381
¾ÃÐÁËÒ¡ÃسҸԤس ¾ÃÐÃÒª·Ò¹á¡‹¾Ê¡¹Ô¡Ã¨Ñ§ËÇÑ´¾ÔɳØâÅ¡
382
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระมหากรุณาธิคุณแก พสกนิกรชาวจังหวัดพิษณุโลก วันพฤหัสบดีที่ ๑๒ กันยายน ๒๕๓๙ เวลา ๑๗.๓๙ น. พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เสด็จออก ณ พระตําหนักจิตรลดารโหฐาน พระราชทานพระบรมราชวโรกาสให คณะบุคคลตางๆ เฝาทูลละอองธุลีพระบาท ตามลําดับดังนี้ - นายเกษม ชัยสิทธิ์ ผูว า ราชการจังหวัดสระแกว และคณะ เฝาทูลละอองธุลพี ระบาท นอม เกลานอมกระหมอมถวายยอดเสาหลักเมืองประจําจังหวัดสระแกวและแผนทองดวงเมือง เพือ่ ทรงพระสุหราย และทรงเจิม - นายสวัสดิ์ สงสัมพันธ ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก และคณะ เฝาทูลละอองธุลี พระบาทนอมเกลานอมกระหมอมถวายยอดหลักเมืองประจําจังหวัดพิษณุโลกและแผนทองดวงเมือง เพื่อทรงพระสุหรายและทรงเจิม - นายประยูร พรหมพันธ ผูวาราชการจังหวัดสุราษฎรธานี และคณะ เฝาทูลละอองธุลี พระบาทนอมเกลานอมกระหมอมถวายยอดเสาหลักเมืองประจําจังหวัดสุราษฎรธานีและแผนทองดวงเมือง เพื่อทรงพระสุหรายและทรงเจิม - นายเสริมศักดิ์ พงษพานิช ผูว า ราชการจังหวัดนครพนม และคณะ เฝาทูลละอองธุลพี ระบาท นอมเกลานอมกระหมอมถวายยอดเสาหลักเมืองประจําจังหวัดนครพนมและแผนทองดวงเมือง เพื่อทรง พระสุหรายและทรงเจิม
นายสวัสดิ์ สงสัมพันธ ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก กราบบังคมทูลพระกรุณา นอมเกลาฯ ถวายยอดหลักเมืองประจําจังหวัดพิษณุโลกและแผนทองดวงเมือง เพื่อทรง พระสุหรายและทรงเจิม
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
383
384
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมให สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จฯ แทนพระองค ในพิธีเปดศาลหลักเมืองพิษณุโลก วันอังคารที่ ๘ เมษายน ๒๕๔๐ เวลา ๑๗.๔๐ น. นายนิธิศักดิ์ ราชพิตร ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
385
เสาหลักเมืองพิษณุโลก เสาหลักเมืองพิษณุโลก สลักจากไมมงคล ๓ สวน ประกอบดวย ๑. สวน เสาจาก โคน ถึงลูกฟก ทําจากไมราชพฤกษ ๒. ทอนลูกแกว ทอนบน ทําจาก ไมชิงชัน ๓. ลูกแกวยอดบัวตูม ทําจาก ไมสักตาย พราย หลวงปูโงน โสรโย วัดพระพุทธบาทเขาลวก อําเภอตะพานหิน จังหวัดพิจิตร พระมหาเถรรัตตัญู ผูเปนเอกในนวกรรมเปนผูแกะสลักเสาหลักเมือง พรอมกันนี้ หลวงปูโงน โสรโย นํา เสาหลักเมืองพิษณุโลก เขารวมในพิธีพุทธาภิเษก ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแกว) ในพระบรมมหาราชวัง เมื่อ วันที่ ๑๐ มิถุนายน ๒๕๓๘ พิธีวางศิลาฤกษศาลหลักเมือง วันพฤหัสบดีที่ ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๓๘ เวลา ๐๙.๓๙ น. สมเด็จ พระพุฒาจารย วัดสระเกศ กรุงเทพฯ นายสวัสดิ์ สงสัมพันธ ผูวาราชการจังหวัดพิษณุโลก เปนประธานพิธี พิธีประดิษฐานเสาหลักเมือง บรรจุดวงเมืองสวมยอดหลักเมือง วันพุธที่ ๒๕ กันยายน ๒๕๓๙ เวลา ๑๐.๐๙ น. สมเด็จพระพุฒาจารย (เกี่ยว) วัดสระเกศ กรุงเทพฯ นายสวัสดิ สงสัมพันธ ผูวาราชการ จังหวัดพิษณุโลก ประธานพิธี พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว พระราชทานพระบรมราชานุญาต ใหจังหวัดพิษณุโลก สราง ศาลหลักเมืองได ตามหนังสือที่ มท.๐๒๐๑/๓๐๙๑๓ ลงวันที่ ๒๗ ธันวาคม ๒๕๓๘
386
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
วัดนางพญา ศิลาพระฤกษพระราชทานอุโบสถ ภ.ป.ร. หลังแรกในสังฆมณฑลพิษณุโลก
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
387
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ พระราชทาน แผนศิลาพระฤกษ กอสรางอุโบสถหลังใหม วัดนางพญา (ตนกําเนิดพระพิมพนางพญา) เมืองพิษณุโลก วันพุธที่ ๒๙ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๑๒ เวลา ๙ นาฬกา ๑๒ นาที เปนปฐมฤกษ จนถึงเวลา ๙ นาฬกา ๔๘ นาที เปนที่สิ้นสุดแหงฤกษ ลัคนาสถิตราศี มีน ปจจุบัน เชิญ แผนศิลาพระฤกษ ประดิษฐานที่ ผาทิพย ฐานชุกชี เบื้องหนา สมเด็จนางพญาเรือนแกว พระครูบวรชินรัตน (บุรัชย หรือ มวน ปุรตฺโต สุดเกตุ) อดีตเจา อาวาสวัดนางพญา นําศรัทธาประชาชนสรางถวายเปนพุทธบูชาในพระพุทธศาสนาและเฉลิมพระเกียรติฯ
388
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร พระราชทาน พระฤกษ สรางพระอุโบสถ วัดนางพญา อําเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก ณ วันพุธที่ ๒๙ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๑๒ เวลา ๙ นาฬกา ๑๒ นาที เปนปฐมฤกษ จนถึงเวลา ๙ นาฬกา ๔๘ นาที เปนที่สิ้นสุดแหงฤกษ ลัคนาสถิตราศี มีน ศิลาพระฤกษ ปจจุบันประดิษฐานที่ ผาทิพย ฐานชุกชีเบื้องหนา สมเด็จนางพญาเรือนแกว พระพุทธปฎิมากรประธานอุโบสถ ภ.ป.ร. วัดนางพญา (ตนกําเนิดพระพิมพนางพญา) อุโบสถวัดนางพญา สรางแบบสถาปตยกรรมวิหารหลังเดิม คือ ทรงโรง แบบอยุธยา มีเสาประธานใน ประกอบดวย ชอฟา ใบระกา หางหงสนาคสามเคียร
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
389
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาต ให อัญเชิญ อักษรพระปรมาภิไธย ยอ ภ.ป.ร. ประดิษฐานทีม่ ขุ หนาบันอุโบสถวัดนางพญา ประติมากรรมปูน ป น ลงรั ก ป ด ทองประดั บ กระจกสี ง ดงามสมพระเกี ย รติ คุ ณ ยิ่ ง นั ก อุ โ บสถวั ด นางพญา สร า งแบบ สถาปตยกรรมวิหารหลังเดิม คือ ทรงโรง แบบอยุธยา มีเสาประธานใน ประกอบดวยปูนปน ชอฟา ใบระกา หางหงสนาคสามเคียร ผนังอุโบสถหองคูหาพระประธาน เปนชองลมแบบสุโขทัย (ตาม แบบวิหารโบราณ เสาไมหลังเดิม ไมมีประตูหลัง และเชิงชาย มุขหนาบัน เชนดานหนา เปนเจดีย ยอไมสิบสอง โบราณ )
390
