Melanie en daan

We zetten Nederland op de kaart Innovatief zijn is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe doen Melanie Schultz, onze minister van Infrastructuur en Milieu, en Daan Roosegaarde, dé innovator van Nederland, dat? Lof brengt ze samen voor een dubbelinterview.

‘Creativiteit wordt ons hoofdexportproduct.’

TEKST RENATE TROMP FOTOGRAFIE SEBASTIAAN WESTERWEEL

10 Lof

Lof 11

I

n de kamer van de minister hangt een grote kaart

met een haast zakelijke drive om dingen voor elkaar te krijgen.

verkeersmanagement wil Schultz internationaal inzetten. ‘Bring

van Nederland waarop alle snelwegen oplichten.

Hij is gefascineerd door de mogelijkheden om met nieuwe tech-

in the Dutch? Nou graag! Grootschalige internationale projecten

Ontwerper/kunstenaar Daan Roosegaarde wijst

nologieën het landschap om ons heen interactiever, intuïtiever,

houden onze innovatiekracht op peil. Moet je je voorstellen hoe

naar de Afsluitdijk en mompelt iets over een geza-

en daardoor menselijker te maken. Samen vormen ze het per-

trots we weer op Nederland zullen zijn.’

menlijke droom. Met een beetje doorvragen blijkt

fecte team om bijvoorbeeld het Nederlandse wegennet te inno-

dat Studio Roosegaarde recent door Schultz is

veren. Roosegaarde: ‘Innovatie is vaak de uitzondering, niet de

Glow in the dark

gevraagd om na te denken over een manier om één

standaard. Je bent high end bezig en ontwikkelt iets speciaals.

Recent introduceerde de minister eveneens vol trots de eerste

van Neerlands iconen, de Afsluitdijk dus, zichtbaar-

Maar het is uiteindelijk wel de bedoeling dat het de standaard

zelfsturende auto. Roosegaarde richt zijn blik liever op de weg

der te maken. Een plek waar iets te beleven valt.

gaat beïnvloeden van hoe we over vijftien jaar wegen maken.

zelf. ‘We stoppen heel veel energie en onderzoek in het slimmer

Schultz: ‘Het is mijn droom om van de Afsluitdijk

Daarvoor heb je ondernemers nodig die hun nek uitsteken en

maken van auto’s, terwijl ons wegennet de grootste publieke

een kunstwerk te maken dat recht doet aan z’n

ideeën leveren. Maar ook een overheid die dat prikkelt en zich

ruimte is die we bezitten. Ik pleit ervoor de wegen slimmer te

internationale faam.’ Aan die gezamenlijke droom

realiseert dat creativiteit ons hoofdexportproduct gaat worden.’

maken.’ Een wereldwijd geprezen innovatie op dit gebied is zijn glow-in-the-dark verf die de belijning op snelwegen energieneu-

wordt inmiddels hard gewerkt, aldus een zichtbaar

trotse Roosegaarde. ‘Wat precies is nog geheim, maar iets poë-

Frustratie

traal kan verlichten. Overdag wordt de verf ‘opgeladen’, zodat

tisch en unieks met licht gaat het zeker worden.’

Tegelijkertijd weet niemand beter dan Schultz dat innovatie in

hij ’s nachts voldoende licht geeft om lantaarnpalen overbodig

de openbare ruimte moet worden ingepast in een krachtig, veel-

te maken. Roosegaarde: ‘Duurzaamheid gaat altijd over minder.

Intuïtief landschap

al naar binnen gericht politiek systeem. In haar politieke carrière

We zetten de lantaarnpalen vaker uit. Ik wil juist dat het gaat over

De wereld beter en mooier te maken: die wens delen Daan Roo-

liep ze tot haar frustratie al geregeld tegen beperkende wet- en

meer. We bouwen een compleet energieneutraal wegennet. Met

segaarde en Melanie Schultz overduidelijk. Zij is een raspolitica

regelgeving aan. En daar wil deze minister graag verandering

andere woorden: ik zoek naar radicalere oplossingen.’ Schultz

in brengen. Anders gezegd: het was een van de belangrijkste

grinnikt. ‘Het leuke van Daan is dat hij zijn ideeën meteen groot-

redenen waarom ze na haar overstap vanuit de politiek naar het

schalig wil toepassen. Er zit heel veel positivisme en energie in

bedrijfsleven toch terugkeerde naar Den Haag. Schultz: ‘Ieder-

hem. Vanuit dit ministerie zijn we bezig met kleinere stukjes. Eén

een is voor innovatie. Maar hoe pas je dat toe in een wereld die

brug die als onderdeel van het onderhoudsprogramma energie-

in hoge mate gejuridiseerd is, waar je te maken hebt met aanbe-

neutraal is gemaakt. En de volgende is pas over jaren aan de

stedingen en de eis van proven technology? Juist om innovatie

beurt. Dat gaat Daan niet snel genoeg.’ De minister begrijpt hem

een betere kans van slagen te geven, heb ik me voorgenomen

wel. ‘Als je zegt: We willen een energieneutraal land worden, dan

de regelgeving op tal van gebieden te versimpelen.’ Die versim-

moet je er ook wat aan doen.’

