พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
101
เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๙ พระราชทาน แกขารองพระบาทจังหวัดพิษณุโลก
๕
เหรียญรัตนาภรณ ชั้น ๓ ทองคําลงยาสีขาว แบบบุรุษ และ สตรี นายสุรินทร ดําริสถลมารค นายกสมาคมนักเรียนเกาพิษณุโลกพิทยาคม ลําดับที่ ๗ รับพระราชทาน เหรียญรัตนาภรณ ชั้น ๔ (ทองคํา ขอบเพชรสรงเงิน) วันที่ ๑ มีนาคม๒๕๐๑
102
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
เหรียญรัตนาภรณ ชั้นที่ ๕ (ภ.ป.ร. ๕) นายเกรียง คชรัตน เสมียนตราจังหวัดพิษณุโลก ๑ ใน ๒๐ รายของ ขาราชการจังหวัดพิษณุโลก ที่ถวายงานรับเสด็จฯ ใน ป พ.ศ.๒๕๐๑ ที่ไดรับพระมหากรุณาธิคุณ พระราชทานเหรียญบําเหน็จความดีสวนพระองค ในแผนดินรัชกาลที่ ๙ นาย เกรียง คชรัตน นักเรียนเกาโรงเรียนพิษณุโลกพิทยาคม พ.ศ.๒๔๘๐ เสมียนตราจังหวัด พิษณุโลก ในป พ.ศ.๒๕๐๑ผูถวายงานดูแลเขตพระราชฐานชั้นใน ในการรับเสด็จ ฯ ในครั้งนั้น ปจจุบัน อายุ ๙๕ ป เลาวา นายปรง พะหูชนม ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก ไดเตรียมการรับเสด็จฯอยางเต็มที่ ถึงกับพูดเปนลางวา “ทํางานครัง้ นีแ้ บบถวายหัวเลย” กอนหนาเสด็จฯ สัก ๑ เดือน กระทรวงมหาดไทยเรียก ผูว า ราชการจังหวัดทีเ่ กีย่ วของกับการรับเสด็จไปประชุมทีก่ รุงเทพ เทาทีท่ ราบวา ใหรายงานรายละเอียดการ เตรียมการรับเสด็จและแผนงบประมาณ ในขณะนัน้ ในสวน จังหวัดพิษณุโลกไดใชเงินหมดไปแลว ๔๐๐,๐๐๐ กวาบาท จึงเกิดวิตกกังวลวาจะถูกตัดงบที่จายไปแลว เพราะจังหวัดอื่นๆ โดนตัดปรับลดไปพอสมควร จึงโทรเลขมาตามตัวเสมียนตราจังหวัดใหลงไปชวยชีแ้ จง แตไมไดลงไปเพราะเห็นวา มีอกั ษรเลขติดตามทาน ผูว า ฯไปดวยแลว ภายหลังไดรบั โทรเลขแจงวาผูว า ปรงเครียดจัดจนเกิดช็อค กระทันหัน และเสียชีวติ ในระยะ เวลาตอมาไมนาน กระทรวงฯจึงสง นายพวง สุวรรณรัฐ ซึ่งเคยดํารงตําแหนงผูวาฯพิษณุโลกมาครั้งหนึ่ง แลว มาดูแลเตรียมการรับเสด็จฯแทน ภายหลังตนจึงไดลงไปกรุงเทพ ฯ ไปชี้แจงงบประมาณกับ อธิบดีกรม บัญชีกลาง นายบุญมา วงศสวุ รรณ ซึง่ เปนผูม อี าํ นาจอนุมตั งิ บกลาง เมือ่ ยืน่ บัญชีรายละเอียดพรอมภาพถาย ของงานที่ดําเนินการไปแลวอยางสมพระเกียรติประกอบ ทานอธิบดี ฉุนเฉียวมาก พูดดวยเสียงดังอยางมี อารมณ วา “เห็นเงินเปนกระเบื้องหรือไง สมัยราชาฯ เขายังไมทํากันอยางนี้” แลวก็เดินไปที่หนาตาง
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
103
สักครูคงนึกคิดขึ้นมาได จึงเดินกลับมาพูดวา “จายหมด ใหหมด” จึงรีบลากลับพิษณุโลกมาแจงทานผูวา พวง ใหทราบในทันที การเตรียมการรับเสด็จของจังหวัดพิษณุโลก เปนไปอยางสมพระเกียรติ แมชาวพิษณุโลกจะพึ่ง ประสบเคราะหกรรม ไฟไหมใหญเผาตลาดเมืองพิษณุโลกยอยยับ และกําลังอยูในระยะฟนฟูบานเมือง ซึ่ง เปนยานธุรกิจดวยความสํานึก จงรักภักดี และเปนบุญทีไ่ ดชนื่ ชมพระบารมีของทัง้ สองพระองค ชาวพิษณุโลก ทัง้ พอคา ประชาชน คนไทย คนจีน คนแขก และทุกศาสนา รวมกันจัดสรางซุม รับเสด็จ และตกแตงบานเมือง ถวายอยางสมพระเกียรติในสมัยนัน้ ทุกคนใบหนาแชมชืน่ เฝารอคอยวันเสด็จพระราชดําเนิน เมืองพิษณุโลก เปนครั้งแรก นับแตพระองคทรงครองราชสมบัติ ในสวนตัวนับเปนพระมหากรุณาธิคุณที่ไดรับโอกาสถวาย งานรับเสด็จฯ ในสวนของที่ประทับแรม ที่มุขหนาศาลากลาง ที่พึ่งสรางเสร็จใหม ๆ แทนศาลากลางหลัง เดิม ซึ่งเปนไมใตถุนสูง ตั้งอยูบริเวณที่วาการอําเภอเมืองพิษณุโลกในปจจุบัน ไดรับหนาที่ประสานกับสํานัก พระราชวัง ฝายทีป่ ระทับ เทาทีพ่ อจําได แทนพระบรรทม สํานักพระราชวังเชิญมาจากกรุงเทพฯ ๒ แทน และ เครือ่ งทรงอืน่ ๆ สวนทีท่ างจังหวัดจัดถวายก็มหี ลายอยาง ซึง่ เปนของเกา ทีเ่ ก็บรักษาไวที่ หองเก็บของและพึง่ ถูกไฟไหมไปกอนหนานี้ สวนใหญจะเปน เครื่องกระเบื้องจําไดวามี ตราชาง และ คําวาพิษณุโลก กํากับ แตเขียน พิศณุโลกย ดวย ศ.ศาลา และหลายสิ่งเทาที่เห็น อาทิ ชอน หมอ ถวย และ บางสิ่งที่จัดทําใหเปน เครื่องโลหะ เปนตน เปนบุญของผม ในวันสุดทายกอนเสด็จฯ พระราชดําเนินตอไปสุโขทัย ทรง พระราชทาน เหรียญรัตนาภรณ ใหทานผูวาพวง และคณะ มี หมอ ตํารวจ นายอําเภอ ที่ถวายงานในสมัยนั้น เกือบ ๒๐ คน ที่โถงชั้นลางของศาลากลาง แลวจึงเสด็จลงจากศาลากลาง ผมไดรับพระมหากรุณาธิคุณดวย เปนบุญ ของชีวิตผมซึ่งเปนขาราชการชั้นผูนอย ขาราชการบานนอกเปนยิ่งนัก มาจนทุกวันนี้ ในป พ.ศ. ๒๕๐๕ ผมก็ไดมโี อกาสถวายการรับเสด็จฯ อีกครัง้ เสด็จฯทรงเปดศาลสมเด็จพระนเรศวร ผมมีหนาที่ดูแลเรื่องอาหารการกินของเจาหนาที่สํานักพระราชวัง เกือบ ๗๐ คน ตองไปอาศัยโรงเรียน จาการบุญ เปนที่ประกอบเลี้ยง หลังจากนั้นไมนาน ผมก็ไดเปนนายอําเภอบางกระทุม และตระเวนไป หลายอําเภอ อาทิ กงไกรลาส ศรีสําโรง ลาดยาว จนมาเกษียณอายุราชการ ในตําแหนงนายอําเภอวัดโบสถ ในป พ.ศ. ๒๕๒๒ ทุกวันเฉลิมพระชนมพรรษา ผมจะหยิบเหรียญรัตนาภรณที่ติดอยูในแถบเหรียญตราที่ ไมมีโอกาสไดประดับเครื่องแบบเพราะพนหนาที่ราชการมายาวนานแลวหยิบใสมือมาดูและนึกถึงพระองค ทุกครั้งไปจนกวาชีวิตจะหาไม นายแพทยเบนทูล บุญอิต อดีตผูอํานวยการ โรงพยาบาลพุทธชินราชพิษณุโลก คนแรก ผูไดรับพระราชทาน เหรียญรัตนาภรณ ชั้น ๓ (ภ.ป.ร.๓ ) ทองคําลงยาสีขาว ขอบเพชร สรงทองคํา และ นางผกา บุญฮิต หัวหนาพยาบาล ฯ คนแรก
นายนมัส ไตรยสุนันท นายอําเภอวังทอง ผูถวายงานรับเสด็จ ผูไดรับพระราชทาน เหรียญรัตนาภรณ ชั้น ๕ (เงิน ขอบสรงเงิน)
104
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว สมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จลงจากศาลากลางจังหวัดพิษณุโลกที่ประทับแรม ขึ้นประทับรถยนตพระที่นั่ง เสด็จพระราชดําเนินออกจากศาลากลางจังหวัดพิษณุโลก ไปยังจังหวัดสุโขทัย นายพวง สุวรรณรัฐ รักษาการผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก และ ขาราชการ ทหาร ตํารวจ และประชาชน เฝาฯ สงเสด็จ ฯ วันเสารที่ ๑ มีนาคม ๒๕๐๑
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ซุมรับเสด็จ ฯ ที่พสกนิกรชาวจังหวัดพิษณุโลก (เมืองที่มีความยิ่งใหญประดุจเมืองของพระนารายณ) จัดสรางถวายความจงรักภักดี ในการเสด็จพระราชดําเนิน ครั้งปฐม ใน ป พ.ศ. ๒๕๐๑
สถานีรถไฟพิษณุโลก ปฐมรอยพระบาท เหนือแผนดินเมืองพิษณุโลก วันพฤหัสบดีที่ ๒๗ กุมภาพันธ ๒๕๐๑ เวลา ๑๕.๑๕ น.
