100x40

0X40X100X4

004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004 004

005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005 005

ANIA WIELUŃSKA KAROLINA CIEPIELEWSKA STANISŁAW GAJEWSKI MACIEJ JANUSZEWSKI SONIA JASZCZYŃSKA IGOR KUBIK MICHAL JANICA AGATA KLEPKA OLKA OLSZEWSKA PIOTR DUDEK ALEKSANDER ZNOSKO KUBA BOGACKI KRZYSZTOF SEYFRIED FILIP TOFIL ANDRZEJ WIETESZKA TOMASZ OPALIŃSKI ALICJA KULTYS ARKADIUSZ GLEGOŁA TOMASZ STELMASKI AGNIESZKA SZTEJERWALD ZOFIA KOFTA ANNA NAUMOVA AGNIESZKA STRZEŻEK GRZEGORZ POLAŃSKI WOJCIECH PAWLIŃSKI PIOTR TRUSIK KAMILA STANISZEWSKA GRZEGORZ KABAS KACPER JANUSIAK JAKUB LEŚNIEWSKI IZABELA LEWKOWICZ LINDA LACH MICHAŁ DYAKOWSKI DAWID CZAJKOWSKI VALERYIA DUBITSKAYA ANNA FRYDRYCH KATARZYNA DUDZIEC NASTAZJA CIUPA BOGDANA DAVYDIUK KAROLINA LUBASZKO

006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006 006

007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007 007

SONIA JASZCZYŃSKA

Wystawa „100 x 40” prezentuje sylwetki 40 znakomitych twórców i twórczyń, którzy działali w okresie między 1918 a 2018 r. W gronie wybranych artystów znajdują się osoby związane ze wszystkimi dziedzinami sztuki – literaturą, filmem, teatrem, grafiką, malarstwem, rzeźbą, modą, muzyką i architekturą. Wystawa wpisuje się w program obchodów stulecia niepodległości Polski, jednak mając za zadanie przedstawić jej twórców, nie prezentuje postaci polityków, działaczy i bojowników. Skupia się na ukazaniu artystów, którzy przyczynili się do budowania niepodległości, tworząc dzieła kształtujące jej sferę symboliczną i wizualną.

008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008 008

009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009 009

Zależało nam na stworzeniu listy artystów „kanonicznie niekanonicznych”, to znaczy takich, którzy cieszą się powszechnym uznaniem, ale nie są uważani za typowo „niepodległościowych”. Polityczne znaczenie ich działań nie zawsze polegało na bezpośrednim zaangażowaniu w sprawy bieżące. Dokonywali oni rewolucji, przewrotów i ofensyw w polu sztuki. Niekiedy ich twórczość nie była opozycyjna, lecz afirmatywna – była pochwałą urody życia, piękna polskich tradycji ludowych lub wynikała z praktycznej chęci stworzenia lepszych strojów i domów. O niepodległość można walczyć też piórem, pędzlem i gestem.

Komentując wydarzenia polityczne, twórcy posługiwali się humorem lub rysunkiem satyrycznym. Część z nich można też określić mianem artystów niepokornych, ponieważ współpracowali z niezależnymi wydawnictwami i publikowali w drugim obiegu. Z powodu swojej twórczości byli zmuszeni emigrować z kraju. Niektórzy z nich byli pionierami w swoich dziedzinach. Tak jak Katarzyna Kobro, która należała do czołówki światowej awangardy lub Maria Pinińska-Bereś, która jako jedna z pierwszych artystek poruszała tematykę związaną z tradycyjnym rozumieniem roli kobiety. Działały one wbrew środowiskowej presji, konserwatyzmowi i uznanym dogmatom sztuki. Wśród przedstawionych postaci jest również kilka współczesnych i aktywnych wciąż twórców, którzy zdążyli zapisać się już w dziejach polskiej kultury. Dokonując wyboru pragnęliśmy również podkreślić rolę kobiet-artystek, które bywają pomijane przy konstruowaniu tego rodzaju zestawień. Ostatnimi czasy rozpoznawana jest spuścizna kolejnych autorek, które miały swój niebagatelny wkład w rozwój polskiej kultury, ale nie są znane szerszej publiczności.

