NFO GEEL stadsmagazine
extra editie - april 2022
Geel,
Barmhartige Stede
10 16 18 24
UNESCO-erkenning Gheelamania Sint-Dimpna Ommegang Expo ‘Zot van Dimpna’ © Bert De Deken
Jaargang 55
Zorgzame Gelenaars op de cover
Beste Gelenaar
G
eel is dé zorgstad van de Kempen, dat is al eeuwen zo en het maakt ons bijzonder trots! Onze stad wordt de ‘Barmhartige Stede’ genoemd, een verwijzing naar de gezinsverpleging die we sinds de vroege middeleeuwen kennen. Deze zorg behoort tot ons DNA, het is en blijft nog steeds de rode draad doorheen alles wat in Geel met zorg te maken heeft. Van heinde en ver komen mensen ons concept van inclusieve zorg bekijken. Bezoekers kunnen hun oren niet geloven als deze warme opvang van mensen met een psychische problematiek voorgesteld wordt.
Ann, haar zoon Warre en Robert (midden) krijgen terecht een plaats op de cover van deze extra InfoGeel. Ann Peetermans vangt al vijf jaar met veel zorg psychiatrische patiënten op.
Op 30 maart 2022 diende de Vlaamse overheid een aanvraag in bij UNESCO om de Geelse gezinsverpleging én de Sint-Dimpnaverering te laten erkennen als immaterieel erfgoed. Wauw! In 2023 valt de uiteindelijke beslissing, we hopen dat jij tot dan al zeker mee duimt? Na twee jaar uitstel door corona, kunnen dit jaar de vijfjaarlijkse Dimpnadagen opnieuw doorgaan. De Sint-Dimpna Ommegang is geagendeerd op haar naamdag zondag 15 mei, misschien loop je wel mee in de Ommegang? Kom je trouwens ook kijken naar het totaalspektakel Gheelamania? Deze tradities ter ere van de Geelse patroonheilige gaan al jaren mee en we dragen ze nog steeds een enorm warm hart toe.
“Robert maakt gewoon deel uit van ons gezin. Ik behandel hem als mijn zoon.”
INHOUD
In dit speciaal themanummer van InfoGeel kom je alles te weten over de Geelse gezinsverpleging (over de grenzen heen), het UNESCO-dossier, de bijzondere expo’s Zot van Dimpna, Dimpna Verbeeldt en wat er zich achter de schermen van de Dimpnadagen afspeelt. Veel leesplezier, ik hoop je zeker en vast ergens tegen te komen tijdens onze Dimpnadagen! Vera Celis
2
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
4
De legende
16
Dorien en Marie: Gheelamania
6
Al zes jaar een warm gastgezin
18
Sint-Dimpna Ommegang
10
UNESCO-erkenning
20 Trouwe vrijwilligers
12
Ellen Baxter, een kijk van buitenaf
24 Expo ‘Zot van Dimpna’
14
Dimpna in de wereld
26 Activiteiten in de kijker
© Bert De Deken
april 2022 I
3
De legende van Sint-Dimpna
Volgens de legende wordt de Ierse prinses Dimpna door haar moeder christelijk opgevoed. Haar vader, de Ierse koning, blijft het heidendom trouw.
Na de dood van haar moeder wil de ontroostbare koning zijn eigen dochter huwen. Dimpna weigert. Ze vlucht weg van haar krankzinnige vader en verlaat met een klein gezelschap Ierland.
bijbel
christelijk opgevoed
kroon
Ierse prinses Na een lange reis bouwt ze in Geel een nieuw bestaan op. De koning zendt ondertussen zijn soldaten uit om zijn dochter te vinden. Na enige tijd vinden zijn boodschappers haar in Geel.
duivel
krankzinnige vader
zwaard De koning reist zijn dochter achterna. In Geel aangekomen doet hij nogmaals een huwelijksaanzoek. Weer weigert Dimpna. Uitzinnig van woede onthoofdt de koning daarop zijn eigen dochter.
4
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
vader onthoofdt Dimpna
Wist je dat ... ... in de zeventiende eeuw de Gelenaars Sint-Dimpna vereerden met tientallen processies per jaar op feestdagen zoals Pasen, Hemelvaart en Pinksteren, maar ook op 15 mei en 30 mei, de dag waarop Dimpna zou onthoofd zijn.
april 2022 I
5
had een kapperszaak en Jacqueline kwam vaak langs om met de hond te gaan wandelen. Ze is behoorlijk zelfstandig en dat was belangrijk, omdat we toen allebei nog werkten.” De dochters reageerden meteen enthousiast. Zorgzaamheid zit hier in de genen.
Al zes jaar een warm gastgezin Nog steeds zetten meer dan 150 gezinnen in Geel en de buurgemeenten hun hart en hun huis open voor een psychisch kwetsbare medemens die niet zelfstandig kan wonen. Wat door de buitenwereld vaak als iets buitengewoons wordt beschouwd, is voor die gezinnen de normaalste zaak van de wereld. Dat blijkt ook uit het verhaal van Carine en Jos bij wie zes jaar geleden Jacqueline kwam inwonen. “Ik ben nog altijd dezelfde vrouw en ik denk dat Jacqueline ook nog altijd zichzelf is. Hier moeten we ons niet in bochten wringen om het gezellig te houden”, zegt Carine.
Het gesprek maakt al snel duidelijk dat we in Winkelomheide in een warm nest zijn beland. Toen de twee dochters de deur uit waren en aan een eigen gezin begonnen, kwam Carine met het idee om pleegouder te worden. Ze had in het dorp nooit anders geweten dan dat er pleeggasten waren en Jos groeide op in een Geels pleeggezin. Bij hem thuis in Larum waren “onze” Pol en “onze” Pier de kostgangers. Vader ging in de
6
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
fabriek werken en de twee gasten vonden een zinvolle tijdsbesteding in de grote tuin: zaaien, wieden en voor de dieren zorgen. Er is nog een leuke anekdote die Jos lachend meegeeft: toen hij nog een baby was, duwde Pol hem in de kinderwagen door het dorp en hij probeerde iedereen te doen geloven dat het zijn kind was. Dat een kostganger alleen op stap ging met een kleine spruit, was geen punt. In Geel is dat gewoon zo.
