Spiegeloog 380

Spiegeloog Tijdschrift voor de Afdeling Psychologie

Goddelijk

Februari 2017 - Jaargang 44 - Nummer 380

44e Jaargang nr. 380, Februari 2017 ISSN 0166-1930 Spiegeloog is een blad voor de Afdeling Psychologie, Universiteit van Amsterdam w: spiegeloog.tumblr.com

REC-G Kamer -1.10 Nieuwe Achtergracht 129B 1018 WT Amsterdam t: 020 - 525 67 58 Postbus 15934 1001 NK Amsterdam e: spiegeloog-fmg@uva.nl

Hoofd-/Eindredactie Emma Laura Schouten & Vincent Siderius.

Verlichting

W

aar Kurt Cobain de naam Nirvana voor zijn band waarschijnlijk hoofzakelijk heeft gekozen omdat deze gewoon mooi en elegant is, heeft het woord daarnaast een ook diepere betekenis. Eeuwen geleden is het bedacht als onderdeel van het boeddhisme: daarbinnen representeert Nirvana de staat van een ziel die dusdanig veel wijsheid heeft vergaard dat deze zich kan bevrijden van de eeuwige cyclus van reĂŻncarnatie.

Letterlijk betekent Nirvana verlichting, referend aan de kalmte en rust die je kan ervaren door het hebben van een ontspannen geest. Het is de ultieme utopie die ieder mens, bewust of onbewust, nastreeft en wellicht soms benadert. Een soortgelijke ervaring kennen we allemaal; bijvoorbeeld op het moment dat je een belangrijk verslag inlevert en de storm die even daarvoor in je hoofd woedde gaat liggen.

Waar de naam van de band en de boeddhistische betekenis misschien weinig met elkaar te maken hebben, is de manier waarop Kurt Cobain vandaag de dag aanbeden wordt wel vergelijkbaar met hoe men Boeddha of vergelijkbare figuren op een voetstuk zet. Maaike onderzocht in haar artikel wie in onze huidige samenleving gezien worden als hedendaags Opperwezen en Kurt Cobain komt hier natuurlijk ook even kort om de hoek kijken. Wolter zocht het goddelijke in de wetenschap en vroeg zich in zijn artikel af wetenschap gezien kan worden als een moderne religie. Vincent verdiepte zich in mensen die zichzelf tot godheid verklaren, namelijk paranormaal begaafden en Jelmer ging na welke drugs je tot je moet nemen om een goddelijke ervaring te simuleren (uiteraard geen praktijkstudie). Rosie zocht voor dit nummer goddelijke weetjes bij elkaar, en tot slot betoogt April in haar Bacchus dat we allemaal iets goddelijks in ons hebben.

Wacht dus niet langer en laat je verlichten door deze Spiegeloog; veel leesplezier gewenst!

Emma Laura en Vincent

Redactie Wolter de Boer, Jelmer Hoogland, Leonie Poelstra, Maaike Posthuma, April te Spenke, Rosie Zengh.

Aan dit nummer werkten mee Denny Borsboom, Gosia Gocklowska, Dylan Molenaar, Eftychia Stamkou.

Cover Ilse Noordhof (Fotografie) (www.facebook.com/IlseNoordhofFotografie), Ilse Molenaar (Model).

Fotografie Leonie Poelstra, Vincent Siderius, April te Spenke.

Illustraties Sven Eichholtz (sveneichholtz@hotmail.com), Chitra Mohanlal.

Opmaak en vormgeving Emma Laura Schouten & Vincent Siderius.

Drukkerij Drukkerij de Raddraaier Van Ostadestraat 233 b 1073 TN Amsterdam 020 - 673 05 78 Reacties, commentaren en ingezonden brieven zijn van harte welkom. Voor lange artikelen die ter publicatie worden aangeboden, is het verstandig eerst contact op te nemen met de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te wijzigen. Spiegeloog verschijnt zeven keer per jaar. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Inhoud

11

5 For the Greater God

Hedendaagse goden

Kamers 7 Op Dylan Molenaar

15

Tabula Rasa

Paranormaliegbeest

De Bijbel voor ongelovigen 5

De mediumindustrie

Toren 14 Ivoren Religieverkopers

20 Mededelingen Activiteiten voor studenten

Chemische God Camera Obscura 8 De 17 Drugs en religieuze ervaringen Collateral Beauty

Wandelgang 22 De ‘Voor welke vaardigheid zou jij 5 jaar van je leven geven?’

10 Rondvraag Goclowska aan Stamkou

je dat...?

18 Wist Goddelijke weetjes

24 IkBacchus ben goddelijk

als Messias VSPA 12 Wetenschapper 19 De wetenschap als religie Studievereniging

Like ons op Facebook

Lees ons op tumblr

Universiteit van Amsterdam

De Redactie

Wolter de Boer 22 jaar Bachelor, Propedeuse

Spiegeloog

Leonie Poelstra 27 jaar Researchmaster, Methods & Statistics

Jelmer Hoogland 19 jaar Bachelor, Propedeuse

Maaike Posthuma 26 jaar BSc, Klinische Psychologie

4 Februari 2017

Emma Laura Schouten 22 jaar Master, Neerlandistiek: Redacteur/Editor

April te Spenke 22 jaar Bachelor, Sociale Psychologie

Jouw naam hier...

Hou je van schrijven? Mail naar spiegeloog-fmg@uva.nl en word redactielid!

Vincent Siderius 25 jaar Master, Sport- & Prestatiepsychologie en Arbeids- & Organisatiepsychologie

Rosie Zheng 19 jaar Bachelor, Propedeuse

...of hier?

Hou je van schrijven? Mail naar spiegeloog-fmg@uva.nl en word redactielid!

For the Greater God Waar de Griekse en Romeinse goden vroeger een grote rol speelden in de westerse samenleving, hebben we tegenwoordig hele andere soorten goden die door onze maatschappij worden aanbeden. Welke zijn dat, en zijn die eigenlijk wel zo goddelijk als we denken?

5 Februari 2017

W

muzikanten die op hun 27e overleden, genaamd de 27 club. at ga je straks doen als het hek open gaat?’ Een RTLverslaggever stelt deze vraag aan een jongen van Amy Winehouse, Jimi Hendrix en Janis Joplin horen erbij, ongeveer zestien jaar oud. ‘Rennen voor m’n leven, niets naast allerlei muzikanten die eveneens worden beschouwd anders meer zien, gewoon rennen voor m’n leven. En als als geniaal. Allemaal leidden ze geen normaal, stabiel, gelukhet moet, bitches slaan.’ De jongen staat sinds zeven uur kig of lang leven en zijn ze ten onder gegaan door drank, de avond ervoor in de rij voor het GelreDome in Arnhem, drugs of zelfmoord (“27 club”, 2016). waar Justin Bieber die avond zal optreden. In hetzelfde arti Het is dus geen onbekend concept; kunstenaars kel (“In de rij voor Bieber, huilende kinderen door gedrang”, en muzikanten die naast hun goddelijke status ook een 2016) vertelt een moeder die met haar dochter mee is dat soort gekte in zich hebben. In 2010 schreef Mark Mieras er mensen over elkaar heen liepen en dat kinderen getroost in de Volkskrant dat Edvard Munch na zijn elektroshockmoesten worden. Aan deze hedendaagse godsverering hangt therapieën een redelijk stabiel leven kreeg, maar nooit meer een hippe naam: Bieber Fever. dezelfde geniale schilder werd (Mieras, 2010). Munch kreeg

Justin Bieber is niet de enige persoon die in de huipostuum nog een waarschijnlijke diagnose: hij zou een schidige maatschappij wordt verheven tot een god. Vele muzizotypische persoonlijkheidsstoornis hebben gehad. Mieras kanten, kunstenaars, vertelde dat een groepje schrijvers en politici Amerikaanse wetenkrijgen een goddelijke schappers zonder moeite status – helemaal als ze vijftig bekende schrijvers, - De prijs van een goddelijke status is zijn overleden. Is Ernest dichters, beeldhouwers vaak mentale instabiliteit Hemingway niet een god en componisten wisten van de literatuur? Shakeop te noemen die zelfspeare van het toneel? moord hadden gepleegd.

Freddie Mercury en Kurt Van Gogh werd, net als Cobain goden van de muziek, en sinds dit jaar ook Prince, Munch, schizotypisch gekarakteriseerd en Mieras concluGeorge Michael en – oké, deze had de status al – David deerde dat een instabiele emotionele staat een goede basis is Bowie? In een samenleving die nog nooit zo atheïstisch voor creativiteit. was als vandaag (“Aantal geloven gelijk aan niet-gelovigen”,

Rothenberg (1990) bevestigt dit eveneens in zijn 2016), lijken er evenveel goden te zijn als in de klassieke oudboek waarin hij de relatie tussen creativiteit en psychische heid. instabiliteit onderzoekt. Hij concludeerde na een grootscha Deze mensen worden tot god verheven, omdat lig onderzoek bij kunstenaars dat een hoge mate van creatize iets heel goed kunnen. Ze zijn enorm goed in hun vak, viteit logische redenering overstijgt. Soms komt dit zelfs in maar soms lijkt het alsof er achter die genialiteit iets anders de buurt van een psychose. Dit gebeurt overigens gewoon in schuilgaat. De mensen die we aanbidden zijn namelijk een staat van normaal bewustzijn en niet in een of andere zelden normale mensen. Vincent van Gogh leed aan depresmysterieuze staat van zijn, zoals soms gesuggereerd wordt. sies en sneed naar verluidt een stuk van z’n oor af. Ernest Daarnaast concludeert Rothenberg dat psychische instabiliHemingway, Virginia Woolf, Kurt Cobain en Herman Brood teit creativiteit soms wél in de weg kan staan. Er bestaat dus pleegden zelfmoord. Er is zelfs een lijst samengesteld van duidelijk een relatie tussen creativiteit en labiliteit.