Medium, za pomocą którego prezentowane są sylwetki 40 twórców, jest plakat. Jako syntetyczne połączenie słowa i obrazu wciąż pozostaje aktualną formą wyrazu o niesłabnącej sile oddziaływania. Jednym z organizatorów wystawy jest Międzynarodowe Biennale Plakatu,

010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010 010

011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011 011

zaś większość grafików prezentujących swoje prace pozostaje związanych ze środowiskiem warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, która wciąż pielęgnuje tradycję „polskiej szkoły plakatu”. Wszystkie prace powstały podczas warsztatów prowadzonych przez prof. Lecha Majewskiego na warszawskim osiedlu Jazdów. Część uczestników wystawy to również uczniowie profesora, studiujący w jego pracowni projektowania plakatu na warszawskiej ASP. Dodatkową wartością wystawy jest udział w niej młodych twórców, którzy stworzyli plakaty inspirując się wizerunkiem oraz dorobkiem artystów z panteonu polskiej sztuki. Wykorzystali do tego swoją własną wrażliwość, oko i talent. W ten sposób treści rozumiane jako kod „polskości” znalazły się w nowym kontekście i poddane zostały interpretacji. Portretując wybrane postaci plakaciści zastosowali kilka strategii. Niektóre z prac żartobliwie odwołują się do wyglądu przedstawianych artystów („Gustaw Holoubek” Ani Wieluńskiej, „Czesław Miłosz” Michała Dyakowskiego), inne w sprytny sposób wykorzystują stylistykę ich dzieł („Jan Lenica” Grzegorza Kabasa) lub ukazują największe ich dokonania (jak w przypadku plakatu Michała Janicy, na którym zobaczyć możemy domek w Szuminie autorstwa Zofii Hansen). W swobodnie namalowanym ołówku, z którego wyrastają krzaczaste brwi, natychmiast rozpoznajemy Henryka Tomaszewskiego. Podobną esencję postaci oraz jej sztuki udało się uchwycić Kasi Dudziec, która wykorzystała kolor różowy i charakterystyczną dla Pinińskiej-Bereś formę. Środki technologiczne wykorzystane do stworzenia plakatów (wycinanka, rysunek, malarstwo, fotografia, kolaż) są zróżnicowane, prawie tak samo jak twórczość 40 przedstawionych osób. Dzięki plakatom, każda z postaci, jej życiorys i sztuka, zyskuje swój wizualny odpowiednik. W efekcie powstaje katalog interpretacji i artystyczny portret grupowy, w którym swój obraz mają zarówno portretowani, jak portretujący.

GUSTAW HOLOUBEK Gustaw Holoubek – ur. 21 kwietnia 1923 r. w Krakowie, zm. 6 marca 2008 r. w Warszawie. Polski aktor teatralny i filmowy, jedna z ważniejszych postaci powojennej kinematografii. Syn osiadłego w Polsce Czecha. W 1939 r. Holoubek zaciągnął się do wojska i brał udział w kampanii wrześniowej. W obozie jenieckim nabawił się gruźlicy, którą później przez wiele lat walczył. W marcu 1947 r. zadebiutował rolą Charysa w „Odysie u Feaków”, zaś w lipcu ukończył studia w krakowskim Państwowym Studiu Dramatycznym. Następnie w latach 1949-56 związany był z Teatrem Śląskim w Katowicach. Jego najsłynniejszą kreacją aktorską był Gustaw-Konrad z „Dziadów”, które były wystawiane w 1967 r. w Teatrze Narodowym. Zdjęcie przedstawienia z afisza zapoczątkowało wydarzenia marcowe 1968 r. Holoubek przez wiele lat był dyrektorem Teatru Dramatycznego w Warszawie. Uczył też na Akademii Teatralnej. Zagrał w ponad 50 filmach. Najważniejsze z nich to: „Pętla” (1957), „Rękopis znaleziony w Saragossie” (1964), „Salto” (1965) i „Sanatorium pod Klepsydrą” (1973). Wielokrotnie występował również w Teatrze Telewizji.