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบรมรูปสมเด็จพระมหาธรรมราชา และ พระวิสุทธิกษัตริย พระองคแรกของประเทศไทย ที่ วัดนางพญา พิษณุโลก วัดนางพญา ตนกําเนิดพระพิมพนางพญา เปนวัดโบราณคูเมืองพิษณุโลก พระวิสุทธิกษัตริย ทรงมีพระราชศรัทธาบูรณะคูกับ สมเด็ จ พระมหาธรรมราชา ทรงบูรณะวัดราชบูรณะเมื่อทรงเปน พระมหาอุปราชครองเมืองพระพิษณุโลก เมื่อพุทธศักราช ๒๐๙๑ และทรงสรางพระนางพญาบรรจุไวใน พุทธเจดียเปนพุทธบูชาในพระพุทธศาสนาและแจกแกทหารเพื่อบํารุงขวัญกําลังใจในการศึกสงครามใน สมัยนั้น วัดนางพญา เดิมไมมีอุโบสถมีแตวิหารโบราณประดิษฐานพระพุทธปฏิมากรโบราณศักดิ์สิทธิ์ ปูนปนลงรักปดทอง พรอมพระอัครสาวก ที่มีพุทธลักษณะงดงามองคหนึ่งของเมืองพิษณุโลก นามวา พระพุทธนางพญา ภายหลัง ไดรื้อวิหารเกาสรางเปนอุโบสถใหมขึ้น และบูรณะแปลงพุทธศิลป พระพุทธ นางพญา มาเปน สมเด็จนางพญาเรือนแกว ในปจจุบัน วัดนางพญา ขึ้นทะเบียนโบราณสถาน คือวิหาร และเจดีย ๒ องค เมื่อวันที่ ๒๗ กันยายน พ.ศ. ๒๔๗๙ และ พื้นที่ ๔ ไร ๓ งาน ๓๕ ตารางวา เมื่อวันที่ ๑๗ ธันวาคม ๒๕๔๔ พระพิมพนางพญา เปนพระเครือ่ งทีม่ ชี อื่ ของวัดนางพญา พิษณุโลก จัดเปนพระเนือ้ ดิน รูปทรงสามเหลีย่ ม ทีม่ พี ทุ ธคุณสูง เปนพระพิมพยอดนิยม หนึง่ ในชุด พระเบญจภาคี ยอดนิยมของเมือง ไทย ซึง่ ประกอบดวย พระสมเด็จวัดระฆังจักรพรรดิแหงพระเครือ่ งเมืองสยามพระนางพญาพิษณุโลก จึงเปรียบเสมือน ราชินีแหงพระเครื่องเมืองสยาม พระรอด ลําพูน พระผงสุพรรณ สุพรรณบุรี และ พระซุมกอ กําแพงเพชร
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
391
ภาพพระพุทธนางพญาเกา กอนบูรณะเปน สมเด็จนางพญาเรือนแกว ปรากฏ พระพิมพนางพญา ที่ปลายยอดเรือนแกว และ พระพิมพนางพญาเขาโคง วัดนางพญา ราชินีแหงเบญจภาคี สยามประเทศ พระราชหัตถเลขา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ ฉบับที่ ๑๒ เมือง พิศณุโลก (๑๗ ตุลาคม ๒๔๔๔) ความตอนหนึ่งกลาววา “… อนึ่งที่เลามาถึงเวลาเชานี้ขาดไปหนอยหนึ่ง เมือ่ จุดเทียนไชยแลวไปดูวดั นางพระยา ซึง่ อยูต อ วัดมหาธาตุตดิ กันทีเดียว วัดนีม้ วี หิ ารไมมอี โุ บสถ มีโรงเรียน พิศณุโลกพิทยาคม ตั้งอยูในนั้นโรงหนึ่งพระสอนมีนักเรียนมากที่คับแคบไมพอ ออกจากวัดนางพระยานั้น ตอลงไปก็ถึงวัดราชบูรณะไมมีบานเรือนคั่น ……” พระราชหัตถเลขา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั ฉบับที่ ๑๔ เมืองพรหมพิราม อนุสนธิรายงานวันที่ ๑๙ ตุลาคม ๒ โมงเชา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั ลงเรือขามฟาก ไปขึ้นทานํ้าวัดมหาธาตุ แลวเดินตามถนนริมนํ้าไปเขา วัดนางพระยา เดินไปตามริมคูหาสระนํ้ารอบ วัดมหาธาตุ ไปจนถึงที่สิ้นสุดถนนอันเปนถนนเดิมปูอิฐลายสอง ตรง ประตูซึ่งเรียกกันวา ประตูผี ...” พ.ศ. ๒๔๔๔ พระเจดีย วัดนางพระยา พังทลายลง พบ พระพิมพนางพญา จํานวนมากมีราษฏร เก็บรักษาและ ได ทูลเกลาฯ ถวาย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั ในคราวเสด็จทอดพระเนตร วัดนางพญา
เหรียญพระฤกษ หลัง (แผนศิลาพระฤกษ ภ.ป.ร.พระราชทาน) สราง อุโบสถ ภ.ป.ร. วัดนางพญา เหรียญพระฤกษรุนแรก พ.ศ.๒๕๑๒ (บัวหงาย) และ เหรียญพระฤกษรุน ๒ (บัวควํ่าบัวหงาย)
392
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. เมืองพิษณุโลก พุทธานุภาพ และ พระบารมีปกเกลาฯ
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
393
พระบารมีปกเกลาฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาต ใหอัญเชิญอักษรพระปรมาภิไธยยอ ภ.ป.ร ประดิษฐานที่ผาทิพย เปนครั้งแรก พลโทสําราญ แพทยกุล แมทพ ั ภาคที่ ๓ ไดรบั พระราชทานพระบรมราชานุญาต ใหอญ ั เชิญอักษร พระปรมาภิไธยยอ (ภ.ป.ร.) ประดิษฐานที่ผาทิพยพระพุทธชินราช และ พระเครื่องพระพุทธชินราช ขณะ ไปเฝาถวายอารักขาในคราวเสด็จแปรพระราชฐานประทับที่จังหวัดเชียงใหม จัดสรางเปนครั้งแรก ประกอบ ดวย พระบูชาพระพุทธชินราช พระกริ่งพระพุทธชินราช และเหรียญ พระพุทธชินราช และเหรียญ ในหลวงทรงผนวช ภ.ป.ร. และ เหรียญพระพุทธชินราช หลัง พระบรมรูปในหลวงทรงผนวช ซึง่ เปน พระบรมรูปในหลวงทรงผนวช คูก บั พระพุทธรูปศักดิส์ ทิ ธิ์ ไดรบั พระราชทานพระบรมราชา นุญาตใหจัดสรางเปนครั้งแรก จึงเปนเหรียญประวัติศาสตรที่เปยมลนไปดวยพุทธานุภาพและพระบารมี ปกเกลา แหงพระมหากษัตริยผูทรงเปนธรรมราชาผูยิ่งใหญ นับเปนพระมหากรุณาธิคุณอยางหาที่สุดมิได เพื่อหารายไดจัดตั้ง “มูลนิธิ เย็นศิระเพราะพระบริบาล (ใบอนุญาตเลขที่ ๑๖๑/๒๕๒๓ ลงวันที่ ๗ กรกฏาคม๒๕๒๓ ) นําเงินไปชวยเหลือ ทหาร ตํารวจ พลเรือน อาสารักษาดินแดน ( อส. )และครอบครัวผู เสียชีวิตไดรับบาดเจ็บ จากการปราบปรามผูกอการรายคอมมิวนิสต (ผ.ก.ค.)ซึ่งขณะนั้นสถานการณมีการ ตอสูกันดวยอาวุธสงครามอยางรุนแรง และปฏิสังขรณวัดพระศรีรัตนมหาธาตุฯ จังหวัดพิษณุโลก และ พระบรมราชานุสาวรียส มเด็จพระนเรศวรมหาราช คายสมเด็จพระนเรศวรมหาราช กองทัพภาคที่ ๓ ประกอบ พิธีพุทธาภิเษก เททอง ณ พระอุโบสถวัดสุทัศนเทพวราราม ๓ วัน ๓ คืน ในระหวาง วันที่ ๒๒ – ๒๓ -๒๔ กรกฎาคม ๒๕๑๖ โดยมี สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช ฯ (ปุน ปุณณฺสิริ) วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม กรุงเทพ ฯ เปนประธานฝายสงฆ พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. (๑ ) ประกอบพิธีมหาพุทธาภิเษก สมโภช ณ พระวิหารพระพุทธชินราช และพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร (วัดใหญ) จังหวัดพิษณุโลก เมื่อวันที่ ๑๘ กรกฏาคม ๒๕๑๗ โดยมี สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช ฯ (วาสน) วัดราชบพิธ กรุงเทพฯ เปน ประธานจุดเทียนชัย พระเกจิอาจารยผูทรงวิทยาคุณ ๘๐ รูปนั่งปรก ตลอดคืน มี พระพุทธมนตวราจารย (สุพจน) วัดสุทัศนฯ เปนเจาพิธี
