet in een aantal inspirerende colleges van gerenommeerde experts op het gebied van stedelijk management, en stimuleert deelnemers de verworven kennis te vertalen naar de praktijk. VOOR MEER INFORMATIE OVER DE LEERGANG PARK EN CITY MANAGEMENT KUNT U CONTACT OPNEMEN MET NVBO: INFO@NBVO.COM.

scn 6 | 2008 21

theorie

Hoge parkeertarieven wekken ergernis Niet in alle gevallen blijven mensen weg als het parkeren slecht is geregeld. Voor niet elk bezoek is immers een goed en bereikbaar alternatief. Maar parkeren kan een sterke dissatisﬁer zijn: als het goed is geregeld, draagt het niet meteen bij aan de totaalwaardering. Maar als het écht slecht is, blijven mensen wel degelijk weg. IR. JOHAN HARINGSMA , DIRECTEUR RESEARCH & INNOVATIE WPM

Volgens mensen is sprake van ‘goed parkeren’ als er voldoende parkeerplaatsen zijn, die goed bereikbaar zijn, de parkeertarieven op passend niveau en de loopafstand redelijk is. Mensen associëren goed parkeren tevens met een duidelijke en compacte structuur; vrij essentiële kernwaarden van moderne winkelcentra. Parkeertarieven zijn zeer van belang, en dit is verder onderzocht in termen van de impact op totaalwaardering en koopgedrag. NOGAL WISSELEND BEELD IN TARIEFSTELLING De vraag

of de parkeertarieven niet de pan uitrijzen en dat dit ten kosten gaat van economische dynamiek is lastig te beantwoorden. In ieder geval lijkt het redelijk dat voor het gebruik van kostbare ruimte (i.c. parkeerplaatsen) ook betaald moet worden. Ook vanuit parkeerordening is aan betaling bijna niet te ontkomen. Het gaat dus niet zozeer om de vraag of er betaald moet worden, maar hoevéél. Op dit punt ligt het voor de hand om een relatie te zien met het nut van het bezoek: in aantrekkelijke steden betaal je meer dan in onaantrekkelijke. Zo simpel is

at is ‘goed parkeren’ eigenlijk? Consumentenbeleving is een vrij complexe materie en een kwestie van psychologie. WPM heeft met ShopperCeption een psychologische meetmethode ontwikkeld om die complexiteit in kaart te brengen. In verschillende onderzoeken heeft WPM alle facetten van beleving (via www.mijnwinkelcentrum.com) nader onderzocht. Met ShopperCeption kunnen verschillende vraagstukken van consumentenbeleving worden geanalyseerd. Zo ook het belang van bereikbaarheid en parkeren. Bijvoorbeeld: wat vinden winkelende bezoekers van de parkeertarieven, en hoe werkt dat door in winkelgedrag? En: wat verstaan mensen eigenlijk onder ‘goed parkeren’? Een simpele vraag, maar de antwoorden zijn iets complexer, want parkeren bestaat immers uit verschillende aspecten.

VRAAG/ASPECT

SCORE

BELANG

goed parkeren

6,6

De parkeervoorzieningen zijn goed

6,2

0,81

++++

Heeft voldoende parkeerplaatsen

6,4

0,76

++++

Het parkeren is de laatste tijd verbeterd

4,8

0,64

++++

bereikbaar

7,7

0,59

+++

De parkeertarieven zijn op passend niveau

4,8

0,56

+++

De loopafstand van het parkeren naar de bestemming is redelijk

7,7

0,47

duidelijk

7,6

0,43

Ik bezoek het winkelcentrum de laatste tijd vaker

5,4

0,43

compact

7,3

0,40

22 scn 6 | 2008

dat. De grafiek laat dat ook zien. Hoe meer winkelaanbod deste hoger het tarief. Maar er zijn duidelijke uitzonderingen van gemeenten die de bezoeker relatief veel laten betalen. Lokale factoren zijn blijkbaar sterk van invloed. Een vuistregel voor een redelijk maximum tarief zou op basis van deze informatie zijn: € 0,75 plus € 0,01 per 1000 wvo. Dan krijgt de parkeerder in zekere zin waar voor zijn geld. MAAR HOE BELEVEN KLANTEN HOGE PARKEERTARIEVEN? Niemand vindt geld betalen leuk. Dus ook klanten niet.

Ondernemers zijn vaak bang dat door hoge tarieven bezoek – en dus omzet – verloren gaat. Is dat zo? En zo ja, in welke mate? ZIE TABEL 1 > PARKEREN NIET STERK VAN INVLOED OP ALGEMENE WAARDERING De kernvraag is uiteraard hoe belangrijk par-

keren is in het licht van mogelijke veranderingen in het koop-

TABEL 1 VRAAG/ASPECT

SCORE

Geef aan hoe hoog uw waardering voor ons winkelcentrum is

7,4

Heeft een plezierige sfeer

7,5

BELANG

0,57

+++

Gemakkelijk

7,7

0,54

+++

Heeft winkels van goede kwaliteit

7,4

0,53

+++

Kan ik alles kopen wat ik nodig heb

6,6

0,47

Bereikbaar

7,7

0,45

Word ik in de winkels goed geholpen

7,2

0,43

Dit winkelgebied onderscheidt zich door het complete aanbod

6,2

0,39

Heeft voldoende verrassende winkels

5,8

0,39

De loopafstand van het parkeren naar de bestemming is redelijk

7,7

0,35

Het parkeren is de laatste tijd verbeterd

4,8

0,33

De parkeertarieven zijn op passend niveau

4,8

0,28

0/+

De parkeervoorzieningen zijn goed

6,2

0,27

0/+

Goed parkeren

6,6

0,27

0/+

Heeft voldoende parkeerplaatsen

6,4

0,26

0/+

TABEL 2 VRAAG/ASPECT

SCORE

BELANG

Ik bezoek het winkelcentrum de laatste tijd vaker

5,4

1,00

BELANG

Het parkeren is de laatste tijd verbeterd

4,8

0,57

+++

De parkeertarieven zijn op passend niveau

4,8

0,52

+++

De hoogte van de parkeertarieven hebben geen invloed op mijn bezoekgedrag

5,3

0,49

Goed parkeren

6,6

0,43

De parkeervoorzieningen zijn goed

6,2

0,42

Bereikbaar

7,7

0,41

Heeft een plezierige sfeer

7,5

0,40

Heeft voldoende verrassende winkels

5,8

0,39

Heeft winkels van goede kwaliteit

7,4

0,38

De loopafstand van het parkeren naar de bestemming is redelijk

7,7

0,36

Heeft voldoende parkeerplaatsen

6,4

0,35

Gemakkelijk

7,7

0,35

Dit winkelgebied onderscheidt zich door het complete aanbod

6,2

0,34

Kan ik alles kopen wat ik nodig heb

6,6

0,30

Word ik in de winkels goed geholpen

7,2

0,29

0/+

BELANG

TABEL 3 VRAAG/ASPECT

SCORE

BELANG

Dit winkelgebied doet er alles aan om het mij naar de zin te maken

6,8

1,00

Heeft een plezierige sfeer

7,5

0,62

++++

Heeft winkels van goede kwaliteit

7,4

0,60

+++

Gemakkelijk

7,7

0,56

+++

Dit winkelgebied onderscheidt zich door het complete aanbod

6,2

0,54

+++

Heeft voldoende verrassende winkels

5,8

0,54

+++

Kan ik alles kopen wat ik nodig heb

6,6

0,53

+++

Word ik in de winkels goed geholpen

7,2

0,53

+++

ONDERZOEK WAALWIJK-CENTRUM BIJNA 30% VAN DE BEZOEKERS noemde het parkeertarief spontaan als de belangrijkste irritatiefactor. De beoordeling van het parkeertarief was dan ook erg slecht en scoorde gemiddeld een 3,6. Er was echter géén correlatie tussen het oordeel op het aspect van het parkeertarief en het algemeen oordeel over het centrum, noch op de emotionele binding met het centrum. (bron: WPM ShopperCeption)

