We zetten Nederland op de kaart Innovatief zijn is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe doen Melanie Schultz, onze minister van Infrastructuur en Milieu, en Daan Roosegaarde, dé innovator van Nederland, dat? Lof brengt ze samen voor een dubbelinterview. ‘Creativiteit wordt ons hoofdexportproduct.’ TEKST RENATE TROMP FOTOGRAFIE SEBASTIAAN WESTERWEEL
10 Lof
Lof 11
I
n de kamer van de minister hangt een grote kaart
met een haast zakelijke drive om dingen voor elkaar te krijgen.
verkeersmanagement wil Schultz internationaal inzetten. ‘Bring
van Nederland waarop alle snelwegen oplichten.
Hij is gefascineerd door de mogelijkheden om met nieuwe tech-
in the Dutch? Nou graag! Grootschalige internationale projecten
Ontwerper/kunstenaar Daan Roosegaarde wijst
nologieën het landschap om ons heen interactiever, intuïtiever,
houden onze innovatiekracht op peil. Moet je je voorstellen hoe
naar de Afsluitdijk en mompelt iets over een geza-
en daardoor menselijker te maken. Samen vormen ze het per-
trots we weer op Nederland zullen zijn.’
menlijke droom. Met een beetje doorvragen blijkt
fecte team om bijvoorbeeld het Nederlandse wegennet te inno-
dat Studio Roosegaarde recent door Schultz is
veren. Roosegaarde: ‘Innovatie is vaak de uitzondering, niet de
Glow in the dark
gevraagd om na te denken over een manier om één
standaard. Je bent high end bezig en ontwikkelt iets speciaals.
Recent introduceerde de minister eveneens vol trots de eerste
van Neerlands iconen, de Afsluitdijk dus, zichtbaar-
Maar het is uiteindelijk wel de bedoeling dat het de standaard
zelfsturende auto. Roosegaarde richt zijn blik liever op de weg
der te maken. Een plek waar iets te beleven valt.
gaat beïnvloeden van hoe we over vijftien jaar wegen maken.
zelf. ‘We stoppen heel veel energie en onderzoek in het slimmer
Schultz: ‘Het is mijn droom om van de Afsluitdijk
Daarvoor heb je ondernemers nodig die hun nek uitsteken en
maken van auto’s, terwijl ons wegennet de grootste publieke
een kunstwerk te maken dat recht doet aan z’n
ideeën leveren. Maar ook een overheid die dat prikkelt en zich
ruimte is die we bezitten. Ik pleit ervoor de wegen slimmer te
internationale faam.’ Aan die gezamenlijke droom
realiseert dat creativiteit ons hoofdexportproduct gaat worden.’
maken.’ Een wereldwijd geprezen innovatie op dit gebied is zijn glow-in-the-dark verf die de belijning op snelwegen energieneu-
wordt inmiddels hard gewerkt, aldus een zichtbaar
trotse Roosegaarde. ‘Wat precies is nog geheim, maar iets poë-
Frustratie
traal kan verlichten. Overdag wordt de verf ‘opgeladen’, zodat
tisch en unieks met licht gaat het zeker worden.’
Tegelijkertijd weet niemand beter dan Schultz dat innovatie in
hij ’s nachts voldoende licht geeft om lantaarnpalen overbodig
de openbare ruimte moet worden ingepast in een krachtig, veel-
te maken. Roosegaarde: ‘Duurzaamheid gaat altijd over minder.
Intuïtief landschap
al naar binnen gericht politiek systeem. In haar politieke carrière
We zetten de lantaarnpalen vaker uit. Ik wil juist dat het gaat over
De wereld beter en mooier te maken: die wens delen Daan Roo-
liep ze tot haar frustratie al geregeld tegen beperkende wet- en
meer. We bouwen een compleet energieneutraal wegennet. Met
segaarde en Melanie Schultz overduidelijk. Zij is een raspolitica
regelgeving aan. En daar wil deze minister graag verandering
andere woorden: ik zoek naar radicalere oplossingen.’ Schultz
in brengen. Anders gezegd: het was een van de belangrijkste
grinnikt. ‘Het leuke van Daan is dat hij zijn ideeën meteen groot-
redenen waarom ze na haar overstap vanuit de politiek naar het
schalig wil toepassen. Er zit heel veel positivisme en energie in
bedrijfsleven toch terugkeerde naar Den Haag. Schultz: ‘Ieder-
hem. Vanuit dit ministerie zijn we bezig met kleinere stukjes. Eén
een is voor innovatie. Maar hoe pas je dat toe in een wereld die
brug die als onderdeel van het onderhoudsprogramma energie-
in hoge mate gejuridiseerd is, waar je te maken hebt met aanbe-
neutraal is gemaakt. En de volgende is pas over jaren aan de
stedingen en de eis van proven technology? Juist om innovatie
beurt. Dat gaat Daan niet snel genoeg.’ De minister begrijpt hem
een betere kans van slagen te geven, heb ik me voorgenomen
wel. ‘Als je zegt: We willen een energieneutraal land worden, dan
de regelgeving op tal van gebieden te versimpelen.’ Die versim-
moet je er ook wat aan doen.’
