Scenariusze
warsztatów
międzykulturowych
prowadzonych
w
ramach
realizacji
projektu
Stowarzyszenia Vox Humana „Szkoła – początek integracji”. Projekt jest współfinansowany przez Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców i Budżet Państwa.
Marta Gzyra, Dorota Milke, Joanna Szymanderska
Informacje dla trenerów
WARSZTATY MIĘDZYKULTUROWE – PIERWSZE ZAJĘCIA
Celem pierwszych zajęć prowadzonych z nową grupą jest zapoznanie grupy z prowadzącymi, pokazanie dzieciom charakteru zajęć w których będą uczestniczyły i wyjaśnienie czemu mają one służyć. Dla prowadzących istotne jest zebranie informacji o grupie: jak ze sobą współpracują, jaki rodzaj zajęć dzieci wciąga bardziej, jaki mniej, na jakiego rodzaju działania należy zwrócić szczególną uwagę przygotowując kolejne zajęcia. Dlatego dobrze jest podczas pierwszych zajęć zaproponować zabawy różnego rodzaju – ruchowe, plastyczne, w grupach, parach, indywidualne.
Przykładowy scenariusz (dzieci młodsze):
1. Przywitanie: siadamy w kręgu, prowadzący przedstawiają się grupie następnie dzieci po kolei mówią swoje imiona i „coś o sobie czego koledzy jeszcze nie wiedzą”. Z tą formą dzieci miewają kłopot, nie wiedzą co powiedzieć, wtedy należy im podpowiedzieć np. co jadłeś dziś na śniadanie, o której wstałeś lub położyłeś się spać, co robiłeś dziś rano przed przyjściem do szkoły itp. prowadzący również dzielą się taką informacją o sobie, której nikt w grupie nie zna. 2. Dzieci w młodszych klasach nie zawsze znają imiona kolegów cudzoziemców i odwrotnie, dzieci uchodźców nie pamiętają imion kolegów polskich. Warto sprawdzić poziom znajomości imion przez dzieci a przy okazji interakcje między nimi. Może do tego posłużyć zabawa piłką, którą podaje się do kolegi mówiąc jednocześnie jego imię. Podczas tej zabawy prowadzący też uczą się imion dzieci w nowej grupie. Ważne jest zwrócenie uwagi na to kto komu podaje piłkę, czy nie ma problemu w podawaniu piłki „w poprzek narodowości”. Jeśli taki problem zaobserwujemy na kolejnych zajęciach należy wprowadzać takie gry i zabawy, które pozwolą ten problem przezwyciężyć. 3. Prowadzący krótko tłumaczą jak będą wyglądały zajęcia i po co są przeprowadzane (poszerzenie wiedzy międzykulturowej, lepsze porozumienie w grupie).
4. Ustalamy zasady, których wspólnie będziemy przestrzegali podczas zajęć – regulamin ma zostać spisany na dużej kartce na której podpisują się wszyscy uczestnicy i następnie wieszany w sali podczas każdego kolejnego spotkania. Ważne jest aby w regulaminie zasady były formułowane możliwie w formie pozytywnej a nie negatywnej, aby znalazły się tam też pewne przywileje odróżniające te zajęcia od zwykłej lekcji, oraz aby przestrzeganie sformułowanych w nim zasad było wykonalne. 5. Zabawa ruchowa – „tratwa”. Pozwala prowadzącym na ocenę poziomu współpracy i zgrania w grupie. 6. Zabawa plastyczna – „witamy się kolorami”. Przy jej pomocy prowadzący mogą ocenić poziom integracji grupy, poziom poszanowania tego co narysowali koledzy, poziom współpracy w grupie, skłonność do zabaw plastycznych lub niechęć do nich. 7. Zabawa ruchowa – „wszyscy którzy”. Dzięki niej można zorientować się m.in. na ile grupa słucha tego co mówią inni, czy jest karna i współpracująca czy raczej chaotyczna i pełna indywidualności. 8. Koniec zajęć. Dobrze jest wprowadzić obyczaj sprzątania sali przez dzieci. Można ten punkt wpisać do regulaminu lub po prostu pilnować przestrzegania niepisanej zasady.