Toen Carine zich kandidaat stelde voor het pleegouderschap had ze al de hoop dat Jacqueline in huis zou komen. Maar een pleeggast kies je niet zelf en dus werd de gebruikelijke procedure via het OPZ Geel doorlopen. Uiteindelijk was er de juiste match en kwam Jacqueline inwonen. “We kenden elkaar al lang,” zegt Carine: “Ik
“We hebben allemaal warme contacten en een veilige thuis nodig.”
Natuurlijk was het in het begin wennen, bijvoorbeeld als er afspraken gemaakt moesten worden, herinnert Carine zich. “Jacqueline is tien jaar ouder dan ik en ik vond het moeilijk om huisregels op te leggen zoals ik dat met mijn dochters deed, bijvoorbeeld over een uur van thuiskomen. Ik merkte echter dat het voor haar net goed uitkwam dat er duidelijke afspraken zijn, omdat zij die structuur nodig heeft en erg apprecieert.” Het klikte en het werd ook duidelijk dat ze elkaar goed aanvulden. Carine is nogal nonchalant, “zelfs wat chaotisch” zoals ze het zelf omschrijft en Jacqueline heeft alles graag op orde. En dus zorgt Jacqueline dat alles op zijn juiste plek terecht komt. Met de tijd heeft Jacqueline haar eigen leven uitgebouwd. Ze gaat tijdens de week overdag naar het dagactiviteitencentrum (DAC) in het OPZ Geel en tijdens het weekend spreekt ze af met haar vriend in ontmoetingscentrum ’t Vooruitzicht op de campus. Maar evengoed komt haar vriend aan huis in Winkelomheide. “De dinsdag is eigenlijk mijn zondag,” zegt Jacqueline grappend. “Dan ga ik niet naar het OPZ. Die dag ga ik mee met de buren naar de dansclub. Dansen is het leukste dat er is. Jammer genoeg lag het met corona lange tijd stil, maar nu kunnen we gelukkig opnieuw beginnen.”
INTEGRATIE IS BELANGRIJK Jos en Carine helpen Jacqueline verder op weg naar zelfstandigheid. “We hebben een elektrische fiets gekocht en dat verruimt enorm haar mogelijkheden om ergens te komen,” legt Jos uit. “Ze kan in de zomer naar april 2022 I
7
het DAC fietsen en komt per fiets ook gemakkelijker bij haar vriend. We vinden het belangrijk dat ze buiten komt en menselijke contacten heeft. Integratie van psychisch kwetsbare mensen in de maatschappij is iets dat we hier in Geel nooit mogen opgeven. Iedereen is mens ook al zijn er beperkingen. We hebben allemaal warme contacten en een veilige thuis nodig.”
“Jongere mensen mogen geen schrik hebben om iemand in huis te nemen.”
Wist je dat ... ... reeds in de 15de eeuw geesteszieke pelgrims welkom waren in de huizen van Gelenaars.
En dus mogen jongere mensen er geen schrik van hebben om iemand in huis te nemen, besluit Carine: “Het OPZ Geel biedt op allerlei manieren ondersteuning; er is de begeleider die aan huis komt, de dagbesteding, de vrijetijdsactiviteiten; Jacqueline krijgt de kans naar Spanje op reis te gaan. Het is zo hartverwarmend als je ziet wat gezinsverpleging allemaal betekent voor een pleeggast.”
Wil jij ook zorg dragen voor een kwetsbare medemens? Tijdelijk of op langere termijn? Voltijds of voor een paar dagen per week?
OPZ Geel zoekt nieuwe pleeggezinnen OPZ Geel ondersteunt zijn pleeggezinnen door: de professionele begeleiding van een multidisciplinair team. een permanentiedienst die 24 op 24 uur beschikbaar is. de beschikbaarheid van de diensten van het psychiatrisch zorgcentrum. de garantie van overname van zorg. de mogelijke dagbesteding van de patiënt in het OPZ Geel. CONTACT 014 57 90 89 | gezinsverpleging@opzgeel.be | www.geelsegezinsverpleging.be
8
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
Hoe het allemaal begon In de 15de eeuw krijgt de Sint-Dimpnakerk een aanbouw: een aparte ziekenkamer. Daar kunnen de geesteszieke pelgrims verblijven. De meeste blijven negen dagen. Ze ondergaan in en rond de kerk een rituele behandeling. Zo doet de zieke pelgrim driemaal per dag een ommegang rond en in de kerk, waarbij hij onder de reliekkast van Sint-Dimpna kruipt. Om dicht bij haar te zijn en, letterlijk, de ziekte af te wrijven. Al snel wordt de ziekenkamer te klein voor de grote stroom aan bedevaarders. De Sint-Dimpnakerk vraagt hulp aan de inwoners in de buurt. Vanaf dan nemen ook zij geesteszieke pelgrims op in huis. Vanaf de 18de eeuw ontstaat er een alternatief circuit: heel wat burgerlijke instanties van andere gemeentes
sturen hun krankzinnigen naar Geel. Ze doen dat niet om ze een godsdienstige therapeutische behandeling te laten volgen, maar om ze rechtstreeks onder te brengen bij een Geelse pleegfamilie. De opvang in Geel heeft tot midden de 19de eeuw echter niets te maken met geneeskunde of zorg. Pas in 1850 komt er een algemene krankzinnigenwet, met aandacht voor verzorging en bescherming van de persoonlijke vrijheid. Algemeen wordt aangenomen dat een gesticht de beste plaats is voor geesteszieken. De wet erkent het Geels model echter als een aparte situatie. In 1851 komt er een bijzonder reglement voor ‘de kolonie van Geel’. De Geelse gezinsverpleging wordt een ‘staatskolonie’, onder toezicht van het ministerie van justitie.
