Neelie Kroes (1941) studeerde economie aan de Erasmus Universiteit. In 1971 werd ze Tweede Kamerlid voor de VVD. Van 1982 tot 1989 was ze minister van Verkeer en Waterstaat. In 1991 werd ze
‘Als je een punt hebt, máák het dan’
president van Nyenrode, een positie die ze combineerde met diverse bestuursfuncties bij onder meer Lucent Technologies, Volvo en P&O Nedlloyd. Van 2004 tot 2010 was zij als eurocommissaris belast met mededinging. Sinds februari 2010 is ze lid en vicevoorzitter van de Europese Commissie belast met de digitale agenda. Neelie Kroes heeft één zoon.
Als dochter van een Rotterdamse vervoersondernemer groeide ze op met de naoorlogse wederopbouwmentaliteit. Eurocommissaris Neelie Kroes: ‘Niet piepen, maar afmaken waar je aan begint.’ Ze vindt meer vrouwen aan de top heel belangrijk en maakt zich
golfen? Bovendien, ook wanneer kinderen nog jong zijn, ben je
daar ook hard voor. Neelie Kroes is bezig aan haar tweede termijn
als buitenshuis werkende moeder interessanter voor ze. En dat
als Europees Commissaris en inmiddels belast met de portefeuille
wordt niet vaak gemeld. Een lastig punt is natuurlijk de oneerlijke
Digitale Agenda. ‘Diversiteit brengt een betere bestuursstijl en
verdeling thuis. Veel vrouwen zoeken een man met een goede
managementstijl’, zegt ze. ‘We weten ondertussen dat bedrijven
baan. Ik zou zeggen: zoek een man die bereid is om de zorg voor
met meer vouwen in het hoger management een hoger rendement
de kinderen met je te delen.’
halen. Vrouwen zijn transparanter en durven zich kwetsbaarder op te stellen, wat een winstpunt is voor elk bedrijf. Ze gaan de
Hebt u ooit gevoeld dat het een keuze was: kind of carrière?
discussie aan, mobiliseren de kennis van anderen en pretenderen
‘Nee. Ik heb altijd fulltime gewerkt. Ik zal niet verhullen dat ik
niet – zoals mannen wel vaak doen – dat hun zienswijze de enige
wel een probleem had als de oppas ’s ochtends belde dat ze
zaligmakende waarheid is. Het betrekken van meer vrouwen in
ziek was. In die tijd was de vader van mijn zoon marineofficier,
het management van bedrijven geeft bovendien een positieve
dus regelmatig voor langere tijd weg. Dan wringt het. Ik had een
stimulans in de samenleving. We moeten ons niet langer de wel-
gezond en evenwichtig kind, dat vooropgesteld, maar all in all
daad van vrouwen in topfuncties ontzeggen.’
is mijn ervaring dat de combinatie kind en carrière zeer goed te doen is. Ik heb er nooit een moment spijt van gehad. Ook mijn
Het hebben van kinderen én een carrière is voor de meeste
zoon zegt dat hij er nooit nadeel van heeft ondervonden. Sterker
Nederlandse vrouwen nog steeds niet vanzelfsprekend.
nog, hij heeft zelf ook een zeer ambitieuze vrouw uitgekozen.’
TEKST Renate Tromp
‘Dat zijn heel persoonlijke keuzes. Om ze te kunnen maken, moet je wel de juiste informatie hebben. Kies je ervoor om je volledig
Is het hebben van invloed belangrijk voor u?
op de kinderen te richten, dan is het later, wanneer ze zijn
‘Als klein meisje wilde ik al meebeslissen in wat we gingen doen.
uitgevlogen, niet vanzelfsprekend dat je weer kunt inschuiven op
Of ik stelde zelf dingen voor. Ik kom uit een traditioneel gezin:
het niveau dat je zou willen. Kijk naar onze levenslijn, we worden
mijn vader was ondernemer, mijn moeder huisvrouw. Ik groeide
ouder en moeten langer werken. Wil je dan een interessante baan
op in de ondernemersmentaliteit van na de oorlog: je bouwde iets
hebben of ga je als de kinderen uit huis zijn de rest van je leven
op met bloed, zweet en tranen. Thuis mijn stem laten horen lees door op pagina 30
16 Lof
Lof 17
Joanne Kellermann (1960) is directielid van De Nederlandsche Bank. Ze heeft het
‘Ik zal mijn positie niet relativeren’
toezicht op pensioenfondsen en verzekeraars. Ook heeft ze trust- en geldtransactiekantoren, de toezichtexperts en interventie-eenheid onder haar hoede. Voordat ze in 2005 bij DNB ging werken, was zij partner bij advocatenkantoor NautaDutilh. Ze is getrouwd en heeft drie zonen van 25, 16 en 15 jaar.
Ze noemt zichzelf een wikker en een weger, maar is ook onverstoorbaar als het moet. Een onmisbare kwaliteit voor een toezichthouder, aldus Joanne Kellerman, directeur van De Nederlandsche Bank. ‘Je moet niet de lieveling willen zijn.’ In een recent interview in het Financieele Dagblad riep Joanne
waarmee je opereert. Persoonlijk heb ik het liever over invloed
Kellermann, een van de machtigste vrouwen in de nationale bank-
dan over macht, maar als toezichthouder stuit invloed uitoefenen
wereld, pensioenfondsen op om hun maatschappelijk draagvlak
al snel op kritiek. Men verwacht van een toezichthouder dat hij
te vergroten. Ze zouden hun toekomst duurzamer vorm moeten
zich bij zijn rol houdt. Desondanks kies ik ervoor om de machts-
geven – meer gericht op de lange termijn. Volgens Lof een mooi
middelen zo veel mogelijk in de kast te laten en op andere
voorbeeld van hoe een vrouw in haar positie de wereld om haar
manieren gedrag te beïnvloeden.’
heen kan en wil beïnvloeden. Dat er daags na het interview in het FD een kritisch redactioneel commentaar in diezelfde krant
Ervaart u de verantwoordelijkheid en zichtbaarheid soms als
volgde – waar bemoeit Joanne Kellermann zich eigenlijk mee? –
zwaar?
bevestigt wat ons betreft haar kracht.
‘Het hoort erbij. Toezichthouder zijn is een balancing act. Je moet een zekere onverstoorbaarheid hebben en er niet op uit zijn om in
Was het ooit uw doel om topvrouw te worden?
de publieke opinie de lieveling te zijn. Als toezichthouder kom je
‘Nee, ik had geen idee. Ruim twintig jaar lang ben ik bij hetzelfde
altijd te vroeg of te laat. Er is nooit iemand die zegt: “Wat goed dat
advocatenkantoor (NautaDutilh, red.) gebleven. Ik was wel
jullie hebben ingegrepen.” Tegen onze mensen zeg ik regelmatig:
ambitieus, maar had geen duidelijk einddoel voor ogen.
“Als je elke dag een bos bloemen wilt ontvangen, dan moet je in
Regelmatig sta ik erbij stil hoe uitzonderlijk het is dat ik op deze
het theater gaan staan.”’
stoel terecht ben gekomen. Ik realiseer me dat ik geluk heb gehad en het ook heel anders had kunnen lopen. Toch zal ik mijn positie
U pleit voor meer duurzaamheid in de financiële sector. Bent
niet ontkennen of relativeren. Ik wil juist aan andere vrouwen laten
u als privépersoon ook bezorgd over die lange termijn?
zien dat het wel kan. Ik vind dat daar voor mij een taak ligt.’
‘Ik ben hier niet voor mezelf, maar voor de oudere én de jongere functie praat over het belang van duurzaamheid, dan voel ik dat
‘Macht heeft voor veel mensen – mannen en vrouwen – een
ook als persoon. Het vertrouwen in de financiële sector en de
nare connotatie. En dat geldt ook voor mij. Niettemin heb ik als
pensioenen is nog nooit zo laag geweest. Ik vind het belangrijk
toezichthouder door de wet gegeven instrumenten die mij de macht
dat dit vertrouwen terugkomt. Daarom heb ik het onderwerp in
geven – en niet minder de plicht! – om in te grijpen in bepaalde
de pers aan de orde gesteld. Hoe kan de financiële sector haar
processen. Dit stelt hoge eisen aan de zorgvuldigheid en wijsheid
license to operate terugwinnen? Ik denk dat duurzaamheid een
TEKST Renate Tromp
generatie. Dat is een belangrijke drijfveer. Dus als ik vanuit mijn Is het hebben van macht belangrijk voor u?
lees door op pagina 31
18 Lof
Lof 19
Jolanda Holwerda (1966) haalde haar propedeuse theologie, doctoraal
‘Topvrouw, dat vond ik een magisch begrip’
communicatiewetenschappen en deed een postgraduate studie in Montreal. Ze werkte als manager Dutch Business Association in Hongkong, was marketing- en communicatiemanager bij o.a. Enertel, Brunel en Nuon en docent aan de Haagse Hogeschool. In 2007 richtte zij Lof op. Jolanda is getrouwd en heeft drie kinderen: Gijs (14), Lodewijk (12) en Jibbe (7).
