PB- PP
BELGIE(N) - BELGIQUE
S T e D e l i j K e
erkenning: p206749 | Driemaandelijks tijdschrift | afgiftekantoor: 3500 Hasselt 1 Stedelijke musea Hasselt, Witte nonnenstraat 19, 3500 Hasselt
m u S e A
H A S S e l T
April – mei – juni 2017 | jAArgAng 25 | nummer 2
2
Expo ‘Mirakel en Monstrans. Het verhaal van een topstuk’ in Het Stadsmus
2
Op zoek naar meer bedrijfsgeschiedenis stokerij Fryns
2
Modemuseum Hasselt op Europeana Fashion
Expo
Het Stadsmus zet zijn (Vlaams) topstuk in de kijker: de monstrans van Herkenrode In 2017 is het 700 jaar geleden dat er in Viversel (Zolder) een hostie op miraculeuze wijze begon te bloeden. Het Stadsmus wijdt een expo aan de monstrans, waarin de bloedende hostie eeuwenlang bewaard en getoond werd. Samen met andere partners brengt het museum ook de verering van de bloedende hostie in kaart.
© Het Stadsmus / foto: Hugo Maertens
Gotisch edelsmeedwerk in 2011 plaatste de Vlaamse regering de monstrans op de Topstukkenlijst, omdat ze ‘ongetwijfeld één van de oudste eucharistische reliekostensoria [is] waarin destijds miraculeuze hosties of wijn, die in het bloed van Christus transformeerde[n], ter verering aan bedevaarders getoond werden en waaruit zich typologisch […] de monstrans ontwikkelde.’ De vervaardiging van de monstrans moet gesitueerd worden tussen 1275 en 1302. Het merk op de monstrans – een lelie – werd in 1275 voorgeschreven door de Franse koning Filips iii. Aleidis van Diest, die van 1281 tot 1302 abdis was van Herkenrode, bestelde de monstrans in parijs. nadat de hostie was beginnen te bloeden (op 25 juli 1317) bracht de priester de miraculeuze hostie, via lummen, naar de Herkenrodeabdij. Daar besluit men de hostie te bewaren in de monstrans. in de expo plaatst curator Tony Waegeman de monstrans en het mirakel van een bloedende hostie in een bredere en internationale context. nu eens werd de aanwezigheid van Christus in de hostie letterlijk genomen, dan weer figuurlijk. Doorheen de eeuwen blijft het voer voor religieuze discussies, die ook hun visuele vertaling krijgen in liturgische handelingen, religieuze kunst en architectuur. Het bisdom luik speelde een niet onbelangrijke rol in de verering voor het Heilig Sacrament. Tijdens de 13de eeuw kende de verering hoogdagen in onze contreien. in 1264 leidde die verering rechtstreeks tot de instelling van Sacramentsdag.
Eeuwenlange verering De motivering in de Topstukkenlijst eindigt met de volgende zin: ‘De monstrans van Herkenrode kent sedert 1317 een bijzondere verering en is als dusdanig van belang voor het collectief geheugen.’
De monstrans van Herkenrode kent sedert 1317 een bijzondere verering en is als dusdanig van belang voor het collectief geheugen (motivering in Topstukkenlijst).