gedrag. Een lage waardering immers, hoeft nog niet te betekenen dat mensen wegblijven. De vraag is hoe het oordeel over parkeren doorwerkt in de gedachten en het gedrag van de bezoekers. WPM heeft dit verschillende malen onderzocht. Vooral in welke mate veranderingen in koopgedrag (zoals minder bezoek aan het winkelcentrum) samenhangen met oordelen over parkeren, parkeertarief en andere aspecten van aanbod, sfeer en dergelijke. De algemene waardering voor het winkelcentrum waar het hier om gaat, was met een 7,4 vrij goed. De vraag was of parkeeraspecten daarop sterk van invloed zijn. Het blijkt van niet. Sfeer, kwaliteit van winkels, compleetheid van het aanbod en onderscheidend vermogen dragen veel sterker bij aan het oordeel. Bereikbaarheid – in termen van gemakkelijk kunnen vinden van het winkelgebied en de parkeerlocaties– draagt weer wel sterk bij. De hoogte van de parkeertarieven werd in dit geval — met een 4,8 – laag gewaardeerd. Toch was dit lage oordeel niet aantoonbaar héél sterk van invloed op de algemene waardering voor het winkelcentrum. PARKEREN WEL VAN INVLOED OP BEZOEKFREQUENTIE Factoren die in eerste instantie bepalend zijn om een

winkelcentrum wel of niet vaker te bezoeken zijn sfeer, aanbod (kwaliteit, compleet, verrassend), gemak, service en bereikbaarheid. Er is een vrij sterke relatie is tussen wel aanwezig tussen de bezoekfrequentie en de score op parkeren. Mensen die hebben aangegeven het winkelcentrum minder te bezoeken, gaven ook lage oordelen op aspecten van parkeren. De parkeersituatie zorgt voor irritaties zo bleek, en kan leiden tot afnemende bezoeken. ZIE TABEL 2 > PARKEREN ALS SERVICECOMPONENT Service speelt een

Bereikbaar

7,7

0,44

Het parkeren is de laatste tijd verbeterd

4,8

0,39

De parkeertarieven zijn op passend niveau

4,8

0,39

De loopafstand van het parkeren naar de bestemming is redelijk

7,7

0,35

Goed parkeren

6,6

0,33

Heeft voldoende parkeerplaatsen

6,4

0,33

De parkeervoorzieningen zijn goed

6,2

0,32

belangrijke rol bij winkelen, en het is een gedachte om parkeren op te vatten als een vorm van service naar de klant. De parkeertarieven zijn inderdaad van invloed op de waardering die het winkelend publiek heeft voor het parkeren, waaronder het parkeertarief. Maar ook hier zijn de kwaliteit en van de winkels, de compleetheid van het aanbod bepalend. De bediening in de winkels blijkt eveneens van groot belang te zijn. ZIE TABEL 3 >

PARKEREN BIJ BOODSCHAPPEN DOEN EN WINKELEN

Hoe korter het bezoek aan een winkelcentrum des te kritischer de bezoeker is over het parkeren. Dit betekent dat het parkeren door de bezoeker die boodschappen doet slechter wordt beoordeeld dan door de bezoeker die komt om te win-

LEES VERDER OP PAGINA

25 scn 6 | 2008 23

advertenties

Lรถdige Benelux is een zelfstandige onderneming en specialist op het gebied van lifttechnieken zoals personen- en goederenliften, goederenheffers, vloerluikheffers en speciaalbouw. Bovendien is het bedrijf in staat aangepaste installaties te ontwerpen en te installeren buiten het standaard leveringsprogramma om, zodat voor ieder specifiek probleem een specifieke oplossing geboden kan worden. De speciaalbouw van Lรถdige Benelux bestaat uit hefplateaus voor: mindervaliden, auto- en vrachtvervoer, theater-en concertpodia. Voor verdere informatie kunt u terecht bij de afdeling verkoop (adresgegevens onderaan adv.) of u kunt onze internetsite bekijken.

scn 6 | 2008

theorie

VERVOLG VAN PAGINA

kelen. Blijkbaar hangen de eisen die de consument stelt aan de verschillende aspecten omtrent het parkeren samen met de verblijfsduur. Het is dus zaak bij beoordelingen van het parkeren in ieder geval te letten op het koopgedrag, waar het parkeergedrag immers onderdeel van uitmaakt. TENSLOTTE Het is niet zo, dat als de parkeertarieven te hoog worden, mensen meteen wegblijven. Maar het kan zeer van invloed zijn op de koopervaring. Bij een te hoog ervaren parkeertarief blijven mensen niet meteen weg. Maar mensen kunnen zich er wel bijzonder aan irriteren:

• Mensen met een goede koopervaring bleken zich – achteraf – minder aan het parkeertarief te storen dan mensen die dat niet hadden gehad;

DONDERDAG 5 FEBRUARI Groningen-Assen Vastgoed® 2009 Hof van Saksen - Nooitgedacht DINSDAG 10 FEBRUARI WinkelVastgoed® Brabant 2009 Met excursie Nieuw Centrum Deurne DONDERDAG 12 FEBRUARI Arnhem-Nijmegen Vastgoed® 2009 Stadion De Goffert – Nijmegen DONDERDAG 5 MAART Twente Vastgoed® 2009 CineStar - Enschede DONDERDAG 5 MAART Drechtsteden Vastgoed® 2009 Van der Valk Hotel – Ridderkerk DINSDAG 17 MAART WinkelVastgoed® Limburg 2009 Euroscoop - Maasmechelen (B)

• Het parkeertarief hing ook sterk samen met de waardering op zaken als de compleetheid van het centrum, het bij de tijd zijn van het winkelgebied en authenticiteit; ook op het gevoel dat het centrum er alles aan doet om het bezoekers naar de zin te maken; • Niet onbelangrijk: mensen die het parkeren als slecht beoordeelden waren aanzienlijk minder genegen reclame voor het centrum te maken. Slecht parkeren en hoge parkeertarieven kunnen het koopplezier bij een minder goede koopervaring – wat regelmatig voorkomt – nog ’s extra negatief beïnvloeden. Ook vinden mensen dat bij een modern winkelgebied niet al te hoge tarieven horen. En reclame maken voor een winkelgebied doe je gemakkelijker als de parkeertarieven redelijk zijn.

DONDERDAG 19 MAART RijnGouwe Vastgoed® 2009 Theater Castellum – Alphen aan den Rijn

10-13 MAART 2009 MIPIM Cannes (F) www.mipim.com

DONDERDAG 26 MAART Amsterdam Vastgoed® 2009 Hotel De Goudfazant – Amsterdam-Noord

15 APRIL 2009 NRW Jaarvergadering & Uitreiking NRW Jaarprijs Locatie: n.n.b. www.nrw.nl

DONDERDAG 2 APRIL Brussel & Vlaams-Brabant Vastgoed® 2009 Provinciehuis - Leuven publicaties: Managen van samenwerkingsprocessen Te bestellen via onze website: www.managementproducties.com

22-24 APRIL 2009 ICSC European Conference Barcelona (S) www.icsc.org

BEURZEN EN CONGRESSEN

16-18 JUNI 2009 Provada Amsterdam www.provada.nl 5-7 OKTOBER 2009 ExpoReal München (D)

scn 6 | 2008 25

Als u verder kijkt, wat ziet u dan?

Marktkennis gaat verder dan deskresearch. Daarom trekken we erop uit, lopen rond, stellen vragen en luisteren goed. Wij kijken de ziel van uw toekomstige locatie recht in de ogen ... ... en zien uw gezin, werknemers en klanten. We beleven als het ware hoe zij leven, werken en winkelen. Zo realiseren we uw project met veel kwaliteit. Kwaliteit waarmee u uw ambities realiseert.