Ze verborg haar zwangerschap voor haar baas en zette nooit een foto van haar kind op haar bureau. Later zou het verweven van werk en gezin juist haar missie worden. Jolanda Holwerda, oprichter van Lof: ‘Als moeder ben je geen stereotype.’ Toen haar kinderen klein waren, liep ze regelmatig tegen de
in de week om vijf uur weg moeten om mijn kind van de crèche
Nederlandse moederschapscultuur aan. Ze bleef werken, maar
te halen: nee. Ik wilde gepercipieerd worden als de volwaardige
was onzeker over de combinatie baan en gezin. ‘Ik had geen idee
werknemer die er net zo voor ging als voordat ze een kind had.’
of het allemaal wel goed zou uitpakken’, vertelt Jolanda. ‘Of het wel ergens op sloeg, wat ik deed. Er wordt je zoveel aangepraat,
Denk je achteraf: dat had ik anders moeten doen?
door mensen die nog steeds denken dat het niet goed is als
‘Het is lastig je als eenling aan de bedrijfscultuur te onttrekken.
een kind naar de crèche moet. Nu mijn jongens ouder zijn, kan
Volgens de token theory gaan minderheden in een dominante
ik daarom lachen. Ik zie dat het prima met ze gaat, het wordt
groep zich vanzelf aanpassen, of ze dat nu willen of niet. En
allemaal een stuk makkelijker.’
zolang je een minderheid bent, word je niet als individu gezien,
Vijf jaar geleden richtte ze Lof op, een blad met een missie – en
maar als soort. Je wordt een stereotype, met meteen een hele
inmiddels een missie met een blad. Haar doel: vrouwen laten zien
riedel aan problemen erachteraan. Moeder = vijf uur naar huis
dat je op alle fronten je ambities kunt waarmaken, zowel thuis als
= zieke kinderen = niet beschikbaar. Een vader loopt daar niet
in je werk.
snel tegenaan. Anderzijds is het ook zo dat sommige vrouwen de werkagenda van hun man leading laten zijn, het daardoor laten
Heb jij je moederschap ooit gemaskeerd om professioneler
afweten op belangrijke momenten, en zo het sterotiepe “moeder-
over te komen?
beeld” in stand houden.’
TEKST Pam van der Veen
‘Ja. Mijn eerste zwangerschap heb ik tot vijf maanden met ruime jasjes verborgen weten te houden, omdat ik dacht dat mijn werk-
Is er inmiddels niet al veel veranderd?
gever ervan zou schrikken. Ik werkte in een mannenomgeving en
‘In bedrijven die door mannen gedomineerd worden, is het nog
had het idee dat het consequenties zou kunnen hebben voor mijn
precies hetzelfde. Vrouwen in hoge functies doen het daar niet
aanzien, voor het vervolg van mijn carrière binnen het bedrijf. Ook
snel goed; ze mogen niet te moederlijk overkomen, maar ook niet
later, een stapje hoger op de corporate ladder, was het moeder-
te bitcherig. Claartje Vinkenburg van de VU heeft daar onderzoek
schap niet iets wat ik zelf inbracht. De mannen zetten wel gewoon
naar gedaan en noemt dat de double bind trap: om als manager
de foto’s met vrouw en kinderen op hun bureau, maar ik haalde
gewaardeerd te worden, zal de topvrouw zich competitief en stevig
dat niet in mijn hoofd. Als je een goede werknemer bent, ben je
moeten gedragen. Maar om als vrouw gewaardeerd te worden,
beschikbaar, dacht ik. Dan val je je werkgever niet lastig met privé-
moet ze ook aardig en coöperatief zijn. Als ze dat niet in balans
issues. Mezelf profileren als moeder en dan ook nog drie keer
heeft, wordt dat onmiddellijk afgestraft en stelt ze dus “teleur”. lees door op pagina 32
20 Lof
Lof 21
Margot Scheltema (1954) werkte 24 jaar voor Shell in verschillende management-
‘Vrouwen moeten niet alles zelf willen doen’
functies. In 2009 nam ze afscheid als financieel directeur van Shell Nederland om een nieuwe carrière als beroepscommissaris te beginnen. Drie jaar later werd ze uitgeroepen tot ‘machtigste vrouw van corporate Nederland’. In haar portefeuille bevinden zich zes commissariaten, waaronder Triodos Bank, Schiphol Group, ASR Nederland en TNT Express. Ook heeft ze een aantal nevenfuncties, onder
Beroepscommissaris Margot Scheltema drong in rap tempo door tot het old boys network van bestuurders en toezichthouders. ‘Financieel onafhankelijk zijn, is belangrijker dan een hoge functie.’ Na een jarenlange carrière bij Shell, sloeg Margt Scheltema in
‘Bij Shell Nederland zat ik op mijn hoogste positie. Shell blijft
2009 een andere richting in en ontdekte een gat in de markt. De
een internationaal bedrijf, dus mijn volgende stap zou in het
vraag naar vrouwelijke toezichthouders met financiële achter-
buitenland liggen. Maar ik wilde heel graag de laatste schooljaren
grond bleek groot, en daar haakte zij tijdig op in. Dat ze nu de
van mijn kinderen meemaken. Bovendien was ik zelf ook goed
titel ‘Machtigste vrouw van corporate Nederland 2012’ draagt,
gaan wortelen in Nederland en dat wilde ik niet meer kwijtraken.
wil ze wel even relativeren. ‘Ik vind het een lijst van willekeurige
Ik ging om me heen kijken, en kreeg mijn eerste commissariaat
volgorde. Veel van deze vrouwen zijn uitermate capabel en voor
in 2006, toen ik nog bij Shell werkte.
velen van hen neem ik mijn hoed af. Ze hadden net als ik boven
Ik ontdekte dat er grote vraag was naar vrouwen met een
aan de lijst kunnen staan. Dat mijn naam daarbij staat, voelt
financiële en industriële achtergrond. Het was een niche in
goed. Maar volgens mij illustreert zo’n etiket vooral dat het heel
de markt. Bedrijven waren op zoek naar jongere en vrouwe-
goed mogelijk is om een succesvolle carrièreswitch te maken.
lijke commissarissen met executive ervaring. Daarvan zijn
Een carrière is niet lineair. Er zijn varianten die ook werken.´
er relatief weinig. Hoewel, meer dan headhunters denken.
meer in de Raad van Toezicht van het Rijksmuseum. Margot Scheltema is getrouwd en heeft twee zonen.
portefeuille zorgvuldig opgebouwd. Niet gesolliciteerd op
‘Invloed zeker. Uiteindelijk wil ik iets bereiken op mijn eigen
advertenties, maar wel mijn cv neergelegd bij bedrijven en
vakterrein. En als toezichthouder is dat ook waar ik op uit ben:
organisaties die mij interesseerden en hen gevraagd mij te bellen
beslissingen beïnvloeden.´
als er een vacature vrijkwam.’
Was het ooit uw doel: de top bereiken?
U heeft zes commissariaten bij uiteenlopende bedrijven en
‘Ik had geen vooropgesteld doel. Wel wist ik dat ik altijd full-
stichtingen. Kiest u daarin bewust voor diversiteit?
time wilde werken. Bij Shell werd heel veel aan carrièreplanning
‘Ja. Mijn commissariaten bestrijken de gebieden infrastructuur,
gedaan en daar rolde ik in mee. Maar het is een combinatie van
energie, financiën en cultuur. Hoewel het op mijn expertise
kansen krijgen, geluk, ambitie en vooral hard werken. Zonder
– de cijfers – aankomt, is die veelzijdigheid zeer interessant.
dat laatste kom je nergens, hoe getalenteerd je verder ook bent.’