Przykładowy scenariusz (dzieci starsze):
1. Powitanie. Siadamy w kręgu, prowadzący przedstawiają się dzieciom i mówią jaki rodzaj zajęć będą prowadzili. Dla łatwiejszego zapamiętania imion dzieci wprowadzamy samoprzylepne kartki z imionami. Dzieci wypisują kartki kolejno i jednocześnie mają powiedzieć o sobie dwie informacje np. jaki rodzaj muzyki lubią najbardziej i ulubiona potrawę, albo w co najbardziej nie lubią się ubierać itp. pozostali uważnie słuchają. Każda następna osoba powtarza to co usłyszała od poprzedników dokładając informacje o sobie. Prowadzący poznają grupę widząc czy mówią rzeczy podobne, czy starają się do siebie upodobnić, czy wręcz przeciwnie chcą różnić się od swoich kolegów. To zadanie pozwala również na wyłowienie klasowych liderów, indywidualności i tych o których koledzy wiedzą najmniej, kto jest dla grupy najmniej interesujący. 2. Ustalamy zasady obowiązujące podczas zajęć – wpływ na zasady muszą mieć zarówno prowadzący jak i dzieci - spisujemy je na kartonie, wszyscy się podpisują. Podczas kolejnych zajęć regulamin ma wisieć w sali i pomagać w utrzymaniu uzgodnionych zasad np. że mówi tylko jedna osoba na raz, albo, że wolno siadać na ławkach (takie zasady wykraczające poza
szkolna rutynę implikują lepszy kontakt z prowadzącymi, dają dzieciom poczucie odmienności sytuacji co pozwala na bardziej spontaniczne reakcje i kreatywne zachowania.) 3. Zabawa ruchowa – „tylko jeden krok”. Grupa ustawia się w szeregu w pewnej odległości (przynajmniej 6,7 kroków, może być dalej) od ściany pomieszczenia. Zadanie polega na tym by wszyscy doszli do ściany, zasady dochodzenia są następujące: na raz krok w kierunku ściany może robić tylko jedna osoba, jeśli zrobią dwie lub więcej wszyscy cofają się na pozycje wyjściowe; podczas zabawy nie porozumiewamy się werbalnie. Wbrew pozorom jest to trudne zadanie wymagające zwracania uwagi na kolegów i współpracy. Prowadzącym pozwala na zdiagnozowanie właśnie poziomu porozumienia i współpracy w grupie. Po ok. 10 minutach, lub w momencie kiedy widać, że zainteresowanie grupy spada należy zabawę skończyć niezależnie od osiągniętego wyniku. Jeśli dojście do ściany się nie powiodło należy przez chwilę omówić to zadanie szukając wspólnie przyczyn. 4. Imiona w różnych językach – Wykorzystujemy samoprzylepne kartki z imionami, które mają dzieci. Dzielimy grupę na tyle grupek ilu jest w niej cudzoziemców. Stają się oni liderami grupek i uczą pozostałych jak brzmią imiona wszystkich w grupce w języku lidera, oraz zapisują je na samoprzylepnych kartkach obok imion polskich. Potem w kręgu wszyscy przedstawiają się swoimi imionami w dwóch językach i uczą się ich wzajemnie. W tej zabawie prowadzący obserwują pozycję dzieci uchodźców w grupie. Czy łatwo stają się liderami swoich grupek, czy są uznawani w tej roli przez pozostałych. 5. Witanie się kolorami II – każdy ma swoją kartkę A4 i kredkę/flamaster jednego koloru. Zadanie polega na tym, że każdy musi podejść do każdego poprosić przywitaj się ze mną, dając swoją kartkę rysuje na niej cokolwiek (konkretny kształt, linię, bazgroł) mówiąc „dzień dobry Aniu”, teraz Ania ma cośkolwiek dorysować do rysunku koleżanki mówiąc „dzień dobry Kasiu”. Potem powtarzają ten sam rytuał tylko zaczyna go Kasia. I tak każdy z każdym ma narysować po dwa wspólne rysunki (nie musza przedstawiać nic konkretnego). Można to robić na jednej kartce dla każdego, albo każde powitanie na osobnej. Podczas tej zabawy prowadzący mogą zaobserwować interakcje między dziećmi, kto z kim chętniej się wita, czy grupa angażuje się w zabawę plastyczną czy raczej nie. 6. Kończymy zajęcia wprowadzając zwyczaj wspólnego przywracania Sali do stanu sprzed zajęć – sprzątanie, ustawianie ławek