394
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
วันที่ ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๑๖ เวลา ๑๖.๔๙ น. พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว สมเด็จพระนาง เจ า ฯ พระบรมราชิ นี น าถ เสด็จพระราชดําเนินไปทรงเททองหลอ พระพุ ท ธชิ น ราช ภ.ป.ร. ทรง พระสุหราย ทรงเจิมตนแบบ ปูนปาสเตอร เหรียญพระพุทธชินราช ภ.ป.ร. เหรียญในหลวงทรงผนวช ภ.ป.ร. กองกษาปน กรมธนารักษ กระทรวงการคลัง และ พระพุทธชินราชจําลอง ภ.ป.ร. ฝมอื จ.ส.อ.ทวี บูรณเขตต ฝายการแผนที่ กองทัพภาคที่ ๓ เปน ประติมากร วัตถุมงคลซึง่ กองทัพภาคที่ ๓ จังหวัดพิษณุโลก ไดรบั พระราชทานพระบรมราชานุญาตใหจดั สราง ณ มณฑลพิธวี ดั สุทศั นเทพวราราม กรุงเทพฯ บังเกิด นิมิตมงคลขณะพิธี อากาศแจมใส รมเย็น ในขณะที่ทองฟาทางดานเหนือ ปรากฏฟาแล็บ ฟารอง ดังสนั่นหวั่นไหวอยูตลอดเวลา จนเสร็จพิธี จึงเสด็จพระราชดําเนินกลับ พลโทสําราญ แพทยกุล แมทัพภาคที่ ๓ ไดตรากตรํากับงานขจัดลัทธิคอมมิวนิสต ในเขตพื้นที่ ภาคเหนือ กองทัพภาคที่ ๓ เปนเวลา ๕ ป ในป พ.ศ. ๒๕๑๖ จึงไดรับพระราชทานเลื่อนยศเปน พลเอก และ ไดรับตําแหนง ผูชวยผูบัญชาการทหารบก รับราชการสนองพระเดชพระคุณจนเกษียณอายุราชการ เมื่อวันที่ ๓๐ กันยายน ๒๕๑๘และไดรับโปรดเกลาฯ ใหดํารงตําแหนง องคมนตรี วันที่ ๑๙ ธันวาคม ๒๕๑๘และถึงแกอสัญกรรมเมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๒๙ สิริอายุ ๗๑ ป ๓ เดือน พระบาท สมเด็จพระเจาอยูห วั สมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชินนี าถ เสด็จฯ พระราชทานเพลิงศพพลเอก สําราญ แพทยกุล ม.ป.ช., ม.ว.ม., ท.จ.ว. ,ภ.ป.ร. ๒ วันจันทรที่ ๒๐ ตุลาคม ๒๕๒๙ เวลา ๑๗.๐๐ น. ณ เมรุหลวงพลับพลาอิศริยาภรณ วัดเทพศิรินทราวาส กรุงเทพฯ
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
395
วัตถุมงคล พระพุทธชินราชจําลอง ภ.ป.ร. และ เหรียญพระพุทธชินราช – ภ.ป.ร. พระบรมรูปในหลวงทรงผนวช ภ.ป.ร. พระกริ่งพระพุทธชินราช ภ.ป.ร. และ เหรียญพระพุทธชินราชหลัง พระบรมรูปในหลวงทรงผนวช (นวโลหะ) พระราชทานพระบรมราชานุญาต ใหกองทัพภาคที่ ๓ จัดสราง กอตั้ง “มูลนิธิ เย็นศิระเพราะพระบริบาล”
396
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. (๑) พ.ศ.๒๕๑๗ ขนาดบูชา ๑๒ นิ้ว (กรรมการ)
พระบรมรูป และ เหรียญ สมเด็จพระนเรศวร แล ะสมเด็จพระเอกาทศรถ (ตนแบบพระบรมราชานุสาวรียกองทัพภาคที่ ๓) พลโทสําราญ แพทยกุล แมทัพภาคที่ ๓ สราง ในป พ.ศ. ๒๕๑๗ พรอม พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. (๑)
พระบรมรูปสมเด็จพระนเรศวร ฯ สมเด็จพระเอกาทศรถ ที่ พลโท สําราญ แพทยกุล จัดสราง ในป พ.ศ.๒๕๑๗ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว พระราชทาน เหรียญรัตนาภรณ ชั้นที่ ๒ ให พลเอกสําราญ แพทยกุล วันที่ ๙ สิงหาคม ๒๕๒๒
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
397
พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. (๒) ปฏิสังขรณ ๑ พ.ศ. ๒๕๓๐ พระราชทานพระราชานุญาตจัดสราง อัญเชิญ พระปรมาภิไธย ยอ ภ.ป.ร. ประดิษฐานที่ ผาทิพย พรอม พระกริ่ง และเหรียญพระพุทธชินราชเสมา ภ.ป.ร. พระพุทธชินราช ภปร. (๒) รุน ปฏิสังขรณ พ.ศ. ๒๕๓๐ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรง พระกรุณาโปรดเกลา ฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให กองทัพภาคที่ ๓ (พลโทรวมศักดิ์ ไชยโกมินทร ) และ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก อัญเชิญ อักษรพระปรมาภิไธย ยอ ภ.ป.ร. ประดิษฐานที่ผาทิพย พระพุทธชินราชบูชา พระกริ่งและเหรียญเสมา พระพุทธชินราช( หนังสือที่ รล.๐๐๐๓ / ๑๔๑๓๑ ลงวันที่ ๑๗ ตุลาคม ๒๕๒๙) เนื่องในวโรกาส ทรงเจริญพระชนมพรรษา ครบ ๖๐ พรรษา ในป ๒๕๓๐ เพื่อหารายไดในการบูรณปฏิสังขรณพระวิหารพระพุทธชินราช พระพุทธชินสีห พระศรีศาสดา และ วิหารคต จึงนิยมเรียกกันวา รุนปฏิสังขรณ และ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ใหสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุ ฎ ราชกุ ม าร เสด็ จ พระราชดํ า เนิ น แทนพระองค ทรงเททองหล อ พระพุ ท ธชิ น ราช ภ.ป.ร. รุ น ปฏิ สั ง ขรณ ณ พระวิหารพระพุทธชินราช เมื่อวันที่ ๗ พฤษภาคม ๒๕๓๐ เวลา ๑๔.๓๙ น.และ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ให สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดําเนิน แทนพระองค และทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ให นายประกอบ หุตสิงห องคมนตรี เปนผูแทนพระองค ประกอบพิธีจุดเทียนในพิธีมหาพุทธาภิเษก ณ พระวิหารพระพุทธชินราช พิษณุโลก เมื่อวันที่ ๑๐ สิงหาคม ๒๕๓๑ พระเกจิอาจารย ๑๐๘ รูปนั่งปรก
398