Volgens een nieuwe regeling mag ik volgend jaar maximaal vijf commissariaten in mijn portefeuille hebben, dus moet ik er
U werkte 24 jaar voor Shell, waarvan de laatste vijf jaar als
één aan de kant schuiven. Ik wil graag de diversiteit behouden.
financieel directeur in Nederland. In 2009 koos u voor een
Mijn sympathie ligt op dit punt meer bij de private dan publieke
meer flexibele invulling van uw carrière. Waarom juist toen?
sector, die mij deze regel oplegt. Door het wegvallen van een
TEKST Elizabeth Stilma
Vrouwen moeten zelf ook hun hand opsteken. Ik heb mijn Is macht of invloed belangrijk voor u?
lees door op pagina 33
22 Lof
Lof 23
Farah Karimi (1960) is een Nederlandse ex-politica van Iraanse komaf. Ze zat tussen
‘Ik kom soms strenger over dan ik ben’
1998 en 2006 namens GroenLinks in de Tweede Kamer. Daar hield ze zich bezig met mensenrechten, internationaal recht en het buitenlandbeleid. Sinds 2008 is ze directeur van ontwikkelingsorganisatie Oxfam Novib. Op het kantoor in Den Haag werken 350 mensen. Farah is getrouwd. Ze heeft een zoon uit haar eerste huwelijk.
Als directeur van Oxfam Novib wendt Farah Karimi haar positie aan om de wereld te verbeteren. ‘Maatschappelijk gezien heb ik invloed. Maar ik noem dat geen macht.’ Op een grafiek laat Farah Karimi, directeur van ontwikkelings-
ren toen ik op de vlucht was vanuit Iran, in een dorpje op het
organisatie Oxfam Novib, zien in welke mate het aantal kinderen
grensgebied met Irak. Ik was 22. Via Duitsland zijn we uiteindelijk
per gezin in ontwikkelingslanden is gezakt in de afgelopen veertig
in Nederland terechtgekomen. Jong een kind krijgen, zie ik
jaar. Bijvoorbeeld in Bangladesh, een van de armste landen ter
achteraf als een groot voordeel. We zijn als het ware samen
wereld, had een vrouw in 1970 zeven kinderen. In 2011 was
opgegroeid.’
dat 2,2. En minder kinderen betekent meer tijd voor onderwijs, opvoeding en vaak een betere financiele situatie voor het hele
Heeft u ooit gevoeld dat het een keuze is: kind of carrière?
gezin. Zo wordt ook voor vrouwen de toekomst rooskleuriger –
‘Nee, maar dat komt misschien doordat ik alleen mijn zoon heb.
een belangrijk streven van Oxfam Novib, aldus Karimi.
Studeren, werken en de politiek, dat heb ik allemaal met één
TEKST Marguerite Irrgang
kind kunnen managen. Mijn huidige echtgenoot en ik zijn 24 jaar Hoe probeert u bij te dragen aan de positie van vrouwen?
bij elkaar. Ik heb overwogen nog een kind te krijgen, maar mijn
‘Oxfam Novib ondersteunt vrouwen om zich te organiseren en
man had daar geen behoefte aan. Op dat moment zat ik al in de
biedt ze waar mogelijk een helpende hand. Vaak zorgen kleine
Tweede Kamer en leidde ik een druk leven. Ik was ook niet bereid
handreikingen al voor verbetering. Microkredieten en trainingen
om die tijd op te offeren, dus het is bij één kind gebleven. Mijn
om beter landbouw te bedrijven zijn daar een goed voorbeeld
zoon ging het huis uit toen ik 42 jaar was. Nu zie ik vaak collega’s
van. Voor mijn werk ben ik vaak op reis en bezoek ik veel van
van die leeftijd met jonge kinderen die nog veel zorg nodig
onze projecten. Ik vind het geweldig om te zien hoeveel levens-
hebben. Daar was ik op die leeftijd al niet meer mee bezig. Ik kon
lust mensen uitstralen in deze achtergestelde gebieden. De
uit allerlei mogelijkheden kiezen in mijn carrière. Dat was wel heel
omstandigheden zijn zo anders dan de onze. Toch is er een
prettig.’
overeenkomst. Vrouwen zijn net zo trots op hun gezin, ze werken ontzettend hard om iets te bereiken. Zelf begrijp ik goed hoe
In uw positie hebt u een zekere mate van macht. Is dat
belangrijk kinderen zijn.’
belangrijk voor u? ‘Na acht jaar Kamerlidmaatschap werd ik directeur van Oxfam
Heeft u uw moederschap ooit gemaskeerd om professioneler
Novib. Ik ga altijd voor posities waar ik maximale invloed heb.
over te komen?
Op deze manier wil ik graag mijn bijdrage leveren en de wereld
‘Nooit. Dat ik een zoon heb, heb ik altijd overal verteld. Mijn ver-
een beetje verbeteren. Samen met mijn team, al ben ik zelf eind-
haal is ook niet dat van de “doorsneemoeder”. Mijn zoon is gebo-
verantwoordelijk voor de organisatie. lees door op pagina 34
24 Lof
Lof 25
Petra Stienen (1965) volgde studies Arabisch en MiddenOosten. Ze werkte zeventien
‘Je hoort mij niet zeggen: gij zult fulltime werken’
jaar bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Tegenwoordig is ze publiciste en zelfstandig adviseur. Ze schrijft o.a. voor NRC Handelsblad en de Volkskrant, heeft een column in Opzij en treedt regelmatig op als commentator in radio- en tv-programma’s. Ze heeft een dochter: Soraya van 14.
Haar autoritaire vader maakte van haar een feministe. Arabist Petra Stienen is een verhalenverteller die met succes gebruik maakt van de macht van het woord. ‘Ik kan mensen anders naar de werkelijkheid laten kijken.’ Ze is voormalig diplomate en nu publicist over de Arabische
hun vrouwen dan niet steunen bij het gebruiken van hun talenten,
wereld. Bij tv-programma’s, waar vrouwen veelal schitteren door
ook als leidinggevenden? Kom op zeg!’
afwezigheid, zoals Pauw & Witteman en Buitenhof, is zij een graag geziene gast. Niet voor niets sleepte Petra Stienen de ‘Vrouw in
U woonde lang in het buitenland. Verandert dat je perspectief
de Media Award 2011’ in de wacht. Daarnaast schrijft ze onder
ten aanzien van de positie van vrouwen in Nederland?
andere voor NRC Handelsblad en de Volkskrant en heeft ze een
‘Voor mij is de Arabische wereld inderdaad mijn referentiepunt.
column in Opzij. Maar: ‘Al was ik tramconducteur geworden, dan
Arabische vriendinnen benijden me om de goede kant van ons
nog had ik me druk gemaakt over de man-vrouwverhoudingen in
individualisme. Ik hoef niet met mijn familie of mijn man, vader,
de wereld.’
broer, rekening te houden voordat ik een beslissing neem. Als je wilt is er in Nederland – met name in de grote steden – heel veel
In het Nederlandse emancipatiedebat gaat het over de
vrijheid om je te ontwikkelen, om uit het hokje te stappen. Maar
verwende prinsesjes enerzijds en over de moederschap-
dat vergt wel moed. Hoe je je hoort te gedragen als moeder staat
cultuur en de noodzaak van quota anderzijds. Waar staat u?
bijvoorbeeld wel erg vast. Onlangs sprak ik Cynthia Schneider,
‘Voor mij is dé vraag in dit debat: durven moeders voor hun
voormalig ambassadeur van de VS in Nederland, en zij zei: “De
ambitie te kiezen? Het antwoord is vaak: nee. Er is een valse
Nederlandse deeltijdtraditie is heel mooi, maar het is ook een val-
tegenstelling tussen moederschap en ambitie die in stand
kuil. Er zit een grote mate van afhankelijkheid in.” Tegelijkertijd
wordt gehouden door ons eigen schuldgevoel. Zelf heb ik geen
zie ik aan mijn zus, moeder van een tweeling en parttime werk-
last van schuldgevoel. Natuurlijk werd ik door de moeders van
zaam op een crèche, hoe gelukkig individuele vrouwen zijn met
school nooit gevraagd om mee te helpen. Ze dachten: die Petra
hun keuze. Dus je hoort mij niet zeggen: gij zult fulltime werken.’