Zajęcia 2
Cel: integracja grupy, praca z odrzuceniem, wprowadzenie elementów międzykulturowych
1. Powitanie, przypomnienie regulaminu grupy. 2. Co to znaczy być wykluczonym – dyskusja 3. Wykluczenie – ćwiczenie Potrzebne – kolorowe kartki samoprzylepne lub samoprzylepne kartki z rożnymi symbolami. Kartki mają być tak podzielone aby jednego ich rodzaju było po kilka – w zależności od liczebności grupy - i aby jeden symbol (lub 2, 3) się nie powtarzał. Prowadzenie – prowadzący przykleja kartki na plecach uczestników tak aby nie widzieli oni swoich kartek. Trzeba uważać, żeby pojedyncze kartki nie trafiły do osób wykluczanych w klasie. Zadanie polega na połączeniu się w grupy zgodne z przyklejonymi karteczkami. Samemu nie wolno oglądać swojej kartki. 4. Dyskusja po ćwiczeniu - co czuliście szukając par, jak się czuli ci którzy ich nie znaleźli? Dlaczego kogoś wykluczamy? Co to znaczy być innym, wykluczonym. 5. Ćwiczenie - Trzy pola. Praca w parach. Dzielimy kartkę na trzy pola dwa na górze jedno na dole. W pola na górze wpisujemy odpowiedzi na pytania: jakie mogą być korzyści z bycia innym? co jest złego w byciu innym? Jak korzysta grupa z tego, że są w niej inni? Pary dzielą się swoimi wnioskami z grupą, spisujemy na flipcharcie wspólne wnioski. 6. Zabawa - Poproszę, dziękuję w różnych językach. Cudzoziemcy uczą grupę mówić proszę dziękuję w swoim języku. Zachętą są cukierki o które trzeba poprosić we wszystkich językach (włącznie z polskim) i tak samo podziękować. Poprawność kontrolują osoby znające dany język. Założenia zabawy analogiczne do pkt-u 2 7. Koniec zajęć, sprzątanie.
Informacje dla trenerów
WARSZTATY MIĘDZYKULTUROWE – ZADANIA ZWIĄZANE Z RÓŻNORODNOŚCIĄ JĘZYKOWĄ WYSTĘPUJĄCĄ W GRUPIE W klasach, w których uczą się dzieci uchodźców dużym problemem często jest ich słaba znajomość języka polskiego. Z tego powodu trudno jest im wykazać się na lekcjach kompetencją i wiedzą i zaczynają być postrzegani jako gorsi, głupsi, mniej ciekawi. Należy więc dołożyć starań by po pierwsze polskie dzieci zrozumiały i doświadczyły czym jest konieczność przebywania w środowisku posługującym się językiem, którego się nie zna, że jest to trudne i stresujące, po drugie że nauczenie
się obcego języka tak aby posługiwać się nim na co dzień nie jest łatwe (mimo, że dzieci uczą się obcych języków w szkole nie zawsze potrafią swoje doświadczenia przetransponować na sytuację ich kolegów cudzoziemców) i po trzecie jest to okazja to pokazania kompetencji dzieci uchodźców, które na co dzień nie mają okazji się ujawnić w tym wymiarze.
Przykładowe ćwiczenia: 1. Ćwiczenie Uczymy się słówek – poznajemy słowa „poproszę”, „dziękuję” we wszystkich ojczystych językach jakimi mówią dzieci w grupie. Potrzebne: tablica do widocznego zapisania słów, torba cukierków. Przebieg: prowadzący dowiaduje się jakie są ojczyste języki w grupie. Prosi osoby, które te języki znają o nauczenie grupy. „Ekspertami” są osoby znające dany język, one uczą całą grupę poprawnej wymowy. Dla ułatwienia można zapisać te słowa na tablicy w ich oryginalnym zapisie oraz fonetycznie (prowadzący pomaga w tym, dzieci uchodźców mogą mieć problemy z zapisem fonetycznym a w tym ćwiczeniu ważne jest wykazanie ich kompetencji a nie braku tychże). Potem prowadzący bierze torebkę z cukierkami, obok niego stają „eksperci” od danego języka (od polskiego on jest ekspertem). Zadaniem każdego dziecka jest poprosić we wszystkich językach o cukierka a kiedy go otrzyma tak samo podziękować. „Eksperci” pomagają zachować poprawną wymowę i sami także biorą udział w zabawie. To ćwiczenie może być stałym elementem zajęć, może zostać rozbudowane o inne słowa. Cukierki stanowią dobrą zachętę.
