Lifeline 31

Lifeline 31 Jaargang 7 Editie 3

Het onbekende Onbewuste processen • Onbekende deeltjes • Emergentie• De chocoladereep test! • Oudheid op Malta • Interview met Bart Verkerke• en de Barreleye vis •

GLV Idun

skander WIP.indd 1

1

25-3-2013 0:05:48

Inhoud 4-5

Wetenschapsnieuws

6-7

Onbewuste processen

8-9

Het kleine onbekende

Left & Right brain

Miniscule deeltjes onder de loep

10 Een nieuwe

bovenbeenprothese Interview met Bart Verkerke 12-13 14

The Barreleye fish Het begin der beschavingen

15 Emergentie 16

Vergeten wetenschapper Dorothy Hodgkin

17 Alumni 18-19

Congres ‘The Free Will’: de sprekers alvast aan het woord

Voorwoord Terwijl in alle onderzoeksgroepen behorend tot de levenswetenschappen hard wordt gewerkt aan het vergaren van kennis en het oplossen van vraagstukken, presenteren wij jullie deze Lifeline met als thema het onbekende. Stel, je krijgt op een dag drie muntjes toegestopt die je elk kunt inwisselen voor de oplossing van een casus of verschijnsel dat tot op heden niet begrepen is. Wat zou je kiezen en waarom? Vanaf nu kun je al je vragen spammen in onze mailbox (redactie@idun.nl): in editie 32, welke in juli verschijnt, zal de eerste versie van onze nieuwe rubriek ‘How it works’ plaatsvinden.

Voorlopig is er nog veel onbekend in ons vakgebied en daar zal op geen termijn verandering inkomen. Nieuwe ziektes zullen helaas blijven ontstaan, nieuwe soorten blijven zich ontwikkelen en keer op keer rijst de drang om de nieuw ontstane mechanismen te doorgronden en te begrijpen. Dat betekent voor ons dat we voorlopig niet uitgeschreven zijn en graag een aantal zaken over het onbekende met jullie delen. Zo lees je in deze editie over onbekende deeltjes uit het moleculaire vakgebied en over emergentie. The icing on the cake: een klein voorproefje van het congres dat op 17 april zal plaatsvinden, waarin alle sprekers alvast even aan het woord gelaten zijn. Zo wordt het nog interessanter om deze dag bij te wonen.

Sinds februari is het redactieteam versterkt met maarliefst drie nieuwe schrijvers, achterin het blad lees je van wie je de komende tijd mooie artikelen kunt lezen. Overigens is de redactie nog steeds op zoek naar nieuwe leden. Heb jij schrijftalent, wil je schrijftalent ontwikkelen of kun je totaal niet schrijven maar beschik je wel over creativiteit voor onze lay-out? Stuur een mailtje naar redactie@idun.nl en wie weet kun je ons team versterken!

Door deze aanvulling op ons team, zal de blog de komende tijd ook weer worden aangevuld met nieuw leesvoer. Houd deze daarom goed in de gaten, je bereikt de blog heel simpel via de Idunwebsite. Iedereen veel plezier met deze editie en natuurlijk succes in de laatste periode van dit jaar.

Groetjes namens de hele redactie van de Lifeline, Anouk Baars Voorzitter Lifelineredactie 2012-2013

20-21 Chocoladereview 22

Kunstzinnig

23

Op de Koffie bij...

2

skander WIP.indd 2

Anna Hoonhout

GLV Idun

25-3-2013 0:05:50

Bestuur

Colofon

Lieve leden, Voor jullie ligt de derde Lifeline van het jaar. Dit betekent dat het jaar ruimschoots voorbij is. Voor mij persoonlijk is de tijd vanaf begin dit studiejaar ongelooflijk snel voorbijgevlogen. Van tevoren was het onbekend hoe het bestuursjaar zou lopen. Vooraf speelt een aantal vragen door je hoofd. Zal alles goed gaan als bestuur? Zullen we tegen grote problemen aanlopen? Zullen we het een jaar volhouden met elkaar? Hoe zal het onze buiken vergaan? Op deze vragen kan ik, afgaand op de eerste maanden, met trots een positief antwoord geven. Hopelijk is het een goed vooruitzicht op wat ons nog te wachten staat de rest van het jaar.

Het thema van deze LifeLine is Het Onbekende. Een thema dat vanuit verschillende invalshoeken te benaderen is. In de wetenschap is bijvoorbeeld nog veel onbekend, vermoedelijk meer onbekend dan bekend. Hoeveel onbekend is, is zelfs onbekender!

Eigenlijk werkt de wetenschap zo dat hoe meer men te weten komt, hoe meer men erachter komt wat aan kennis en inzichten ontbreekt: nieuwe antwoorden leiden tot nieuwe vragen. Dat geldt zeker voor onze vakgebieden: levenswetenschappen en biologie. Veel valt nog te onderzoeken en te ontdekken.

Binnen onze veelomvattende vereniging valt voor eenieder ook veel te ontdekken. Zo konden op de agenda diverse activiteiten ontdekt worden. Zonder uitzondering waren het ontdekkingen met succes. De wintersport was, met hier en daar een breukje, kneuzinkje of schuddinkje, wederom grandioos. Harz was als de Harz en tijdens Het Open Podium in de Week van Cultuur hebben jullie kunnen genieten van de muzikale talenten onder de Idunleden. Dit zijn slechts losse voorbeelden in de ontdekking van het jaar tot nu toe. Maar eigenlijk niets nieuws voor de geroutineerde Idunleden. Het was net als andere jaren het bekende succesverhaal.

De georganiseerde activiteiten en de feiten zijn ons bekend.

De toekomst daarentegen ligt voor ons en is voor een groot gedeelte onbekend. Wat echter met zekerheid te zeggen is, is dat een boeiend congres voor de deur staat, dat de SpecOps supermooi gaat worden en dat Idun ook dit jaar vertegenwoordigd zal zijn in de Batavierenrace. Welke tijden gerend zullen worden en welke mooie verhalen ontstaan tijdens SpecOps zijn ons nog vreemd. Evenals het afronden van ons bestuursjaar en, nog belangrijker, wie onze opvolgers zullen worden. Want ook dat is (voorlopig) onbekend.

De Lifeline is het onafhankelijke tekstueel orgaan van de Groninger Levenswetenschappen Vereniging (GLV) Idun en komt vier keer per collegejaar uit.

Oplage: Druk:

1520 Drukkerij Weissenbach B.V. Sneek

De redactie: Anouk Baars Lotti van Driel Joyce Lubbers Marijke van Marrewijk Corinne Mulder Skander Mulder Joyce Lubbers Lynn van Olst Bas Leenknecht Amanda van Tilburg Robin Schepers Lotte ‘t Hoen Ward Helfrich Eindredactie: Iris Voerman Niets uit deze uitgave mag gekopieerd, vermenigvuldigd of gepubliceerd worden zonder schriftelijk toestemming van de redactie.

Omdat de redactie voor het grootste gedeelte afhankelijk is van inbreng van derden kan de redactie niet aansprakelijk worden gesteldvoor onjuiste informatie.

De redactie en/of GLV Idun hoeft de zienswijze van geplaatste stukken niet te onderschrijven.Auteur dient bij de redactie bekend te zijn.

Lidmaatschap GLV Idun: kijk op www.idun.nl

Groetjes namens het zevende bestuur der GLV Idun, Ties van Wijk Voorzitter der GLV Idun

GLV Idun

skander WIP.indd 3

3

25-3-2013 0:05:54

WETENSCHAPS Samengesteld door Bas Leenknegt en Romy Cartière Chimpansees spelen eerlijk Normen en waarden, het goede en het kwade, de aloude moraal: gewichtige zaken waar een rationele geest geen overbodige luxe is. Vaak beschouwen we de moraal als een typisch menselijke eigenschap, iets dat ons onderscheid van de natuur met haar harde wetten der evolutie en haar recht van de ‘sterkste’. Maar staat die moraal wel los van door moedertje natuur geschreven regels, nemen mensen werkelijk afstand van hun natuurlijke impulsen als ze zich laten leiden door hun morele ingevingen?

Wetenschappers onder leiding van primatoloog Frans de Waal testten het gevoel voor rechtvaardigheid, een van de peilers van de moraal, onder chimpansees en mensenkinderen. Ze lieten steeds twee deelnemers het zogenaamde ‘ultimatum spel’ spelen. Deelnemer A mag één keer beslissen hoe de beloning, voedsel in dit geval, verdeeld wordt onder beide deelnemers: gelijk delen of het grootste deel voor zichzelf houden? Deelnemer B mag hierna beslissen of hij het aanbod aanneemt of afslaat. Hoe rechtvaardiger de spelers, hoe eerlijker de buit verdeeld zal worden.

Uit de resultaten kwam naar voren dat zowel kind A als chimpansee A in eerste instantie de voorkeur geeft aan de zelfzuchtige optie van het grootste deel, echter als de medewerking van deelnemer B vereist is, kiezen ze eieren voor hun geld en deden ze hun spelgenoot het aanbod tot eerlijk delen. Dit resultaat komt, wat betreft speler A, overeen met wat er in volwassen mensen gevonden wordt: een rechtvaardige keuze om te voorkomen dat deelnemer B het aanbod afslaat en je met lege handen over blijft. De onderzoekers concluderen dat chimpansees in hun keuzes rekening houden met wat zij en hun medespelers rechtvaardig achten, wat betekent dat het vaak zo menselijk geachte gevoel voor rechtvaardigheid niet enkel onder onze medemensen te vinden is, maar al een lange evolutionaire geschiedenis achter zich heeft liggen .

Chimpanzees play the ultimatum game (2013) Darby Proctor, Rebecca A. Williamson, Frans B. M. de Waal and Sarah F. Brosnan. http://phys.org/news/2013-01-chimpanzees-successfully-ultimatum-game-apes.html

Penicilline producerende schimmel minder aseksueel dan gedacht Al meer dan honderd jaar lang kennen we de schimmel Penicillium chrysogenum, een schimmel die ons na de toevallige ontdekking door Fleming in 1928 het eerste bruikbare antibioticum opleverde. Vijftien jaar later werd van een beschimmelde meloen een productievere P. chrysogenum-stam geïsoleerd die commerciële productie mogelijk maakte . Al die tijd kennen we deze hooggewaardeerde soort als aseksueel wezen dat zich enkel voortplant via conidia, aseksueel geproduceerde sporen.

Hoewel vijf jaar geleden al “geslachts-genen” werden geïdentifi ceerd in P. chrysogenum, is het tot nu toe nog steeds niet gelukt om de schimmel geslachtelijk te laten voortplanten. Een internationaal onderzoeksteam aan de Rühr-Universität hebben nu voor de eerste de seksuele cyclus en de bijbehorende “geslachten” in de schimmel aangetoond. De cyclus werd in gang gezet door de schimmels op een medium te zetten van havermoutagar en biotine, ook wel vitamine H genoemd. Niet alle geteste stammen wilden zich voortplanten, wat volgens de onderzoekers duidt op een spectrum van verschillende seksuele activiteit, van “seksueel recalcitrant” tot aseksueel.

De resultaten van het dit onderzoek onder leiding van Prof.

Dr. Ulrich Kück and Julia Böhm bieden nieuwe mogelijkheden in het ontwikkelen van Penicilline-varianten: met seksuele voortplanting kan een grotere genetische variatie bereikt worden en is het mogelijk kruisingen tussen stammen met gewilde eigenschappen te maken. Daarnaast illustreert dit onderzoek de “seksuele revolutie” die meerdere onderzochte schimmels op dit moment doormaken en toont het de flexibiliteit van seksuele en aseksuele voortplanting bij schimmels.

Böhm, J., Hoff, B., O’Gorman, C. M., Wolfers, S., Klix, V., Binger, D., Zadra, I., et al. (2013). Sexual reproduction and mating-type-mediated strain development in the penicillinproducing fungus Penicillium chrysogenum. http://phys.org/news/2013-01-molds-sexually-thoughtyears.html

Stereosnuffelen De meeste zoogdieren kunnen zien en horen in stereo, wat betekent dat ze kunnen zien waar een voorwerp zich bevindt en horen waar een geluid vandaan komt. Of zoogdieren ook in stereo kunnen ruiken is nooit duidelijk geweest. Nu hebben wetenschappers van de Vanderbilt Universiteit bewezen dat mollen van de soort Scalopus aquaticus (Oost-Amerikaanse mol) geuren met elk neusgat afzonderlijk kunnen waarnemen. Hierdoor kunnen de mollen aan de hand van geur hun prooi lokaliseren. In de studie werd een mol midden in een halve cirkel geplaatst. Aan de rand van deze cirkel bevond zich telkens op een andere plek een stukje aardworm. De mollen vonden het voedsel zo snel dat de wetenschappers dachten dat de mollen wel in stereo moesten ruiken. Dit hebben zij bewezen door afwisselend het rechter- of linkerneusgat af te dekken. De mollen deden er in dat geval signifi cant langer over om het voedsel te vinden en konden het vaak helemaal niet meer vinden wanneer door middel van buisjes de neusgaten werden omgedraaid. Dat Oost-Amerikaanse mollen in stereo kunnen ruiken betekent dat andere zoogdieren die een sterk ontwikkeld reukorgaan hebben, zoals varkens en honden, dit misschien ook kunnen (Nature Communications).