105
106
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ซุมรับเสด็จ ฯ หนา พระวิหารพระพุทธชินราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร
ซุมรับเสด็จ ฯ ที่ ๑ ธนาคารกสิกรไทย บริเวณ หนาสถานีรถไฟพิษณุโลก (ขณะนั้นยังไมไดสราง วงเวียนหนาสถานีรถไฟพิษณุโลก ซึ่งทางรถไฟกรุงเทพฯ พิษณุโลก สรางเสร็จและเปดเดินรถจาก กรุงเทพฯ ถึงพิษณุโลกในป พ.ศ. ๒๔๕๐)
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
107
ซุมรับเสด็จ ฯ ชาวจีนพิษณุโลก พรอมองคเทพเจาที่อัญเชิญมา ประทานพร ในการถวายการรับเสด็จ ฯ
ซุมรับเสด็จ ฯ ชาวจีนพิษณุโลก ซึ่งเปนซุมที่ ๒ จากสถานีรถไฟ ที่ขบวนรถพระที่นั่ง เคลื่อนผาน บริเวณสี่แยกถนนนเรศวร ตัดกับถนนบรมไตรโลกนาถ (แยกสถานีตํารวจ) ขณะที่กองลูกเสือโรงเรียนพิษณุโลกพิทยาคม (พ.ล. ๑) กําลังเคลื่อนขบวน รอดผานซุม จะปรากฏเห็น ซุมรับเสด็จชาวอินเดียในพิษณุโลก อยูดานหลัง บริเวณ แยกถนนพุทธบูชา (ริมนํ้านาน ทาเรือเขียว)
108
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ซุมรับเสด็จ ฯ บริเวณถนนพุทธบูชา บริเวณ หนาโรงเรียนอนุบาล พิษณุโลกเกา (ปจจุบัน สพป. เขต ๑ )
ซุมรับเสด็จ ฯ ชาวอินเดียในจังหวัดพิษณุโลก บริเวณ สามแยกริมแมนํ้านาน (สะพานเอกาทศรถ ปจจุบัน) และซุมรับเสด็จ หนาที่วาการอําเภอเมืองพิษณุโลกเกา (บริเวณ สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดพิษณุโลก ปจจุบัน)
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
109
ซุมรับเสด็จฯ บริเวณถนนพุทธบูชา กอนถึง เชิงสะพานนเรศวร (สะพานดํา) ดานตะวันออกเฉียงใต ของคอสะพาน อัญเชิญ รูปพระมาลาเบี่ยง และพระแสงของาวแสนพลพาย ประดิษฐาน เห็นศาลาโรงโขนเกา
ซุมรับเสด็จ ฯ ทหารและ ครอบครัว คายสมเด็จพระนเรศวรมหาราช บริเวณถนนริมนํ้ามุม ศาลากลางจังหวัด ซุมรับเสด็จฯ กองทัพภาคที่ ๓ อัญเชิญ เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๙ จําลองและตรากองทัพภาคที่๓ สิบโททวี บูรณเขตต คณะทหารชางออกแบบกอสราง และซุมรับเสด็จ คณะครู และ นักเรียน โรงเรียนพิษณุโลกพิทยาคม
110
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
สะพานนเรศวร (สะพานดํา) ประดับ อักษรพระปรมาภิไธย และ ราชสีห พรอม ริ้วธงชาติ อยางงดงามสมพระเกียรติคุณ
ซุมเฉลิมพระเกียรติฯ บริเวณหนาโรงเรียนเฉลิมขวัญสตรี (พ.ล. ๒) มองเห็นตนพะยอม ปลูกเปนทิวแถว ริมแมนํ้านานถนนพุทธบูชา และ สะพานนเรศวร (สะพานดํา) งดงามยิ่ง
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
111
อาคารศาลากลางจังหวัดพิษณุโลก หลังเกา นับแตเปนมณฑลพิศณุโลก บริเวณที่วาการอําเภอ เมืองพิษณุโลก ในปจจุบัน และกองกํากับการตํารวจจังหวัดพิษณุโลก หันหนาสูแมนํ้านาน เสนทาง เสด็จพระราชดําเนินผาน ในปพ.ศ.๒๕๐๑ นํ้าทวมใหญ ในป พ.ศ. ๒๔๘๕ (หรือ นิยมเรียกวา ปนํ้าแดง) ชวงสงครามอินโดจีน เปนมหาอุทกภัย ครั้งประวัติศาสตรของไทย
สภาพเรือเอี้ยมจุน เรือมอญ บรรทุกขาวเปลือกและ สิ่งของ จอดเรียงรายริมแมนํ้านาน บริเวณ ดานใตสะพานนเรศวร (สะพานดํา) และ สภาพเรือนแพ เรือที่จอดในแมนํ้านานเปนทิวแถวตลอดสองฟาก ฝง บงบอกถึง ความอุดมสมบูรณของเมืองพิษณุโลก แผนดินศักดิ์สิทธิ์ ดินแดนประวัติศาสตร ราชธานี สองแผนดิน (สมัย พระมหาธรรมราชาที่ ๑ (พระยาลิไท) กรุงสุโขทัย เสด็จมาประทับ ๗ ป และ สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ กรุงศรีอยุธยา เสด็จมาประทับ ๒๕ ป มาแตโบราณ
สะพานนเรศวร ยุค ๒ เมื่อสรางใหมเปนสะพานคอนกรีต (สะพานเดี่ยว) ตัดถนนมิตรภาพเชื่อม คอสะพาน หลัง ป พ.ศ. ๒๕๐๓ ตัด วัดนางพญา กับ วัดราชบูรณะ ซึ่งเดิมพื้นที่ติดกัน ใหแยกขาดออก จากกัน มีถนนคั่นกลางมาจนปจจุบัน (ภาพป พ.ศ. ๒๕๑๒)
112
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
นายปรง พหูชนม ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก ในงานฉลองรัฐธรรมนูญ ที่ หนาเทศบาลเมืองพิษณุโลกเกา ในป พ.ศ. ๒๔๙๘ ผูถวายงานรับเสด็จ ฯ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ครั้งปฐม พ.ศ. ๒๕๐๑ แบบถวายหัว และ ได ช็อค หมดสติ และ เสียชีวิตอยางกะทันหันในเวลาตอมา (๒๒ กุมภาพันธ ๒๕๐๑) กอนเสด็จพระราชดําเนิน จนในวันที่ ๑๔ กุมภาพันธ พ.ศ.๒๕๐๑ นายพวง สุวรรณรัฐ จึงมารักษาการแทนฯ ในตําแหนงผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก เปนครั้งที่ ๒
113
114
พระบารมีปกเกลา ชาวพิษณุโลก
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ปฐมประพาส ประชาราษฎรช่นื ชมพระบารมี ครั้งปฐมอุดมฤกษเบิกฟากฟา ยี่สิบเจ็ดกุมภาฟาอําไพ องคภูมิพลลนเกลาเจาประเทศ เสด็จเยือนเมืองสองแควแลตระการ พระเสด็จพรอมองคพระทรงศรี โดยรถไฟไกลพารามหานคร พระเสด็จสูอารามงามสงา พระชินราชงดงามลํ้าธานินทร ปสองพันหารอยกอนเสด็จ อัคคีผลาญบานเรือนสุดพรรณนา พิษณุโลกโศกตรมระทมจิต โอเวรกรรมนําซัดแตปางไหน แตความโศกพลันสูญอาดูลยสิ้น ดุจนํ้าฝนชโลมจิตชุบชีวา แลวประทับพลับพลาวราอาสน ตางแซซองรองถวายพระพรชัย ครั้นรุงแจงแสงทองผองโอภาส ทรงบวงสรวงบูรพกษัตรา แลวเสด็จสูอารามงามรุงโรจน ถวายพัดรัตนาภรณบูชาพลี ตนไมเงินตนไมทองของสิ่งสรรพ บริขารถวายสงฆพงศชินวร พราหมณเบิกเทียนสมโภชชินราช เปนมงคลเลิศดิถีพิธีการ แลวเสด็จคายทหารทัพภาคสาม ทรงเปดศาลพิพากษาสถาพร ณ อําเภอวังทองในทองถิ่น วังนกแอนมีนํ้าตกทกธารา ใกลนํ้าตกวิหคผินบินถลา อนุสรณนามใหมพระราชทาน
สองพันหารอยหนึ่งถึงสมัย ชาวประชาพาสุขใจไดสําราญ ปนปกเกตุชาวไทยในสถาน ประดิษฐานรอยพระบาทยาตราจร สิริกิติ์ราชินีศรีสมร เพื่อดับรอนชาวประชาพาสุจินต กราบองคพระปฏิมาสงาศิลป ทั่วแผนดินยกยองกองโลกา เกิดอาเพศวิปโยคโศกทั่วหนา ชาวประชาสุดสลดรันทดใจ มิไดคิดจะประสบพบเคราะหใหญ นํ้าตาไหลไรซึ่งที่พึ่งพา เมื่อภูมินทรเสด็จถึงซึ่งเคหา ซับนํ้าตาบรรเทาคลายเศราใจ ประชาราษฎรชื่นชมสมสมัย ดังเกริกไกรกึกกองทองนภา พระเยื้องยาตรสูวังจันทนอันสูงคา ตามจรรยาราชาประเพณี ทรงสมโภชพระชินราชตามดิถี อีกมณีนพรัตนวราภรณ นอมภิวันทนปฏิมาวราสรณ ประนมกรนอมหัตถนมัสการ โหรประกาศเชิญเทวามาสมาน ตามโบราณประเพณีศรีบวร ลงพระนามแผนศิลาอนุสรณ เสด็จจรโรงพยาบาลการวิชา องคภูมินทรเสด็จไปพบไพรฟา พระยาตราประทับชมสมสําราญ รองเริงรารื่นรมยสมสถาน สกุโณทยาน ขานขับประทับใจ ฯ พิษณุ เมืองพระงาม ประพันธ ถวายพระเกียรติคุณ
115
116
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
เครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ (อังกฤษ: The Ancient and Auspicious Order of the Nine Gems) อักษรยอวา (น.ร.) เปนเครื่องราชอิสริยาภรณที่มีความเปน มาสืบแตครั้งกรุงศรีอยุธยา เปน สายสรอยพระสังวาลประดับนพรัตน (พลอย ๙ สี) ทําดวยทองคําลวน มี ๓ เสน ยาวประมาณ ๑๒๔ เซนติเมตร เปน เครื่องราชูปโภคสําหรับพระพิชัยสงคราม และ สําหรับ พระมหากษัตริยทรงเมื่อพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เสด็จขึ้นประทับพระที่นั่งภัทรบิฐ พราหมณทูลเกลาฯ ถวาย เพื่อทรงสวมพระองคกอนจะทรงรับเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ๖ เมื่อ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ทรงปราบดาภิเษกขึ้นเปนปฐมกษัตริยแหง ราชวงศจักรี ก็ทรงไดรับ “พระสังวาลพระนพ” นี้เปนของสําหรับแผนดินสืบมา และไดโปรดเกลาฯ ใหสราง “พระมหาสั ง วาลนพรั ต นราชวราภรณ ” เพิ่มขึ้นอีกสายหนึ่ง เปน สั ง วาลแฝดประดั บ เนาวรั ต น (นพรัตน ) ยาว ๑๗๖ เซนติเมตร ประกอบ ดวย เพชร ทับทิม มรกต บุษราคัม โกเมน นิล มุกดา เพทาย ไพฑูรย มีลักษณะเปนดอก ๓๖ ดอก วางสลับกันตลอดสาย๗
