interview
Mannen hebben het ‘
P
recht aan
kant
Het juridische systeem is het domein van mannen. Vrouwenrechten blijven daardoor onderbelicht. Dat zegt Gabriela Knaul, Speciaal Rapporteur voor de VN. ‘Als het vrouwelijk perspectief ontbreekt op de beslissende posities, hoe kan er dan sprake zijn van gerechtigheid voor iedereen?’
76 Lof
Gabriela legt uit dat haar eigen criteria haar prioriteiten
(40) betekent praten over mensen-
bepalen. ‘Landen waar veel geweld en straffeloosheid is,
rechten. Ze is tenslotte Speciaal
staan boven aan de lijst. Maar ik kan alleen mijn werk doen als
Rapporteur voor de Onafhankelijkheid
een land mij uitnodigt. Je hebt die samenwerking nodig om
van Rechters en Advocaten, één van
iets voor elkaar te krijgen.’ Haar doel is landen te helpen en
de medewerkers van de Verenigde Naties die het naleven
niet te straffen. ‘Als je werkt aan de onafhankelijkheid van het
van de Rechten van de Mens monitoren. Gabriela: ‘Als je
juridische systeem, dan werk je eigenlijk aan de versterking
zegt dat bepaalde basisrechten voor iedereen gelden, dan
van de instituties, van de democratie en dus aan de algemene
zal je er ook voor moeten zorgen dat landen die afspraken
ontwikkeling van een land.’ Wanneer ze veel signalen uit een
nakomen.’ Haar missie: middels het waarborgen van een
land krijgt van schendingen van de zogenaamde rule of law, het
onafhankelijk, goed functionerend rechtssysteem bijdragen
principe dat ook een overheid zich aan de wet moet houden,
aan het recht op een menswaardig bestaan. Haar gedreven-
dient ze zelf een verzoek in om het land te bezoeken. ‘Soms
heid spat eraf. ‘Mensenrechten gaan niet alleen over verre
krijgen we te horen dat de tijd nog niet rijp is. Dat ze eraan
landen met corrupte regimes of over criminelen achter tralies’, zegt ze. ‘Mensenrechten gaan over vrijheid, over vrije
’
meningsuiting, over de kans om iets van je leven te maken, te kunnen werken. Ze gaan over gezondheid, de beschikbaarheid van water... Mensenrechten gaan over het leven zelf.’ Gebrekkige kennis Gabriela was volledig verrast toen ze in 2009 de derde Speciaal Rapporteur op dit onderwerp werd. ‘Iedereen met een juridische achtergrond mag solliciteren. Net als de meeste andere rechters en advocaten had ik nauwelijks ervaring met mensenrechten. Er waren veel aanmeldingen, maar het feit dat ik rechter was en vrouw – en mijn beide voorgangers advocaat en man – heeft uiteindelijk de doorslag gegeven.’ Inmiddels is de gebrekkige kennis een van de belangrijkste dingen die Gabriela vanuit haar mandaat probeert aan te pakken. ‘Mensenrechten zijn op geen enkele universiteit waar ook ter wereld een verplicht onderdeel van de studie. Recht TEKST Renate Tromp
hun
raten met de Braziliaanse Gabriela Knaul
spreken vanuit de handvatten die de Rechten van de Mens bieden, gebeurt daardoor veel te weinig. Bewustwording en aanvullende scholing zal de reikwijdte enorm vergroten.’ Discriminatie Als de grote boze wereld je werkveld is, waar begin je dan? Lof 77
interview
werken en bij ons terugkomen. Soms horen we aanvankelijk
niet in de hogere rechtbanken. Als het vrouwelijk perspectief
helemaal niets en krijgen we pas een hele tijd later antwoord.
ontbreekt op de beslissende posities, hoe kan er dan sprake
Als Speciaal Rapporteur moet je een geduldige vrouw zijn.’
