ΤΑ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΖΩΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Από τους μαθητές της Ε΄ τάξης του 20ου Δημοτικού Σχολείου Ηλιούπολης 2011-2012 1
Η εργασία αυτή έγινε στα πλαίσια των γνωστικών αντικειμένων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, της εκμάθησης και χρήσης εργαλείων των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (μηχανές αναζήτησης, εύρεση πληροφοριών σε κείμενο και εικόνα, λογισμικό Office Word) και της Παραγωγής Γραπτού Λόγου. Οι μαθητές οργάνωσαν τις πληροφορίες που συγκέντρωσαν με βάση μια δομή κειμένου που τους δόθηκε, για την επιστημονική περιγραφή ζώου.
Επιμέλεια: Ματούλα Βλάχου, Εκπαιδευτικός της τάξης
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΧΕΛΩΝΑ ΚΑΡΕΤΑ…………………………………………………………………………………………..4 ΑΓΡΙΟΓΙΔΟ……………………………………………………………………………………………………….6 ΑΡΓΥΡΟΠΕΛΕΚΑΝΟΣ……………………………………………………………………………………..7 ΚΟΚΚΙΝΟ ΕΛΑΦΙ……………………………………………………………………………………………..9 ΓΕΡΑΚΙ………………………………………………………………………………………………………………….11 ΒΙΔΡΑ (ΕΝΥΔΡΙΔΑ)………………………………………………………………………………………..13 ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ………………………………………………………………………………………………..15 ΛΥΚΟΣ………………………………………………………………………………………………………………….19 ΜΑΥΡΟΓΥΠΑΣ…………………………………………………………………………………………………….21 ΑΙΓΑΙΟΓΛΑΡΟΣ…………………………………………………………………………………………………22 ΔΕΛΦΙΝΙ……………………………………………………………………………………………………………..24 ΤΣΑΚΑΛΙ………………………………………………………………………………………………………………27 ΦΩΚΙΑ ΜΟΝΑΧΟΥΣ………………………………………………………………………………………..29 ΧΡΥΣΑΕΤΟΣ……………………………………………………………………………………………………….31 ΕΠΙΛΟΓΟΣ………………………………………………………………………………………………………….34
3
Χελώνα Καρέτα Καρέτα
Η καρέτα καρέτα είναι ερπετό που έχει προσαρμοστεί βιολογικά στο θαλάσσιο περιβάλλον. Ανήκει στην οικογένεια των θαλάσσιων χελωνών. Ζει σε βιότοπους. Είναι το μόνο είδος θαλάσσιας χελώνας που αναπαράγεται στην Ελλάδα, όπου βρίσκονται οι πιο σημαντικοί βιότοποί της στη Μεσόγειο. Τρέφεται με θαλάσσια φυτά και ιδιαίτερή της προτίμηση είναι οι τσούχτρες. Οι θηλυκές καρέτα καρέτα αφού ωριμάσουν, σε ηλικία περίπου 30 ετών , επιστρέφουν κάθε δύο χρόνια στον τόπο, όπου γεννήθηκαν οι ίδιες, για να τοποθετήσουν τα αυγά τους σε μια λακκούβα που σκάβουν στην άμμο. Γεννάνε τους καλοκαιρινούς μήνες βγαίνοντας δύο ως τέσσερις φορές στην παραλία αργά το βράδυ. Σημαντικές απειλές δέχονται τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες με την ανάπτυξη του τουρισμού. Ο θόρυβος από τα ξενοδοχεία και τις ταβέρνες τρομάζει τις θηλυκές καρέτα καρέτα, τα φώτα αποπροσανατολίζουν τα μωρά, που αντί για τη θάλασσα παίρνουν το δρόμο προς τα φώτα της παραλίας, ενώ οι ομπρέλες για τον ήλιο και οι ξαπλώστρες προκαλούν σοβαρά προβλήματα και καταστρέφουν τα αυγά πριν εκκολαφθούν. Ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελούν οι πλαστικές σακκούλες, αφού οι χελώνες τις περνάνε για τσούχτρες και τις τρώνε, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν από ασφυξία. 4
Το WWF Ελλάς έθεσε την προστασία της χελώνας καρέτα καρέτα ως μια από τις βασικότερες προτεραιότητες του. Η σημαντικότερη ενέργεια του WWF Ελλάς για την προστασία του είδους ήταν η αγορά της περιοχής που περιβάλλει την παραλία των «Εκανίων» στην Ζάκυνθο και την παραλία του Λαγανά, τη σπουδαιότερη παραλία αναπαραγωγής της χελώνας καρέτακαρέτα σε ολόκληρη την Μεσόγειο. Ο Σύλλογος ‘‘Αρχέλων’’ για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας είναι μη κερδοσκοπικό σωματείο με αντικείμενο τη μελέτη και τη προστασία των θαλάσσιων χελωνών και των βιοτόπων τους, την περίθαλψη τραυματισμένων και άρρωστων χελωνών καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Οι δραστηριότητες του συλλόγου περιλαμβάνουν καταγραφή της αναπαραγωγικής δραστηριότητας και προστασία των φωλιών της Καρέτα στις σημαντικότερες περιοχές της Ζακύνθου, της Πελοποννήσου και της Κρήτης. Τέσσερεις Καρέτα είναι:
τρόποι για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Καρέτα-
1.Μειώστε την χρήση του πλαστικού. 2.Επιλέξτε το σωστό θαλάσσιο φαγητό. 3.Γίνετε ένας ευαισθητοποιημένος πολίτης. 4.Εκπαιδεύστε τα παιδιά σας στην παραλία.
Εβελίνα Αργυρού
5
ΑΓΡΙΟΓΙΔΟ!!!!
Το αγριόγιδο έχει όρθια κέρατα με κυρτές απολήξεις. Το τρίχωμα του από καφέ ανοιχτό το καλοκαίρι και μετατρέπεται σε σκούρο καφέ το χειμώνα. Στο λευκό του κεφάλι έχει δύο σκούρες πλευρικές λωρίδες. Το αγριόγιδο που ζει στην Ελλάδα ανήκει στο είδος Rupicapra rupicapra balcanika και είναι ένα από τα απειλούμενα ζώα της βαλκανικής χερσονήσου. Τρέφεται κυρίως με διαφορά ποώδη φυτά αλλά συμπληρωματικά και με φύλλα, κλαδάκια δέντρων και λειχήνες. Το βάρος του αγριόγιδου κυμαίνεται από 28 έως 45 κιλά και υπό φυσιολογικές συνθήκες ζει 15 έως 20 χρονιά. Τα θηλυκά και τα μικρά τους σχηματίζουν κοπάδια. Το καλοκαίρι και ως το τέλος του φθινοπώρου, βρίσκονται στις ψηλότερες υψομετρικά περιοχές του βιοτόπου τους, ενώ το χειμώνα κατεβαίνουν στις απομακρυσμένες δασωμένες πλαγιές. Το αγριόγιδο κινδυνεύει από παράνομο κυνήγι. Προστατεύεται
από διεθνείς
οργανώσεις και από την ελληνική νομοθεσία ή οποία απαγορεύει το κυνήγι στους τόπους αναπαραγωγής του.
Δήμητρα Τριποτσέρη 6
ΑΡΓΥΡΟΠΕΛΕΚΑΝΟΣ
Αν προστατέψουμε τις φυσικές λειτουργίες του Αμβρακικού, εμείς θα έχουμε περισσότερα ψάρια και ο αργυροπελεκάνος θα έχει ένα καλύτερο μέλλον. Σήμερα, ο αργυροπελεκάνος συμβολίζει την ικανότητά μας να διατηρήσουμε τις λιμνοθάλασσες σε καλή κατάσταση.