bellen, had ik vast ruimte gemaakt. Maar ja, je kan niet alles
Hebt u ooit gevoeld dat het een keuze is: kind of carrière?
hebben. Ik adviseer vrouwen: neem afscheid van dat schuldgevoel
‘Mijn dochter heb ik in Egypte gekregen, dus tot zij vijf jaar was,
en kies voor jezelf. Kies voor je eigen ambitie, want je kunt daarbij
heb ik weinig last gehad van de Nederlandse moederschap-
altijd nog betrokken zijn bij je kinderen. Daarnaast ben ik absoluut
cultuur. Ik had ook veel hulp. Na onze scheiding ging mijn ex-
een voorstander van quota. Corporates accepteren toch ook
man eerst alleen met onze dochter terug naar Nederland. Toen
subsidies die hen een voordeeltje bieden? Waarom zouden ze
kreeg ik wel van alles over me heen. Hoe kon ik, ik was toch
TEKST Renate Tromp
is toch veel te druk. Dat vulden ze voor me in, want als ze zouden
lees door op pagina 35
26 Lof
Lof 27
Lousewies van der Laan (1966) groeide op als diplomatendochter. Van 1999 tot
‘Ik ben gezegend met een tomeloze energie’
2003 was ze fractievoorzitter van D66 in het Europees Parlement. Vanaf 2003 was ze lid van de Tweede Kamer en vanaf 2006 fractievoorzitter. Als de leden van D66 in 2006 Alexander Pechtold als leider kiezen, stelt ze zich niet herverkiesbaar. Van 2009 tot 2011 was ze kabinetschef van de president van het Internationale Strafhof. Nu werkt ze als zelfstandig adviseur op het gebied van internationale poli-
Lousewies van der Laan is zeer actief op het Europese politieke speelveld. De positie van vrouwen ligt haar na aan het hart. ‘Niemand durft zich tegenwoordig feminist te noemen. Terwijl er nog zoveel moet gebeuren.’
tieke processen,democratie, internationaal recht en mensenrechten. Lousewies is getrouwd en heeft twee kinderen: Victoria (2) en Helix (8).
Ze is zelfstandig adviseur op het gebied van democratie en
werk beheerste mijn leven. Aangezien ik – net als mijn moeder en
mensenrechten en vicevoorzitter van de Europese Liberale en
opa – gezegend ben met een tomeloze energie, kon ik er volledig
Democratische Partij. Binnenkort zit ze een seminar in Ivoorkust
voor gaan. Mijn man werkte bij McKinsey, dus wij zagen elkaar
voor over de interne partijdemocratie met Afrikaanse liberale
meestal rond middernacht. Tijdens mijn periode in de Tweede
zusterpartijen. Ook in het naar eigen zeggen ingekakte
Kamer werd ik moeder en ontstond er een natuurlijke rem. Ik ging
Nederlandse emancipatiedebat mengt Lousewies van der Laan
van zeven naar zes dagen werken en dat was voor mij dus relatief
zich actief, onder de noemer Emancipatie Solution Salon 2.0.
ontspannen. Daarnaast had ik altijd de luxe dat ik mijn werk zelfstandig kon indelen. Toen ik bij het Internationaal Strafhof ging
Nederlandse vrouwen wordt gebrek aan ambitie en zicht-
werken, veranderde dat. Daar duurde de dagen soms van 8 tot 8
baarheid verweten. Wat is uw mening daarover?
en had ik minder ruimte voor mijn politieke activiteiten. Toen mijn
‘In Nederland zien we onze deeltijdtraditie als een groot goed.
jongste 1 jaar oud was, dacht ik: ik maak haar te vaak slapend
Maar het zijn bijna alleen maar vrouwen die in deeltijd werken, dus
mee. Daarbij had ik al mijn doelstellingen bereikt en wilde ik meer
er is sprake van een onbalans. De heersende Haagse gedachte
ruimte voor politiek, dus het was een gecombineerde keuze om
is dat dit een gevolg is van individuele keuzes gemaakt door
bij het Internationaal Strafhof weg te gaan en voor een carrière als
individuele vrouwen. Maar het is in mijn ogen een cultureel
zelfstandige te kiezen.’
TEKST Renate Tromp
fenomeen; de keuzes van vrouwen worden beïnvloed door de omgeving en zijn niet volledig vrij. In Nederland ligt de
Welke maatregel zou u als eerste willen invoeren om de
primaire opvoedingstaak nog altijd bij de vrouw en dus is zij
ontwikkeling van vrouwen te versnellen?
minder belangrijk voor de arbeidsmarkt. Deze mentaliteit wordt tot
‘De politiek zou in ieder geval de bestaande belemmeringen,
op het hoogste niveau uitgedragen. Kijk naar de recente oproep
zoals de aanrechtsubsidie – waarbij mensen die niet of nauwelijks
van minister Van Bijsterveldt aan ouders om zich meer met school
werken via hun werkende partners toch algemene heffingskorting
te bemoeien, dan voelen moeders zich aangesproken. Daarmee
krijgen – moeten opheffen. Daarnaast is er te weinig aandacht
doen we mannen – en hun vaderrol – echt tekort.’
voor de 0- t/m 4-jarigen. We weten steeds beter hoe belangrijk die leeftijd is qua ontwikkeling. Toch kijken we er niet vanuit een
Heeft u zelf ooit moeten kiezen tussen kind of carrière?
onderwijsgedachte naar, maar zien we crèches vooral als een
‘Ik begon mijn carrière als woordvoerder van Hans van den Broek,
opvangplek. De meeste ouders zijn gebaat bij een professio-
destijds Europees Commissaris. Ik had nog geen kinderen, mijn
nele en organisatorisch slimme opvang, die hen wat adem geeft lees door op pagina 36
28 Lof
Lof 29
vind ik zo makkelijk. Dan moet je zorgen dat ze er wel zijn. Vooruitlopend op een gebrek aan monteurs start de NS een eigen
dit, maar naar mijn idee werkt het contraproductief als je jezelf in
monteuropleiding; kennelijk is dat de beste manier om die functie
tweeën moet splitsen. Dat kost veel te veel energie.’
in te vullen. Waarom kan zo’n aanpak niet voor vrouwen gelden? Binnen Europa is er al een aantal landen dat bewijst dat quota
Heeft u uw moederschap ooit gemaskeerd om professioneler
werken. Het uitspreken van intenties in prachtige convenanten is
over te komen?
wat mij betreft geen goed alternatief. Veel te vrijblijvend.’
‘Dat hoeft hier niet. Binnen DNB werken de meesten 4x9 en er is veel aandacht voor de balans tussen werk en privé. Tijdens
Uw collega Vivian Reding, Europees Commissaris Justitie,
Neelie Kroes
Joanne Kellerman
wil lidstaten dwingen zich te houden aan de 40-procentsnorm voor vrouwen op directieposities in grote bedrijven. ‘Het zal u verbazen, maar toen deze collega mij om steun vroeg
een vergadering even stilstaan bij een collega die er ondanks zijn papadag toch is, vindt iedereen volstrekt normaal. Je moet professionaliteit niet verwarren met dat je niet jezelf zou kunnen zijn. Werk stelt bepaalde eisen aan je. In zakelijke situaties moet
voor haar plan, heb ik vooralsnog “nee” gezegd. Ik vind dat we
je zakelijk blijven; voor mij is dat niet het verloochenen van wie je
in de commissie eerst zelf het goede voorbeeld moeten geven.
bent als persoon.’
Omdat we allerlei quota moeten hanteren, onder meer wat betreft nationaliteiten, is het best ingewikkeld om daarnaast een quotum
Vervolg van pagina 18
Wat voor soort leider bent u?
Vervolg van pagina 17
voor het aantal vrouwen aan te houden. Dat begrijp ik best, maar
onderwerp is waarmee ze anders dan door geld kan laten zien
‘Ik ben een wikker en een weger en wil alle meningen horen
was prima, als ik maar zonder te piepen afmaakte waar ik aan
toch houd ik vast aan mijn eis. Je bent heel kwetsbaar als je zelf
dat ze haar verantwoordelijkheid neemt.’
om van daaruit tot een beslissing te komen. Integriteit – dat is
begon. Nog steeds voer ik niet graag iets uit waarvan ik niet weet
iets predikt, maar het niet doet. Natuurlijk bestaat de kans dat
waarom ik dat zou doen. Ook niet in mijn privéleven.’
het proces hierdoor stil komt te liggen, maar dat is dan maar
Hebben vrouwen een sterkere drive om de wereld te
staat als persoon – vind ik belangrijk. En ik probeer voorspelbaar
zo. Belangrijker vind ik dat dit nu zo’n voorbeeld is dat beter op
veranderen dan mannen?
te zijn, mensen mee te nemen en de verwachtingen te managen.
nationaal niveau geregeld kan worden en niet door Brussel.’