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ใหสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดําเนินแทนพระองค ทรงยกชอฟาพระวิหารพระพุทธชินราช และ ทรงเททองหล อ พระพุ ท ธชิ น ราช (๒) ภ.ป.ร. รุ น ปฏิ สั ง ขรณ ณ พระวิ ห ารพระพุ ท ธชิ น ราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก เมื่อวันที่ ๗ พฤษภาคม ๒๕๓๐ เวลา ๑๔.๓๙ น. ในป พุทธศักราช ๒๕๓๕ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ให กองทัพ ภาคที่ ๓ และ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก อัญเชิญอักษรพระปรมภิไธย ยอ ภ.ป.ร. ประดิษฐานทีฐ่ าน ผาทิพยพระพุทธชินราช จําลอง และพระกริง่ พระพุทธชินราช (๓) เฉลิมพระนาม วา รุนพุทธญาณนเรศน สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯทรงเททอง เมื่อวันที่๒๘ พฤศจิกายน ๒๕๔๓ พระพุ ท ธชิ น ราช ภ.ป.ร. จึ ง เป น สุ ด ยอดพระพุ ท ธรู ป ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ ที่ มี พุ ท ธานุ ภ าพและ มีสิริเทพยดาอภิบาลรักษาเปนเทวานุภาพ ่มีพุทธลักษณะงดงามเปนเอกอุในสยามประเทศ มีพุทธา นุภาพแหงพระคุณสูงสงของ พระพุทธชินราช สุดยอดพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ที่มีพุทธลักษณงดงามที่สุดใน สยาม และดวย พระบารมีปกเกลา ของ พระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวภูมิพลอดุลยเดช (ภูมิพล อดุลยเดช หมายถึง ผูทรงกําลังอํานาจ ไมมีอะไรเทียบในแผนดิน) พระผูทรงเปน กําลังของแผนดิน พระผูทรงครองแผนดินโดยธรรม เพื่อประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม ทรงเปน ธรรมิกราช ธรรมราชาผูยิ่ง ใหญ แกผูมีไวสักการบูชาเปนยิ่งนัก เพื่อ นอมสํานึกในพระมหากรุณาธิคุณแหงพระองค และพระราชจักรี วงศทรงมีพระคุณอันประเสริฐแกแผนดิน เพือ่ รวมกัน สนองคุณแผนดิน สืบสานพระราชปณิธาน แหงพระองค พระผูทรงมีพระราชปณิธาน ทุกลมหายใจเสมอวา “ทุกขของประชาชน คือ ทุกขของพระเจาแผนดิน” อยางแทจริง เปน พระบารมีปกเกลา ฯ แกผูมี พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. ที่เปยมลมไปดวย พุทธานุภาพแหง พระพุทธคุณ ไวสกั การบูชา และเปน อุเทสิกเจดีย ยึดเหนีย่ วจิตใจ มัน่ ในธรรม ตัง้ ตนประพฤติตนชอบ บําเพ็ญ คุณประโยชนตอสังคมประเทศชาติ ใหบังเกิดความรมเย็นเปนสุข เจริญกาวหนาแกชีวิต อยางแทจริง
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
399
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว พระราชทานพระบรมราชวโรกาส ให พลโทยิ่งยศ โชติพิมาย แมทัพภาคที่ ๓ พระราชรัตนมุนี (บํารุง ฐานุตฺตโร มากกอน ธ.ป.๗) เจาอาวาสวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก และคณะเขาเฝา ฯ ทูลเกลา ฯ ถวาย พระพุ ท ธชิ น ราช ภปร. ขนาดหน า ตั ก ๑๒ นิ้ ว พระกริ่ ง และเหรี ย ญพระพุ ท ธชิ น ราช ภ.ป.ร. ที่ คายกาวิละ จังหวัดเชียงใหม เมื่อวันที่ ๒๘ กุมภาพันธ ๒๕๓๖
พระราชรัตนมุนี (บํารุง ฐานุตฺตโร) ปจจุบัน พระธรรมเสนานุวัตร พิพัฒนกิจจานุยุต พุทธชินราชวรธาดา ตรีปฎกวราลงกรณ มหาคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี พระราชาคณะชั้นธรรมรูปแรกของสังฆมณฑลพิษณุโลก
400
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
อาคารหลวงพอพระพุทธชินราช พุทธบารมี และ พระบารมีปกเกลา ฯ ชาวพิษณุโลก
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดําเนินทรงวางศิลาฤกษ อาคารหลวงพอพระพุทธชินราช (อายุรกรรมและสงฆอาพาธ) เปนตึก ๖ ชั้น ๒ หลังขนานกัน คากอสราง ๙๓.๓๕ ลานบาท โดยเงินบริจาคจากการสรางวัตถุมงคล พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. ๒ รุนปฏิสังขรณ (พระราชทานพระบรมราชานุญาตใหจัดสราง ในป พ.ศ. ๒๕๓๐) จํานวน ๔๓.๓๔ ลานบาท เมื่อวันที่ ๒๑ สิงหาคม ๒๕๓๖ และ เสด็จพระราชดําเนินทรงเปดอาคารหลวงพอพระพุทธชินราช (อายุรกรรม และสงฆอาพาธ) โรงพยาบาลพุทธชินราชพิษณุโลก เมื่อวันที่ ๑๓ ธันวาคม ๒๕๓๙
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
401
พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. ทองคํา พระพุทธชินราชจําลอง ภ.ป.ร. (ทองคํา) ขนาดหนาตัก ๙ นิ้ว พระราชรัตนมุนี (บํารุง ฐานุตฺตโร) เจาอาวาสวัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร พิษณุโลก ไดจัดสรางขึ้นทูลเกลา ฯ ถวาย พระบาทสมเด็จ พระเจาอยูห วั ภูมพ ิ ล อดุลยเดช ในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๖ รอบ ๗๒ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๔๒ นํ้าหนักทองคํา ๒๒ กิโลกรัม มูลคา ๖,๖๔๔,๘๒๐ บาท ประกอบพิธีเททอง ณ มณฑลพิธีลาน พระอัฏฐารส วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร เมื่อวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๔๑พระบาทสมเด็จ พระเจ า อยู หั ว พระราชทานพระราชวโรกาสให พระราชรั ต นมุ นี ประธานจั ด สร า งฝ า ยบรรพชิ ต พลเอกดร.ศิริ ทิวะพันธ ประธานจัดสราง ฝายฆราวาสคณะขาราชการ จังหวัดพิษณุโลกจํานวน ๑๒ คน และพระภิกษุ จํานวน ๒ รูป เขาเฝาฯ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงปฏิบัติหนาที่ แทนพระองค เพื่อทูลเกลา ฯ ถวาย พระพุทธชินราช ภ.ป.ร. ทองคํา หนัก ๒๒ กิโลกรัม และทูลเกลาฯ ถวายเงิน จํานวน ๒,๐๐๐,๐๐๐ บาท โดยเสด็จพระราชกุศลตามอัธยาศัย ณ วังศุโขทัย ในวันศุกรที่ ๑๕ ตุลาคม ๒๕๔๒ เวลา ๑๘.๐๐ น.
402
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระพุทธชินราช จําลอง อักษรประนามาภิไธยยอ ส.ก. ทองคํา ขนาดหนาตัก ๙ นิ้ว นํ้าหนักทองคํา ๑๘ กิโลกรัม
พิธีเททองหลอ พระพุทธชินราช จําลอง ส.ก. ทองคํา ที่หนาพระวิหารพระพุทธชินราช นายนิวัต กลิ่นรอด โรงหลอพระอนุรักษไทย ตําบลหัวรอ อําเภอเมืองพิษณุโลก เปนชางหลอ
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
403
พระธรรมเสนานุวัตร (บํารุง ฐานุตฺตโร มากกอน ป.ธ.๗) เจาอาวาสวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก และ รองเจาคณะภาค ๕ ทูลถวาย พระพุทธชินราช จําลอง ส.ก. ทองคํา ขนาด หนาตัก ๙ นิว้ นํา้ หนักทองคํา ๑๘ กิโลกรัม แด สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ ณ มหาวิหารพระพุทธ สุโขทัยไตรมิตร วัดไตรมิตรวิทยาราม กรุงเทพ ฯ เมื่อวันที่ ๒๕ มกราคม ๒๕๕๕ เวลา ๑๗.๑๐ น.
สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให จัดสรางพระพุทธ ชินราชจําลอง ส.ก.(ทองคํา) วันที่ ๑๑ เมษายน ๒๕๔๙ มูลคา ๑๓,๒๔๘,๐๐๐ บาท (ราคาทองคํา ณ วันที่ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๐) ประกอบพิธีเททอง บริเวณ หนาพระวิหารพระพุทธชินราช
404
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระปรางค วั ด พระศรี รั ต นมหาธาตุ ว รมหาวิ ห าร จังหวัดพิษณุโลกฯ บรรจุพระทันตธาตุ สุคนธเจดีย เปนประธานหลัก แกพระอาราม ( จารึกสุโขทัย หลักที่ ๒ วัดศรีชุม “..สมเด็จสุ...ที่นั้นกอพระ ทันตธาตุสุคนธเจดียมีสาม...นั้น...ใน นครสรลวงสองแคว...”) เปนคติความเชื่อทางพระพุทธศาสนา เกี่ยวกับการบูชามหาธาตุเจดียที่เจริญรุงเรืองแพรหลายอยางยาวนานมานับในสมัยทวารวดี เปนตนมาการ สรางบานแปงเมือง นิยม อัญเชิญพระมหาธาตุ หรือ พระบรมสารีริกธาตุ บรรจุในพระสถูปพุทธเจดียกลาง ธานี จึงปรากฏนาม วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ, วัดพระศรีมหาธาตุ, วัดมหาธาตุ, วัดพระบรมธาตุ, วัดหนาพระ ธาตุ ในทุกนคราธานีสําคัญแตโบราณกาล จึงเปนปฐมนาม ของวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ เมืองพิษณุโลก เดิมเปนสถูปเจดีย ภายหลัง พระมหาธรรมราชาที่ ๑ (พระยาลิไท) บูรณะเปน เจดียทรงพุมขาวบิณฑ หรือ เจดียทรงดอกบัวตูม ตามคติสุโขทัย และ เชื่อกันวา สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรงบูรณปฏิสังขรณ สรางครอบสถูปเดิม แปลงสถาปตยกรรมเปน พระปรางค ตามคติอยุธยา ดังปรากฏใน พระราชพงศาวดาร กรุงเกาฉบับหลวงประเสริฐฯ วา “...ศักราช ๘๔๔ ขาลศก ( พ.ศ. ๒๐๒๕ ) ทานใหเลนการมหรสพ ๑๕ วัน ฉลองพระศรีรัตนมหาธาตุ แลวจึงพระราชนิพนธมหาธาตุคําหลวงจบบริบูรณ ..” ใน พงศาวดารเหนือ พระยาวิเชียรปรีชา (นอย) กลาวถึง ตํานาน พระเจาศรีธรรมไตรปกฎ เจาเมืองเชียงแสน ทรงโปรดฯ ให จานกรอง จาการบุญ มาสรางเมืองพิศณุโลก และ พระมหาธาตุทรงมี พระราชศรัทธาหลอ พระพุทธชินราช พระชินสีหและ พระศรีศาสดา จนเกิดเปนตํานานตาปะขาวหาย มาจนทุกวันนี้ พระบาทสมเด็ จ พระมงกุ ฎ เกล า เจ า อยู หั ว รั ช กาลที่ ๖ ทรงโปรดสถาปนาขึ้ น เป น พระอารามหลวงชั้นเอก ชนิด วรมหาวิหาร เมื่อป ๓ ตุลาคม ๒๔๕๘ (ราชกิจานุเบกษา เลมที่ ๓๒ หนา ๒๙๔) จึงมีชื่อเต็มวา “วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร” แตประชาชนทั่วไปเรียกวา วัดใหญ หรือ วัดพระพุทธชินราช เปน ๑ใน ๑๖ พระอารามหลวง ที่สงวนไวสําหรับพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เสด็จ พระราชดําเนินดวยพระองคเอง หรือทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ให พระบรมวงศานุวงศ เสด็จแทนพระองคฯ ในการถวาย ผาพระกฐินหลวง ตามราชประเพณี วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร แหงนี้ยังมีความสําคัญทางดานประวัติศาสตร โบราณคดี ศิลปศาสตร สถาปตยกรรม และ พุทธศาสตร อันทรงคุณคารวมทั้งเปนที่ประดิษฐานพระพุทธรูปสําคัญของ ชาติอันเปนเกียรติประวัติของชาติ คือพระพุทธชินราช พระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์มีพุทธลักษณะสวยงามเดนสงา ที่สุดในประเทศ
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
405
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลา โปรดกระหมอมใหพระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาศรีรัศมิ์ พระวรชายา ในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จ พระราชดําเนินแทนพระองค ถวายผาพระกฐิน ณ วัดพระศรีรตั นมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก ทรง สายสะพาย ปฐมจุลจอมเกลา (ป.จ.) ทรงประดับ เหรียญรัตนาภรณ ชั้นที่ ๑ (ภ.ป.ร. ๑)
406
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระอุณาโลม พระพักตรพระพุทธชินราชคอนขางกลมทํานองผลมะตูมแบบอินเดีย พระพุทธชินราช สุดยอดพระพุทธปฏิมากรศักดิ์สิทธิ์ ที่มีพระพุทธลักษณะงดงามยิ่ง พุทธศิลป สุโขทัย สกุลชางพิษณุโลก พระอุณาโลม ที่ พระนลาฏ (หนาผาก ) ระหวางพระขนง (คิ้ว )ทั้งสอง แตโบราณ เชื่อกันวา เปนทิพยเนตร ของ พระอินทร ที่นฤมิตตนเปน ตาปะขาว มาชวยปนและหลอจนแลวเสร็จมีพทุ ธ ลักษณะงดงามสม พระราชศรัทธา พระเจาศรีธรรมไตรปฎก เมือ่ วัน ๕ (พฤหัสบดี)เดือน ๖ ขึน้ ๘ คํา่ ปมะเส็ง จุลศักราช ๓๑๙ (พ.ศ. ๑๕๐๐ หยอน ๗ วัน) และ ทําตรีศูล เปน เทวสัญลักษณไว ใหทราบวา พระอินทรเปน ผูสราง (พงศาวดารเหนือ ฉบับพระยาวิเชียรปรีชา เจากรมราชบัณฑิต แตงในสมัยรัชกาลที่ ๑พ.ศ. ๒๓๕๐ ) พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงสันนิษฐานไวใน เที่ยวเมืองพระรวง วา พระเจา ศรีธรรมไตรปฎก คือ พระมหาธรรมราชาที่ ๑ (พระยาลิไท) กษัตริยพระองคที่ ๖ แหงราชวงศพระรวง กรุงสุโขทัย ในราว พ.ศ. ๑๙๐๐ ศิลาจารึก หลักที่ ๘ (เขาสุมนกุฏ.เขาพระบาทใหญ สุโขทัย) พ.ศ.๑๙๐๕ ๑๙๑๒ กลาวถึง “...พระญาศรีสุริยพงศมหาธรรมราชาธิราช (พระญาลิไ ท) เสด็จไปปราบหัวเมืองลุมแมนํ้าปาสัก และ เสด็จกลับมาประทับเมืองสรลวงสองแคว ๗ ป และ บุพระมหาธาตุ ปลูกพระศรีมหาโพธิ์ ...”( คําวา บุ คือ บูรณะ สวนคําวา สราง ในจารึกสุโขทัย นิยมใชคําวา กอ) “... ความงามของ พระพุทธชินราช เปนความงามที่สามารถ หนวงเหนี่ยวใจ มนุษย แมไมเคยนับถือพุทธศาสนาเลย ก็ใหเพลิดเพลินในการชม พุทธลักษณะ ขององคพระ ไดตั้งหลายชั่วโมง ..”
เทวรูปตาปะขาว วัดตาปะขาวหาย ตํานานตาปะขาวเดินออกจากเมืองพิษณุโลกมาหายตัว และ แหลงโบราณคดี เตาเผาโบราณ แบบเตาทุเรียง จนเปนภูมนิ ามวา บานเตาไห และพระบรมรูปพระมหาธรรม ราชาที่ ๑ (พระยาลิไท) วัดพระศรีรตั นมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก ทรงนิพนธ วรรณคดีทางพระพุทธ ศาสนาเลมแรก คือ ไตรภูมิพระรวง เตภูมิคาถา