Αν υπάρχει φαΐ για τον πελεκάνο, θα υπάρχει και για τον
άνθρωπο. Μην πλησιάζετε στις νησίδες όπου φωλιάζουν ή διανυκτερεύουν. Θυμηθείτε ότι απαγορεύεται η φωτογράφιση και η βιντεοσκόπηση των πελεκάνων στις αποικίες. Ο αργυροπελεκάνος είναι το δεύτερο σε μέγεθος είδος πουλιού στον κόσμο, με ύψους που φτάνει το 1,20μ. άνοιγμα των φτερών έως 3,20μ. και βάρος από 6 έως 10κ. Το χρώμα του φτερώματος του είναι σταχτί, το ράμφος του έχει διαστελλόμενο σάκο κίτρινου χρώματος στο κάτω μέρος και τα δάχτυλα του είναι ενωμένα μεταξύ τους με μεμβράνη. Οι πρώτοι αργυροπελεκάνοι εμφανίστηκαν στη Γη από 30.000.000 χρόνια, όπως έχουν εξακριβώσει οι επιστήμονες
από απολιθώματα. Σήμερα έχει συνολικό
πληθυσμό περίπου 12.000 ανά τετραγωνικό μέτρο σε 19 αποικίες από την Ελλάδα μέχρι την Κίνα. Στην Ελλάδα αργυροπελεκάνοι φωλιάζουν στη Μικρή Πρέσπα, στον Αμβρακικό κόλπο και στη λίμνη Κερκίνη. Είναι πουλί που τρέφετε με ψάρια, αλλά δεν ανταγωνίζεται τους ψαράδες, γιατί τα ψάρια με τα οποία
τρέφεται είναι ή νεκρά ή άλλα που τα πιάνει πολύ εύκολα. 7
Συνήθως ψαρεύει στις λιμνοθάλασσες αλλά και στις εκβολές των ποταμών, στα έλη, σε τεχνητές λίμνες και στη θάλασσα. Οι ημερήσιες απαιτήσεις του για τροφή είναι 900 έως 12.000 γραμμ. Χτίζει
τη φωλιά του με χόρτα
και κλαδιά σε απομονωμένες νησίδες και σε
δύσβατους καλαμιώνες. Γεννά συνήθως δύο αυγά, τα οποία επωάζει για 30 μέρες καλύπτοντας τα με τη μεμβράνη των ποδιών του. Οι νεοσσοί τρέφονται από τους δύο γονείς, παίρνοντας τροφή από το σάκο τους που είναι γεμάτος ψάρια. Οι νεοσσοί ως την ηλικία των δυόμισι μηνών εξαρτώνται απόλυτα από τους γονείς τους. Επειδή η επώαση γίνεται με το πέλμα των ποδιών τους, η παραμικρή ενόχληση από τον άνθρωπο μπορεί να τα κάνει να φύγουν μακριά με αποτέλεσμα να συνθλίψουν τα αυγά τους. Θεωρείται ένα από τα σπανιότερα είδη πουλιών και προστατεύεται από διεθνείς οργανώσεις και από την ελληνική νομοθεσία ή οποία απαγορεύει το κυνήγι στους τόπους αναπαραγωγής του.
Μπέσι Μπούσι
8
Το κόκκινο ελάφι
Κάποτε ζούσε σε ολόκληρη σχεδόν την ηπειρωτική Ελλάδα. Μέσα σε λίγες δεκαετίες οι πληθυσμοί του συρρικνώθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε το είδος βρέθηκε στην κατηγορία των απειλούμενων από εξαφάνιση ζώων της χώρας. Το κόκκινο ελάφι ή έλαφος ο ευγενής [carves elaphus] είναι ο πρωταγωνιστής της πανίδας στον εθνικό δρυμό Πάρνηθας. Γενικά στην χώρα μας έχουν μείνει μόλις τρεις μεγάλοι πληθυσμοί του είδους αυτού, ένας στην Ροδόπη, ο άλλος στη Σιθωνία και ο μεγαλύτερος στην Πάρνηθα, όπου υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από 500 ελάφια. Είναι βέβαιο ότι στο βουνό υπήρχαν ελάφια κατά τους ιστορικούς χρόνους έως και τις αρχές του 20ου αιώνα όταν άρχισαν να γίνονται κάποιες εισαγωγές ελαφιών από άλλες χώρες.Για την προστασία του είχε ιδρυθεί εκτροφείο στη θέση Παλαιοχώρι, έκτασης 300 στρεμμάτων, το οποίο όμως καταστράφηκε στη μεγάλη φωτιά. Το ελάφι είναι φυτοφάγο ζώο και τρέφεται κυρίως με πόες, νεαρά κλαδιά από θάμνους και δέντρα, καρπούς, φρούτα και μανιτάρια . Εξωτερικά έχει καφέ κόκκινο τρίχωμα, ζει έως 27 χρόνια, αν και τα περισσότερα ελάφια του είδους ζουν λιγότερο από 15 χρόνια. Το αρσενικό έχει κέρατα που πέφτουν κάθε χρόνο («κλαδοκέρατα»). Και τα δύο φύλα έχουν μια κιτρινωπή κηλίδα γύρω από την ουρά («κάτοπτρο»). 9
Το κόκκινο ελάφι είναι το μεγαλύτερο φυτοφάγο ζώο της Ελλάδας. Το λαθραίο κυνήγι είναι η κύρια αιτία που περιορίζει την εξάπλωση του είδους στη χώρα. Η απώλεια βιοτόπων επίσης εξαιτίας της εντατικοποίησης της γεωργίας και της επέκτασης των οικιστικών εκτάσεων περιορίζει τα διαθέσιμα μέρη για να ζήσει και να βρει τροφή ενώ εμποδίζει κυρίως τη φυσική διασπορά του σε νέους βιότοπους. Εγκαταλελειμμένα σκυλιά οδηγούνται συχνά στην απελπισμένη επιλογή να κυνηγούν και να σκοτώνουν ελάφια για να τραφούν στην περιοχή του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας. Το WWF Ελλάς υποστηρίζει το έργο του Δασαρχείου Πάρνηθας εκπονώντας ειδικό πρόγραμμα «έρευνας οικολογίας ελαφιών Πάρνηθας» που αποσκοπεί στη λεπτομερή απογραφή του πληθυσμού και των μεταβολών του στο χώρο και τον χρόνο. Προς το παρόν οι συνθήκες (και ειδικότερα η ένταση του λαθραίου κυνηγιού) σε άλλες περιοχές της χώρας δεν επιτρέπουν ένα βιώσιμο μέλλον για το πανέμορφο αυτό ζώο που θα μπορούσε να έχει μια πολύ ευρύτερη εξάπλωση.
Βασίλης Παναγιωτίδης
10
Το γεράκι
Είναι είδος ημερόβιων αρπακτικών πτηνών. Ανήκει στην οικογένεια Ιερακίδες.Το σώμα του είναι επίμηκες, γεροδεμένο και φτάνει σε μήκος 33-35 εκατοστά. Η ουρά του είναι λεπτή και έχει μήκος περίπου 24 εκατοστά. Οι φτερούγες του είναι μακριές και μυτερές, έτσι εξασφαλίζει ένα ελαφρύ και κεφάλι του, ο λαιμός
γρήγορο πέταγμα. Το
και η ουρά του είναι γκριζωπά, ενώ η ράχη του είναι
καστανόχρωμη . To κάτω μέρος του λαιμού του, το στήθος του και η κοιλιά του έχουν άσπρο ή πολύ ανοιχτό κίτρινο χρώμα. Τα πόδια του είναι κίτρινα , κοντά και καλύπτονται από φτερά. Τα δάχτυλά του έχουν γαμψά και δυνατά νύχια .Το χρώμα του ράμφους του είναι καστανοκίτρινο και είναι κοντό και γαμψό , έτσι ώστε να το βοηθάει να κόβει τη λεία του. Τρέφεται με ποντίκια, μικρά πουλιά και έντομα. Το γεράκι ζει σε ορεινές περιοχές και σε δασώδεις πεδιάδες. Ζει σε όλη την Ευρώπη και την Ασία, εκτός από την Ανταρκτική, όπου καταφεύγει να περάσει τους δύσκολους χειμώνες. Το γεράκι είναι δυναμικό και περήφανο ζώο, αν κρίνουμε από τον τρόπο που πετάει.Τα γεράκια απειλούνται από τους κυνηγούς που τα κυνηγάνε ασταμάτητα με αποτέλεσμα να θεωρούνται είδη υπό εξαφάνιση. Για να σταματήσει αυτό πρέπει να 11
απαγορευτεί το κυνήγι γερακιών. Για το γεράκι μπορούμε να βρούμε περισσότερες πληροφορίες
από
τις
οργανώσεις
που
προστατεύουν
εξαφάνιση:WWF,Kαλλιστώ και Αρκτούρος.