2. Ćwiczenie Kłopoty z rozumieniem – celem tej zabawy jest doświadczenie przez polskie dzieci jak czują się ich koledzy obcokrajowcy nie rozumiejąc języka (czy też rozumiejąc słabo), którym posługują się wszyscy wokół. Potrzebne: Ewentualnie przedmioty do przeprowadzenia wybranej zabawy. Przebieg: Prowadzący mówi: „teraz zamienicie się na chwilę rolami. Dalszą część zajęć poprowadzimy w języku który rozumieją uchodźcy a pozostałe dzieci muszą starać się zrozumieć ile się da i brać udział w zabawie”. Językiem, który obecnie najczęściej znają uchodźcy i którym posługuje się sporo polaków jest język rosyjski (bardzo rzadko zdarzają się osoby pracujące z dziećmi i znające czeczeński, gruziński czy inny ojczysty język uchodźcow). Od tego momentu mówimy tylko po rosyjsku, ewentualnie tylko od czasu do czasu wtrącając polskie słowo. Proponujemy dzieciom jakąś zabawę np. rzucanie piłki do siebie z mówieniem różnych kolorów i zakazem łapania jej przy konkretnym kolorze (kolorach) np. czarny. Staramy się, żeby polskie dzieci
zrozumiały o co chodzi w zabawie ale używając wyłącznie języka rosyjskiego. Można pozwolić – jeśli będzie taka chęć – aby dzieci uchodźcy tłumaczyły kolegom nie znającym rosyjskiego, o co chodzi w zabawie. Można wykorzystać dowolną zabawę ruchową czy plastyczną. Ten eksperyment musi potrwać do końca tej zabawy a nawet dłużej. Zniecierpliwienie ze strony polskich dzieci jest efektem pożądanym. Po zakończeniu rozmawiamy z dziećmi jak się czuły, czego doświadczyły i uświadamiamy im, że tak czują się ich koledzy przez cały czas gdy są w szkole. Tę dyskusję można również częściowo przeprowadzić po rosyjsku. Oczywiście obcokrajowcom trzeba wytłumaczyć powrót do polskiego i zadbać o to by i oni podzielili się swoimi wrażeniami po tym eksperymencie.
3. Ćwiczenie Nieznany język – w tym ćwiczeniu dzieci polskie mają okazję doświadczyć jak trudno jest zrozumieć o co chodzi i poprawnie wykonać polecenie kiedy nie rozumie się języka. W tym ćwiczeniu wyrównują się kompetencje dzieci, dzięki czemu lepsi mogą się okazać też ci którzy polskiego nie znają i na co dzień w szkole nie mogą wykazać się swoimi umiejętnościami czy wiedzą. Potrzebne: proste schematyczne, mogą być konturowe obrazki przedstawiające zwierzęta, owoce, rośliny. Tyle różnych obrazków ile jest dzieci w grupie. Przebieg: Przed rozpoczęciem zabawy prowadzący tłumaczy dzieciom, że język jest podstawową formą komunikacji między ludźmi, że bardzo trudno jest funkcjonować, wykonywać polecenia i w ogóle robić coś poprawnie jeśli słabo rozumiemy czego od nas chcą, bo nie rozumiemy co do nas mówią. Zwraca uwagę, ze w takiej sytuacji podczas lekcji znajdują się koledzy nie znający polskiego. Dzieci w małych grupkach po 2-4 osoby w zależności od liczebności grupy. Jedna osoba w grupie dostaje obrazek, którego ma nie pokazywać kolegom. Po chwili zastanowienia ma przekazać kolegom informację co jest na obrazku tak aby mogli to narysować, nie wolno jej jednak podczas tłumaczenia używać zrozumiałego dla kolegów języka. Jeśli zna taki język, którego inni w jego grupce nie znają może się nim posłużyć, jeśli nie, musi używać zmyślonych wyrazów. Można podczas opowiadania pomagać sobie gestykulując nie wolno pomagać w rysowaniu kolegom. Kiedy obrazki są gotowe odkładają je na bok i następuje zmiana, obrazek dostaje kolejna osoba w grupce. Procedura się powtarza, tak aby wszyscy byli tłumaczącymi. Wygrywa ta grupa, która miała najwięcej najbardziej podobnych do oryginału rysunków.