WWW.INGREALESTATE.COM

ING Real Estate Development Postbus 90463 2509 LL Den Haag Nederland Telefoon +31 70 341 96 81 www.ingrealestate.com

column

verwaaijen Het turbulente Vinex-bestaan

Kerstverlichting van Homan

LED-verlichting betaalbaar en energiezuinig alternatief

oor de firma Homan Elektrotechniek is het de afgelopen twee maanden hard werken geweest. Als grootste leverancier van feestverlichting voor de Nederlandse winkelcentra en winkelstraten heeft Homan weer een prachtig staaltje werk neergezet. Vele bestaande, maar ook gloednieuwe sfeerverlichtingsschema’s maken het shoppen rond de feestdagen tot een waar genoegen. Sfeerverlichting, en dan met name de winter- of kerstdecoratie, maakt de laatste jaren een enorme groei door. Voor veel winkelcentra gaat dan ook een groot deel van het budget naar dit belangrijke sfeermiddel. Cheray Oudhof is sales manager bij Homan en hij is degene die alles van moderne feestverlichting afweet, bijvoorbeeld ook over de led-techniek: ‘Winkelcentra zijn nu toch in belangrijke mate aan het omschakelen naar led-verlichting. Het is een techniek die steeds betaalbaarder en daardoor veelvuldig toegepast wordt. Weliswaar is de aanschafprijs wat hoger, maar dat verschil wordt meer dan terugverdiend in de besparing op de energiekosten. Bovendien is de kwaliteit uitstekend, wat je ook terug ziet in de levensduur. Ook zijn er nu veel meer kleuren mogelijk dan in de beginfase van de led-verlichting en is de uitstraling nu net zo warm als dat we gewend waren van de traditionele gloeilampen.’ Het bedenken van een feestverlichtingsplan is vakwerk en de mensen van Homan weten precies waar ze op letten moeten. Cheray Oudhoff : ‘Heel veel is niet altijd heel mooi om te zien. Belangrijk is dat de verschillende items goed bij elkaar passen. Ook moet men voorzichtig zijn met verspringende lampjes en knippereffecten: het wordt al gauw een disco. Een feestverlichtingsplan is daarom ook maatwerk.’

ls ondernemer in een Vinexwijk ben je de koning te rijk. De bewoners zijn dolblij dat er nu eindelijk een winkel komt te zitten. Dat ze niet over stoffige zandwegen naar de Spar in het dichtstbijzijnde dorp hoeven te fietsen. Dat ze hun buren ook een keer tegen kunnen komen. Kortom, iedereen dolblij en gelukkig. En die ondernemer? Die rekent op jonge, kinderrijke gezinnen. Tweeverdieners met een goed inkomen die wat te besteden hebben, en wel bij hem. Maar er is een klein kinkje in de kabel gekomen sinds hij de deuren geopend heeft. De definitieve ontsluiting van de wijk ligt door een MER-procedure nog even stil. De tweebaansweg (wel met kindvriendelijke drempels) is zowel ’s ochtends en ’s avonds volledig dichtgeslibd, waardoor het merendeel van de bewoners pas thuiskomt als hij al lang en breed de deuren gesloten heeft. En de beloofde afrit van de snelweg is er ook nog niet. O ja, en dat kan nog wel even duren. Daardoor loopt het niet zo lekker met de verkoop van de woningen. Daar komt nog bij dat ze 10 kilometer verder ook een nieuwe wijk aan het bouwen zijn, waar de huizen groter en de voorzieningen aanzienlijk beter zijn. Maar de ondernemer geeft niet op. Veegt iedere ochtend een berg zand van zijn stoepje. Sopt dagelijks zijn ramen (de zogenaamde fijn zand-problematiek) en hoopt dat het snel beter wordt. De makelaar had gezegd dat het storm liep in deze wijk, maar het zijn voorlopig vooral zandstormen. En nu de kredietcrisis. Het lijkt net of er met de dag minder bouwvakkers rondlopen. En de speculatieverkoop werkt ook even niet. Er staan opvallend veel woningen te koop, die nog geen bewoner gezien hebben. Tja, wat doe je dan als ondernemer. Je veegt je stoepje schoon, doet de deuren open en wacht op betere tijden. Maar het kan ook anders. De wijk is al zo goed als klaar. Het winkelcentrum floreert. Iedere week wordt het drukker in de winkel, op het parkeerterrein en bij de kassa’s. De aan huis gekluisterde vinexweduwen en de part time werkende tweeverdieners komen vrijwel dagelijks naar het winkelcentrum. Het is zo’n beetje het enige vertier in de wijk. De ondernemer opent iedere dag met een big smile zijn winkel. Benieuwd of de recordomzet van vorige week weer verbeterd wordt. Tijd om zijn stoepje te vegen heeft hij niet want de eerste klanten staan al ongeduldig te wachten. Het bestaan van de gemiddelde Vinex-winkelier is er een van downs en ups. Het eigen succes ligt maar gedeeltelijk in eigen handen. Overgeleverd aan de grillen van de woningmarkt en de overheid. Daarnaast is er duidelijk sprake van een cyclus met een trage start, een top op het hoogtepunt van onderbewinkeling en een terugval door opening van nieuwe sub- of hoofdcentra in de omgeving. Mijn advies, niet zuchten maar vegen! JEROEN VERWAAIJEN DIRECTEUR ONDERZOEK STRABO BV

OVERWEEGT U VOOR 2009 NIEUWE FEESTVERLICHTING? EEN EMAIL NAAR CHERAY.

VERWAAIJEN@STRABO.NL

OUDHOFF@HOMAN.NL IS DAN EEN GOED BEGIN!

scn 6 | 2008 27

jubileum

UIT HET NIEUWS ZOMAAR WAT ONDERWERPEN DIE IN DE EERSTE EDITIES VAN SHOPPING CENTRE NEWS AAN DE ORDE KWAMEN: 1/1999 De aankondiging van Villa ArenA in Amsterdam Zuidoost, het ‘grootste woonwinkelcentrum ter wereld’; ‘nieuw leven voor pakhuizen en fabrieken’, met het Vrij Entrepot te Rotterdam en themacentrum De Havenaer in Nijkerk; Rem Koolhaas over winkelcentra in de volgende eeuw (‘heren projectontwikkelaars: u kunt uw projectomvang verzesvoudigen!’); de eerste column uit een reeks van Paul Zaal vanuit de VS; leisure en het project Westerhaven (Groningen) van Wilma Vastgoed 2/1999 NRW Jaarprijs 1999 naar De Tuinen (Naaldwijk); De Terp te Rijswijk geopend; Bluewater (Londen) geopend; aankondiging Haaglanden MegaStores

Met deze editie heeft Shopping Centre News de eerste tien jaar vol gemaakt. Weliswaar heeft het blad een eenvoudige voorloper gekend die vanaf september 1997 een paar keer verschenen is, maar deze productie was meer een ‘krantje’ dan een vakblad. De eerste echte editie verscheen in februari 1999 op tabloid-formaat (iets groter dan wat u nu in handen heeft) en telde twaalf pagina’s. De uitgave had qua uiterlijk veel weg van een infobulletin en de adverteerders kwamen vooral uit de promotiesector. EDWIN BRUGMAN, UITGEVER