Αναστασία Νταβάρα
12
τα
ζώα
υπό
ΒΙΔΡΑ ή ΕΝΥΔΡΙΔΑ
Η ευρωπαϊκή
βίδρα είναι θηλαστικό, ευρωπαϊκό μέλος της οικογένειας των
Μυστελιδων (μυικτίς), τυπικό είδος της βίδρας
που χρησιμοποιεί ως τόπο
κατοικίας το γλυκό νερό. Είναι επίσης γνωστή ως ευρασιαστική βίδρα (ποτάμια), κοινή βίδρα, ή βίδρα του Παλαιού Κόσμου, αλλά και ως ενυδρίδα. Συγγενεύει με το κουνάβι. Η βίδρα έχει κορμί μακρύ, ελαστικό και μυώδες, με παχιά γούνα, που κρατά στεγνό το σώμα της. Τα πόδια της είναι κοντά. Η
θαλάσσια
ενυδρίδα είναι
μεγαλύτερη και βαρύτερη. Οι ενυδρίδες κολυμπούν γρήγορα κουνώντας την ουρά και το ευλύγιστο σώμα τους. Χρησιμοποιούν σαν κουπιά τα πίσω πόδια τους, που έχουν νηκτικές μεμβράνες. Το μέσο βάρος μιας ενήλικης βίδρας
είναι 4-9 κιλά
και το συνολικό μήκος του σώματός της είναι 80-130 εκατοστά. Οι
αιχμάλωτες
βίδρες μπορούν να φτάσουν στην ηλικία μέχρι 22 ετών. Στην φύση που ζουν οι βίδρες δεν μπορούν να φτάσουν σε αυτή την ηλικία, καθώς μόνο το 15 % των νεογνών ενός χρόνου καταφέρνουν να ξεπεράσουν τα τρία χρόνια. Κατά μέσο όρο ζουν 8 μέχρι 13 έτη . Η
βίδρα
προτιμά ρηχά ποτάμια
με
κατάφυτες όχθες και βάλτους
με
πλούσια βλάστηση. Αναζητά για τη διαμονή της γλυκά πεντακάθαρα νερά πλούσια σε ψάρια και όχθες
με πυκνή βλάστηση, ώστε να της παρέχεται επαρκής κάλυψη. 13
Επίσης μπορούν να ζήσουν και σε αλμυρό νερό, μόνο στην Σκανδιναβία
και στη
Σκωτία . Η διατροφή της βίδρας αποτελείται κυρίως από ψάρια, αλλά περιλαμβάνει επίσης πτηνά, βάτραχους και μικρότερα θηλαστικά. Η ποικιλία της διατροφής της προϋποθέτει καθαρούς όγκους νερού, στους οποίους περιλαμβάνονται λίμνες,
ρυάκια, ποτάμια, όσο περιέχουν επαρκείς
ποσότητες τροφής . Της βίδρας της αρέσει να περιπλανιέται, ιδίως τη νύχτα, κυνηγώντας τη λεία της και αναζητώντας νέους ψαρότοπους. Πολλές φορές οι βίδρες παίζουν γλιστρώντας στη λάσπη των οχθών ή στο χιόνι. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της το περνά μέσα στο νερό και η κίνηση της έξω απ΄ αυτό είναι μεν γρήγορη αλλά κάπως αδέξια. Η φωλιά της βρίσκεται πάντα κοντά σε κάποια λίμνη ή ποτάμι και έχει μια αόρατη έξοδο κάτω από την επιφάνεια του νερού . H βίδρα έχει εξαφανιστεί από τους περισσότερους βιοτόπους της. Καθώς το είδος αποτελεί σημαντικό δείκτη υγείας των ορεινών υδάτων, προστατεύεται αυστηρά το κυνήγι της σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Οι σημαντικότεροι κίνδυνοι για την επιβίωση της βίδρας προέρχονται από τον άνθρωπο και είναι η ρύπανση των ποταμών και των λιμνών, η αποξήρανση των υδρότοπων
και τα υδροηλεκτρικά
φράγματα. Επίσης η καταστροφή της παρόχθιας βλάστησης σε λίμνες και ποτάμια, λόγω της επέκτασης των αγρών, της κατασκευής δρόμων, της ευθυγράμμισης της κοίτης στα ποτάμια, η οικιστική ανάπτυξη και η κατάκλυση των βιότοπων από τεχνητούς ταμιευτήρες (δεξαμενές νερού) στα ποτάμια. Οι τεχνητοί ταμιευτήρες, συνήθως δεν δημιουργούν κατάλληλους βιοτόπους για το είδος λόγω έντονης αυξομείωσης της στάθμης και την απουσία παρόχθιας βλάστησης. Για τη διατήρηση του είδους πρέπει να εξασφαλισθούν η επικοινωνία μεταξύ γειτονικών υποπληθυσμών, η προστασία της φυσικής βλάστησης στις όχθες, η ποιότητα και η ποσότητα του νερού, η διατήρηση των πληθυσμών των ψαριών και να αντιμετωπιστούν οι περιπτώσεις της άμεσης θανάτωσης και των τυχαίων ατυχημάτων. Πληροφορίες για τα μέτρα προστασίας της Ευρωπαϊκής Ενυδρίδας μπορείτε να βρείτε στα www.arcturos.gr και www.wildlife.gr.
Εύη Πετροπούλου
14
Η καφέ αρκούδα ανήκει στο βασίλειο των ζώων. Κατάγεται από θηλαστικά ζώα της οικογένειας των αρκτιδών. Το είδος της είναι Urus arctos. Το ζώο αυτό είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης, με μεγάλη μυική δύναμη, ιδιαίτερα στο λαιμό και στα άκρα. Έχει τριγωνικό κεφάλι, κυκλικά μικρά αυτιά και μικρά μάτια. Διαθέτει 40-42 δόντια με αναπτυγμένους τους κυνόδοντες και τους γομφίους. Η ουρά της είναι πολύ κοντή και κρύβεται από τη γούνα της, τα πόδια της καταλήγουν σε πέντε δάχτυλα εφοδιασμένα με καμπυλωτά νύχια. Έχει άριστη ακοή και όσφρηση, όμως λιγότερο καλή όραση (βλέπει αρκετά καλά σε απόσταση 80 μέτρων αλλά δεν είναι ικανή να διακρίνει άνθρωπο στα 300 μέτρα). Το ύψος ενός ενήλικου ζώου στον τράχηλο μπορεί να φτάσει τα 1,10 μέτρα, ενώ συνολικό μήκος κυμαίνεται μεταξύ 1,70 και 2,20 μέτρα. Το ενήλικο θηλυκό ζυγίζει από 68 έως 120 κιλά. Γενικά το βάρος της αρκούδας δεν είναι ποτέ σταθερό. Το φθινόπωρο γίνεται μέγιστο εφόσον το ζώο έχει αποθηκεύσει μεγάλες ποσότητες λίπους για να καλύψει τις ανάγκες του κατά την περίοδο του χειμέριου ύπνου, ενώ την άνοιξη έχει το ελάχιστο βάρος αφού όλο το λίπος έχει ήδη καταναλωθεί κατά τη
15