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
407
พระพุทธชินราช พุทธศิลปสโุ ขทัย สกุลชางพิษณุโลกเปน พระพุทธรูป ศักดิส์ ทิ ธิท์ มี่ ี พุทธลักษณะงดงามยิง่ มีพทุ ธลักษณะเฉพาะองคทโี่ ดดเดน ดังนี้ พระพักตร รูปทรงผลมะตูมนิ้ว พระหัตถขวา ยาวเสมอกัน ๔ นิ้ว
นิ้วพระหัตถขวา ยาวเรียวเสมอเทากัน ๔ นิ้ว มี เสนจีวร คาดที่ พระชานุ (เขา ) ทั้ง ๒ ขาง
ตัวมกร หนานางคางหยิก (พระหนุ ) ตัวเหรา เรือนแกวพระพุทธชินราชเปนไมสกั แกะสลัก ลงรักปดทองในสมัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรงสรางถวายเปนพุทธบูชา สุดยอดประติมากรรมที่งดงามทรงคุณคายิ่ง ประกอบดวย สัตวในปาหิมพานต ๒ ตัว คือ มกร และ เหรา และเปนตนแบบพุทธศิลป เรือนแกว พระพุทธปฏิมากรองคแรกในสังฆมณฑล สยามประเทศ
408
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
ผนังเปนจิตรกรรมลงรักปดทองรูป เทวดา โปรย ดอกมณฑาสวรรค ในพุทธประวัติ สงผลใหองคพระ ลอยเดน งดงามยิง่ กวา พุ ท ธปฎิ ม ากรอื่ น ใดในสยามรั ฐ สี ม า ประดิษฐานบนฐานปูนบัวควํ่า บัวหงาย บนฐานสิงหและฐานเขียง ลดหลัน่ ๕ ชัน้ ฐานสํ า เภาอ อ น ลงรั ก ป ด ทองประดั บ กระจกสี พระพุทธชินราช หลอดวยทองสัมฤทธิ์ ปางมารวิชัย ลงรักปดทอง มีหนาตักกวาง ๕ ศอก ๑ คืบ ๕ นิ้ว สูง ๗ ศอก มีสิริเทพยดา อภิบาลรักษา พระมหากษัตริยเกือบทุกพระองค เสด็จมาทรงนมัสการสมโภชตามราชประเพณี
ทาวอาฬวกยักษ มีผาแดงวิเเศษเปนอาวุธ เทินบนศีรษะ และ ทาวเวสสุวัณโณ (กุเวร ) มีกระบองวิเศษเปนอาวุธ
รูปหลอจาการบุญ จานกรอง ที่ โรงเรียนจาการบุญ / พงศาวดารเหนือ / ประตูเมืองทิศเหนือ (วัดโพธิญาณ )ที่ตาปะขาวเดินออกจากเมือง หลังหลอพระพุทธชินราช แลวเสร็จ ทํา ตรีศูล ไวเปน เทวสัญลักษณวา พระอินทรสราง ตามที่ปรากฏใน พงศาวดารเหนือ
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
คาถาบูชาพระพุทธชินราช แบบที่ ๑ (ปจจุบัน) ตั้งนะโม ๓ จบ แลวภาวนาวา
อิเมหิ นานาสักกาเรหิ อะภิปูชิเตหิ ทีฆายุโก โหมิ อะโรโค สุขิโต สิทธิกิจจัง สิทธิกัมมัง ปยัง มะมะ ปะสิทธิลาโภ ชะโย โหตุ สัพพะทา พุทธะชินะราชา อะภิปาเลตุ มัง นะโมพุทธายะ
คาถาบูชา พระพุทธชินราช แบบที่ ๒ ในพิธีจักรพรรดิมหาพุทธภิเษก พ.ศ. ๒๕๑๕ พุทธสมาคมจังหวัดพิษณุโลก และพระครูศีลสารสัมบัน วัดสระแกวปทุมทอง พิษณุโลก นิพนธ ตั้งนะโม ๓ จบ แลวภาวนาวา
นะชาลีติ ปะสิทธิลาภา ปะสันนะจิตตา สะทา โหติ ปยัง มะมะ สัพเพชะนา สัพเพทิสา สะมาคะตา กาละโภชะนา วิกาละโภชะนา อาคัจฉันติ ปยัง มะมะ
409
410
¾ÃкҷÊÁà´ç¨¾ÃÐ਌ÒÍÂÙ‹ ·Ã§¾ÃСÃسÒâ»Ã´à¡ÅŒÒÏ ãËŒ ÊÁà´ç¨¾ÃкÃÁâÍÃÊÒ¸ÔÃÒª Ï ÊÂÒÁÁ¡Ø®ÃÒª¡ØÁÒà àʴ稾ÃÐÃÒª´íÒà¹Ô¹á·¹¾ÃÐͧ¤ ·Ã§» ´·Í§·Õè¾Ãоѡμà ¾Ãоط¸ªÔ¹ÃҪ໚¹»°ÁÄ¡É ã¹¡ÒÃŧÃÑ¡» ´·Í§ ¤ÃÑ駷Õè ó ¶ÇÒÂ໚¹¾Ø·¸ºÙªÒ ÇѹÍѧ¤Ò÷Õè ö ¡Ã¡®Ò¤Á ¾.È. òõô÷ àÇÅÒ ñô.ñõ ¹. ໚¹¡ÒÃŧÃÑ¡» ´·Í§¾Ãоط¸ªÔ¹ÃÒª ¶ÇÒÂ໚¹¾Ø·¸ºÙªÒ ໚¹¤ÃÑ駷Õè ó
411
แผนศิลา อักษรพระปรมาภิไธยยอ และ พระนามาภิไธย สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุฎ ราชกุมาร เสด็จพระราชดําเนินแทนพระองค ฯ ทรงปดทองที่พระพักตรพระพุทธชินราชเปนปฐมฤกษ วันอังคารที่ ๖ กรกฏาคม ๒๕๔๗ เวลา ๑๔.๑๕ น.
412
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระพุทธชินราช หลอดวยโลหะทองสําริด ขัดเกลี้ยง พุทธศิลปะสุโขทัย สกุลชางพิษณุโลก สราง ในสมัย พระเจาศรีธรรมไตรปฎก เจาเมืองเชียงแสน ตามที่ปรากฏใน พงศาวดารเหนือ สันนิษฐานวา คือ พระมหาธรรมราชาที่ ๑ (พระยาลิไท) กษัตริย รัชกาลที่ ๖ แหงกรุงสุโขทัย ในปพุทธศักราช ๒๑๔๓ รัชสมัย สมเด็จพระนเรศวรมหาราช หลังจาก สมเด็จพระนเรศวร มหาราช และพระอนุชาธิราช เลิกทัพกลับจาก ตองอู สมเด็จพระเอกาทศรถ พระมหาอุปราชครองเมือง พิษณุโลก เสด็จฯกลับถึงเมืองพิษณุโลก ทรงโปรดฯ ใหนําทองนพคุณเครื่องราชูปโภคสําหรับเปนทองประสี ลงรักปดพระพุทธชินราช ดวยพระหัตถจนแลวเสร็จบริบูรณ โปรดใหตั้งการสมโภช ๗ วัน ๗ คืน จึงเสด็จฯ ไปเฝาฯ พระเชษฐาธิราช ที่เมืองเพชรบุรี จึงเปน การลงรักปดทองพระพุทธชินราช ครั้งปฐม ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ ทรงประกอบพิธีปดทอง พระพุทธชินราชซึง่ มีวรรณ ทองเศราหมองมาตามกาลเวลา จึงทรงประกอบพระราชพิธลี งรักปดทอง และทรง หลอพระพุทธชินราชจําลอง เพือ่ อัญเชิญไปประดิษฐาน ณ พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตรดุสติ วนาราม กรุงเทพ ฯ พรอมการพิธีสมโภชตามราชประเพณี เมื่อวันที่ ๑๖ ตุลาคม ๒๔๔๔ จึงเปนการลงรักปดทองครั้งที่ ๒
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ เสด็จประพาสเลียบมณฑลฝายเหนือ โดย เรือพระที่นั่งอรรคราชวรเดช เสด็จขึ้น ณ ทานํ้ามณฑลเมืองพิษณุโลก ประทับบนพลับพลาฝงตะวันตก ของแมนํ้านาน เมื่อวันที่ ๑๖ ตุลาคม ๒๔๔๔ เวลา บาย ๒ โมงเศษ มี พระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร (เชย กัลยาณมิตร ) ขาหลวงเทศาภิบาลผูส าํ เร็จราชการมณฑลพิศณุโลก (ภายหลังไดเปน เจาพระยาสุรสีหว สิ ษิ ฐศักดิ์ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย สืบตอจาก สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพ )
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
413
