TEMA 11 FIRDA TYSDAG 21.OKTOBER 2008
Kva skjer med bosset vårt? I Sunnfjord har dei fleste hushaldningane to bossdunkar, i resten av fylket har dei tre å forhalde seg til. Kvifor er det slik, og kva er mest miljøvenleg?
- Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
FOTO: BENT ARE IVERSEN
TEMA Energi og miljø
12 TEMA ENERGI OG MILJØ FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
Ei luftvarmepumpe som verkeleg fungerer i Norden!
Thermia Atria gir både varme og varmtvatn!
Hentar energi frå utelufta ned til -20°C
Thermia Atria er luftvarmepumpa som kan senke dine varmekostnader med opp til 3/4-delar! Hentar energi frå utelufta ned til -20°C Einestående varmtvatnproduksjon Ikkje varmetap ute, all varme blir produsert i innedelen Kan fjernstyrast via internett med utstyrspakken Thermia online Leverandør:
■ Varmepumpe
erstattar oljefyr ■ Kuttar CO2-utslepp tilsvarande 40 000 km med bil
Din lokale forhandlar:
FØRDE: – Eg kjem til å spare alvorleg mykje pengar, fastslår Jostein Njøsen.
Førde Elektro og Rør AS
ANNE BRITT SANDØY tekst og foto
www.normann-etek.no
Firdavegen 16 6800 Førde Telefon: 57 72 39 90 Telefaks: 57 72 39 99 tom@forde-elektro.no www.fordeelektro.no
Ikkje nok med det. Han vil i tillegg spare atmosfæren for nærare 8300 kilo med CO2-utslepp i året. Det viser utrekningar, som prosjektleiar Egil Farnes i Skaar VVS har gjort etter kalkylar på nettsida www.energilink.no.
14 radiatorar
Medlem i Norges største rørleggarkjede
Varme
Byter ut 3500 liter olje med luft
+ Kjøling
Tappevann
ENERGISPARING SOM GRUNNVARME - – BARE BILLIGERE! Hvorfor betale ti tusener av kroner mer for et hull i bakken når varmekilden finnes rett utenfor døren. Med Altherma®, DAIKIN`s nye luft til vann varmepumpe får du et varmesystem for gulvvarme som er sammenlignbart med grunnvarme systemer, bare betydelig billigere og enklere.
va
t!
he ets eny r Å p m pu e rm
I tillegg finnes det mulighet for kjøling om sommeren.
– Njøsen brukte 3500 liter med fyringsolje i året. Det svarar til 8500 kilo CO2, eller det same som ein middels stor personbil brukar på å køyre 35–40 000 kilometer. Med den nye varmepumpa kjem han til å bruke om lag 12 000 kwh elektrisitet. Det svarar til 170 kg CO2 eller knappe 1000 køyrde kilometer, fortel Farnes. Med fyringsolje til nesten 11 kroner literen, syntest Jostein Njøsen, som er salsansvarleg Audi hos Berge & Co AS, at det var vorte for dyrt å varme opp 14 radiatorar med olje. I tillegg var oljefyren, som han installerte då han bygde huset i 1970, vorten moden for utskifting. –Det siste året har den fuska litt, så eg måtte gjere noko. Det at eg kunne bruke dei gamle radiatorane med ei ny varmepumpe, som ville gje like god varmeeffekt som oljefyren, gjorde valet enkelt, fortel Njøsen.
SPARAR MILJØET: Jostein Njøsen (t.h.) angrar ikkje på at han kontakta Skaar VVS, for å få bytt ut oljefyren med ei varmepumpe. Denne pumpa varmar like godt som oljefyren, og gjer at bilseljaren faktisk kan køyre 35 000 kilometer meir med bil i året utan å skape eit større CO2- utslepp. Her er f. v. Ove Jonny Berge, Arild Skaar og Egil Farnes på vitjing, for å sjekke at alt fungerer før vinteren.
Etter fire månaders bruk er han godt nøgd med investeringa på 140.000 kroner, som truleg vert tent inn att på mellom fem til sju år.
Mange byter ut oljefyren – Innvendig i huset er det einaste nye ein større inntakssikring for elektrisitet i tillegg til røyropplegg ut til varmepumpa og eit kontrollpanel, fortel Arild Skaar. Sjølve varmepumpa står ute i hagen. Den er kopla til ein utefølar, som regulerer varmen i pumpa ut frå utetemperaturen. Egil Farnes fortel at fleire og fleire
LUFT TIL VANN VARMEPUMPE FOR BOLIGER OG MINDRE EIENDOMMER
– din lokale kraftleverandør
• Utprøvet og testet i Norge • Årsmiddel varmefaktor lik eller bedre enn grunnvarmepumper, uten borin og graving i hagen • Flere størrelser av varmepumper og utstyr som tilpasses ditt behov
Vi er også leverandør av:
Vi monterer i heile sunnfjord og ytre sogn.