διάρκεια του χειμέριου ύπνου. Η διάρκεια ζωής της καφέ αρκούδας είναι 20-25 χρόνια. Η αρκούδα ζει σε εκτεταμένα μικτά δάση φυλλοβόλων (δρυς, οξιά κ.τ.λ.) και κωνοφόρων (μαυρόπευκο, έλατο, ρόμπολο) της ορεινής και ημιορεινής ζώνης. Στην Ελλάδα η καφέ αρκούδα ζει κυρίως στη βόρεια Πίνδο και στην κεντρική Ροδόπη. Ο πληθυσμός της δε ξεπερνά τα 150 άτομα και αποτελεί το νοτιότερο τμήμα του Βαλκανικού πληθυσμού που ξεπερνά τα 2.500 άτομα. Παρόλα αυτά είναι από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η φυσική σύνδεση της καφέ αρκούδας στα Βαλκάνια αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης του είδους και στην Ελλάδα. Το ζώο αυτό είναι παμφάγο με προτίμηση τις τροφές φυτικής προέλευσης και έχει ανάγκη από μεγάλες ποσότητες τροφής. Τρέφεται με όλων των ειδών τους διαθέσιμους
καρπούς
του
δάσους: βατόμουρα,
κορόμηλα, κεράσια, μήλα, αχλάδια, σμέουρα, καρπούς
σορβιάς,
άγρια
αγριοφράουλες,
βελανίδια, καρπούς οξιάς αλλά και βολβούς, ρίζες και χόρτα. Συμπληρώνει το διαιτολόγιο
της
με
μέλι,
μικρά
και
μεγάλα θηλαστικά, έντομα,
μυρμήγκια, βατράχια, σαλιγκάρια, ψάρια και χελώνες. Η αρκούδα βαδίζει πατώντας σε όλο το πέλμα των ποδιών της (ανήκει δηλαδή στα πελματοβάμονα ζώα) και μπορεί να τρέξει με ταχύτητα 40-50 χιλιόμετρα την ώρα. Μία από τις αξιοπερίεργες φάσεις του βιολογικού κύκλου της αρκούδας είναι ο χειμέριος ύπνος που διαφέρει ουσιαστικά από τη γνωστή χειμερία νάρκη . Οι βασικότερες διαφορές είναι: @Κατά τη χειμέρια νάρκη η θερμοκρασία του σώματος του ζώου πλησιάζει τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος (σχεδόν 0 °C), οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός ελαττώνονται δραματικά και το ζώο ξυπνά ανά διαστήματα για να αποβάλει. @Κατά το χειμέριο ύπνο η θερμοκρασία του σώματος της αρκούδας ελαττώνεται κατά ένα βαθμό περίπου σε σχέση με την κανονική (38 °C), οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός δεν ελαττώνονται δραματικά και το επίπεδο εγρήγορσης είναι υψηλότερο από ότι στη χειμέρια νάρκη, γι' αυτό η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα όταν ενοχληθεί στη φωλιά της. Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε ότι η αρκούδα δεν αποβάλλει ούρα ή κόπρανα γιατί τα ανακυκλώνει ο οργανισμός της. Ο χειμέριος ύπνος είναι ένας ακόμα τρόπος προσαρμογής της αρκούδας στις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος όπου ζει. Είναι ουσιαστικά ο μόνος τρόπος επιβίωσης για ένα μεγαλόσωμο παμφάγο θηλαστικό κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μια ακόμα βασική 16
λειτουργία είναι η προστασία των ευάλωτων νεογνών, εφ' όσον γεννιούνται μέσα στη φωλιά υπό ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας σαν να είναι ένα είδος θερμοκοιτίδας. Είναι ζώο μοναχικό και κινείται κυρίως το ξημέρωμα, το σούρουπο και το βράδυ . Οι ώρες αυτές
της ημέρας της παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια, εφόσον δεν
συμπίπτουν με τις ώρες της ανθρώπινης δραστηριότητας. Επίσης το λιγοστό φως την κάνει να περνά απαρατήρητη. Επίσης και η αναπαραγωγή είναι μια συνήθεια της καφέ αρκούδας. Το θηλυκό και το αρσενικό συναντιούνται μόνο την εποχή του ζευγαρώματος (από τέλη Μαΐου ως τέλη Ιουλίου). Το θηλυκό γεννάει κάθε 2-3 χρόνια, στα μέσα του χειμώνα (Ιανουάριο - Φεβρουάριο) στη φωλιά και ενώ βρίσκεται σε κατάσταση χειμέριου ύπνου, ένα- δύο και σπάνια τρία μικρά. Ένα θηλυκό είναι ικανό να αναπαραχθεί από την ηλικία των 4-5 ετών και πάνω, ενώ η γονιμοποίηση του ωαρίου γίνεται μεν την εποχή του ζευγαρώματος αλλά η πραγματική ανάπτυξη του εμβρύου αρχίζει από τα τέλη του φθινόπωρου όταν το θηλυκό έχει τη δυνατότητα, λόγω εποχής, να απορροφήσει μεγάλες ποσότητες τροφής και έτσι να θρέψει το έμβρυο. Τα νεογνά γεννιούνται τυφλά και γυμνά και ζυγίζουν μόλις 250-400 γραμμάρια. Σε αυτό το κρίσιμο στάδιο της ζωής τους και σε περίπτωση που εγκαταλειφθούν από τη μητέρα τους, τα αρκουδάκια πεθαίνουν σε διάστημα 15-20 λεπτών. Η ανάπτυξη των νεογνών είναι ταχύτατη και αυτό χάρη στην πολύ υψηλή θρεπτική αξία του μητρικού γάλακτος. Οι κίνδυνοι για την καφέ αρκούδα είναι οι εξής: @Η φόνευσή της, είτε λόγω πρόκλησης ζημιών σε παραγωγικές μονάδες (κτηνοτροφικά ζώα, μελίσσια, καλλιέργειες ), είτε τυχαία φόνευση για τρόπαιο ή σύλληψη των μικρών κ.τ.λ. @Η υποβάθμιση ή η απώλεια των βιοτόπων της λόγω αλόγιστης διάνοιξης δασικών δρόμων, απρογραμμάτιστης και αλόγιστης υλοτομίας και πυρκαγιών. @Ο κατακερματισμός της γεωγραφικής κατανομής του είδους και η συρρίκνωση των συνδετικών περιοχών της κατανομής της καφέ αρκούδας σε εθνική ή διασυνοριακή κλίμακα λόγω υλοποίησης μεγάλων τεχνικών έργων οι οποίες στερούνται τις αναγκαίες περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Οι τρόποι προστασίας από την ελληνική νομοθεσία είναι: @Σύμφωνα με το άρθρο 258,παρ.2ε και 2ζ (Ν.Δ.86/69) του Δασικού κώδικα, απαγορεύεται ο φόνος, η αιχμαλωσία, η κατοχή και η έκθεση σε δημόσια θέα της καφέ αρκούδας.
17
@Η καφέ αρκούδα χαρακτηρίζεται σαν σπάνιο και απειλούμενο είδος και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών που εξέδωσε στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ενώσεως για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων, η Ελληνική Ζωολογική Εταιρία σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. Περισσότερες www.callisto.gr!