Het is nog niet zo heel lang geleden dat er in Herkenrode jaarlijks op Sacramentsdag een processie voor het Heilig Sacrament van mirakel werd gehouden. Hetzelfde gebeurt jaarlijks in Viversel op de Sacramentsberg (Circuit Zolder) en daar houdt een werkgroep het verhaal van het mirakel levendig in een mirakelspel. in de Sint-Quintinuskathedraal, in de O.l.V.Hemelvaartkerk in lummen, in de Sint-lambertuskerk in Kiewit, in Het Stadsmus. Op al deze plekken herinneren wandschilderingen, schilderijen, glasramen, wandtapijten, prenten, affiches, … aan de verering die zeven eeuwen lang standhield. Tijdens dit jubileumjaar zal de Sacramentsbroederschap een symposium en andere activiteiten organiseren. De beleving rond de bloedende hostie is met andere woorden nog levend, op uiteenlopende manieren. naar aanleiding van de 700ste verjaardag organiseren verschillende partners in Hasselt, Heusden-Zolder en lummen activiteiten. Het volledige aanbod vind je op www.hetstadsmus.be. Expo ‘Mirakel en Monstrans. Het verhaal van een topstuk’. Van 20 mei tot en met 27 augustus
1
Collectie
Europeana Fashion: op naar 8.000 collectiestukken van Modemuseum Hasselt De historische collectie van modemuseum Hasselt, die intussen al zo’n 19.000 stuks omvat, wordt nauwgezet geïnventariseerd, gefotografeerd en geconserveerd. Alle stukken krijgen een plek in het museumdepot. Conservator Karolien De Clippel: ‘maar we willen natuurlijk ook dat het publiek, onderzoekers en curatoren onze collectie digitaal kunnen raadplegen. Het platform van europeana Fashion biedt daarvoor schitterende mogelijkheden. Daarom zijn we het engagement aangegaan om tegen de zomer 5.000 exemplaren van onze collectiestukken online te plaatsen en tegen eind dit jaar zelfs 8.000 stuks.’ europeana Fashion één van de ontsluitingstools van het overkoepelende europeanaproject. iedereen kan zien wat er – verspreid in heel europa – in collecties bewaard wordt. Curatoren vinden er ideeën voor bruiklenen voor hun expo’s, onderzoekers vinden er aanknopingspunten voor onderzoek naar modegeschiedenis.
Het zit ‘m in de naam mode-erfgoed bewaren en ontsluiten is een expertise op zich. europeana Fashion brengt internationaal musea en andere partners samen, met de bedoeling die expertise te ontwikkelen en te delen. ‘Want een kledingstuk bewaren, conserveren en beschrijven is natuurlijk niet hetzelfde als documenten bewaren in een archief of voorwerpen in andere musea. elk type object heeft zijn eigenheid; mode en accessoires dus ook,’ licht de conservator van modemuseum Hasselt, Karolien De Clippel toe.
een belangrijke voorwaarde bij het stroomlijnen van dit alles is dat iedereen dezelfde ‘taal’ spreekt. Karolien De Clippel: ‘Om onze stukken online vlot doorzoekbaar te maken, zorgen enkele medewerkers en stagiairs er al enkele maanden voor dat elk van die 8.000 objectbeschrijvingen beantwoordt aan internationale standaarden. We gebruiken de Art and Architecture Thesaurus (AAT), die een eigen termi-
nologie voor mode en accessoires voorziet. We toetsen nu elke objectbeschrijving af aan de AAT en zorgen voor een goede foto.’ Wie al eens wil snuisteren in de collectie van modemuseum Hasselt, kan al van start: www.europeanafashion.eu; geef als zoekterm ‘modemuseum Hasselt’ in.
25 jaar Museumnieuws
25 jaar Museumnieuws – 35 jaar stedelijke musea Hasselt in februari 1992 verscheen de eerste nieuwsbrief van de stedelijke musea. Het (nationaal) jenevermuseum, het Stedelijk museum Stellingwerff-Waerdenhof (Het Stadsmus), het Stedelijk modemuseum (modemuseum Hasselt) en het Stedelijk Beiaardmuseum begonnen het museumjaar toen met het opmerkelijke nieuws dat ze met vier musea meer volk lokten dan elf luikse musea samen. Sinds 1982 evolueerden de musea van pioniers- naar professionele organisaties, met de uitbreiding
van de collecties, de renovaties van de gebouwen, de opstart van een depot en een stevig aanbod aan tentoonstellingen en activiteiten. Vier nummers lang belichten we een aantal aspecten. We keken naar de eerste jaargang, 1992, en belichten wat ons opvalt in het toenmalige museumnieuws. Waar stonden we toen, waar staan we vandaag? Waar gaan we naartoe?