๑. พระสังวาลพระนพ สรางมาแตครั้งกรุงศรีอยุธยา ๒. พระมหาสังวาลนพรัตนราชวราภรณในรัชกาลที่ ๑
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
117
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูห วั รัชกาลที่ ๔ ทรงพระบรมราชกระแสวา ตามธรรมเนียม เดิมของสยามนัน้ จะมี “แหวนนพเกา” สําหรับพระเจาแผนดินทรงและพระราชทานแกเสนาบดี ซึง่ โดยปกติ จะสอดไวในประคดทีค่ าดกับเอว และเมือ่ มีงานพิธที เี่ ปนมงคลก็จะนํามาสวมทีน่ วิ้ ชีท้ างขวาเพือ่ ประกอบกิจ ในงานมงคลนั้น ๆ เชน เจิมใหแกคูบาวสาว วางศิลาฤกษ เปนตน และเมื่อพระองคเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ ก็ไดพระราชทานแหวนดังกลาวแกพระบรมวงศานุวงศและเสนาบดีผใู หญรวม ๒๐ วง ทรงพระกรุณาใหสราง ดารานพรัตน ดอกประจํายาม (ดารารัศมี ๘ แฉก) ประดับพลอยทั้งเกา ขึ้นสําหรับใชประดับที่เสื้อแสดง ยศอยางสูง เมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๑ ทรงเรียกวา “เครื่องประดับสําหรับยศ” เปนเครื่องราชอิสริยาภรณไทยที่ ถือ กําเนิดขึ้น๘
๑. แหวนนวรัตน (นพรัตน) พระราชทานฝายหนา ๒. ดารานพรัตน รัชกาลที่ ๔ ทําดวยทองคํา ลงยาราชาวดี ประดับเพชรพลอย ๙ สี ขนาด ๖ เซนติเมตร ประดับฉลองพระองคเบื้องซาย เมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๑ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั รัชกาลที่ ๕ ไดทรงสราง ดวงตรามหานพรัตน ขนาด เล็กลักษณะแบบดอกประจํายามใชสําหรับหอยกับแพรแถบสายสะพายสีเหลืองขอบเขียวริ้วแดงริ้วนํ้าเงิน ทรง ตราพระราช บัญญัติ เครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ ขึ้นเมื่อ พุทธศักราช ๒๔๑๒ กําหนดใหมีเครื่องราชอิสริยาภรณตระกูลนี้ ๒๐ สํารับ ตามจํานวนแหวนที่พระบาท สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงสรางขึ้นแบงเปนสําหรับพระมหากษัตริย ๑ สํารับ และพระราชทาน แกพระบรมวงศานุวงศอีก ๑๙ สํารับ ขึ้นเปนครั้งแรกของเครื่องราชอิสริยาภรณไทย และไดเปลี่ยนคําที่เรียก “เครื่องราชอิสริยยศ” ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงบัญญัติไวเปนครั้งแรกเปน “เครื่อง ราชอิสริยาภรณ” ทรงแกไขพระราชบัญญัติเกี่ยวกับเครื่องราชอิสริยาภรณ โดยแยกออกเปนแตละตระกูล ตระกูลนีต้ ามพระราชบัญญัตใิ หมเรียกวา “พระราชบัญญัตสิ าํ หรับเครือ่ งราชอิสริยาภรณอนั เปนโบราณ มงคล นพรัตนราชวราภรณ รัตนโกสินทรศก ๑๑๒ ประกาศเมื่อวันที่ ๑ ตุลาคม (พ.ศ. ๒๔๓๖) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๖ ทรงพระกรุณาฯ ใหเพิ่มจํานวนเครื่อง ราชอิสริยาภรณ ตระกูลนี้อีก ๗ สํารับ รวมเปน ๒๗ สํารับ เทากับ พระสังวาลนพรัตนราชวราภรณ
118
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ทรงสรางขึ้นนั้น มีจํานวนเนาวรัตนดอกพระสังวาลสลับกัน ๒๗ ดอก สําหรับ องคพระมหากษัตริย ๑ สํารับ และพระราชทานแกพระบรมวงศานุวงศและขาราชการ ชั้นผูใหญ ๒๖ สํารับ ทรงยกเลิกกฎหมายเกี่ยวกับเครื่องราชอิสริยาภรณนี้ทั้งหมด แลวตราพระราชบัญญัติ ขึ้นใหมเรียกวา “พระราชบัญญัติอันเปนโบราณมงคลยิ่ง นพรัตนราชวราภรณ พุทธศักราช ๒๔๘๔” ซึ่งยังคงรักษาราชประเพณีพระราชทาน พระธํามรงคนพรัตน หรือ แหวนนพรัตน พระราชบัญญัตินี้ได บังคับใชจวบจนถึงปจจุบัน ”
๑. พระบรมฉายาทิสลักษณ รัชกาลที่ ๖ ฉลองพระองค ขัตติยราชภูษิตาภรณ ครุยนพรัตนราชวราภรณ ๒. ผาทรงสะพัก ฝายในผูสูงศักดิ์ เวลาฉลองพระองคประดับเครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคล ปกดิ้นเงินดิ้นทองประดับอัญมณี ดารานพรัตน ลอมขอบดวยสรอยพระสังวาลนพรัตน ชายสุดของผา รูปมหานพรัตน เครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ มีเฉพาะชั้นสายสะพาย ชัน้ เดียว ทัง้ นี้ ผูร บั พระราชทานตองเปนพุทธมามกะ และจะประดับเครือ่ งราชอิสริยาภรณนใี้ นงานมงคล หรืองานที่มีหมายกําหนดการระบุไวเทานั้น ประกอบดวย ๑. สําหรับพระมหากษัตริย มีรูปลักษณ เชน เดียวกับทีพ่ ระราชทานกับฝายหนา แต ดวงตรานพรัตน ประดับดวยเพชรทัง้ สิน้ และมี พระสังวาลนพรัตน เพิ่มขึ้นเปนพระสังวาลแฝด ที่มีมาตั้งแตสมัยรัชกาลที่ ๑ ใชประกอบพระราชพิธีสําคัญ ๒.สําหรับสมเด็จ พระราชินี มีรูปลักษณ เชนเดียวกับที่พระราชทานแกฝายใน ดวงตราประดับเพชรอยางกษัตริย แตไมมี พระสังวาล
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
119
๑. ดวงตรามหานพรัตน ดานหนาเปนดอกประจํายาม ๘ ดอก ประดับ ทับทิม มรกต บุษราคัม โกเมน นิล มุกดา เพทาย ไพฑูรย ใจกลางเปนเพชร รวมพลอย ๙ อยางดานหลังลงยาสีแดง สีเขียว สีนาํ้ เงิน และอุณาโลมอยูกลาง มี จุลมงกุฏประดับเพชร อยูเบื้องบน ใชสําหรับหอยกับแพรแถบสายสะพายกวาง ๑๐ เซนติเมตร สีเหลือง ขอบเขียว มีริ้วสีแดง และนํ้าเงินคั่นระหวาง สีเหลืองขอบเขียวสะพายบาขวาเฉียง ลงทางซาย ๒. ดารานพรัตน เปนรูปดารา ๘ แฉก ทําดวยเงินจําหลักเปนเพชรสรง กลางเปนดอกประจํายาม ฝงพลอย ๘ อยาง ใจกลางเหมือน ดวงตรามหานพรัตน สําหรับประดับอกเสือ้ เบือ้ งซาย (สําหรับองคทเี่ ปน เครื่องตน ของพระมหากษัตริย ประดับเพชรลวน ) ๓. แหวนนวรัตน ทําดวยทองคําเนือ้ สูงฝงพลอย ๙ อยาง สําหรับสวมนิว้ ชีม้ อื ขวา มีเฉพาะฝายหนา (บุรุษ) เครือ่ งราชอิสริยาภรณอนั เปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ จัดเปนเครือ่ งราชอิสริยาภรณ ทีม่ ลี าํ ดับเกียรติเปนลําดับที่ ๓ รองจาก เครือ่ งราชอิสริยาภรณอนั เปนมงคลยิง่ ราชมิตราภรณ และ เครือ่ ง ขัตติยราชอิสริยาภรณอนั มีเกียรติคณ ุ รุง เรืองยิง่ มหาจักรีบรมราชวงศ และ เปนเครือ่ งราชอิสริยาภรณ ชั้นสูงสุดที่สามัญชนจะไดรับพระราชทาน พระมหากษัตริยไทย ทรงเปนพุทธมามกะ ทรงมีพระราชศรัทธาในพระพุทธศาสนาสูงสง การพระราชทานจัด เครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ เพื่อถวาย พระพุทธรูปสําคัญ อันเปน พุทธสัญลักษณแทนองคสมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจา เปนพุทธบูชา ปรากฏมี ดังนี้ พระบรมราชานุสาวรียพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราช ฉลองพระองคบรมขัตติยราชภูษิตาภรณ พระสังวาลพระนพ และพระมหาสังวาลนพรัตนราชวรา ภรณ เฉวียงพระอังสา พระมาลาเสาสูง ประดับพระยี่กาเพชร ปกขนนกการเวก ฉลองพระบาทเชิงงอน และทรง พระแสง ดาบคาบคาย ประทับเหนือพระที่นั่งพุดตานกาญจนสิงหาสน ออกแบบโดย สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัตติวงศ ปนโดย นายโคราโด เฟโรจิ (ศ. ศิลป พีระศรี) หลอขึ้นที่ประเทศอิตาลี
120
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั ทรงเปลือ้ ง เครือ่ งราชอิสริยาภรณอนั เปนโบราณ มงคลนพรัตนราชวราภรณ (น.ร.) ถวาย พระพุทธชินราชจําลอง วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ๑๓ ธันวาคม ๒๔๔๔ เวลาบาย ๕ โมงเศษ๙ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงเปลื้อง เครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณ มงคลนพรัตนราชวราภรณ (น.ร.) คลองที่นิ้วพระหัตถพระพุทธชินราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วรมหาวิหาร พิษณุโลก ถวายเปนพุทธบูชา ในการ พระราชพิธีสมโภชพระพุทธชินราช ตามราช ประเพณี เมื่อวันที่ ๗ มกราคม ๒๔๖๙ เวลา ๑๐.๐๐ น. พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวอานันทมหิดล ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทาน โบราณ มงคลนพรัตนราชวราภรณ (น.ร.) แดพระพุทธสิหงิ ค ซึง่ เปนพระประธาน ณ พระอุโบสถ วัดพระศรีมหาธาตุ ราชวรมหาวิหาร บางเขน กรุงเทพฯ ตามที่รัฐบาลกราบบังคมทูล เมื่อวันที่ ๒๔ มิถนุ ายน ๒๔๘๘