TOSHIBA varmepumpe g og klimaanleg
ALARM for hus, hytte og næ ring
Kontakt oss på tlf. 57 72 23 00 www.sunnfjordenergi.no – EIN AKTIV STØTTESPELAR I LOKALMILJØET
- Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
www.inform.as
• Komplett varmesystem og varmepumpe med separat inne- og utedel • Stillegående og trinnløs kompressor patentert av DAIKIN, med lavt energiforbruk • Miljøvennlig kuldemedium R410a • Enkel montasje uten vedlikehald
TEMA ENERGI OG MILJĂ˜ 13 FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
PENGEMASKINA: Denne varmepumpa vil spare Jostein Njøsen for mange tusen kroner i fyringsutgifter.
tek kontakt, for ü fü bygd om sentralfyren frü oljekjel til luft-vatn varmepumpe, og at dei skreddarsyr løysingar til kvar einskild bustad. – Pü 1970 og -80 talet tenkte folk helst pü billeg olje og mindre pü CO2-utsleppa. Men no har regjeringa lagt føringar for utskifting av oljekjelar. Det gjer at mange er interesserte i nye løysingar, der dei kan bruke det gamle røyropplegget, opplyser Farnes. – Kva er gjennomsnittskunden mest oppteken av. Miljø eller pris?
– Kostnad og kva naboen har, er nok dei viktigaste kriteria. Dei fleste kjøper varmepumpe pü grunn av elektrisitetskostnaden. – I nye hus vel faktisk 90 prosent vassboren varme, fortel Ove Jonny Berge, dagleg leiar i Skaar VVS, som dei siste tre üra han montert om lag 400 varmepumper. Det siste store prosjektet er varmepumpa til den nye politihuset i Florø. Den er pü 200 kW og hentar varmen frü sjøen.
■Regjeringen har som mül at Norge skal vÌre karbonnøytralt innen 2030. Oljefyring i private hjem, nÌringsbygg og offentlige bygg resulterer i store ürlige utslipp av klimagasser. I ny plan- og bygningslov, er det foreslütt hjemmel for et forbud mot installering av oljekjel i nye bygninger. ■Partene i er enige om at det skal vurderes ü innføre forbud mot ü erstatte gammel
oljekjel med ny i eksisterende bygg. Det skal ogsü arbeides videre med ü sikre at det ikke legges om fra olje til strøm ved utskifting av oljekjel i bestüende bygg. Partene er enige om at bruken av fornybar energi skal fremmes, samt at vilkürene for utbygging av fjernvarme styrkes. Kjelde: Kommunal- og regionaldepartementet, 27.05.2008)
anne.britt.sandoy@firda.no
SPAR
(!.$d, .` &2!
WWW 34%2+KOMMUNIKASJON NO 6I TAR FORBEHOLD OM EVT TRYKKFEIL "ILDENE KAN VARIERE FRA TILBUDSPRODUKTENE
( ÂŽ 34 +5 0 0 P k E N M E N G D E P E I S E R ( / 3 6! 2 - % &!' . `
." "EGRENSET ANTALL
UTFASING AV OLJEFYR
Prosjektering, montering og vedlikehold av alle typer VVS- og inneklimaanlegg
6I LEVERER MONTERER OG GARANTERER %NDA FLERE TILBUD Pk WWW VARMEFAG NO
- Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
Ta kontakt pĂĽ
tlf. 57 83 71 60
Avd. Førde: Hornnes, 6800 Førde www.nvm.no
14 TEMA ENERGI OG MILJØ FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
SOLFANGARANLEGG: Ole Skagen har sett opp eit solfangaranlegg i hagen. Det produserer varme, sjølv i styggevêr. Røyrleggjar Norvald Storehaug var i utgangspunktet skeptisk, men ser no at det fungerer.
Prius - bilen som viser at du tenker på mer enn deg selv
Prius frakrkr274.800,280.200,Prius fra
Steinavegen 10, 6802 Førde Tlf. 57 72 2 10 1 00, www.toyota-forde.no
Lågt forbruk, låge utslepp. Prius er bilen som gir deg meir av det gode: Meir plass for passasjerar og bagasje, meir avansert teknologi, betre ytelsar, mykje mindre forbruk og langt reinare samvit. Her får du også reine designlinjer og særprega, lekre detaljar som ingen andre bilar på marknaden kan vise maken til. Det er berre å glede seg. Dette blir ein prøvetur du aldri vil gløyme. Romsleg, sprek og praktisk. Prius har god plass til fem pluss masse bagasje. Og sjølv om forbruket er på mikrobil-nivå har du to kraftige motorar til rådvelde som tek den frå 0 til 100 på 10,9 sek. Alt takka vere Toyotas unike Hybrid Synergi Drivesystem, eit system der både elektromotor og bensinmotor jobbar saman gjennom ei avansert datastyring for å senke både forbruk og utslepp. Stillegåande og avansert. Prius utnyttar energien når du bremsar for å lade batteriet, og har ein knapp for rein elektrodrift i korte periodar. Ei silkemjuk trinnlaus girkasse sørgjer for at Prius flyt framover som ingen andre bilar du har køyrt. I tillegg har den drive-by-wire-teknologi, stabilitetskontroll, og du kan få eit avansert Park Assist-system* som faktisk lukeparkerer bilen for deg. Berre for å nemne noko. Tryggleik frå første kilometer. Sjølv om teknologien er avansert, så er det ingen grunn til bekymring. Over ein million Prius er kjøpt verda rundt, og komponentane i Hybrid Synergi Drive-systemet er av Toyotakvalitet og har ein 8 år/160 000 km garanti. Prius har også gått til topps i EuroNCAPs prestisjetunge tryggleikstest med heile 5 stjerner, og høgaste score nokosinne i test av tryggleik for barn.
