2014 05 fontein den dries v04

De Sint-Adelardusfontein Adelardusfontein op Den Dries (door Serge Ronsse)

Op 23 mei 2014 kreeg de Driesstraat te Huise er een monument bij: een kunstwerk van de hand van Stef Orti en een waardige vervanger van de Sint-Adelardusfontein, Sint waarvan – zo wordt gezegd – vandaag alleen nog een e 1 roestige pomp overblijft. Tot halfweg de 20 eeuw verwees ook de naam van café “In de fontein” (zie foto onderaan) nog naar deze oude fontein.

Het bestaan van de “Sint-Adelardusfontein” Adelardusfontein” duikt voor het eerst op in een tekst van MOLANUS OLANU uit 1595. Hij spreekt 2 over een “fontem fontem quoque inibi reliquisse, qui in praesentiarum prae ab eo nomen servat” , een bron (de eigenlijke betekenis van het Latijnse woord fons) fons die de herinnering aan Adelardus in Huise levendig hield.

1 2

Foto ter beschikking gesteld door Geert Polfiet.

MOLANUS JOHANNUS, Natales sanctorum Belgii, & eorundem Chronica recapitulatio, recapitulatio, Petri Borremans, 1616, p. 2.

De oorsprong van de “fontein” Noch MOLANUS, noch andere oude schriftelijke bronnen vertellen ons waar de Sint-Adelardu Adelardusfontein zich in Huise 3 precies bevond. Het is BAUTERS die de fontein situeerde in de Driesstraat,, een plaats waar er volgens hem trouwens meerdere bronnen voorkwamen. voorkwamen Ook volgens mij kan de oorsprong van de fontein gezocht en gevonden worden op de Dries en wel om de volgende redenen.

Het toponiem Dries verwijst naar een oude nederzettingsvorm. nederzettingsvorm Een ‘dries’ was een open centrale plaats waarrond zich bebouwing bevond. De dries deed dienst als marktplaats en veilig graasland voor het vee en had dikwijls een e centrale drinkpoel. De meeste driezen ontstonden in de Frankische kolonisatieperiode (8 eeuw) in de buurt van e een riviertje en hadden zowel weiland als akkerland in de buurt. Na de 11 eeuw breidden ze vaak uit met een tweede dries, dwars op de bestaande dries. De kerk werd meestal gebouwd aan de rand van de dries, omdat het open karakter van de dries behouden moest blijven.

De Dries te Huise is een typisch voorbeeld van zo’n oude nederzetting. Hij ontstond in de vallei van de Rooigembeek, halfweg een heuvelflank, op de overgangszone tussen droge zandleembodems in het noorden en natte zandleembodems ems in het zuiden. De drogere bodems waren bruikbaar als akkerland, de natte bodems als graasland. Later ontstond ook hier een kleinere tweede nederzetting, de Kleine Dries.. Op het raakpunt van de Dries en de Kleine Dries vinden den we de Sint-Petrus Sint & Urbanuskerk van Huise.

Op oud kaartmateriaal (zie Ferraris--kaart vorige pagina) herkennen we nog de oorspronkelijke driehoekige vorm van de dries met daarrond talrijke kleinschalige boerderijtjes. Indien we aannemen dat de fontein stond op de 4 plaats waar nu nog de oude pomp staat (zie foto laatste pagina), situeerde de fontein zich vrij centraal op deze de oude dries. De fontein (of fonteinen) was in oorsprong allicht niet meer dan de centrale drinkpoel en dus een vitale levensbron voor de vroegste bewoners van de Dries. De aanwezigheid en continue beschikbaarheid van water is voor hen zeker en vast een belangrijke reden geweest om er zich te vestigen.

3

BAUTERS PAUL (dr.), Adalhard van Huise (750-826), (750 abt van Corbie en Corvey, Momenten uit de geschiedenis van Huise, Huise Sanderus, Oudenaarde, 1965, p. 42.

4 Foto uit een album van de familie della Faille, gedigitaliseerd en ter beschikking gesteld door Heemkring Huizingouw.

De ontstaanslegenden Uitleggen wie Adelardus (752-826) was is als uilen naar Athene dragen.