Van fiches naar online raadpleging: de evolutie van het collectiebeleid Hoewel de vragen en doelstellingen bij elke collectievorming dezelfde zijn, hebben de drie stedelijke musea toch een eigen traject afgelegd. We nemen dat van het jenevermuseum als voorbeeld om de keuzes en stappen te illustreren. Begin jaren 1990 was er voor het jenevermuseum een gestage groei, vooral via schenkingen. Die is nog niet stilgevallen: van 7.685 objecten in 1992 naar 27.0184 objecten eind 2016. ‘De stukken die in de beginperiode werden verworven, zijn vandaag nog steeds eye-catchers. Denk maar aan de uitzonderlijke promotionele affiches die onlangs te zien waren op de expo ‘DistillArt’’, zegt joanie Dehullu, collectiebeheerder van het jenevermuseum. ‘in ons collectiebeleidsplan is het verzamelbeleid scherper afgebakend, maar de kerncollecties zijn nog steeds dezelfde als 25 jaar geleden.’ ruim 27.000 objecten zorgvuldig inventariseren en vlot beheren, doe je niet langer met een systeem van papieren fiches, zoals begin jaren 1990. ‘Sinds 2001 werken we met het collectieregistratiesysteem Adlib,’ licht joanie Dehullu toe. Dit systeem laat toe op een uniforme en gestructureerde wijze de informatie over de objecten bij te houden en relatief vlot terug te vinden. De database bevat een schat aan informatie en is de basis voor verder wetenschappelijk onderzoek. Digitaliseren
2
wordt ook steeds belangrijker. Objecten kunnen nu niet alleen fysiek in het museum zelf bekeken worden, maar ruim 4.500 objecten uit de collectie van het jenevermuseum kunnen ook via de databank erfgoedplus door het publiek geraadpleegd worden. Het grootste gedeelte van de collectie van het jenevermuseum wordt bewaard in een depot dat gedeeld wordt met de andere stedelijke musea. in 25 jaar tijd is dat geëvolueerd van een zuivere opslagruimte naar een geklimatiseerd depot waar de objecten met zorg voor de toekomst bewaard worden. Het depot is één van de grootste uitdagingen voor de musea: door de voortdurende groei van de collectie heerst er een gevoel van plaatsgebrek, met ongeordende en te dicht op elkaar gepakte objecten tot gevolg. Dit bemoeilijkt niet alleen de vindbaarheid van individuele collectiestukken maar vertroebelt ook het totaaloverzicht. Om hier verder te professionaliseren neemt het jenevermuseum deel aan het project re-Org Belgium dat het Koninklijk instituut voor het Kunstpatrimonium in samenwerking met het iCCrOm opstartte. Bedoeling is ervaring op doen om te komen tot een goed georganiseerd depot.
Collectie
Collectie
Het startschot voor onderzoek rond 130 jaar stokerij Fryns in samenwerking met het jenevermuseum zijn Alex Fryns, Danny Van der Hauwaert en Karin De greeve al enkele maanden volop bezig met het onderzoeken van de bedrijfsgeschiedenis van stokerij Fryns. Ze doen een warme oproep naar foto’s, documenten, en vooral ook verhalen en getuigenissen, … die ons meer kunnen leren over hoe het werken was bij stokerij Fryns. De begindagen van stokerij Fryns leveren een bijzonder leuke anekdote op. Het startschot voor de activiteiten kon namelijk maar gegeven worden dankzij … een nieuwe uitvinding voor de revolver! guillaume Fryns, afkomstig uit het luikse, was getrouwd met marie mariette. Haar vader guillaume mariette had fortuin gemaakt met zijn uitvinding van de ‘cluster revolver (pepperbox) met dubbele actie’ in 1837. Het gaat over de revolvertrommel, waarin ruimte is voor meerdere kogels. Daardoor moest men niet meer telkens herladen, maar kon men 4, 6 of zelfs 12 keer schieten met één wapen. guillaume mariette nam een patent op zijn ontwerp en verkocht zijn revolvers wereldwijd. Hij geraakte met dit patent verwikkeld in een hevige juridische strijd met de Amerikaanse wapenfabrikant Colt. Hoe dat afliep, moet nog verder onderzocht worden. maar het fortuin van mariette was in 1887 alvast het startkapitaal voor guillaume Fryns, die naar Hasselt trok en er begon met stookactiviteiten. Heb jij ook nog leuke, foto’s, voorwerpen, verhalen of anekdotes uit 130 jaar Fryns? Neem dan contact op met Joanie Dehullu (jenevermuseum@hasselt.be of 011 23 98 60).