Spiegeloog

Tekst: Maaike Posthuma

Spiegeloog

6 Februari 2017

Die connectie tussen creativiteit en psychische instabiliteit ligt overigens genuanceerder dan hierboven beschreven. Bij Vincent van Gogh wordt schizotypie gelinkt aan zijn creativiteit, net als bij Edvard Munch. Maar Kyaga en collega’s (2011) schreven dat vooral mensen met een bipolaire stoornis en – opmerkelijk genoeg – gezonde broers en zussen van mensen met schizofrenie werkzaam waren in de creatieve sector. Hierdoor werd geconcludeerd dat de aanwezigheid van schizofrenie of een bipolaire stoornis in de familie al de mate van creativiteit bij een persoon kan versterken. Amy Winehouse en Kurt Cobain hadden ook andere problemen dan schizotypie, voornamelijk alcohol- en drugsgerelateerd.

Rauch (2000) schrijft bijvoorbeeld dat de drug heroïne voor sommige mensen een vorm van zelfmedicatie is, om met hun interne psychische gevoeligheid om te gaan. Opiaten, waaronder heroïne, worden vaker gebruikt als antipsychotica en de connectie tussen creativiteit, psychoses en verslaving is volgens Rauch duidelijk aanwezig. Creatieve geesten lijken voor hun goddelijke status vaak te moeten betalen met mentale instabiliteit.

Er bestaat een ander soort god waar we in deze huidige wereld mee te maken hebben gekregen.

Een man die door velen wordt gezien als redder, zoals Michiel de Ruyter of Adolf Hitler in hun tijd, en nu voor sommigen Donald Trump. De mensen die deze personen aanbidden hebben behoefte aan verandering in hun omgeving en moeten daarbij een reddende engel hebben, oftewel een soort god. Maar zijn deze mannen wel zo goddelijk? Michiel de Ruyter maakte zich schuldig aan slavernij, de werkelijke motieven van Adolf Hitler zijn wereldwijd bekend geworden, en van Donald Trump moeten we nog maar zien of hij die angry white men gaat helpen. De bovenstaande mannen die aan de macht zijn gekomen hadden of hebben een bepaalde soort moed nodig om het zo ver te schoppen. Post (1993) schreef over het fenomeen narcisme – ook wel het God complex genoemd – in de politiek. Zo’n politiek figuur heeft soms de overtuiging nodig een redder te zijn, een politieke god als het ware. Tijdens de herziening van de vierde DSM werd zelfs overwogen om de categorie narcistische persoonlijkheidsstoornis te elimineren, omdat het zo goed als de norm was geworden.

Narcisme lijkt de prijs te zijn die sommige tot-godverheven politieke helden moeten betalen voor hun status, waar kunstenaars, muzikanten, schrijvers en andere genieën

het moeten bekopen met schizotypische persoonlijkheden, bipolaire en depressieve stoornissen en drugsproblemen.

Hoe dan ook, het zit in de menselijke natuur om bepaalde ‘goden’ te willen aanbidden. Goden hielpen de maatschappij vroeger om de wereld te verklaren en vormden een leidraad voor de normen en waarden van een bepaalde cultuur.

Toentertijd waren dit vooral mythische Griekse en Romeinse goden zoals Zeus of Venus, nu zijn het politieke of extreem creatieve figuren die opvallen. Gewone stervelingen worden tot held verheven, door zichzelf of door een ander, maar de vraag is of deze mensen ons nu daadwerkelijk helpen om de wereld beter te verklaren. Als we voor deze psychisch instabiele goden over elkaar heen lopen en ‘bitches’ slaan, bestaan deze hedendaagse goden dan nog wel voor the greater good? <<

Bronnen

- “27 club” (2016). Opgehaald op 10 januari 2017 van https:// nl.wikipedia.org/wiki/27_ club/.

- “Aantal gelovigen gelijk aan niet-gelovigen” (2016).

Opgehaald op 10 januari 2017 van http://nos.nl/ ar tikel/2149711-aantalgelovigen-gelijk-aan-aantal-nietgelovigen.html/.

- “In de rij voor Bieber, huilende kinderen door gedrang” (2016).

Opgehaald op 10 januari 2017 van http://www.rtlnieuws.nl/ boulevard/entertainment/in-derij-voor-bieber-huilende-kinderen-door-gedrang/.

- Kyaga, S., Lichtenstein, P., Boman, M., Hultman, C., Långström, N., & Landén, M. (2011). Creativity and mental disorder: family study of 300 000 people with severe mental disorder. The British Journal of Psychiatry, 199(5), 373-379.

- Mieras, M. (2010). “Geniale kunstenaars met een milde vorm van gekte”. Opgehaald op 10 januari 2017 van http://www. volkskrant.nl/archief/geniale-kunstenaars-met-een-milde-vorm-vangekte~a1023893/.

- Post, J. M. (1993). Current concepts of the Narcissistic Personality: Implications for Political Psychology. International Society of Political Psychology, 14(1), 99-121.

- Rauch, L. (2000). The poet syndrome: Opiates, psychosis and creativity. Journal of psychoactive drugs, 32(3), 343-349.

- Rothenberg, A. (1990). Creativity and madness: New findings and old stereotypes. Baltimore, Verenigde Staten: Johns Hopkins University Press.

Illustratie: Chitra Mohanlal

Op Kamers

Dylan Molenaar - Gebouw G 0.34 Tekst & Foto’s: Leonie Poelstra

Dylan Molenaar geeft les aan eerste- en derdejaarsstudenten psychologie in onderzoeksmethoden en statistische modellen. Als assistent professor maakt hij deel uit van de Programmagroep Methodenleer waar hij onder andere onderzoek doet naar intelligentie en reactietijden.

Gepersonaliseerd flesje Cola

Spiegeloog

‘Een aantal jaar geleden produceerde Coca Cola gepersonaliseerde flesjes. Na enige tijd was iedereen zijn eigen naam al tegengekomen, maar ik had ‘mijn’ flesje nog steeds nergens gezien. Op een dag kwam mijn kamergenoot binnen en vertelde ze dat ze iets voor me had. Ik was toen nogal verrast, want ik was helemaal niet jarig of iets dergelijks. Dus op het moment dat ze het flesje cola met mijn naam erop tevoorschijn haalde, was ik zo blij als een kind! Ik vond het zo cool dat Coca Cola ook voor mijn naam een flesje had gemaakt. Ik heb de cola toen expres niet opgedronken maar op mijn bureau gezet. Inmiddels is dit alweer twee of drie jaar geleden. Zoals je ziet is de inhoud van het flesje inmiddels meer op icetea gaan lijken.’

Waterbeker

‘Toen ik op de UvA kwam werken zocht ik een geschikte waterbeker. Ik drink namelijk heel veel water op een dag en er past simpelweg te weinig in een kopje: dan blijf je heen en weer lopen naar de kraan. Daarom ging ik thuis op zoek naar een geschikt formaat waterbeker, en toen vond ik deze shakebeker die ik nu altijd meeneem tijdens het lesgeven. Als je twee uur aan het woord bent krijg je na een tijdje namelijk best een droge mond. Veel studenten maken grappen over mijn beker; ze vragen bijvoorbeeld waarom ik uit een bloemenvaas drink of hoeveel eiwitshakes ik drink per dag.’

Ligkussen

‘Na de verhuizing naar gebouw G zei ik tegen mijn kamergenoot dat we echt een goede vensterbank hadden om in te liggen. De dag erop had zij dit ligkussen meegenomen en toen zij terugging naar Amerika mocht ik het kussen houden. Wanneer ik nu een artikel moet nakijken ga ik vaak in de vensterbank liggen. Terwijl ik naar buiten kijk heb ik uitzicht over het water en zo ben ik even weg van mijn computer. Het is wel grappig, mensen die langs mijn kamer lopen maken er vaak opmerkingen over zoals: “Zozo lig je er lekker bij?” of “Heb je een vrije dag genomen?”. Dat begrijp ik wel, misschien lig ik er dan iets te relaxed bij.’

Februari 2017

7

De Chemische God De verschillende soorten drugs die er zijn hebben allemaal hun eigen effecten. Drugs die zich onder de naam psychedelica mogen scharen worden vaak gebruikt om een bijzondere ervaring te stimuleren waarbij over het goddelijke in de mens of over het goddelijke in het algemeen wordt nagedacht. Het verschil met doorsnee religieuze ervaringen is erg groot.