4

skander WIP.indd 4

GLV Idun

25-3-2013 0:05:55

S W U E I N Gemodifi ceerde bacteriën maken brandstof van CO2 en zonlicht Fotosynthese, we kennen het allemaal, het proces dat ons als zuurstof-behoeftigen bestaansrecht geeft, daarnaast al miljarden jaren de aarde voorziet van groen en ons de afgelopen eeuw heeft voorzien van grote hoeveelheden fossiele brandstoffen die we er doorheen jagen alsof het op moet. Als we verder willen gaan op basis van deze ‘carbon-based fuels’, dan zullen we een vervanger voor onze kolen, aardolie en -gas moeten vinden.

Scheikundigen aan de University of California hebben een eerste grote stap gezet door in de cyanobacterie Synechococcus elongatus het fotosyntheseproces om te bouwen naar een systeem dat het zogenaamde 2,3-butaandiol produceert, een weinig giftige voorganger van brandstoffen en plastics. De onderzoekers identifi ceerden de benodigde enzymen uit online databases en introduceerden die in het DNA van de desbetreffende cyanobacterie.

Door middel van een drietrapsreactie wist het team een opbrengst van 2,4 gram 2,3-butaan te generen per liter medium: de hoogste productie in gekweekte chemicaliën die ooit is bereikt in cyanobacteriën.

Een voordeel van deze door blauwalgen geproduceerde stof is dat het geen gebruik maakt van voedselbronnen, waar biobrandstoffen als ethanol dat wel doen. Daarnaast heeft het Amerikaanse Ministerie van Energie als doel gesteld om rond 2025 een kwart van alle industriële chemicaliën te produceren via biologische processen. De resultaten uit het onderzoek brengt de VS weer een stap dichterbij dit doel.

http://www.biologynews.net/archives/2013/01/07/engineered_bacteria_make_fuel_from_sunlight.html Oliver, J. W. K., Machado, I. M. P., Yoneda, H., & Atsumi, S. (2013). Cyanobacterial conversion of carbon dioxide to 2,3-butanediol. Proceedings of the National Academy of Sciences. doi:10.1073/pnas.1213024110

Één op de vijf reptielen met uitsterven bedreigd Uit onderzoek van de Zoological Society (ZSL) in Londen en de afdeling Species Survival Commission (SSC) van de nationale natuurorganisatie IUCN blijkt dat een op de vijf reptielen met uitsterven wordt bedreigd. Twaalf procent van de bedreigde reptielen wordt geclassifi ceerd als Critically Endangered, 41 procent als Endangered en 47 procent als Vulnerable. Drie van de Critically Endangered reptielen zijn mogelijk al uitgestorven, zoals de boshagedis Ameiva vittata. Deze hagedis kwam in een deel van Bolivia voor. Door de verwoesting van het leefgebied van de hagedis is deze bij recentelijke zoektochten niet meer aangetroffen.

Voornamelijk tropische reptielsoorten hebben het zwaar.

Veel mensen denken dat tropische soorten zich gemakkelijk aanpassen aan veranderde situaties, omdat ze gewend zijn te leven onder extreme omstandigheden. Dit is echter vaak niet het geval. Veel soorten zijn hooggespecialiseerd in de manier waarop ze gebruik maken van hun leefomgeving, wat ze juist erg kwetsbaar maakt voor veranderingen.

De bedreiging is niet hetzelfde verdeeld in deze diverse groep van dieren. Van de zoetwaterreptielen is maar liefst dertig procent met uitsterven bedreigd, en van de zoetwaterschildpadden een schokkende vijftig procent. Reden voor dit hoge percentage is de nationale en internationale handel in zoetwaterschildpadden.

Reptielen hebben een lange en complexe geschiedenis.

300 miljoen jaar geleden verschenen ze voor het eerst. Ze spelen essentiële rollen in het functioneren van ecosystemen wereldwijd, zowel als predator als prooi.

Het onderzoek van de ZSL en de SSC is een belangrijke stap om een beeld te krijgen van de overlevingskansen van reptielen. Het snelle verlies van habitats is een van de bedreigingen die moet worden aangepakt. Leefomgevingen veranderen razendsnel door houtkap en conversie naar landbouwgronden. Het tegengaan van habitatverlies en exploitatie heeft door de onderzoeksresultaten nu prioriteit bij de bescherming van reptielen (Biological Conservation).

De mens stamt af van een harig insectenetertje Net na het uitsterven van de dinosauriërs (namelijk ‘maar’ zo’n 200.000 à 400.000 jaar later) leefde een kleine insecteneter, waarvan wordt verondersteld dat deze de voorouder is van alle placentadieren, waaronder de mens, katten, honden en paarden. Dit zoogdiertje was ongeveer even groot als een muis (200 gram), had een lange staart en klom in bomen en struiken om insecten te eten. Het had een relatief complex brein dat zeer nauwkeurig geuren kon interpreteren. Dit beestje (zie afbeelding) is niet ‘ontdekt’ aan de hand van fossielen, maar gereconstrueerd met genetische data. Wetenschappers hebben hiervoor duizenden levende en fossiele zoogdieren onderzocht. Dit in combinatie met het vergelijken van 4500 eigenschappen tussen de 86 onderzochte zoogdiersoorten heeft er voor gezorgd dat er zelfs een afbeelding beschikbaar gemaakt kon worden van hoe het dier er uit heeft gezien. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat de voorouder van de placentale zoogdieren - waartoe ook de mens behoort - niet ontstaan is in het tijdperk van de dinosauriërs. Het onderzoek illustreert ook hoe belangrijk de uitsterving van de dinosauriërs is geweest voor het ontstaan van nieuwe soorten leven (Science).

GLV Idun

skander WIP.indd 5

5

25-3-2013 0:05:57

Onbewuste hersenprocessen Lynn van Olst Ondanks dat wij van onszelf geen idee hebben hoe beslissingen nou werkelijk in ons brein tot stand komen, heeft toch bijna ieder mens een zeer sterk gevoel dat hij of zij wel zelf deze keuzes bewust maakt. En waarom zouden we ook anders geloven, het werkt immers. Toch is het interessant om verder te kijken dan ons eigen sterke ‘zelf-gevoel’, zodat we kunnen proberen te begrijpen hoe beslissingen tot stand komen in ons brein. Michael S. Gazzaniga, een Amerikaanse neuroloog, heeft baanbrekend onderzoek gedaan naar de functies van de linker en de rechterhersenhelft van mensen waarbij dit onderwerp ter sprake komt. In zijn boek: ‘Who’s in Charge?: Free Will and the Science of the Brain’ heeft Gazzaniga een aantal hoofdstukken hieraan gewijd.

We worden ons pas met een kleine vertraging bewust van een gemaakte beslissing. Bewuste processen gaan langzaam, in tegenstelling tot autonome processen. Als een persoon loopt gaan er sensorische, visuele en auditieve informatie naar de thalamus, vanuit daar worden de impulsen doorgestuurd naar gebieden in de cortex en vanuit daar verder naar de frontale cortex waar ze geïntegreerd worden met andere hoog mentale processen. Als voorbeeld geeft Gazzaniga in zijn boek de reactie op het zien van een slang. Op het moment dat de sensorische informatie binnenkomt, reageert ons geheugen met informatie dat slangen gevaarlijk en giftig zijn. Hierdoor maak je de beslissing om weg te springen omdat je niet gebeten wilt worden. Als we deze beslissing bewust zouden overdenken, zou het misschien wel te lang duren voordat we actie ondernamen.

Vandaar dat het brein een extra route heeft, via de amygdala, waarlangs deze onbewuste beslissingen gemaakt worden. Als de amygdala een patroon herkent, dat geassocieerd wordt met gevaar dat in het verleden ondervonden is, zendt deze een impuls direct door naar de hersenstam. De hersenstam activeert vervolgens het fight-or-flight respons en ‘trekt aan de bel’. Degene die de slang ziet, springt automatisch weg nog voordat hij zich daar zelf bewust van is. We denken zelf dat we springen omdat we bewust zijn van gevaar, maar in werkelijkheid reageren we al ver voordat we ons daadwerkelijk bewust zijn van het gevaar. We zijn ‘eerlijk aan het liegen’ als we zeggen dat we sprongen omdat we zelf bewust waren van het gevaar, we gebruiken de informatie die we hebben om een conclusie te trekken. In het Engels is hier een beter woord voor: confabulation.

t f e Lbrain Onze menselijke hersenen leven in een oorzaak-gevolg werkelijkheid, wat aanleiding geeft tot het uitleggen van logische, causale gebeurtenissen uit losstaande feiten. En niet alleen dat, onze linkerhersenhelft verdraait soms zelfs de feiten zodat ze passen in een geloofwaardig oorzaak-gevolg verhaal. Alleen wanneer het verhaal te veel afwijkt van de werkelijkheid, komt onze rechterhersenhelft in actie. Acties en gevoelens ontstaan voordat we ons ervan bewust zijn en de meeste zijn het resultaat van niet-bewuste processen welke nooit betrokken worden in onze bewuste redenering. Wat is het nut hiervan? Evolutie selecteert op niet-bewuste processen simpelweg omdat deze snel en automatisch gaan. Bewuste processen zijn ‘duur’: ze kosten tijd en geheugen. Gazzaniga heeft na onderzoek in split-brain patiënten, deze geëvolueerde eigenschap aangetoond. Split-brain patiënten zijn patiënten bij wie het corpus callosum is doorgesneden.

Voorbeelden van onbewuste processen kunnen worden opgemerkt in optische illusies. Kijk maar naar de illusie van Roger Shepard. Je ziet hier twee tafels van exact dezelfde vorm en oppervlakte, maar niemand zal dit geloven. Ook als je ze uitknipt en op elkaar legt en ziet dat de twee tafels gelijk zijn, kun je niet bewust het beeld dat je hebt van de tafels, veranderen en zien dat ze daadwerkelijk gelijk zijn. Zelfs als je weet dat het een visuele illusie is, kun je deze illusie dus niet laten verdwijnen. Het visuele gebied dat de illusie produceert is niet bereikbaar voor de correctie die gemaakt wordt door bewuste kennis. Ook zijn er stimuli die niet bewust worden ontvangen, maar die wel het gedrag kunnen beïnvloeden. Zo zijn er onderzoekers die proefpersonen plaatjes lieten zien, maar zo vlug dat ze deze niet bewust ontvingen, toch reageerden de proefpersonen onbewust op de plaatjes.

Shepard’s “Turning the Tables” 6

skander WIP.indd 6

GLV Idun

25-3-2013 0:06:03

In een onderzoek met split-brain patiënten vroegen Gazzaniga en zijn collega’s zich af, hoe patiënten zouden reageren als er, onbewust, informatie naar de rechter hemisfeer van een patiënt gezonden zou worden, welke hun linkerhand aan zou zetten om iets te doen. In het experiment lieten ze een kippenklauw zien in het rechter visuele veld, waarbij dus alleen deze informatie binnen kwam in de linker hemisfeer. De rechter hemisfeer kreeg alleen een sneeuwscene te zien. Daarna werd de proefpersoon gevraagd een foto te kiezen uit een rij foto’s voor hem, welke gezien konden worden door beide hemisferen. De linkerhand wees naar een schep (het plaatje dat het meest passend was voor de sneeuw scène) en de rechter hand wees naar een kip (het meest passende antwoord voor de kippenklauw). Nu werd de proefpersoon gevraagd waarom hij deze twee plaatjes had gekozen. Zijn spraakcentrum, liggend in zijn linker hemisfeer, antwoordde: “Oh, that’s simple. The chicken claw goes with the chicken and... –ineens kijkend naar zijn linkerhand - you need a shovel to clean out the chicken shed.” De linker hemisfeer die de respons van de linkerhand observeerde zonder kennis over waarom deze hand deed wat hij deed, plaatste de gebeurtenis in een context zodat het de situatie kon uitleggen. De linker hemisfeer interpreteerde de respons in een context overeenkomend met de informatie die deze had. En de enige informatie die deze had was de kippenklauw. Het is interessant dat de linker hemisfeer niet ‘zei’: “ik weet het niet”, maar het confabulated, het ‘verzon’ iets. Het voegde de informatie die hij kende samen in een antwoord dat ergens op sloeg. Gazzaniga noemde dit linker hemisfeerproces: the Interpreter.