Wist je dat ... ... in de loop van de eeuwen het aantal pelgrims dat naar de plaats komt waar Dimpna begraven is, groeit? Er worden meer en meer wonderbaarlijke genezingen genoteerd. De relieken van Dimpna en Gerebernus krijgen onderdak in de Sint-Maartenskapel, die dan nog de patroonheilige is. Maar Sint-Dimpna bleef winnen aan populariteit. In 1349 volgt dan ook de bouw van de Sint-Dimpnakerk als bedevaartskerk. En dat is ze vandaag nog steeds. april 2022 I
9
UNESCO? “In Geel worden patiënten met respect, zorg en genegenheid behandeld.”
UNESCO staat voor ‘United Nations Educational, Scientific & Cultural Organisation’. Geel dient een dossier in om de Geelse gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering te laten opnemen in het Register van Goede Borgingspraktijken. Dit register behoort tot de categorie van immaterieel erfgoed (bijvoorbeeld tradities, feesten, dansen, ambachten, verhalen, geneeswijzen en rituelen) en niet tot die van werelderfgoed. De term ‘werelderfgoed’ slaat enkel op plaatsen. Hierin beloven landen natuurlijk en cultureel onroerend erfgoed te beschermen en te behouden.
Vlaams minister van Cultuur stelt Geelse Gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering kandidaat voor UNESCO-erkenning Op 15 mei 2021 maakte minister van Cultuur Jan Jambon bekend dat Vlaanderen de Geelse gezinsverpleging voordraagt voor het UNESCO Register. De voordracht komt er na een stevige selectieprocedure. De minister is onder de indruk van de manier waarop de traditie omarmd wordt door de lokale gemeenschap, de stad en het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum. Minister Jan Jambon: “Als Vlaams minister van Cultuur ben ik trots om het borgen van de Geelse psychiatrische gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering te mogen voordragen voor UNESCO. Vlaanderen heeft momenteel twee praktijken op dit Register: het borgen van de Beiaardcultuur en het borgen van volkssporten en -spelen (Ludodiversiteit). De praktijk uit Geel zal een mooie aanvulling zijn. Het Geelse zorgmodel draagt immers bij tot de diversiteit van het immaterieel cultureel erfgoed. Mede daarom ontving de Geelse gezinsverpleging in 2016 de Ultima, of cultuurprijs van de Vlaamse Gemeenschap, voor immaterieel-cultureel erfgoed. Uiteraard is het nog wachten tot december 2023 voor er bekend gemaakt wordt of de gezinsverpleging en
10
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
TIMING Sinds 2006 voert Vlaanderen een actief beleid rond immaterieel erfgoed, met een eigen Inventaris Vlaanderen. In 2008 kwam Geel als één van de eerste erfgoedpraktijken op die Vlaamse lijst. In 2016 ontving Geel de Ultima of cultuurprijs van de Vlaamse Gemeenschap voor immaterieel-cultureel erfgoed.
Sint-Dimpnaverering op het UNESCO Register komt. Zelf heb ik er alvast alle vertrouwen in!
Op 15 mei 2021 koos Vlaanderen het Geelse dossier uit om voor te dragen.
In Geel worden de patiënten met respect, zorg en genegenheid behandeld. Dat maakt van de gezinsverpleging een succesvolle behandelingsmethode. De UNESCO-voordracht is dan ook de uitgelezen kans om de praktijk internationaal uit te dragen. Als toonaangevende regio wil Vlaanderen zijn goede voorbeelden delen met de rest van de wereld. De Geelse gezinsverpleging is een prachtig toonbeeld van onze Vlaamse gastvrijheid en inclusiviteit.
In 2023 weten we of we in het UNESCO Register worden opgenomen!
SPECIALE VOORDRACHT Het dossier benadrukt de warmhartige, inclusieve, tolerante zorgcultuur die zo kenmerkend is voor de Barmhartige Stede Geel. Een cultuur die heel veel Gelenaren mee in stand houden!
Ik vind het mooi om te zien hoe de stad Geel, het OPZ, de gezinsverplegingsraad en verschillende andere organisaties al jarenlang samenwerken om de traditie van de gezinsverpleging en de bijhorende Sint-Dimpnalegende levend te houden. Met de UNESCO-voordracht van de Geelse gezinsverpleging en Sint-Dimpnaverering wil ik alle pleeggezinnen en iedereen die zich inzet voor de gezinsverpleging erkennen en bedanken. Ik hoop dat het Geelse voorbeeld kan bijdragen tot het meer bespreekbaar maken van mentale kwetsbaarheid en geestelijke gezondheidszorg.”
HOE KUN JIJ HELPEN? Blijf je warmhartig inzetten en laat je steun voor het dossier horen.
© Bert De Deken
april 2022 I
11
Amerikaanse Ellen Baxter over het belang van de Geelse gezinsverpleging New York en Geel, wat hebben die met elkaar gemeen? Ellen Baxter, Amerikaanse, licht toe. Ze opende in 1983 ‘Broadway Housing Communities’ in New York na een buitenlands studiejaar in Geel, waar ze inspiratie voor haar organisatie haalde. Vandaag ondersteunt ze met veel warmte de kandidatuur van de Geelse gezinsverpleging voor het UNESCO Register van Goede Borgingspraktijken.
Meer dan 40 jaar geleden kwam Ellen als jonge Amerikaanse naar Geel. Ze bleef een jaar en mocht 70 gastgezinnen interviewen en deel uitmaken van de gemeenschap. Een ervaring die haar vormde als persoon, zowel professioneel als persoonlijk. Ellen: “Het Geelse model van de gezinsverpleging blinkt uit dankzij de steun van de lokale bevolking en het warme opvangnet. Voor de Gelenaars is dit zo gewoon, genormaliseerd, en net dat is de sterkte. De Geelse gezinsverpleging verbaasde me in aanpak, maar ook in haar vermogen om vandaag relevant te zijn. En dat is ze nog steeds, meer dan ooit binnen de huidige uitdagingen in de welzijnszorg.”