3/1999 Start bouw ArenA Boulevard; Quality Square concept van TCN voor The Post Plaza in Gent 4/1999 Corio Center gaat digitaal; Nederlandse consumenten per scheepslading naar factory outlet centre in het Engelse Clacton. 5/1999 De voordelen van een foc in de achtertuin, over het tromgeroffel van Roermond, Lelystad en Hulst (!); JLLS gaat winkelcentrummanagement aanbieden; winkelcentra en loyalty cards (een hype); ING zet internet in voor project Marienburg, Nijmegen. 6/1999 Wijnegem investeert in uitbundige Amerikaanse kerstdecoratie; leisure en shopping een nieuwe twee-eenheid?; werken geuren omzetverhogend?; een visionair artikel voor het jaar 2000 en verder, met onder andere betalen per vingerscan (‘pinkpas’ genoemd in dit artikel), de muziekhandel die gaat veranderen, ondergrondse distributienetwerken, minithema’s (eilandjes) in grote winkelcentra, de nieuwe rol van de gsm; opening Groenmarkt Den Haag. 3/2000 Wat doen winkelcentra met internet (een inventarisatie van de eerste winkelcentrum-website’s in Nederland); wijkwinkelcentra in Vinex-locaties: eenvormigheid troef? 4/2000 Aankondiging revitalisatie Victoria Square in Belfast door Multi (geopend in 2008!); kinderthemacentrum Drakennest in Amersfoort. 6/2000 Nederland ontdekt de Mapic; winkelen in Manchester (na de bom van de ira). APRIL 2001 Extra editie rondom opening Villa ArenA. 3/2001 Batavia Stad lelystad, de eerste foc in Nederland geopend. 5/2001 Multi opent Statenplein, Dordrecht. 6/2001 Designer Outlet Centre Roermond geopend; Leyweg (Den Haag) gerevitaliseerd.

28 scn 6 | 2008

Tien jaar SCN

n februari 2002 was het tijd voor een eerste, grondige herziening van de verschijningsvorm van het blad. Het formaat bleef gelijk, maar de layout werd meer magazine-achtig. De nrw Jaarprijs Special van april 2007 was een proef met de layout en vorm (iets compacter) zoals u die nu vast houdt. In de vierde editie van dat jaar werd deze definitief ingevoerd. We hebben met deze laatste update het blad weer ietsje hoger gepositioneerd en daarmee aansluiting proberen te vinden bij de kwaliteit en het belang van het hoofdonderwerp, de winkelcentra die onze ontwikkelaars bedenken en maken. Want ook daarin zijn de ontwikkelingen snel gegaan en is er vooral in de kwaliteit van concept en realisatie (architectuur) veel ten goede veranderd. EEN BLAD ALS DIT MAAK JE NIET ALLEEN Shopping Cen-

tre News is nog steeds een klein avontuur. Tot december 2007 zat alleen ondergetekende op kantoor. Na het pensioen van onze freelance externe sales-coördinator Caspar Lodewijks eind dat jaar, werd besloten om een parttime kracht voor de sales aan te nemen. Dat werd Mirjam van der Veer, met wie vele van onze cliënten inmiddels al kennis gemaakt hebben. De inhoud van elke editie is een apart verhaal. Deze komt tot stand door de inbreng van vele mensen uit het winkelvastgoedvak. Bijzonder vermeldenswaard is dat onze columnist Christiaan Toorman (vastgoedjurist bij Boekel de Nerée) al vanaf het eerste nummer trouw zijn column instuurt! Ook Jeroen Verwaaijen van Strabo is vrij in het begin met zijn column begonnen, evenals Jorine de Soet (KIR Kordaat in Ruimte) met haar beschouwingen van winkelcentra en –gebieden, de laatste tijd onder de noemer ‘hoe is het met...’ en natuurlijk ook de serie die zij samen met Marc Majolee (Synchroon) en Jacq. Cornelisse (Corio) schrijft. Veel andere gastschrijvers leverden al of niet regelmatig een bijdrage aan de redactie. En dan was er natuurlijk het vele nieuws dat ons in de eerste jaren per post en fax, en nu vooral per e-mail bereikte.

Verschijningsvormen van Shopping Centre News, respectievelijk uit 1999, 2002 en 2007.

Aan de productiezijde is er nooit iets veranderd: alle tot nu toe verschenen edities zijn vormgegeven en drukklaar gemaakt door Hyperion creatieve communicatie in Almere. Jeroen van Heemskerck Düker van dat bureau tekende voor het ontwerp van de drie versies die we tot nu toe gekend hebben. In de beginjaren van Shopping Centre News reed ondergetekende aan het begin en einde van een productiefase een paar keer naar de studio in Almere. Om een paar schijven met foto’s en teksten te brengen. En dan later weer om de proeven te bekijken. Jeroen zie ik nu nog maar een paar keer per jaar in levende lijve: alles gaat via internet en dat is niet alleen snel, maar ook handig als je eens een keer in het buitenland een pdf-proef moet bekijken. Wel jammer voor het persoonlijke contact, tja... ADVERTEERDERS Dan de adverteerders: zonder hen geen

Shopping Centre News. Tot de allereerste grote ontwikkelaars die in het blad gingen adverteren omdat zij het een goed initiatief vonden, behoorden Bouwfonds mab en ing Real Estate, kort daarna gevolgd door Multi en anderen. Maar de oudste, nog steeds adverterende klant is Flucon uit Alphen a/d Rijn (klantentelsystemen). Zij waren al in editie 1 present! De nrw mag zeker ook niet onvermeld blijven. Algemeen secretaris Anneke Bakker heeft ons in de beginjaren met raad en daad gesteund en ook met de huidige algemeen secretaris Linda Kruit en haar team hebben wij een uiterst plezierige samenwerking. In 2004 maakten wij de eerste special rondom de nrw Jaarprijs en de voorbereidingen voor die van 2009 zijn inmiddels in volle gang. En tot slot de abonnees en c.c.-lezers, de mensen voor wie je het blad maakt. Velen van hen zijn ook al sinds het begin lid, waarvoor dank. En dan nu? Het vak is volop in beweging. Dus op naar de volgende tien jaar!

Beste Edwin, Wat een enorme sprong heb je gemaakt met Shopping Centre News de afgelopen 10 jaar. Kijkend naar de foto’s van toen en de foto’s van nu zien we veel dezelfde mensen, alleen wat kaler en wat grijzer, terwijl jouw blad alleen maar moderner, kleurrijker en stijlvoller geworden is! Op naar de volgende 10! Van harte gefeliciteerd met deze enorme Jorine de Soet prestatie! scn 6 | 2008 29

Het revolutionaire entreesysteem van PRS...! ONGEËVENAARD IN PRESTATIE. Leverbaar in 8 kleuren, onbeperkt te plaatsen in elke afmeting en vorm.

Beschadigde tegels kunnen eenvoudig worden vervangen.

Functioneel, veilig, kwaliteit en professionele uitstraling.

Zet de eerste stap en vraag vandaag nog een monster en informatie aan.

P.R.S. matten B.V. – Einsteinweg 3 – 3208 KK Spijkenisse Tel. 0181-618 788 – Fax 0181-622649 – info@prs.nl – www.prs.nl

provitalize MALL IMPROVEMENTS • DEEL 1

Winkelcentrum Middenwaard. Inzet: Arjan Estié

De grootste markt in ons vakgebied is die van de herontwikkeling of verbetering van bestaande winkelcentra. Logisch, want om concurrerend te blijven en de aantrekkingskracht op peil te houden, moet ook het gebouw en de uitstraling up-to-date blijven. Niet zelden is dit een ingrijpende en kostbare operatie, met bovendien veel en langdurig overlast voor retailers en consumenten. ‘Dat moet anders kunnen’, dacht Arjan Estié van De GeusPro enkele jaren geleden en hij werkte het concept ‘Provitalize’ uit.

Een nieuwe stap in de life cycle van uw winkelcentrum

calculatie en budgetten.’, zegt Estié. Die wijzen dan ook al snel uit dat de aanpak volgens het Provitalize-concept ook kostentechnisch zeer interessant is en men dus met een relatief lage investering, direct een hoger rendement en waardevermeerdering kan bereiken.