In een ander experiment lieten Gazzaniga en zijn collega’s het woord ‘rood’ zien aan de linker hemisfeer en het woord ‘banaan’ aan de rechter hemisfeer. Daarna gaven ze de proefpersoon de keus uit verschillende gekleurde pennen en vroegen ze hem iets te tekenen met zijn linker hand. De proefpersoon pakte een rode pen op -een door de linker hemisfeer gemakkelijk gemaakte beslissing- en tekende een banaan met zijn linkerhand -geïnduceerd door de rechter hemisfeer. Wanneer ze hem vroegen waarom hij een banaan had getekend, antwoordde zijn linker hemisfeer -die geen idee had waarom-: “It is easiest to draw with this hand because this hand can pull down easier.” Opnieuw ‘zei’ hij niet: “Ik weet het niet”, wat het meest passende antwoord geweest zou zijn.

GLV Idun

skander WIP.indd 7

Right

brain

Gazzaniga deed ook andere experimenten om beter de begrijpen hoe de linker en de rechter hemisfeer de wereld analyseren. In één van deze experimenten moest er gegokt worden hoe vaak een lichtje boven of onder een lijn verscheen. De onderzoekers manipuleerden het licht zo dat dit voor 80% van de tijd boven de lijn verscheen. Dieren en kinderen jonger dan vier jaar zijn heel goed in dit spel. Dit komt doordat zij altijd de optie kiezen die het meest is voorgekomen in het verleden, ze maximaliseren. Ratten begrepen dan ook al snel dat ze elke keer boven de lijn moesten gokken om 80% van de gevallen een beloning te krijgen. In tegenstelling tot deze groep, veranderde dit gedrag bij mensen ouder dan vier jaar. Deze groep nam de voorgekomen lichtfrequenties van het dan lopende experiment mee in hun gok. Het probleem hiermee was dat de volgorde van de lichtfl itsen willekeurig was, maar zelfs als dit mensen werd verteld, probeerden ze er nog een systeem in te zien. Gazzaniga vond een manier om dit spel aan beide hemisferen los van elkaar te presenteren en kwam tot de conclusie dat vooral de rechter hemisfeer maximaliseert, zoals dieren en jonge kinderen doen, terwijl de linker hemisfeer de frequencymatcher is. De linker hemisfeer zoekt een systeem in de willekeurige lichtfl itsen en maakt een theorie om ze te verklaren en te voorspellen. Gazzaniga concludeerde dat de neurale processen die verantwoordelijk zijn voor het zoeken van patronen in gebeurtenissen gehuisvest zijn in de linker hemisfeer.

Concluderend, de linker hemisfeer zoekt orde in de chaos, probeert een lopend verhaal te maken en genereert het verhaal in een context, zelfs als de linker hemisfeer weet dat er geen patroon en geen verhaal bestaat. Deze eigenschap is doorgeëvolueerd omdat het werkt in het dagelijks leven. Patronen en systemen in de wereld om ons heen hebben vaak waarneembare, nauwkeurig bepaalbare oorzaken. Het bezit van een systeem dat hiernaar zoekt levert een voordeel op.

Maar onthoud, de interpretatie door de linker hemisfeer, the Interpreter, is alleen zo goed als de informatie die hij verkrijgt. Ons brein krijgt input vanuit andere gebieden in het brein, uit het lichaam en uit de omgeving en vormt dit tot een lopend verhaal. Het interpreteert en verklaart onze percepties, herinneringen, acties en de relaties tussen deze. Dit alles leidt tot een persoonlijk verhaal, een verhaal dat alle verschillende aspecten van onze bewuste ervaring bundelt in een coherent stuk: orde uit de chaos. Deze gave is uniek voor mensen. Onze gedrevenheid om hypotheses te formuleren, prikkelt onze overtuiging, ons geloof. Het geeft ons een gevoel van zijn. Zelfs split-brain patiënten voelen niet dat de ene hersenhelft de andere mist. Het is alsof wij geen kennis hebben over waar we geen toegang tot hebben.

7

25-3-2013 0:06:05

Het

kleine

onbekende Amanda van Tilburg

Deze wereldbol, de zon en de rest van het sterrenstelsel; het lijkt op het eerste gezicht allemaal zo vanzelfsprekend. Je staat er misschien zelfs te weinig bij stil hoe wonderlijk het is dat alles in het universum zo werkt en dat wij het geluk hebben om daar deel van uit te mogen maken. Op zich logisch, want een groot deel van wat onze wereld vormt zien wij niet direct.

Vele fysici hebben zich hier mee beziggehouden en inmiddels is er al veel bekend. Er ontbreken echter nog puzzelstukjes die het totaal plaatje kloppend moeten maken. Hieronder volgt een viertal deeltjes die momenteel nog een mysterieus plekje innemen binnen de puzzel, die het universum heet.

Het Higgs-deeltje In de jaren zeventig van de vorige eeuw is in de deeltjesfysica het standaardmodel opgesteld. Deze theorie vertelt waaruit het universum bestaat en waardoor de wereld bijeen gehouden wordt. Alles in het universum is opgebouwd uit quarks en leptonen, die waarschijnlijk ondeelbaar zijn. De protonen en neutronen in een atoom zijn opgemaakt uit quarks, waarvan er zes soorten zijn. Binnen de leptonen zijn er ook zes varianten, waarvan het elektron en het neutrino de meest befaamde zijn.

Voor elk materiedeeltje is er tevens een antimateriedeeltje en volgens het standaardmodel zijn vier krachten verantwoordelijk voor de interacties tussen de twaalf verschillende materiedeeltjes. Hiertoe behoren de zwaartekracht, elektromagnetische kracht, sterke kernkracht en zwakke kernkracht.

Ondanks dat het standaardmodel antwoord geeft op vragen betreffende de structuur en stabiliteit van materie, kan het de massa van een deeltje niet verklaren. Waarom heeft een elektron bijvoorbeeld wel een massa en een foton niet? Om deze reden hebben natuurkundigen een theorie opgesteld, die zegt dat het zogenaamde Higgs-deeltje, ook wel Higgsboson, verantwoordelijk is voor de massa van andere deeltjes in het universum. Higgs-deeltjes zouden het zogenaamde Higgs-veld vormen, wat interacteert met andere deeltjes en hen op deze manier massa geeft. Het Higgs-deeltje is vernoemd naar de Britse natuurkundige Peter Higgs, die in de jaren zestig al het bestaan ervan voorspelde. In juli 2012 werd door het CERN onderzoeksinstituut aangekondigd dat er offi cieel een nieuw deeltje was gevonden dat qua gedrag overeen kwam met dat van het Higgs-deeltje. Verder onderzoek zal moeten aantonen of dit werkelijk het Higgs-deeltje is of dat het een ander nieuw deeltje betreft.

Donkere materie Volgens vele kosmologen zou het heelal voor een groot deel gevuld zijn met donkere materie.

Deze materie is niet zichtbaar en zou niet uit protonen, neutronen en elektronen bestaan zoals ‘normale zichtbare materie’. De donkere materie zou de te hoog gemeten snelheden van sterren in hun baan rond de zon kunnen verklaren. De zichtbare materie in deze sterrenstelsels heeft namelijk niet genoeg massa om de bewegingssnelheid van de sterrenstelsels in hun baan om het gemeenschappelijk zwaartepunt te kunnen verklaren. De donkere materie zou deze extra benodigde massa en daarmee snelheid leveren. Ook zou de donkere materie essentieel zijn voor de vorming van sterrenstelsels, omdat hierdoor materie in grotere mate kan samenklonteren.

Tot dusver is het bestaan van donkere materie nog nooit direct aangetoond. De detectie ervan is namelijk uitermate lastig, omdat donkere materie vrijwel geen wisselwerking vertoont met de bekende deeltjes.

8

skander WIP.indd 8

GLV Idun

25-3-2013 0:06:12

Neutrinovarianten

Het Majorana deeltje

Het neutrino is een ongeladen lepton en is een deeltje met een bijna verwaarloosbare massa, voornamelijk afkomstig van de zon. Even werd gedacht dat neutrino’s sneller dan het licht konden reizen, maar inmiddels is bekend dat dit een meetfout was.

Bovendien kan iets met een massa nooit sneller gaan dan het licht, alhoewel neutrino’s dicht in de buurt komen. Neutrino’s vertonen weinig wisselwerking met andere materie en daardoor razen er miljarden neutrino’s per seconde door je lijf.

Het was natuurkundige Wolfgang Pauli die in 1930 het bestaan van het neutrino bedacht. Dit was namelijk het deeltje dat hij nodig had om zijn theorie over radioactief bètaverval rond te krijgen. Door de jaren heen werd het bestaan van neutrino’s, en in dit geval de elektronneutrino’s, aangetoond en inmiddels zijn ook het tau-neutrino en muon-neutrino bekend. Echter zouden er mogelijk nog meer onbekende neutrinovarianten bestaan.

Bovendien houden vele wetenschappers zich momenteel bezig met de functie van neutrino’s in het heelal. In de jaren vijftig werd het neutrino weinig interessant gevonden, omdat het niets bijzonders leek uit te voeren. Tegenwoordig is dit volkomen anders. Velen verwachten dat het neutrino een grote rol heeft gespeeld in het vroege universum, waardoor materie en niet antimaterie het huidige heelal domineert. Zonder neutrino’s zou vrijwel alle materie in het niets zijn opgegaan. Nader onderzoek moet uitwijzen of wij het leven gedeeltelijk te danken hebben aan het neutrino.

Het standaardmodel in de deeltjesfysica stelt dat elk deeltje een antideeltje heeft, wat gekenmerkt wordt door een tegengestelde lading. Zo heeft het negatief geladen elektron bijvoorbeeld het positief geladen positron als antideeltje. Wanneer een deeltje en zijn antideeltje elkaar ontmoeten vernietigen ze elkaar en wordt hun massa omgezet in energie (E = m∙c²). Dit proces wordt annihilatie genoemd. In het geval van een neutraal geladen deeltje is dit lastig. Om deze reden werd zo’n zeventig jaar geleden door Ettore Majorana bedacht dat deze neutrale deeltjes tegelijkertijd hun eigen antideeltjes zijn. Naar deze Majorana-deeltjes is afgelopen jaren intensief gespeurd en pas in april 2012 is het eerste bewijs gevonden door de TU Delft. Door gebruik te maken van een andere methode dan een deeltjesversneller kwamen resultaten naar voren die overeenkomen met het gedrag van Majorana-deeltjes. Onderzoekers moeten nog uitvinden of de Majorana-deeltjes ook direct waarneembaar zijn.

De Majorana-deeltjes beloven in de toekomst een cruciaal onderdeel te zijn voor de zogenaamde quantumcomputers. Dit computertype zal sneller rekenwerk kunnen verrichten, doordat het werkt op quantumbits, die tegelijkertijd nul en één kunnen zijn. Dit in tegenstelling tot de huidige klassieke bits die nul óf één zijn. Bovendien bieden de Majorana-deeltjes de quantumcomputer meer stabiliteit, doordat de Majorana-deeltjes minder sterk reageren op omgevingsinvloeden en zo langer hun eigenschappen behouden. Het Majorana-deeltje houdt dus zowel de fysici als de mensen van Microsoft in zijn greep.

GLV Idun

skander WIP.indd 9

9

25-3-2013 0:06:21

Een stap vooruit met een nieuwe bove Interview met professor Bart Verkerke van de vakgroep Biomedische Technologie Helemaal op de elfde verdieping, met een prachtig uitzicht over de stad, bevindt zich de kamer van prof. dr. Bart Verkerke. Hij is technisch-wetenschappelijk directeur van het researchcentrum SPRINT. Naast onze universiteit en het UMCG werken ook de universiteit van Twente, de Hanzehogeschool en meerdere bedrijven hieraan mee. De missie van SPRINT is ouderen in deze maatschappij helpen mobiel te blijven, geheel in het thema van ‘Healthy Ageing’. Er wordt gewerkt aan preventie, revalidatie en prothesiologie. Hierdoor snijdt het mes aan twee kanten in positieve zin: ten eerste hebben ouderen baat bij een breder scala aan thuiszorgmogelijkheden en voorzorgsmaatregelen, daarnaast heeft de maatschappij belang bij onderdrukking van de ziektekosten. Zo worden ouderen gemotiveerd te bewegen door Wii-spellen te spelen en is er een orthese ontworpen. Dit is een speciale constructie waarmee men wel kan lopen maar waarbij de knie wordt ontlast, zodat afgesleten kraakbeen weer kan aangroeien.

Een derde initiatief is een nieuw fixatiesysteem voor bovenbeenprothesen.

In Nederland worden al zeshonderd beenprothesen per jaar worden geplaatst bij patiënten. Momenteel wordt de prothese met een stompkoker geplaatst rondom de stomp, dus tegen spierweefsel aan. Hierbij ontstaan problemen doordat dit weefsel zich niet leent voor de overdracht van het gewicht van een patiënt op een prothese.

Bron: Osseopintegrated system for fixation of upper leg prostheses.