‘Nee, dat denk ik niet. Er zijn in de geschiedenis weinig voorbeel-
Ook wanneer je een vervelende boodschap brengt. Dat heb ik in
den van revolutionaire vrouwen. Misschien is het wel zo dat vrou-
het pensioendossier natuurlijk een paar keer moeten doen. Daar-
De top bereiken: was dat uw doel? ‘Niet per se. Ik wilde een positie bereiken, waar dan ook, waarin
beslissingen nemen die passen bij we je bent en waar je voor
ik meedeed en mede beslissingen kon nemen. Ik wilde niet aan
Gaandeweg uw carrière hebt u meer van uzelf laten zien als
wen meer de verbondenheid voelen, dat alles met elkaar samen-
naast heb ik intern een aantal verandertrajecten getrokken waar-
de kant zitten. Het moederschap heeft mij daarbij niet in de weg
mens. Is dat een bewuste keus?
hangt. Wel denk ik dat dingen versterken als je kinderen hebt; dat
bij deze aanpak goed werkte.’
gestaan, absoluut niet. Dat heeft waarschijnlijk met mijn karakter
‘Ik ben me er niet van bewust dat ik in de loop van mijn carrière
geldt overigens voor mannen en vrouwen. Kinderen krijgen geeft
te maken. Het is lock, stock and barrel. Als de zon scheen, dacht
anders ben gaan opereren. Ik ben altijd open en niet-diplomatiek
een verandering van perspectief. Dat heb ik zelf ook zo ervaren.’
ik niet: nu wil ik toch liever met mijn kind naar het zwembad.’
geweest. Dat is de aard van het beestje. Dat werd me niet altijd
Hoe probeert u bij te dragen aan de positie van vrouwen? ‘Binnen DNB doen we ons best om talent te spotten. Mannen
in dank afgenomen en heeft me wel wat schrammen opgeleverd,
Heeft u ooit gevoeld dat het een keuze is: kind of carrière?
melden zichzelf aan en de vrouwen, die vragen we. Vrouwen
In tegenstelling tot veel andere, invloedrijke vrouwen bent u
maar daarvan word je ook groot en sterk. Wel ben ik meer over
‘Nee, niet echt. Ik ben laat moeder geworden en was al partner
zeggen: “Dat jullie aan mij denken! Ik dacht: daar kom ik niet
een uitgesproken voorstander van quota. Waarom?
het vrouwenthema gaan spreken. Ik dacht: als ik niet uiteg welke
bij NautaDutilh. In die zin was het voor mij een bewuste keuze
voor in aanmerking.” Wij erkennen het verschil zonder vrouwen
‘Ik heb altijd de lijn gevolgd van: hard werken, mouwen omhoog,
barrières er zijn voor vrouwen, dan mis ik een kans.’
kind en carrière te combineren. Een voordeel als je al carrière
daarmee af te schrijven. Als je zegt dat je meer diversiteit wilt
dan kom je er wel. Mijn bekering kwam toen ik de cijfers zag. Het was mij wel gelukt om de top te bereiken, maar veel andere vrouwen kennelijk niet. En dat is niet omdat ze niet slim zijn of de kwaliteiten niet hebben. Kennelijk
‘Ik heb meer geleerd van mijn fouten dan van mijn successen’
zijn er andere barrières in de
hebt gemaakt, is dat je veel hulp
én je hebt een vrouw in de directie
Wat zou u vrouwen met
kunt inschakelen. De keuze om
en een aantal vrouwelijke divisie-
ambities willen meegeven?
daar geld aan uit te geven heb
‘Hou altijd een langetermijn-
ik – samen met mijn echtgenoot
planning in je hoofd, maar
– expliciet gemaakt. Natuurlijk
laat dat je niet weerhouden
twijfel ik weleens of ik het wel
om kansen te pakken. Geef
goed doe en of ik de juiste keuzes
nooit op. Durf te falen. Ik heb
heb gemaakt. Zelfs nu mijn kinde-
‘Als ze boos zijn, zeggen mijn kinderen: “Je bent ook altijd weg!”’
directeuren, dan hoef je niet meer te bewijzen dat je het meent. Practice what you preach.’ Op u hebben al die lijstjes van gebrekkige doorstroming bij
cultuur van bedrijven en de samenleving die voorkomen dat
meer van mijn fouten geleerd dan van mijn successen. Zo
ren al in de tweede helft van de middelbare school zijn, blijft dat
vrouwen geen vat gehad. Wat is uw X-factor?
vrouwen doorstromen. Dan zeg ik: als tijdelijke maatregel is het
ben ik erachter gekomen dat je je in een vergadering niet moet
telkens de kop opsteken: door je omgeving, de kinderen zelf. Als
‘Misschien heeft het gebrek aan carrièrevrouwen meer te maken
instellen van quota absoluut aan de orde. Recent Amerikaans
laten afleiden door opmerkingen of body language van anderen.
ze boos zijn, zeggen ze tegen me: “Je bent ook altijd weg!” Ze
met de mindset van mannen. Niet zozeer ten aanzien van hun
onderzoek toont aan dat als we zo doorgaan, het nog 580 jaar
Als je zeker weet dat je een punt hebt, máák het dan. Ook als je
kennen die knop en weten dat die perfect werkt.’
collega’s, maar op de manier waarop ze tegen hun eigen wer-
duurt voordat vrouwen op hetzelfde niveau zitten als mannen. Ik
nieuw bent en men van je verwacht dat je je gedeisd houdt. Wees
geloof niet in het eeuwige leven en zelfs mijn kleinkinderen halen
niet bang. Ik heb persoonlijk ervaren dat de kans dat je slaagt
Zien we thuis dezelfde Joanne Kellermann als op het werk?
cieel en praktisch. Voor mij persoonlijk geldt dat factoren als tijd
dat niet, dus er moet een versnelling in komen.’
veel groter is dan de kans dat je faalt. Veel vrouwen nemen pas
‘Ja, dat hoop ik wel. Ik vind het belangrijk dat je bent wie je bent.
en plaats natuurlijk ook een rol hebben gespeeld. Misschien was
kende vrouw aankijken. En wat ze daarvoor over hebben, finan-
een positie in als ze 100 procent zeker zijn dat ze het kunnen,
Zelf heb ik nooit het gevoel gehad dat ik een dubbelleven heb
mijn leven wel anders gelopen als ik op mijn 22e was getrouwd
Het bedrijfsleven en VNO/NCW zeggen: ze zijn er niet. Het
maar als ze er eenmaal zitten, doen ze het beter dan mannen.
geleid. Je moet professioneel zijn, vanzelfsprekend, maar dat is
en kinderen had gekregen. Ik vind het belangrijk dat je het lot een
gaat nooit lukken om 40 procent vrouwen in de top te krijgen.
Mannen zijn arrogant en denken bij 60 procent al: dat lukt me
niet hetzelfde als een andere persoon worden. Ik denk echt dat
kans geeft en dat betekent dat als er mogelijkheden op je pad
(Schamper lachend): ‘Ze zijn er niet! Die hoor ik al dertig jaar. Dat
wel. Het is doodzonde dat de wereld dat onvoldoende inziet.’ ■
het op den duur niet kan. Hoe gek dat ook klinkt in een baan als
komen, je die grijpt.’ ■
30 Lof
Lof 31
Jolanda Holwerda
communicatieadviesbureau. Een waanzinnig begerenswaardige
In 2016 moeten alle bedrijven dertig procent vrouwen
baan, maar ik wist dat ik nog een kind wilde. En zou ik dan
in de Raad van Bestuur en Commissarissen hebben.
wel optimaal kunnen blijven functioneren, in zo’n dynamische
Maar de Volkskrant concludeerde onlangs dat de kweek-
omgeving waarin de klant altijd vóór gaat? Ik heb bedankt voor
vijver van topvrouwen opdroogt en het percentage vrouwen
het aanbod. Daar heb ik nooit spijt van gehad, maar het was wel
in het hoger management stagneert.
een serieuze afweging.