¾ÃÐÃÒªËÑμ¶àÅ¢Ò ¾ÃкҷÊÁà´ç¨¾ÃШØŨÍÁà¡ÅŒÒ਌ÒÍÂÙ‹ËÑÇ ©ºÑº·Õè ñò วันที่ ๑๖ ตุลาคม ๒๔๔๔ เวลา บาย ๓ โมงเศษ เสด็จลงประทับ เรือขามฟาก เสด็จขึ้น ณ ทานํ้า ศาลาเทพเยนทร หนาวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ฯ แวะนมัสการพระเหลือ ซึ่งฉันไดปฏิสังขรณแตยังเปนเณร เห็นรูปชัดเจนดวงพระพักตรงามอยูเ กินกวาฉันไดเคยเห็นมา เวลาบาย ๕ โมงเศษสวดมนตตงั้ นํา้ วงดวยเวลา คํ่าเสด็จกลับ เวลายํ่ารุง ๕๒ นาที เสด็จฯขึ้นเกยทรงปดทองที่พระพักตร พระพุทธชินราช ซึ่งมี วรรณะทอง เศราหมอง มาตามกาล ทรงมีพระราชศรัทธาลงรักปดทองใหมจนแลวเสร็จตามอยาง สมเด็จพระเอกาทศ รถ สมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูห วั ทรงปดทองพระพุทธชินสีห แลวจุดเทียนไชย โดย พระราชมุนี ๓ (เขม) วัดมหาธาตุ ซึ่งมาจําพรรษา อยูกอน เปนผูจุด แลวทรงโปรดให พระบรมวงศานุวงศ แลชางรักปดตอไป แลวเสร็จเวลาบาย ๒ โมง แลวไปดูวัดนางพญา วัดราชบูรณะ เวลาบาย ๓ โมง พระราชทานพระแสงราช ศัสตราทีป่ ะรําหนาทีว่ า การมณฑล เวลาเย็นเสด็จทอดพระเนตรพระราชวังจันทน สังเวยบูชาเจาผูค รองเมือง (เทพารักษ )เวลาพลบไปวัดมหาธาตุ ปดทองแลวงามรุง โรจนเปนอันมาก ทรงถวายเครือ่ งบรรณาการ ตัง้ การ พิธสี มโภชพระพุทธชินราช พราหมณเบิกแวนเวียนเทียนสมโภชสองคํารบ ทรงถวายเครือ่ งบรรณาการพระพุทธ ชินราช ตามราชประเพณี มี พระสังวาลเพชร สําหรับทรงสาย ๑ ผาคูตาดผืน ๑ ตนไมทอง ตนไมเงิน ๑ คู เทียนทอง เทียนเงิน ๒ คู ตะเกียงตามนํ้าหอม ๒ คู ผาทรงสภักตรแพรสีนวลซึ่งเปนพระภูษา ของ พระบาท สมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว พระอัยยิกาเธอ คลองไวที่นิ้วพระหัตถ พระพุทธชินราช ถวายเปนพุทธบูชา สวดมนตจบแลว ทรงจุดดอกไมเพลิง ถวายเปนพุทธบูชา ของวันที่ ๑๗ , ๑๘,๑๙ ตุลาคม ทรงเสด็จลงเรือ พระทีน่ งั่ พายขามฟากไปกลับวัดมหาธาตุและพลับพลามณฑล ทุกเชา คํา่ เพือ่ บําเพ็ญพระราชกุศลแลวทอด พระเนตรชางหลอ และ เสด็จฯทอดพระเนตรโบราณสถานตาง ๆ ทั่วเมืองพิศณุโลก ในวันที่ ๒๐ตุลาคม ในเวลายํ่ า รุ ง ทรงเสด็ จ ประทั บ เรื อ พระที่ นั่ ง พายข า มฟากมา ทรงเททองหล อ พระพุ ท ธชิ น ราชจํ า ลอง ณ วัดพระศรีรตั นมหาธาตุฯ เพือ่ อัญเชิญไปประดิษฐาน ณ พระอุโบสถวัดเบญจมบพิตรดุสติ วนาราม กรุงเทพฯ จนแลวเสร็จ จึงเสด็จลงเรือพระที่นั่งประพาสหัวเมืองฝายเหนือ (อุตรดิตถ)๒๘ พระราชหัตถเลขา ฉบับที่ ๒๐ เมืองพิศณุโลกขาลอง ครั้นวันที่ ๒๗ ตุลาคม ๒๔๔๔ (ร.ศ.๑๒๐) ๒ โมง เชาเสด็จออกจากพลับพลาเมืองพิไชย เรือกลไฟถึงเมืองพิศณุโลก บาย ๔ โมงทรงเสด็จไปนมัสการ พระพุทธชินราชลงเรือเล็กขามไปดูพระชินราชหลอใหม แลว ปลูกตนโพธิ ในทีซ่ งึ่ หลอพระองคหนึง่ ตามแบบ แตกอน จนเวลา ๔ ทุมกลับพลับพลา วันที่ ๒๘ ตุลาคม เวลา ๔ โมง ไป ทอดกฐินที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ พระปรากรมมุนีครองกฐินแลว กลับมาที่พระวิหารนมัสการพระพุทธชินราช แจกรางวัลชางหลอ เวลาคํ่า ลอยกระทงเครื่องสด แลมี การแหผาปาแลราษฎรเลนแขงเรือตามประเพณีเมือง เวลาเชา ๒ โมง วันที่ ๒๙ ตุลาคม ไปนมัสการลา พระชินราช เวลา ๓ โมงเชาออกเรือจากเมืองพิศณุโลก กลับพระนคร๒๙
414
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ให สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดําเนินแทนพระองค ทรงถวายนพรัตนสังวาล พระพุทธชินราช เปนพุทธบูชา ในโอกาสฉลองสิริราชสมบัติ ครบ ๖๐ ป ๙ มิถุนายน พุทธศักราชการ ๒๕๔๙ วันพฤหัสบดีที่ ๕ เมษายน ๒๕๕๐ เวลา ๑๗.๑๙ น.
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
415
นพรัตนสังวาล และนพรัตนสังวาล ที่พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว พระราชทานทรัพยสวนพระองค ใหกรมศิลปากร ซอม ในป พ.ศ. ๒๔๖๘ ถวายเปนพุทธบูชา นพรัตนสังวาล สํารับที่ ๒ ถวายพระพุทธชินราช เปนพุทธบูชา ในโอกาสที่ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ ทรงครองสิริราชสมบัติครบ ๖๐ ป ในป พ.ศ. ๒๕๔๙ รัฐบาล มอบหมายให กรมศิลปากรไดดําเนินการจัดทํา สรอยนพรัตนสังวาล ขึ้นมาใหมอีก ๑ เสน เพื่อเฉลิม พระเกียรติและถวายเปนพระราชกุศล ถวายพระพุทธชินราช เปนพุทธบูชา ดวย งบประมาณ ๑๓ ลานบาท การจัดทํานพรัตนสังวาลในครั้งนี้ ทําดวย ทองเนื้อนพเกา (ทองสีดอกบวบ) ใชสวนประกอบของทองคําบริสุทธิ์ ๙๖.๙๙% นํ้าหนักรวม ๑๒,๖๖๙.๔ กรัม ประดับดวย รัตนชาติ ๙ สี ประกอบดวย ทับทิม มรกต บุษราคัม เพชร เพทาย โกเมน ไพฑูรย นิลกาฬ มุกดาหาร พลอยหุงจํานวน ๑,๐๐๘ เม็ด จํานวน ๓๖ ดวง เสนผาศูนยกลาง ๑๑ เซนติเมตร มี หวงเกี่ยวรอยเชื่อมตอกัน สวนดานหลัง องคพระไมมีนพรัตนประดับทําเปนสายสรอยแทน ความยาวเมื่อ ตอเรียงกันยาว ๘.๒๐ เมตร
แบบจําลองนพรัตนสังวาลใหม ถอดได ๔ ชิ้น สูง ๔ เซนติเมตร และ ดวงตรานพรัตนสังวาลเกา และใหม
416
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
สังวาลนพรัตน สํารับใหม พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ทรงครองสิริราชสมบัติครบ ๖๐ ป พุทธศักราช ๒๕๔๙
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
417
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงพระมหาสังวาลนพรัตน และ พระมหา สังวาลนพรัตน (สังวาลแฝด ทําดวยทองคํา มีดอกประจํายามฝงนพรัตนมณี ๙ ชนิด จํานวน ๒๗ ดอก) ที่รัชกาลที่ ๑ ทรงสรางขึ้น นพรัตนสังวาล แปลวา สายสรอยสวมสะพายเฉียงบา ประดับดวยอัญมณีมงคล ๙ สี ประกอบดวย เพชร, ทับทิม, มรกต, บุษราคัม, โกเมน, นิลกาฬ, มุกดาหาร, เพทาย , ไพฑูรย นพรัตนสังวาล ถือวา เปน สายสะพายของพระราชวงศ เจานายชั้นสูง นับแตพระมหากษัตริย เปนตนในฐานะทีพ่ ระมหากษัตริยไ ทย ทรงเปนพุทธมากะ ตามราชประเพณี โดยเฉพาะในสมัยกรุงรัตนโกสินทร เมื่ อ รั บ บรมราชาภิ เ ษกแล ว ต อ งเป น ในพระราชพิ ธี แ สดงตนเป น พุ ท ธมามกะ ณ พระอุ โ บสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงใหความเคารพสักการะพระพุทธรูปสําคัญองคใดยิ่ง จะทรงมีพระราชศรัทธา ถวายนพรัตนสงั วาลเปนพุทธบูชา ซึง่ ก็ปรากฏวามีพระพุทธรูปสําคัญในสยามรัฐสีมาไมกอี่ งคไดรบั การถวาย เครื่องสักการะสูงยิ่งเพียงนี้