πληροφορίες
αναζητήστε
στo
Χαρά Μπερδελή
18
www.arcturos.gr
και
στο
ΛΥΚΟΣ
Ο λύκος είναι άγριο σαρκοφάγο θηλαστικό της οικογένειας <<κυνίδες». Ο λαιμός του είναι μεγαλύτερος ως προς την περιφέρεια και πολύ δυσκίνητος .Το κρανίο του είναι πολύ μεγάλο σε σχέση με το υπόλοιπο σώμα του και διαθέτει συνολικά 42 δόντια με χαρακτηριστικούς κυνόδοντες. Το μήκος ενός μέσου αντιπροσώπου του είδους κυμαίνεται από 1-1,50 μέτρα και το ύψος 65-90 εκατοστά , με αντίστοιχο βάρος 30-50 κιλά .Το τρίχωμά του έχει φαιά απόχρωση κατά τη διάρκεια του χειμώνα και φαιοκίτρινη το καλοκαίρι. Έχει ψηλά πόδια με φαρδύ πέλμα που του επιτρέπουν να περπατά με άνεση στο χιόνι. Επίσης μπορεί να τρέξει 40-50 χιλιόμετρα την ώρα. Οι λύκοι ήταν κάποτε άφθονοι και
κατοικούσαν στην Βόρεια Αμερική, στην
Ευρώπη, στην Ασία και στη Μέση Ανατολή. Τώρα οι λύκοι κατοικούν σε όλα τα δάση των εύκρατων χωρών και
κινδυνεύουν από τους ανθρώπους, κυρίως διότι οι
άνθρωποι τους σκοτώνουν για να πάρουν την γούνα να την κάνουν ρούχα και παλτά και το δέρμα από τα μεγαλύτερα ζώα. Οι λύκοι για να πάψουν να κινδυνεύουν πρέπει οι άνθρωποι να μην τους σκοτώνουν για να φτιάξουν διάφορα ρούχα. Ο λύκος τρέφεται κυρίως με άγρια φυτοφάγα ζώα (οπληφόρα). Σε περίπτωση που αυτά εκλείπουν ή έχουν ελαττωθεί σημαντικά, τότε στρέφεται σε μικρότερα 19
σπονδυλόζωα, κτηνοτροφικά ζώα, ή ακόμα και σε ανθρωπογενείς πηγές τροφής (σκουπίδια, νεκρά ζώα). Οι λύκοι χρησιμοποιούν όλες τους τις αισθήσεις για να εντοπίσουν και να καταδιώξουν τη λεία τους. Το είδος και η ποικιλια της τροφής τους, διαφέρουν σημαντικά απο περιοχή σε περιοχή. Η περιβαλλοντική οργάνωση ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ δραστηριοποιείται από το 1998 για τη διατήρηση των πληθυσμών του λύκου σε όλη την Ελλάδα με έμφαση στις περιοχές που αποτελούν βιότοπο του λύκου όπου ο λύκος θεωρείται προστατευόμενο είδος. Περισσότερες πληροφορίες για το λύκο: www.arcturos.gr
www.canids.org
kpe-kastor.kas.sch.gr
Εύη Καντάρη
20
www.callisto.gr
Ο ΜΑΥΡΟΓΥΠΑΣ
Ο μαυρόγυπας είναι αρπακτικό
πουλί
ένα
που ζει
κυρίως στο Δάσος της Δαδιάς στον Έβρο. Ανήκει σε μια μεγάλη οικογένεια που αποτελείται από πολλά αρπακτικά πουλιά. Μαυρόγυπες υπήρχαν και στα αρχαία χρόνια. Στις μέρες μας οι μαυρόγυπες Όλυμπο
εμφανίζονται στον
και
στον
Εθνικό
Δρυμό της Δαδιάς . Eξωτερικά
ο
Μαυρόγυπας
έχει μαύρο χρώμα. Γύρω από το
λαιμό
του
καστανόχρωμη
έχει
τραχηλιά. Η
κοντή ουρά του έχει πλατιές φτερούγες. Η του
διάρκεια
ερευνάται
ζωής
και
το
μελετάμε ακόμα. Φωλιάζει
σε πλαγιές με
απότομα βράχια και σε ψηλά δέντρα στα ορεινά
πευκοδάση. Το γεύμα του είναι
μικρά θηλαστικά και ψοφίμια ζώων μεσαίου
μεγέθους. Βασική
απειλή
για το μαυρόγυπα είναι ορισμένα είδη
ζώων, όπως λύκοι,
τσακάλια, αλεπούδες και κουνάβια. Επίσης η καταστροφή των δασών και η επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα μέρη όπου ζει και τρέφεται. Για εξαφανιστεί ο μαυρόγυπας, διάφορες
οργανώσεις, όπως είναι
επίσης και η ελληνική νομοθεσία, φροντίζουν για τη διάσωσή του.
Κωνσταντίνος Χριστοδούλου 21
να
μην
το WWF, καθώς
Ο
αιγαιόγλαρος
γλάρος
του
είναι ο
Αιγαίου.
ενήλικος aιγαιόγλαρος λευκός
με
στενές
Ο είναι
γκρίζες
φτερούγες, μαύρες στην άκρη. Μοιάζει
με
τον
κοινό
aσημόγλαρο, αλλά είναι λίγο μικρότερος και ελαφρύτερος. Έχει βαθύ κόκκινο ράμφος με κίτρινο άκρη και μια στενή μαύρη
λωρίδα
καθώς
και
σκουρόχρωμα πόδια. Οι νεαροί αιγαιόγλαροι
αρχικά
είναι
σκούροι καφέ και αποκτούν σταδιακά ενήλικου Στην
το στα
Ελλάδα
πτέρωμα 4
του
χρόνια.
φωλιάζει
στο
Αιγαίο, σε απομoνωμένες και ασφαλείς μικρές νησίδες με μικρή κλίση και αραιή βλάστηση, σε αποικίες των 10 έως 65 ζευγαριών. O αιγαιόγλαρος τρέφεται με ψάρια . Τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκαν γύρω στις 25 νέες αποικίες του αιγαιόγλαρου . Με βάση τα νέα αυτά
στοιχεία ο ελληνικός πληθυσμός είναι o
μεγαλύτερος του είδους στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρόλα αυτά εξακολουθεί να είναι το πιο σπάνιο θαλασσοπούλι της Ελλάδας. Τα κυριότερα σημεία αναπαραγωγής του στην Ελλάδα είναι σε μικρονήσια των Δωδεκανήσων, των νοτιοανατολικών Κυκλάδων, των Κυθήρων και των Σποράδων . Ανθρώπινες δραστηριότητες , όπως η κτηνοτροφία, η υπερβόσκηση, ο τουρισμός, η αλιεία και το κυνήγι, μπορεί να έχουν αρνητική επίδραση στην επιτυχία αναπαραγωγής του αιγαιόγλαρου. Όπως προκύπτει από την τελευταία απογραφή του 2010 από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, ο ελληνικός πληθυσμός του αιγαιόγλαρου ανέρχεται στα 350 - 500 ζευγάρια, ενώ κατά την προηγούμενη απογραφή του 1999 είχαν εντοπιστεί 700 – 900 ζευγάρια.
22
O αιγαιόγλαρος αποτελεί είδος - στόχο του προγράμματος LIFE, που υλοποιεί η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία για τη διατήρηση του είδους, με ευρύ φάσμα δράσεων και στόχο τη διαπίστωση των απειλών που αντιμετωπίζει και τη βελτίωση της αναπαραγωγής του στις σημαντικότερες αποικίες του.
«Η μείωση του πληθυσμού του αιγαιόγλαρου οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων, που συμπεριλαμβάνουν τη θήρευση από άλλα είδη πουλιών και αρουραίους, τον ανταγωνισμό για τροφή και τις θέσεις φωλιάσματος με τον ασημόγλαρο -ο οποίος έχει αυξηθεί υπερβολικά- τη μείωση της διαθέσιμης τροφής, λόγω υπεραλίευσης και υποβάθμισης θαλάσσιων ενδιαιτημάτων(δηλ. τροφής), την ανθρώπινη ενόχληση και την τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, κυρίως παραγάδια», αναφέρει ο Γιάκομπ Φριτς (Jakob Fric), συντονιστής του προγράμματος LIFE.
Ηλεκτρονικές διευθύνσεις: www.ortsa.gr , www.ornitholoki.gr, www.3.bp.blogwpot.com, www.enet.gr,
www.agathonisi.gr
Αθηνά Πετροπούλου
23
ΤΟ ΔΕΛΦΙΝΙ
Τα δελφίνια ανήκουν στην τάξη των κητωδών (78 είδη περίπου) όπως και οι συγγενικές τους φάλαινες. Οι πρόγονοι των σημερινών δελφινιών εμφανίστηκαν πριν από 65.000.000 χρόνια και οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ήταν χερσαία θηλαστικά που με την πάροδο του χρόνου προσαρμόστηκαν στο υγρό στοιχείο και έγιναν αμφίβια, προτού εξελιχθούν σε θαλάσσια θηλαστικά. Αναπνέουν με πνεύμονες και διατηρούν, όπως ο άνθρωπος, σταθερή τη θερμοκρασία του σώματός τους ανεξάρτητα από αυτήν του περιβάλλοντος. Καλύπτονται από ένα παχύ στρώμα λίπους, το οποίο προσφέρει μόνωση και βοηθά στην κολύμβηση. Τα θωρακικά πτερύγια βοηθούν επίσης στην κολύμβηση, το ουραίο χρησιμοποιείται για ώθηση, ενώ το ραχιαίο προσφέρει ισορροπία μέσα στο νερό. Στο μεγάλο και καμπύλο μέτωπό τους βρίσκεται το σύστημα ηχοεντοπισμού, ένα είδος σόναρ, με τη βοήθεια του οποίου προσανατολίζονται, εντοπίζουν την τροφή και επικοινωνούν μεταξύ τους. Επίσης, μπορούν και επικοινωνούν με σφυρίγματα, κρότους και ήχους που παράγουν με τα σαγόνια τους. Τα δελφίνια φαίνεται να έχουν αναπτύξει ένα είδος επικοινωνίας, το οποίο οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να αποκωδικοποιήσουν.