5 Adelardus, van wie beweerd wordt dat hij in Huise geboren werd , behoorde tot de Karolingische aristocratie: hij was de kleinzoon van Karel Martel en een neef van Karel de Grote. Hij was een politiek talent van formaat met een indrukwekkend palmares. Hij wordt echter vooral geroemd als de abt van de Picardische abdij van Corbie en als stichter van de Saksische abdij van Corvey.

Sommige bronnen stellen dat de fontein ontstaan is door tussenkomst van Adelardus zelf. Een letterlijke lezing van die stelling zou betekenen dat Adelardus tijdens zijn aanwezigheid in Huise op de Dries – tegen de wetten van de natuur in – een bron deed ontspringen. Een zeer onwaarschijnlijke stelling want ook al zou Adelardus al in Huise geboren zijn dan nog is het zeer onwaarschijnlijk dat hij er lange tijd verbleven heeft. Zijn vader Bernard werd in opdracht van de dynastie regelmatig naar alle uithoeken van het Frankische rijk gestuurd. Adelardus zelf bracht een groot deel van zijn jeugd door aan de paleisschool in Aire.

Een meer ‘figuurlijke’ lezing van de stelling gaat er vanuit dat de bron ontsproten is op voorspraak van Adelardus. De heilige Adelardus liet in dat geval het water op miraculeuze wijze stromen nadat de Huisenaren hem daar door middel van gebed hadden om verzocht. Volgens BAUTERS, die e verwijst naar een geschrift van DOM GRENIER uit de 18 eeuw, gebeurde dit tijdens een periode van langdurige 6 droogte. e

Adelardus werd pas in 1036 heilig verklaard. Zijn verering kwam in Vlaanderen op gang op het einde van de 11 eeuw. Het ligt dus voor de hand dat het ontstaan van de fontein in de Driesstraat of op zijn minst de toewijzing e ervan aan de “heilige” Adelardus, ten vroegste gesitueerd kan worden in de 11 eeuw.

Volgens SIRET zou de fontein nochtans door de dorpelingen zelf zijn opgericht ter gelegenheid van het overlijden 7 van Adelardus , in 826 dus! Ook voor die stelling zijn weinig argumenten pro te vinden; als we de inhoud van de (vervalste) stichtingsakte van Huise uit 877 mogen geloven, was Huise bij het overlijden van Adelardus nog een aanhorigheid van Mullem. En hoewel beweerd wordt dat Adelardus bij zijn intrede als monnik zijn Huisische bezittingen aan de abdij van Corbie schonk, is het niet bewezen dat de abdij in die tijdsperiode daadwerkelijk aanwezig was in Huise.

De invloed van Corbie op de vernoeming van de fontein naar Adelardus Waarom en sinds wanneer draagt de fontein op de Dries dan wél de naam van Sint-Adelardus? Het antwoord op deze vraag kan mijn inziens gevonden worden in de eeuwenlange aanwezigheid van de abdij van Corbie te Huise. De abdij had met zekerheid een cella (een kleine landbouwnederzetting met monniken) in Huise in 1050, mogelijks zelfs vroeger, en groeide uit tot een belangrijke lokale machthebber, tot ze in 1559 het grootste deel van haar bezittingen in Huise verkocht.

Het machtscentrum van de abdij van Corbie te Huise bevond zich op de Dries: de herenboerderijen Goed Ter Biest en Kapelhof waren respectievelijk verblijfplaats van de provoosten (de geestelijke leiding) en de meiers (de wereldlijke leiding) van Corbie. De boerderijen hadden een omwalling en een motte die bescherming konden bieden. Het is niet duidelijk of de bewoning op de Dries ontstond voor, tijdens of na de installatie van de cella van Corbie te Huise. In elk geval zal de abdij op deze nederzetting gedurende minstens vijf eeuwen sterke invloed hebben uitgeoefend en is het dan ook niet onlogisch dat een vitale levens-‘bron’ naar een van de patroons van die abdij werd vernoemd.

5

Volgens WAUTERS is de bewering dat Adelardus in Huise geboren werd een misverstand dat zijn oorsprong vond in de vermelding van de Adelardusfontein en de Adelarduscultus in de voornoemde tekst van MOLANUS. Zie: WAUTERS ALPHONSE, Un diplôme de l’époque carolingienne concernant le village d’Huysse, en Flandre, et, à ce propos, quelques considérations sur la transplantation des Saxons en Flandre, du temps de Charlemagne, in : Bulletin de l’Académie Royale des Sciences, des Lettres en des Beaux-Arts de Belgique, volume 42, 1873, p. 98.