Minister Gatz ontdekt stukje familiegeschiedenis in Hasselt Op vrijdag 24 februari kwam Vlaams minister van Cultuur Sven gatz langs voor een bezoek aan de expo ‘Blankenbergse irissen. De redding van een Hasselts tegelpaneel’. in die expo worden namelijk een aantal documenten getoond, die voor minister gatz een persoonlijke betekenis hebben. ‘ik wist al langer dat mijn overgrootvader, Alphonse gatz, een tijdlang directeur was van de Hasseltse keramiekfabriek. een tijd geleden had ik bij toeval ontdekt dat het gebouw in de Brusselse melsensstraat, waar vandaag het secretariaat van Open Vld is gevestigd, door het bedrijf van mijn overgrootvader was betegeld. maar het is natuurlijk heel leuk om documenten in zijn handschrift onder ogen te krijgen.’ De Verzamelaarsunie Hasselts Keramiek vzw verzamelt en onderzoekt de geschiedenis van de Hasseltse keramiekfabriek, die tussen 1895 en 1954 op de plaats van de huidige provinciale Bibliotheek limburg stond. De afgelopen maanden deed de vereniging aan aantal interessante ontdekkingen. Via een Brusselse tegelverzamelaar legde de vzw de hand op een map met 19 documenten uit 1903/04. Daarbij zaten een aantal brieven die geschreven werden door Alphonse gatz, die van 1900 tot 1915 commercieel directeur was van de Hasseltse keramiek fabriek. Alphonse gatz bespreekt in die briefwisseling een bestelling met een klant uit Heusy (Verviers). patrick Thijs, secretaris van de Verzamelaarsunie: ‘Het is een interessant stuk voor ons, omdat de documenten inzicht gegeven in het commerciële beleid van de keramiekfabriek tijdens haar bloeiperiode. We hopen ook nog details te vinden over de technische kant van de bestelling. Alle nieuwe informatie over de productieprocessen is relevant voor ons onderzoek.’
Erfgoed
Kunstennacht
Erfgoeddag: ‘Zorg’ De formule van erfgoeddag is inmiddels gekend: een dag vol gratis erfgoedactiviteiten, dit jaar rond het thema Zorg. in Het Stadsmus kan je een verzameling medische instrumenten gaan bekijken. ‘Toen bleek dat dokter Didier nolens bereid was om mee te werken met zijn indrukwekkende verzameling, was de knoop snel doorgehakt,’ vertelt Ann Delbeke, conservator van Het Stadsmus. ‘Ze vormt een mooie kapstok om op erfgoeddag verhalen rond de Hasseltse dokters(families) onder de aandacht te brengen.’ een tandartsstoel, bloeddrukmeters, een dokterstas en hoorapparaten: bezoekers krijgen een inzicht in de evolutie van medische instrumenten. Affiches en foto’s tonen wie mijnheer doktoor in Hasselt zoal kon zijn. Kinderen leren de materialen van dichtbij kennen in een memoryspel, dat ontwikkeld wordt door een student van de pXl. ‘Ook de Hasseltse afdeling van het rode Kruis zorgt in Het Stadsmus voor gezinsvriendelijke activiteiten, met een demonstratie eHBO en een bezoekje aan een ziekenwagen.’ besluit Ann Delbeke. in het modemuseum draait alles rond de duurzame zorg voor kledij. Bezoekers kunnen hun eigen kapotte kledingstuk meebrengen en in een repair café samen met de professionals van roche rouge en vrijwilligers naar een creatieve oplossing zoeken. Kinderen mogen een oud kledingstuk pimpen. een pop-up expo toont enkele mooie voorbeelden van hergebruik en restauratie uit de museumcollectie, en is samen met de expo Across Japan gratis toegankelijk op erfgoeddag. in het jenevermuseum bezoek je de expo Iedereen Jeneverbaron. Hasselaren en hun jenevererfgoed of de vaste opstelling. Erfgoeddag, zondag 23 april, 10 – 18 uur, gratis
“Virga Yes divers”: artistiek luik een gezellige bijeenkomst was het op dinsdagavond 21 februari in Het Stadsmus. een 20-tal aanwezigen ging samen creatief aan de slag onder begeleiding van kunstenaar martin Oluwadiran. Het doel: een mozaïek van schilderijtjes maken, die tijdens de Virga jessefeesten opgehangen worden in de koetspoort van het museum. Die gezamenlijke creatieve aanpak is geïnspireerd op de traditie van de rottenversieringen. “We organiseren samen met de stedelijke dienst diversiteit een paar avonden waarop iedereen mee kan komen schilderen aan de versiering”, zegt Ann Delbeke, conservator van Het Stadsmus. “met iedereen bedoelen we dus ook Hasselaren met een andere levensbeschouwing of cultuur. Het thema hoop, het uitgangspunt van de workshop, is immers universeel.” Wie zin heeft om deel te nemen aan de volgende workshop op maandagavond 24 april, mag een seintje geven via diversiteit@hasselt.be. Het resultaat wordt getoond in de periode van de Virga jessefeesten. Wie verder wil kennismaken met de diverse visies en ervaringen met de Virga jessefeesten, kan terecht in de interviewexpo vanaf 17 juni.