MIDDENWAARD Dat deze aanpak werkt, blijkt intussen uit de projecten die De GeusPro heeft mogen uitvoeren. ‘Een goed voorbeeld is winkelcentrum Middenwaard in Heerhugowaard. En momenteel zijn we bezig met de uitvoering van de stadshartPassage in Zoetermeer en zijn meerdere projecten in voorbereiding. Ook deze eigenaren waarderen niet alleen onze technische aanpak, maar ook de transparantie van onze

GEEN AANNEMER, GEEN BOUWER Bijzonder is dat De GeusPro haar wortels niet in de aannemerij of in de bouwwereld heeft, maar in de interieurbouw. Arjan Estié: ‘En dat is nu het sterke van dit concept: wij realiseren een totale facelift of upgrade zonder daarbij meteen naar de sloophamer te grijpen. We gebruiken bestaande constructies om er iets nieuws overheen te zetten. Daar moet je een heel andere materialenkennis voor hebben (en het ook nog kunnen verwerken) dan een conventionele bouwer. Zo maken wij van speciale, vuurvaste kunststoffen, superrealistische imitaties van welk materiaal dan ook. Het is niet te zien, maar je merkt het wel in de portemonnee!’ Estié laat uw verslaggever in de werkplaats in Bodegraven een onderdeel van de werkzaamheden aan een project zien: bestaande betonnen kolommen moeten omgetoverd worden in natuurstenen zuilen, met een hoogwaardige uitstraling. Hier worden dus slimme trucs uit de decorbouw voor toegepast en geen voorbijganger die zal zien dat het hier niet om natuursteen gaat! Maar de gevraagde hoogwaardige uitstraling wordt beslist bereikt. In de volgende aflevering van deze miniserie gaan wij in op het financiele aspect. U kunt ook een bezoek brengen aan de zeer informatieve website www.degeuspro.nl .

n de komende edities zullen wij in deze mini-serie telkens een aspect van Provitalize belichten, maar in dit eerste artikel schetsen wij eerst een totaalbeeld. Aan Arjan Estié de vraag wat nu de kern van dit concept is. ‘Met Provitalize geven wij een bestaand winkelcentrum in relatief korte tijd weer een nieuwe uitstraling, waardoor het aan aantrekkingskracht wint en zo weer een flink aantal jaren mee kan. We doen dat op een vooral cosmetische manier, waardoor het in feite niet een hele zware bouwkundige operatie wordt. Het gevolg is dat het plan snel, kostenefficiënt en met weinig overlast –dus geen claims van ondernemers- uitgevoerd kan worden.’ Dat klinkt nogal simpel, maar er is veel denkwerk verricht om dit werk vooral ook efficiënt te kunnen uitvoeren. Niet alleen kunnen veel van de nieuwe elementen extern ge-prefabriceerd worden, ook wordt gewerkt met specialistische werkvloeren waarop de werklieden aan het werk zijn, terwijl de consument onderlangs gewoon doorwinkelt. En vaak worden ingrijpende onderdelen van het plan buiten winkeltijden uitgevoerd.

scn 6 | 2008 31

theorie

Automatisch tellen is startpunt voor visitor management in winkelcentra

Passantentellingen: Wilt u weten hoeveel mensen uw winkelcentrum bezoeken? Hoe wilt u dit te weten komen? En waarom? U doet dat met een passantentelling. Tellen lijkt zo simpel. Maar is niet simplistisch. Zeker niet als het gaat om het tellen van grote passantenstromen in winkels en winkelcentra of in kernwinkelgebieden.

DOOR HANS VAN TELLINGEN, JEROEN VERWAAIJEN EN WILLEM ZWIERS (*)

trabo heeft 25 jaar telervaring in Nederland. Maar telde tot voor kort met handtellers. Uiteraard op volstrekt correcte wijze. Maar handtellingen kennen een groot nadeel. Het is een momentopname. Wie zegt dat de telweek volledig representatief is? Automatische continu-tellingen bieden uitkomst. Maar dan wel automatische tellingen van een hoog kwaliteitsniveau. Geleverd door een aanbieder die de resultaten ook helder presenteert, de toe- of afname analyseert en de implicaties vertaalt naar beleid. Strabo heeft maar één bedrijf gevonden dat aan deze voorwaarden voldoet: Experian-FootFall. Met Footfall kunnen de werkelijke passantenstromen in kaart worden gebracht. Ook kunnen de bezoekersaantallen vertaald worden in bruikbare informatie. Waardoor Visitor Management gestalte krijgt. Experian is met FootFall sinds kort actief op de Nederlandse markt en is een partnership met Strabo aangegaan. FootFall is ‘world leader in customer countings’ en telt zes miljard passanten per jaar in 29 landen in ruim 700 winkelcentra. Strabo is Nederlands marktleider en heeft in 300 Nederlandse winkelcentra geteld. Strabo verricht sinds kort de verkoop namens Experian-FootFall voor Nederlandse winkelcentra. In dit artikel brengen wij samen voor u de zin en onzin, nut en noodzaak én de valkuilen van het automatisch tellen van passantenstromen in kaart.

INZICHT Stel: u bent eigenaar van een winkelcentrum. Er is sprake van een leuke huurstroom, geen leegstand, langlopende contracten en u hebt alleen betrouwbare huurders. Beschikt u echter over inzicht in het werkelijke functioneren? Zo zegt de beheerder dat die actie van vorige week een groot succes was. Maar de voorzitter van de winkeliersvereniging klaagt

32 scn 6 | 2008

theorie

dat er weinig mensen waren en dat het de laatste maanden überhaupt slecht gaat. Tja, wie heeft er gelijk? Een automatisch telsysteem kan dan uitkomst bieden en in vele behoeften voorzien. Namelijk als: • managementinstrument; • researchinstrument of; • waarderingsinstrument. MANAGEMENTINSTRUMENT Een telsysteem geeft een direct signaal af van een positieve of negatieve ontwikkeling. Wanneer de bezoekcijfers sterk teruglopen moet naar de oorzaak gezocht worden. Is de concurrentie verhevigd, loopt het centrum achter qua branchering of inrichting of weet het centrum de juiste doelgroepen niet te bereiken? Of zijn er andere oorzaken? Het telsysteem fungeert dan als een waarschuwingssysteem. Door vroegtijdig te signaleren kan er bijtijds ingegrepen worden. RESEARCHINSTRUMENT Met een telsysteem kunnen centra

binnen een portefeuille onderling vergeleken worden. Wie zijn de under- en outperformers? Zijn er portefeuillebrede trends aan te wijzen of is het een lokaal gegeven? In hoeverre treft de recessie alle centra of is het sterk type- of locatieafhankelijk?

staat er een inzicht in de omzet (tot soms zelfs op het niveau van de individuele winkel). EFFECTIVITEIT VAN EXTRA INSPANNINGEN Wanneer de

omzetten onder druk komen te staan, groeit de behoefte aan marketing en evenementen om klanten te binden of aan te trekken. Tegelijkertijd worden door de huurders hogere eisen gesteld aan de effectiviteit van deze activiteiten. Automatische tellingen zijn de beste manier om op de korte en middellange termijn het effect van promotie te meten in termen van bezoekersaantallen. Iedere actie kan daardoor eenvoudig geëvalueerd worden en de passantenstromen kunnen worden vergeleken met andere weken of die van andere centra zonder specifieke actie. NEDERLANDSE SITUATIE De Nederlandse markt voor auto-

matische telystemen is een lastige. Er is vaak sprake van gedeeld eigendom. Ook zijn er veel kleine centra, met een dito klein onderzoeksbudget. Daarnaast kennen veel winkelcentra en winkelstraten een ‘open karakter’ met lastig te tellen ingangen. Voor elk probleem is er echter een oplossing. Hoe breed de ingang ook, deze kan geteld worden (tot meer dan 30 meter). Ook buitensituaties vormen geen probleem meer. Verder

