Искуства од примената на Монтесори методот во работа со деца со пречки во развој Даниела Саздова Монтесори центар - Скопје
Содржината на оваа публикација е исклучиво одговорност на „Македонското Монтесори Здружение“ и на ниеден начин не може да се смета дека ги одразува ставовите на Европската Унија.
Македонското Монтесори Здружение & Монтесори центарот Македонското Монтесори Здружение е формирано во февруари 2006 година со цел: - унапредување на воспитанието, образованието и третманот на децата со и без пречки во развојот преку имплементација на Монтесори педагогијата во воспитно – образовниот процес. Монтесори педагогијата преку своите јасно дефинирани начела и принципи промовира педагошки пристап кој во центарот на внимание ја има развојната фаза на секое дете Врз основа на утврдената развојна фаза Монтесори педагогот креира „подготвана околина“ која ја стимулира слободната активност на детето. Од формирањето до денес Монтесори центарот има опфатено вкупно 65 деца со пречки во развојот, од кои 38 биле вклучени во редовните групи, а 27 деца биле опфатени со индивидуална работа. Оваа учебна година имаме опфатено вкупно 12 де ца со пречки во развојот, од кои 4 во редовните групи и 8 со индивидуална работа
Монтесори методот во работа со ДПР Секое дете со пречки во развојот е единствено, со карактеристики кои се својствени само за него Монтесори педагогијата се темели врз начела кои предвидуваат следење на одредени правила кои сите деца треба да ги почитуваат со цел никој да не биде попречен во својата слободна активност Следењето на правилата и сложените социјални ситуации во работата во група понекогаш се многу оптоварувачки за децата со пречки во развојот. Нив им треба подолго време истите да ги разберат, да ги следат и да бидат доследни на нив Стручните лица кои се задолжени за децата со посебни потреби (дефектолози со Монтесори едукација во траење од 2 или 4 години) ги поддржуваат овие деца преку следните форми на работа: индивидуална работа работа во мали групи индивидуална подршка во рамките на редовните групи.
Индивидуална работа со деца со пречки во развој Децата со пречки во развојот се разликуваат помеѓу себе во однос на степенот и видот на попреченоста, индивидуалните потенцијали, претходните искуства и социјалните констелации во кои секојдневно функционираат (семејство, градинка и сл.) Индивидуалната работа се практикува кај децата чии потенцијали и компетенции не се на ниво да ги разберат и да ги почитуваат правилата на групната работа Обично тоа се деца кои имаат сиромашни социјални искуства, сеуште немаат развиено навики и вештини за грижа за себе и за околината, навики и вештини за самостоен избор на активност или пак со своето однесување значително ја попречуваат работата на другите деца Со други зборови кажано, тоа се деца на кои им треба постојано водство од страна на Монтесори педагогот.
Опис на случај С.П. С.П. е дете со аутизам (5,5 години). Вклучено е во Монтесори центарот од ноември 2012 година Врз основа на опсервацијата и добиените податоци од родителите констатирана е следната состојба: Детето сеуште нема самостојна регулација на физиолошките потреби Во исхраната е делумно самостојно (само за тврдата храна) Присутни се стереотипни движења Говорот не е развиен (присутни се неколку зборови и фрази кои механички ги повторува без да ги стави во функција) Вниманието е краткотрајно Постојано е во движење На барањата кои не му се допаѓаат реагира со вриштење, легнување на земја и автоагресија Од друга страна постојат активности кои детето прифаќа да ги извршува и можат да го окупираат неговото внимание (нижење перли, претурање зрна, игри со вода и сл.).
Индивидуална работа со детето С.П. С.П. имаше потешкотии со одвојувањето од мајката и таа во првиот месец беше постојано присутна за време на работата. Постепено, како детето ја запознаваше околината и материјалите, стана сигурно во престојот во Монтесори центарот Сите овие карактеристики даваат една сложена слика на однесување која бара добра подготовка најпрвин на стручното лице, а потоа и на целокупниот процес на работа со детето Од наша страна беше дадена препорака за опфаќање на детето во Монтесори центарот со индивидуална работа На почетокот беше многу важно да се направи добра организација на времето, просторот за работа и изборот на материјалите за работа.