peling staat overigens in dienst van een hoger doel dan haar
12 Lof
eigen frustratie. ‘Als het gaat om innovatie zou ik graag willen
Dromen
dat Nederland over tien jaar het Singapore van Europa is.’ En dat
Roosegaardes samenwerking met wegenbouwers en met de
is zeker haalbaar, aldus de ambitieuze minister. ‘Ons wegennet
overheid zijn voor hem als kunstenaar en designer waardevolle
is goed op orde, dus we zijn klaar voor een next step. Mobiliteit
stappen op weg naar een nieuwe wereld. Een wereld waarin de
moet anders worden ingericht, zodat je kunt reizen met minder
publieke ruimte – uiteraard met energieneutrale oplossingen –
gedoe aan je hoofd, zoals files en parkeerproblemen. Omdat
veel meer een beleving wordt. Denk aan verlichting die reageert
we een klein land zijn waarin we dicht op elkaar leven, kunnen
op de aanwezigheid van voorbijgangers en die tunnels een stuk
we intelligente verkeerssystemen optimaal testen en inzetten.
vriendelijker kan maken. De gedroomde overheid die nodig is
Met nieuwe technieken kunnen we bijvoorbeeld het verkeer
om die nieuwe wereld mede tot stand te brengen, vindt hij zeker
lezen, individuele rij- en reisadviezen aan automobilisten geven
terug bij de minister Schultz. ‘Ik vind het mooi om te zien dat
en verkeerslichten laten inspelen op files die mogelijk ontstaan.’
onze dromen uitkomen doordat we samen kijken hoe we ze tast-
Los van de droom vraagt de toenemende verstedelijking daar
baar kunnen maken. Jullie treffen ons wat dat betreft op een bij-
ook gewoon om. En dat geldt niet alleen voor Nederland en niet
zonder moment.’
alleen voor oplossingen rondom mobiliteit. Schultz: ‘Alle grote
Een moment dat valt in een periode van grote crises, doceert
wereldsteden liggen in delta’s die verder inzakken doordat het
Roosegaarde met regelmaat op internationale podia. Ook nu
grondwater wordt onttrokken. Steden en een groot deel van
weer. ‘De crisis betreft niet alleen onze energievoorraden, de eco-
de totale wereldbevolking worden almaar kwetsbaarder voor
nomie of het klimaat – ik zie ook een emotionele crisis. Mensen
het stijgende zeewater en overstromingen door toenemende
verlangen iets anders van de wereld. We willen liever mooie erva-
regenval.’ Onze kennis ten aanzien van watermanagement én
ringen delen met anderen in plaats van nog meer spullen bezitten
‘Ik zou graag willen dat Nederland over tien jaar het Singapore van Europa is’ Lof 13
waar we niet om hebben gevraagd.’ Om naar die nieuwe wereld te komen, moeten we onze kwaliteiten herontdekken, vervolgt hij. ‘Het gaat in toenemende mate over zachte waarden, zaken die niet te vatten zijn in Excelsheets.’ Mannen met baarden Hoe ziet de ideale innovator eruit? En welke rol kunnen vrouwen spelen in het dichterbij halen van die nieuwe wereld? Schultz vindt vrouwen bij uitstek ontvankelijk voor onvervulde verlangens. ‘Ze zien overal gaten in de markt en stappen erin, bijvoorbeeld door middel van slimme webshops.’ Het is wat de minister betreft een mooi voorbeeld van de innovatiekracht van vrouwen. Toch ziet zij ook het gevaar van klein denken bij vrouwen. Om te beginnen bij zichzelf. ‘Toen Gerrit Zalm mij destijds belde om me een staatsecretariaat aan te bieden, heb ik tot twee keer toe mijn twijfels geuit en de beslissing uitgesteld. Dat had hij nog nooit meegemaakt. Mannen zeggen al ja voordat ze überhaupt weten om welk ministerie het gaat. Gelukkig belde hij nog een derde keer.’ Roosegaarde is wars van stereotypisch denken en koos in eigen huis voor de concrete aanpak. ‘Op een dag kwam ik de studio binnen en zag ik alleen maar mannen met baarden en pizzadozen. Begrijp me niet verkeerd, ik hou van ze, maar het werd me iets te nerderig. Met de komst van de eerste vrouw veranderde direct de energie. Inmiddels hebben we heel bewust een 50/50 man-vrouwverdeling gecreëerd. Ik merk dat mannen en vrouwen het best vaak met elkaar oneens zijn, maar die diversiteit in karakters en in meningen geeft wat mij betreft precies de juiste constellatie om innovatieve ideeën te bedenken.’
‘Ik zie ook een emotionele crisis. Mensen verlangen iets anders van de wereld’ 14 Lof
Pannenkoekenhuis Ook Schultz schat de kansen van vrouwen om hun innovatiekracht aan te boren uiteindelijk ruimer in dan de geschiedenis tot nu toe laat zien. ‘Er zijn geen belemmeringen om innovatief te zijn in het bedrijfsleven, de wetenschap of de politiek. Alle belemmeringen zitten in ons eigen hoofd. Bedrijven en hun bazen moeten veel stelliger zijn richting vrouwen, en zeggen: Je gaat het gewoon doen.’ Roosegaarde: ‘En trek dan niet alleen het zoveelste biologische pannenkoekenhuis van de grond, maar pak gewoon die Afsluitdijk eens aan. Boor bij jezelf het verlangen aan om te ontdekken.’ Schultz beaamt dit ten volste: ‘Ik gun het iedereen, man en vrouw, om groot te durven denken en net zo positief te zijn als Daan. We hoeven echt niet allemaal ontwerper te worden, en zeker geen minister. Maar we kunnen er wel allemaal op ons eigen gebied en binnen onze eigen mogelijkheden maximaal voor gaan.’ Lof 15