24
Μετά την ηλικία των πέντε ετών είναι ικανά προς αναπαραγωγή και κάθε δύο με τρία χρόνια, έπειτα από κύηση 12 μηνών, γεννούν ένα μικρό, μήκους περίπου 1μ., το οποίο θηλάζει και παραμένει με τη μητέρα του τρία έως έξι χρόνια. Στις ελληνικές θάλασσες απαντώνται τέσσερα είδη δελφινιών : το ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus), το ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba), το κοινό (Delphinus delphis), και με μικρότερη παρουσία το σταχτοδέλφινο Οι φυσικοί εχθροί των δελφινιών είναι ελάχιστοι. Κι όμως τα δελφίνια κινδυνεύουν στη Μεσόγειο καθώς και παγκόσμια. εξαιτίας μιας σειράς ανθρώπινων δραστηριοτήτων:
Η θαλάσσια ρύπανση: Ίσως, ο κυριότερος κίνδυνος για την επιβίωση των κητωδών. Καθώς τα δελφίνια βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες τοξικών ουσιών στο σώμα τους. Ένα μεγάλο μέρος αυτών περνάει μέσω του θηλασμού και στις επόμενες γενεές. Μερικοί από τους ρυπαντές είναι τόσο τοξικοί ή συγκεντρώνονται σε τόσο μεγάλες ποσότητες που προκαλούν άμεσο θάνατο. Συχνότερα όμως, εξασθενούν τον οργανισμό, προκαλούν επιπλοκές στην αναπαραγωγή, χρόνιες ασθένειες ή δυσλειτουργίες και κατά συνέπεια απειλούν την επιβίωσή των δελφινιών. Η τυχαία σύλληψή τους σε αλιευτικά εργαλεία: Η χρήση αφρόδιχτων και το λαθραίο ψάρεμα με δυναμίτιδα ευθύνονται για το θάνατο χιλιάδων δελφινιών και άλλων θαλάσσιων θηλαστικών κάθε χρόνο. Η υπεραλίευση: Η όλο και μεγαλύτερη απαίτηση του ανθρώπου για τροφή από τη θάλασσα έχει σαν αντίκτυπο την εξάντληση των αλιευτικών πόρων, επηρεάζοντας άμεσα την επιβίωση των δελφινιών. Δελφίνια που πιθανά δυσκολεύονται να εντοπίσουν τροφή, έλκονται από τη λεία που είναι παγιδευμένη στα δίχτυα και δημιουργούν συχνά ζημιές στα αλιευτικά εργαλεία με οικονομικό αντίκτυπο στους αλιείς. Η εσκεμμένη θανάτωσή τους: Η φαλαινοθηρία ξεκίνησε πριν εκατοντάδες χρόνια. Ένα, ένα τα είδη των μεγάλων φαλαινών αλιεύθηκαν σε σημείο να κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Το 1986, μετά από συντονισμένες προσπάθειες πολλών περιβαλλοντικών οργανώσεων συμφωνήθηκε η απαγόρευση της φαλαινοθηρίας.. Επίσης, Πολλά είδη δελφινιών αλιεύονται τώρα πιο έντονα σε σχέση με το παρελθόν στην προσπάθεια να αντικατασταθεί το κρέας της φάλαινας στην αγορά, μετά την επίσημη απαγορέυση της φαλαινοθηρίας. Παρόλα αυτά, εκατοντάδες φαλαινών αλιεύονται ακόμα με την δικαιολογία της επιστημονικής έρευνας. Παράλληλα, η ανταγωνιστική σχέση των 25
δελφινιών με τους ψαράδες είναι μια άλλη περίπτωση σκόπιμης θανάτωσης δελφινιών, όπου έχουν αναφερθεί μεμονωμένες περιπτώσεις με χρήση κυνηγετικών όπλων. Η υποβάθμιση της παράκτιας ζώνης: Είδη όπως το ρινοδέλφινο, που ζουν σε παράκτιες περιοχές δέχονται άμεσα τις επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης της παράκτιας ζώνης. Μεγάλα έργα όπως η κατασκευή μεγάλων λιμανιών, ιχθυοκαλλιεργειών και η έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ισορροπία του της παράκτιας οικοσυστήματος. Η σκόπιμη σύλληψή τους: Πρόβλημα αποτελεί σε διεθνές επίπεδο η σύλληψη δελφινιών, τα οποία στη συνέχεια τίθενται σε καθεστώς αιχμαλωσίας για ποικίλους λόγους (δελφινάρια, στρατιωτικά πειράματα, κ.ά).
Το WWF Ελλάς, σε συνεργασία με άλλες 12 διεθνείς και ελληνικές ερευνητικές και περιβαλλοντικές ΜΚΟ ζητά την άμεση λήψη διαχειριστικών μέτρων της αλιείας για την προστασία ενός από τους τελευταίους πληθυσμούς κοινού δελφινιού της Μεσογείου στην περιοχή Natura 2000 του εσωτερικού αρχιπελάγους του Ιονίου ζητούν από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σύμφωνα με τα επιστημονικά στοιχεία, η υπεραλίευση κυρίως από γριγρί έχει προκαλέσει την καταστροφή του θαλάσσιου οικοσυστήματος και την δραματική μείωση του αριθμού κοινών δελφινιών από 150 σε 15 μέσα σε μόνο 10 χρόνια. Τα δεδομένα δείχνουν ότι η συρρίκνωση του πληθυσμού των κοινών δελφινιών, αλλά και του τόνου, προκλήθηκε κυρίως από την εξάντληση της τροφής τους λόγω υπεραλίευσης. Το κοινό δελφίνι είναι ένα από τα 4 είδη δελφινιών που ζουν στη χώρα μας και ο πληθυσμός της περιοχής Natura του εσωτερικού αρχιπελάγους του Ιονίου είναι ένας από τους τελευταίους πληθυσμούς της Μεσογείου. Ο μεσογειακός πληθυσμός κοινών δελφινιών έχει συρρικνωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια και θεωρείται υπό εξαφάνιση.
Στέλιος Εμμανουήλ
26
ΤΣΑΚΑΛΙ
Το τσακάλι είναι θηλαστικό της οικογένειας των κυνοειδών. Συγγενεύει με το
σκύλο και το λύκο. Το
μαύρες κηλίδες
χρώμα του είναι
γκριζοκίτρινο
ή
κοκκινωπό
με
στην πλάτη, κάτι που κυρίως εξαρτάται από την εποχή και
την περιοχή στην οποία βρίσκεται. Η ουρά του είναι περίπου 30 εκατοστά, κοκκινωπή, εκτός από την
άκρη της που
έχει χαρακτηριστικό μαύρο χρώμα.
Ζυγίζει 15 κιλά και φτάνει τα 1,40 μέτρα. Ζει 8-10 χρόνια. Υπάρχουν πολλά και στην
Ασία.
είδη
τσακαλιών και ζουν
Στην Ελλάδα τσακάλια
στη νοτιοανατολική
βρίσκονται
στην
Πελοπόννησο και στα Ιόνια νησιά. Προτιμά βιοτόπους
Ευρώπη
Πίνδο,
στην
με πυκνή βλάστηση,
χαράδρες αλλά και υγρότοπους. Είναι ζώα παμφάγα. Τρέφονται κυρίως
με
μικρόσωμα ζωικά
είδη,
με
φρούτα, με καρπούς, με νεκρά ζώα και μπορούν να επιτεθούν σε αιγοπρόβατα. Τα τσακάλια επικοινωνούν μεταξύ τους με ουρλιαχτά μετά το σούρουπο. Είναι μονογαμικά ζώα και οι δεσμοί του
ζευγαριού
ιδιαίτερα ισχυροί. Είναι ενεργά κυρίως το βράδυ. 27
είναι
μακροχρόνιοι και
Η καταστροφή των βιοτόπων, η
εκτεταμένη καλλιέργεια της γης και η
επέκταση των πόλεων είναι οι κυριότερες απειλές για τα τσακάλια. Πρέπει να
ληφθούν
μέτρα
προστασίας αλλιώς θα εξαφανιστούν για πάντα.