Индивидуална работа со детето С.П. Беше многу важно да се вметнат рутински активности кои ќе се повторуваат при секое доаѓање на детето во Монтесори центарот, но сепак истите да бидат во функција на неговиот престој во центарот (облекување топлинки при доаѓање, облекување патики при заминување, миење раце после работа со боја или пластелин, облекување престилка при работа со вода) Рутинските активности не беа воведени сите одеднаш, туку постепено. Во текот на нивното воведување имаше моменти на отпор, негодување и осцилации во прифаќањето, сепак заклучно со месец април сите споменати рутини беа прифатени и усвоени од страна на детето
Индивидуална работа со детето С.П. Во однос на работата со дидактичкиот материјал, најпрвин беше направен план за креирање на подготвена околина за детето С.П. Премногу стимулативната околина може да биде многу вознемирувачка за децата со аутизам На почетокот на детето му беа понудувани единствено материјали кои му беа познати и со кои се чувствуваше сигурно во работењето Новите содржини постепено се воведуваа Искуството покажа дека на ова дете му требаат барем 2 – 3 последователни обиди при воведување на нов материјал за истиот да го прифати и да работи со него Исто така треба да се напомене дека во рамките на еден термин никогаш не се воведуваше повеќе од еден нов материјал
Индивидуална работа со детето С.П. Во текот на индивидуалната работа детето добро соработува, ги прифаќа понудените активности во најголем дел, а доколку се појави отпор му се нуди соодветна замена на активноста. Материјалите со кои детето работи се од областа на практичен живот и сетила кои одговараат на неговите потенцијали и фазата на развој Континуираното вежбање со овие материјали придонесе детето добро да владее со нив и се забележува самостојна активност, но и самостоен слободен избор во делот на овие групи на материјали. Низ опсервацијата на С.П. се забележува зголемена вознемиреност кога во просторијата има присутни непознати лица (пр. при опсервација на студентите) Резултатите од досегашната работа со детето укажуваат на потребата за продолжување со индивидуалната работа и во погодно време да се направат обиди за работа во мала група (2 – 3 деца)
Индивидуална подршка на ДПР во рамките на група Откако Монтесори педагогот ќе процени дека компетенциите на детето се доволни за да се вклучи во работата на групата, најпрвин се разговара со родителите со цел да се запознаат со суштината и придобивките кои детето ќе ги има од заедничката работа со другите деца во групата Понекогаш родителите се убедени дека доколку со детето се работи индивидуално, тоа побрзо и подобро ќе ги развие своите потенцијали, притоа занемарувајќи ја социјалната димензија на групната работа На почетокот секогаш е потребно детето внимателно да се води низ процесот на адаптација во групата Детето веќе владее со правилата и ги почитува, ги познава материјалите со кои работи и е сигурно во работата со нив, но сепак сега е соочено со нови предизвици: споделувањето со групата, чекањето на ред за посакуваниот материјал, барањето помош од другарчето и обратно, разрешувањето на конфликтните ситуации со другарчињата итн.
Индивидуална подршка на ДПР во рамките на група Овие нови моменти на почетокот можат да бидат фрустрирачки за детето, но доколку им се посвети доволно внимание дотолку детето ќе успее побрзо да се соочи со нив и да ги прифати Подготвената околина сега е се побогата понуда и дел од материјалите може на детето да не му се познати Монтесори педагогот преку процесот на внимателно набљудување треба да со спознае квалитетот на работата на детето во новата околина, да воочи кои моменти ја попречуваат неговата слободна активност и соодветно на тоа да превземе мерки за истите да се надминат Понекогаш детето може и директно да се вклучи во група со индивидуална подршка од страна на Монтесори педагог, без да биде опфатено претходно со индивидуална работа Детето И.С. (5 години) е дијагностицирано како дете се успорен психо – физички развој Вклучено е во Монтесори центарот во април 2012 година
Индивидуална подршка на детето И.С. во рамките на група Врз основа на систематско набљудување забележани се потешкотии во организираноста и квалитетот на моторните движења, како фината моторика, така и крупните моторни движења Токму во овие сегменти беше лоцирана и потребата од поголема подршка на детето Во насока на подршка на моторниот развој беа креирани различни полигони за движење Фината моторика се стимулираше преку разновидни вежби од практичен живот и креативни активности Се охрабруваше работата во група преку заеднички игри и активности, со цел поголема интеракција помеѓу децата и развивање на чувството за припадност кон групата На почетокот беше потребно поголемо водство од Монтесори педагогот во насока на избор на материјал за работа, охрабрување да се заврши работата до крај, самостоен избор на материјал за работа и сл.