Prius frå kr 274.800,-. Inkluderer frakt-, registrerings- og leveringskostnader. Prius vert levert med Toyota Eurocare inkludert i prisen. Vi har også gunstig tilbod på Toyota Forsikring og finansiering frå Toyota Financial Services. Importør: Toyota Norge AS, Drammen. Avbilda modell er med ekstrautstyr. Prius: Forbruk blanda køyring: 0,43 l/mil. Utslepp CO2: 104 g/km. *Leverast som ekstrautstyr. Med atterhald om trykkfeil. Vi tar forbehold om trykkfeil og endring av priser og spesifikasjon.e
- Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
TEMA ENERGI OG MILJØ 15 FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
Fangar sola – sjølv på gråvêrsdagar Gaular: Ole Skagen frå Sande har installert eit solfangaranlegg i hagen. ANNE BRITT SANDØY tekst og foto
– Så langt har eg berre gode erfaringar, fortel Skagen, som har hatt anlegget i rundt to månader. Solfangarane er tenkt brukt i kombinasjon med vedfyring. – Eg fyrer når eg er heime i helgane, fortel Skagen, som jobbar i Forsvaret.
Ved og sol Då legg han innpå eit til to ilegg (trillebårlass). Er det mykje minusgrader på vinteren, legg han i eit tredje lass før han reiser. – Denne veden varmar opp ein akkumulatortank med 2500 liter vatn, som igjen vert brukt til å varme opp alle rom og forbruksvatn.
Dette er eg honen så skeptisk til. Tenk å installere noko slikt her på Vestlandet, der det berre regnar Røyrleggjar Norvald Storhaug
Skagen fortel at i alle golv ligg det sløyfer, som vatnet sirkulerer i, og inne i akkumulatortanken er det også ein eigen varmtvasstank til forbruksvatnet. Dette varmtvatnet går innom ein vanleg varmtvasstank, slik at vatnet vert varma til rundt 70 grader, for å unngå eventuell legionellasmitte. – Etter at eg har fyrt, held akkumulatortanken 80 til 90 grader, og då klarer den å halde temperaturen i romma på 21 grader, altså den varmen eg har programmert den til, i to og ein halv dag. Deretter går det gradvis nedover. Når eg kjem heim til helga er det kanskje berre 18 grader i huset. For å sleppe å komme heim til halvkaldt hus, bestemte Skagen seg for å utvide anlegget med solfangarar.
Skeptisk – Eg har sett opp eit solfangaranlegg i hagen, og fått ein røyrleggjar til å kople det til akkumulatortanken. Det er syta-
Oktan alfa
skap din egen kraft
Elkem - fordi kraft er langsiktig Elkem Fornybar Energi søker flere grunneiere som har en elv, og dermed naturgitte forutsetninger for å bygge småkraftverk. Som samarbeidspartner i prosjektet stiller Elkem med fagkunnskap, finansiell trygghet og konkurransedyktige betingelser.
- Innlogging, Direkte, , 0
Våre folk i Flora og Bremanger kan planlegge, bygge og drive kraftverket sammen med deg, og sammen kan vi bidra til et bærekraftig lokalsamfunn. For mer informasjon: Jarle Lysberg, salgs- og markedsansvarlig Tlf: 22 45 02 64 jarle.lysberg@elkem.no
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
www.elkemfornybarenergi.no
16 TEMA ENERGI OG MILJØ FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
laust med eit anlegg som berre ruslar og går, når eg er så mykje vekke. Røyrleggjar Norvald Storhaug hadde lita tru på prosjektet då han monterte det. – Eg sa det til han. At dette er eg honen så skeptisk til. Tenk å installere noko slikt her på Vestlandet, der det berre regnar. Men etter ei veke måtte eg fram og sjå korleis det gjekk, fortel Storhaug, som no er storleg imponert over effektiviteten, sjølv i dårleg vêr. – All skepsis er vekke, seier han med overtyding og viser korleis systemet verkar. Ute står dei to solfangarane på til saman fire kvadratmeter og samlar energi frå lyset. Denne energien vert ført inn på ein varmevekslar gjennom rør. Alt er automatisk styrt. Då Firda var innom, hadde ikkje Skagen vore heime på halvanna veke, og akkumulatortanken heldt framleis 25 grader. Om sommaren reknar Ole Skagen med at han kan greie seg med solfangaranlegget åleine for å få nok varme til forbruksvatn og oppvarming. – Eg har brukt varmekablar på badet om sommaren. Det har gjort at straumrekninga har vore høgare då enn på vinteren. Det er det slutt på no. Han er stort sett berre heime i helgane, og fram til no har han brukt om lag fire mål med ved og rundt 3000 kwh straum i året. No reknar han med at det vil gå minst eit mål mindre med ved i tillegg til mindre straumrekningar.
Må sløse – Som du ser, så treng ikkje anlegget direkte sol, men når det er det, så blir det heitt. Det er 60 tubar på solfangaranlegget, og kvar tube kan komme opp i 200 grader når sola skin. Det verkar så bra at eg er mest redd, for at eg ikkje vil klare å halde varmen ute om sommaren, konstaterer Skagen. Han fortel at varmen i akkumulatortanken helst ikkje bør overstige kokepunktet. I røyra går det nemleg vatn blanda med glykol, og dersom glykolen kokar, så vil det tære på røyra. – Blir det for varmt, er det berre å setje på varmtvatnet, for å tømme tanken, slik at det vert fylt på nytt kaldt vatn. Det må vel nesten reknast som eit luksusproblem i desse straumsparingstider… anne.britt.sandoy@firda.no
ANLEGGET ■ Sentravarmeanlegget til Ole Skagen (biletet) består av ein vedfyr til 43 000 kroner, ein akkumulatortank på 2500 liter vatn til 25 000 kroner og eit solfangaranlegg til 24 000 kroner. På heile anlegget er det eit solstyringssystem til 5800 kroner. I tillegg kjem kostnader til sløyfene i golv og arbeidspengar.