ANIA WIELUŃSKA

JULIAN JÓZEF ANTONISZ Julian Józef Antonisz (Antoniszczak) – ur. 8 listopada 1941 r. w Nowym Sączu, zm. 31 stycznia 1987 r. w Lubieniu. Ukończył średnią szkołę muzyczną, później przez dwa lata studiował fizykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studiował na Wydziale malarstwa i grafiki krakowskiej ASP w Pracowni Rysunku Filmowego, prowadzonej przez Kazimierza Urbańskiego. Wraz z profesorem i kolegami z pracowni założył krakowską filię Studia Miniatur Filmowych, które później zyskało pełną samodzielność i nowe imię – Studio Filmów Animowanych. Jego debiutem reżyserskim był film „Fobia” z 1967 r. Stosował technikę polegającą na drapaniu, malowaniu i wypalaniu taśmy filmowej. Dekonstruował ją również przy użyciu pasty do butów, flamastra i tuszu. Od 1977 r. realizował wyłącznie filmy bez użycia kamery. Eksperymenty formalne prowadził w domowej pracowni, wykorzystując do tego skonstruowany przez siebie sprzęt. Jego dzieła opatrywane były humorystycznym i groteskowym komentarzem. Najsłynniejsze filmy, które do dziś fascynują publiczność to „Jak nauka wyszła z lasu” (1970) i kultowy „Jak działa jamniczek” (1971).

KAROLINA CIEPIELEWSKA

BARBARA BRUKALSKA Barbara Brukalska – ur. 4 grudnia 1899 r. w Brzeźcach, zm. 6 marca 1980 r. w Warszawie. Polska architektka. Rozpoczęła edukację od studiów w dziedzinie rolnictwa i ogrodnictwa w Puławach.

W 1921 r. zapisała się na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1925 r. wyszła za mąż za Stanisława Brukalskiego, również architekta. Wspólnie zaprojektowali kolonię Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (1925; 1946-48), dom własny na ul. Niegolewskiego na Żoliborzu (1927-28) oraz liczne pawilony ekspozycyjne (1927). Brukalska była członkinią CIAM i współtwórczynią awangardowej grupy „Praesens”. Po wojnie stworzyła projekt rozbudowy Domu pod Orłami, osiedla mieszkaniowego na Okęciu, Domu Matysiaków w Warszawie oraz kościołów w Troszynie i Sypniewie. W ramach WSM-u prowadziła poradnię „Dom i Ogród”. Była autorką neoromantycznych założeń ogrodowych.

Tworzyła też projekty mebli i wnętrz – była autorką polskiego odpowiednika modelowej „kuchni frankfurckiej” oraz pokoju wypoczynkowego prezentowanego na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 r., który nazywano „pokojem konstruktora samolotów”.

Pisała prace teoretyczne poświęcone architekturze. Była też wykładowcą akademickim i pierwszą kobietą, która otrzymała nominację profesorską na wyższej uczelni architektonicznej w Polsce.

STANISŁAW GAJEWSKI

ANTONI RZĄSA Antoni Rząsa – ur. 26 lutego 1919 r. w Futomie, zm. 26 stycznia 1980 r. w Zakopanem. Polski rzeźbiarz. W wieku 19 lat rozpoczął naukę w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Był uczniem (a później przyjacielem) Antoniego Kenara. Okres jego edukacji przerwała II wojna światowa. Naukę w Państwowym Liceum Technik Plastycznych wznowił 10 lat później.

Od razu po zakończeniu nauki został nauczycielem rzeźby.