Het Geelse model was op dat moment uniek. Begin 19de eeuw ontstaat in Amerika en West-Europa een nieuw ideaal voor de psychiatrische zorg. Dat gebeurt in aparte gestichten, landelijk gelegen, waar psychisch zieken geïsoleerd van hun omgeving behandeld worden onder toezicht van geschoolde artsen. In die jaren ontwikkelt de psychiatrie zich tot een afzonderlijk vakgebied. Het model van Geel staat in contrast tot deze gestichtspsychiatrie. Geel krijgt kritiek, maar ook de interesse groeit. In de medische en academische wereld stellen onderzoekers en wetenschappers zich op dat moment al de ‘Gheel question’: is gezinsverpleging een alternatief model naast de gestichtspsychiatrie?”
GEELSE GEZINSVERPLEGING IN NEW YORK Ellen: “Na mijn bezoek aan Geel, besloot ik om zelf een traject op te zetten in New York, met het Geelse model als inspiratiebron. Vandaag kent de geestelijke gezondheidszorg in Amerika een dieptepunt, daartegenover staat een piek van personen met mentale problemen. De behandelingen boeten in aan kwaliteit – als er al een behandeling is. Duizenden burgers met zware mentale problemen krijgen geen stabiliteit, noch een behandeling aangeboden. Integendeel, ze worden opgesloten. In Broadway Housing Communities (BHC) dragen we de Geelse waarden uit. Onze slagzin is ‘Housing + Education + Art’. BHC voorziet in de eerste plaats een stabiele en kwalitatieve woongelegenheid waarbij psychiatrische patiënten geïntegreerd wonen samen met ouderen en jongeren, met actieve en werkloze mensen, met gezinnen en alleenstaanden. Ook voorzien we in een sociaal netwerk en zetten we in op educatieve programma's en kunstprogramma’s.”
“De Geelse gezinsverpleging is meer dan ooit belangrijk binnen de huidige uitdagingen in de welzijnszorg.”
AMERIKAANSE STEUN VOOR GEELSE UNESCO-DOSSIER Ellen: “Ik schreef een warme steunbrief voor Geel aan UNESCO omdat mijn organisatie Broadway Housing Communities niet zou bestaan zonder de stad. Ik leerde in Geel dat we naast een medisch kader ook sociale oplossingen moeten aanbieden. We vertaalden het Geelse model naar een model dat werkt in een grootstedelijke context, terwijl de waarden overeind blijven. Net zoals in Geel staat gelijkheid centraal in de onderlinge relaties, mentaal kwetsbaar of niet. Tolerantie, integratie en gemeenschapsvorming, dat zijn onze kernwaarden, net zoals in Geel. Die zijn overal toepasbaar. Geel opende mijn ogen. Mentale gezondheid is meer dan ooit een werkpunt, de oplossing ligt voor het grijpen. UNESCO heeft de mogelijkheid om het Geelse inclusieve model en de geschiedenis en de lessen ervan verder te verspreiden.”
Meer info over de projecten van Ellen: Broadway Housing Communities: www.broadwayhousing.org Corporation for Supportive Housing: www.csh.org
UNIEK IN DE WERELD
© Michael Palma Mir
12
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
Ellen: “Tal van vooraanstaande Amerikaanse psychiaters reisden midden 19de eeuw naar Geel om het model van de Geelse gezinsverpleging te bestuderen. Ze zagen geen heil, maar vooral gevaar in de inclusieve aanpak en bleven voorstander van een behandeling in instellingen, afgesloten van de maatschappij.
© Michael Palma Mir april 2022 I
13
Dimpna in de wereld
België, Antwerpen, Onze-Lieve-Vrouwekathedraal
Ierland, county Monaghan, Caldavnet
Verenigde Staten, Ohio, Canton In 1937 richt ‘The league of Sint-Dymphna’ de ‘National Shrine of Saint-Dymphna’ op. Er is een winkel waar ze een waaier aan Dimpnamemorabilia verkopen. De staat Ohio heeft in totaal drie kapellen gewijd aan Dimpna in drie van haar psychiatrische ziekenhuizen.
In het noordwesten van Tydavnet ligt de site van ‘St. Dympna’s Holy well’, in Caldavnet. Nabij de heilige bron ligt ook een Sint-Dimpna-altaar.
In Antwerpen zijn in verschillende kerken sporen van Dimpna terug te vinden. In de kathedraal wordt ze afgebeeld in het koorgestoelte en in het middenportaal aan de westgevel.
België, Geel, Gasthuismuseum In Geel zijn tal van Dimpnasporen, ook in het Oude Gasthuis. Het museum toont in een tijdelijke expo mooie devotieprenten over Dimpna en heeft een supertof kinderparcours. Speurneuzen gezocht, nog tot eind augustus!
Tip
Het fresco is gebaseerd op een gravure van Maerten de Vos. Je ontdekt de originele 16de-eeuwse prent in de expo Dimpna Verbeeldt in het Gasthuismuseum. Meer info op p26. Italië, Trevi, Villa Fabbri In de ‘Sala delle quattro Sante Particolare’ in Villa Fabbri in Trevi vind je een 16de-eeuwse fresco terug van de Heilige Dimpna.
Op Guam is er de ‘Biba San Dymphna’, met op 15 mei een Sint-Dimpnafeest
In Marumba in Tanzania is er een 'Saint Dymphna Psychiatric Centre'.
Wist je dat ...
... het verhaal van Sint-Dimpna en haar cultus wereldwijd verspreid raakte? De Ierse Franciscanen duwen de Dimpnacultus in de 17de eeuw in een onverwachte richting. Ze maken van twee verschillende heiligen, Sint-Damhnat en Sint-Dimpna, één heilige. In die periode stichtten de Ierse Franciscanen in verschillende Europese universiteitssteden ‘Irish Colleges’, ze nemen Sint-Dimpna mee in hun missie. In de 18de en 19de eeuw wijken miljoenen Ieren uit naar Australië en de Verenigde Staten, vluchtend voor de honger, hopend op een betere toekomst. Sint-Dimpna surft mee op deze migratiegolven en breidt zo haar werkingsgebied uit.