FYRROMMET: Inne i kjellaren står vedfyren, som Ole Skagen matar med eit til to trillebårlass med ved. Då held varmen i om lag 60 timar. Bak veggen til venstre er akkumulatortanken med det oppvarma vatnet. Norvald Storhaug studerer tavla som viser kor mykje varme solfangaranlegget produserer og kor høg temperaturen i tanken er.
Fallrettigheter? Landsdekkende utbygger med 21 småkraftverk i drift. Fleksible fall-leie avtaler. Mulighet for medeierskap.
- Totalleverandør - Konsesjonssøknader - Meldinger - Detaljplaner - Turbiner
- Rørgater - Styresystemer - Energy Web senter - Sellichca godkjent
Ta kontakt i dag! TLF. 69 11 25 10 e-post: gk@norskgronnkraft.no – www.norskgronnkraft.no
Øvergata 4, 7670 INDERØY Tlf.: +47 74 12 45 00 E-post: post@rovas.no www.rovas.no
- Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
TEMA ENERGI OG MILJØ 17 FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
HOS OSS ER DET LETT Å VERE MILJØBEVISST Vi er Norges første svanemerka kjede Best i test på inneklima*
LÅG PRIS
INKL. MONTERING Inntil 4 m rør Tillegg for betongvegg og køyretillegg over 50 km
LÅG PRIS
LÅG PRIS
13990
Panasonic varmepumpe
CS/CU-CE9GKE. Denne kraftige og meget stillegåande varmepumpa har heilt ny teknologi. M.a. Mega E-ion luftfilter som tiltrekkjer seg ureinheiter i lufta, fullverdig air-condition og automatisk oppstart etter straumbrot. Varme- og kjølekapasitet: 0,8-5 kw/0,8–3 kw. Effektforbruk varme/kjøl: 165–1340 w/ 175-750 w. Kun 21 dB støynivå.
999
Appliance luftavfuktar 2012 Arbeidsområde 10-100 m2. Innebygd termostat. 2 hastigheiter.
10-liters spann
LÅG PRIS
Silkematt glans 10
3190
3-liters spann Silkematt glans 10
579 198
Asgård 2, peisomn
Butinox Green Room veggmaling
Ein svanemerka svært funksjonell konveksjonsomn som gir mykje varme. Røykuttak på topp. Vedlengde 32 cm. Varmar opp 30-120 m2. Effekt 2-7 kw. Mål h83,2 x b53 x d35,5 cm. Vekt 58 kg.
Ny generasjon vasstynna interiørmaling som gir sunnare inneklima. Enkel å påføre, gulnar ikkje, har god dekkevne og tørkar fort. Blir brukt på underlag som bygningsplater, tapet, sparkel, puss og betong. Best i test på inneklima* (Sveriges Tekniska Forskningsinstitut og Astma och Allergi Förbundet)
Fordelar for deg, oss og miljøet • Vi har eit stadig breiare utval av økologiske og miljømerka varer, t.d. vår eigen økologiske og miljøvenlege serie, Coop Änglamark. • Som Coop medlem får du 15% rabatt på all økologisk frukt og grønt heile året. Og for å oppfordre til redusert energiforbruk får Coop medlemet også 15% rabatt på alle sparepærer.
• I tillegg har vi miljøstasjonar i butikkane der du kan levere glas, flasker, boksar i metall, batteri, lyspærer, lysrør og småelektriske artiklar. • Vi kildesorterer også frå eiga drift. Miljøbelastninga i den daglege drifta er også låg. T.d. har vi kjøle- og frysediskar utan utslepp av miljøskadelege klimagassar, miljøvenleg reinhald og kontinuerleg arbeid med
EXTRA LÅGE PRISAR - Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
reduksjon av miljøbelastning frå varetransport. Vi stiller også miljøkrav ved innkjøp, og alle våre kundeaviser er svanemerka. Vil du vite meir? Ta med deg ei brosjyre frå butikken.
Coop Extra Coop Extra Bygg Brulandsvellene
2%
MEDLEMSUTBYTE
18 TEMA ENERGI OG MILJØ FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
Kutt grønsåpa – bruk reint vatn – Av gammal vane brukar vi reingjeringsmiddel i alt for store dosar i rom der vi fint kunne klart oss utan. Dette seier Marianne Ullaland Knapstad, som er dagleg leiar i BB ServiceSystem as i Florø. Her gjev ho oss råd om reinhaldsmetodar, som både vil forenkle vaskinga i heimen og som sparar miljøet for store utslepp:
Til helgevasken Støvsugar, tørrmopp eller feiebrett? – Ein mikromopp, som kan brukast både tørr og fuktig. Det er enklast. Har du teppe og tekstilmøblar i huset, treng du ein støvsugar med hepafilter, for å unngå svevestøv i huset. Kvar brukar du våtmopp? – Eg likar å bruke ordet fuktmopp og ikkje våtmopp. Det er nok at moppen er fuktig for å fjerne flekker og søl. Den brukar vi på alle golv, som vi reingjer etter bruk av tørrmopp. Vatn, grønsåpe eller andre reingjeringsmidlar? – Ein kjem langt med vatn og mikromoppar og -klutar i privathus. Vi har tradisjon på bruk av grønsåpe, men den er eignar seg dårleg som reingjeringsmiddel i privathus, fordi den etterlet ei tynn hinne på golva, som støvet lettare festar seg til. På ubehandla treverk passer derimot grønsåpe flott, fordi feittet i grønsåpa forhindrar uttørking av treverket. Kva er best til støvtørking? – Anten bruker vi berre mikroklutar, eller så brukar vi den i ein kombinasjon med ein god inventarmopp, som vi gjer statisk elektrisk. Korleis få skinande blanke glasruter? – Her må nok mikrokluten til igjen. Bruk en våt mikroklut saman med ein vindaugsnal. Dersom ein berre skal fjerne enkle fingeravtrykk, så held det å bruke ein fuktig mikroklut og ettertørke med ein tørr. Korleis få rein glasruta i vedomnen? – Bruk avispapir fukta med vatn og oske. Gni inn glasrutene med dette og tørk over med avispapir. Korleis vaske fjernsynsskjerm og dataskjerm? – Dataskjermar skal behandlast forsiktig og ikkje brukast vatn på. Snakk med forhandlar, og bruk midlar spesielt for den skjermen du har. Dørhandtak og trappegelender? – Fuktig mikroklut.