zijn van gelijke berechting voor iedereen?’ Voor vrouwen die
Als er een samenwerking op gang komt, draagt dat bij aan
te maken krijgen met justitie betekent dat dat hun positie
een structurele verbetering van mensenrechten. Neem het
nooit helemaal wordt begrepen. Gabriela: ‘Vrouwen die
voorbeeld van Mexico. Gabriela: ‘Mexico wilde iets doen aan
verkracht zijn, moeten vaak hun seksuele leven openbaren
de misdaad en straffeloosheid als gevolg van gebrekkige
om te bewijzen dat hen geweld is aangedaan. Zaken worden
wetgeving. Wij adviseerden ze de rechten van de mens op
technisch bekeken, zonder werkelijk begrip van de impact die
te nemen in de grondwet. Die aanbeveling hebben ze over-
dat heeft op een vrouw. ’ Het wereldwijde juridische systeem
genomen.’ Sindsdien ervaart het land wat dat oplevert, bij-
is het domein van mannen en onervaren als het gaat om
voorbeeld in scheidingszaken. Voorheen was de cultuur
vrouwen. Het is blind voor de context waarin een vrouw
bepalend, en die dicteerde dat een man kon scheiden zonder
slachtoffer is geworden of zelf een daad heeft begaan. Het
opgaaf van reden. Een vrouw kon dat niet, aldus Gabriela.
gebrek aan vertrouwen dat vrouwen daardoor hebben in
‘Door de opname van gelijke rechten in de grondwet heeft
‘het recht’ zorgt ervoor dat ze veel misdaden niet melden en
Mexico een wettelijke basis om aan deze discriminatie een
ondermijnt het systeem als zodanig. Gabriela: ‘Een vrouw is
einde te maken. Daarmee is een voor vrouwen positieve
ook een mens. Maar wereldwijd zie ik dat – ondanks de wet
cultuurverandering in gang gezet.’ Met andere woorden: het
– de man belangrijker is. Dat hij het recht aan zijn kant heeft.
recht verandert het dagelijks leven.
Je kunt wetten hebben, maar je hebt vrouwen nodig op het hoogste niveau in het systeem om gelijke kansen te creëren,
Verkracht
om de wet voor man en vrouw eerlijk te interpreteren.’
De ongelijke positie van vrouwen ligt Gabriela na aan het hart. ‘Wereldwijd overheerst de cultuur dat het beter is voor de
Yes, we can
vrouw om na haar trouwen thuis te blijven. Daardoor zien we
Volgens Gabriela hebben staten de plicht om vrouwen te
een gebrek aan vrouwen op beslissende posities, ook in het
stimuleren hogere posities na te streven. Naast het belang van
rechtssysteem. Natuurlijk, in sommige landen is er wel een
economische onafhankelijkheid is dat de enige garantie voor
toename van vrouwelijke juristen... in de basis. Maar je ziet ze
een gelijke toegang tot gerechtigheid. ‘Staten moeten werken aan een cultuurverandering door vrouwen aan te moedigen om goed na te denken, te reflecteren en te beslissen over wat ze met hun leven en hun talenten willen doen. De
‘Als Speciaal
Rapporteur moet je een
geduldige vrouw
zijn’
78 Lof
promotie van gelijke kansen zou wereldwijd overheidsbeleid moeten zijn.’ Zelf is Gabriela blij met haar beeldbepalende rol op het internationale speelveld. Ook al betekent het dat ze vaak van huis is, weg van haar man. Toch zal ze in 2014 – als haar laatste mandaat afloopt – zonder spijt ‘teruggaan’ naar haar thuisland Brazilië. Gabriela: ‘Ik geef het stokje graag over aan iemand anders, die iets wil bijdragen met zijn of haar missie. En ik zal de mijne vasthouden in een andere rol.’ Ze is even stil, zucht diep en zegt: ‘Soms praat ik met vrouwen die slachtoffer zijn geworden van geweld. Dan vraag ik: “Wat wil je met je leven?” Ze kijken me aan en zwijgen. Ze weten het niet. Ze weten het niet, omdat ze nooit dachten dat ze iets te willen hadden. Ze hebben geen hoop en ze hebben geen wil. Dan is er ook geen kans op verandering. We moeten vrouwen hoop bieden en aanmoedigen. Ik ben het eens met Obama, die zei: Yes, we can.’■ Lof 79