ริ้วขบวนพระราชอิสริยยศ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ในการเสด็จพระราชดําเนินขบวนราบ ใหญไปวัดพระศรีรตั นศาสดารามเพือ่ ทรงปฏิญาณพระองคเปน พุทธศาสนูปถัมภก (พุทธมามกะ)ในวันบรม ราชาภิเษก ๕ พฤษภาคม ๒๔๙๓ ตามขัตติยโบราณราชประเพณี
418
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
นพรัตนสังวาล พระพุทธชินราช สุดยอดพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ ที่มีพุทธลักษณะงดงามเปนเอกอุในสยาม พระพุทธชินราช เปนพระพุทธรูปสําคัญของชาติที่สมเด็จพระบูรพกษัตริยาธิราชเจา เกือบจะ ทุกรัชสมัยเสด็จพระราชดําเนินมาทรงนมัสการสมโภช นพรัตนสังวาล พระพุทธชินราช ปรากฏใน พระราช กิจรายวัน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๕ เสด็จมณฑลฝายเหนือ เมื่อครั้งเสด็จ มาทรงเททองหลอพระพุทธชินราชจําลอง ณ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดพิษณุโลก เมื่อป พุทธศักราช ๒๔๔๔ ฉบับที่ ๑๒ ความวา “ ครัน้ รุง ขึน้ วันที่ ๑๗ ตุลาคม รัตนโกสินทรศก ๑๒๐ เวลาเชายํา่ รุง ๕๒ นาที เปนฤกษปด ทองพระพุทธ ชินราช ไดปดทองดวยมือทั่วทั้งพระภักตรแลวจุดชนวนเทียนไชย อธิษฐานใหพระราชมุนีจุดเทียนไชย แลเลีย้ งพระสงฆ ๓๐ รูปแลวเริม่ สวดภาณวารปลายพุทธาภิเศกตัง้ แตเวลาเชานีไ้ ป แลเริม่ การสมโภชพระพุทธ ชินราชดวยการมหรสพ ละครเปนตน เวลาบาย ๒ โมงการปดทองพระพุทธชินราชแลวสําเร็จ เห็นพระศิริรูป โอภาษ ผองใสเปนทีช่ นื่ ชมยินดียงิ่ นัก ไดถวายแพรคาดสีนวลซึง่ เปนพระภูษาในพระบาทสมเด็จ พระนัง่ เกลา เจาอยูห วั อันพระเจาอัยยิกาเธอกรมหลวงวรเสรษฐสุดาประทานถวายเปน พุทธบูชา แตครัน้ จะทรงทีพ่ ระองค ก็ไมเปนที่พอใจในการพระพุทธรูปองคงามมีผาไปหุมหอเสีย จึงไดคลองไวที่น้ิวพระหัตถ ที่พระองคนั้น ไดถวาย สังวาลเพ็ชรทรงสายหนึ่ง สวนตาดซึ่งสําหรับจะทรงนั้นไดประดับไวที่ฐานแลว ไดถวายเครื่อง บรรณาการตนไมทอง ตนไมเงิน เทียนทองเทียนเงิน ตะเกียงนํา้ มันหอมตามแบบเครือ่ งบรรณาการเจดียส ถาน ที่สําคัญทั้งปวง แตบายศรีปนดวยรัก ๒ สํารับ ตามแบบอยางในรัชกาลที่ ๔ แตเติมเห็นแลแวนสําหรับเวียน เทียนซึ่งทําดวยรัก ปดทองปดเงินเปนสํารับกันขึ้นนั้น ไดตั้งใหพราหมณเบิกแวนเวียนเทียนสมโภชตั้งแตวัน นี้เปนตนไป การเวียนเทียนนั้นชามากจนตองสวดมนตไปพลาง ดังปรากฏในพระราชหัตถเลขา เสด็จประพาสมณฑลฝายเหนือ ร.ศ. ๑๒๐ ฉบับที่ ๑๒ เมืองพิษณุโลก ลงวันที่ ๑๗ ตุลาคม ๒๔๔๔ ความตอนหนึ่งวา “ เวลาพลบคํ่าไปที่วัดพระมหาธาตุ ปดทองแลวงามรุงโรจน เปนอันมาก ไดถวายเครื่องบรรณาการแลตนไมทองเงิน แลวถวาย สังวาล แตตาดหาไดทรงที่พระองคไม หุม ไวเพียงฐาน กลับจะบังรูปเสียไมเห็นถนัด แลไดถวายแพรคาดทรงพัก พระบาทสมเด็จพระนัง่ เกลาเจาอยู หัว ซึ่งพระเจาอัยยิกาเธอ กรมหลวงวรเสรฐสุดา ประทานที่ไดใชอยูเสมอเปนเครื่องบูชา แลวตั้งบายสีซึ่งทํา ดวยขี้รักปดทองสํารับ ๑ ปดเงินสํารับ ๑ เวียนเทียน การเวียนเทียนนั้น ไมแลวจน ๒ ทุม เพราะ ราษฎรนิยม กันมาก ตองสวดมนตไปพลาง ครัน้ เวลาสวดมนตจบแลว จุดดอกไมเพลิง แลวมีหนังขาราชการเลนอยางเมือ่ ครั้นพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว เสด็จขึ้นมา ” ในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว รัชการที่ ๗ แหงพระบรมราชจักรีวงศไดมีการ ซอมสรอยนพรัตนสังวาลเสนดังกลาว โดยกรมศิลปากร เปนผูดําเนินการ และไดนําคลองไวที่องคพระพุทธ ชินราชตามเดิมโอกาสฉลองสิรริ าชสมบัตคิ รบ ๖๐ ป ๙ มิถนุ ายน ๒๕๔๙ รัฐบาล มอบหมายให กรมศิลปากร ไดดําเนินการจัดทําสรอยนพรัตนสังวาลขึ้นมาใหม ถวายเปนพุทธบูชาเปน สํารับ ที่ ๒
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
419
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๗ และ สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณี พระบรมราชินี ทรงสายสะพาย เครื่องราชอิสริยาภรณ อันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ ในการ พระราชพิธีสมโภช พระพุทธชินราช แลวเสด็จพระราชดําเนินเสด็จเปดโรงเรียนพิษณุโลกวิทยายน วันที่ ๘ มกราคม พ.ศ.๒๔๖๙
ขณะเสด็จพระราชดําเนินลงศาลาทานํ้าหนามณฑล กอนเสด็จประทับพระเสลี่ยงคานหามขามแมนํ้า นานและ เสด็จฯ ทรงทอดพระเนตร ศิลาจารึกรัชกาลที่ ๕ และ ตนโพธิ์ ที่ รัชกาลที่ ๕ ทรงปลูกไว ในป พ.ศ. ๒๔๔๔
420
พระบารมีปกเกลาฯ ชาวพิษณุโลก
พระธํามรงครัตนวราวุธ สําหรับ พระมหากษัตริยทรงในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ลักษณะอัญมณีของ สายนพรัตนสังวาลแกวนพรัตน ประกอบดวย แกว ๙ ประการ ประกอบดวย เพชร, ทับทิม, มรกต, บุษราคัม, โกเมน, นิล, มุกดา,,เพทาย ,ไพฑูรย, รวม ๙ ชนิด ๑. เพชร ทีเ่ ราทราบกันวา แกววิเชียร นัน่ เอง มีสขี าวเปนประกายแวววาว เมือ่ ถูกแสงไฟหรือแสงแดด ๒. ทับทิม เปนพลอยสีแดง ๓. มรกต เปนแกวสีเขียวใบไม ๔. บุษราคัม เปนพลอยสีเหลือง นํ้าทองคํา มีประกายเล็กนอย ๕. โกเมน เปนพลอยสีแดงเขมคอนขางดํา สีแกกวา ทับทิม ๖. นิล เปนพลอยสีดํา หรือสีขาบ ดําสนิทแข็งดุจหิน ๗. มุกดา เปนแกวไขมุก สีขาวนวลหมากๆ คลายไขมุก ๘. เพทาย เปนพลอยสีแดงสลัวๆ ขุนๆ มัวๆ ระวังจะหลงผิดคิดไปวาใช อาจจะเปนโกเมน ๙. ไพฑูรย เปนพลอยสีเขียว มีนํ้าเปนรุงกลอกไปมา บางทานเรียกวา เพชรตาแมว หรือ แกวสีไมไผ ก็เรียก ตามคติโบราณาจารยบางทานผูกเปนโคลงกลอนสอดคลองกัน เพื่อจดจํางายๆ อยางนี้:เพชรดี (๑) มณีแดง (๒) เขียวใสแสงมรกต (๓) เหลืองใสสดบุษราคัม (๔)แดงแกกํ่าโกเมนเอก (๕) สีหมอกเมฆนิลกาฬ (๖) มุกดาหารสีหมอกมัว (๗) แดงสลัวเพทาย (๘) สังวาลสายไพฑูรย (๙) ๑.พระสังวาลพระนพ สรอย ออน ๓ เสน ทําดวยทองคํา มีดอกประจํายามประดับดวย นพรัตนมณี ๙ สี ๒.พระธํารงคองคตางๆสําหรับ พระมหากษัตริยทรงในพระราช พิธีบรมราชาภิเษก