peling staat overigens in dienst van een hoger doel dan haar

12 Lof

eigen frustratie. ‘Als het gaat om innovatie zou ik graag willen

Dromen

dat Nederland over tien jaar het Singapore van Europa is.’ En dat

Roosegaardes samenwerking met wegenbouwers en met de

is zeker haalbaar, aldus de ambitieuze minister. ‘Ons wegennet

overheid zijn voor hem als kunstenaar en designer waardevolle

is goed op orde, dus we zijn klaar voor een next step. Mobiliteit

stappen op weg naar een nieuwe wereld. Een wereld waarin de

moet anders worden ingericht, zodat je kunt reizen met minder

publieke ruimte – uiteraard met energieneutrale oplossingen –

gedoe aan je hoofd, zoals files en parkeerproblemen. Omdat

veel meer een beleving wordt. Denk aan verlichting die reageert

we een klein land zijn waarin we dicht op elkaar leven, kunnen

op de aanwezigheid van voorbijgangers en die tunnels een stuk

we intelligente verkeerssystemen optimaal testen en inzetten.

vriendelijker kan maken. De gedroomde overheid die nodig is

Met nieuwe technieken kunnen we bijvoorbeeld het verkeer

om die nieuwe wereld mede tot stand te brengen, vindt hij zeker

lezen, individuele rij- en reisadviezen aan automobilisten geven

terug bij de minister Schultz. ‘Ik vind het mooi om te zien dat

en verkeerslichten laten inspelen op files die mogelijk ontstaan.’

onze dromen uitkomen doordat we samen kijken hoe we ze tast-

Los van de droom vraagt de toenemende verstedelijking daar

baar kunnen maken. Jullie treffen ons wat dat betreft op een bij-

ook gewoon om. En dat geldt niet alleen voor Nederland en niet

zonder moment.’

alleen voor oplossingen rondom mobiliteit. Schultz: ‘Alle grote

Een moment dat valt in een periode van grote crises, doceert

wereldsteden liggen in delta’s die verder inzakken doordat het

Roosegaarde met regelmaat op internationale podia. Ook nu

grondwater wordt onttrokken. Steden en een groot deel van

weer. ‘De crisis betreft niet alleen onze energievoorraden, de eco-

de totale wereldbevolking worden almaar kwetsbaarder voor

nomie of het klimaat – ik zie ook een emotionele crisis. Mensen

het stijgende zeewater en overstromingen door toenemende

verlangen iets anders van de wereld. We willen liever mooie erva-

regenval.’ Onze kennis ten aanzien van watermanagement én

ringen delen met anderen in plaats van nog meer spullen bezitten

‘Ik zou graag willen dat Nederland over tien jaar het Singapore van Europa is’ Lof 13

waar we niet om hebben gevraagd.’ Om naar die nieuwe wereld te komen, moeten we onze kwaliteiten herontdekken, vervolgt hij.

‘Het gaat in toenemende mate over zachte waarden, zaken die niet te vatten zijn in Excelsheets.’

Mannen met baarden Hoe ziet de ideale innovator eruit? En welke rol kunnen vrouwen spelen in het dichterbij halen van die nieuwe wereld? Schultz vindt vrouwen bij uitstek ontvankelijk voor onvervulde verlangens. ‘Ze zien overal gaten in de markt en stappen erin, bijvoorbeeld door middel van slimme webshops.’ Het is wat de minister betreft een mooi voorbeeld van de innovatiekracht van vrouwen.

Toch ziet zij ook het gevaar van klein denken bij vrouwen. Om te beginnen bij zichzelf. ‘Toen Gerrit Zalm mij destijds belde om me een staatsecretariaat aan te bieden, heb ik tot twee keer toe mijn twijfels geuit en de beslissing uitgesteld. Dat had hij nog nooit meegemaakt. Mannen zeggen al ja voordat ze überhaupt weten om welk ministerie het gaat. Gelukkig belde hij nog een derde keer.’ Roosegaarde is wars van stereotypisch denken en koos in eigen huis voor de concrete aanpak. ‘Op een dag kwam ik de studio binnen en zag ik alleen maar mannen met baarden en pizzadozen. Begrijp me niet verkeerd, ik hou van ze, maar het werd me iets te nerderig. Met de komst van de eerste vrouw veranderde direct de energie. Inmiddels hebben we heel bewust een 50/50 man-vrouwverdeling gecreëerd. Ik merk dat mannen en vrouwen het best vaak met elkaar oneens zijn, maar die diversiteit in karakters en in meningen geeft wat mij betreft precies de juiste constellatie om innovatieve ideeën te bedenken.’

‘Ik zie ook een emotionele crisis. Mensen verlangen iets anders van de wereld’ 14 Lof

Pannenkoekenhuis Ook Schultz schat de kansen van vrouwen om hun innovatiekracht aan te boren uiteindelijk ruimer in dan de geschiedenis tot nu toe laat zien. ‘Er zijn geen belemmeringen om innovatief te zijn in het bedrijfsleven, de wetenschap of de politiek.

Alle belemmeringen zitten in ons eigen hoofd. Bedrijven en hun bazen moeten veel stelliger zijn richting vrouwen, en zeggen: Je gaat het gewoon doen.’ Roosegaarde: ‘En trek dan niet alleen het zoveelste biologische pannenkoekenhuis van de grond, maar pak gewoon die Afsluitdijk eens aan. Boor bij jezelf het verlangen aan om te ontdekken.’ Schultz beaamt dit ten volste: ‘Ik gun het iedereen, man en vrouw, om groot te durven denken en net zo positief te zijn als Daan. We hoeven echt niet allemaal ontwerper te worden, en zeker geen minister. Maar we kunnen er wel allemaal op ons eigen gebied en binnen onze eigen mogelijkheden maximaal voor gaan.’

Lof 15