ดารานพรัตน พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๗ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ ทรงเปลื้องสายสะพาย เครื่องราช อิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ (น.ร.) ถวายพระพุทธชินราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วรมหาวิหาร พิษณุโลก เปนพุทธบูชา ในการพระราชพิธีสมโภชพระพุทธชินราช ตามราชประเพณี เมื่อ วันศุกรที่ ๒๘ กุมภาพันธ ๒๕๐๑
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
121
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ พระราชทานเครื่องราชอิสยาภรณ อันเปนโบราณมงคล นพรัตนราชวราภรณ เเกพระบรมวงศศานุวงศหลายพระองคเเละขาราชการ ชั้นผูใหญดังนี้ ๑. สมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ (พ.ศ. ๒๔๙๓) ๒. สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี (พ.ศ. ๒๕๐๔) ๓. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร (พ.ศ.๒๕๑๖) ๔. สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี (พ.ศ. ๒๕๒๐) ๕. สมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวง นราธิวาสราชนครินทร (พ.ศ.๒๕๒๖) ๖. สมเด็จพระเจาลูกเธอ เจาฟาจุฬาภรณวลัยลักษณ อัครราชกุมารี (พ.ศ.๒๕๓๖) ๗. จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต (พ.ศ.๒๕๐๙) ๘. พล.อ.เปรม ติณสูลานนท (พ.ศ.๒๕๓๑) ๙. นายสัญญา ธรรมศักดิ์ (พ.ศ. ๒๕๓๙)
๑. เครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคล นพรัตนราชวราภรณ ร.ศ. ๑๑๒ ๒. มหานพรัตน หอยกับแพรแถบ ผูกเปนรูปแมลงปอ สําหรับ ฝายใน(สตรี ) ประดับที่หนาบาซาย รัชสมัยรัชกาลที่ ๘ กําหนดใหพระราชทานทั้งฝายหนา (บุรุษ) และเพิ่ม ฝายใน
122
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ดวงตรามหานพรัตน และ แถบแพรสายสะพาย เครือ่ งราชอิสริยาภรณอนั เปนโบราณมงคล นพรัตนราชวราภรณ เชิญสวมคลองในพระหัตถพระพุทธชินราช ตามราชประเพณี ในพระราชพิธีถวายผากฐินหลวง (๑ ใน ๑๖ พระอาราม สงวนไวสําหรับ พระบาทสมเด็ จ พระเจ า อยู หั ว เสด็จพระราชดําเนิน หรือ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ใหพระบรมวงศานุวงศ เปนผูแทนพระองค เสด็จพระราชดําเนินแทนพระองค ตามราชประเพณี หรือเสด็จฯ ปฏิบตั พิ ระราชกรณียกิจ ณ พระวิหารพระพุทธชินราช (ภาพเกา กอนป พ.ศ. ๒๕๐๐)
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
123
พัดรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๙ พั ด รั ต นาภรณ หรื อ พั ด ประจํ า รั ช กาล เป น พั ด ที่ เ ริ่ ม สร า งมาตั้ ง แต ส มั ย พระบาทสมเด็ จ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ สําหรับ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๙ นั้น ไดเสด็จ เถลิงถวัลยราชสมบัติ เมื่อวันที่ ๙มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๘๙ ทรงเปนพระมหากษัตริยพระองคที่ ๙ แหงพระบรม ราชวงศจักรี และมีพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเปนกษัตริยตามโบราณราชประเพณี เมื่อวันที่ ๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๙๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสรางพัดรัตนาภรณขึ้นสําหรับพระราชทานแกพระสงฆที่ทรง เคารพนับถือและคุนเคยโดยเฉพาะ ถือวาเปนพัดยศและใชไดเฉพาะผูไดรับพระราชทานเทานั้นผูอื่นจะนํา ไปใชไมได และใชไดเฉพาะเวลาถวายอนุโมทนาในงานพระราชพิธีฉัตรมงคลเทานั้น ไดทรงพระกรุณาโปรด พระราชทานถวายพัดรัตนาภรณ แกพระมหาเถระ ๕ รูป คือ ๑. สมเด็จพระสังฆราชเจา กรมหลวงวชิรญาณวงศ (ม.ร.ว. ชื่น นพวงศ) วัดบวรนิเวศวิหาร ๒. สมเด็จพระสังฆราช (อยู ญาโณทยมหาเถร) วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร ๓. สมเด็จพระสังฆราช (จวน อุฏฐายีมหาเถร) วัดมกุฏกษัตริยาราม ๔. สมเด็จพระสังฆราช (วาสน สาสนมหาเถร) วัดราชบพิธ ๕. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช ( เจริญ สุวฑฺฒนมหาเถร ) วัดบวรนิเวศวิหาร และทรงถวายเปนพุทธบูชาพระพุทธปฏิมากรสําคัญของประเทศ คือ พระพุทธชินราช วัดพระศรีรตั นมหาธาตุ วรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก ใน การพระราชพิธสี มโภชพระพุทธชินราช เมือ่ วันศุกรที่ ๒๘ มกราคม ๒๕๐๑ พัดรัตนาภรณ ลักษณะเปนพัดหนานาง ทําดวยผาตวนพืน้ สีนาํ้ เงิน ตรงกลางปกดิน้ เงินอักษร พระปรมาภิไธย ยอ “ภ.ป.ร.” ภายในวงกลมมีรัศมี ๒๘ แฉก (ลักษณะเชนเหรียญรัตนาภรณ ) มีเลข ๙ อยูดานบน รอบขอบ ในพัดเปนแถบสีเหลือง และสีขาว ๒ ริ้ว สวนดานบนสุดปกดิ้นเงินเปนลายกนกหนากาฬ ปกตราจักรี ( จักร และตรีศลู ) สวนตรงกลางนมพัดปกเปนรูปกลีบบัว และ พระมหาพิชยั มงกุฎ สําหรับ พัดรัตนาภรณ ดาม ที่ถวายพระพุทธชินราช เปนพุทธบูชา จะปกดิ้นทอง เพิ่ม เปนเลขไทย ๒๕๐๑ (พุทธศักราช ที่ทรงถวาย) ดามเปนไม คอและสันพัดเปนโลหะ ดานหลังพัดหุมผาไหมสีเหลืองทอง
124
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ตราพระจักรี และอักษรพระปรมาภิไธยยอ ภ.ป.ร. พัดรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๙ ถวายพระพุทธชินราช เปน พุทธบูชา
พระแสงจักร และ พระแสงตรีศูล พระราชศัสตราวุธ หนึ่งในรัชกาลที่ ๑
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
125
เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๙ เหรียญรัตนาภรณ เปน เหรียญราชอิสริยาภรณอนั เปนบําเหน็จในพระองคพระมหากษัตริย เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๙ สรางขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๕ สําหรับพระราชทานเปนสวนพระองค พระบาท สมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มีลักษณะเปนวงกลม มีอักษรพระปรมาภิไธย (ภ.ป.ร.) อยูในขอบวงกลมซึ่งมีรัศมี ๒๘ แฉก และมีหูสําหรับรอยแพรแถบ พื้นสีเหลือง มีริ้วขาว๒ ขาง โดยสําหรับ สตรีใชผูกเปนรูปแมลงปอ สวนบุรุษไมผูก ใชกลัดอกเสื้อโดยแบงออกเปน ๕ ชั้น ไดแก ชั้นที่ ๑ ยอวา ภ.ป.ร.๑ มีลักษณะเปน อักษรพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร. ขอบเรือนเงินประดับเพชรทั้งดวง ชั้นที่ ๒ ยอวา ภ.ป.ร.๒ มีลักษณะเปน อักษรพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร.ทองคําลงยาสีขาว ขอบเรือนเงิน ประดับเพชร ชั้นที่ ๓ ยอวา ภ.ป.ร.๓ มีลักษณะเปน อักษรพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร. ทองคําลงยาสีขาว ขอบเพชรสรงทองคํา ชั้นที่ ๔ ยอวา ภ.ป.ร.๔ มีลักษณะเปน อักษรพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร. ทองคํา ขอบเพชรสรงเงิน ชั้นที่ ๕ ยอวา ภ.ป.ร.๕ มีลักษณะเปน อักษรพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร. เงิน ขอบสรงเงิน๑๐
เหรียญรัตนาภรณ จัดเปนเหรียญราชอิสริยาภรณอันเปนบําเหน็จในพระองคพระมหากษัตริย นับเปนเครื่องหมายในพระมหากรุณาสวนพระองค พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว จะทรงพระราชทาน แกผูใดก็แลวแตจะทรงพระราชดําริเห็นสมควร ผูที่ไดรับพระราชทานจะไดรับประกาศนียบัตรทรงลง พระปรมาภิไธยและประทับพระราชลัญจกรประจําพระองคกาํ กับไว หากไดรบั พระราชทานเหรียญฯในชัน้ ที่ สูงขึ้นตองสงเหรียญดวงเดิมคืน แตหาก ผูไดรับพระราชทานเหรียญวายชนม เหรียญก็จะตกทอดแกทายาท ซึง่ พระราชทานพระบรมราชานุญาตใหทายาทสามารถใชเหรียญรอยสรอยสวมคอไดแตจะนําไปรอยแพรแถบ เพือ่ เอาไปประดับไมได นอกจากนี้ ผูไ ดรบั พระราชทานสามารถเขียนอักษรยอของเหรียญทีไ่ ดรบั พระราชทาน ไวทายชื่อดวย