Μπορούμε να κάνουμε αναδασώσεις καμένων περιοχών για
να βοηθήσουμε στην
εξάπλωση τους και να κυρηχθούν προστατευόμενο είδος. Μπορούμε να βρούμε περισσότερες πληροφορίες για το τσακάλι στις οργανώσεις WWF, στον Αρκτούρο και στη περιβαλλοντική οργάνωση Καλλιστώ: www.wwf.gr,
www.arkturos.gr, www.calisto.gr
Λευτέρης Χριστόπουλος
28
ΦΩΚΙΑ ΜΟΝΑΧΟΥΣ
Όλα ξεκίνησαν πριν Τότε
εμφανίστηκαν
οι
από 25 εκατομμύρια χρόνια! Ή κάπου εκεί πρώτες φώκιες
στις
γύρω.
βόρειες θάλασσες. Από εκεί
ταξίδεψαν σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης και έφτιαξαν τα 35 διαφορετικά είδη φώκιας που γνωρίζουμε σήμερα. Ανάμεσα τους και η φώκια της Μεσογείου, η διάσημη Μονάχους Μονάχους. Έχει κοντό, στιλπνό τρίχωμα, το χρώμα του οποίου ποικίλλει στις διάφορες περιοχές του σώματος από το ανοιχτό καφέ μέχρι το μαύρο με τα αρσενικά άτομα να είναι συνήθως πιο σκούρα από τα θηλυκά. Αυτό ακριβώς το σκούρο χρώμα της, που θυμίζει ράσο, και ο παχύς λαιμός της, που μοιάζει με κουκούλα μοναχού, έδωσαν στη μεσογειακή φώκια το λατινικό της όνομα που σημαίνει "φώκια μοναχός". Το μήκος των ζώων που ζουν στην Ελλάδα μπορεί και να φτάσει 3,80 μ. αλλά συνήθως δεν ξεπερνά τα 2,5μ.Το βάρος των μικρών ατόμων είναι 10-20 κιλά και των ενηλίκων περίπου 300. Στην Δυτική Σαχάρα τα μικρά της μεσογειακής φώκιας γεννιούνται σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, ενώ στην Ελλάδα η αναπαραγωγική περίοδος περιορίζεται από τον Αύγουστο μέχρι τον Δεκέμβριο, με το καταγράφεται τους μήνες
μεγαλύτερο αριθμό γεννήσεων να
Σεπτέμβριο και Οκτώβριο.
Στη
μεσoγειακή φώκια
παρατηρείται ένας μέτριος βαθμός πολυγυνισμού, στον οποίο το ενήλικο αρσενικό διατηρεί ένα χαρέμι και ζευγαρώνει με περισσότερα από ένα θηλυκά. Τα θηλυκά 29
γεννάνε ένα μόνο μικρό κάθε ένα ή δυο χρόνια, το οποίο θηλάζουν για 3-4 μήνες. Τα μωρά γεννιούνται μαύρα με ένα λευκό σημάδι στην κοιλιά αλλά μετά από δυο μήνες αλλάζουν χρώμα και γίνονται γκρι ή μπεζ, σαν τις ενήλικες φώκιες. Το είδος μπορεί να ζήσει έως και 40 χρόνια. Οι μεσογειακές φώκιες τρέφονται κυρίως με ψάρια, αστακούς, χταπόδια. Μέχρι τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο οι άνθρωποι κυνηγούσαν τη μεσογειακή φώκια για το δέρμα της, με το οποίο έφτιαχναν παπούτσια και ζώνες, και για το λίπος της, από το οποίο έφτιαχναν σπαρματσέτα και σαπούνι. Στις μέρες μας το κυνήγι της για εμπορικούς σκοπούς έχει σταματήσει, αλλά η μεσογειακή φώκια απειλείται περισσότερο παρά ποτέ. Κυριότερα αίτια είναι η καταστροφή των βιότοπων του ζώου καθώς και η εκ προθέσεως θανάτωσή του. Η επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο μεγαλύτερο μέρος των ακτών (κυρίως λόγω της τουριστικής ανάπτυξης) έχουν επιφέρει δραματική συρρίκνωση και υποβάθμιση των βιότοπων του είδους. Οι παραλίες όπου κάποτε ξεκουράζονταν οι φώκιες, έχουν σήμερα γεμίσει ξενοδοχεία και ταβέρνες. Το χειρότερο: ακόμα και τα τελευταία καταφύγια του ζώου, οι θαλασσινές σπηλιές, είναι πλέον προσιτά στους κατόχους σκαφών αναψυχής, που με την παρουσία τους μπορεί να ενοχλήσουν και να τρομάξουν τις φώκιες. Τα μεγάλα ψαροκάικα και οι δυναμίτες καταστρέφουν το βιότοπό τους, με αποτέλεσμα η τροφή τους να λιγοστεύει. Μπορούμε να βρούμε περισσότερες πληροφορίες για τη μεσογειακή φώκια στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις: www.mom.gr και www.wwf.gr
Κωνσταντίνος Γηραλέας
30
Ο ΧΡΥΣΑΕΤΟΣ
Ο χρυσαετός είναι ένα από τα πιο γνωστά αρπακτικά πουλιά του Βόρειου Ημισφαιρίου. Όπως
όλοι οι αετoί,
ανήκει στην οικογένεια
Accipitridae. Έχει μέσο άνοιγμα φτερούγας πάνω από 2 μέτρα και έως 1 μέτρο μήκος σώματος. Το μέγεθος των ενηλίκων αετών ποικίλλει, ωστόσο αποτελούν τους μεγαλύτερους αετούς του γένους τους. Ο Χρυσαετός ή Βιτσίλα έχει καστανόμαυρο χρώμα και μερικά καλυπτήρια φτερά στους ώμους άσπρα σε σχήμα ν. Σε πτήση κρατά την ουρά κλειστή και τις φτερούγες επίπεδες έτσι ώστε να παίρνει το σχήμα σταυρού. Έχει ράμφος κυρτό και νύχια γαμψά και τα δύο με τεράστια δύναμη και σκληρότητα. Πνίγει τη λεία του ακαριαία μ’ αυτά και σπάει κόκαλα. Το βάρος του κυμαίνεται από 7 έως 10 κιλά. Η λεία του πρέπει να είναι ελαφρότερη από 7 κιλά, γιατί αλλιώς δυσκολεύεται στην αρπαγή της. Διαθέτει άριστη όραση και μπορεί να εντοπίσει τη λεία του από πολύ μεγάλη απόσταση. Ο χρυσαετός ζει πολλά χρόνια, όταν οι συνθήκες είναι καλές. Μάλιστα στα αυτοκρατορικά ανάκτορα της Βιέννης, στην αιχμαλωσία και με καλή περιποίηση, υπήρξε αετός που έζησε 100 χρόνια. Όταν γεράσει, η μύτη του κυρτώνει τόσο πολύ, που δεν μπορεί να φάει και τελικά πεθαίνει από πείνα.