14
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
Op Borneo, Maleisië, is er via een missiepost van de Franciscanen een Dimpaverering ontstaan.
In Sri Lanka is er een nationaal Sint-Dimpnaschrijn. In Flores in Indonesië is In Goa in India is er een Sint-Dimpnaverering.
er een 'St. Dymphna Orphanage'.
april 2022 I
15
“Bij elke voorstelling word je door de groep mee gedragen. Dat heeft heel veel voor mij betekend.”
Dorien en Marie
Dorien en Marie, fiere figuranten bij Gheelamania Niemand blijft onberoerd bij Gheelamania. Het spektakel zorgt steeds weer voor kippenvel, niet alleen bij de vele duizenden toeschouwers, maar evenzeer bij de honderden acteurs op het podium en de medewerkers achter de schermen. Dorien en Marie hebben er als figuranten al enkele edities van Gheelamania op zitten. Ze vertellen vol enthousiasme over het warme gevoel dat ze krijgen als ze met de groep als uit één borst een lied aanheffen, over het overweldigende applaus, maar ook over de haast eindeloze repetities. Een beetje podiumervaring hadden Dorien en Marie wel toen ze voor de eerste keer aan Gheelamania deelnamen. Met andere bewoners en patiënten van OPZ Geel stonden ze eerder op de planken met voorstellingen voor Hobbelkind en de Kleine Parade. Maar Gheelamania was wel een heel andere beleving, vinden ze. Dorien: “Ze zochten figuranten en het leek mij wel iets om Gheelamania te proberen. Dat repeteren in de legerhallen is iets speciaal; met een wel heel grote
16
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
en zeker als er dan een groep van 50 of 60 mensen tegelijk op het podium staat. We hebben soms tien keer hetzelfde lied moeten herhalen tijdens de repetitie, omdat er elke keer wel iets niet goed genoeg was.” Marie: “Wanneer de repetitie dan al een uur bezig is, word je toch al moe en dan tien keer hetzelfde lied moeten doen, dan word je nukkig en verdraag je al wat minder. Maar ja, zonder zo grondig te repeteren zouden we ook geen mooie show kunnen brengen!”
groep mensen. Maar eens dat het begint, rol je er helemaal in. Gezellige drukte, teksten en liedjes inoefenen. We repeteerden ook in kleinere groepjes van vier tot zes mensen, zodat we meer onze tijd konden nemen. Wij zijn geen professionele acteurs, hé. En er komt toch veel bij kijken. Naast de liedjesteksten zijn er dansjes die je moet kennen en je moet goed in het oog houden dat je op het juiste moment opkomt natuurlijk. Onze kledingmaten moesten ze opmeten en dan moesten we kostuums passen. Zo zijn er nog veel mensen achter de schermen bezig, zelfs tijdens de optredens om onmiddellijk een scheur te herstellen of een ander kledingstuk te zoeken.”
HET GROTE MOMENT Dorien: “En dan komt het eigenlijke spektakel. Iets wat je je niet kunt voorstellen, als je er zelf geen deel van hebt uitgemaakt. Uiteindelijk beleef je er ongelooflijk veel plezier aan. Als je op het podium staat tussen alle acteurs en figuranten ben je deel van het spektakel. Bij elke voorstelling word je door de groep mee gedragen. Dat heeft heel veel voor mij betekend.” Marie: “Het kan koud zijn in de tent, maar al die genegenheid en vriendschap van de groep waarmee je op het podium staat, geeft heel veel warmte. En op het einde is er die staande ovatie en het publiek dat zo enthousiast is over die mooie voorstelling, dan denk je ‘Wauw, wat is dat? Die staan recht voor ons!’ Dan ben je heel gelukkig.”
Gheelamania IV Meer dan 400 acteurs, figuranten en dansers brengen het ontroerende, hedendaagse verhaal van de invloed van Dimpna op Geel.
Marie: “Ik was de eerste keer bang om ernaartoe te gaan. Als je van het OPZ komt, denk je toch altijd dat je een stempel hebt. Maar ik had me geen zorgen moeten maken, want van zodra je daar komt, ben je gewoon zoals iedereen een acteur in het geheel. Er was ook iemand die me begeleidde en iedereen zorgde er mee voor dat we ons meteen op ons gemak voelden.”
Diverse voorstellingen van 20 mei tot en met 5 juni Regisseur: Luc Stevens Choreografie van An Cuyvers en muziek van Sam Gevers.
VEEL REPETEREN
Tickets en speeldata: www.gheelamania.be
Dorien: “Regisseur Luc Stevens legt de lat altijd heel hoog, maar dat moet natuurlijk als je iets wilt bereiken, © Hilde Verachtert
april 2022 I
17
Route • Vanaf de Havermarkt langs de kerk richting de Nieuwstraat • Nieuwstraat → De-Billemontstraat • De-Billemontstraat → Molenstraat • Molenstraat → Amandus-De-Vosstraat Speciaal voor deze Sint-Dimpna Ommegang is er een nieuw muurschild ontworpen. Hang jij er eentje aan je gevel? • Amandus-De-Vosstraat → Sint-Dimpnaplein Te koop bij dienst toerisme en stadsanimatie
• Sint-Dimpnaplein → Gasthuisstraat en het Gasthuismuseum aan 5 euro. • Gasthuisstraat → Kollegestraat www.ommeganggeel.be • Kollegestraat → Markt
Sint-Dimpna Ommegang
HOE KWAM DE VIJFJAARLIJKSE SINT-DIMPNA OMMEGANG VAN VANDAAG TOT STAND? In 1900 werd de religieuze processie voor de eerste keer aangevuld met een wereldlijke Ommegang. De Ommegang weerspiegelt ook het sociale en politieke klimaat
18
I EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
NS TR
AA T
routeplan M
O
LE
OMMEGANG
DE-BILLEM
ONTSTRAA T
T TRAA UWS
SINT DIMPNA PLEIN
SS TR UI
De volgende Ommegang vond plaats in 1925. Het recept van de mengeling tussen geestelijke en wereldlijke elementen blijft behouden. Er figureren meer dan 800 inwoners. Weer 25 jaar later volgt een derde jubelfeest. In 1975 gaat de organisatie van het jubelfeest voor een ommezwaai. De Ommegang wordt een historische stoet met 1 500 lokale figuranten. Het volledige jaar staat in het teken van Dimpna. Een groot succes, zo blijkt. Vanaf dan zijn de vijfjaarlijkse Dimpnafeesten een feit.