Pawel Krzystof Tomaszewski, 2012 Daardoor ontstaan problemen zoals pijn aan het been. Het nieuwe fixatiesysteem richt zich op aanhechting van de bovenbeenprothese rechtstreeks aan het bot, ook wel osseointegratie genoemd. Het botweefsel kan, veel beter dan het zachte spierweefsel, het gewicht van de patiënt overbrengen op de

Vergelijking van het nieuwe fixatiesysteem (boven) met het al bestaande, oudere systeem. Bron: Osseopintegrated system for fixation of upper leg prostheses. Pawel Krzystof Tomaszewski, 2012

10

skander WIP.indd 10

prothese en de patiënt voelt ook veel nauwkeuriger op welke soort ondergrond hij loopt. Daarbij is de toepassing geschikt voor een grotere groep patiënten, doordat het bot waaraan het hecht niet zo lang hoeft te zijn. Voor patiënten bij wie het eigen been te kort was voor de oudere prothese gaat hier misschien een wereld open.

Het principe van osseointegratie is niet bedacht in Groningen, in Duitsland en Zweden werd al eerder gewerkt met prothesen die zich in het bot hechten. Hierbij trad regelmatig het probleem op dat het bot rondom de prothese verdween.

‘Botweefsel dat niet langer wordt belast verdwijnt, omdat het lichaam dit niet langer nodig heeft’, zo legt Verkerke uit. Het gevolg hiervan was dat de prothese brak. Aan dit probleem hebben onderzoekers uit Groningen gewerkt, met resultaat.

Door de krachtsoverdracht anders te regelen, bleek dat het overgebleven bot meer werd belast en daardoor minder werd afgebroken. De universiteit van Nijmegen heeft dit nieuwe model met een korte pin vergeleken met het eerdere model, waarbij een langere pin werd gebruikt, in een computersimulatie. Deze simulatie berekende voor elk van de prothesen de situatie gedurende een periode van vijf jaar. Volgens het computermodel brengt de recent ontwikkelde prothese daadwerkelijk voordelen met zich mee. Dit is te zien in deze figuur: hoe sterker de witte tint, hoe sterker het botweefsel is. Met een kortere pin, het meest linker plaatje, bereik je dus het gewenste resultaat.

Dit model is nog niet klaar om klinisch toegepast te worden, maar is al wel in diermodellen getest. ‘De ingreep bij geiten liep technisch wel goed, maar er kwam een probleem bij kijken. De holte in het bot van sommige geiten had een ovale vorm, terwijl deze holte bij mensen rond is. Helaas paste de prothese hierdoor niet’, vertelt Verkerke. Muismodellen worden hier niet gebruikt, aangezien de krachtverdeling bij dit dier weinig overeenkomsten vertoont met de mens. Daarmee introduceer je allerlei onzekerheden waardoor de resultaten van zulke experimenten weinig betrouwbaar zijn. En hoe gaat dan de overgang naar de patiënt? ‘Als het product eerst is getest in een kleine patiëntengroep en uiteindelijk aan alle goedkeuringen voldoet, beslist de patiënt zelf’, vertelt Verkerke, ‘dan worden alle voordelen en mogelijke risico’s duidelijk uitgelegd.’

De nieuwe prothese kan op de lange termijn ook potentie hebben voor armprothesen. Dan moet er alleen wel een kleine aanpassing worden gemaakt. Bij de armen is er meer sprake van trekbelasting wanneer je tilt, terwijl je benen juist drukbelasting ondervinden.

GLV Idun

25-3-2013 0:06:23

bovenbeenprothese

Nieuwe leden

Door Anouk Baars

Naast het wachten op de CE-markering is er nog een ander probleem dat moet worden overkomen. Het direct inbrengen van een prothese in bot brengt infectiegevaar met zich mee.

Hoewel dit probleem ook geldt voor protheses die nu al worden gebruikt, is er nog geen perfecte oplossing. ‘Er wordt nu wel gewerkt met antibiotica en ontsmettingsmiddelen zodra Bron: Tomaszewski et. al, Numerical analysis of an osseointegrated prosthesis fixation with reduced bone failure risk and periprosthetic bone loss. Journal of biomechanics, 2012

er roodheid optreedt, maar dit is lang niet ideaal’, zo meldt Verkerke. Ook voor dit probleem is in Groningen een creatieve oplossing bedacht. Het betreft een soort ring die direct op de huid om de prothese wordt geplaatst. Deze ring kan kleine stroomstootjes afgeven, zo’n factor duizend zwakker dan stroomdraad, die de bacteriën kunnen doden tijdens een infectie of zelfs kan voorkomen dat de bacteriën zich vestigen op deze plaats. Deze uitvinding wordt momenteel getest in bestaande fixatiesystemen.

Momenteel wordt er, via het project Sprint, gezocht naar een bedrijf dat verder wil met de in Groningen ontworpen prothese. Eerst moet een CE-markering worden verkregen, wat aangeeft dat het product veilig kan worden toegepast en goedgekeurd is door de EU. Bedrijven kunnen dan zelf nieuwe onderzoeken opstarten met experimenten die noodzakelijk zijn voor zo’n kenmerk. Hoelang moeten we wachten tot de eerste patiënt profijt heeft van de nieuwe, aan botweefsel gehechte prothese? Een antwoord op deze vraag is lastig: tot een geïnteresseerd bedrijf zich meldt, staat het project even op pauze.

GLV Idun

skander WIP.indd 11

Hoi lezers!

Dit is mijn eerste berichtje van hopelijk vele berichten die in de Lifeline zullen volgen! Ik zal mezelf eerst kort voorstellen. Ik ben Lotte ’t Hoen, 19 jaar en ik ben nu tweedejaars Biomedische Wetenschappen. Ik ben sinds 1 februari eindelijk een echte ‘Stadjer’, maar ik ben geboren en getogen in Drachten. Het leek mij al een tijdje leuk om actiever te worden bij GLV Idun, maar ik wist nog niet wat ik precies wilde.

Maar dit leek me wel iets voor mij. Ik heb het altijd al leuk gevonden om te schrijven en ben daar dan ook meteen mee begonnen vanaf het moment dat ik het kon. En eigenlijk ben ik er nooit mee opgehouden. Verder houd ik ervan om te reizen, skiën, tennissen, dansen en piano spelen. Ik vind het leuk om de redactie te komen versterken! Groetjes,

Lotte Hallo mensen!

Laat ik me maar even voorstellen: ik ben Robin Schepers, eerstejaars biologiestudent, 18 jaar oud, origineel uit ‘s-Heerenberg en nieuw lid van de Lifeline. Wellicht hebben jullie al mijn artikeltje over Dorothy Hodgkin gelezen, op pagina 19. Ik zal dan ook vooral bezig gaan als schrijver voor dit mooie blad. Schrijven doe ik al sinds de middelbare voor de fun, ik vind het namelijk een mooie manier om mijn gedachten kwijt te kunnen. Het maakt dan ook voor mij niet uit in wat voor stijl ik schrijf of waarover. Een andere grote hobby van mij is wedstrijdzwemmen en ik houd er van om een potje te gamen, ter ontspanning.

Ik hoop in de toekomst nog veel artikeltjes voor jullie te mogen schrijven! Groetjes,

Robin Mijn naam is Ward Helfrich. Ik ben 19 jaren jong en ben bezig met mijn eerste jaar Biologie. De komende tijd ga ik schrijven in het wetenschapsnieuws en lezersvragen beantwoorden. Het leek me erg interessant om deel uit te maken van het LifeLine-team aangezien schrijven en Biologie twee passies van mij zijn. Naast schrijven mag ik graag een balletje trappen bij VV Potetos met mijn vriendenteam waar ik ook training aan geef.

Reizen vind ik geweldig, ben al op veel plekken geweest en heb zelfs afgelopen jaar gewoond in Colorado, USA. De volgende bestemmingen zijn Cuba en Zuid-Afrika aankomende zomer. Tot die tijd zal ik studeren, voetballen, stappen en bovenal schrijven voor de LifeLine.

WARD

11

25-3-2013 0:06:26

Het onbekende - The Barreleye fish

Marijke van Marrewijk

De diepzee staat onder andere bekend om haar bizarre en nog veelal onbekende wezens waar wetenschappers maar al te graag meer over willen weten. Je hoeft de term ‘deep sea’ maar in te typen op het internet en je wordt doodgegooid met vissen met een lampionnetje (anglerfi sh) of kwallen in de meest wonderbaarlijke vormen. Deze dieren zijn vanwege de diepten waarin ze leven lastig te onderzoeken, daarom schoten ze in het kader van het thema ‘het onbekende’ als eerste bij mij te binnen. Na wat verder zoeken op het World Wide Web stuitte ik echter op een diepzeedier dat al sinds 1939 bekend is, maar pas voor de eerste keer op de foto is gezet in 2004. De twee gaten waar voor mijn gevoel zijn ogen moeten zitten zijn eigenlijk reukorganen. De twee groene bollen in het hoofd zijn in werkelijkheid zijn ogen. Dit dier kijkt dus door zijn transparante hoofd heen.

De barreleye fi sh (Macropinna microstoma) is een soort die al langer bekend is. In het verleden zijn ze wel eens aangetroffen in vissersnetten, echter in slechte staat waardoor de bijzondere eigenschappen van deze soort niet meer identifi ceerbaar waren. De eerste (en tot nu toe enige) foto’s zijn gemaakt in 2004, maar deze zijn pas in 2009 gepubliceerd op de website van National Geographic. Het eerste wat opvalt is zijn transparante hoofd. De ogen in deze transparante ‘dome’ zijn buisvormig. Eerst werd gedacht dat de buisvormige ogen vast in het hoofd zaten zoals gewone ogen maar dan omhoog gericht. Deze ogen zorgen voor eentonige tunnelvisie maar zijn wel functioneel vanwege het vele licht dat ze op deze manier oppikken. Onderzoekers van de Monterey Bay Aquarium Research Institute (MBARI) hebben met foto’s en beelden kunnen aantonen dat de ogen kunnen draaien in het hoofd en dat de doorzichtige koepel zorgt voor bescherming en extra licht inval. De barreleye fi sh kan dus recht omhoog kijken om uit te kijken naar voedsel of predatoren, maar ook naar voren om zich te concentreren op het moment dat deze achter een prooi aan wilt gaan.

Macropinna microstoma leeft op een diepte van tussen de 400 en 2500 meter. Het daglicht bereikt deze diepten niet meer. Dankzij de hoog gevoelige buisvormige ogen en de lichtdoorlatende koepel lukt het de vis om nog enigszins vormen te kunnen onder scheiden. Naast de bijzondere ogen heeft deze vis nog meer interessante adaptaties. Hun grote platte vinnen zorgen ervoor dat ze stabiel in het water kunnen hangen en heel erg precies kunnen manoeuvreren (een beetje zoals de remotely operated underwater vehicles (ROV) die voor dit soort onderwaterexpedities worden gebruikt). Hun smalle mond wijst er op dat ze met grote precisie op kleine prooien kunnen jagen. Hun spijsverteringssysteem is erg groot, wat duidt op een gevarieerd dieet. In het verteringsstelsel van twee opgeviste barreleyes zijn vooral verschillende soorten kwallen aangetroffen.

De MBARI heeft een hypothese over de leefwijze van de barreleye opgesteld aan de hand van het onlangs gefotografeerde exemplaar. Het grootste deel van de tijd hangt de vis bewe-

12

skander WIP.indd 12

gingsloos in het water met zijn ogen naar boven gericht rond te turen. Groene pigmenten in de ogen fi lteren zonlicht dat direct vanaf het oppervlakte komt.

Dit zorgt er voor dat de vis de luminescente oplichting van kwallen kan onderscheiden. Op het moment dat een kwal wordt ontdekt gaan de ogen in de ‘feeding mode’ en draaien ze terug in horizontale richting. Vervolgens wordt de achtervolging ingezet.

De barreleye deelt zijn leefgebied met veel verschillende soorten kwallen. De meest voorkomende soort in de omgeving zijn siphonophores (koloniale kwallen) uit het genus Apolemia. Deze siphonophores kunnen langer worden dan 10 meter. De kwal is op deze manier een levend net vol met duizenden stekende tentakels. Zo vangt hij plankton en andere kleine dieren. De onderzoekers speculeren dat de barrelfi sh om deze tentakels heen kan manoeuvreren en de door de kwal gevangen organismen uit de tentakels pikt. De rollende ogen zouden mee kunnen helpen met het voedsel in zicht te houden terwijl de transparante koepel over zijn ogen bescherming biedt tegen de stekende tentakels van de kwal.

Macropinna microstoma is niet de enige vis met langwerpige (tubular) barreleyes. Er bestaat een heel scala aan soorten vissen die in het bezit zijn van ‘tubular’ eyes, met of zonder doorzichtige ‘dome’. Deze soorten behoren tot de familie Opisthoproctidae wat afgeleid is van het Griekse opisthe (‘behind’) en proktos (‘anus’). Je hebt drie basis vormen van deze familie; de bredere vissen van de genera Opisthoproctus en Macropinna. De langwerpige Dolichopteryx en Bathylychnops en de tussenvorm Rhynchohyalus en Winteria. Een vissoort uit de groep Dolichopteryx schijnt voor zover we weten als enige vertebraat gebruik te maken van een spiegel (plus lens) in zijn ogen om te kunnen focussen. Verder is deze soort samen met Opisthoproctus en Winteria in het bezit van luminescente organen. De meeste soorten zijn zo rond de 20 cm groot (zie fi guren 4 en 5).