‘Ik denk niet dat het opdroogt, maar ik zie wel een enorm hoog
Uiteindelijk ben ik voor mezelf begonnen. Niet alleen omdat ik
uitvalpercentage in de subtop in de leeftijd van dertig, veertig
mijn hart volgde en de missie van Lof wilde uitdragen, maar ook
jaar. De leeftijd waarin veel vrouwen kleine kinderen hebben.
omdat ik flexibel wil kunnen zijn in het combineren van werk
Maar deze vrouwen verdwijnen niet van de werkvloer. Vaak
Margot Scheltema
en gezin. Bedrijven bieden die flexibiliteit nog onvoldoende. Zo verliezen ze veel vrouwelijk talent, want ze wíllen wel, die vrouwen, maar op hún manier, op hún momenten. Dat zie je aan
gaan ze iets anders doen, in deeltijd werken of een functie vervullen waarbij ze meer flexibiliteit hebben. Zo’n dertigprocentregel is goed en er kan zelfs nog wel een tandje bij,
veel vrouwen die voor zichzelf beginnen: die werken veel meer
vooral wat die flexibiliteit betreft. Bedrijven kunnen daar nog
uren dan toen ze nog in loondienst waren. Ze zijn gedreven
veel aan bijdragen. Ook vrouwen zelf moeten bereid zijn te
genoeg, maar delen wel hun eigen tijd in. Anderzijds: als je de
investeren, keuzes te maken.’
Vervolg van pagina 21
top wilt bereiken, ja, dan zul je je toch op de een of andere manier
Vervolg van pagina 22
Die double bind wordt versterkt wanneer een vrouw moeder is
moeten conformeren aan de regels die in het bedrijfsleven
commissariaat komt er niet meer tijd vrij. Ik heb het druk
Hoe probeert u bij te dragen aan de positie van vrouwen?
of wordt. Ze wordt dan automatisch als minder competent en
gelden. En zolang de meerderheid in het bedrijfsleven uit
genoeg, werk dan nog altijd zestig uur per week. Boven-
‘Op individuele basis coach ik vrouwen. Op een informele
minder ambitieus beschouwd dan haar mannelijke collega’s – of
mannen bestaat, bepalen zij die regels.’
dien heb ik onlangs een nieuw commissariaat in Zwitserland
manier bespreken we loopbaangerelateerde vragen. Ik houd
geaccepteerd. Van een chemisch bedrijf: Lonza.’
weleens een verhaal over finance of corporate governance. De
die nu vader zijn of niet – en haar vrouwelijke collega’s die (nog) geen kinderen hebben. Zelfs als ze fulltime blijft werken.’
Was het ooit je doel om topvrouw te worden?
positie van vrouwen is dan niet de kern van mijn betoog, maar ik
‘Dat vond ik vroeger een reuze spannend begrip: topvrouw.
Heeft u ooit het gevoel gehad dat het een keuze is: kind of
ben daarin wel het voorbeeld van een vrouw die een leven lang
Is dat de aanleiding geweest om Lof in de wereld te zetten?
Magisch. Wanneer ben je dat dan? Inmiddels kan ik het relativeren,
carrière?
werkt en dat op een zinvolle manier doet.’
‘Ik wil vrouwen laten zien dat ze hier niet alleen in staan. Veel
maar ik ben wel blij dat ik mijn eigen doel heb bereikt. Ik heb een
‘Nee, het was nooit het één of het ander. Hoewel, zonder
vrouwen hebben het gevoel dat ze een essentieel deel van zich-
platform in de wereld gezet voor vrouwen die hun ambities op
kinderen is werken wel makkelijker. Met kinderen moet je andere
Krijgen uw collega’s de ruimte om hun beide ‘rollen’ te laten
zelf thuis moeten laten, niet als integraal onderdeel van zichzelf
alle fronten willen waarmaken, thuis en in hun werk.
keuzes maken. Vrouwen moeten niet alles zelf willen doen. Zo
zien: die van professionele en die van privépersoon?
mogen meenemen naar hun werk. Maar daarmee doen ze zich-
Het begrip topvrouw heeft gaandeweg trouwens een andere
ambieer ik geen carrière als huisvrouw, dat geef ik dus uit handen.
‘Het zwaartepunt ligt op de professionele kant. Ik heb geen
zelf tekort, en dat wil ik openbreken. Ook voor bedrijven is het
lading gekregen. De topvrouwen die ik ontmoet heb, zijn leuke
Als ik thuis ben, concentreer ik me op de kinderen, niet op
behoefte om van iedere collega of medewerker de privésituatie
beter, want als “thuis” geen onderwerp is op het werk, houden
vrouwen met exact dezelfde worklife issues als anderen. Maar
het strijkwerk. Daarnaast wil ik ook een voorbeeld geven
te kennen. Ik heb belangstelling voor de hele mens, maar ik kijk
vrouwen het op de lange duur niet vol. En dat is zonde, want
ik heb veel respect en bewondering voor hoe zij omgaan met
door een carrière te hebben. Ik werk. Ik loop niet van ze
voornamelijk naar de mens die zich op het werk manifesteert. Ik
volwaardig werk kan zo leuk zijn. Als je genoegen nemen met een
stugge bedrijfsculturen, hoe ze zichzelf zijn gebleven ondanks
weg, maar hoef ze ook niet de hele dag door te pamperen.
ga me niet verdiepen in iemands privéleven als dat niet essen-
“baantje” zet je jezelf aan de zijlijn en verklein je de kans om je te
alle weerstand. Hoe ze daarin hun eigen weg hebben gekozen
In Nederland zou het allemaal wel wat losser kunnen. Ik ben
tieel is voor de baan.’
en een stempel weten te zetten.’
ontwikkelen, dingen te veranderen of tot stand te brengen.’ Als oprichter van Lof weet je vrouwen te inspireren en heb je een zekere mate van invloed. Is dat belangrijk voor je? ‘Wat ik belangrijk vind, is dat
‘Je mag niet te moederlijk overkomen, maar ook niet te bitcherig’
vrouwen in hun werk zichzelf kunnen zijn. Toen ik nog in het onderwijs werkte, zag ik hoe het ook
erg voor het vrijlaten van kinderen, daar worden ze snel
Is de mentaliteit van wer-
Zien we op de werkvloer een
zelfstandig en onafhankelijk
kende vrouwen in Neder-
andere Jolanda dan thuis?
van. Veel in het buitenland
‘Niet meer. Vroeger wel. Een baas
wonen, is goed geweest.
zei ooit tegen me: “Emoties tonen
Kinderen zijn van nature con-
op je werk is niet professioneel.”
servatief. Door regelmatig te
Maar ik kan dan niet functioneren.
verhuizen, worden ze flexi-
Ik heb drive en passie, en die
bel.’
‘Nederland is deeltijdkampioen. Maar daar haal je de bestuurskamer niet mee’
buitenland? ‘In de statistieken schijnen die verschillen enorm te zijn. Maar schuldgevoel zag ik ook in Londen, gebrek aan ambitie ook in Venezuela, gebrek aan
emoties horen daarbij.’
kan: een werkomgeving waar je privésituatie onderdeel is van
land anders dan die in het
Heeft het moederschap u ooit in de weg gestaan in uw
kansen ook in Tunesië. Natuurlijk is Nederland deeltijdkampi-
wie je bent. Dat was voor mij een bevrijding. Want als je op je
Wat voor soort leider ben je?
loopbaan?
oen. Daar haal je de bestuurskamer niet mee, maar als je finan-
werk in een keurslijf moet, laat je ook meteen een groot stuk van
‘Ik weet waar ik naartoe wil. Ik creëer volgers door te inspireren,
‘Ik denk dat het ook voor het vaderschap geldt. Maar ik heb
cieel onafhankelijk kunt zijn, is dat belangrijker dan de positie
je talenten en potentie thuis. Dat wil ik agenderen, en daar ga ik
niet door te managen. Als ik beslissingen moet nemen, kijk ik
weleens helemaal aan de andere kant van de wereld gezeten,
die je bekleedt.’
voor de bühne op.’
eerst hoe het voelt en dan haal ik pas de ratio erbij. Naarmate ik
terwijl het thuis crisis was. Het is niet eenvoudig als je door
ouder word, durf ik dat meer te doen: mijn intuïtie gebruiken. Dat
de telefoon te horen krijgt dat de oppas is weggelopen. Zo’n
Hoe ontspant u na een werkweek van zestig uur?