nut, noodzaak en valkuilen Ook verschuivingen in druktebeeld is portefeuillebreed te volgen. Te zien valt bijvoorbeeld dat de maandag drukker wordt dan de dinsdag en dat het succes van de koopavond terugloopt. Ook het nut en de noodzaak van één of meer koopzondagen is goed af te meten aan de telresultaten alsook dat de eventuele substutie-effecten (minder druk op de voorafgaande zaterdag of de er op volgende maandag) in kaart worden gebracht. Tevens kan er gekeken worden naar het druktebeeld op vaste dagdelen per week of zelfs per uur. Deze informatie is ook van groot belang voor bijvoorbeeld winkeliers, die hun personeelsbezetting beter kunnen inplannen alsook hun conversie van passanten naar bezoekers kunnen berekenen. WAARDERINGSINSTRUMENT In combinatie met bestedingsgegevens van bezoekers, kan de omzet van een winkelcentrum bepaald worden. Daaraan kan een potentiële huurwaarde gekoppeld worden (een x  van de omzet variërend per branche). Daarmee kan zeer actueel de waardeontwikkeling worden vastgesteld. Zonder de hulp van dure taxateurs. In goede tijden zijn huurverhogingen soms geen probleem. Huurders zien hun omzetten stijgen, de marges nemen toe. In slechte tijden roepen de ondernemers om het hardst dat de omzet dramatisch gekelderd is, dat er geen droog brood meer te verdienen valt, enzovoort. Dat geldt zeker voor de Nederlandse situatie. We hebben geen omzethuren, dus geen inzicht in wat een retailer daadwerkelijk presteert. Zonder harde data zijn claims van huurders over tegenvallende omzetten niet te weerleggen. Wanneer het tij tegenzit zijn harde data dus van eminent belang om een gefundeerd huurbeleid door te voeren. Als er tevens informatie bestaat over bestedingen, ont-

zijn er oplossingen met een (vrijwel) 100 betrouwbaarheid. Zelfs het filteren van dubbeltellingen of, bij wijze van spreke, ‘om een hoekje tellen’ behoren tot de mogelijkheden. Een budgetvriendelijke oplossing (het automatisch tellen van de belangrijkste telpunten en het handmatig tellen van minder belangrijke) kan ook geleverd worden. VISITOR MANAGEMENT U hoeft in dit proces niet te verzan-

den in een ongebreidelde stroom getallen (die echte informatie verdoezelen). Goed datamanagement biedt helder inzicht in de telresultaten, met leesbare grafieken en tabellen. Van het betreffende winkelcentrum, maar ook van de gehele portefeuille. We kunnen dan pas gaan spreken over een serieuze stap richting Visitor Management. In 2009 wordt in Nederland (vele landen gingen ons voor) de FootFall Index geïntroduceerd. Waarbij in één oogopslag het winkelcentrum afgezet kan worden tegen een (anonieme) groep anderen. Zodat bekend wordt of uw winkelcentrum een underperformer of een outperformer is! In onze visie is de Nederlandse markt klaar voor een kwaliteitsslag als het gaat om passantentellingen en het verkrijgen van inzicht in het hoe en waarom van de passantenstromen. Betrouwbare automatische tellingen staan hierbij aan de basis en bepalen het succes van het toekomstige Visitor Management. (*) DRS. HANS P. VAN TELLINGEN IS ALGEMEEN DIRECTEUR VAN STRABO BV, MARKTONDERZOEK EN VASTGOEDINFORMATIE, WWW.STRABO.NL. DRS. JEROEN P. VERWAAIJEN IS DIRECTEUR ONDERZOEK VAN STRABO BV. DRS. WILLEM ZWIERS IS DIRECTOR PROPERTY & RETAIL VAN EXPERIAN. REACTIES?: VANTELLINGEN@STRABO.NL.

scn 6 | 2008 33

projecten in de pijplijn ALKMAAR

AMERSFOORT

De Mare O 2009 M 5500 m2 P ING Real Estate i.s.m. Fortis en G&S Vastgoed I Yvonne Flippo, T 070 3419636

AMSTERDAM

Vathorst O M P I

2005-2008/2008-2010 18.000 m2 Bouwfonds MAB Ontwikkeling Mariska Bossmann, T 070 3068578

Mosveld O I P I

Stadshart Almere

Eemplein

▼

in ontwikkeling 4700 m2 Top Vastgoed Planontwikkeling Patrick van Lammeren, T 06 55 301 334

▼

Osdorpplein O M P I

▼

medio 2008 12.000 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

Hoofdstraat O M P I

O 2005-2010 M 10.000 m2 P ING Real Estate i.s.m. Fortis en G&S Vastgoed I Yvonne Flippo, T 070-341 96 36

O 2002-2008 M 73.000 m2 P Bouwfonds MAB Ontwikkeling en Blauwhoed Eurowoningen I S.J. Bakker, T 070 3068578

’t Circus

2010 7000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900 Mahler 4

▼

ALMERE STAD

O M P I

APELDOORN

O M P I

▼

2009 20.000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900 ALPHEN A/D RIJN Herenhof

O M P I

eind 2009 20.000 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

in ontwikkeling 4500 m2 uitbreiding Top Vastgoed/Leyten Frank van Kessel, T 06 53999150

▼

Forumpark O M P I

eind 2007 (1e fase) 1700 m2 BAM Vastgoed Levi Boerman, T 030 6598923

▼

IJ-dock O M P I

eind 2009 4000 m2 winkels Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼ ARNHEM BK40 De Linné

ALMERE BUITEN Buitenmere Zuid O M P I

2009 8000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

▼

AMSTERDAM De Opgang O M P I

2009 8600 m2 ING Real Estate Saskia Creemers, T 070 3418665 Centrum Amsterdam Noord

O M P I LEGENDA

opleverdatum (verwacht) metrage projectontwikkelaar informatie

2011 3.300 m2 Synchroon M. Majolee, T 030-6867397

2013 35.000 m2 ING Real Estate Saskia Creemers, T 070 3418665 Overhoeks

O M P I

2009-2010 onbekend ING Real Estate Yvonne Flippo, T 070-3419636

O eind 2011 M 17.000 m2 winkels P Bouwfonds MAB Ontwikkeling ism OCP I Simone Kramers, T 070 3068578 AMSTERDAM ZUIDOOST

ASSEN

Getz O 2012 M 80.000 m2 P ING Real Estate, BAM Vastgoed, Ballast Nedam I Larissa Staal, T 070-341 88 16

Kloosterveste O M P I

eind 2010 9100 m2 BAM Vastgoed Karel Nuijten, T 030-659 8297

LEES VERDER OP PAGINA

▼

ARNHEM Schuytgraaf O in ontwikkeling M 8000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. KondorWessels en Rabo Vastgoed I T 0182-690900

scn 6 | 2008 35

projecten in de pijplijn BREDA

BARNEVELD

Achter de lange stallen

Centrum O M P I

2008 4000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

O M P I

BERLICUM

in ontwikkeling 1000 m2 Vorm Ontwikkeling A. van Houwelingen, T 078 6421555

2011 20.000 m2 Bouwfonds MAB Ontwikkeling J. de Vreede, T 070 3068578

2009-2014 9000 m2 Van der Vorm Vastgoed G. Hares-Visser, T 010 2092721

▼

2013 10.000 m2 Synchroon M. Majolee, T 030-6867397

Kerkplein O M P I

medio 2009 2200 m2 ING Real Estate Yvonne Flippo, T 070-3419636

▼

DEVENTER

Hovenpassage O M P I

EDE

Stadscentrum

DELFT

Schoolstraat O M P I

DEN HELDER

Keizerslande O M P I

in ontwikkeling 5000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900 DELFZIJL