AA T
NIE
HAVERMARKT VERTREK
GA ST H
Al vanaf 1475 werden bewijzen verleend voor het bijwonen van plechtigheden ter ere van de Heilige Dimpna. Archiefbronnen vertellen ons ook dat er soms 30 misvieringen per dag plaatsvonden om alle aanwezigen te kunnen ontvangen. In de 17de eeuw vereren de bewoners van Geel Sint-Dimpna met tientallen processies per jaar op feestdagen zoals Pasen, Hemelvaart en Pinksteren, maar uiteraard ook op 15 mei. De relieken van de Heilige Dimpna worden door Geel gedragen naar het gasthuis - vandaag het Gasthuismuseum -, de Markt met de Sint-Amandskerk, Zammel, de kapel van Elsum en de kapel van de Groenenheuvel. Het zilveren schrijn uit 1612-1613, één van de topstukken in de museumcollectie, ging ook dan al mee als hoogtepunt.
van Geel. De uitbeelding van de Geelse trots, namelijk Sint-Dimpna en de gezinsverpleging, staat centraal. Er zijn zeven praalwagens. Zingende en musicerende figuranten lopen mee. De belangrijkste rollen zijn voor de gegoede burgers en handelaars. Ze bekostigen zelf hun kledij.
T S- RAA DU ST AN OS AM E-V D
DAT DE SINT-DIMPNA OMMEGANG EEN TRADITIE IS, WETEN WE ALLEMAAL. MAAR HOE LANG BESTAAT DIE TRADITIE AL?
MARKT EINDE
AT ESTRA
G KOLLE
Wist je dat ...
Kom jij kijken?
... in 1900 Geel voor de eerste keer een Ommegang organiseerde in het kader van het 1 300-jarig jubelfeest. De volgende Ommegang vond plaats in 1925. Vanaf 1975 gaat hij vijfjaarlijks uit.
• • • •
zondag 15 mei 2022 14.30 uur: vertrek aan stadhuis 16.30 uur: einde op Markt gratis
WWW.VISIT-GEEL.BE
• • • •
nieuwe praalwagens 1 500 deelnemers regisseurs: Ief Dams en Gorik Goris info op www.ommeganggeel.be april 2022 I
19
Hilde en Tille, trouwe vrijwilligers bij de Dimpnadagen
De ‘Gheelamaniafamilie’ is heel bekend in Geel. Hilde Bartholomeus en haar dochter Tille Sels maken daar met veel trots deel van uit. Ze delen hun ervaringen en vertellen waarom het vieren van de patrones van Geel zo belangrijk voor hen is. Hilde heeft zoals vele Gelenaren van haar generatie nog herinneringen aan haar deelname aan de Ommegang als vormeling. Toen gingen de meisjes mee in de Ommegang als engel. Vandaag neemt ze deel als steward. Dochter Tille mocht haar eerste Ommegang en Gheelamania samen met het hele gezin meemaken. Al bij de eerste editie van Gheelamania, in 2005, was ze aanwezig. Tille: “In het begin deden enkel mijn vader, broer, zus en ik mee. Mama bracht ons en moest hier en daar insprin-
“Wij zijn heel fiere Gelenaars en zijn trots op het verhaal dat onze stad te vertellen heeft.”
gen om een zinnetje te lezen of wat te helpen. Tijd om naar huis te rijden bleef er bijna niet over en zo besloot mama dan toch ook maar om deel uit te maken van de ploeg. Mama en ik speelden mee met een scène op de binnenkoer van het Gasthuismuseum. In het stuk speelden
twee andere Gelenaren mijn ouders. Die vele repetities samen scheppen een band. Ook als ik ze vandaag nog tegenkom, kan ik enthousiast goedendag zeggen tegen mijn ‘Gheelamaniamoeder of -vader’.” Hilde: “Het bijzondere aan de Dimpnadagen is dat je in contact komt met veel verschillende mensen, elk met zijn eigen insteek en eigen verhaal: buren of vrienden die je al kent, maar evengoed Gelenaren die je nog nooit gezien hebt. Het gemeenschapsvormende karakter is bijzonder sterk. Je voelt dat je samen naar een hoogtepunt toewerkt, iedereen staat klaar voor elkaar en de groepssfeer is zeer motiverend. Het mooiste is de samenhorigheid van alle deelnemers, jaar na jaar, tijdens de voorbereidingen, op het moment zelf, maar zeker ook tijdens alle tussenmomenten. In het spektakel wisselen de donkere en lichte tijden elkaar af. Dat is een mooie afspiegeling van het echte leven. Ook achter de schermen delen we lief en leed en vinden we vrienden, ja ‘familie’, voor het leven.”