Derde Kunstennacht Op donderdag 11 mei is het tijd voor de derde Kunstennacht in de kunst- en cultuurhuizen in Hasselt. De twee succesvolle edities van de vorige jaren, smaakten naar meer en dus zetten modemuseum Hasselt en Het Stadsmus voor enkele avonduren hun deuren open met een mooi programma. japan en design zijn de inspiratiebronnen voor een gevarieerde avond in modemuseum Hasselt. De museumshop doet al een serieuze suggestie: met Haru stuck-on design tape laat je ingenieuze kleurenmotieven ontstaan. Tijdens de Kunstennacht zie je de kunstenaar live aan het werk en kan je deelnemen aan een tapecompositie in onze grote hal. meer japan ontdekken? luister naar de keuzes van onze jonge gidsen over hun favoriete silhouet van de expo ‘Across japan’. Beleef experimentele muziek in japanse sferen. maak jezelf onsterfelijk in onze photo booth gebaseerd op de beelden van Shoichi Aoki (FruiTS magazine). in Het Stadsmus is de koetspoort van het museum de locatie voor de lichtinstallatie iOn. Bier & Brood en Studio ruwedata werkten in het kader van mOTiF samen voor een opmerkelijke ingreep in de toegangspoort van Het Stadsmus. in het hele museum zijn er trouwens kunstingrepen van hedendaagse kunstenaars te ontdekken. een parcours leidt je langs werken van Hugo Duchateau, piet Stockmans, luuk gruwez en Herman Blondeel.
3
Korte berichten
Masayoshi Fujita in Modemuseum Hasselt naar aanleiding van het Yokoso Festival – 25 jaar japanse Tuin nodigen cultuurcentrum Hasselt en modemuseum Hasselt de internationaal gevierde vibrafonist masayoshi Fujita uit voor een jazzoptreden van formaat. Fujita debuteerde als ‘el Fog’ maar vandaag componeert hij muziek onder zijn eigen naam. Deze muziekvirtuoos slaagt er telkens in om een breed publiek mee te nemen in een muzikale reis vol vibrofoon, viool, klarinet, piano of elektronica.
Koen de Cauter en Rony Verbiest
Saké foodpairing in het kader van het Yokoso Festival – 25 jaar japanse Tuin, kijkt het jenevermuseum over het muurtje en gaat met de smaken van de japanse sake aan de slag. De specialisten van SaSaWorks laten je smaakondervindelijk kennismaken met de geschiedenis, het productieproces en het rijke gamma van sake. Vier saki staan voor jou klaar om geproefd te worden samen met een aangepaste amuse. Zaterdag 29 april (14 uur / 16 uur): € 23 / € 21 voor houders Uitpas Hasselt en museumleden
19 mei om 20 uur in Modemuseum Hasselt Tickets via www.ccha.be
Een bijzondere rondleiding voor families op Across Japan: DEFDEF
Jazz ’n Jeneverreeks opnieuw van start
Het fantasierijke en interactieve theatergezelschap DeFDeF neemt je mee voor een rondleiding, maar dan anders: Operatie BFF. ga samen met hen op stap door het museum en je zal snel merken dat er iets vreemds aan de hand is... Zo lijken ‘s avonds de jurken dichter bij elkaar te hangen dan ‘s ochtends, in sommigen zalen smelten je ogen samen en zie je alles dubbel, ... en dan wordt er nog iets verschrikkelijks bekokstoofd in het diepste geheim tussen rits en broekzak, tussen naald en draad...