Wykonywał drewniane rzeźby o tematyce chrystologicznej, nawiązujące do stylistyki ludowej. Dorota Folga-Januszewska pisała o nich, że są „rozpięte między drewnem a niebem”. Rząsa stworzył siedem cykli pasyjnych, w sumie zaś około 130 rzeźb.

Przez całe życie autor związany był z Zakopanem. Zbudował tam dom, w którym znajduje się galeria jego prac. Obecnie mieszka tam i tworzy jego syn, Marcin, który także jest rzeźbiarzem.

MACIEJ JANUSZEWSKI

WITOLD GOMBROWICZ Witold Gombrowicz – ur. 4 sierpnia 1904 r. w Małoszycach, zm. 25 lipca 1969 r. w Vence, we Francji. Pisarz, dramaturg, człowiek absurdu, krytyk zastoju. Pewne uznanie zdobył dzięki powieści „Ferdydurke” wydanej w 1937 r., ale na większy rozgłos czekać musiał kolejnych 20 lat, do października 1956 r., gdy wydano w Polsce cztery jego książki. Niestety już w 1958 r. cofnięto zgodę na publikację jego dzieł i aż do połowy lat 80. pozostawał relatywnie mało znany w kraju ojczystym. W latach 60. uzyskał światową sławę za sprawą realizacji jego dramatów m.in. przez Ingmara Bergmana. Nominowany do Nagrody Nobla dwukrotnie, w 1968 r. przegrał głosowanie jednym głosem. Rita Gombrowicz twierdziła, że gdyby nie jego śmierć, otrzymałby Nagrodę Nobla w 1969 r. Wybitny artysta, którego twórczość jest jedną z najbardziej oryginalnych, krytycznych i głębokich form, jaką wydała polska kultura. Unikał jednoznacznego określenia swojej orientacji seksualnej. Być może to także wpłynęło na jego niechęć do wszelkich społecznych form przymusu i kontroli.

SONIA JASZCZYŃSKA

JADWIGA GRABOWSKA Jadwiga Grabowska – ur. 1898 r. w Warszawie, zm. 28 grudnia 1988 r. tamże. Nazywana też Grabolką i polską Coco Chanel. Pochodziła z zamożnej warszawskiej rodziny. Ukończyła studia dziennikarskie oraz kursy projektowania w Paryżu. W 1945 r. otworzyła butik z sukniami „Feniks”, który mieścił się w Warszawie na rogu ul. Koszykowej i Marszałkowskiej. Sprzedawała tam również skórzane pochewki na papierosy z napisem „WARSAW LIVES AGAIN”. Dwa lata później sklep zostaje zlikwidowany. Grabowska zostaje kierowniczką artystyczną Mody Damskiej – poprzedniczki Cepelii. W 1958 r. zostaje dyrektor artystyczną państwowego przedsiębiorstwa Moda Polska. Co sezon jeździ do Paryża i wspólnie z zespołem projektantów przygotowuje kolekcje wiodące, które miały stanowić wzór dla zakładów przemysłowych. Pokazy strojów odbywały się w prestiżowych lokalizacjach, takich jak Pałac Kultury i Nauki lub Pałac Prymasowski. Chociaż Grabowska ubierała się konserwatywnie, promowała modę awangardową. Modą Polską kierowała do 1966 r.

IGOR KUBIK

ZOFIA GARLIŃSKA-HANSEN Zofia Garlińska-Hansen – ur. 13 maja 1924 r. w Kałuszynie, zm. 24 stycznia 2013 r. w Warszawie. Przed wojną uczęszczała na Kursy Rysunku Technicznego Jagodzińskiego przy ul. Śniadeckich w Warszawie. Pracowała również u architekta Mariana Benko. Podczas studiów praktykowała też w Biurze Odbudowy Stolicy. Ukończyła architekturę na Politechnice Warszawskiej pod kierunkiem Romualda Gutta. Na studiach poznała też Oskara Hansena, za którego wyszła w 1950 r. Na długie lata związała się z Warszawską Spółdzielnią Mieszkaniową. Wraz z mężem zaprojektowała m.in. pawilon na Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej w Warszawie, warszawskie osiedle Rakowiec, Bracławska i Przyczółek Grochowski oraz dom rodzinny architektów w Szuminie. Wspólnie również stworzyli teorię Formy Otwartej oraz koncepcję miejskiego Linearnego Systemu Ciągłego.