Tekst: Jelmer Hoogland

Spiegeloog

8

T

Februari 2017

het gevoel kan krijgen met zichzelf op reis te gaan en waaregenwoordig zijn er talloze soorten drugs in omloop. bij kenmerkend is dat men zich in een hele andere wereld Hoewel sigaretten en drank ook onder de verzamelwaant. Onder associatieve psychedelica vallen drugs als trufnaam drugs vallen, wordt er onder de term drugs toch vaak fels, paddo’s en lsd. Vooral laatstgenoemde zijn populaire het wat heftigere spul verstaan. Hierbij kan gedacht worden tripmiddelen waarmee veel geëxperimenteerd wordt. aan de bekende partydrug xtc, cocaïne, of wiet, wat maar al te populair is in Nederland. Ook kan er gedacht worden Truffels en paddo’s zijn paddenstoelsoorten die hun werkaan de aan populariteit winnende designer drugs zoals 2C-D zaamheid ontlenen aan het stofje psilocine, wat verwerkt (een variant op 2C-B) of 5-MeO-DMT (een sterke psychozit in deze schimmelsoorten (“Psychedelisch”, 2016), en actieve drug). Dit zijn drugs waar nog weinig onderzoek naar die de serontoninereceptoren in de hersenen beïnvloeden. is gedaan en die daarom ook wel research chemicals worden Lsd werkt op de serogenoemd. En dan is er tonine- en de dopaminog een hele aparte tak nereceptoren, maar hoe van sport in de wereld precies, dat is voor veel van geestverruimende - Ze dacht dat haar kat een God was onderzoekers nog steeds middelen: psychededie alles over het universum wist onduidelijk (“Lysergelica. Van psychedelica is enzuurdi-ethylamide”, bekend dat ze je, anders 2016). Wat wel duidelijk dan cocaïne, speed of is, is dat deze drugs een xtc, in een staat brengen trip kunnen veroorzaken die niet te vergelijken is met die van waarin hallucinaties en het ‘echte trippen’ tot de orde van de andere drugssoorten. Zoals de vertaling van psychedelics al dag behoren. Een hele andere wereld waarin zelfs goddelijke doet vermoeden word je je bewust van gevoelens, ideeën ervaringen niet zijn uitgesloten... en inzichten die je normaal niet hebt en kun je daar al dan niet veel van leren. Juist die ervaringen kunnen mensen inteDrugs worden gebruikt om de staat van bewustzijn tijderessant vinden. Niet voor niets worden drugs als paddo’s, lijk te veranderen. Xtc gebruik is gangbaar op dancefeesten omdat de drug energie en een euforisch gevoel geeft, wiet truffels en lsd ook wel onder de term entheogene drugs geschaard. Een term die betekent: afkomstig van de God in brengt tegenovergestelde effecten met zich mee, zoals een onszelf (“Entheogeen”, 2015). lachkick of sloomheid, en psychedelica hebben weer een hele andere werking. Het woord psychedelica komt oorDe koppeling tussen psychedelica of entheogene drugs en spronkelijk van het Griekse psyche, wat ziel betekent, en het goddelijke ervaringen is er dan ook een die veelvuldig vooreveneens Griekse delos, wat onthullen betekent (“Psychekomt. Mensen op internetfora rapporteren de meest uiteendelisch”, 2016). Eigenlijk kun je psychedelica dus vertalen lopende ervaringen met drugs waarbij het goddelijke om de als het ‘onthullen van de ziel’. Grofweg zijn er twee categorieën binnen de psychedelica: de dissociatieve en associhoek komt kijken. Zo dacht een gebruiker van truffels dat hij atieve tripdrugs (“Hallucinogeen”, 2016). Onder de eerste God was en hield zijn hand een tijdje boven een brandende categorie vallen drugs als salvia en ayahuasca (Hellinga & gaspit. Op dat moment voelde hij niks, maar de volgende ochtend realiseerde hij zich dat zijn hand toch wel gevoelig Plomp, 2011), twee sterke tripmiddelen waarbij de gebruiker

Het is bijzonder om te zien hoe er een tegenstelling ontstaat tussen goddelijke ervaringen geïnduceerd door drugs als psychedelica en normale religies. Weliswaar zijn goddelijke ervaringen binnen een echte religie totaal anders dan wanneer je aan de psychedelica zit, maar waar de regel ‘eerst zien dan geloven’ voor drugsgebruikers lijkt te gelden, zijn ‘normale’ religies nog altijd gebaseerd op het omgekeerde van die uitspraak; eerst geloven, en dan later misschien zien. Zeker bij een religie als de Santo Daime word je er als deelnemer toe aangezet om door middel van drugs een spirituele ervaring te laten ontstaan. Voor ‘reguliere’ drugsgebruikers die psychedelica tot zich nemen voor een bijzondere ervaring of om ‘lekker te trippen’ ligt het iets anders. Zij zijn immers niet per se uit op een goddelijke ervaring, maar hopen vaak wel wat over zichzelf te ontdekken. Al hangt dat ook af van de verwachtingen waarmee je

Persoonlijk vind ik het heel interessant hoe mensen door middel van drugs al dan niet gericht op spirituele zoektocht gaan. Maar des te meer onderstreept het voor mij de kracht die ‘gewone’ gelovigen putten uit hun geloof in een god, zonder daarvoor een concrete ervaring nodig te hebben.

Misschien is het zoals de baptisten vaak zeggen ‘met de paplepel ingegoten’ en weten ze niet beter, maar op een gegeven moment maak je een bewuste keus voor het geloof. Een keuze die berust op veel onzekerheid, maar die desalniettemin gerespecteerd kan worden. Amen? <<

Bronnen

- “Changing perspective” (2017). Facebook.

Opgehaald op 2 januari 2017 van https:// www.facebook.com/grou ps/14424612493776 74/?fref=ts/.

- “Entheogeen” (2015).

Wikipedia. Opgehaald op 2 januari 2017 van https://nl.wikipedia. org/wiki/Entheogeen/.

“Hallucinogeen” (2016).

Wikipedia.

Opgehaald op 2 januari 2017 van https:// nl.wikipedia.org/wiki/ Entheogeen/.

- Hellinga, G., Plomp, H. (2011). Salvia, psylocibine & ayahuasca.

Opgehaald op 2 januari 2017 van http://www. uitjebol.net/salvia-divi-

norum.htm/.

- “Lysergeenzuurdi-ethylamide” (2016). Wikipedia. Opgehaald op 2 januari 2017 van https://nl.wikipedia.org/w/index. php?title=Lsd&redirect=no/.

-Santo Daime. (2010). Santo Daime, de religie. Opgehaald op 2 januari 2017 van http://www.Santodaime.nl/.

- “Psychedelisch” (2016). Wikipedia. Opgehaald op 2 januari 2017 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Psychedelisch/.

Illustratie: Sven Eichholtz

Spiegeloog

Naast dat je als persoon ogenschijnlijk willekeurige goddelijke ervaringen kunt hebben tijdens je trip op psychedelica, bestaat er zelfs een complete religie die zich met behulp van een heftig psychedelisch tripmiddel manifesteert. De Santo Daime religie die begin 20e eeuw ontstaan is in Brazilië maakt tijdens haar bijeenkomsten gebruik van ayahuasca thee. Dit psychoactieve drankje werd van oorsprong door shamanen in het Amazonegebied gebruikt om de spirituele wereld binnen te treden, en wordt binnen de religie aangeduid als het ‘Sacramento Santo Daime’. De kerk heeft inmiddels al vestigingen over de hele wereld, waaronder in Nederland, en mensen die lid willen worden, worden ook geacht de ayahuasca tot zich te nemen tijdens de bijeenkomsten van de kerk (Santo Daime, 2010).

de trip in gaat. Is het daarom niet bijzonder dat er nog talloze religies bestaan die een god aanhangen waarvan ze het bestaan niet kunnen bevestigen? Dat ze op puur geloof en met de juiste dosis hoop een god aanbidden die ze (bijna) nooit zo echt ervaren als je een god kunt ervaren tijdens het gebruik van psychedelica?

9 Februari 2017

was geweest voor de vlam, en dat hij niet God was. Ook weet een jongedame te vertellen dat ze tijdens haar paddotrip het gezicht van Jezus op de muur zag. Dat an sich vond ze nog niet zo eens heel bijzonder, maar toen ze er daarna achter kwam dat haar kat eigenlijk een soort God was die alle antwoorden over het universum in pacht had, kwam dat toch wel even binnen (“Changing perspective”, 2017).

De R ndvraag Wetenschappelijk medewerkers stellen elkaar vragen

De vraag van Gosia Goclowska (Arbeids- & Organisatiepsychologie) Dear Eftychia,

Spiegeloog

10

Research suggests that violating norms can help creativity, but this works only in people who have a higher than average tolerance of norm violations. For the purpose of creativity: what can we do to increase people’s recognition that norm violation can be useful?

Gosia

Het antwoord van Eftychia Stamkou (Sociale Psychologie) Dear Gosia,

Februari 2017

Norms keep societies orderly and norm violations often mess up this order and create uncertainty. Uncertainty avoidance is a fundamental psychological mechanism, which could indeed explain why people often dislike norm violators. This is evident in negative emotional responses and behavioral tendencies of exclusion towards norm violators (Van Kleef, Wanders, Stamkou, & Homan, 2015).

However, historical examples and empirical findings suggest that norm violations, under certain circumstances, may actually be beneficial, both for the transgressor and the group.

For instance, they make the violator seem powerful or the violation may lead to an innovative way of doing things in the group (Van Kleef, Homan, Finkenauer, Gündemir, & Stamkou, 2011; Van Kleef, Homan, Finkenauer, Blaker, & Heerdink, 2012). Our most recent studie further showed that people react more positively to a norm violation when it takes place in a domain that is characterized by openness to change, such as the art domain (Stamkou, Van Kleef, & Homan, 2016). Art leaves space to pose questions and propose alternative solutions in a safe as-if context immersed in entertainment, so feelings of uncertainty are kept under control. And besides that, violating a norm can actually be fun!

I think that informing people about the positive effects of norm violations would not alter their reactions to norm violations. I think it would be more effective if people themselves would violate norms under those circumstances that allow for the beneficial effects of norm violation. Perhaps an intervention at an early developmental stage could open people up to beneficial norm violations.