126
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
เหรียญรัตนาภรณ สถาปนาครัง้ แรกขึน้ เมือ่ พ.ศ. ๒๔๑๒ โดย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว๑๓ สําหรับพระราชทานผูที่มีความดีความชอบทั้งฝายหนาและฝายใน เดิมชื่อ เหรียญรจนาภ รณ เปน ชั้นที่ ๑ และ เหรียญบุษปมาลา เปนชั้นที่ ๒ และภายหลังจากการตราพระราชบัญญัติเครื่องราช อิสริยาภรณ พ.ศ. ๒๔๑๖ เปลี่ยนชื่อเปน เหรียญรัตนาภรณ แตการสถาปนาเหรียญรัตนาภรณในครั้งนั้นก็ ไมไดพระราชทานใหผใู ด จนกระทัง่ ป พ.ศ. ๒๔๔๔จึงโปรดเกลาฯ ใหสราง เหรียญรัตนาภรณ ขึน้ ใหม โดยให แบงออกเปน ๕ ขัน้ อักษรพระบรมนามาภิไธย (จ.ป.ร.) อยูใ นพวงมาลาเปนรูปวงกลมและมีหสู าํ หรับรอยแพร แถบ ริว้ สีขาวซึง่ อยูร ะหวางกลางริว้ แดง ๒ ขางเพือ่ พระราชทานเปนบําเหน็จความชอบแกผโู ดยเสด็จประพาส เกาะชวา ตองลําบากตรากตรําในเมือ่ ชวยรักษาพยาบาลสมเด็จพระเจาลูกยาเธอเจาฟาอัษฏางคเดชาวุธ กรมขุนนครราชสีมา ซึ่งประชวรหนัก ทั้งฝายหนาและ ฝายใน และพระราชทานแกผูอื่นเปนบําเหน็จความ ชอบอยางอื่นตอมา๑๑ ในป พ.ศ.๒๔๔๗ ในโอกาสครบรอบ ๑๐๐ ป วันพระราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัว โดย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดฯ ใหสราง เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๔ มีลักษณะเปนวงกลม มีอักษรพระบรมนามาภิไธย (ม.ป.ร.) อยูในพวงมาลาเปนรูปวงกลมและ มีหสู าํ หรับรอยแพรแถบ โดยแบงออกเปน ๕ ชัน้ สําหรับพระราชทานพระบรมวงศานุวงศและขาราชการผูร บั ราชการมาในรัชกาลที่ ๔ หรือผูเปนสมาชิกเครื่องราชอิสริยาภรณอันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวรา ภรณ หลังจากนั้น ไดมีการสถาปนาเหรียญรัตนาภรณขึ้น ในทุกรัชกาลจนถึงปจจุบัน เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๖ สรางขึน้ เมือ่ พ.ศ. ๒๔๕๓ โดย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูห วั มีลกั ษณะเปนรูปไข มีอกั ษรพระบรมนามาภิไธย (ว.ป.ร.) อยูใ นพวงมาลามีหสู าํ หรับรอยแพรแถบ พื้นสีเหลือง มีริ้วดํา ๒ ขาง๑๒ เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๗ สรางขึ้น พ.ศ. ๒๔๖๙ โดย พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจา อยูหัว มีลักษณะเปนวงรี มีอักษรพระบรมนามาภิไธย ( ป.ป.ร. ) อยูในขอบวงรีหยิกทแยงสี่แง แพรแถบพื้น สีเหลือง มีริ้วเขียว ๒ ขาง๑๓ เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่ ๘ สรางขึ้น เมื่อพ.ศ. ๒๔๘๐ สําหรับพระราชทานเปนสวนพระองค พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร เปนวงกลม มีอักษรพระบรม นามาภิไธย ( อ.ป.ร.) อยูในขอบวงกลมซึ่งมีรัศมี แพรแถบพื้นสีเหลือง มีริ้วแดง ๒ ขาง เหรียญรัตนาภรณ รัชกาลที่๙ ทั้ง ๕ ชั้น และ ใบกํากับ เ ห รี ย ญ รั ต น า ภ ร ณ เหรียญบําเหน็จ ความดีสวนพระองค ใน รัชกาลที่ ๙
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
127
พระปรมาภิไธย และพระนามาภิไธย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ปร สมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชินีนาถ บนแผนศิลา พระราชอนุสรณ กองทัพภาคที่ ๓ พ.ศ.๒๕๐๑ พระปรมาภิไธย พระเจาแผนดิน พระปรมาภิ ไ ธย หรื อ พระบรมนามาภิ ไ ธย หมายถึง พระนามของ สมเด็ จ พระมหา กษัตริยาธิราชเจา ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร หรือ ชื่อที่จารึกในพระสุพรรณบัฏ หรือ ลายมือชื่อ (ลายเซ็น) ของพระมหากษัตริยท ไี่ ดมพ ี ระราชพิธี บรมราชาภิเษกแลว๑๗ เริม่ มีครัง้ แรกในสมัย พระบาท สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๔ ทรงโปรดใหเฉลิม พระปรมาภิไธยของพระองคแรก และเฉลิมพระปรมาภิไธยถวายแดสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจา ดังนี้ ๑. รัชกาลที่ ๑ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช (มติคณะรัฐมนตรี ๒๒ กันยายน ๒๕๒๔ ) ๒. รัชกาลที่ ๒ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย ๓. รัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว ๔. รัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ ฯ พระจอมเกลาเจาอยูหัว แตเนื่องจาก พระปรมาภิไธยของพระมหากษัตริย ตามจารึกพระสุพรรณบัฏ มีความยาวมาก ดังนั้น จึงนิยมกลาว พระปรมาภิไธยประโยคตนเพียงประโยคเดียว และใสเครื่องหมายไปยาลนอย (บางแหงใช ไปยาลใหญ ) ไว อาจตามดวยสรอยพระปรมาภิไธยประโยคทาย เชน ๕. รัชกาลที่ ๕ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณฯ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ๖. รัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธฯ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ๗. รัชกาลที่ ๗ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปกฯ พระปกเกลาเจาอยูหัว ๘. รัชกาลที่ ๘ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลฯ สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร ๙. รัชกาลที่ ๙ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุยเดชฯ สยามมินทราธิราช
128
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
บรมนาถบพิตร พระมหากษัตริย ใชคํา พระบาทสมเด็จพระ นําพระปรมาภิไธย และ ยังมีวิธีเขียน พระปรมาภิไธย ได ๓ อยางคือ พระมหากษัตริย ทรงมี พระปรมาภิไธย อยางเต็ม หรือ อยางยิ่ง ซึ่ง สมณชีพราหมณาจารย เสนามาตย ราชบัณฑิต ชวยกันผูกเปนอักษรลักษณแสดงอรรถ และ จารึกไวใน พระสุพรรณบัฏ สําหรับ รับการทูลเกลาฯ ถวาย ในการ พระราชพิธีบรมราชาภิเษก ประกอบดวย คํานําพระนาม เชน พระบาทสมเด็จพระปรมินทร สําหรับ รัชกาลคี่ และ พระบาทสมเด็จ พระปรเมนทร สําหรับ รัชกาลคู (เริ่มใชในรัชสมัย รัชกาลที่ ๔) แลวตอดวย พระนามเดิม แตครั้งไดรับ การเฉลิมพระยศ กอนทรงรับสิริราชสมบัติ ถัดมาก็เปน สรอยพระนาม หลากลวนดวยคํามงคล แลวเปน คําลงทาย อาทิ รัชกาลที่ ๘ คําลงทายวา สยามมินทราธิราช, รัชกาลที่ ๙ คําลงทายวา สยามมินท ราธิราช บรมนาถบพิตร อาทิ “พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศร รามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร ” พระปรมาภิไธย อยางกลาง (อยางมัธยม) ละสรอยพระปรมาภิไธย พระบรมนามาภิไธย เสียบาง เชน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ พระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั หรือ พระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร ฯลฯ พระปรมาภิไธยอยางยอ คือ ยอเอาแตสวนที่สําคัญของพระปรมาภิไธยไว เชน พระบาท สมเด็จพระ แลวตอดวยพระนามเดิม แลวตัดคําสรอยพระนามออกไป เชน พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัว ,หรือ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช หรือ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ภูมพิ ลอดุลยเดช หรือ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูห วั ๑๕ (คําเรียกพระมหากษัตริยอ ยางไมออกพระนามเฉพาะ พระมหากษัตริยที่ทรงรับพระบรมราชาภิเษกแลว) อักษรพระปรมาภิไธย หรือนิยมเรียกวา อักษรพระปรมาภิไธยยอ คือ อักษรที่ยอมาจาก พระปรมาภิไธยใหเหลือเพียง ๓ ตัวอักษร มักใชประกอบตราหรือพระราชลัญจกรซึ่งเปนสัญลักษณ แทนพระองค และตราสัญลักษณงานพระราชพิธี งานเฉลิมพระเกียรติในโอกาสตาง ๆ อักษรแรกจะตางกัน ตามพระนามของแตละรัชกาล สวน ๒ อักษรหลัง คือ “ ปร” หมายถึง ปรมราชาธิราช หรือ บรมราชาธิราช คือ หมายถึง “มหาราชผูยิ่งใหญ” ศาสตราจารย (พิเศษ) จํานง ทองประเสริฐ ไดกลาวถึง อักษรพระปรมาภิไธย แตละรัชกาลไวดังนี้ รัชกาลที่ ๑ มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “จ.ป.ร.” มาจากคําวา “มหาจักรีบรมนาถ ปรมราชาธิราช” รัชกาลที่ ๒ มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “อ.ป.ร.” มาจากคําวา “ มหาอิศรสุนทร ปรมราชาธิราช” รัชกาลที่ ๓ มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “จ.ป.ร.” มาจากคําวา “มหาเจษฏาบดินทร ปรมราชาธิราช” รัชกาลที่ ๔ มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “ม.ป.ร.” หมายถึง มาจากคําวา “มหามหามงกุฎ ปรมราชาธิราช”