Hilde en Tille
20 I
EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
Tille: “Ik mocht al deelnemen aan de Ommegang samen met jeugdvereniging Gidsen De Klauwaerts en ook met een aantal acteurs van Gheelamania mocht ik meegaan in een eerdere editie. In 2015 kwam ik in contact met het naaiatelier. Voor de Dimpnadagen 2020 besloot ik mij te engageren als naaister. We startten met goede moed in pre-coronatijd, maar moesten het roer dan noodge-
dwongen omgooien. Toch besloten we om niet bij de pakken te blijven zitten, maar om onze naaivaardigheden te gebruiken om onderdelen van mondmaskers te maken. Dat is het mooie aan de ploeg: we blijven gedreven, willen van elke editie de beste maken en zoeken naar oplossingen, niet naar problemen.” Hilde: “Tille wist me in haar enthousiasme te overtuigen om ook te komen helpen in de naaikelder. Helpende handen zijn er altijd nodig. Zo ben ik vandaag bezig met honderden boomblaadjes te bevestigen. Als die scène straks voorkomt, zijn we met z’n allen fier op het resultaat. Binnen ons gezin is het engagement groot. Dat de grootvader van Tille (Frans Sels) ‘Het Lied van Geel’ schreef, draagt natuurlijk bij tot het warme hart dat we hebben voor de Ommegang en Gheelamania. Als het lied dan onderdeel uitmaakt van de voorstelling, raakt dat. Tille: “Wij zijn heel fiere Gelenaars en zijn trots op het verhaal dat onze stad te vertellen heeft. Dat Geel dat doet samen met de mensen, maakt het net zo mooi. Zelfs in mijn klas, bij de kleinste kleutertjes, hecht ik er belang aan om te vertellen wat die Sint-Dimpnakapel in Zammel betekent en welk verhaal er achter schuilt.”
april 2022 I
21
... en in het naaiatelier Aan het werk bij de decorploeg Ivo Verreyt schildert een replica van het houten reliekschrijn uit 1550. Fons Van de Sande is sinds deze editie lid van de decorploeg.
Magda Swolfs werkt aan een nieuw kostuum voor een scène in Gheelamania met duivelinnen. Liliane Van Gestel werkt aan een patroon voor de kledij van het Ierse Hof, een belangrijke scène in de Ommegang.
Luc Ven aan het werk. De decorploeg werkt elke editie aan nieuwe praalwagens. Ze komen hiervoor wekelijks samen.
May Vandeperre werkt naarstig verder aan een van de 2 167 stuks voor deze editie van de Ommegang en Gheelamania.
Nadine Laeremans, verantwoordelijke van het naaiatelier Leden van de decorploeg maken een constructie voor Gheelamania.
“Ons atelier vormt misschien wel het grootste Geelse gemeenschapsvormende project met vrijwilligers ooit. We stoppen niet na de Dimpnadagen. Met 22 000 genummerde kledingstukken is er altijd werk.”
22 I
EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
april 2022 I 23
OP ONDERZOEK IN GEEL
© Kristi Sits
Sven: “Mijn team en ik gingen in Geel op zoek naar sporen van Goossen Van der Weyden. Zo botsten we in het Gasthuismuseum op een bijzondere ontdekking. Bij een bezoek aan het mooie museum viel plots ons oog op een oudere postkaart. Daarop stond een afbeelding die bijzonder veel weg had van het altaarstuk. Je moet weten dat de panelen tijdens de Franse Revolutie voor een tijdje verdwenen en dat één luik nooit meer terugkwam. Net het paneel met de scène van de marteldood van Sint-Dimpna. Bleek dat er in de collectie van het Gasthuismuseum een 18de-eeuwse kopie van dat verdwenen luik zat, geschilderd door iemand die banden had met de abdij en het oorspronkelijke werk wellicht nog voor zich had. We onderzochten het en konden dankzij de kopie een volledig digitale reconstructie van het altaarstuk maken.”
Merike Kurisoo, conservator in het Niguliste Museum in Estland (waar de expo maar liefst 20 000 bezoekers mocht ontvangen), is ook enthousiast over de opstelling van de tentoonstelling. Merike: “De bezoeker wordt ondergedompeld in de wereld van de meester-schilder Goossen Van der Weyden. Als kleinzoon van de beroemde Rogier Van der Weyden, trok zijn naam al veel interesse. Dat de expo het restauratieproces toelicht met video en de leefwereld van Goossen geschetst op een best grappige manier, maakt het bezoek voor iedereen interessant. Ik kan me voorstellen dat de Geelse bezoeker nog een extra laag ontdekt omdat ze de acteurs uit de video’s herkennen en het Geelse verhaal meer eigen zijn. Zo was het hedendaagse luik over de Geelse gezinsverpleging een bijzondere kennismaking voor het Estse publiek.”
Hoofdrestaurator Sven Van Dorst © The Phoebus Foundation
Hoofdrestaurator Sven over zijn expo ‘Zot van Dimpna’ in Geel Zot van Dimpna, de internationale expo van The Phoebus Foundation, kwam op 1 april naar Geel en kun je tot en met 28 augustus 2022 in de Sint-Dimpnakerk komen bewonderen. Een unieke kans om een expo van wereldformaat te beleven. Sven Van Dorst, hoofdrestaurator bij The Phoebus Foundation, liet zich in het Estse Tallinn verrassen door zijn eigen expo, die nu in Geel te zien is. Sven: “Alles begint uiteraard bij het fantastische werk van Goossen Van der Weyden waar het levensverhaal van de Heilige Dimpna op wordt afgebeeld. Vandaag tonen we het in aparte panelen, maar oorspronkelijk was het een altaarstuk van zes meter breed en drie hoog. Ik kende het werk, al van in mijn kindertijd, in een klassieke opstelling in het Koninklijk Museum Voor Schonen Kunsten. Maar net omdat er zoveel details tijdens het restauratieproces naar boven kwamen, wilden we de
24 I
EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
“Nooit had ik gedacht dat ik verrast zou zijn door een expo waar ik zelf meer dan drie jaar intens aan had mogen voorbereiden.”
toeschouwer de kans geven om letterlijk met zijn neus op de werken te hangen.”