Bronnen

- Stamkou, E., Van Kleef, G. A., & Homan, A. C. (2016). The art of influence. When and why deviant artists gain impact. Manuscript submitted for publication.

- Van Kleef, G. A., Homan, A. C., Finkenauer, C., Gündemir, S., & Stamkou, E. (2011). Breaking the rules to rise to power: How norm violators gain power in the eyes of others. Social Psychological and Personality Science, 2, 500-507.

- Van Kleef, G. A., Homan, A. C., Finkenauer, C., Blaker, N. M., & Heerdink, M. W. (2012). Prosocial norm violations fuel power affordance. Journal of Experimental Social Psychology, 48, 937-942.

- Van Kleef, G. A., Wanders, F., Stamkou, E., & Homan, A. C. (2015). The social dynamics of breaking the rules: antecedents and consequences of norm-violating behavior. Current Opinion in Psychology, 6, 25-31.

De Rondvraag wordt doorgegeven aan Florian Wanders (Arbeids- & Organisatiepsychologie) Dear Florian, At school there are often different clusters of kids that show a consistent pattern of behaviour. Two of the most prominent ones are the ‘cool kids’ and the ‘geeks’. Do you think it’s true that the ‘cool kids’ often have more influence over other kids? And if so, what can we do to increase the influence of the ‘geeks’?

Eftychia

Tabula Rasa Tekst: Wolter de Boer

erfgoed en populisme waren ook negenhonderd jaar voor Christus aan de orde van de dag.

Voor iedereen die kan genieten van een spannend stuk literatuur én de wereld beter wil leren begrijpen is De Bijbel voor ongelovigen onmisbaar in de boekenkast. Kuijer laat zien dat het helemaal zo gek nog niet is, de lessen uit de Bijbel als verbindend maatschappelijk verhaal. Deel zes van de reeks komt uit in mei, wat betekent dat je nog drie maanden hebt om de eerste vijf delen door te werken. Je kan dus meteen aan de slag met dat goede voornemen om meer te lezen in 2017.

De Bijbel voor ongelovigen 5: De twee koninkrijken, Job en de profeten.

Athenaeum-Polak & Van Gennep, €19,99.

11 Februari 2017

V

anuit verschillende hoeken van de samenleving klinkt de behoefte naar een nieuw, overkoepelend en groots verhaal. Precies zo’n verhaal als dat op zondagochtenden verteld wordt in de kerk. De verhalen die het fundament van het christendom vormen zijn verhalen over goed en slecht, over verlies en onderdrukking, maar ook over hoop en troost.

Het zijn verhalen die mensen kunnen inspireren en ze met elkaar kunnen verbinden. Nu de kerk steeds meer invloed verliest in het geseculariseerde Nederland, ebben ook de Bijbelverhalen weg uit het collectief bewustzijn. Bijna iedereen die niet gelovig is zal het überhaupt een leven lang laten om de Bijbel ter hand te nemen. Zonde, vond Guus Kuijer, en daarom begon hij met het beschrijven van het Oude Testament in zijn verhalenreeks De Bijbel voor ongelovigen.

Het vijfde deel van De Bijbel voor ongelovigen: De twee koninkrijken, Job en de profeten wordt verteld aan de hand van drie verhaallijnen. De figuren die Kuijer opvoert als de vertellers van deze verhalen (de echtgenote van de Israëlische koning Izebel, haar vertrouweling Meribaäl en de profetes Chulda) zijn in de oorspronkelijke verhalen van het Oude Testament slechts bijfiguren. Zo wordt Izebel in het Oude Testament opgevoerd als heerszuchtige echtgenote, terwijl Kuijer haar juist presenteert als een redelijke en diplomatieke vrouw. Niet alleen de originele keuze van het vertelperspectief, maar ook de luchtige toon waarmee Kuijer verslag doet van de verschrikkelijke gebeurtenissen waar de Bijbel bol van staat, zorgt ervoor dat je in sneltreinvaart door het boek heen gaat. Kuijer vertelt de verhalen met een grote liefde voor het verhaal, maar neemt de lezer ook mee in zijn twijfels over het geloven zelf.

De achterflap van het boek belooft dat ‘filosofisch terrein betreden zal worden’ met vragen als ‘wat is God?’, ‘waarom lijden mensen?’ en ‘wat als goede mensen gestraft worden door het kwaad?’. Wat het boek inderdaad zo aantrekkelijk maakt voor ongelovigen is dat Kuijer de vraag ‘wat is geloof ?’ door alle verhalen heen verweven heeft. Het boek laat zien hoe actueel de verhalen uit de Bijbel vandaag de dag nog zijn. Zoals wanneer de profetes Chulda beseft dat juist het afschaffen of bijschaven van tradities is wat een beschaving maakt of breekt. Of wanneer ze haar bezwaar maakt als de koning besluit een profeet ter dood te veroordelen omdat het volk dat graag zo ziet. Vraagstukken rondom cultureel

Spiegeloog

De Bijbel voor ongelovigen van Guus Kuijer

De Wetenschapper als Messias Wetenschap als religie

Onze levens zijn doordrongen van wetenschap. Behalve dat jij en ik, als respectievelijk hoogopgeleide lezer en schrijver van dit stuk, wetenschappelijk onderwijs volgen (of geven), maken we zo’n beetje elk moment van de dag gebruik van de geneugten van de wetenschap. Wetenschap verzorgt de oplossing voor vele problemen. Kan wetenschap ieder vraagstuk oplossen?

Tekst: Wolter de Boer

Spiegeloog

12

U

Februari 2017

vA-hoogleraar en hersenonderzoeker Victor Lamme neemt graag stelling in allerlei debatten die het neurobiologische aangaan, bijvoorbeeld over onderwerpen als bewustzijn en de vrije wil (beide zijn een illusie volgens Lamme). Behalve dat hij er in de publieke discussie een zeer uitgesproken standpunt op nahoudt, lijkt hij ook een groot geloof in de neurowetenschap te hebben. In een rede die hij in 2005 gaf aan de UvA betoogde hij dat het proberen te lokaliseren van psychologische constructen in het brein eigenlijk een verkeerd-om benadering is. Volgens Lamme zijn psychologische constructen van een veel abstracter en minder empirisch niveau dan de anatomie en fysiologie van de hersenen. In plaats van die psychologische constructen op te zoeken in het brein moeten hersenwetenschappers dus stukje voor stukje de hersenen in kaart brengen (Lamme, 2005). Wanneer ieder onderdeel daarvan uiteindelijk is blootgelegd zal het mysterie dat de menselijke geest heet zich als vanzelf aan ons openbaren, zo is de redenering. Het menselijk gedrag heeft een biologische basis, en wanneer we die basis kennen, begrijpen we vanzelf hoe het gedrag daaruit ontspringt.

Twijfelachtig is of we, wanneer we het hele brein in kaart hebben gebracht, ook een verklaring hebben voor het hele geestesleven van de mens, als we er überhaupt in slagen om de hersenen volledig te doorgronden (De Jong & Bem, 2008). Wanneer we geloven dat een verklaring voor álle fenomenen ter wereld besloten ligt in toekomstig wetenschappelijk onderzoek (zoals er dus neurowetenschappers zijn die geloven dat ieder onderdeel van de menselijke psyche te verklaren moet zijn vanuit de hersenen), wat is dan het verschil met geloven in een almachtig opperwezen dat naast de schepper ook een verklaring is voor alle onbegrijpelijkheden in de wereld? Zoals Trudy Dehue in haar boek Betere mensen: Gezondheid als keuze en koopwaar (2014) zegt: ‘Wie anderen kan doen geloven namens de Werkelijkheid te spreken, krijgt bijna net zoveel gelijk aan zijn zijde als wie mensen kan doen geloven dat hij spreekt namens God’. Is

wetenschap de nieuwe religie geworden?

Allereerst: wat is religie eigenlijk? De online versie van Van Dale rapporteert de volgende definitie: ‘Het geheel van plechtigheden, leerstellingen van een godsverering; geloof ’ (Van Dale, 2016a). Voor een verdere verdieping van het begrip kan gewend worden tot Wikipedia, waar het volgende staat: ‘Onder religie wordt gewoonlijk een van de vele vormen van zingeving, of het zoeken naar betekenisvolle verbindingen, verstaan, waarbij meestal een hogere macht, opperwezen of god centraal staat’ (“Religie”, 2017).

Wat betreft het begrip ‘wetenschap’ laat het online woordenboek Van Dale er geen gras over groeien. De definitie wordt genoteerd als ‘het weten, kennis’ (Van Dale, 2016b). Door wetenschap op deze manier te bekijken zien we het eigenlijk als een objectieve entiteit; een verzameling van vaststaande gegevens die we alleen nog maar even hoeven bloot te leggen. Door de wetenschap te zien als een instituut dat de werkelijkheid onthult en deze kenbaar maakt aan de wereld, is het inderdaad mogelijk dat we de wetenschap als een soort religie zien; met de wetenschappelijke tijdschriften als haar testament en de wetenschapper als haar messias.

Dat de wetenschap zonder meer in staat is om de waarheid aan het licht te brengen is een mythe die al vaker ontkracht is, zeker in de psychologie. Van veel onderzoeken blijkt het onmogelijk om ze te repliceren waardoor veel aangenomen theorieën en hypothesen snel weer ontkracht worden (Open Science Collaboration, 2015). Hoewel het niet kunnen repliceren van studies net zo waardevol is in de vergaring van kennis als het wél kunnen repliceren van studies, laat het zien dat de wetenschap niet zonder meer in staat is om de waarheid aan het licht te brengen. Anders dan religie heeft de wetenschap geen allesomvattend verhaal.