Bad Dusjkabinettet? – Bruk eit alkalisk middel som fjernar hudfeitt og kalksåpe. For eksempel Jif Baderom. Bruk ein ripefri skrubb for løyse opp smuss. Ettertørk med en mikroklut, for å oppnå blanke flater. Badekaret? – Same som dusjkabinett. Vasken? – Reint vann og mikroklut. Ein våt mikroklut svarar til nesten Jif skurekrem i styrke. Om ein ønskjer å bruke reingjeringsmiddel, så anbefaler vi Jif Baderom. Toalettet? – Bruk Jif innvending i toalettskåla. Tørk utvendig med ein fuktig mikroklut.
MIKROFIBER: –Du kan vaske omtrent heile huset med mikrofiberklutar og vatn. Grønsåpa bitt berre støvet, fortel Marianne Knapstad.
Denne kluten må vaskast på 80 grader, for å unngå spreiing av bakteriar. Spegel? – Fuktig mikroklut
Kjøkken Vasken? – Om vasken er veldig skiten, så bruk litt Jif på ein fuktig ripefri pads og skyl godt med vatn. Du må ikkje bruke ein gryteskrubb, som riper stålet. Komfyren? – Det er så mange ulike toppar, at det må ein rådføre seg med forhandlar om. Kjøleskap og frys? – Fuktig mikroklut. Kjøkkenvifte? – Om filteret er vaskbart, så kan ein ha dei i oppvaskmaskina. Utvendig kan den vaskast med våt mikroklut. Beste rådet for å fjerne feitt på kjøkkenet? – For å fjerne feitt treng vi Zalo eller helst eit reingjeringsmiddel som er alkalisk med ein pH over sju. Det er viktig at ein brukar rett dosering av middelet. Bruk ikkje salmiakk. Det mattar ned overflata.
Generelt Vert det reinare om du kombinerer såpe og mikrofiberklut/mopp? – Nei det vert det ikkje. Mikrofiber er konstruert med ein teknologi, som gjer at såpe ikkje skal brukast. Er det stader vi ikkje bør bruke mikroklutar? – Det er ulike typar mikroklutar. Den grove kluten, som har ei litt ru overflate, må ikkje brukast på møblar, då dei i fuktig tilstand kan vere for harde mot mjuke overflater. Skinnmøblar skal heller ikkje reingjerast med mikroklutar, fordi den fjernar det naturlege hudfeittet i møblane. Mikroklutar med glatt overflate kan brukast til alt, men den blir fortare metta med smuss og dermed opplever mange den som lite eigna til reinhald. Korleis skal mikroklutar vaskast? – Klutane bør av hygieniske årsaker kokast på 80 grader. Dei må vaskast separat, for dei tiltrekkjer seg lett fiber frå andre tekstil, noko som gjer at dei mister eigenskapen. Bruk helst flytande vaskemiddel, berre ein tredel av det du brukar på vanleg vask. Skyljemiddel skal ikkje brukast på mikro, og tørketrom-
- Innlogging, Direkte, , 0
MIKROFIBER: –Du kan vaske omtrent heile huset med mikrofiberklutar og vatn. Grønsåpa bitt berre støvet, fortel Marianne Knapstad.
mel kan brukast, men er ikkje nødvendig. Kor mange typar klutar, moppar og vaskemiddel treng vi eigentleg i ei privat hushaldning? – Har du både ein mikroklut med ru overflate og ein med glatt overflate, så har du det. Kor mange er opp til den enkelte. Pass på å ikkje bruke same klutar på kjøkken og bad. Det held med ein type mikromopp, om ein vel ein, som kan
brukast i kombinasjon av tørr og fuktig. Jif, Jif Baderom, Zalo, oppvaskmaskinmiddel og klesvaskemiddel. Klorin trengst ikkje, med mindre du skal bleike klede og til desinfisering.
Ein våt mikroklut svarar til nesten Jif skurekrem i styrke. Marianne Knapstad
ANNE BRITT SANDØY tekst BENT ARE IVERSEN foto
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
TEMA ENERGI OG MILJØ 19 FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
HØG STRAUMREKNING?