Onderzoekers van de MBARI hopen dat ze aan de hand van de ontdekkingen van Macropinna microstoma meer onderzoek kunnen doen aan vissen met tubular eyes. Ze zijn al jaren bezig met het uitzoeken van de levenswijze van deze vis. Dankzij de moderne onderwaterrobots die wetenschappers tegenwoordig tot hun beschikking hebben, is het gelukt om meer te weten te komen over dit bizarre dier in zijn eigen leefomgeving.

Naast foto’s is er in 2004 ook filmmateriaal verzameld. Ben je benieuwd naar hoe dit dier er op film uit ziet? kijk dan op http://tinyurl. com/apm8rx.

GLV Idun

25-3-2013 0:06:29

Figuur 1: de Barreleye wordt in netten altijd aangetroffen zonder transparante koepel

Figuur 2: de prooien in de tentakels van kwallen zijn een voedselbron voor de Barreleye

Figuur 3: een voorstelling van de Barreleye vis zonder transparante koepel voordat de eerste foto’s gemaakt werden

1

2

3

4

5

6

GLV Idun

skander WIP.indd 13

13

25-3-2013 0:06:31

Het begin der beschavingen Corinne Mulder

Ggantija Zuid vanuit de achterkant van de tempel.

Getekend door Charles de Brocktorff rond 1820.

De muren van de Ggantija tempels bevatten enkele van de grootste monolieten op heel Malta, waarvan er een rond de 50 ton weegt.

In de grote monoliet links van het midden is een gat te zien. In de kleinere monoliet daartegenover zit op dezelfde hoogte precies zo’n ronde uitholling. Deze gaten werden vroeger waarschijnlijk benut om dwarsbalken in te plaatsen, waardoor de ingang van de tempel kon worden afgesloten.

Deze drie nisjes zijn ongelijk van vorm en worden gescheiden door grotere pilaren in het midden. In 1827 werden ze intact gevonden, maar voor 1901 zijn ze ingestort of werden vernield omdat de tempels er verlaten bij lagen. Later zijn de niches met behulp van tekeningen uit 1827 weer opgebouwd.

14

skander WIP.indd 14

Terwijl Nederland zich in februari nog in het hart van de winter bevindt, is het tijd voor een welkom uitstapje naar een klein eiland in de Middellandse zee waar de lente reeds heeft ingezet. Malta ligt in het ruime sop tussen Sicilië en de kust van Afrika. Deze centrale positie heeft ertoe geleid dat Malta in de loop van geschiedenis is overspoeld door machthebbers uit allerlei windrichtingen: de Phoeniciërs, Carthagers, Romeinen, Byzantiërs, Arabieren, Noormannen, the Knights of Saint John, Napoleon en als laatste de Britten hebben hier opeenvolgend de scepter gezwaaid. In 1964 is Malta voor het eerst in minstens 3000 jaar een onafhankelijk land geworden. Wat er zich voor die 3000 jaar geleden op Malta heeft afgespeeld weten we helaas niet. Wel zijn op Malta een aantal tempels gevonden, waarvan de oudste dateert uit 3600 voor Christus. Deze tempels zijn bijna een millennium ouder dan de piramides en 500 jaar ouder Stonehenge; het zijn zelfs de oudste op zichzelf staande structuren ter wereld. Hoewel eigenlijk niemand weet waartoe de geheimzinnige structuren dienden, worden deze gebouwen tempels genoemd. Deze benoeming wordt eerder gebruikt vanwege de kennis dat andere monumentale gebouwen op onze aardbol dit doeleinde hadden dan door direct bewijs vanuit Malta.

Na een kleine busreis over de Maltese wegen - die eerder uit gaten dan uit asfalt lijken te bestaan - staan we goed en wel voor de ruïnes van de Ggantija tempels. Na duizenden jaren is het weliswaar niet meer dan een hoop geërodeerde stenen en verbeeldingskracht is een vereiste om je ook maar een kleine voorstelling te kunnen maken van wat het ooit geweest is. De hoogte van de tempel is echter nog altijd imposant. Met reusachtige monolieten zijn de ingangspoorten nog duidelijk te onderscheiden, maar van de dikke voorgevel staan enkel de hoekpunten nog overeind. Het middenstuk hiervan is lang geleden al weggevaagd. Voor de buitenmuren liggen kleinere, ronde stenen, die mogelijk voor het vervoer van monolieten gebruikt werden. Op het geërodeerde gesteente groeien nu allerlei soorten planten, maar vroeger moeten de wanden en vloeren van de tempel strak zijn afgewerkt met een laag kalksteen. De kalksteen werd verpletterd tegen een laag puin totdat de ondergrond werd bedekt door een harde, gladde laag. Gipsfragmenten, bedekt met rode oker, geven de indruk dat de tempels vroeger rood beschilderd waren, wat het uiterlijk totaal zou veranderen. Verder zijn er in de achterste kamers ophogingen te zien die als altaar of offerplaats gediend zouden kunnen hebben. Vroege beschrijvingen van de eerste opgravingen vermelden dat er scherven van aardewerk en botten van dieren gevonden zijn in de tempels. Dit zou er op kunnen wijzen dat hier vroeger rituelen zijn uitgevoerd.

Over de mensen die de tempels gebouwd hebben, is evenmin weinig terug te vinden. Waarschijnlijk zijn ze rond 5000 voor Christus overgekomen vanuit Sicilië, waarvoor ze een boottocht van 90 kilometer naar het Zuiden gemaakt moeten hebben. Het waren boeren, ze verbouwden granen en hielden vee. Het mag dus geen toeval heten dat de Ggantija tempels op de meest vruchtbare grond van het eiland staan. Ook aanbaden ze een Moedergodin, waarvan verscheidene beeltenissen op het eiland zijn teruggevonden. Het is goed mogelijk dat de tempels aan haar gewijd waren.

Omdat de tempels van binnen opgedeeld zijn in kleine kamers, lijken de gebouwen niet bedoeld te zijn geweest voor grote groepen mensen.

Wellicht mochten er in die tijd alleen priesters naar binnen, die offers maakten aan de Moedergodin.

De Ggantija tempels zijn niet het enige voorbeeld van de geheimzinnige bouwwerken op Malta. Op vele plaatsen op het eiland zijn soortgelijke tempels ontdekt, die enkele eeuwen na Ggantija gebouwd zijn. Opgravingen duiden erop dat rond 2500 voor Christus de tempelperiode tot een abrupt einde is gekomen. Waarom de tempelcultuur zo snel is ingestort, blijft nog altijd een mysterie.

GLV Idun

25-3-2013 0:07:15

Emergentie

Doet de natuur aan simpele op- en aftelsommetjes?

Lotti van Driel Ik, als geheel, schrijf deze tekst, maar de cellen waaruit ik besta kunnen dat niet individueel, nog minder kunnen de eiwitcomplexen en daarna eiwitten dat en nóg minder de aminozuren waar die weer uit bestaan dat. Dit is het fenomeen van emergentie: op een hoger niveau van organisatie ontstaan nieuwe eigenschappen en mogelijkheden. Uit relatief simpele interacties ontstaat een complexer systeem. In dit geval gaat het om de mogelijkheid tot het schrijven van een tekst, maar wat gerichter moet men hierbij denken aan de mogelijkheid tot leven, mentale processen en het bewustzijn. De nieuwe emergente eigenschappen lijken echter niet reduceerbaar tot de simpelere systemen, dan zou immers de emergente eigenschap verdwijnen. Het emergentisme wordt dan ook gezien als een non-reductieve manier van het verklaren van de wereld. Alleen de neurale processen achter het bewustzijn kennen, is niet voldoende om het bewustzijn te kunnen verklaren.

Een simpeler voorbeeld is misschien: één waterstofatoom en twee zuurstofatomen vormen samen water, maar de eigenschappen van waterstof en zuurstof op zich kunnen het gedrag van water niet verklaren. “Het geheel is meer dan de som der delen”, de lijfspreuk van de emergentisten.

Emergentie is al enige tijd een onderwerp van gesprek binnen de fi losofi sche gemeenschap.

In de 19e en 20e eeuw was het, in het kader van de Romantiek, een belangrijke reactie op het mechanistische wereldbeeld, maar met de al sterker wordende opkomst van het fysicalistische, reductionistische wereldbeeld is emergentie langzamerhand in een hoekje gedreven. Sinds ongeveer 1990 is het emergentisme pas weer terug van weggeweest.

Wellicht dat de onverklaarbaarheden van het ontstaan van het leven en de schijnbare niet reduceerbaarheid van het bewustzijn tot slechts fysische processen daar een rol bij spelen.

Nu, de uitspraak ‘Het geheel is meer dan de som der dele’n is allicht wat vaag. De som der delen zou kunnen worden gezien als de logische deduceerbaarheid van de eigenschappen op het hogere niveau naar de eigenschappen op het lagere niveau die deze hogere eigenschappen mogelijk maken. Alle eigenschappen op het lagere niveau kunnen bij elkaar opgeteld worden, om vervolgens de nieuwe eigenschap op het hogere niveau tot stand te brengen. Emergentisten zeggen dat dit niet genoeg is. Een deel van de eigenschappen op het hogere niveau zijn nieuw, onverklaarbaar en onvoorspelbaar.

Alle stromingen van het emergentisme baseren hun theorieën op het fysicalisme, het idee dat de wereld te verklaren is in fysische processen. Het idee dat sommige eigenschappen die vanuit emergentie zijn ontstaan onvoorspelbaar zijn vanuit de lagere niveaus die als het fundament fungeren lijkt hier tegenstrijdig mee. De emergentisten stellen dat er twee vormen van verklaren zijn, de inductieve verklaring en de theoretische verklaring.

GLV Idun

skander WIP.indd 15

Inductieve verklaringen zijn tot stand gekomen door empirie en de theoretische verklaringen komen voort uit voorspellingen op basis van de informatie verkregen uit de eigenschappen van de onderdelen uit het lagere niveau. Deze theoretische verklaringen zijn volgens de emergentisten niet voldoende.

Ze kunnen niet de hogere niveau eigenschappen voorspellen, zoals gedemonstreerd in de voorbeelden hierboven. Wellicht is dit het geval omdat we niet genoeg informatie hebben, onze theorieën niet goed genoeg zijn. De emergentist stelt echter dat dit simpelweg niet mogelijk is omdat het geheel op het hogere niveau nieuwe eigenschappen heeft, niet compatibel met de eigenschappen uit de lagere niveau’s. Slechts vanuit empirie kan worden ondervonden wat het systeem op een hoger niveau zal doen.

Een belangrijk aspect bij emergentisme is ook de notie van neerwaartse veroorzaking. Neerwaartse veroorzaking is het proces waarbij de eigenschappen op het hogere niveau invloed uitoefenen op de eigenschappen op het lagere niveau.

Dit lijkt onbehapbaar, maar een simpel voorbeeld maakt dit makkelijker.

Donald Campbell, degene die dit idee in 1971 heeft voorgesteld, stelt zichzelf de vraag hoe het mogelijk is dat de kaken van werkermieren en termieten zo perfect zijn voor het werk wat ze doen.

De zogenoemde bottom-up verklaring is dat de mieren en termieten genen hebben die eiwitten produceren, welke vervolgens de perfecte kaakstructuur opmaken. Maar dit is een onvolledige verklaring. Hoe kan het dat deze beestjes DNA hebben wat hun perfecte kaken geeft? Het simpele antwoord is vanzelfsprekend: natuurlijke selectie. In dit proces hebben constante interacties plaatsgevonden tussen de omgeving en de mieren en termieten, hetgeen uiteindelijk heeft geresulteerd in het overblijven van de genen die goed genoeg waren aangepast. Dit laatste kan worden gezien als een top-down verklaring, neerwaartse veroorzaking, die een rol heeft gespeeld bij het tot stand komen van het grotere geheel. In deze visie brengt het geheel zich dus zelf tot stand.

Emergentie zal steeds meer een onderdeel worden van de opleiding van de bioloog. Het idee dat alle verschijnselen puur reductief en fysicalistisch verklaard kunnen worden, wordt als vanzelfsprekend beschouwd binnen de opleiding, maar een zekere openheid ten opzichte van andere ideeën lijkt mij verstandig als wetenschapper. Het emergentisme raakt een gevoelige snaar wanneer het spreekt over het ontstaan van nieuwe, wellicht onvoorspelbare, eigenschappen op hogere niveaus en over een niet alleen opwaartse maar tevens neerwaartse veroorzaking in complexe systemen. Dat de natuur op een wiskundige manier haar eigenschappen bij elkaar optelt en een sommetje maakt om de resulterende nieuwe eigenschappen te creëren is absoluut niet gegeven.