4. Ćwiczenie Każdy język ma swoje tajemnice, zachwyty, słowa pięknie brzmiące i te trudne do wymówienia . W tym ćwiczeniu odrywamy język od kontekstu, w pewnej mierze od znaczenia i pokazujemy że język to po prostu dźwięki. Czasem miłe dla ucha, czasem trudne do wymówienia.
Potrzebne: tablica do pisania, kartki, długopisy. Przebieg: Dzielimy grupę na kilkuosobowe grupki (mogą być jednorodne językowo lub mieszane). Każda grupa zajmuje się językami, które znają jej członkowie. Uzgadniają kilka (3,5) słów lub zwrotów, które są najtrudniejsze do wymówienia i słów pięknie brzmiących. Zapisują je na kartkach, później przedstawiają na forum grupy zapisując na tablicy w języku oryginalnym i fonetycznie tak aby wszyscy mieli podpowiedź (np. dla dzieci czeczeńskich pomocne bywa napisanie wyrazu tak jak on brzmi cyrylicą ponieważ ten alfabet znają lepiej). Wszyscy uczą się wymowy. Osobno zapisujemy słowa trudne, osobno piękne. Po nauce następuje głosowanie, które słowa są najtrudniejsze, które najpiękniejsze. Wygrywa to, które dostanie najwięcej głosów. Można jeszcze urządzić konkurs na wymowę. Ekspertami stają się osoby znająca dany język a w szranki stają ci, którzy danego języka nie znają (nie jest ich językiem ojczystym). Znający język wybierają najlepiej wymawiających.
5. Ćwiczenie Dzieci mają za zadanie współpracować ze sobą przy tworzeniu wspólnego dzieła – prostej budowli ze słomek i plasteliny. Utrudnienie stanowi możliwość porozumiewania się tylko za pomocą wymyślonych słów, których pozostali członkowie grupy nie znają. W trakcie pracy, znaczenie tych słów powinno stawać się jasne i ułatwiać współpracę. Jest to ćwiczenie dające możliwość odczucia o ile łatwiej jest działać kiedy operuje się zrozumiałym językiem i doświadczenia (w mini skali) czym jest nauka języka w sposób naturalny, „w życiu”. Potrzebne: słomki do napojów, plastelina. Kartki z narysowanymi (nie bardzo skomplikowanymi) konstrukcjami, które zespoły muszą wykonać ze słomek i plasteliny – po jednej dla lidera grupy. Kartki z wymyślonymi wyrazami. Dla liderów grup (na jednej kartce z rysunkiem) wyrazy: słomka, plastelina i nazwa budowli np. wieża, zamek, most itp. np.: słomka – grua, plastelina – lamba, wieża – amokor. Dla pozostałych członków grup wyrazy pomagające w budowie po dwa dla każdego: np.: prawo – glako, lewo – dżika, góra – omba, dół – dza, połączenie – digao itp. Każda grupa musi mieć odmiennie brzmiące wymyślone wyrazy. Przebieg: Dzielimy dzieci na 3, 4 osobowe zespoły. Spośród siebie wybierają jedną osobę - lidera. Prowadzący tłumaczy na czym będzie polegać zadanie: Lider za chwilę dostanie kartkę z instrukcją. Nie może jej nikomu pokazać, pozostali członkowie zespołów, również dostaną kartki, których nie mogą pokazywać. Waszym zadaniem jest zbudowanie budowli. Lider będzie wiedział co macie zbudować ale sam nie może budować. Musicie zwracać uwagę na jego wskazówki. Nie wolno wam
jednak rozmawiać ze sobą. Jedyne „słowa” jakich możecie używać to wymyślone słowa z kartek, które dostaniecie. Nic innego nie wolno wam mówić. Prowadzący rozdaje zespołom słomki i plastelinę oraz kartki z instrukcjami – obrazkami dla liderów i kartki ze słowami dla pozostałych członków grup. Zabawa trwa do momentu wykonania zadań przez wszystkie grupy.