Met elk nieuw onderzoek en iedere nieuwe bevinding voegt de wetenschap een nieuw hoofdstuk toe aan haar verhaal en regelmatig blijkt het noodzakelijk om eerdere passages eruit weg te strepen.

Bronnen

- Dawkins, R. (1997). Is Science a Religion? Humanist, 26-29.

- De Jong, H. L., & Bem, S. (2008). Kernthema’s in de Psychologische Wetenschap. Amsterdam: Boom Academic.

- Dehue, T. (2014). Betere mensen: Gezondheid als keuze en koopwaar . Amsterdam: Uitgeverij Augustus.

- Flood, A. (2016). ‘Post-truth’ named word of the year by Oxford Dictionaries. Opgehaald op 17 januari van https://www.theguardian. com/books/2016/nov/15/post-truth-named-word-of-the-year-byoxford-dictionaries/.

- Lamme, V. (2005). De Geest uit de Fles. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

- Open Science Collaboration. (2015). Estimating the reproducibility of psychological science. Science, 349, 943-943.

- Betekenis ‘godsdienst’ (2016a). Van Dale. Opgehaald op 10 januari 2017 van http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=godsdienst &lang=nn/.

- Betekenis ‘wetenschap’ (2016b). Van Dale. Opgehaald op 10 januari 2017 van http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=wetenschap &lang=nn/.

- Religie (2017). Wikipedia. Opgehaald op 10 januari 2017 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Religie/.

Spiegeloog

ook wel meer naar religie dan naar wetenschap wanneer we het brein beschouwen als het antwoord op ieder raadsel van de menselijke geest. Zolang we de wetenschap niet accepteren als verteller van de absolute waarheid is het broodnodig om de wetenschap constant te bevragen. Om de sporen die ze achterlaat in haar zoektocht naar kennis na te trekken, of zo nodig te falsificeren. Alleen zo komen we tot een genuanceerd beeld van de wereld en van onszelf.

Eenieder die in volle overtuiging gelooft dat de wetenschap op een dag alle onbekendheden de wereld uitgeveegd zal hebben, zou er wel eens bedrogen uit kunnen komen. We moeten wetenschap waarderen voor wat zij is: een poging om aan de hand van empirie en methodologie zo goed mogelijk te verklaren hoe de wereld in elkaar steekt. Alle dwaalsporen waar de wetenschap ons brengt tijdens die zoektocht bewijzen precies waarom we haar niet als een nieuwe godsdienst kunnen aannemen: aan het verhaal van de wetenschap zal altijd geschaafd blijven worden. En een zich steeds heruitvindende vertelling is er geen die we als autoriteit kunnen beschouwen. <<

13 Februari 2017

In een speech in 1997 besprak etholoog en evolutiebioloog Richard Dawkins het verschil tussen geloven in religie en geloven in de wetenschap. Hij stelde daarin: ‘Science is not religion and it doesn’t just come down to faith. Although it has many of religion’s virtues, it has none of its vices’ (Dawkins, 1997).

Het verspreiden van verhalen en kennis over de mens, de wereld, en het universum zijn voorbeelden van deugden die zowel in religie als in de wetenschap terug te vinden zijn volgens Dawkins. Maar hij stelt ook dat, hoewel wetenschap en religie dus een aantal kenmerken lijken te delen, wetenschap zich op geen enkele manier bedient van de ondeugden waar religie zich wel schuldig aan maakt. Zo is de kennis die de wetenschap voortbrengt niet gebaseerd op autoriteit, traditie of openbaring, maar methodisch verkregen data.

Zeker in tijden waarin debatten en maatschappelijke discussies worden gekaapt door gevoelens en beeldvorming – de term ‘post truth’ is door Oxford Dictionaries niet voor niets tot woord van 2016 gekozen (Flood, 2016) – kan wetenschap snel afgedaan worden als ‘ook gewoon een mening’. Feiten lijken een ondergeschikte rol te hebben gekregen in een debat dat voornamelijk draait om emoties. In het slechtste geval is het misschien waar dat wetenschap een mening is, maar het is in ieder geval een zeer goed onderbouwde mening. En in het beste geval is wetenschap een construct dat verschrikkelijk dicht tegen de waarheid aan ligt.

Inderdaad heeft het verdwijnen van godsdienst een gat achtergelaten. Een gat dat deels opgevuld wordt met wetenschap. Een geloof in de wetenschap is op veel fronten goed te rechtvaardigen, immers is dat geloof gebaseerd op data, solide methodes om die data te verzamelen en goed doordachte theorieën om de bevindingen mee te kunnen duiden. Het uitgangspunt van wetenschap is om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen. Wetenschap beroept zich niet op een autoriteit of op een historie, maar op verzamelde data en gedachtepatronen die door iedereen met genoeg zin en tijd bevestigd (of ontkracht) kunnen worden.

Dat maakt nog niet dat wetenschap een allesomvattende waarheid in pacht heeft die we ons moeten laten opdringen zonder daar kritisch tegenover te staan. Het maakt nog niet dat we een ongefundeerd geloof in de wetenschap kunnen botvieren, een geloof dat verder en dieper gaat dan daar waar empirie ons brengen wil. We neigen dan misschien

Ivoren Toren Religieverkopers

M

Spiegeloog

14

ijn straat is populair bij allerlei soorten kooplieden.

Vooral goede doelen probeert men met veel enthousiasme aan de man te brengen. De jonge, intelligente verkopers zijn duidelijk getraind door mensen die weten hoe dat moet. Geroutineerd gebruiken ze bewezen effectieve psychologische technieken uit de wetenschappelijke literatuur. Misschien zijn ze wel opgeleid door alumni van onze eigen opleiding.

Als je de verkooptrucs kent, maakt dat je nog niet immuun. Ik heb het niet zo op Greenpeace, maar ik hou wel van mooie natuur, en de Greenpeace-verkoper was zó goed dat hij mijn psychologische verdedigingslinie wist te slechten. Foot-in-the-door, cognitieve dissonantie, framing; die jongen had het helemaal begrepen. Voor ik het wist was ik donateur van een organisatie die ik eigenlijk niet zie zitten.

Het enige waarbij mij overhalen echt niet lukt, is het geloof. Vorige week nog belden er twee mensen bij mij

Februari 2017

aan. Of ik een bijbel wilde, zodat ik met God in contact kon komen. Ik zei dat ik het niet zo op God heb. De religieverkopers suggereerden dat dat zou kunnen veranderen als ik mij in het Woord zou verdiepen. Ik antwoordde dat het onwaarschijnlijk is. Ik zie God juist niet zitten, omdát ik de Bijbel goed gelezen heb.

Ik ben niet religieus opgevoed, maar toen ik dertig was wilde ik wel eens weten wat de mensen er nu in zien, dat geloof, waarop ik de Bijbel ben gaan bestuderen. Ik was verbijsterd. Het Opperwezen bleek kleinzielig, wraakzuchtig, jaloers, en vooral ontzettend wreed. Hij laat de kinderen van de trouwgelovige Job ombrengen, om aan de duivel te bewijzen dat Job dan nog steeds trouw aan hem zal blijven. Hij nagelt om volstrekt onduidelijke redenen zijn enige zoon aan het kruis. Met de zondvloed roeit hij in razernij vrijwel de hele wereldbevolking uit, omdat het hem niet aanstaat hoe de mensen zich gedragen, vervolgens zet hij een regenboog neer, om zichzelf eraan te herinneren dat hij zich in moet houden als hij nog eens zo’n driftbui krijgt. Op meerdere plekken in de Bijbel zet God opzettelijk anderen aan tot aanranding en moord van onschuldige mensen.

Het gewelddadige gedrag van God is natuurlijk geen geheim, en het is daarom interessant om te zien hoe gelovige mensen met dit feit omgaan. Sommigen negeren het, anderen relativeren het, en weer anderen hebben de Bijbel gelezen zonder dat het hen opviel dat de hoofdpersoon een schurk is (tamelijk bizar, trouwens). Wat mij betreft is angst toch de meest rationele reactie. Ik bedoel: als de God van de Bijbel echt bestaat, dan moet je peentjes zweten. Want als je hem niet aanstaat, dan aarzelt hij niet – dus voor je het weet zijn je kinderen dood of heb je een ongeneeslijke ziekte. Als ik geloofde, zou ik dus godvrezend zijn, en niet zo’n beetje ook.

De religieverkopers aan de deur voelden dat slecht aan. In plaats van in te spelen op mijn angst, probeerden ze mij ervan te overtuigen dat God mij liefheeft. Dat werkt natuurlijk niet bij iemand die twijfelt of het Opperwezen überhaupt over een functioneel geweten beschikt. De amateurs hadden duidelijk weinig kennis van de psychologische literatuur en bleven zinloos doordouwen tot ik de deur voor hun neus dichtsloeg. Een gemiste kans, natuurlijk. Als ik van de religie was, dan zou ik mijn verkopers maar eens naar dat trainingscentrum van Greenpeace sturen.