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
รัชกาลที่ ๕
129
มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “จ.ป.ร.” หมายถึง พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ ปรมราชาธิราช รัชกาลที่ ๖ มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “ว.ป.ร.” มาจากคําวา “มหาวชิราวุธ ปรมราชาธิราช” รัชกาลที่ ๗ มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “ป.ป.ร.” มาจากคําวา “มหาประชาธิปก ปรมราชาธิราช” รัชกาลที่ ๘ มีอักษรพระปรมาภิไธยยอ วา “อ.ป.ร.” มาจากคําวา “มหาอานันทมหิดล บรมราชาธิราช” รัชกาลที่ ๙ มีอักษรพระปรมาภิไธย วา “ภ.ป.ร.” มาจากคําวา “มหาภูมิพลอดุลยเดช ปรมราชาธิราช” โดย พระปรมาภิไธย หรือ อักษรพระปรมาภิไธย ของบางพระองคอาจจะซํ้ากัน เพื่อใหทราบวา เปน รัชกาลใด เมื่อประดิษฐเปน ตราสัญลักษณ จะตองเขียนหมายเลขประจํารัชกาลไว ระหวาง พระจอน ของพระมหาพิชัยมงกุฎ หรือ ถาเขียนเปนขอความตองใชเลขประจํารัชกาลตอทาย พระปรมาภิไธย คือ ชือ่ ของพระมหากษัตริยท ปี่ รากฏในพระสุพรรณบัฏ พระมหากษัตริยท ยี่ งั มิไดรับ พระบรมราชาภิเษกพระมหากษัตริยในอดีต ใช สมเด็จพระ นํา เชน สมเด็จพระนเรศวรมหาราช สมเด็จพระเอกาทศรถ เมื่อมีการพระบรมราชาภิเษก ปรากฏพระนามวา สมเด็จพระสรรเพชญที่ ๒ (สมเด็จพระนเรศวรมหาราช) สมเด็จพระสรรเพชญที่ ๓ (สมเด็จพระเอกาทศรถ) เปนตน ในสมั ย รั ต นโกสิ น ทร มี คํ า ขานถวาย พระราชสมั ญ ญา อาทิ พระมหาเจษฎาธิ ร าชเจ า (พระมหาราชเจาผูม พี ระทัยตัง้ มัน่ ในการบําเพ็ญพระราชกรณียกิจ) พระปยมหาราช,พระมหาธีรราชเจา เปนตน พระมหากษัตริยในอดีต นั้น ใชคํานําตามที่ปรากฏในพระราชพงศาวดาร เชน พอขุนศรีอินทราทิตย พอขุนรามคําแหง พระมหาธรรมราชา ที่ ๑ (พระยาลิไท) พระมหาเถรศรีศรัทธาราชจุฬามณี พระยาคําแหงพระราม เปนตน๑๖ พระนามาภิไธย (ชื่อที่จารึกในพระสุพรรณบัฎ) อักษรพระนามาภิไธย (อักษรยอชื่อ) ใชแก สมเด็จพระบรมราชินนี าถสมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมราชชนก สมเด็จพระบรมราชชนนี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราช กุมารี, พระบวรภิไธย (สมเด็จพระบวรราชเจา) พระนาม และ อักษรพระนาม (อักษรยอชื่อ)ใชกับ พระราชวงศตั้งแต สมเด็จเจาฟา ถึง หมอมเจา๑๗ พระบรมวงศานุวงศ หมายถึง พระราชวงศตงั้ แตสมเด็จพระบรมราชินนี าถ ถึง หมอมเจา (มจ.) ราชตระกูล ราชสกุล ราชนิกุล ราชนิกูล (บุคคลผูอยูในราชสกุลทุกมหาสาขาซึ่งสืบสายมาแต พระปฐมวงศ พระมหากษัตริย กรมพระราชวังบวรสถานมงคล และกรมพระราชวังบวรสถานภิมุข ในพระบรมราชจักรีวงศ ราชินิกุล ราชินิกูล (บุคคลผูอยูในราชสกุลทุกมหาสาขา ที่เปนพระญาติขาง สมเด็จพระบรมราชิน)ี
130
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระแสงราชศัสตราประจํามณฑลพิศนุโลก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว พระราชทาน วันที่ ๑๗ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๔๔ ร.ศ. ๑๒๐ เวลาบาย ๓ โมง พระยาสุรสีหวิศิษฐศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร) ครั้งเปน พระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร สมุหเทศาภิบาลมณฑลพิศนุโลก ผูรับพระราชทาน “ เวลาบาย ๓ โมง ทําการใหพระแสงที่ปะรํานา ที่วาการมณฑล ( พระราชหัตถเลขา ฉบับที่ ๑๒ ) ” ใบพระแสงดานซาย จารึกวา พระแสงสําหรับมณฑลพิศนุโลก ดามทอง ฝกทองลงยาราชวดี ประดับอัญมณี ยาว ๑๐๘.๕ เซนติเมตร ดามยาว ๓๓ เซนติเมตร ฝกยาว ๗๕.๕ เซนติเมตร ใบยาว ๖๗.๓ เซนติเมตร ใบกวาง ๓.๔ เซนติเมตร พานเงินทอดพระแสงฯ จารึกวา ผูบังคับการพิเศษ ใหแกกองเสือปามณฑลพิศนุโลก ร. ศ.๑๓๑
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
131
ในป พ.ศ. ๒๔๓๗ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เมืองพิษณุโลก ไดรับการยก ฐานะขึ้นเปน มณฑลพิศณุโลก พ.ศ. ๒๔๖๐ เปลี่ยนคําวา เมือง เปน จังหวัด พ.ศ.๒๔๗๖ ยุบเลิก “มณฑล ทั่วราชอาณาจักร” เปลี่ยนเปน “จังหวัด” พระแสงราชศัสตรา หมายถึง อาวุธมีคมของพระมหากษัตริยท ใี่ ชสาํ หรับเปนเครือ่ งฟนแทง หมายรวมถึงอาวุธทุกชนิด พระแสงราชศัสตรา มีความสําคัญยิ่งในฐานะที่เปน สัญลักษณ หรือ สิ่งแทน พระราชอํานาจ ของพระมหากษัตริย ในสมัยการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย ซึ่งปรากฏในธรรมเนียมวา เมื่อ ใดที่ พระมหากษัตริยทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระแสงราชศัสตรา หรือ พระแสง ดาบ ใหแกเจานาย หรือขุนนางผูใด ยอมมีความหมายวา พระองคมีพระราชประสงคใหผูนั้นมีอํานาจ เด็ดขาด ในการปฏิบัติราชกิจแทนพระองคในงานสําคัญๆ เชน การพระราชทานพระแสงดาบใหแก แมทัพเมื่อยามเกิดศึกสงคราม ซึ่งหลักฐานจากพงศาวดาร กลาววา “ผูถืออาญาสิทธิ์ ” จะไดรับสิ่งสําคัญ คือ พระแสงดาบ ที่เรียกวา “พระแสงอาญาสิทธิ์” ผูที่ถือดาบนี้จะมีอํานาจเด็ดขาดทุกเรื่องแมกระทั่งการ ลงโทษผูกระทําความผิดขั้นสูงสุด โดยไมตองกราบบังคมทูลใหทราบกอน พระแสงราชศัสตรา ใชในการประกอบพระราชพิธีที่สําคัญ ๆ ซึ่งมีสืบมาตั้งแตสมัยสุโขทัย โดยใช พระแสงราชศัสตรา ทีเ่ รียกวา “พระขรรค” เปนเครือ่ งประกอบ พระราชอิสริยยศ ในชุดเครือ่ ง เบญจราช กกุธภัณฑ ที่แสดงฐานะความสําคัญและพระราชอํานาจอันสูงสุดในการปกครองแผนดินของพระมหา กษัตริย เปนพระแสงดาบ สําคัญที่ใชในพระราชพิธี เชน พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระราชพิธีถือนํ้า พระพิพัฒนสัตยา คําวา “พระขรรค” ปรากฏในศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่ ๒ (วัดศรีชุม ) ดานที่ ๑ บรรทัดที่ ๓๓ ไดกลาวถึง “ พระขรรคชยั ศรี ” ซึง่ เจาเมืองศรีโสธรปุระ หรือ พระเจาชัยวรมันที่ ๗ ไดพระราชทาน แก พอขุนผาเมือง เจาเมืองราด และยกให พอขุนศรีอินทราทิตย สืบตอมา สมัยรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ มีพระราชประสงค ในการพระราชทานพระแสงราชศัสตราประจําเมืองขึ้นในรัชสมัยของพระองค เพื่อเปนเครื่องหมายแหง พระราชอํานาจในการปกครองแผนดิน แตไมมีอํานาจสิทธิเด็ดขาดที่จะใชลงโทษเหมือนพระแสง ดาบอาญาสิทธิ์ในสมัยกอน ผูรับอาจเปน เทศาภิบาลหรือผูวาราชการเมือง ตลอดจน ทรงใหใชสําหรับ แทงนํ้าในพระราชพิธีถือนํ้าพิพัฒนสัตยาในหัวเมืองเปนสําคัญ และไดพระราชทานเปนหลักเกณฑไว วา เมื่อพระองคเสด็จไปประทับแรมในเมืองใด ใหทูลเกลาฯ ถวาย พระแสงราชศัสตรา มาไวประจําพระองค ตลอดเวลาที่ประทับอยูในเมืองนั้น และเมื่อเสด็จพระราชดําเนินกลับก็จะไดพระราชทานพระแสง ราชศัสตราใหผูวาราชการเมืองเก็บรักษาไวตามเดิมตอไป ซึ่งถือเปนธรรมเนียมโบราณราชประเพณี สืบตอกันมา ทั้งนี้พระแสงราชศัสตราประจําเมืองแตละองคมีการบงบอกถึงลําดับขั้นความสําคัญของเมือง