SPAR PENGAR – TA TUREN TIL FAGMILJØ I SENTRUM SØR! OMNAR SPAR
10.000,Lotus M-serie kleberomn m/konveksjonsvarme (rask oppvarming) 435 kg, 3,5–10 kW ord. 32.900,-
NO
22.900,-31%
-30%
-32%
Jøtul 250 BP
Jøtul 270 BP
Lotus 5030
ord. 11.490,-
ord. 17.700,-
m/kleber, ord. 21.900,-
NO
7.928,-
3,4–9 kW
NO
12.390,-
NO 3–7 kW
Konveksjonsvarme. 3,4–10 kW
OPPVARMING – VED TIL VATN
545 kg, ord. 37.900,-
NO
14.892,-
PIPE
27.900,-
VENTILASJON
Bustadventilasjon med 90% varmegjenvinning! • • • • • •
Rein, frisk luft heile året God luftfukt, gir svært lite støv Marknadens høgste virkningsgrad Enkel betjening og vedlikehald Varmekjøling veljer du med brytar Lågt straumforbruk: 200 W
KNALLGODT TILBOD! Vedomn for oppvarming av vatnvarme i golv og radiator, samt beredar. Kan koplast mot solfangar.
NO
19.950,-
Komplett med tank og monteringspakke kr 55.000,-. Varmar rommet den står i og varmar samtidig det vannborne systemet i huset. Forbuksvatn og romoppvarming.
Stort utval i alternativ varme
20%
÷
PIPE MED LUFTEKANAL FRÅ SCHIEDEL
Vi fører også stålpipe be om tilbod.
MILJØ FM FAG Førde Varme og Interiør tlf. 57 72 10 60 www.fagmiljo.no
MEIR ENN DU TRUR! - Innlogging, Direkte, , 0
÷20%
VARMEPUMPER
Pipe med luftekanal syter ikkje berre for å få avgassen ut, men har kanalar i pipa som fører frisk luft inn i ovnen. Blir då ikkje avhengig av kva trykk det er i rommet rundt eldstaden.
Fyrkjelar ved/pellets
BEST I TEST!
Fujitsu varmepumpe luft/vatn Denne varmepumpa er kåra til den mest velutvikla og effektive varmepumpa for oppvarming av forbruksvatn og vassboren varme. Denne løysinga klarer å varme opp beredaren til 70°C utan hjelp av el-kolbe. Difor er du trygg mot legionella. • For nybygg og ettermontering • Varmt forbruksvatn Vinnar av varme• Låge installasjonskostnadar pumpeprisen • Blir levert i tre storleikar: 6, 8 og 10 kW. 2006!
PRISEKSEMPEL:
KOMPLETT FRÅ KR
69.000,-
VI HAR VARMEPUMPE LUFT/LUFT FRÅ 15 900,-
Hafstadvegen 39 (tidl. Fretex) 6800 Førde www.fagmiljo.no
Mån-ons Torsdag Fredag Laurdag
10.00 – 17.00 10.00 – 19.00 10.00 – 17.00 10.00 – 15.00
OMNAR • GARDEROBE • GOLV • BELYSNING • INTERIØR • MØBLAR - 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
20 TEMA ENERGI OG MILJØ FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
Difor stridast dei om talet på ■
Sogn og Nordfjord sorterer alt
■
Sunnfjord hiv det meste i restavfallet
To av renovasjonsselskapa i fylket krev at abonnentane held styr på tre bossdunkar pluss ein sekk til plast. I Sunnfjord (minus Flora) meiner renovatøren at det får halde med to dunkar. Har verkeleg Simas og NoMil ein meir miljøvenleg profil, eller er det SUM som har rett, med den grunngjevinga at alt går i same dunga likevel? Firda har spurt renovasjonsselskapa om kva som verkeleg skjer med bosset vårt.
RENOVASJON Desse samlar inn avfall i Sogn og Fjordane:
SUNNFJORD MILJØVERK IKS (SUM) ■ Samlar inn avfall i kommunane Jølster, Gaular, Askvoll. Førde, Fjaler, Naustdal og Hyllestad. ■ To avfallsdunkar. Ein for papiravfall og ein for restavfall. ■ OBS! Flora kommune nyttar tre avfallsdunkar i si renovasjonsordning.
SOGN INTERKOMMUNALE MILJØOG AVFALLSSELSKAP AS (SIMAS)
■ Samlar inn avfall i kommunane Aurland, Balestrand, Høyanger, Leikanger, Luster, Lærdal, Sogndal, Vik. (Årdal er medeigar i Simas, men har eiga renovasjonsordning.) ■ Tre avfallsdunkar. Ein for matavfall, ein for papiravfall og ein for restavfall. ■ I tillegg sekk for plastemballasje.
NORDFJORD MILJØVERK (NOMIL) ■ Samlar inn avfall i kommunane Selje, Bremanger, Eid, Hornindal, Gloppen og Stryn. ■ Tre avfallsdunkar. Ein for matavfall, ein for papiravfall og ein for restavfall. ■ I tillegg sekk for plastemballasje.
PAPIR: Over 80 prosent av returpapiret vert sendt vidare til Norske Skog sitt anlegg i Skogn i Trøndelag. TIL FORBRENNING: Både mat- og restavfallet som kjem til avfalls-plassen i Hesjedalen vert transportert vidare.
«Større miljøbelastning å sortere alt» – Før gjenvinnings-systemet vert betre, er to bossdunkar nok, påstår dagleg leiar i Sunnfjord Miljøverk, Håkon Grepstad. Han er lei av at Sunnfjord Miljøverk (SUM) vert sett på som den minst miljøvennlege av dei tre renovasjonsselskapa, og meiner det er på høg tid at det vert sett fokus på kva som verkeleg skjer med alt innsamla avfall.