Denny Borsboom

Paranormaliegbeest ‘Geloof jij in God?’ ‘Nee, maar ik denk wel dat er íets is.’ De nuchtere Nederlander bedient zich graag van deze uitspraak. De nuchterheid leidt hem naar zijn seculaire wereldbeeld, maar om toch niet als een boer over te komen voegt hij een vleugje spiritualiteit toe aan de mix door te geloven dat er ‘iets’ is. En God mag weten wat dit ‘iets’ is.

e morbide drang naar een connectie met hogere sferen is zelfs overgewaaid naar de Engelse taal waar zij het – I kid you not – Ietsism noemen (“Ietsism”, 2016). Het komt in vele vormen en maten, en praten met de doden is zo’n iets. In tegenstelling tot ‘de klassiekers’ (christendom, islam, hindoeïsme, et cetera) waar men zich massaal voor naar een daarvoor bestemde locatie begeeft om ere te doen aan hun god, betreden vele huidige hogere machten op gunstige tijden je woonkamer. Voor je het weet zit je naar een tv-programma te kijken dat een combinatie is tussen Lucky Letters en galgje. ‘Heb je een bekende waarvan de naam begint met een “N” of een “J”?’.

krachten kunnen laten testen in een wetenschappelijk gecontroleerde omgeving. Als hieruit blijkt dat er geen wetenschappelijke verklaring is voor de beweringen die ze doen, zijn ze in één klap miljonair. Verrassend genoeg is het Derek Ogilvie niet gelukt om voor de test van Randi te slagen (Nienhuys, 2007). Erg groot kwam dit niet in het nieuws, want dat zou ongetwijfeld een slok op een borrel hebben gescheeld in termen van kijkcijfers voor RTL.

In 2014 kwam de documentaire An Honest Liar uit op Netflix waarin de missie van Randi – om af te rekenen met al het paranormale – te zien is (Weinstein, 2014). Hierin zegt hij dat elke paranormale claim een trucje is. Als iemand bijvoorbeeld met magische krachten een lepel kan buigen door Char Margolis heeft zichzelf een techniek eigen gemaakt er alleen maar overheen te wrijven, doet Randi dat met alle die cold reading heet en is een tijd lang op de Nederlandse liefde exact na en vertelt hij hoe hij dit heeft gedaan. Grote tv geweest met haar eigen programma: Char, het medium. charlatans werden op Eigenlijk is het heel knap deze manier door Randi wat ze deed. Ze plaatst ontmaskerd. Naast Uri gerichte gokken, wacht Geller – in de epiloog minuscule reacties van - De lijst van steenrijke profeten haar slachtoffers af en van de documentaire is lijkt onuitputtelijk te zijn reageert daar pijlsnel op. heel subtiel te lezen dat hij tegenwoordig mesZe gebruikt hierbij presensets verkoopt op Tell cies de juiste taal, zodat Sell – heeft Randi ook een vraag ook als statement gezien kan worden, waardoor het lijkt alsof ze het antafgerekend met Peter Popoff. Popoff is een zelfbenoemde profeet en Charismatic Christian, die met zijn charisma dus woord al weet (“How to Cold Read”, 2016). Helaas claimt ze in hedendaagse wonderen kan verrichten (“Peter Popoff ”, 2016). contact te staan met de doden. Ze is nu alweer een tijdje van Schreeuwend preekt en spreekt hij in volle Ziggo Domede buis, maar dit hiaat werd snel opgevuld door een soortgeachtige zalen. Kanker, reuma en auto-immuunziektes, niets lijke paranormaal begaafde. is te gek voor Popoff. Wonder na wonder schudt hij uit zijn mouw, waarbij hij ook nog eens de namen en adressen van de De kinderfluisteraar Derek Ogilvie heeft ook toegang tot gedupeerden op weet te dreunen. Toen Randi met een radiodimensies waar wij het bestaan niet vanaf weten. Hij was ontvanger in het publiek ging zitten ving hij een signaal op. echter zo overtuigd van zichzelf dat hij de Million Dollar Hiermee hoorde hij hoe Popoff alle benodigde informatie Challenge aanging (“James Randi Educational Foundation”, 2015). via een oortje live toegespeeld kreeg door zijn vrouw. Deze Dit is een onderzoek van de illusionist James ‘The Amazing’ informatie hadden de wanhopige gelukszoekers even daarRandi, waarbij mensen met paranormale claims hun hogere

15 Februari 2017

D

Spiegeloog

Tekst: Vincent Siderius

voor op gebedskaartjes geschreven. Heterdaad noemen we dat, behalve als de vrouw van Popoff letterlijk een goddelijk wezen is. Een jaar hierna verklaarde Popoff zichzelf failliet (“Peter Popoff ”, 2016).

Spiegeloog

16

Randi is in 2015 gestopt met de Million Dollar Challenge omdat het overgrote deel van de mensen die hieraan wilde participeren weigerde om aan de wetenschappelijke voorwaarden te voldoen, maar toch eisten om direct ter plaatse getest te worden. ‘We can no longer justify the resources to interact with these people,’ aldus de inmiddels 88-jarige Randi (“JREF status”, 2015). Maar niet getreurd voor de aspirant bovennatuurlijke, er staan wereldwijd op dit moment 21 gelijksoortige prijzen open waarmee in totaal 2,3 miljoen dollar opgehaald kan worden (“List of prizes for evidence of the paranormal”, 2016).

Tot op de dag van vandaag is nog geen een van deze prijzen daadwerkelijk geclaimd, hetgeen erg logisch is, maar niet om de voor de hand liggende reden. De paranormaal begaafden hebben het geld namelijk niet nodig. De lijst van steenrijke profeten lijkt onuitputtelijk te zijn (Admin, 2015). Ik ben op een gegeven moment gestopt met zoeken, onder andere omdat ik er redelijk gedeprimeerd van werd. Het spectrum van de rijkdom waar deze moreel verwerpelijke mannen goed voor zijn, varieert tussen een paar schamele miljoenen tot 1,2 miljard aan de top. Ze lijken hiermee zowaar rijker dan hun baas, God. Ook Peter Popoff prijkt op de lijst. Met een hedendaags vermogen van 100 miljoen dollar, verkregen met het gratis weggeven van flesjes Miracle Spring Water en Miracle Manna, gevolgd door een stortlading aan e-mails waarin staat dat je geld naar hem moet overmaken omdat het water anders niet werkt (Admin, 2015).

Februari 2017

Ondanks het herhaaldelijk aantonen van het fictieve karakter van de vele gaven en giften blijven mensen erin geloven, zelfs wanneer ze zo overduidelijk in de maling worden genomen zoals in het geval van de radiocommunicatie van Peter Popoff. Bij Popoff zijn de gelovigen voornamelijk mensen die zich in een relatief uitzichtloze situatie bevinden, bijvoorbeeld door extreme schulden. Het kleine beetje geld dat ze nog hebben, sturen ze op in de hoop dat hun leven een positieve draai krijgt (Poppy, 2016). Uit onderzoek blijkt dat wanneer mensen een gebrek aan controle ervaren, ze structuur gaan zoeken in de wereld om zich heen. Of dat dan daadwerkelijke of ingebeelde patronen zijn, maakt niet uit (Choi, z.j.). Wanneer men tegen een ondraaglijke berg schulden of ongeneeslijke ziekte aankijkt is deze ervaren controle ver te zoeken; de wanhoop is dan sterker dan de ratio.

Niet alleen mensen die laag bij de grond zitten trappen in de val van de paranormaal begaafden. Een mens houdt niet van onzekerheid en wil de wereld om zich heen begrijpen.

Wanneer bepaalde zaken niet rijmen met hoe een persoon denkt dat de wereld in elkaar zit en paranormale of bovennatuurlijke krachten zijn het missende puzzelstukje in de belevingswereld, wordt dit maar al te graag geaccepteerd als waar. Ambigue gedachtes, die in het algemeen het liefst

worden vermeden, worden hiermee opgelost, en het nare gevoel dat hiermee gepaard gaat verdwijnt (Choi, z.j.). Wat hieraan bijdraagt is het feit dat we het erg moeilijk vinden om te accepteren dat het universum willekeurig is (Robson, 2014). Helaas is de wereld geen meritocratie, maar meer een pokerspel; je hand kan nog zo goed zijn, als de kaarten voor de ander beter vallen kan hij al je fiches winnen. En het is lastig hier complete vrede mee te hebben.

Iedereen moet kunnen geloven waar hij of zij in wil geloven.

Alleen geloven is iets anders dan oplichterij. Als jij gelooft in yeti’s, het monster van Loch Ness, of het vliegend Spaghettimonster is dat helemaal prima. Wanneer het minder prima wordt, is als je ineens met een collectebus langs komt met de vraag of mensen willen doneren, omdat die arme beestjes ook te eten moeten krijgen, en de opbrengsten vervolgens in eigen zak steekt. Elk hedendaags paranormaal persoon lijkt geld te willen verdienen met zijn gave, maar de gemene deler van zo’n beetje al het goddelijke is toch dat altruïsme boven egoïsme en hedonisme geplaatst hoort te worden? En juist deze regel wordt consequent door het gilde der paranormalen verbroken. Niets is dus misschien toch beter dan iets. <<

Bronnen

- Admin (2015). Opgehaald op 19 december 2016 van http:// dustoffthebible.com/Blog-archive/2015/10/28/15-religious-leadersthat-make-more-money-getting-out-of-bed-than-youll-make-all-year/.

- Choi (z.j.). Opgehaald op 2 januari 2017 van https://braindecoder.com/post/the-psychology-of-believing-in-the-paranormal-1133424949/.

- “Ietsism” (2016). Opgehaald op 19 december 2016 van https:// en.m.wikipedia.org/wiki/Ietsism/.

- “How to Cold Read” (z.j.). Opgehaald op 19 december 2016 van http://www.wikihow.com/Cold-Read/.