15

25-3-2013 0:07:18

De vergeten wetenschapper...

Z

Dorothy Hodgkin

e gaat niet alleen de geschiedenis in als dé grondlegster van de eiwitkristallografie, maar ook als een van de meest vriendelijke, en vredelievende scheikundigen. Dorothy Crowfoot, geboren op 12 mei 1910, wijdde haar leven aan het onderzoeken van eiwitstructuren.

Door middel van röntgenstraling waren zij en haar collega’s degenen die bewezen dat penicilline een β-lactam ring bevat, terwijl het merendeel van de wetenschappelijke wereld overtuigd was dat dit niet het geval was. Later heeft ze de structuur van vitamine B12 bepaald, waar ze de Nobelprijs voor heeft gekregen. Tot op heden is ze de enige vrouw uit het Verenigd koninkrijk die de Nobelprijs voor de scheikunde heeft ontvangen. Vijf jaar na het ontvangen van deze prijs heeft ze de structuur van insuline weten te bepalen.

Dorothy was de dochter van een Britse archeoloog. Ze is geboren in de Engelstalige gemeenschap in Caïro, waar ze de eerste paar jaar van haar leven heeft doorgebracht. Slechts een paar maanden per jaar bracht ze door in Engeland. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak bracht ze haar tijd door met vrienden en familie in Engeland, ver weg van haar ouders, die in Egypte bleven. Na de oorlog veranderde de situatie voor hen niet veel: Dorothy bleef in Engeland terwijl haar ouders slechts een paar maanden per jaar op bezoek kwamen. Ze heeft echter wel veel van hen geleerd, hun ethiek en onbaatzuchtigheid zijn haar altijd bijgebleven.

Al vroeg in haar academische carrière ontwikkelde ze een passie voor scheikunde. Met 18 jaar begon ze te studeren aan het Somerville college te Oxford. Hierna studeerde ze een tijdje aan de vrouwenuniversiteit van Oxford waarna ze haar PhD haalde aan de universiteit van Cambridge. In Cambridge zag ze voor het eerst de potentie van röntgenstraling en samen met haar begeleider, J.D. Bernal, werkte ze daar aan de techniek om biologische substanties te analyseren.

Dit onderzoek leidde ertoe dat ze in 1945 de eerste structuur van een steroïde kon publiceren: cholesterol jodide. Dit was een stof waar ze al haar hele academische leven mee werkte. Later in 1945 ontrafelden Dorothy en haar collega’s de structuur van penicilline. Deze structuur publiceerden ze echter pas in 1949.

Vanaf 1954 publiceerde zij en haar collega’s hun analyses van vitamine B12. Ondanks dat ze veel onderzoek heeft verricht naar deze stoffen, had het hormoon insuline een speciaal plekje in haar hart. Toen ze in 1934 van haar docent een monster van het hormoon kreeg, was ze daar ook meteen erg door gefascineerd.

16

skander WIP.indd 16

Vanaf dat moment had zij in samenwerking met collega’s getracht de structuur van het hormoon te ontrafelen. Dit lukte echter pas 35 jaar later omdat het een groot molecuul was, te groot om goed te onderzoeken met de technieken van die tijd.

Na zo veel baanbrekend onderzoek was het dan ook niet gek dat Dorothy uiteindelijk de nobelprijs kreeg. Ze heeft ook als eerste vrouw de Copley Medaille mogen ontvangen en was de tweede vrouw die toegelaten werd tot de ‘Order of Merit’.

Veel mensen die haar kenden waren zeker net zo veel onder de indruk van haar karakter als van haar van haar scheikundige ontdekkingen. Ze stond bij iedereen bekend als een warm, vriendelijk persoon die graag haar intellect inzette om anderen te helpen met hun, al dan niet scheikundige, problemen. Ze heeft zich ook enorm ingezet voor de vrede. Ze was fel tegen sociale verschillen en had verschillende connecties met de communistische partijen. Grotendeels door haar persoonlijke opvattingen en door deze connecties mocht ze de Verenigde Staten niet in tot ze 71 was.

De laatste twintig jaar van haar leven heeft ze vooral reizend doorgebracht. Ze heeft veel samengewerkt met laboratoria gespecialiseerd in insuline onderzoek, ze gaf advies over onderzoek en gaf veel presentaties over insuline en de rol van insuline in diabetes. Toen ze eindelijk de Verenigde Staten in mocht op 71-jarige leeftijd heeft ze dat direct gedaan. Gedurende een periode van een aantal maanden heeft ze het land doorgereisd en ook op verschillende plekken presentaties gegeven over insuline en diabetes. Uiteindelijk stierf Dorothy Crowfoot Hodgkin op 84 jarige leeftijd.

GLV Idun

25-3-2013 0:07:19

Alumnus aan het woord “Geen dag is hetzelfde en het blijft altijd weer een verrassing hoe een klas dat uur zal zijn”

Ite Teune: docent biologie, ANW en scheikunde

Mijn naam is Ite Teune, 34 jaar en sta inmiddels al weer bijna vier jaar voor de klas. Ik heb old-school Biologie gestudeerd aan de RUG en gedurende een groot deel van de studie had ik geen idee wat ik wilde worden.

Net van de universiteit met een master in Moleculaire Biologie lag een baan in het onderzoek het meest voor de hand. Na een aantal sollicitaties kwam ik terecht bij de faculteit Scheikunde, waar ik een aantal jaren gewerkt heb in de chemische biotechnologie. Hierbij moet je denken aan het kloneren van volledig onbekende genomen en klonen screenen op enzymatische activiteit. Ook komt er veel bio-informatisch onderzoek bij kijken, iets wat de laatste jaren een steeds hogere vlucht neemt. Het leukste aan onderzoek is het idee dat je aan het front van de wetenschap werkt, dus als je iets nieuws ontdekt ben je op dat moment de eerste mens ter wereld die dat ooit gezien heeft.

Helaas kreeg ik na een tijd last van RSI door het enigszins repetitieve werk, waardoor het steeds lastiger werd om onderzoek te doen. Bij toeval zag ik toen op een dag een cursus voor AIO’s, waarin ze de basis van het onderwijs aan de middelbare school kunnen leren. Onderdeel van deze cursus was kijken op een middelbare school en ook zelf voor de klas staan.

Na wikken en wegen heb ik toen de moeilijke beslissing genomen om mijn pipetten aan de wilgen te hangen en me in te schrijven voor de éénjarige masteropleiding voor biologieleraar, iets wat niet eenvoudig is in een economische crisis. Ook was ik laat met inschrijven, maar bij toeval kwam er een stageplaats vrij op het Hondsrugcollege in Emmen, de school waar in nu nog steeds werk.

Hier geef ik biologie, ANW en scheikunde aan bovenbouwklassen van de HAVO en het VWO. Het leukste aan onderwijs vind ik het onverwachte en het werken met mensen. Geen dag is hetzelfde en het blijft altijd weer een verrassing hoe een klas dat uur zal zijn. Voorlopig blijf ik dus nog wel even in het onderwijs werken. Waarschijnlijk niet fulltime als leraar, want het ontwikkelen van nieuwe onderwijsmethoden is een steeds groter wordende ambitie. Uiteindelijk hoop ik een bijdrage te kunnen leveren aan exact onderwijs dat kwalitatief van hoog niveau is, toegankelijk is voor iedereen en op maat gesneden is voor elke individuele leerling. Nu draaien op school al pilots voor het leren-op-maat en hoewel er nog enkele rimpels gladgestreken moeten worden, ben ik er van overtuigd dat dit de toekomst van het onderwijs in Nederland zal zijn.

“Ik vond dat het nemen van beslissingen over de grote vervolgstappen in mijn carièrre wel wat weg had van liften: trek je stoute schoenen aan en ga ervoor!” Jolanda van Munster: post-doc microbiologie Dat alle processen die nodig zijn voor leven uitgevoerd kunnen worden in een minuscuul zakje soep, de cel, dat vind ik fascinerend. Daarom ben ik microbiologie gaan studeren in Groningen. Ik heb vakken gevolgd in de richting microbiologie, medische en moleculaire biologie. Wat ik het leukste vond waren de vier weken practicum waarbij je in een kort project ervaring op kon doen met echt wetenschappelijk onderzoek. Door die projecten wist ik wat ik wilde gaan doen: onderzoek. Ik heb drie verschillende research projecten gedaan aan het eind van mijn studie. Twee daarvan in Groningen, bij de vakgroepen Moleculaire Genetica en Microbiele Fysiologie. Ik wilde ook graag naar het buitenland en ik wilde graag werken met een organisme wat geen model-organisme was. Ik had gelezen over bacteriën die erts afbraken om daar hun energie en grondstoffen uit te halen, de biomining bacteriën. Ik heb toen labs aangeschreven die aan deze organismen werkten en kon uiteindelijk voor zes maanden aan het werk in Stellenbosch in Zuid-Afrika. Dat was een mooi avontuur, niet alleen qua wetenschap, maar ook om aan de andere kant van de wereld te wonen en na afl oop van het onderzoek nog rond te reizen.

Naast mijn studie heb ik met de Groninger Biologen Club veel mooie dingen meegemaakt, in het bestuur, in de redactie en in de buitenland commissie BEE waar we een zeilreis en een liftwedstrijd organiseerden. In mijn tweede jaar ging ik voor de eerste keer liftend op vakantie, dat is daarna een echte traditie geworden.

Ik had tijdens mijn studie bedacht dat ik bij een andere universiteit in Nederland mijn AIO wilde doen, maar ik vond via de begeleider van mijn scriptie een erg leuk project in Groningen en ben daarom nog een tijdje in het noorden gebleven. Bij Microbiele Fysiologie heb ik gewerkt aan enzymen die koolhydraten hydrolyseren in de celwand van de schimmel Aspergillus niger. Mijn AIOproject was onderdeel van een samenwerkingsverband met nog twee universiteiten en bedrijven. Ik vond deze manier van werken erg prettig, het onderzoek kwam sneller vooruit door de combinatie van expertise van de verschillende groepen. Het samenwerkingsverband was ook een goede manier om contacten op te doen buiten de eigen vakgroep, en om een kijkje in de keuken te krijgen bij verschillende bedrijven. Tijdens het afronden van mijn promotieonderzoek wist ik redelijk snel dat ik een post-doc project in het buitenland wilde doen. Toch wel een lastig besluit, ik heb wel getwijfeld of een baan als onderzoeker in het bedrijfsleven niet een beter idee was. Uiteindelijk koos ik voor een post-doc en vond via een advertentie het project waar ik nu sinds januari aan werk in Nottingham. Ik onderzoek hoe fi lamenteuze schimmels lignocellulose biomassa afbreken, met als uiteindelijke doel de verbetering van biofuel productie. Studenten zijn altijd welkom! Ik vond dat het nemen van beslissingen over de grote vervolgstappen in mijn carièrre wel wat weg had van liften: trek je stoute schoenen aan en ga ervoor!

GLV Idun

skander WIP.indd 17

17

25-3-2013 0:07:25

17 april 2013

Sp

Herman Kolk Herman Kolk is emeritus hoogleraar neuropsychologie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Na zijn gymnasiumtijd ging hij in 1962 aan de universiteit van Amsterdam psychologie studeren, waar hij in 1969 afstudeerde in de experimentele psychologie. In 1974 promoveerde hij met een proefschrift ‘Experiments in Forgetting’ aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. In het studiejaar 1976-77 werkte hij als post-doc aan het Veterans Administration Hospital te Boston, dat toen wereldberoemd was vanwege zijn psycholinguïstisch onderzoek naar de gevolgen voor taal na een hersenbeschadiging. Na zijn terugkeer naar Nederland richtte hij zich op de bestudering van stoornissen in taal en spraak: afasie, dyslexie en stotteren. Hierbij stond altijd de vraag voorop: hoe passen mensen zich vrijwillig aan hun taalstoornis aan? De stoornis zelf werd gezien als een beperking in de snelheid waarmee taalinformatie wordt verwerkt. De laatste jaren heeft hij het brein onderzocht met behulp van EEG en fMRI technieken. Daarbij was de vraag: hoe zijn de hersenen in staat fouten in de taalverwerking te ontdekken en te verbeteren? Bij al zijn onderzoek heeft hij zich laten inspireren door hersenonderzoekers uit begin vorige eeuw. Ook in zijn colleges kwam deze belangstelling voor de geschiedenis van de psychologie naar voren. In 2008 publiceerde hij het boek ‘Bewustzijn: van fi losofi e tot hersenwetenschap’. In 2009 verliet hij de Radboud universiteit na een lange carrière was er tijd zich verder ging verdiepen in het thema van de vrije wil. Hij publiceerde het boek “Vrije wil is geen illusie, hoe de hersenen ons vrijheid verschaffen”. Hierin verdedigt hij de vrije wil. De hersenen zijn erop gericht te bereiken wat voor ons van waarde is. Ons bewustzijn speelt hierbij een essentiële rol.