HESJEDALEN: Det er ikkje få lass i veke med boss som vert levert frå husstandane i Sunnfjord til SUM sin avfallsplass.
- Innlogging, Direkte, , 0
Kunne gitt straum – På 90-talet var kompostering verdas frelse. Men ingen av dei komposterings-
anlegga som vart oppretta fungerte. – Vi hadde planar om å byggje, og har også sjekka om nokon ville ha brukt komposten. Men her er landbruket basert på husdyrhald, og dei snur ikkje torva på same måten som dei som driv kornproduksjon. Etter vår meining er det ikkje fornuftig å skilje ut matavfall når det vert å produsere for lager og ikkje for etterbruk. Grepstad fortel at i Trøndelag er 50 kommunar inne som eigar i eit anlegg som heiter Ecopro i Stjørdal. Det produserer kompost og samstundes energi (metangass), som går ut på straumnettet. – Det er den nye tankegangen. Vi
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
må gjere noko anna enn å produsere rein kompost, og anlegget må ligge inntil kornbøndene, meiner Grepstad. Både mat- og restavfallet som SUM samlar inn, vert sendt til forbrenning. Hovudtyngda går til Heimdal, og noko heilt til Linköping i Sverige. Grepstad presiserer at det går som returtransport på tomme bilar, som likevel skal den vegen.
Materialgjenvinning 83 prosent av returpapiret går til Norske Skog der det vert blanda med ny tremasse og vert nytt papir. – Når det gjeld plast, så viser statis-
TEMA ENERGI OG MILJØ 21 FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
bossdunkar Brukar komposten på restavfallet SIMAS har kompostert alt våtorganisk avfall sidan 2002, men tekniske problem med anlegget gjer at det meste av komposten i dag vert nytta til dekke på deponiet av restavfall. – No er vi i ferd med å få i gang eit prosjekt for å få selt i alle fall deler av komposten. Abonnentane våre kan også hente seg kompost på miljøstasjonane, fortel dagleg leiar i SIMAS, Kjell Sverre Snøtun. – Kva er vitsen med å samle inn våtorganisk avfall når komposten ikkje er salbar? – Vi meiner det er bra, fordi vi unngår metangass i deponiet, og i tillegg kan komposten brukast som jordforbetrings-
middel når vi får opp kvaliteten. – Komposteringsanlegget har vore i drift sidan 2002, og det har framleis ikkje god nok kvalitet? – Det hadde god kvalitet ei stund, men så fekk vi tekniske problem. Etter det har det vore dekkmasse. – Kvifor deponerer de restavfall i staden for å sende til forbrenning? – Vi meiner det er den beste løysinga etter at vi har teke ut hovudfraksjonane, som skapar metangass. Det vil seie papir, tre og organisk materiale. Snøtun fortel at plast og papir vert sendt til gjenvinning, men at han ikkje hugsar dei nøyaktige tala for kva som vert materialgjenvunne og energigjenvunne.
Nesten 100 prosent materialgjenvinning NoMil er viss på at det løner seg å gjenvinne både plast- og matavfall. Svein-Ottar Sandal, dagleg leiar i Nordfjord Miljøverk IKS (NoMil), meiner Håkon Grepstad i SUM har misforstått statistikkane om plastgjenvinning når han påstår at berre rundt 20 prosent av plasten vert materialgjenvunnen.
Plast
tikken på emballasjeretur i 2007, at berre vel 20 prosent av den innsamla plasten gjekk til materialgjenvinning, medan knappe 80 prosent gjekk til energigjenvinning. Plasten vi puttar i restavfallet går også til energigjenvinning, poengterer Grepstad. Han legg til at gjenvinninga av næringsplast, i motsetning til hushaldningsplast, fungerer på materialgjenvinning, og at SUM jamleg vurderer om det vil løne seg både miljø- og kostnadsmessig å sortere matavfall og plast. – Når vi ser at det blir ei fornuftig utnytting av plasten i materialsamanheng, så vil vi også gjere noko.
RESTAVFALL: Håkon Grepstad i SUM meiner at returordninga for plast frå privathushaldningar ikkje er god nok til at han vil påleggje abonnentane i SUM å kjeldesortere plasten. Førebels får det halde med ei todelt sortering i papir- og restavfall, seier han.
- Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
– Med den plasten vi kjeldesorterer så har det vore opp til 100 prosent materialgjenvinning. Swerec, behandlingsanlegget som no tek hand om plasten vår, garanterer 75 prosent materialgjenvinning. Alt SUM leverer, går til energigjenvinning. Han syner fram statistikkar som viser at dei nesten har tredobla mengda med levert plast sidan dei starta med henteordning i 2005. – Henteordninga fører til at folk leverer mykje meir, og den går til det som er førstevalet i avfallspolitikken, nemleg materialgjenvinning. Av denne plasten produserer vi til dømes ny emballasje, røyrkonstruksjonar, plastsekker, avfallsbehaldarar, takpanner og kanner. Gjennomsnittsforbrukaren i Norge brukar 13,5 kg plastemballasje årleg. For å lage 1 kg ny plast vert det brukt 2 kg olje. Sagt med andre ord: For kvar kilo plast som vert
materialgjenvunne, så sparar vi 2 kg olje. Kvar gong ein kilo plast vert materialgjenvunne, så reduserer vi CO2-utslippa med eit kilo. – Dersom vi kan nytte gjenvunnen plast, som råstoff for å lage plast, så er det eit godt bidrag i forvaltninga av miljø og bruk av naturressursar, understrekar Sandal.