BEVERWIJK

De Wending

Wijkerbaan O M P I

O M P I

in ontwikkeling 8000 m2 en overig Redema Groep T 030 284 02 90

▼

2e kwartaal 2009 5000 m2 Leyten T 010-436 40 33

DEN HAAG Koningin Julianalaan O M P I

BILTHOVEN De Kwinkelier

2012 14.350 m2 Synchroon M. Majolee, T 030-6867397

medio 2010 2400 m2 Bouwfonds MAB Ontwikkeling Simone Kramers, T 070 3068578 Hoge Veld

O M P I

Centrumplan : 4e kwartaal 2010 : 5000 m2 : Leyten : 010-2211351

in ontwikkeling 4000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900 DORDRECHT

Wijnhavenkwartier fase I O M P I

EEMNES

Gezondheidspark O M P I

in ontwikkeling 5000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

▼

2008 5.500 m2 Bouwfonds MAB Ontwikkeling Mariska Bossmann, T 070-3068578

EINDHOVEN Achtste barrier O M P I

in ontwikkeling 4000 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

▼ Bagijnhof O M P I

BOSKOOP Entree Waterrijk : 2012 : 3200 m2 : Leyten : 010-2211351

2008 11.500 m2 Bam Vastgoed Adriaan Kuyvenhoven, T 030 659 8927

▼

36 scn 6 | 2008

DRACHTEN

’t Hogeveen O M P I

in ontwikkeling 2000 m2 winkels Multi Vastgoed T 0182-690900

Raadhuisplein O M P I

2010 20.000 m2 Redema Groep T 030-2840290

▼

Meerrijk Meerhoven O M P I

2010 9500 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

projecten in de pijplijn ENSCHEDE

HAARLEM

Stokhorst O 2008 M 6000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Assen projecten I T 0182-690900

HENDRIK IDO AMBACHT

Raaks O M P I

2011 7500 m2 Bouwfonds MAB Ontwikkeling T. Heijenbrock, T 070 3068578

▼

LEENS

De Volgerlanden O M P I

eind 2008 6500 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

De Marne : 4e kwartaal 2010 : 5200 m2 : Leyten : 010-2211351

Grolschterrein O M P I

2010 19.000 m2 ING Real Estate Suzan Loorij, T 070-341 92 25

▼ Marsmanplein : 2e kwartaal 2011 : 2290 m2 : Leyten : 010-2211351

HOOGVLIET Stadshart O M P I

ERMELO

2011 4000 m2 Leyten T 010-436 40 33

De Bilgaard O 2008 M 10.000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. winkeleigenaren I T 0182-690600

HORST A/D MAAS

De Verbinding

Centrum

O 2008 M 5000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Assen projecten I T 0182-690900

▼

LEEUWARDEN

HARDERWIJJK Stadsdennen O M P I

2010 10.000 m2 Lingotto vastgoed Hans Zimmer, T 06 46135344

▼

O M P I

Uw project in dit overzicht?

in ontwikkeling 6000 m2 3W Vastgoed Dhr. N. Eurlings, T 043-3667700

Voor een eenmalig bedrag van € 321 (ex btw) herhalen wij uw

HUIZEN

O M P I

vermelding in elke editie tot en

Centrumplan

met oplevering.

in ontwikkeling 8600 m2 Foruminvest en Visser Bouwmij Dhr. Sneep, T 035-6956060

Wees zichtbaar voor de Nederlandse retailers!

▼

`E-mail uw gegevens naar sales@scnews.eu om uw vermelding op te dragen.

GROOTEGAST Centrumplan : 2e kwartaal 2010 : 2500 m2 : Leyten : 010-2211351

Waterfront

2015 20.000 m2 Synchroon T. Verhoeven, T 030-6867387

LEIDERDORP JULIANADORP De Riepel O M P I

HEERLEN HAARLEM Schalkstad O M P I

2015 16.000 m2 ING Real Estate Saskia Creemers, T 070-3418665

2009 7500 m2 Redema Groep T 030 284 02 90

Het Palet O M P I

2009 950 m2 Vorm Ontwikkeling A. van Houwelingen, T 078 6421555

LEES VERDER OP PAGINA

▼

LEGENDA

De Plu O 2011 M 15.000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. 3W Vastgoed I T 0182-690900

opleverdatum (verwacht) metrage projectontwikkelaar informatie

scn 6 | 2008 37

Hyperion past goed bij vastgoed. T 036 5352510 :: I www.studiohyperion.nl

6OORDELEN VAN DE 0&- KLANTENTELSYSTEMEN â&#x2013;² ,EVERING EN BEHEER VAN COMPLETE SYSTEMEN â&#x2013;² %ENVOUDIG IN GEBRUIK BETROUWBARE WERKING â&#x2013;²

"EHEER EN RAPPORTAGE VIA WEBPORTALS

â&#x2013;² !LLE TYPEN SENSOREN ZOALS CAMERAÂ´S 2ADAR ) 2 ,ASER ETC

Uitgeteld naar huis...

â&#x2013;²

+LANTGERICHTE TECHNIEK EN SOFTWARE

â&#x2013;²

+OPPELING MET INTRA INTERNET

â&#x2013;²

)NTERNETAPPLICATIES DOOR 4#0 )0

â&#x2013;²

5ITSTEKENDE PRIJS PRESTATIE VERHOUDING

â&#x2013;²

'EBRUIKSKLARE OPLEVERING IN HEEL %UROPA

&,5#/. "6 +ALKOVENWEG ,+ !LPHEN A D 2IJN 4EL &AX % MAIL SALES Â¾ UCON NL WWW Â¾ UCON NL

projecten in de pijplijn LELYSTAD

NIEUWEGEIN

Centrumontwikkeling O M P I

2008 21.000 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

REEUWIJK

City Plaza O 2010-2012 M 20.000 m2 P ING Real Estate en Multi Vastgoed T 0182-690 900 I Larissa Staal, T 070-341 88 16

ROTTERDAM

Centrumplan O M P I

2009 4.500 m2 Top Vastgoed Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334

Nesselande O M P I

▼

2009 1o.000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

▼

NIJMEGEN Waalsprong

De Gordiaan O M P I

in ontwikkeling 11.000 m2 Redema Groep T 030-284 02 90

▼

O in ontwikkeling M 2o.000 m2 P Multi Vastgoed, Heijmans IBC, BAM Vastgoed I T 0182-690900

Hesseplaats

Plein 44 O M P I

2010 12.000 m2 ING Real Estate Suzan Loorij, T 070-341 92 25 NIJVERDAL

RHOON Centrum

Nieuw Dunant MAASSLUIS Koningshoek O M P I

in ontwikkeling 30.000 m2 nieuw Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

2011 4.300 m2 Synchroon M. Majolee, T 030-6867397

: 4e kwartaal 2010 : 3000 m2 : Leyten : 010-2211351

2012 3.500 m2 Synchroon A. de Vries, T 030-6867394 RIDDERKERK Koningshof fase III

O M P I

▼

2011 2700 m2 Leyten T 010-436 40 33

▼

Overschie O M P I

medio 2008 4600 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

OLDEBROEK Centrumplan MIDDELBURG Mortière O M P I

2008 35.000 m2 Multi Vastgoed, Heijmans IBC T 0182-690900

O M P I

in ontwikkeling 4.500 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

SASSENHEIM ROSMALEN Centrumplan O M P I

MIJDRECHT

in ontwikkeling 12.000 m2 Foruminvest bv Dhr. Nazerian, T 035-6956060

Centrum

▼

SCHAESBERG

De Lindenboom O M P I

2011 2.000 m2 Synchroon D. Bos, T 030-6867401

Centrum

2010 8500 m2 Top Vastgoed Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334