Patrick Picart Patrick Pickart is de artiestennaam van Patrick Gillard. Patrick is geboren op 29 juni 1971 in Brussel. Hij heeft een hoop studies gedaan, waaronder veiligheidstechnieken en Security Management.

Ook mag hij zich industrieel ingenieur vliegtuigmechanica noemen.

Naast deze studies was hij goochelaar. Als goochelaar kwam hij in aanmerking met de wereld van hypnose. Hij vond dit erg interessant en wilde alles over hypnose weten.

Patrick heeft inmiddels al een persoonlijke collectie van maar liefst 400 boeken over hypnose. Hij heeft diverse hypnosecursussen gevolgd in binnen- en buitenland om zijn kennis te vergroten. Ook is hij gecertifi ceerd als hypnotherapeut.

Op dit moment wil Patrick de taboe rond hypnose verbreken door met zijn kennis demonstraties te geven aan publiek.

18

skander WIP.indd 18

o Mooiste moment uit uw studietijd?

Het mooiste moment uit mijn studietijd was de overstap van de studie Rechten naar Psychologie. Na enkele maanden begon het tot me door te dringen dat de studie Rechten draaide om het oplossen van problemen die mensen zelf veroorzaakt hadden. Door het opstellen van regels en wetten probeerde men die problemen dan te voorkomen. Ik vond die vragen te weinig fundamenteel. Ik wilde met vragen bezig zijn die Moeder Natuur aan ons stelt: hoe functioneren mensen, hoe zitten ze in elkaar? o Wat is uw lievelingsboek? Waarom?

Mijn lievelingsboek is Dr. Faustus van Thomas Mann. Ik heb het twee maal achter elkaar gelezen. Het gaat over de verrukkingen van creativiteit en de offers die je ervoor moet brengen. De hoofdpersoon is een componist die bang is dat zijn fantasie niet toereikend zal zijn om steeds nieuwe dingen te bedenken. De duivel belooft hem een leven lang inspiratie. Maar aan het einde daarvan zal hij de ziel van de componist komen opeisen. Bij mij is dat moment nog niet aangebroken, maar ik ga proberen de duivel om te praten. o Wat staat er boven aan uw bucket list?

Wat ik nog een keer zou willen doen? Een symposium organiseren met een aantal beroemde hersenwetenschappers, psychologen en fi losofen, die dan ook allemaal zouden instemmen een bijdrage te leveren. Ik zou ook de vragen mogen formuleren waar zij zich over zouden buigen, zoals de waarde van ons bewustzijn.

o Mooiste moment uit uw studietijd?

De dag dat ik mocht bellen of ik geslaagd was voor mijn einddiploma.

Dit kon ik niet geloven, zelfs niet toen ze zeiden dat ik echt geslaagd was.. Misschien had ik het verkeerd gehoord. Een paar uur later liet ik mijn moeder ook eens bellen om er zeker van te zijn, pas daarna werd ik heel blij. Tussen deze twee telefoontjes in heb ik enkele uren stoned zitten nadenken om het door te laten dringen. o Wat is uw lievelingsboek? Waarom?

Steve Jobs biografi e. Het heeft mij zodanig geïnspireerd dat ik nieuwe wendingen in mijn leven heb durven nemen en ik zit zelfs nog steeds in veranderingsprocessen. o Wat staat er boven aan uw bucket list?

De hele wereld afreizen of tenminste zoveel landen als mogelijk en daarvoor wil ik graag veel geld hebben. Niet om vele nullen op de bank te hebben, maar om zoveel mogelijk vrijheid te krijgen in mijn leven zodat ik kan doen en laten wat ik wil zonder enige fi nanciële afhankelijkheid.

GLV Idun

25-3-2013 0:07:27

Sprekers tijdens het congres Dick Swaab Behalve arts en neurobioloog is Dick Swaab hoogleraar neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam en auteur van vele wetenschappelijke publicaties. Tot 2006 was hij directeur van het Nederlands Instituut voor hersenonderzoek. In de bestseller ‘Wij zijn ons brein’ gaf hij zijn visitekaartje af. Hierin beschrijft Swaab dat de vorming van de hersenen in de baarmoeder bepalend is voor ons karakter, onze capaciteiten en eventuele aanleg voor hersenziektes.

‘Het verhaal van je leven is het verhaal van je brein’ betoogt Swaab. Met deze stelling probeert hij antwoorden te geven op verschillende vraagstukken in de biologie. Wat zijn de bedreigingen voor het kind in de baarmoeder? Hoe zit het met de hersenen van pubers? En wat gebeurt er als je verliefd bent of wanneer de ziekte van Alzheimer toeslaat?

De zin en onzin van therapieën, antidepressiva en alternatieve geneeswijzen, agressie, moreel gedrag en geloof, meditatie, hersenbeschadiging, psychische problemen en bijnadood-ervaringen: alles krijgt bij Dick Swaab een verhelderende, welhaast vanzelfsprekende duiding.

o Mooiste moment uit uw studietijd?

Het moment toen ik tijdens mijn co-assistentschap interne geneeskunde voor het eerst merkte dat je met de theoretische kennis van de afgelopen vijf jaar met eenvoudige vragen en een lichamelijk onderzoek tot een correcte diagnose kon komen.

Later wordt dat helaas routine.... o Wat is uw lievelingsboek? Waarom?

Twee boeken die bij elkaar horen: On the Origin of Species en The Descent of Man. Beide van Charles Darwin. Moedige boeken die het denken in die tijd volkomen overhoop gooiden, en nog steeds de basis voor ons denken over de evolutie zijn. Iedere stap heeft hij met een enorm aantal voorbeelden gedocumenteerd. Zware kost, maar toch leest het als een roman. o Wat staat er boven aan uw bucket list?

Ik ben volop bezig, onder andere met de volgende zaken: Een beter inzicht krijgen in de moleculaire achtergronden van depressie, suïcide en de ziekte van Alzheimer. Op basis hiervan doe ik nieuwe voorstellen voor de behandeling en preventie van deze hersenziekten. Een Chinese Hersenbank opzetten zoals ik in 1985 ook in Nederland heb gedaan.

Maureen Sie Maureen Sie is universitair hoofddocent Praktische Filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Sinds januari 2012 bekleedt ze een bijzondere leerstoel in de wijsgerige antropologie en de grondslagen van het humanisme, namens de Stichting Socrates, aan de Universiteit van Leiden. Sinds 2009 leidt Maureen Sie een kleine onderzoeksgroep die de gevolgen van de ontwikkelingen in de gedrags-, neuro- en cognitieve wetenschappen onderzoekt voor onze opvattingen van morele keuzevrijheid, redenen, vrije wil en eigen verantwoordelijkheid. Over de vrije wil stelde zij, naast vele wetenschappelijke artikelen en een monografie, ook de bundel Hoezo vrije wil? Perspectieven op een heikele kwestie samen. In dit boek wordt uitgelegd waarom filosofen de vraag of de vrije wil bestaat altijd beantwoorden met een nieuwe vraag, namelijk: wat bedoel je precies met de vrije wil? Verschillende opvattingen over de vrije wil worden uitgelegd in hun samenhang met hedendaagse wetenschappelijke discussies en de maatschappelijke praktijk.

GLV Idun

skander WIP.indd 19

o Mooiste moment uit uw studietijd?

Ik was blij verrast om te merken dat ik goede cijfers haalde voor mijn tentamens en scripties, dat herinner ik me nog, zeker omdat ik de eerste jaren helemaal niet het gevoel had dat ik op de juiste plek was beland. Ook denk ik met veel plezier terug aan mijn medestudenten. Ik had het grote geluk in een actieve en gezellige groep te starten waarin veel werd gediscussieerd en samen werd ondernomen. o Wat is uw lievelingsboek? Waarom?

Als ik aan mijn studententijd terugdenk herinner ik me erg onder de indruk te zijn geweest van de boeken van Oliver Sacks, non-fictie eigenlijk, bijvoorbeeld The Man who Mistook his Wife for a Hat. Dat had te maken met de wijze waarop hij filosofische inzichten gebruikte om over de ziektegevallen die hij bestudeerde te schrijven, fascinerende ziektegevallen, over mensen die muzieknummers uit hun jeugd horen vanwege een brein-tumor of mensen die helemaal geen objecten meer herkennen, zoals een man die het hoofd van zijn vrouw vastpakt omdat hij denkt dat het zijn hoed is. o Wat staat er boven aan uw bucket list?

Mmm. Ik wil mijn kinderen op zien groeien en het ooit voor elkaar krijgen om een balans te vinden tussen privé en werk, vrij prozaïsch allemaal. Ik hoef geen bergen te beklimmen, verre oorden te zien, geen prestaties meer te leveren (ik ben gestopt met roken, dat was zeker één van de zaken die op een lijstje stond).

19

25-3-2013 0:07:30

de

Chocolade test

Amanda van Tilburg

Er zijn ontelbare redenen om jezelf een stukje heerlijke chocola te gunnen. Na een intensieve sportsessie, tijdens een fi lmpje op de bank, voor extra energie tijdens het studeren, vanuit liefdesverdriet of gewoon omdat je die verleidelijke reep in de kast niet kunt Er zijn ontelbare redenen om jezelf een stukje heerlijke chocola te gunnen. Na een intensieve sportsessie, tijdens een fi lmpje op de weerstaan. En natuurlijk zijn er nog vele andere persoonlijke drijfveren om je eraan te vergrijpen. bank, voor extra energie tijdens het studeren, vanuit liefdesverdriet of gewoon omdat je die verleidelijke reep in de kast niet kunt Chocolade kent een lange, boeiende geschiedenis, die wel 2000 jaar terug in de tijd gaat. Vanuit de cacaobonen, afkomstig van de weerstaan. En natuurlijk zijn er nog vele andere persoonlijke drijfveren om je eraan te vergrijpen. cacaobomen, is via een chocoladedrankje uiteindelijk de chocoladereep ontstaan. Verschillende nationaliteiten hebben zich hierChocolade kent een lange, boeiende geschiedenis, die wel 2000 jaar terug in de tijd gaat. Vanuit de cacaobonen, afkomstig van de mee bezig gehouden en hun eigen charmes in de ontwikkeling van chocola gestopt. Inmiddels is chocola niet meer weg te denken cacaobomen, is via een chocoladedrankje uiteindelijk de chocoladereep ontstaan. Verschillende nationaliteiten hebben zich hieruit onze cultuur en zijn er ontzettend veel producten en recepten bekend waarin cacao is verwerkt. Het meest gangbare product mee bezig gehouden en hun eigen charmes in de ontwikkeling van chocola gestopt. Inmiddels is chocola niet meer weg te denken met cacao blijft voor de meesten toch echt de melkchocoladereep. Maar, wie produceert nu eigenlijk de lekkerste chocoladereep en uit onze cultuur en zijn er ontzettend veel producten en recepten bekend waarin cacao is verwerkt. Het meest gangbare product heeft de beste prijs-kwaliteitverhouding? Wij, als redactie, hebben de melkchocolade van Milka, Hema, Albert Heijn en Euroshopmet cacao blijft voor de meesten toch echt de melkchocoladereep. Maar, wie produceert nu eigenlijk de lekkerste chocoladereep en per met elkaar vergeleken! heeft de beste prijs-kwaliteitverhouding? Wij, als redactie, hebben de melkchocolade van Milka, Hema, Albert Heijn en Euroshopper met elkaar vergeleken!

leuke

Weetjes

Weetjes

leuke Euroshopper (€0,33/100 gram)

W

eetjeseen iets lager Chocola wordt zo bereidleuke dat het uiteindelijk smeltpunt heeft Chocola dan onze lichaamstemperatuur.

Hierdoor een iets lager wordt zo bereid dat het uiteindelijk smelt het in je mond en krijgt het een nog intensere smaak. smeltpunt heeft dan onze lichaamstemperatuur. Hierdoor

Iris

Ik krijg er keelpijn van en het is een beetje kartonnig. Vettig, zoet en geen chocola; de Euroshopper.

5,1

smelt het in je mond en krijgt het een nog intensere smaak.

Chocolade kan wit uitslaan wanneer het aan temperatuurschommelingen Chocolade onderhevig is wit geweest.

Tijdens dit proces kan uitslaan wanneer het aan temperatuurkristalliseren vetten (‘fatblooming’) of suikers (‘sugarbloomschommelingen onderhevig is geweest. Tijdens dit proces ing’). De chocoladesmaak verandert vrijwel niet en of de suikers witte (‘sugarbloomkristalliseren vetten (‘fatblooming’) aanslag mag ook zeker niet met schimmel verward worden. ing’). De chocoladesmaak verandert vrijwel niet en de witte

Anouk

aanslag mag ook zeker niet met schimmel verward worden.

Cacaoboter wordt ook in de cosmetica gebruikt en dan vooral in lipverzorgingsproducten.

Cacaoboter wordt ook in de cosmetica gebruikt en dan vooral

Lynn

in lipverzorgingsproducten.