31
Ο Χρυσαετός ζει σε βουνά με μεγάλο υψόμετρο, στις κορφές και στα απάτητα βράχια. Στη χώρα μας εμφανίζεται μειωμένος ο πληθυσμός του στα Λευκά Όρη στην Κρήτη και στο φαράγγι της Σαμαριάς. Έχει ευρύ διαιτολόγιο, αλλά δείχνει προτίμηση στα τρωκτικά. Τρέφεται επίσης με πουλιά και μικρά θηλαστικά. Όταν πεινά επιτίθεται σε μεγάλα τετράποδα- άλογα, βόδια, κατσίκες. Ορμά και κάθεται στο σβέρκο του ζώου, καρφώνει τα γαμψά του νύχια στο κρέας, με τις τεράστιες φτερούγες του το κτυπά στο μέτωπο και στα μάτια, του εμποδίζει την ορατότητα και τέλος το κτυπά
στο κρανίο με το δυνατό και κυρτό του ράμφος. Όταν η λεία του
είναι χελώνα, την ανυψώνει, τη ρίχνει, κατακερματίζεται στα βράχια και ακολούθως την καταβροχθίζει άνετα. Κυνηγά επίσης λαγούς οι οποίοι παραλύουν από το φόβο τους και
ακινητοποιούνται κάτω από θάμνους, ενώ
συνήθως τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα να σωθούν. Όταν ο λαγός αντιληφθεί τον ίσκιο του Αετού- Βιτσίλα, δεν τολμά να τρέξει και τότε ο αετός τον αρπάζει στον αέρα. Ωστόσο ο Χρυσαετός δεν κλέβει τη λεία άλλων αρπακτικών. Ποτέ σχεδόν δεν τρώει ψοφίμι. Τα αετόπουλα τρέφονται στην αρχή από τους γονείς τους με τροφές που τις έχουν μαλακώσει μέσα στον πρόλοβό τους. Στον πρόλοβο ο αετός έχει την ικανότητα να ξεχωρίζει τα φτερά και τα άλλα περιττά στοιχεία της τροφής και τα αποβάλλει με εμετό. Στους νεοσσούς δίνει την καλή τροφή, πάλι πολτοποιημένη. Συνήθως οι Χρυσαετοί ζευγαρώνουν σε όλη τους τη ζωή. Είναι μονογαμικά πουλιά
και δεν δέχονται στην επικράτειά τους άλλο ζευγάρι.
Κατασκευάζουν πολλές φωλιές τις οποίες χρησιμοποιούν εναλλάξ. Οι φωλιές τους αποτελούνται από μεγάλα κλαδιά δέντρων, το οποία ενισχύουν με γρασίδι όταν τις χρησιμοποιούν. Το θηλυκό γεννά δύο μαύρα αυγά ανάμεσα στον Ιανουάριο και το Σεπτέμβριο. Η επώαση ξεκινά αμέσως μετά τη γέννηση του πρώτου αυγού και μετά από περίπου 45 ημέρες τα νεαρά βγαίνουν από το αυγό. Είναι εντελώς λευκά και οι γονείς τα ταΐζουν για πενήντα ημέρες, προτού είναι έτοιμα να κάνουν την πρώτη τους απόπειρα να πετάξουν και να τραφούν μόνα τους. Τις περισσότερες φορές επιβιώνει μόνο το μεγαλύτερο, ενώ το νεότερο πεθαίνει προτού αφήσει τη φωλιά. Αυτό συμβαίνει γιατί το μεγαλύτερο έχει το πλεονέκτημα ανάπτυξης λίγων ημερών κι έτσι καταφέρνει να κερδίσει τις περισσότερες συγκρούσεις για την τροφή. Οι χρυσαετοί 32
αφιερώνουν πολύ χρόνο στη φροντίδα των μικρών, ωστόσο η θνησιμότητα είναι υψηλή ακόμη κι ανάμεσα στα πρωτότοκα πουλάκια, ιδιαίτερα τις πρώτες εβδομάδες μετά την έξοδό τους από το αυγό. Ο Χρυσαετός σπάνια επιτίθεται στον άνθρωπο και μόνο όταν νιώθει κίνδυνο. Οι βοσκοί τον θεωρούν μεγάλο εχθρό τους και τον κυνηγούν κυρίως με όπλα, αν κι ο αετός δεν τα φοβάται πολύ. Σημαντική αιτία θανάτου των Χρυσαετών αποτελούν και οι δευτερογενείς δηλητηριάσεις, καθώς οι Χρυσαετοί μερικές φορές καταναλώνουν νεκρά ζώα, άγρια σκυλιά, κουνάβια και κοράκια, που δηλητηριάζονται από τον άνθρωπο γιατί θεωρούνται επιβλαβή. Εκτός από τα δολώματα και από το παράνομο κυνήγι, οι Χρυσαετοί της Κρήτης κινδυνεύουν και από τη μείωση της λείας τους λόγω της εντατικοποίησης κτηνοτροφίας.
της Ο
γεωργίας
και
αναπαραγόμενος
της
εγκατάλειψης
πληθυσμός
που
της
έχει
ορεινής απομείνει
υπολογίζεται σε 150- 200 ζευγάρια. Αρκετές
περιβαλλοντικές
οργανώσεις
και
ειδικοί
επιστήμονες
καταγράφουν την εξέλιξη της ύπαρξης των Χρυσαετών σε όλο τον κόσμο, και στη χώρα μας, και καταβάλλουν προσπάθειες για τη διάσωση των απειλούμενων ειδών. Στην εποχή μας υπάρχουν κέντρα περίθαλψης άγριων ζώων που προστατεύουν τα απειλούμενα είδη και ενημερώνουν την ανθρωπότητα για τη σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Επιπλέον σημαντική προσπάθεια ενημέρωσης της κοινής γνώμης και διατήρησης των απειλούμενων ειδών στη χώρα μας κάνει και το WWF Ελλάδας.
Σαββίνα Νάστου
33
ΕΠΙΛΟΓΟΣ* «Την αδικαιολόγητη απαίτηση ν’ αγοράσετε τη γη μας θα τη σκεφτούμε προσεκτικά. Αν δεχτούμε θα βάλω ένα όρο : Ο λευκός άνθρωπος θα πρέπει να συμπεριφέρεται στα ζώα σα να ‘ταν αδέρφια του. Είμαι άγριος και δεν καταλαβαίνω γιατί ο λευκός αφήνει πίσω του χιλιάδες νεκρά αγριοβούβαλα πυροβολώντας τα μόνο για το κέφι του μέσα από το σιδερένιο άλογό του που καπνίζει, ενώ εμείς δε σκοτώνουμε παρά μόνο για να τραφούμε. Τι είναι ο άνθρωπος χωρίς τα ζώα; Αν εξαφανίζονταν όλα τα ζώα ο άνθρωπος θα πέθαινε από μεγάλη πνευματική ερημιά. Ό,τι συμβεί στα ζώα θα συμβεί σύντομα και στον άνθρωπο. Ξέρουμε τουλάχιστον αυτό: Η γη δεν ανήκει στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος ανήκει στη γη. Κι ακόμα πως εμείς δε δημιουργήσαμε τον ιστό της ζωής αλλά αποτελούμε μόνο μια ίνα μέσα σ’ αυτόν. Αν προκαλέσουμε κάποια καταστροφή στον ιστό οι συνέπειες θα έρθουν και σε μας τους ίδιους.»
«‘Ολοι μοιράζονται τον αέρα με την ίδια πνοή. Τα ζώα, τα δέντρα, ο άνθρωπος μοιράζονται την ίδια ανάσα.»
«Καθετί πάνω σ’ αυτή τη γη είναι ιερό για το λαό μου. Κάθε λαμπερή πευκοβελόνα, κάθε αμμουδερή ακρογιαλιά, κάθε κομματάκι ομίχλης στα σκοτεινά δάση, κάθε ξέφωτο, κάθε βούισμα εντόμου είναι ιερό στη μνήμη του λαού μου. Είμαστε κομμάτι της γης και αυτή πάλι ένα κομμάτι από μας. Οι χυμοί που τρέχουν μέσα στα δέντρα μεταφέρουν τις μνήμες του ερυθρόδερμου ανθρώπου. Τα ευωδιαστά λουλούδια είναι αδελφές μας. Το ελάφι, το άλογο, ο μεγάλος αετός είναι τ’ αδέλφια μας. Οι απότομες, ψηλές κορυφές, τα καταπράσινα λιβάδια, η ζεστασιά του αλόγου, ο άνθρωπος, όλα ανήκουν στην ίδια οικογένεια.»
*Αποσπάσματα από ένα κείμενο που χρονολογείται γύρω στα 1855 και αποτελεί την ιστορική απάντηση του Σιάτλ, αρχηγού μιας φυλής Ινδιάνων, στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Φραγκλίνο Πιρς, ο οποίος ζήτησε από τους Ινδιάνους να πουλήσουν τη γη τους στην αμερικανική κυβέρνηση.
34