▼

2011 4.500 m2 Synchroon A.J. Heijs, T 030-6867446

LEES VERDER OP PAGINA

ROTTERDAM

LEGENDA

Watermanweg

opleverdatum (verwacht) metrage projectontwikkelaar informatie

O M P I

in ontwikkeling 9000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

scn 6 | 2008 39

projecten in de pijplijn UTRECHT

ST-MICHIELSGESTEL

Boudierhof

Centrum O M P I

in ontwikkeling 3500 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

VUGHT

O M P I

2008 4500 m2 Top Vastgoed Patrick van Lammeren, T 06 55 301 334

O M P I

▼

ZAANDAM

Marktveldpassage

Winkelcentrum Saendelft

in ontwikkeling 3000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

O M P I

2008 7600 m2 OBAN Peter Welles (BAM), T 030-659 89 34

▼

WAALWIJK De Els O M P I

SITTARD Centrumplan O 2011 M 15.000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. 3W Vastgoed I T 0182-690900 SON & BREUGEL Ekkersrijt O M P I

nnb 42.000 m2 ING Real Estate Larissa Staal, T 070-341 88 61 SPIJKENISSE

Groeneweg O M P I

2007 7000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900 Terwijde

O M P I

WADDINXVEEN

2011 22.800 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

2008 1335 m2 BAM Vastgoed Michiel Smits, T 030-6598163 Oosterheem 2011 10.700 m2 ING Real Estate Larissa Staal, T 070-341 88 16 Cadenza

2008 4200 m2 Redema Groep T 030 284 02 90

WOLVEGA Home Center O M P I

in ontwikkeling 11.000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

Hovestein O M P I

O M P I

Overkapel O M P I

ZOETERMEER

Stadscentrum Be Fair O M P I

2010 15.000 m2 Bouwfonds MAB Ontwikkeling Mariska Bossmann, T 070 3068578

Stadsplein O M P I

2014 10.00 m2 ING Real Estate Jamal Msalmi, T 070-3419805

2008 11.000 m2 Home Center Piet Kapenga, T 06 53331664

2012 16.000 m2 Synchroon A. de Vries, T 030-6867394

▼

UTRECHT Vleuterweide O 2008 M 15.000 m2 P Multi Vastgoed i.s.m. Fortis Ontwikkeling I T 0182-690900

▼

ZWOLLE

VEENENDAAL

Willemspoort

Brouwerspoort O M P I

medio 2008 14.000 m2 BAM Vastgoed Jan Ruitenberg, T 030 6598163

ZAANSTAD

▼

Centrum O M P I

LEGENDA Centrum Overvecht

2013 15.000 m2 Synchroon M. Majolee, T 030-6867397

40 scn 6 | 2008

opleverdatum (verwacht) metrage projectontwikkelaar informatie

O M P I

in ontwikkeling 18.000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900

▼

in ontwikkeling 10.000 m2 Multi Vastgoed T 0182-690900 ZWIJNDRECHT Walburg

O M P I

in ontwikkeling 15.000 m2 Fortis Vastgoed Ontwikkeling T 030-257 35 12

▼

DECORATIE

ALGEMEEN

NRW Nederlandse Raad van Winkelcentra Herculesplein 269, 3584 AA Utrecht

Nico de Vries Decoraties Televisieweg 91, 1322 AK Almere

MK-Illumination Handels GmbH Trientlgasse 70, 6020 Innsbruck, Oostenrijk

T 030 2313754 • F 030 2341287 E info@nrw.nl • I www.nrw.nl I www.nrw.nl

T 036 5368365

T 06 13667805 Jo van Gemert T (0043) 512 202430-12 • F (0043) 512 202433 E j.vangemert@mk-illumination.com

DECORATIE

Accent Deco Hopbrouwer 14, 5253 RE Nieuwkuyk

Ballon Decor Plaswijcklaan 55, 3054 CM Rotterdam

Homan BV Postbus 13, 3640 AA Mijdrecht

T 073 6430286 • F 073 6416601 E info@accentdeco.nl

T 010 4180215 • F 010 4220720 I www.ballondecor.nl

T 0297 282121 • F 0297 288112 E info@homan.nl • I www.homan.nl

DECORATIE

KENNIS & INFORMATIE

Decorations & Light Ommelandvaart 13, 1335 SB Almere

Flower and Shower Velperweg 105, 6824 HJ Arnhem

Strabo Postbus 15710, 1001 NE Amsterdam

T 036 5212015 • F 036 5212016 E rene.vos@decorationlight.nl I www.decorationlight.nl

T 026 3623061 E info@flowerandshower.nl I www.flowerandshower.nl

T 020 6260817 E strabo@strabo.nl • I www.strabo.nl

KENNIS & INFORMATIE

CONSULTANCY

SERVICEPAGINA

DECORATIE

MARKETING/PROMOTIE

Flucon Kalkovenweg 54, 2401 LK Alphen a/d Rijn

KIR Kordaat In Ruimte Govert Flinckhage 25, 3438 JC Nieuwegein

Kleine Kunst Anne Franklaan 19, 7421 HH Deventer

T 0172 435901 • F 0172 422271 E info@flecon.nl • I www.flucon.nl

T 030 6668616 • F 030 6668617 E info@kordaatinruimte.nl I www.kordaatinruimte.nl

T 0570 618301 • F 0570 517685 E info@kleinekunst.com I www.kleinekunst.com

scn 6 | 2008 41

SERVICEPAGINA

REVITALISATIE

MARKETING/PROMOTIE

8FJKFST 'FSOBOEF[ DPNNVOJDBUJF PSHBOJTBUJF de mall-improvement die écht rendeert!

De GeusPro Postbus 1009, 2410 CA Bodegraven

Mall Radio Enkele Ring 37, 3245 AG Sommelsdijk

Weijers Fernandez communicatie & organisatie Statenlaan 281, 5223 LG Den Bosch

T 0172-617200 E mail@degeuspro.nl I www.degeuspro.nl

T 0187-609900 E info@mallradio.eu I www.mallradio.eu

T 073 6123116 • F 073 6123136 E info@wfcommunicatie.nl I www.wfcommunicatie.nl

CONGRES EN EVENEMENT

MARKETING/PROMOTIE

ONTWIKKELAAR

Management Producties Postbus 82, 3130 AB Vlaardingen

Heesbeen attractieverhuur

Weijers Fernandez communicatie & organisatie Synchroon

Esp 241, 5633 AD Eindhoven

Statenlaan 281, 5223 DenAG Bosch Van Deventerlaan 101,LG 3528 Utrecht

T 010 4350477 • F 010 4357430 E info@managementproducties.com I www.managementproducties.com

T 040 283 47 81 • F 040 283 45 75 E info@heesbeenverhuur.nl I www.heesbeenverhuur.nl

T 030 6867300 • F 030 6867395 I www.synchroon.nl

FACILITAIR

42 scn 6 | 2008

MARKETING/PROMOTIE

FACILITAIR

Man Protection bv, zon- en lichtwering Postbus 48, 1483 ZG De Rijp

PRS Matten bv Einsteinweg 3, 3208 KK Spijkenisse

Sunblock, de glasfolieprofessionals Vogelenzanglaan 10, 2548 SZ Den Haag

T 075 641 1991 • F 075 641 1896 I www.manprotection.nl

T 0181 618 788 • F 0181 622 649 E info@prs.nl • I www.prs.nl

T 06 30 303 303 • F 084-8829199 I www.sunblock.nl

Ruimte voor winkelplezier

We gaan naar een winkelcentrum om iets te kopen. Maar tegenwoordig is er nog een andere reden bijgekomen om dat winkelcentrum te bezoeken: we willen iets beleven. Daarom is het centrum niet langer meer een rijtje winkels-met-de-bekende-uithangborden. Een winkelcentrum ademt vooral een gedachte uit. Een thematisch concept. Waarin is nagedacht over alle factoren die het winkelplezier positief be誰nvloeden. Van de parkeervoorzieningen tot en met woonfuncties, om de levendigheid te stimuleren. In de visie van Bouwfonds MAB Ontwikkeling is het concept bepalend of de kassa straks gaat rinkelen. Aspecten die Bouwfonds MAB Ontwikkeling de ruimte geeft. Kijk voor meer informatie op www.bouwfonds.nl.