Ook dit jaar staan er weer vier sterke namen op het podium in de gezellige stookzaal of op de sfeervolle binnenkoer. We starten eind april met Koen De Cauter & rony Verbiest (28 april). Dan volgen de Zuid-Afrikaanse Tutu puoane en haar gezelschap (2 juni), pierre Anckaert (8 september) en afsluiten doen Kim Versteynen en Arne Van Coillie (10 november). Tickets zijn al online en aan de balie verkrijgbaar: € 12 / € 10 voor houders Uitpas Hasselt en museumleden
Zondag 23 april, tickets en uitleg op www.ccha.be
praktische info Jenevermuseum, Witte nonnenstraat 19, 3500 Hasselt, Tel 011 23 98 60, e-mail: jenevermuseum@hasselt.be, www.jenevermuseum.be Het Stadsmus, guido gezellestraat 2, 3500 Hasselt, Tel 011 23 98 90, e-mail: hetstadsmus@hasselt.be, www.hetstadsmus.be Modemuseum, gasthuisstraat 11, 3500 Hasselt, Tel 011 23 96 21, e-mail: modemuseum@hasselt.be, www.modemuseumhasselt.be Vragen over het tijdschrift Museumnieuws? Contacteer de stedelijke musea (tine.rock@hasselt.be of 011 23 98 55)
Colofon F o t o ’s
oktober – november – december 2014
Redac tie eindRedac tie VR ag e n?
Cultuurcentrum Hasselt, roland Hermans, Het Stadsmus, Hugo maertens, jenevermuseum, pascal meyvaert, modemuseum Hasselt, An Van Hertum, Veronique Van nierop joanie Dehullu, Tine rock, Veronique Van nierop. Tine rock Contacteer de stedelijke musea (tine.rock@hasselt.be of 011 23 98 55)
Tentoonstellingen
Agenda 2017 april – mei – juni
Expo ‘Iedereen Jeneverbaron. Hasselaren en hun jenevererfgoed’ Jenevermuseum | € 6 nog tot 4 juni
4
Activiteiten Expo ‘Collectie dokter Nolens’ Het Stadsmus | gratis Van 22 april t.e.m. 7 mei
Expo ‘Across Japan’ Modemuseum Hasselt | € 8 nog tot 3 september
Expo ‘Mirakel en Monstrans. Het verhaal van een topstuk’ Het Stadsmus | € 5 Van 20 mei t.e.m. 27 augustus
Expo ‘Houtsnedes Yokoso’ Het Stadsmus | gratis nog tot 30 april
Expo ‘Virga Yes divers’ Het Stadsmus | gratis Van 17 juni t.e.m. 7 januari 2018
* er zijn verschillende kortingen. Kijk daarvoor op de websites van de musea. www.hetstadsmus.be / www.jenevermuseum.be / www.modemuseumhasselt.be
Maandelijkse rondleiding voor individuele bezoekers | Jenevermuseum Zondag 30 april, 28 mei en 25 juni | 14 uur 30 | € 6 * | maximaal 25 p. Rondleidingen in de Beiaardtoren voor individuele bezoekers | info via Het Stadsmus Zaterdag 1 april, 6 mei en 3 juni | 14 uur | € 4*| max. 25 p. Kunst en Erfgoed in de Kijker | Het Stadsmus zaterdag 8 april: Jonas Slegers over zilversmid François Morren / zaterdag 10 juni: Michel Ilsen over het nieuwe blazoen voor de Roode Roos | 15 uur | toegang gratis Erfgoeddag zondag 23 april van 10 tot 18 uur: diverse locaties, toegang gratis Kunstennacht donderdag 11 mei, cultuurhuizen in de Hasseltse binnenstad, 18 – 23 uur | toegang gratis