INTERNATIONALE TENTOONSTELLING Sven: “Ik zag de expo ook voor de eerste maal in zijn volledigheid in Tallinn en was zelf verbaasd over de mooie toevoeging van het videomateriaal en het hedendaagse Geelse verhaal. Nooit had ik gedacht dat ik verrast zou zijn door een expo waar ik zelf meer dan drie jaar intens aan had mogen voorbereiden. Naast een stevig onderzoekstraject werd het ook een uitgebreid restauratieproject. Hiervoor werkten we samen met een divers en dynamisch team van specialisten. Je moet tellen dat het werk ongeveer 20m² aan oude verf bevat. Het onderzoek gebeurde diepgaand en met vernieuwende beeldvormingstechnieken die ons informatie gaven over hoe het grote altaarstuk 500 jaar geleden tot stand kwam.
Restauratie-atelier van The Phoebus Foundation
Conservator Merike Kurisoo
EXPO ZOT VAN DIMPNA
VAN 1 APRIL TOT 28 AUGUSTUS 2022 PRIJS LOCATIE
Er is een reserveringstarief van 1 euro van toepassing.
Sint-Dimpnakerk | Rijn 1-13
RONDLEIDING OPENINGSTIJDEN TENTOONSTELLING dinsdag - zondag | 11 tot 18 uur
RESERVEREN De toegang is beperkt tot 15 personen per kwartier, dus reserveer je tickets vooraf, dan ben je zeker van plaats én audiogids. Deze is onmisbaar om de toelichting bij de digitale animaties te kunnen volgen. Reserveer jouw tickets op www.zotvandimpna.be
Rondleiding met gids voor groepen, op afspraak, steeds in combinatie met de expo Dimpna Verbeeldt in het Gasthuismuseum: 3 euro per persoon + 50 euro per gids. Boekingen gebeuren via het Gasthuismuseum.
EDUCATIEF PAKKET Voor het lager en het secundair onderwijs werd een educatief pakket ontwikkeld. Bezoek met je klas 'Zot van Dimpna' en 'Dimpna Verbeeldt'. Twee expo's, één verhaal.
april 2022 I 25
Activiteiten DIMPNA VERBEELDT Het Gasthuismuseum toont in deze expo een unieke selectie Dimpnaportretten en -beelden. Van uitzonderlijke 15de-eeuwse prenten over hedendaagse interpretaties van kunsthuis Yellow Art tot het verdwenen luik van Van der Weyden. Ook in het museum zijn ze Zot van Dimpna! 1 april tot 28 augustus dinsdag tot en zondag, 11 tot 18 uur groepsrondleidingen met gids (combi met Zot van Dimpna) kinderparcours: zoek jij mee naar het verdwenen luik? educatief pakket (combi met Zot van Dimpna) gratis voor Geelse scholen
Meer info op: www.dimpnadagen.be/kalender
EXPO ZOT VAN DIMPNA 1/04 - 28/08 | di t/m zon | 11 - 18 uur
p24 - 25 Sint-Dimpnakerk
Gegidste groepsrondleidingen mogelijk / Scholenpakketten op maat
EXPO DIMPNA VERBEELDT 1/04 - 28/08 | di t/m zon | 11 - 18 uur
Gasthuismuseum
Kinderparcours
DAVIDSFONDSCURSUS ZOT VAN DIMPNA
VOORBEELDIG GEEL Met het project Voorbeeldig Geel toont het stadsarchief foto- en videomateriaal van Geelse deeldorpen en verenigingen. Voor deze editie op Sint-Dimpna is er op vrijdag 20 mei (19 uur) een filmvoorstelling van de Sint-Dimpna Ommegang van 1975 en 1985. Op zaterdag en zondag zijn er in het Sint-Dimpnacollege op zeven schermen allerlei oude foto’s te zien van Sint-Dimpna en zijn inwoners over de eeuwen heen. zaterdag 21 mei van 13 tot 19 uur zondag 22 mei van 10 tot 18 uur refter Sint-Dimpnacollege gratis
Tweedaagse cursus: don 21/04 en 28/04
Het Wijnhuis
EXPO DIMPNA GLOBAAL 23/04 - 26/06 | zat en zon | 13 - 18 uur
Sint-Dimpnakapel Elsum
ERFGOEDDAG: LEZING ZOT VAN DIMPNA 27/04 | 19.15 uur
Sint-Dimpnakerk
Inschrijven via Gasthuismuseum
SINT-DIMPNA OMMEGANG 15/05 | 14.30 uur
p18 - 19 Met middeleeuws feest op de Markt
OP STAP MET DE GIDS: EXPO’S KERK EN MUSEUM 15/05 | 11 en 13 uur • 21/05 | 14 uur
Inschrijven via dienst toerisme en stadsanimatie
IN DE VOETSPOREN VAN DIMPNA Ontdek je eigen stad met de wandelbrochure ‘In de voetsporen van Dimpna’. Je komt langs de belangrijkste en bijzonderste plekjes die de stad onlosmakelijk verbinden met haar patroonheilige Sint-Dimpna en de geschiedenis van de Geelse zorg. 4 euro - te koop bij dienst toerisme & stadsanimatie en het Gasthuismuseum
VOORBEELDIG GEEL: SINT-DIMPNA 20/05 - 22/05
GHEELAMANIA IV 20/05 - 5/06, diverse voorstellingen
Dit is een extra editie van INFOGEEL • Verantwoordelijke uitgever burgemeester Vera Celis, Werft 20 • Werkten mee aan dit infoblad OPZ Geel, diensten communicatie en erfgoed van stad Geel • Voor blinden en slechtzienden de ingesproken versie door vzw Transkript is ter beschikking in de stedelijke bibliotheek, Werft 30 • Vormgeving aroma communicatie • Gedrukt op 100% gerecycleerd papier 26 INFO GEEL I EXTRA I Dimpnadagen
p16 - 17 Spektakeltent Werft
IN DE VOETSPOREN VAN DIMPNA doorlopend
COLOFON
Sint-Dimpnacollege
Wandeling
Te koop bij dienst toerisme en stadsanimatie, het Gasthuismuseum en in de Sint-Dimpnakerk april 2022 I 27
28 I
EXTRA INFO GEEL I Dimpnadagen