- “James Randi Educational Foundation” (2015). Opgehaald op 19 december 2016 van http://web.randi.org/home/jref-status/.

- “JREF status” (2015). Opgehaald op 19 december 2016 van http://web.randi.org/home/jref-status/.

- “List of prizes for evidence of the paranormal” (2016). Opgehaald op 19 december 2016 van https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ prizes_for_evidence_of_the_paranormal/.

- Nienhuys (2007). Opgehaald op 19 december 2016 van http:// www.skepsis.nl/blog/2007/11/babyfluisteraar-derek-oglivie-ontmaskerd-door-randi/.

- “Peter Popoff ” (2016). Opgehaald op 19 december 2016 van https://en.wikipedia.org/wiki/Peter_Popoff/.

- Poppy (2016). Opgehaald op 3 januari 2017 van http://www. csicop.org/specialarticles/show/the_woman_who_took_on_popoff_ the_hidden_story_of_crystal_sanchez_the_peter_/.

- Robson (2014). Opgehaald op 3 januari 2017 van http://www. bbc.com/future/story/20141030-the-truth-about-the-paranormal/.

- Weinstein (2014). An Honest Liar.

Camera Obscura Tekst: Jelmer Hoogland

vliegen de scenes met een échte serieuze ondertoon voorbij waarna er al snel weer plaats gemaakt voor grappen en luciditeit, ongemakkelijke grappen weliswaar. Een rouwende man die brieven naar de dood schrijft is nu eenmaal niet om te lachen.

Daarentegen zit het plot goed in elkaar. Hoewel ik me in het begin afvroeg of en waar de door elkaar lopende verhaallijnen elkaar zouden ontmoeten, vielen alle puzzelstukjes uiteindelijk op hun plek. Aan de andere kant is het bijzonder te noemen dat naast het feit dat Howard diep in de put zit, ook Whit, Claire en Simon zo hun eigen problemen hebben. Misschien nog wel meer bijzonder is de ontwikkeling dat óók zij weten om te gaan met hun problemen, geholpen door de acteurs die ze inhuurden om juist Howard en hun bedrijf te helpen. Dit geeft de film enige ongeloofwaardigheid, maar hé, dan hebben we het nog niet gehad over de geloofwaardigheid van een gemiddelde actiefilm. Zo erg is deze film dan ook weer niet.

Collateral Beauty verhaalt op een bijzondere manier over de dood en wat het als nabestaande met je kan doen. Over hoe je – hoe wrang het ook lijkt – op zoek moet gaan naar bijkomstige schoonheid wanneer je een dierbare verliest. Dat je op zoekt moet gaan naar het licht, om ietwat zweverig te doen. De film geeft ongetwijfeld stof om over na te denken, maar wist me moeilijk helemaal in zijn greep te houden. Dit was deels vanwege het matige realistische beeld in het plot, maar ook vanwege de missende serieuze ondertoon. Desondanks is het een mooie en ook een tikkeltje magische film.

Regie: David Frankel Deze film is nu te zien in de bioscoop.

17 Februari 2017

B

ijkomstige schoonheid zou niet zelden een misplaatste term zijn wanneer een familietragedie je treft. Net zoals een dominee na het overlijden van je geliefde tegen je kan zeggen dat ‘de tijd van degene is gekomen’, kunnen zulke ongetwijfeld goedbedoelde steunbetuigingen je woedend maken als je rouwt, hoewel ze als troostend zouden moeten worden ervaren. Dit overkomt ook Howard Inlet (Will Smith), het centrale personage in Collateral Beauty.

Als succesvol zakenman en mede-eigenaar van een advertentiebureau spreekt Howard vaak over wat volgens hem onderdelen zijn van de succesformule van het bedrijf, namelijk liefde, tijd en dood, of de drie abstracties: ontastbare begrippen. Howard wordt echter met een hele andere betekenis van die abstracties geconfronteerd als zijn jonge dochtertje komt te overlijden. Het stort hem in een depressie, waar niet alleen hij, maar ook zijn bedrijf onder lijdt.

De andere belangrijke aandeelhouders van Howards bedrijf, Whit (Edward Norton), Claire (Kate Winslet) en Simon (Michael Pená) bedenken een radicale oplossing om het bedrijf, en met een beetje geluk ook Howard, te redden. Een man die brieven richt aan ‘liefde’, ‘tijd’, en ‘dood’ moet immers wel tot rede gebracht worden. Ze schakelen de hulp van drie toneelacteurs in om Howard te confronteren met de tastbare vorm van liefde, tijd en dood.

In de nogal hakkelende poging van de compagnons wordt met een flinke scheut lichtvoetigheid getracht het probleem dat voor hen ligt te reduceren. Alleen de vrouw in het gezelschap lijkt de ernst van de situatie te willen inzien. De afwisseling tussen drama en humor gaat vaak op een ongemakkelijke manier hand in hand (misschien ook wel een goede weerspiegeling van de realiteit), en zeker in het begin

Spiegeloog

Collateral Beauty

?

Wist je dat...

Tekst: Rosie Zheng

...het Disneyfiguur Ursula gebaseerd is op de iconische dragqueen Divine? Volgens Ron Clements, een van de regisseurs van De Kleine Zeemeermin, zou Divine precies bij het karakter van Ursula passen: ‘Ze was extravagant en dramatisch.’ Eveneens onthulde hij dat een van de schrijvers van het Disneyverhaal, Howard Ashman, Divine kende en de animator schetsen liet maken die gebaseerd waren op de dragqueen. John Musker, de andere regisseur, vertelde dat Ursula ‘een kleine mix was van Divine en Joan Collins’.

Spiegeloog

18

...in 1631 twee Londense bijbeldrukkers per ongeluk het woord ‘not’ weglieten bij het zevende gebod waardoor er ‘Thou shalt commit adultery’ kwam te staan?

Het is mogelijk om een kopie van deze bijbel te kopen voor 99.500 dollar. Er waren duizend kopieën gemaakt, waarvan de meesten zijn vernietigd. Alleen een handjevol overleefde en slechts één hiervan is te koop.

Februari 2017

...het woord ‘clitoris’ Grieks is en ‘hemels en goddelijk’ betekent? Daarnaast hebben vrouwen een plek genaamd de g-spot. Door deze te stimuleren kunnen vrouwen ejaculeren. Het vocht waarmee vrouwen ejaculeren heet in de rituele praktijk ‘Amrita’ en betekent ‘goddelijk nectar’. Iedere vrouw heeft dus wat goddelijks in zich.

...geestelijken pas sinds een jaar of vijfhonderd koffie mogen drinken? Toen koffie in de zestiende eeuw naar Europa kwam, oefenden geestelijken druk uit om koffie te verbieden. Zij geloofden namelijk dat dit een satanistische drank was. Paus Clemens VII nam echter een slokje, verklaarde dit goedje als heerlijk, en grapte zelfs dat het gedoopt moest worden.

...de Latijnse naam van de cacaoboom ‘Theobroma cacao’ is en deze naam ‘eten van de goden’ betekent?

Uit een studie uit 2004 bleek dat maar liefst 70% van de mensen hun toegangswachtwoord lieten zien in ruil voor een reep chocola. Dat laat zien wat er al niet allemaal bereikt kan worden met dit goddelijke voedsel.

...de Bijbel het meest gestolen boek ter wereld is? De belangrijkste reden waarom mensen de Bijbel stelen is omdat zij vinden dat het heilige boek gratis zou moeten zijn. Gods waarheid moet immers altijd beschikbaar zijn en mag geen geld kosten. Dit is echter in strijd met het Bijbelse gebod ‘U zal niet stelen’.

Mededelingen Mededelingen voor nummer 381 kunnen tot 20 februari 2017 worden ingeleverd, liefst via e-mail. De redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten. Nummer 381 komt begin maart uit.

Spiegeloog

20

Het SPS-NIP is het studentenorgaan van het Nederlands Instituut van Psychologen en organiseert voor de student interessante activiteiten.

Adres: Arthur van Schendelstraat 650 3511 MJ Utrecht Website: www.psynip.nl.

Donderdag 9 februari 16:30 - 17:30

SPS-NIP leden: gratis toegang Niet-leden: €3,50

De Psychologie van Geheimen

Februari 2017

Altijd al willen weten waarom mensen geheimen hebben en wat voor last het met zich meebrengt om een geheim te dragen? Dan is deze lezing iets voor jou! Op 9 februari mogen wij dé specialist op het gebied van de psychologie van geheimen verwelkomen: Andreas Wismeijer.

Aanmelding via site: https://www.psynip.nl/actueel/ agenda/stedelijk-bestuur-uva-psychologie-geheimen/ Locatie: James Watt Zaal (UvA), Amsterdam Colloquiumpunten: Ja

SPUI25 is een academisch-cultureel centrum aan het Spui in Amsterdam. Het is een levendig podium dat een verbinding vormt tussen de Universiteit van Amsterdam en de wereld van de culturele praktijk in de breedste zin. De volledige agenda staat op www.spui25.nl (vooraf aanmelden).

CREA is het cultureel studentencentrum van de Universiteit en Hogeschool van Amsterdam. CREA organiseert onder andere cursussen, workshops, voorstellingen en lezingen.

Adres: Nieuwe Achtergracht 170 1018 WV Amsterdam Inlichtingen: 020 5251400. Website: www.crea.uva.nl.