132
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ทีไ่ ดรบั พระราชทาน คือ เมืองสําคัญทีเ่ ปนสถานทีต่ งั้ มณฑลเทศาภิบาล เชน มณฑลพิศณุโลก พระราชทาน พระแสงฝกทองคําลงยาราชาวดีประดับ อัญมณี สวนเมืองสามัญทั่วไปพระราชทานพระแสงดาม ฝกทองคํา
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรง พระแสงราชศัสตรา ฝกทองคําลงยาราชาวดี ประจํามณฑลพิศณุโศก พ.ศ.๒๕๐๑
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
133
การอัญเชิญพระแสงราชศัสตรา ประจํามณฑลพิศณุโลก (จังหวัด) ประกอบดวย เครื่องราชสักการะ ธูปเทียนแพ และพวงมาลัยดอกไมสด ประดิษฐานบนพานสองชั้น (บนพานเงิน และพานเงินปากกระจับ) ในป พ.ศ.๒๕๐๑และ พ.ศ. ๒๕๐๕
134
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระแสงราชศัสตรา ประจํามณฑลพิศณุโลก ฝกทองคําลงยาราชาวดีประดับอัญมณี
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
135
ลวดลายอันงดงามของ ฝกและดามทองคําลงยาราชาวดี พระราชศัสตรา ประจํามณฑลพิศณุโลก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ พระราชทาน พุทธศักราช ๒๔๔๔
136
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
หนังสือพระแสงราชศัสตราประจําเมือง ไดสรุปขอมูล มณฑลและเมืองไดวามีเมืองที่ตางๆที่ไดรับ พระมหากรุณาธิคุณพระราชทานพระแสงราชศัสตราประจํามณฑลและเมืองรวม ๓๒ เมือง ไวในชวง ๓ รัชกาล ดังนี้ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว สมัยรัชกาลที่ ๕ ๑. มณฑลกรุงเกา ๒. เมืองอางทอง ๓. เมืองสิงหบุรี ๔. เมืองชัยนาท ๕. เมืองอุทัยธานี ๖. มณฑลนครสวรรค ๗. เมืองพิจิตร ๘. มณฑลพิษณุโลก ๙. เมืองพิชัย* ๑๐. เมืองกําแพงเพชร ๑๑. เมืองตราด ๑๒. มณฑลจันทบุรี ๑๓. มณฑลปราจีนบุรี รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๖ ๑. มณฑลราชบุรี ๒. เมืองเพชรบุรี ๓. เมืองประจวบคีรีขันธ ๔. มณฑลปตตานี ๕. เมืองสายบุรี* ๖. เมืองนราธิวาส ๗. มณฑลนครศรีธรรมราช ๘. เมืองตรัง ๙. เมืองนครศรีธรรมราช ๑๐. มณฑลชุมพร* ๑๑. เมืองระนอง ๑๒. มณฑลภูเก็ต ๑๓. มณฑลนครชัยศรี รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๗ ๑. เมืองลําปาง ๒. เมืองแพร ๓. เมืองเชียงราย ๔. เมืองเชียงใหม ๕. เมืองลําพูน ๖. เมืองพังงา หมายเหตุ. พระแสงราชศัสตราประจําเมืองพิชัย และ เมืองสายบุรี ตอมาเมื่อมีการยุบรวม เมืองพิชัย เขากับ เมืองอุตรดิตถ และยุบรวม เมืองสายบุรี เขากับ เมืองปตตานี จึงไดถวายพระแสงราชศัสตราคืน เทวรูปพระนารายณบรรทมสินธุ นาค ๓ เศียร สิ่งที่ระลึก ผูวาราชการเมือง กรมการ กํานัน ผูใหญบาน ประชา ราษฏรเมืองพิศณุโลก ทูลเกลาทูลกระหมอม ถวาย พระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั (รัชกาลที่ ๕) ในคราวเสด็จฯ มณฑลพิศณุโลก พ.ศ.๒๔๔๔ และพระราชทาน พระแสงราช ศัสตราประจํามณฑลพิศณุโลก วันที่ ๑๗ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๔๔ ร.ศ. ๑๒๐๑๘
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
137
มุขหนา ศาลากลางจังหวัดพิษณุโลก ชั้น ที่ประทับแรม พุทธศักราช ๒๕๐๑ จากเอกสาร “ประวัติศาลากลางจังหวัดพิษณุโลก “นายเยียน โพธิสุวรรณ ผูวาราชการจังหวัด พิษณุโลก ลําดับที่ ๒๔ ( ๒๗ มีนาคม ๒๕๐๑ ถึง ๓ เมษายน ๒๕๐๗ ) ไดมหี นังสือแจงไปยังกระทรวงมหาดไทย เมื่อป พ.ศ. ๒๕๐๕ นั้น วา จังหวัดพิษณุโลกไดของบประมาณกอสรางศาลากลางใหม ( แทนอาคารเรือนไม ชั้นเดียว ยกพื้นใตถุน หลังคามุงกระเบื้อง บริเวณที่วาการอําเภอเมืองพิษณุโลกในปจจุบัน ) ไปยังกระทรวง มหาดไทย ตั้งแตป พ.ศ. ๒๔๙๕ และไดรับอนุมัติงบประมาณใหกอสรางไดในป พ.ศ. ๒๔๙๘ และกอสราง ในที่ราชพัสดุ เลขทะเบียน ๕๐๒๓ และ ๕๐๒๔ โฉนดเลขที่ ๓๙๗ ลักษณะอาคารทรงไทย ๓ ชั้น มีตรีมุข ทั้งหนาและหลัง หลังคาแบบไทยประดับปูนปน มุขหนาบันหนา ประดับ ตราพระครุฑพาห ลงรักปดทอง มีพื้นที่ทั้งสิ้น ๔,๙๐๒ ตารางเมตร ภายนอกมีรั้วลอมรอบทั้ง ๔ ดาน พื้นที่ ๒๐,๙๒๕ ตารางเมตร หรือ ๒๐ ไร เศษ แลวเสร็จในป พ.ศ. ๒๕๐๐ โดย กรมโยธาเทศบาล ( กรมโยธาธิการและผังเมือง ปจจุบนั ) เปนผูอ อกแบบ และกอสราง สิ้นคากอสราง ๗,๑๐๗,๖๕๙,๔๔ บาท และยายสวนราชการตาง ๆ เขามาปฏิบัติงานในเดือน สิงหาคม ๒๕๐๐ จังหวัดพิษณุโลก โดย นายพวง สุวรรณรัฐ รักษาการผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก ( ดํารงตําแหนง ๑๔ กุมภาพันธ ๒๕๐๑ - ๓ มีนาคม ๒๕๐๑ เปนลําดับที่ ๒๓/ นายพวง สุวรรณรัฐ เคยดํารงตําแหนงผูวา ราชการจังหวัดพิษณุโลก ครั้งแรก เปนลําดับที่ ๑๘ เมื่อ ๑ กันยายน ๒๔๙๓ ถึง ๑๐ กุมภาพันธ ๒๔๙๔) เนื่องจาก นายปรง พระหูชนม ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก ในขณะนั้น (๑ สิงหาคม ๒๔๙๗–๒๒ กุมภาพันธ ๒๕๐๑) ไดลมปวยกระทันหันและเสียชีวิตในเวลาตอมา ไดจัดหองมุขหนา ชั้น ๓ ของศาลากลางจังหวัด ถวายเปน ที่ประทับแรม ในคราว พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และ สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยีย่ มราษฎรจังหวัดตาง ๆ ภาคเหนือ ทีจ่ งั หวัดพิษณุโลกเปนจังหวัดแรก เมือ่ วันที่ ๒๗ – ๒๘ กุมภาพันธ ๒๕๐๑ จํานวน ๒ ราตรี และไดจดั ใหประชาชนเขาเฝาทูลละอองธุลพี ระบาทรับเสด็จ บริเวณสนามหนาศาลา กลางจังหวัดพิษณุโลกพรอม จัดสราง พลับพลาทอง ตรีมขุ ทรงไทย ถวายเพือ่ เสด็จออกประทับ พระราชทาน พระราชดํารัส และทรงเยี่ยมประชาชนที่มาเฝาทูลละอองธุลีพระบาท
138
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ศาลากลางจังหวัดพิษณุโลกหลังเกา (ตั้งอยูบริเวณที่วาการอําเภอเมืองพิษณุโลกในปจจุบัน) เดิมเปนศาลาวาการ มณฑลพิศณุโลก สรางเมือ่ พ.ศ. ๒๔๔๒ รือ้ ออกในราวเดือนเมษายน พ.ศ. ๒๕๐๔ ภาพ นี้ ถายพ.ศ. ๒๔๗๖
อาคารที่วาการอําเภอเมืองพิษณุโลก (เดิมตั้งอยูบริเวณสํานักงานสาธารณสุขจังหวัดพิษณุโลกในปจจุบัน )
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
139
หองประทับแรม ที่จังหวัดพิษณุโลก จัดถวาย พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว สมเด็จพระนาง เจาฯ พระบรมราชินีนาถ มุขหนา ชั้น ๓ ศาลากลางจังหวัดพิษณุโลก เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๒๗ และวันศุกร ที่ ๒๘ กุมภาพันธ ๒๕๐๑ ปจจุบัน นายปรีชา เรืองจันทร ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก ลําดับ ที่ ๔๕ ปรับปรุง ใหสงางามถวายพระเกียรติคุณ
เครื่องกระเบื้องเคลือบ ตราชาง สามเศี ย ร และ พิ ศ ณุ โ ลกย ที่จัดทําขึ้นถวายเปนเครื่องใช ในการเสด็จฯ จังหวัดพิษณุโลก (รัชกาลที่ ๗ ) แตอดีตที่จังหวัดเก็บรักษาไว และนํามาถวายใน คราวเสด็จ พระราชดําเนิน ในปพุทธศักราช ๒๕๐๑ เครื่องใชสวนพระองค ที่จังหวัดพิษณุโลก จัดถวาย ในคราว เสด็จฯ ประทับแรม ศาลากลางจังหวัดพิษณุโลก
140
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ถวยชามเครื่องตน (ถวยชาม) จานเครื่องตน (จานอาหาร)
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ที่พระสุคนธ (ชุดเครื่องนํ้ารอน นํ้าเย็น)
141
142
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ขันสรง รูปของวิเศษ อาทิ จักร ตรี กระบอง สังข คชาธาร กนขันรูปราชสีห ฯลฯ
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
143
พระเตา เงิน ลงถมเงิน
พานเงินทรงสูง สําหรับรองอัญเชิญพระแสงราชศัสตรา ประจํามณฑลพิศณุโลก ในป พ.ศ. ๒๕๐๑ และ ๒๕๐๕ และใชในการ ทูลเกลา ฯ ถวายสิ่งของ
144