6 BAUTERS PAUL (dr.), o.c., p. 126.

7 SIRET ADOLPHE, Récits historique belges, Carlier, Brussel, 1855, p. 186.

Het is echter niet zeker dat dit gebeurde naar aanleiding van een grootse gebeurtenis voor de abdij, zoals de heiligverklaring van Adelardus in 1036, de Vlaamse mirakels in de strijd tegen Robrecht de Fries rond 1071, de feestelijke overbrenging van de relikwieën van Adelardus naar een nieuw schrijn in 1263, … Veel waarschijnlijker is het dat de vernoeming van de fontein gebeurde naar aanleiding van een voor de lokale bevolking belangrijke gebeurtenis of bedreiging, zoals ziekte, droogte, … waartegen de hulp van de heilige werd ingeroepen.

Huise was volgens MOLANUS befaamd voor zijn cultus van de heilige Adelardus. Het hoeft dan ook niet te e e verwonderen dat de Huisenaren zijn naam ook aan andere objecten verbonden. Zeker tot de 1 helft van de 19 eeuw moet er in Huise een steegje bestaan hebben dat zijn naam droeg. Ooit moeten er ook Sint-Larduslinden in 8 9 10 Huise gestaan hebben.

De cultus rond Adelardus kende ups en downs en kreeg een stevige knauw tijdens e de Franse Revolutie. Het is pas op het einde van de 19 eeuw dat onder impuls van pastoor Karel van Wetter er opnieuw aandacht kwam voor Adelardus. In 1895 ontstond er zelfs een gilde van Sint-Adelardus.

De heilzame werking van de fontein ?

Volgens BAUTERS was er ook een Adelardusfontein 11 in de tuinen van de abdij van Corbie. CORBLET spreekt over de puits Saint-Adélard, een waterput die zich bevond op een terrein dat vroeger aan de abdij van Corbie toebehoorde en waarvan men uit 12 devotie het water dronk.

Vermoedelijk doelt CORBLET net als BAUTERS op de waterput in een tuin van de abdij van Corbie die destijds door Adelardus werd bewerkt en die tevens zijn naam had 13 gekregen, de Hof van Adelardus.

Dankzij BOLLANDUS (1643) weten we dat Adelardus in Corbie vooral aanroepen werd voor de bestrijding 14 e e van koorts. DOM BONNEFONS (2 helft 17 eeuw) en de benedictijnse monnik MABILLON (1677) gaven nog mee dat de pelgrims er niet alleen het graf van Adelardus aanbaden: “Ad eum confugiunt maxime febricitantes, quibus aqua intincto sancti dente 15 benedicta propinari solet”.

Het was dus de gewoonte dat de koortslijders het water dronken waarin een tand van Adelardus was ondergedompeld.

Op basis van correspondentie met de toenmalige pastoor beweert CORBLET (1868) dat men Adelardus in Huise vooral tegen allerlei besmettelijke ziektes, tyfus en de rode koorts 16 (roodvonk) aanriep. Het is niet meteen duidelijk of men ter bestrijding van die ziektes ook het water van de Sint-Adelarusfontein dronk. Uit de tekst van VAN LOO e (1897) leiden we af dat de 19 -eeuwse bedevaarders zich in Huise in de eerste plaats richtten tot de relikwieën van Adelardus.

Reageren op dit artikel? Graag!

Contacteer mij via: ronsse.verroken@skynet.be 8

CORBLET J. (abbé), Hagiographie du diocèse d’Amiens, tome premier, Prevost-Allo, Amiens, 1868, p. 55.

De Volksstem, jg. 41, nr. 3, 4 januari 1935, p.1.

10 BAUTERS PAUL (dr.), o.c., pp. 143-144.

11 BAUTERS PAUL (dr.), o.c., p. 126.

12 CORBLET J. (abbé), idem.

13 BAUTERS PAUL (dr.), o.c., p. 117.

14 BOLLANDUS JEAN, Acta sanctorum, tome premier, Johannes Meursium, Antwerpen, 1643, p. 1086.

15 MABILLON JEAN, Acta sanctorum ordinis S. Benedicti, saeculum IV, pars prima, Ludovicum Biliaine, Parijs, 1677, p. 370.

16 CORBLET J. (abbé), idem.

9