Heb je ooit het gevoel gehad de keuze te moeten maken:
geldt voor de meeste vrouwen, denk ik. Daarom zijn ze van grote
crisis heeft dan natuurlijk voorrang boven het werk. En een
‘Ontspannen... daar ben ik niet goed in. Ik zong in een koor,
kind of carrière?
waarde voor het bedrijfsleven, omdat ze juist die kracht kunnen
eenmalig probleem is niet zo erg, maar als het langer duurt,
maar nu even niet. Sporten daar houd ik niet van. Ik ga uit eten.
‘Na mijn eerste kind kreeg ik baan aangeboden bij een groot
inbrengen.’ ■
wordt het zwaar. Thuis moet alles gewoon goed geregeld zijn.’
Met vrienden.’ ■
32 Lof
Lof 33
Pauw & Witteman. Wat is uw X-factor?
Farah Karimi
Zien we thuis een andere Farah Karimi dan op het werk?
‘Mijn voordeel is dat ik 1.82 meter lang ben. Dus ik ben gewend
‘Ik laat mijn privé niet vaak zien en heb een duidelijke scheiding
dat ik letterlijk met mijn kop boven het maaiveld uitsteek. Daar-
tussen werk en thuis. Want op mijn werk voel ik constant de
naast vertel ik mijn hele leven al graag verhalen. Dus ik doe nu
verantwoordelijkheid voor de ambitieuze missie van Oxfam
iets in de media dat heel erg past bij wie ik ben. Ik denk dat ik
Novib: een rechtvaardige wereld, zonder armoede, voor de
daarom vaker wordt gevraagd. Mensen merken dat ik er echt lol
armen voor wie wij werken, voor het vertrouwen dat Nederlandse
in heb en altijd zoek naar de menselijkheid in politieke situaties.
donateurs in ons stellen en natuurlijk voor de ruim vijfhonderd
Voor buitenstaanders lijkt het soms alsof ik er ineens was, maar
medewerkers die in niet al te veilige landen als Afghanistan en
Petra Stienen
Sudan werken. Met alles wat ik heb, zet ik me hiervoor in. In mijn positie kom ik soms strenger over dan ik ben. Maar ik praat in elk geval niet om de dingen heen. Recht door zee ben
In uw positie hebt u een zeker mate van macht. Vindt u dat belangrijk?
ik – dat heb ik van mijn moeder. Ze kon heel stevig voor haar mening uitkomen en wond nergens doekjes om. Verder lijk ik veel Vervolg van pagina 25
mijn vlieguren heb ik wel gemaakt voordat ik bij Pauw & Witteman aan tafel kwam.’
‘Toen ik mijn dochter vertelde over dit interview, vroeg ze: “Heb
meer op mijn vader. Hij was vooruitstrevend en ondernemend.
Vervolg van pagina 26
jij macht dan, mama?” Ik vertel verhalen en heb toegang tot de
Wat dat betreft zijn we geestverwanten.’
moeder? Nadat de termijn in Syrië erop zat, heb ik er bewust voor
media; op die manier kan ik mensen anders naar de werkelijkheid
gekozen mijn carrière in het buitenland vooralsnog te staken.
laten kijken en heb ik wel degelijk een vorm van macht. De macht
macht. Ministers hebben macht. Mijn macht is indirect. Onze
Krijgen uw medewerkers de ruimte om hun beide ‘rollen’ te
Dat voelde niet als een opgave, maar als een natuurlijke stap
van het woord. Ik heb het altijd belangrijk gevonden om niet
organisatie mobiliseert mensen en we beïnvloeden op deze
laten zien: die van professionele en die van privépersoon?
die je zet als verantwoordelijke ouder die bovendien gescheiden
langs de zijlijn te staan, maar mee te kunnen doen. Dus ik ben
manier de grote machten in de wereld. Wij zijn dagelijks bezig
‘Onderling wel, maar zelf ben ik niet zo met het privéleven van
is. Het bizarre voordeel was dat ik door het co-ouderschap mijn
heel erg blij met de positie die ik nu heb. Vrouwen onderschatten
met het in kaart brengen van de spelers die invloed hebben op
mijn medewerkers bezig. Hun professionele leven vind ik heel
fulltime carrière bij Buitenlandse Zaken in Nederland kon voort-
hun eigen macht en geven die veel te makkelijk weg aan hun
onderwerpen waar wij ons voor inzetten. We gaan bijvoorbeeld in
belangrijk en ik hoop ook altijd dat ze daarin tot bloei kunnen
zetten. Toch werd de bureaucratie steeds beklemmender en
vader of hun echtgenoot. Dat geeft ze een soort machteloosheid.
gesprek met grote zadenhandelaren en voedselfabrikanten om
komen. Ik probeer zo veel mogelijk talent naar boven te halen.
kreeg ik langzaam meer de behoefte om mijn activisme te uiten.’
Daarnaast vind ik dat vrouwen op invloedrijke posities daarop
zo de landbouw en voedselmarkt te veranderen. Grote bedrijven,
Veel mensen werken hier met een missie. Ze hadden goede
overheden en subsidiegevers zijn onze gesprekspartners. Op die
banen in het bedrijfsleven kunnen hebben, maar kozen voor
Heeft u uw moederschap ooit gemaskeerd om professioneler
gebruik te maken van hun macht en de kracht van netwerken om
manier doen we constant aan machtsanalyse. Ik vind het dus
een ontwikkelingsorganisatie. Dat is heel bijzonder. Als beleid
over te komen?
andere vrouwen te verbinden en te stimuleren. Er is voldoende
heel belangrijk om te weten hoe de verhoudingen liggen en zo
bieden we geen jobs aan voor minder dan 24 uur. Dat doen we om
‘Het maskeren van je moederschap gaat over tekorten. Veel
plek onder de zon.’
invloed uit te kunnen oefenen.’
versnippering tegen te gaan en continuïteit te kunnen bieden.
bedrijven denken: jouw moederschap gaat van mijn tijd af. Bij
Toch is het een aantal uren dat goed te combineren is met
Buitenlandse Zaken had ik eens een stuk geschreven waar de
Wat doet u zelf om de positie van Nederlandse vrouwen te
een gezin. Veel vrouwen die hier werken, hebben twee of meer
topambtenaar om kwart voor zeven ’s avonds een vraag over
verbeteren?
Maatschappelijk gezien heb ik invloed, maar ik noem dat geen
Als wat voor soort leider zou u zichzelf omschrijven?
mogen worden aangesproken. Zij hebben de plicht ongegeneerd
‘Ik laat me vaak inspireren door
kinderen, en mijn directiecol-
kwam stellen. Mijn leiding-
‘Ik had een zeer autoritaire vader
mensen die ik ontmoet tijdens mijn
lega’s en ik zorgen ervoor dat de
gevende zei: “Nee, Petra is
die toen ik drie jaar was tegen me
arbeidscondities goed zijn.’
naar huis, want ze moest haar
reizen of door mijn eigen collega’s. Wat dat betreft ben ik een collegiale leider, denk ik. Mijn team is belangrijk en daar sta ik achter. Mijn leiderschap is ook authentiek. Ik heb
‘Jong een kind krijgen, zie ik achteraf als een groot voordeel’
in elk geval niet veel managementboeken gelezen. Mijn krachten ken
dochter halen.” Later heb ik Ervaart u de verantwoordelijk-
hem daarop aangesproken. Ik
heid soms als zwaar?
vond dat hij had moeten zeg-
‘We zitten nu midden in een
gen: “Mijn mensen gaan om zes
veranderingsproces en hebben
uur naar huis als er niets meer
een turbulente tijd achter de rug.
te doen is.” Want een volgen-
‘Bedrijven denken: jouw moederschap gaat van mijn tijd af’
zei: “Ik ben de man in huis, dus ik ben de baas.” Als jong meisje vond ik dat al een slecht verhaal, dus je zou kunnen zeggen dat hij van mij een feminist heeft gemaakt voordat ik het bestaan van dat begrip kende. Autonomie was
ik en de krachten van anderen haal ik naar boven. Daarin ben ik
De eerste bezuiningen waren nog niet achter de rug of de vol-
de keer vraagt die topambtenaar niets meer aan mij. Dan
voor mij het allerbelangrijkst, want de basis van emancipatie.
streng, maar rechtvaardig. Het nakomen van afspraken vind ik
gende kwamen er alweer aan. Dat slechte nieuws moet ik bren-
denkt hij: laat maar, zij moet straks haar kind ophalen.