Vrijdag 10 en zaterdag 11 februari 20:30

Studenten: €7,Overigen: €10,-

Goedkoop Cabaret Op het nummer 1 cabaret try-out podium van Nederland (en Mars) ontdek je nieuw materiaal van aanstormende professionele cabaretiers. Eerlijk, ongepolijst en rauw. Zonder kunstmatige geur-, kleur- en smaakstoffen. Drie cabaretiers met ieder 30 minuten kakelvers materiaal. Nu de sneak preview, straks in de theaters Vrijdag: Zaterdag: - Pieter Jouke - Jennifer Evenhuis - Pauline Cornelisse - Van der Laan en Woe

Pakhuis de Zwijger is een unieke culturele organisatie die sinds de deuren in 2006 werden geopend is uitgegroeid tot hét onafhankelijke platform van en voor de stad Amsterdam en haar inwoners.

Adres: Piet Heinkade 179 1019 HC Amsterdam.

De volledige agenda staat op www.dezwijger.nl (vooraf aanmelden).

De Wandelgang Tekst & Foto’s: April te Spenke

Door gelovigen wordt God gezien als een bovenmenselijke entiteit die verantwoordelijk wordt gehouden voor bepaalde aspecten van de werkelijkheid. Om te kijken welke (boven)menselijke vaardigheden studenten zouden willen hebben, vroeg Spiegeloog: ‘Voor welke vaardigheid zou jij vijf jaar van je leven geven?’

Spiegeloog

Tanja: ‘Ik zou willen dat ik gedachten kon lezen. Die vaardigheid zou ik wel aan en uit willen kunnen zetten, omdat ik denk dat het ook een belemmering kan zijn. Soms zijn gedachtes van mensen vluchtig en ongeremd, en als je hier dan net op dat moment toegang tot hebt, kan dat een verkeerd beeld geven van die persoon. Gedachtelezen zou wel van pas komen bij bijvoorbeeld sollicitaties, dan weet je gelijk waar je aan toe bent.’

22 Februari 2017

Cindy: ‘Ik zou vijf talen willen beheersen. Laatst was ik met mijn vriend in Parijs en hij kon vloeiend Frans, terwijl ik mij achter een Engelse menukaart schuilhield. Op dat moment had ik ook wel foutloos Frans willen kunnen spreken. Ik merk tijdens mijn werk hoeveel toeristen er zijn en daarom zou ik graag moeiteloos en snel willen kunnen switchen van taal.’

Floris: ‘Ik zou wel altijd het goede antwoord willen weten: dan hoef ik niet meer te leren voor tentamens. Wel zou het lastig kunnen zijn als ik bijvoorbeeld een vriend zou helpen met een depressie. Het is dan handig om te weten wat je tegen diegene moet zeggen, maar soms moet je niet afgaan op het goede antwoord in het algemeen, maar het goede antwoord voor die persoon.

Soms is het nou eenmaal nodig een witte leugen te vertellen.’

Jan: ‘Goed publiekelijk spreken is iets wat ik zou willen kunnen. Ik heb van kleins af aan een licht spraakgebrek en ik stotter een beetje. Gelukkig is dat door de jaren heen minder geworden. Ik zou wel de ontspannenheid en moeiteloze manier van spreken willen hebben van Obama. Ook vind ik het echt knap hoe Rutte zonder digitale hulpmiddelen een uur lang mensen toespreekt.’

Kim: ‘Ik wil een ultiem doorzettingsvermogen hebben. Soms ben je een hele dag bezig met studie en heb je weinig wilskracht om daarnaast nog sociale activiteiten te doen. Ik zou willen dat ik alles wat ik wil, kan doen en kan bereiken. Het zou fijn zijn om alles binnen een bepaalde tijd te realiseren.’

Nadine: ‘I would want the ability to stop time. It has occurred to me that certain times I wanted to stay in the moment just to enjoy myself a little longer. But when I stop time for myself, I want the whole world to stop as well because I wouldn’t want to miss other activities. I am an exchange student from Manchester, England, and by the end of this month I have to go back, but I do not want to.’

Spiegeloog

Fien: ‘Ik wil onuitputtelijke energie hebben. Dan kan ik elke avond uitgaan, tot laat gezellig wat drinken en ook nog studeren. Ik moet wel zeggen dat ik niet iemand wil zijn die nooit slaapt, want als iedereen slaapt behalve ik zou ik me gaan vervelen. Ik wil gewoon niet veel slaap nodig hebben: ik zou willen dat ik aan vijf uur per nacht genoeg heb.’

Emke: ‘Ik wil kunnen teleporteren. Dan zou ik direct naar een zonnige bestemming gaan en een cocktail drinken op het strand. Wanneer ik op vakantie wil gaan of een weekendje weg, denk ik heel rationeel na en dus zou ik niet heel snel vertrekken. Als ik zou kunnen teleporteren scheelt dat zo veel tijd; ik denk dat ik er dan veel sneller even op uit zou gaan, zelfs maar voor een uurtje.’

Lara: ‘Ik zou de mogelijkheid willen hebben om op twee plekken tegelijkertijd te zijn. Dan zou ik bijvoorbeeld kunnen leren voor een tentamen, maar in diezelfde tijd ook kunnen werken om geld te verdienen. Het lijkt me fijn om dan vervolgens voldoende tijd te hebben om gezellig wat te drinken met vriendinnen zonder dat andere dingen eronder lijden.’

23

Februari 2017

Marios: ‘Alle Europese talen beheersen lijkt mij geweldig. Ikzelf ben half Grieks en spreek de taal wel goed, maar niet zo goed als Nederlands of Engels. Wanneer ik op vakantie ben merk ik dat ik graag betrokken ben bij de cultuur in dat land en doordat ik de taal niet beheers blijft die betrokkenheid oppervlakkig. Ik zou wel wat meer controle over verschillende talen willen hebben zodat ik meer diepgang in sociaal contact krijg en zo de cultuur beter kan begrijpen.’

Bacchus Ik ben Goddelijk

D

e winter is in volle gang en de lente komt steeds dichterbij. Oude relaties gaan uit en nieuwe zijn in zicht. Ook ik heb mij overgegeven aan de ingebakken wens mij veilig te voelen in deze – voor mij tot dusver onbekende – wereld van liefdesverhoudingen en heb zowaar een vaste relatie. Sindsdien merk ik dat mensen een soort druk lijken te voelen om iets te moeten vinden van een nieuwe liefdesverhouding. Zij geven dan in een enkele zin een samenvatting van mijn relatie.

Het is aan de ene kant leuk dat mensen zich al heel snel betrokken voelen bij mijn nieuwe liefdesbetrekking, maar het heeft ook nadelen om al deze bevindingen te horen. Laatst zei iemand tegen mij: ‘ik hoor het al, jij bent echt de man in je relatie.’ Ik heb toen gegrinnikt en het van mij afgeschud, maar blijkbaar niet helemaal. Waarom heb ik mij die dag beziggehouden met die ene zin, terwijl ik ook had kunnen nadenken over hoe ik mijn nieuwe huis ga inrichten? Waarom wordt er vanuit gegaan dat er een man-vrouw-verdeling in de relatie is en waarom kan ik niet zowel de man als de vrouw zijn? Of moet er altijd een rolverdeling zitten in een verbintenis tussen twee mensen? Dit zijn mijn eigen hersenspinsels die ik niet zelf kan beantwoorden, maar ik houd me dan ook liever bezig met de vraag waarom iemand mij gelijk in het hokje ‘man in de relatie’ moet plaatsen.

Het is niet onbekend dat wij mensen van categoriseren houden. Het is zelfs nodig om de wereld om ons heen beter te begrijpen. Het maken van categorieën in het brein zorgt ervoor dat we informatie op basis van onze eigen percepties en ervaringen reduceren zodat het behapbaarder is. Het zogenaamde ‘hokjesdenken’ is dus eigenlijk heel

erg handig om complexe informatie te versimpelen, maar kan ook leiden tot stereotypering of een foute generalisatie. Bijvoorbeeld de generalisatie dat er in elke relatie een man-vrouw-verdeling is.

De enige entiteit waarvan ik weet dat die niet in een enkel hokje kan worden geplaatst en tegelijkertijd ook in alle hokjes, is God. De overeenkomst tussen mij en God in dit scenario – ik vergelijk mezelf nu inderdaad even met God – is dat iedereen de vrijheid heeft om zijn eigen hokje te maken, maar het verschil zit hem in het feit dat ik tastbaarder ben dan een god. Hiermee bedoel ik dat ik, in tegenstelling tot een god, stoffelijk ben. Misschien zijn mensen juist meer geneigd om mij in hokjes te plaatsen omdat ik grijpbaar ben en ontstaat daaruit de neiging om mij nog concreter te maken. Ik weet uit eigen ervaring dat het soms fijn is om complexe informatie te versimpelen, maar het is minder fijn om informatie permanent te categoriseren waardoor je er niet meer op een andere manier naar kan kijken. De wereld verandert elke dag en het zou zonde zijn om hierin niet mee te gaan en je te beperken tot categorieën.

Wat ik met dit alles wil zeggen is dat ik mij nu wel heb neergelegd bij het feit dat een buitenstaander mij kan zien als de man in de relatie, maar ik zie mezelf liever niet in dat soort hokjes. Waarom zouden we ons limiteren tot een bepaalde categorie? God wordt ook niet geplaatst in een mannelijk of vrouwelijk hokje, dus waarom zou ik mij wel een soortgelijke categorie laten aanpraten? Ik denk dat iedereen wel wat meer van alle hokjes thuis mag zijn. Liever gezegd: ik denk dat iedereen wel wat goddelijker mag zijn.

April te Spenke