Kompost Nomil starta i september 2006 med kjeldesortering av matavfall frå hushaldningane. Dette avfallet vert kompostert ved SIMAS sitt anlegg i Sogndal. – Komposten vert nytta til jord-forbetring i parkar, hageanlegg og vegskråningar. Abonnentane får også rimeleg tilgang til det. I tillegg brukar vi det også til vekstlag på deponiet, opplyser Sandal. Restavfallet frå hushaldningar sender Nomil til eit forbrenningsanlegg på Hurum.
ANNE BRITT SANDØY tekst BENT ARE IVERSEN foto
22 TEMA ENERGI OG MILJØ FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
Avfallskvern er ulov
SMÅKRAFTVERK
■
Vi hjelper deg med å realisere planane dine!
Norconsult AS Birger Fugle, Førde tlf. 45 40 49 96 Knut E. Norén, Sandvika tlf. 45 40 14 22 www.norconsult.no
Er lite miljøvennleg
Mange har montert avfallskverner under kjøkkenvasken i den tru at det er både miljøvennleg og hygienisk. Men faktum er at dei er både ureinande og ulovleg å bruke. – Vi rår frå bruk av matavfallskvern av fleire grunnar. Den viktigaste er at oppmalt matavfall fører til auka tilførsel av organisk materiale og næringsstoff til avløpsanlegga, opplyser Bjarne Nes, som er senioringeniør på Fylkesmannen si miljøvernavdeling.
Auka utslepp
TEMA
Lyd og bilete
Tilførselen kan lokalt føre til større problem på avløpsnettet, men hovudgrunnen til at miljøvernavdelinga er skeptisk, er at det aukar utsleppa til vassdrag og sjø. – Situasjonen her i fylket er den, at særleg utslepp til sjø har låg reinsegrad. Auka utslepp kan føre til dårlegare forhold for det som lever i vatnet og sjøområda. I verste fall kan det verte problem med oksygentilførsel og algegroing. Det fører også til at kvaliteten på vatnet vert mindre eigna til bading og anna bruk av sjøen. Nes fortel vidare, at med eit skikkeleg reinseanlegg, så hadde ein fått stoppa det organiske avfallet, men det ville samstundes ført til auka slamproduksjon.
■ Må
ha løyve frå
FAKTA MATAVFALLSKVERN ■ Kvern plassert under kjøkkenvasken, for å male opp matavfall. ■ Enkel i bruk: Du opnar for kaldvatnet, startar kverna med eit trykk på brytaren og skrapar matrestane ut i vasken. Når matavfallet er ferdig kverna, slår du av kverna og stenger vatnet. ■ Avfallet vert sendt vekk med avløpsvatnet og transportert til reinseanlegg eller septiktank. Stort sett alt kokt og ukokt matavfall, med unntak av store bein, kan kvernast. ■ I USA vert avfallskverna brukt som ein naturlig del av kjøkkeninventaret. Totalt reknar ein med at det er rundt 40 millionar kverner i dagleg bruk.
– Det gjeld også for dei som har septiktank. Sidan alt slam må vidarebehandlast, ved at det vert avvatna og køyrt til kom-
TYSDAG 4. NOVEMBER kjem Firda med temasider om lyd og bilete Din digitale kvardag – i rivande utvikling! Temastoff er populært lesestoff og du når 46 000 lesarar med bodskapen din.
MATERIELLFRIST ANNONSE: tysdag 28. oktober Aktuelle annonsestorleikar: • • • •
1/1 side 1/2 side 1/4 side 1/8 side
Spørsmål kring annonsering eller tinging av annonse? Kontakt marknadsavdelinga på tlf. 57 83 33 00 eller send e-post til annonse@firda.no. Merk sendinga «Tema – lyd og bilete».
www.firda.no
- Innlogging, Direkte, , 0
10% rabatt på varmepumpe v/ medlemskap i Huseiernes Landsforbund. Vi monterer i heile sunnfjord og ytre sogn.
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15
TEMA ENERGI OG MILJØ 23 FIRDA TYSDAG 21. OKTOBER 2008
vleg på norske kjøkken kommunen posteringsanlegg, så fører auka mengde til auka kostnad. – Eit anna poeng er at matavfall i utgangspunktet er eit reinare organisk materiale. Det er uheldig å blande det med kloakk, fordi det då er større sjanse for at komposten ikkje kan brukast. Blandar du matavfall med avløpsslam må du behandle alt som om det var smittefarleg.
Smittefarleg – Forstår du at dei som har matavfallskvern meiner dei er miljøvennlege? – Det eg forstår, er at det er ein enkel måte å bli kvitt avfall på. Det er hygienisk, og ein slepp å lagre avfallet sjølv. Det er andre som får ulempene. – Kva tiltak vert sette i verk om de oppdagar at folk har matavfallskvern? – Vi føl ikkje opp desse sakene her hos Fylkesmannen. Det må i så fall vere kommunen sitt ansvar. Det som er klart, er at det ikkje tillate, og at det er mange gode grunnar til ikkje å sende matavfall i avløpet.
ANNE BRITT SANDØY tekst og foto
ULOVLEG: Norsk styresmakter har vedteke at avfallskverner på norske kjøkken ikkje er lov. Kvar enkelt kommune kan gjere unntak frå «Forskrift om begrensing av forurensing», men så langt Bjarne Nes hos Fylkesmannen i Sogn og Fjordane kjenner til, har ingen kommunar her i fylket gjort slike unntak.
- Innlogging, Direkte, , 0
- 193.215.6.253 24.10.2008 11:58:15