Later in mijn werk werd me vaak gevraagd naar de positie van
belangrijk. Als dat eens niet lukt, luister ik wel naar de argumenten,
gen en dat is moeilijk. Medewerkers vertellen dat ze boventallig
Vrouwen moeten zelf meer verantwoordelijkheid nemen.
Arabische vrouwen. Daar valt veel te verbeteren. Maar ik heb ook
maar ik ben veeleisend, vraag door en wil resultaten zien.’
zijn, is niet fijn. Ik probeer dan zo goed mogelijk te communiceren
Heb je het gevoel dat je je moederschap moet maske-
veel van mijn Arabische vriendinnen geleerd in de combinatie van
en leg uit waarom ik doe wat ik doe. De pijn wordt daar ech-
ren in je baan? Zeg dat het moet veranderen of ga weg.
werk en moederschap. Ik help andere vrouwen vooral door open
Op basis waarvan neemt u beslissingen?
ter niet minder door, en dat heeft me weleens slapeloze nach-
Werkgevers krijgen een completer mens als ze erkennen
over mezelf te zijn. Aangezien ik er niet in geloof dat het met de
‘Gedegen voorbereiding en zo volledig mogelijke informatie zijn
ten bezorgd. Toen ik die bewuste dag het gebouw binnenkwam,
hoe vrouwen – en mannen – groeien als ze een kind krijgen. Er
generatie van mijn dochter vanzelf goed komt, doe ik mee met het
cruciaal voor goede besluitvorming. Uiteindelijk vaar ik vaak op
voelde ik de ingehouden spanning. Dat zijn momenten waarop
mag van mij een lijstje komen met bedrijven die daar geen ruimte
initiatief Emancipatie 2.0 van Lousewies van der Laan (zie inter-
mijn intuïtie en levenservaring. Moeilijke situaties kan ik aan,
ik vasthou aan mijn strijdlust. Ik wacht nooit af, maar anticipeer.
voor bieden. Naming & shaming.’
view verderop, red.). Op terrassen zie ik nog steeds de knappe,
omdat ik heb geleerd daarmee om te gaan. Ik heb zelfvertrouwen
Daarbij hou ik altijd onze missie voor ogen: een goede toekomst
gekregen in de loop van de tijd. Dat houdt ook in dat ik het durf te
voor Oxfam Novib en daaruit voortvloeiend een goede toekomst
U bent als publicist snel zeer zichtbaar geworden en een
auto’s en de mooie trophy girls aan hun arm. En dan denk ik: als
zeggen wanneer ik iets niet begrijp.’
voor mensen in ontwikkelings-landen.’ ■
van de weinige vrouwen die regelmatig aanschuiven bij
we niks doen, begint het weer van voren af aan.’ ■
34 Lof
blanke jongemannen in bermuda, comfortabel, met de juiste
Lof 35
noemt dat eyeball management: als ik je niet zie, dan presteer je niet. Het is aan de top van het bedrijfsleven om een mentaliteitsverandering in gang te zetten. Je kunt die verantwoordelijkheid niet bij een handjevol vrouwen neerleggen. Ook steeds meer mannen willen een betere balans in hun leven. Ik heb zo’n progressieve man die een aanzienlijk deel van de zorg voor onze kinderen op zich neemt. Hij heeft een leidinggevende functie bij
Lousewies van der Laan
de overheid, maar nam desondanks zijn volledige vaderschapsverlof op. En dat was echt niet vanzelfsprekend op zijn niveau. Hij wilde het graag en bovendien zei hij: “Als ik het niet doe, hoe kan ik dan verwachten dat mijn (mannelijke) medewerkers het wel gaan doen?”’ Ziet u vrouwen met macht hun moederschap maskeren? ‘Ik herken het niet. Ik was een van de eersten die zwanger was
Vervolg van pagina 29
in de Tweede Kamer, maar na mij volgde een reeks jonge politici.
in de organisatie van werk en gezin. Die is er niet in Nederland.
Er zaten constant dikke buiken in de Kamer. Ik vond het moeder-
Maar verwacht niet te veel van de politiek. Daar zitten geen lei-
schap een inspiratiebron voor mijn werk en denk dat het me een
ders die het pad effenen voor verandering. Gebeurt er al iets voor
betere politica maakte. Ouderschap is een maatschappelijk
werkende ouders, dan is dat meestal omdat een minister van
relevant onderwerp waar je ineens zelf onderdeel van bent.
dichtbij, bijvoorbeeld bij een van zijn medewerkers, ziet hoe inge-
Diverse beleidsmaatregelen werden onder de loep genomen
wikkeld het allemaal is. Erg visionair is dat niet.’
en veranderd, waaronder ons eigen zwangerschapsverlof in de Kamer, dat lange tijd was tegengehouden door de VVD. Ook in
Is het hebben van macht of invloed belangrijk voor u?
de fractie kreeg ik nooit negatieve geluiden. Toen Wouter Bos met
‘Waar macht is, zie je mensen die proberen die macht naar zich
z’n papamiddag ineens tot progressieve held werd uitgeroepen,
toe te trekken. Dat geldt voor de politiek, maar ook op de werk-
vond ik wel dat er met twee maten werd gemeten.’
vloer en zelfs binnen een relatie. Het interessante is: wordt er tegengas gegeven? Want macht blijft stromen en wordt groter
Hoe probeert u bij te dragen aan de positie van vrouwen?
tenzij het tegen iets anders aanloopt. Voor mij betekent macht:
‘Arabist Petra Stienen, Kirsten van der Hul (change agent, red.)
zelfbeschikking, vrijheid, zelfontplooiing. Macht hebben over je
en ik constateerden aan de keukentafel dat het Nederlandse
eigen leven. Ik heb macht wanneer ik mijn internationale net-
emancipatiedebat totaal is ingekakt. Niemand durft zich nog
werk inzet om problemen aan te kaarten. Op een recent seminar
feminist te noemen, terwijl er nog zoveel moet gebeuren. Het
over homorechten ontmoette ik een groepje moedige Armeense
vorige kabinet schreef letterlijk in haar emancipatieparagraaf:
voorvechters. Zij benaderden mij
Emancipatie laten we aan men-
omdat de man die een Armeense
sen zelf over. Waarop wij zeiden:
homobar in brand stak zijn celstraf dreigde te ontlopen. Via Alexander Pechtold, ook D66-buitenlandwoordvoerder, kunnen we dan zorgen voor diplomatieke druk. Ik
‘Ik denk dat het moederschap me een betere politica maakte’
vind dat ik mijn ervaring en invloed
“Die mensen, dat zijn wij, dus aan de slag.” Niet met the usual suspects, de geijkte vrouwenclubjes, maar met een gemêleerd gezelschap van invloedrijke mannen en vrouwen
moet gebruiken om problemen van mensen – die in mijn ervaring
uit de academische en religieuze wereld, en het bedrijfsleven. We
vaak duiden op een systeemfout – op te lossen.’
noemen het Emancipatie Solution Salon 2.0 en we denken alleen maar in oplossingen. Een van de oplossingen is ervoor zorgen
Hoe ziet u de missie van Lof: aantonen dat vrouwen meer-
dat high potential vrouwen al promotie hebben gemaakt voordat
voudige ambities hebben en dat bedrijven een cultuur-
ze een kind krijgen. Dat maakt ze minder kwetsbaar. Het idee is
verandering moeten ondergaan om vrouwen te behouden?
te laten weten wat je wilt, de oplossing voor te koken en er der-
‘Bij de grote corporates zie ik nog veelal een cultuur waar-
mate veel kiezersdruk achter te krijgen dat de politiek alleen nog
bij aanwezigheid meer telt dan echte kwaliteit. Mannen die ’s
maar kan zeggen: “Oké, zo gaan we het doen.” Mensen hebben
avonds langer blijven, vindt men productiever dan vrouwen die
meer macht dan ze denken. Mijn doel is een samenleving creëren
hun werk al af hebben, maar naar huis zijn. Agnes Jongerius
waarin iedereen zelf kan kiezen. En daar zijn we nog lang niet.’ ■
36 Lof
Lof 37