Индивидуална подршка на детето И.С. во рамките на група Кај И.С. се забележуваше заинтересираност кон работата на другите деца, но сепак не се решаваше да превземе иницијатива за интеракција со другите деца Во ваквите моменти детето индиректо се поттикнуваше на интеракција (Дали може да му помогнеш на ___ да го собере материјалот?„; „Прашај ја ___ дали знае каде е ____?“) Се покажа дека овој начин е добра основа за И.С. за да ја надмине социјалната инхибиција и постепено да се вклучува активно во работата со групата Посебно се охрабруваше работата во пар со друго дете со ист дидактички материјал Напредокот од ваквиот начин на подршка беше забележан и од страна на родителите. Детето е веќе слободно во комуникацијата со другите деца, кога е потребно бара и помош од другарчињата и одлично е адаптирано во групата Од септември детето И.С. е интегритано во редовната група без индивидуална подршка.
Примената на Монтесори методот во работа со ДПР инклузирани во редовните групи Групата e составена од деца на различна возраст кои имаат различно темпо на развој и различни развојни специфики Работата во група дава можност децата меѓусебно да си помагаат и да учат едни од други Она што е важно за едно дете со пречки во развој да биде интегрирано во редовната група е детето да е веќе воведено во правилата на работа во група, со својата активност да не ја попречува работата на групата, но и неговата сопствена активност да не биде попречена од другите деца од групата.
Примената на Монтесори методот во работа со ДПР инклузирани во редовните групи С.Т. е дете со потешкотии во учењето кое е вклучено во Монтесори центарот во 2010 година Детето има добра интеракција со другите деца од групата и ги има усвоено правилата за работа во Монтесори училницата Во фокус на негов интерес се вежбите од областа на сетилата со кои се вежба способноста за анализа, синтеза и генерализација Детето беше охрабрувано да работи со материјалите од областа на јазик и математика: спарување на бројни количини (конкретни предмети со слика, бројни количини со броен знак), раскажување на приказни по слики, слоговно читање и сл. За потребите на С.Т. се креирани и посебни дидактички материјали за почетно пишување. Генерално детето добро работи и напредува во работата со групата со акцент на поголемо вербално водство од страна на Монтесори педагогот и адаптација на материјалите за работа во согласност со неговите потреби.
Примената на Монтесори методот во работа со ДПР инклузирани во редовните групи Досегашните искуства од оваа форма на подршка се генерално позитивни, но не треба да се занемарат и проблемите што се јавуваат во работата Детето Е.Ј.(дете со аутизам) беше 2,5 години опфатено во Монтесори центарот, најпрвин една година со индивидуална работа, а потоа со индивидуална подршка во рамките на група Кај детето се забележуваше голем напредок во секој поглед, што се одразуваше и во семејството и во училиштето Нашата проценка беше дека детето е подготвено за целосно вклучување во групата без индивидуална подршка Иако на почетокот бевме речиси сигурни дека сме направиле добар избор, се покажа дека без подршката од Монтесори педагогот (иако таа беше минимална), детето се чувствува несигурно, ја губи ориентацијата во работата, тешко се организира во работата со материјалите, а како последица на тоа се вознемирува Ваквата состојба покажа дека на ова дете и понатаму ќе му треба индивидуална подршка, и истата беше повторно воведена
Примената на Монтесори методот во работа со ДПР инклузирани во редовните групи
Искуствата
уште еднаш ја потврдуваат важноста на систематското и секојдневно набљудување на детето со цел Монтесори педагогот да креира околина и систем на подршка која ќе одговара на потребите, можностите и интересите на детето.
Перспективи на Монтесори центарот во однос на работата со ДПР Капацитетите со кои располага Монтесори центарот (кадровски и просторни) дозволуваат гореспоменатите форми на работа со децата со пречки во развој добро да функционираат и истите и понатаму ќе бидат практикувани Од страна на родителите има интерес за вклучување на повеќе деца со пречки во развој во Монтесори центарот Посебно е голем интересот за индивидуална работа со ДПР на помала возраст (над 2 години), но тоа подразбира и поголем број на дефектолози со Монтесори едукација, кои во моментот ги немаме
Перспективи на Монтесори центарот во однос на работата со ДПР
Работата на Монтесори центарот и неговиот придонес во воспитно – образовната практика позитивно ја оценија Институтите за дефектологија, педагогија и психологија, како највисоки и најстручни институции од областа на детскиот развој Од минатата година Монтесори центарот функционира и како база за стекнување практични знаења за Монтесори методот на студентите од Институтoт за дефектологија и Институтот за педагогија при Филозофскиот факултет