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พานเงิน ทรงสูง ตองลายฉลุ
ขันเงิน ๑๒ นักษัตร และถาดพระสุธารส
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
อางชําระพระหัตถ (อางลางมือ) อางสรงพระพักตร (อางลางหนา)
ปนโต เครื่องเสวย เครื่องตนคาว เครื่องตนหวาน
145
146
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
กระบวนรถยนตพระที่นั่ง และรถยนตในการเสด็จพระราชดําเนินเยี่ยมราษฎร จังหวัดตาง ๆ ภาคเหนือ พุทธศักราช ๒๕๐๑ หมายเลข
๑ ๒ ๓ ๔
รถ รถตํารวจทองที่ ตรวจเสนทางลวงหนา ๑ ชั่วโมง รถวิทยุตํารวจ ส ๒ ตรวจเสนทางลวงหนา ไมนอยกวา ๒ กม. รถพระที่นั่ง เดอลาเฮย ก.ท.ค. ๐๖๙๒ รถรองสมุหราชองครักษ อารมสตรอง
ผูจัด กรมตํารวจ กรมตํารวจ สํานักพระราชวัง สํานักพระราชวัง
๕
รถชางภาพยนตรและชางภาพสวน สํานักพระราชวัง พระองค ซิมคาร ก.ท.ค.๗๖๕๘ รถรัฐมนตรีชวยวาการกระทรวงมหาดไทย กรมตํารวจ
๖
รถทหารมหาดเล็ก
กระทรวงกลาโหม
๗
รถแพทยประจําพระองค อารมสตรอง ร.ย.ล. ๒๙
สํานักพระราชวัง
๘
รถผูอํานวยการกองมหาดเล็ก
สํานักพระราชวัง
อารมสตรองร.ย.ล. ๓๐
ผูนั่ง ผบภ. ,ผกก.ภ และเจาหนาที่ตํารวจ ไมเกิน ๕ นาย เจาหนาที่ไมเกิน ๔ คน สมุหราชองครักษ ตามเสด็จ ฯ รองสมุหราชองครักษ ราชองครักษและนายตํารวจราช สํานัก ชางภาพยนตรและชางภาพสวน พระองค พล.ท.หลวงกัมปนาทแสนยากร พล.ต.ท.หลวงวรยุทธวิชัย และ เจาหนาที่ตํารวจสันติบาล ทหารมหาดเล็ก ๑๐ คน ม.ล.จินดา สนิทวงศ นางเกนหลง สนิทวงศ นางสนองพระโอษฐ นางพระกํานัล หลวงสรรสารกิจ นายมังกร ภมร บุตร ม.ล.ติว ชลมารคพิจารณ นาย อาณัติ บุญนาค พระยาอนุรักษราชมณเฑียร คุณ หญิงอนุรักษ ราชมณฑียร นางพระ กํานัล จาแผลงฤทธิรอนราน นาย เทอม อัญชันวัต
๙
รถผูอํานวยการกองวัง ก.ท.พ. ๑๐๓๕
กระทรวงมหาดไทย
๑๐
รถรองราชเลขาธิการ ก.ท.พ. ๕๓๙๘
กระทรวงมหาดไทย
๑๑
รถยนตพระที่นั่งรอง ก.ท.ค. ๐๖๙๕
สํานักพระราชวัง
๑๒
รถประธานองคมนตรี อารมสตรอง ร.ย.ล. สํานักพระราชวัง ๓๕
พระวรวงศเธอ กรมหมื่น พิทยลาภพฤฒิยากร ม.ล.เดช สนิทวงศ
๑๓
รถเลขาธิการพระราชวัง ดอดจ ก.ท.ค. ๖๔๘๕
หมอมทวีวงศถวัลยศักดิ์ ม.ร.ว.พร พรรณ ทวีวงศถวัลยศักดิ์ คุณ หญิงประคอง สนิทวงศ ณ อยุธยา คุณหญิงสุรณรงค
สํานักพระราชวัง
นายจํานง ราชกิจ ม.ร.ว.กิตินัดดา กิติยากร นายวินิต นาวิกบุตร นายเปลื้อง ตรงคําสัตย
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
หมายเลข
รถ
ผูจัด
๑๔
รถพระราชวงศ โพลคฯ ก.ท.ว. ๑๒๒๖
สํานักพระราชวัง
๑๕
รถสํานักพระราชวัง ก.ท.ป. ๐๘๘๙
กระทรวงมหาดไทย
๑๖
รถแพทย
กระทรวงมหาดไทย
๑๗
รถเจาหนาที่หนวยกลาง ก.ป.ท. ๓๖๕๕
กระทรวงมหาดไทย
๑๘
รถวิทยุสื่อสารทหารบก
กองทัพบก
๑๙ ๒๐ ๒๑ ๒๒ ๒๓
รถวิทยุสื่อสารตํารวจ รถวิทยุสื่อสารตํารวจ รถมหาดเล็ก รถตํารวจสันติบาล เชฟฯ ตรวจการ รถปลัดกระทรวงมหาดไทย ก.ท.พ. ๑๐๓๗ รถปลัดกระทรวงมหาดไทย ก.ท.พ. ๕๑๕๕ รถผูอํานวยการกระบวนรถยนต รถผูชวยผูอํานวยการกระบวนรถยนต รถกระทรวงคมนาคม รถวิทยุสื่อสารกองทัพบก รถวิทยุสื่อสารกองทัพบก รถสํารอง รถซอม รถซอม รถซอม รถปดทายกระบวน รถตํารวจทองที่ รถพิเศษเจาหนาที่กรมประชาสัมพันธ รถพิเศษสํานักพระราชวัง รถพิเศษสํานักพระราชวัง รถพิเศษสํานักพระราชวัง รถพิเศษสํานักพระราชวัง
กรมตํารวจ กรมตํารวจ กระทรวงมหาดไทย กรมตํารวจ กระทรวงมหาดไทย
๒๔ ๒๕ ๒๖ ๒๗ ๒๘ ๒๙ ๓๐ ๓๑ ๓๒ ๓๓ ๓๔
กระทรวงมหาดไทย กระทรวงคมนาคม กระทรวงคมนาคม กระทรวงคมนาคม กองทัพบก กองทัพบก กระทรวงคมนาคม สํานักพระราชวัง กรมตํารวจ กระทรวงคมนาคม กรมตํารวจ กรมตํารวจ กระทรวงคมนาคม กระทรวงคมนาคม กระทรวงคมนาคม กระทรวงคมนาคม กระทรวงคมนาคม
147
ผูนั่ง ม.จ.ปยรังสิต รังสิต ม.จ.วิภาวดี รังสิต ม.ล.ปย มาลากุล น.ส.ผุสสดี ศรวิถี น.ส.ออมทรัพย สุจริตกุล นางสมลิ้ม สาระสุคนธ น.ส.ปริดา อสุนี ณ อยุธยา น.ส.จุรี แสวงธรรม มหาดเล็กหองพระบรรทม ๑ น.พ.มณเฑียร บุนนาค นายฉลอง สุธี นายชัชวาล บุนนาค นายกลัน จุยประเสริฐ เจาหนาที่หนวยกลาง ๔ คน ของ ๔ หีบ พ.ท.ประวัติ ชุษณะโยธิน , เจาหนาที่ ๒
มหาดเล็กทั้งหมด เจาหนาที่ตํารวจไมเกิน ๕ นาย พล.ต.อ.หลวงชาติตระการโกศล และเจาหนาที่กระทรวงมหาดไทย นายศักดิ์ ไทยวัฒน และเจาหนาที่ กระทรวงมหาดไทย นายมงคล เนาวจําเนียร นายถวัลย หงสกุล
148
¾ÃкÒÃÁÕ»¡à¡ÅŒÒÏ ªÒǾÔɳØâÅ¡
¤ÃÑ駷Õè ò
149
¾ÃкÒÃÁÕ»¡à¡ÅŒÒÏ ªÒǾÔɳØâÅ¡ ¤ÃÑ駷Õè ò Çѹ¾ÄËÑʺ´Õ·Õè òõ Á¡ÃÒ¤Á ¾Ø·¸ÈÑ¡ÃÒª òõðõ
150
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก ครั้งที่ ๒ วันพฤหัสบดีที่ ๒๕ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๐๕ เวลา ๑๐.๐๐ น. พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว สมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชดําเนิน โดยเครือ่ งบินพระทีน่ งั่ ถึงสนามบินจังหวัดพิษณุโลก พลตรีประพันธ กุลพิจติ ร แมทพั ภาคที่ ๓ และขาราชการ ชั้นผูใหญและประชาชนเฝาทูลละอองธุลีพระบาท พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เสด็จพระราชดําเนินขึน้ แทน ทรงรับการถวายความเคารพจากทหารกองเกียรติยศ แลวเสด็จประทับรถยนต พระที่นั่ง ไปยังวัดพระศรีรัตน มหาธาตุวรมหาวิหาร ณ ที่นั้น นายเยียน โพธิสุวรรณ ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก กราบบังคมทูลพระกรุณา ถวายพระแสงราชศัสตราประจําจังหวัดพิษณุโลก แลวเสด็จฯ เขาสูพ ระวิหารพระพุทธชินราช ทรงจุดธูป เทียนเครื่องนมัสการ พระพุทธชินราช แลวเสด็จออกจากพระวิหาร ทรงมีพระราชปฏิสันฐานกับราษฎรที่มา เฝารับเสด็จฯ แลวเสด็จฯ ขึ้นประทับรถยนตพระที่นั่งไปยัง ศาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระราชวังจันทน สถานที่ พระบรมราชสมภพสมเด็จพระนเรศวรมหาราช โรงเรียนพิษณุโลกพิทยาคม เสด็จฯ ขึ้นสู อาคารระบิล สีตะสุวรรณ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูห วั ทรงจุดธูปเทียนเครือ่ งนมัสการ พระพุทธรูปปาง ประจํ า รั ช กาลสมเด็ จ พระนเรศวรมหาราช ทรงศี ล แล ว เสด็ จ ออกประทั บ ณ มุ ข หน า อาคาร จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต นายกรัฐมนตรี กราบบังคมทูลถวายรายงานจบ ทรงมีพระราชดํารัสตอบ ตอจาก นั้นทั้งสองพระองค เสด็จลงจากอาคารหอสมุดระบิล สีตะสุวรรณ แลวเสด็จฯ ขึ้น ศาลสมเด็จพระนเรศวร มหาราช ทรงตัดแถบแพรเปดศาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระสงฆสมณศักดิ์ ๑๐ รูป เจริญชัยมงคล คาถา ชาวพนักงานประโคมฆองชัย สังขแตร บัณเฑาะว และดุริยางค แลวเสด็จเขาสูศ าล ทรงพระสุหรายสรงพระบรมรูปสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัวสมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงจุดธูปเทียนเครื่องราชสักการะ แลว พระบาทสมเด็จพระเจาอยูห วั ทรงจุดธูปเทียนเครือ่ งสังเวย เสร็จแลว เสด็จฯ ลงจากศาลออกไปยังอาคาร พิธี พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงประเคนจตุปจจัยไทยธรรมแกพระสงฆสมณศักดิ์ ๑๐ รูป ทรง หลัง่ ทักษิโณทก พระสงฆถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก แลวเสด็จพระราชดําเนินไปทรงจุดธูปเทียนเครือ่ งราช สั ก การะ พระบรมรู ป สมเด็ จ พระนเรศวรมหาราช ภายใน ค า ยสมเด็ จ พระนเรศวรมหาราช กองทัพภาค ที่ ๓ แลวเสด็จฯ ประทับรถยนตพระที่นั่งไปประทับ ณ ศาลากลางจังหวัดพิษณุโลก และ ทรงเยี่ยมราษฎรที่มาเฝา ฯรับเสด็จ ฯ อยางใกลชิด เวลา ๑๕.๐๐ น. เสด็จโดยเครื่องบินพระที่นั่งออกจากสนามบินจังหวัดพิษณุโลกกลับพระมหานคร เวลา ๑๖.๒๐ น. เครื่องบินพระที่นั่งถึงสนามบินกองทัพอากาศ ดอนเมือง