Hoewel de resultaten per jaar verschillen, vormen Zwitserland, Duitsland Hoewel en België koplopers choco-vormen Zwitserde de resultaten per wat jaar betreft verschillen, ladeconsumptie. land, Het gaat dan om getallen van 10 tot 11 kilo Duitsland en België de koplopers wat betreft chocochocolade per persoon per jaar. ladeconsumptie. Het gaat dan om getallen van 10 tot 11 kilo

Het is positief dat ie niet heel dik is. Eet lekker weg, maar smaakt nep. Ik denk de Euroshopper.

5,8

Robin

Het is het net niet. Niet vol van smaak en een beetje nep. Waarschijnlijk Hema.

6,0

chocolade per persoon per jaar.

Chocola bevat anti-oxidanten (fl avonoïden) die het risico op Amanda hart- en vaatziekten verminderen. Daarentegen bevat chocoChocola bevat anti-oxidanten (fl avonoïden) die het risico op lade wel veel verzadigd vet en kan het negatieve effecten hebhart- en vaatziekten verminderen. Daarentegen bevat chocoben op je gebit. Pure chocolade is nog altijd de verstandigste lade wel veel verzadigd vet en kan het negatieve effecten hebkeuze, dit heeft te maken met de insuline- en glucoserespons. ben op je gebit. Pure chocolade is nog altijd de verstandigste keuze, dit heeft te maken met de insuline- en glucoserespons.

Weinig cacaosmaak en veel zoetsmaak.

Op zich prima bij drang naar vette chocola. Ik denk Euroshopper.

5,7

Het stukje smolt minder snel weg.

Smaakt niet geweldig, ik denk Milka.

7,0

Ward

Deze is lekker, een goede aroma. Ik ga voor de Milka chocola.

6,6

Joyce

Dit is sowieso Euroshopper. Geen goede chocoladesmaak; gewoon crap.

4,0

~5,7~

20

skander WIP.indd 20

GLV Idun

25-3-2013 0:07:48

etjes

chocola in de

Hedendaagse cultuur

Allereerst bevindt chocolade zich in ontelbare producten en recepten. Van de gewone repen tot broodbeleg en van gebak tot toetjes… Bovendien worden feestdagen als Sinterklaas, Pasen en kerst gekenmerkt door hun populaire chocoladelekkernijen. Wie kan zich nu nog Pasen zonder paaseitjes of Sinterklaas zonder chocoladepepernoten inbeelden?

Tevens worden er in een aantal landen chocoladefestivals georganiseerd. Zo wordt in Brugge het festival Choco-laté jaarlijks gevierd, waarbij de Belgische chocola vier dagen lang in de schijnwerpers staat. Ook speelt chocola in verscheidene boeken en fi lms een belangrijke rol. Zo is er de roman ‘Chocolat’, waarvan in 2000 de fi lm verscheen, en bijna ieder kind las al watertandend het boek ‘Sjakie en de chocoladefabriek’ van Roald Dahl. Dan zijn er nog een aantal musea in de wereld die de kunst van chocolade tentoonstellen. Kortom, genoeg aanwijzingen voor het feit dat chocola zeker een geliefd product is bij de gemiddelde mens!

Hema (€0,80/100 gram)

Albert Heijn (€0,85/100 gram)

Milka (€0,89/100 gram)

Dit smaakt precies naar mij chocoladeletter I. Waarschijnlijk de Hema.

6,5

Hij is best chill en een beetje puur. Komt dicht bij Milka in de buurt, maar het is de AH. 7,8

Dit is zeker weten Milka. Goed dat ie plat is, want dat smelt beter op je tong. Heel lekker.

8,7

Deze is zoet van smaak, wel lekker en smaakt naar paaseitjes. Ik voorspel van de Hema.

7,0

Ik denk ook de AH. Ik vond hem lekker kauwen, een lekkere bite. Echt lekker en weinig zoet voor melk.

8,0

Een beetje plat stukje, maar erg lekker.

Het is Milka denk ik.

8,0

Ik vind het heel lekker, smaakt naar lekkere chocoladeletter. Ik denk de AH. 7,3

Hij kauwt lekker, smaakt te puur voor melkchocola. Ik ga voor de Hema.

6,4

Ik vind hem lekker, vol en romig, maar wat klein en bijt niet fi jn. Het is Milka.

8,3

Ik vond hem ook lekker, alleen de nasmaak was hem niet helemaal. Misschien de Euroshopper…

7,0

Deze is lekker. Dit vind ik echt goede chocola, zoet genoeg. Kan best Milka zijn.

9,0

Deze is matig, niet echt dat je zegt heerlijke chocolade. Niet zoet genoeg.

Ik denk van de AH. 6,0

Romig en vol van smaak met een lekkere bite. Ik denk van de Hema.

8,0

Heel lekker! Niet te zoet en geen plat blokje wat ik positief vind. Ik ga voor AH. 7,6

De nasmaak is gek, niet echt lekker en ik denk van de Euroshopper.

6,0

Jo, knapperig joh! Ik verwacht knetterchocolade, doet denken aan de mooie oude tijd! Ik denk de AH. 7,2

Te snel doorgeslikt, zure nasmaak en niet zo chill. Ik dacht Hema.

6,9

Wel chill, smaakt naar meer… Denk van de Euroshopper.

6,4

Heel lekker, goede melkchocolade smaak. Dit is de lekkerste tot nu toe. Gewoon goed! Waarschijnlijk Milka.

Als je teveel eet word je waarschijnlijk 9,5 misselijk. Het is de AH chocola.

8,5

~7,4~

~7,9~

Deze was iets lekkerder dan de vorige (Euroshopper). Waarschijnlijk de Hema.

5,0

~6,9~

Conclusie Uit de cijfers blijkt dat de melkchocoladereep van de Albert Heijn als nummer één uit de test is gekomen. Daarna volgen de Hema en Milka, en als ware verliezer de Euroshopper chocolade. Dit is kloppend met de prijzen, alleen valt Milka als duurste chocolade toch een beetje tegen…

GLV Idun

skander WIP.indd 21

21

25-3-2013 0:08:07

? g i n n i z t s Kun DNA vertelt niet alleen het levensverhaal

Regenesis, zo heet het boek dat voor het eerst in DNA is geprint. De co-auteur van het boek, George Church, was de teamleider van dit project. Het boek gaat over hoe synthetische biologie het mogelijk zal maken de natuur, en daarmee ook onszelf, te herontdekken. Niet verrassend erg toepasselijk.

Eerder waren al een paar paragrafen van een ander boek in DNA opgeslagen, maar dit project overstijgt alle eerdere pogingen. Niet omdat de techniek er voorheen niet was, misschien was het juiste boek er nog niet… In feite gedraagt het DNA zich als een chip. Allereerst is het boek omgezet in een binaire code, vervolgens fungeerden Adenine en Cytosine als een 0 en Guanine en Thymine als een 1. De basen werden door middel van een inkjetprinter één voor één in de juiste volgorde achter elkaar geplaatst. Om de kosten te beperken is de binaire code van het boek in 54000 stukjes verdeeld. Langere delen achter elkaar printen scheelt namelijk beduidend in prijs. Over de kosten van deze manier van dataopslag maken de betrokkenen bij het project zich echter geen zorgen, de prijs van deze manier van dataopslag daalt sneller dan die van de gebruikelijke technieken voor het opslaan van informatie.

In de toekomst kan dit dan ook een uitstekende manier zijn van dataopslag, die snel aan de andere technieken voorbijgaat. Slechts één gram DNA kan 455miljard gigabytes omvatten!

Het driedimensionale karakter is hierbij de belangrijkste factor.

Naast het voordeel van de immense capaciteit van DNA heeft het ook een lange houdbaarheidsdatum. Zelfs in niet ideale omstandigheden kan het DNA lang bewaard blijven en uitgelezen worden. De uitleestechnieken die gebruikt worden in de archeologie zijn ook gebruikt bij het uitlezen van het boek. Bovendien is het DNA niet onderhevig aan de grillige veranderingen van bruikbare technieken. De data op een videoband of een cassette zijn nu niet meer met weinig moeite uit te lezen.

Een minpunt kan zijn dat de data in deze manier van opslag (nog) niet overschreven kan worden. De betrokkenen stellen echter dat dit ook niet nodig is, gezien de enorme capaciteit per gram van het DNA. Wellicht dat hier ook helicases, nucleases of UV-lict van pas kunnen komen.

22

skander WIP.indd 22

Lotti van Driel

Review:

Berndnaut Smilde is een Groningse beeldend en performancekunstenaar. Hij is recentelijk het bekend geworden met zijn exposities waarbij hij een wolk in een museumruimte creëert. De wolk die hij vormt, door gebruik te maken van een rookmachine en door de temperatuur en de luchtvochtigheid te reguleren, ontstaat even en verdwijnt dan snel weer. In een emailconversatie met de Washington Post heeft Smilde gezegd dat het om het idee gaat, de mogelijkheid. Zijn uitspraak: “I wanted to make a very clear image, an almost cliche and cartoon-like visualization of having bad luck” karakteriseert zijn idee over zijn ontwerp. De belichting zorgt voor een dramatisch effect en de lege ruimtes die hij uitkiest om zijn wolken in te maken voor een surrealistisch effect. Time magazine heeft deze ‘uitvinding’ toegevoegd aan hun lijst van de 50 beste uitvindingen van 2012.

GLV Idun

25-3-2013 0:08:12

Op de koffie bij...

Anna Hoonhout Door Anouk Baars Vandaag is omgeving Eendrachtskade aan de beurt voor een onverwacht bezoek van de redactie. Gelukkig staat in deze straat een enorme flat waar we veel kans maken een Idunlid aan te treffen. De laatste poging, nummer 336, is een geslaagde.

Er wordt ijverig aan een poster gewerkt voor het eerstejaarssymposium, dat volgende week zal plaatsvinden op de Linnaeusborg.

‘Winterdepressie is ons onderwerp, maar hier is nog zeer weinig over bekend’, klinkt het twijfelend.

De manager van het weeshuis was een voormalig wandelgids – big business in Nepal – en nam Anna en haar vriendin mee naar de Anapurna. ‘Een tocht kiezen die te zwaar blijkt te zijn is onverstandig, daarom hebben we lang gepraat met de gids over welke tocht geschikt voor ons was.

De natuur verkennen, dat wilden we vooraf ook, maar zonder conditie naar de top is onverstandig’, vertelt Anna. Uiteindelijk bereikten Anna en haar reismaatje het basecamp op 4100 meter hoogte na twaalf dagen. Alle bagage moest omhoog qua voet, er mogen geen ezels de berg op. ‘Je ziet er kleine vrouwtjes op slippers lopen die gerust zestig kilo op hun rug dragen’, vertelt Anna. Hierna belandt ze in een ziekenhuis met een darminfectie, eruitziend als een Mediterraanse villa, wat voor Nepalese begrippen uitblinkt in kwaliteit. ‘De verpleger was net zo oud als ik, hij kreeg drie kansen om het infuus aan te leggen, anders zou de hoofdarts komen’. En die kwam uiteindelijk.

‘Binnen twaalf

dagen bereikten

we het basecamp

Anna Hoonhout komt uit Amsterdam. Hiervoor nam ze een tussenjaar en reisde ze naar Nepal. Eerst als hulp op de EHBO, waar je op je eigen normen en waarden af moest gaan qua werk.

‘De Nepalezen die het project organiseren vinden alles goed wat je doet. Sommige meiden gaven

op 4100 meter hoogte’

Eenmaal weer in Nederland was het een opluchting om weer zonder problemen alles te kunnen eten. Hoewel het leventje in Groningen goed bevalt, blijft haar ambitie om veel van de wereld te zien. Voorlopig zal ze zich focussen op de richting Gedrag- en Neurowetenschappen.

zelfs injecties terwijl ze daar totaal niet de bevoegdheid voor hebben. Ik begrijp echt niet waar ze het lef vandaan halen!’, vertelt Anna. De kamer waar röntgenfoto’s worden gemaakt is tegelijkertijd de OK en naalden worden gerust opnieuw gebruikt. Na de tijd bij de EHBO werkte Anna nog in een weeshuis, waar ze met kinderen naar pretparken ging. ‘Dat was toch wel het leukste, dat je echt een klein groepje kinderen had die je Engels leerde. Daar bouw je een band mee op. In Nepal heeft vrijwel iedereen de ambitie om naar het buitenland te gaan voor studie of werk, daarom leren ze Engels.’

We bedanken Anna voor de thee en verder wensen we haar succes namens de redactie!

GLV Idun

skander WIP.indd 23

23

25-3-2013 0:08:18

Studieboeken Simpel besteld Snel geleverd Scherp geprijsd

De nieuwe, snuggere studieboekenwinkel heet studystore (voorheen selexyz).

Ga naar studystore.nl of stap binnen in het filiaal bij jou in de buurt. Tot snel.

24

skander WIP.indd 24

GLV Idun

25-3-2013 0:08:19