MICHAŁ JANICA

ZBIGNIEW HERBERT Zbigniew Herbert – ur. 29 października 1924 r. we Lwowie, zm. 28 lipca 1998 r. w Warszawie. Poeta, eseista, dramaturg. Pierwszych dwadzieścia lat życia, w tym okres okupacji, spędził we Lwowie. Liceum skończył uczęszczając na tajne komplety. Był również zaangażowany w działalność konspiracyjną prowadzoną przez Armię Krajową. Ukończył studia ekonomiczne na Akademii Handlowej w Krakowie i prawnicze na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Studiował też filozofię. Od 1951 r. mieszkał w Warszawie. Próbował utrzymywać się z pracy pióra, jednak katolickie periodyki, do których pisywał, uznane zostały za siedlisko reakcji i zamknięte. Podejmował więc inne prace zarobkowe. W 1956 r. ukazała się jego pierwsza książka poetycka „Struna światła”.

W tym samym roku udał się w pierwszą zagraniczną podróż.

Później wielokrotnie wyjeżdżał, jednak zawsze wracał do kraju i nigdy nie zdecydował się na emigrację. Jego twórczość była osadzona w tradycji śródziemnomorskiej i kulturze chrześcijańskiej Europy. Stanowiły one tło dla rozważań o moralności i kondycji duchowej człowieka. Wśród czytelników najbardziej znane jest jego poetyckie alter ego – Pan Cogito.

AGATA KLEPKA

MAGDALENA ABAKANOWICZ Magdalena Abakanowicz – ur. 20 czerwca 1930 r. w Falentach, zm. 20 kwietnia 2017 r. w Warszawie. Polska rzeźbiarka. Ukończyła warszawską ASP. Po studiach zajmowała się malarstwem.

W pierwszym okresie twórczości wykonywała rzeźby z sizalowego, barwionego włókna, które następnie podwieszane były pod sufitem. Od nazwiska artystki nazwano je abakanami. Zyskały uznanie międzynarodowej publiczności podczas Międzynarodowego Biennale Tkaniny w Lozannie w 1962 r., zaś rok później nagrodzono je złotym medalem na Biennale w São Paulo.

Zamiast pojedynczych rzeźb, Abakanowicz tworzyła całe ich serie (jak w przypadku „Embriologii”, „Tłumu” lub „Pleców”). W ten sposób nagromadzenie form nabierało cech environmentu. Jej dzieła często sytuowane były w przestrzeni publicznej. W swojej twórczości artystka wykorzystywała również jutę, żywicę, ale też drewno i metal, jak w rzeźbach z cyklu „Gry wojenne”. W centrum zainteresowań rzeźbiarki zawsze pozostawał człowiek – jego kondycja, ciało, kwestia ludzkiej indywidualności lub jej braku.

ALEKSANDRA OLSZEWSKA

SŁAWOMIR MROŻEK Sławomir Mrożek – ur. 29 czerwca 1930 r. w Borzęcinie, zm. 15 sierpnia 2013 r. w Nicei, we Francji. Wszechstronny twórca – dramatopisarz, prozaik, eseista, rysownik. W Krakowie uczęszczał na studia z architektury, orientalistyki i historii sztuki. Publikował rysunki satyryczne w „Przekroju” i „Szpilkach” oraz reportaże w „Dzienniku Polskim”. W latach 1956-60 w różnych czasopismach pojawiała się również jego tekstowo-rysunkowa rubryka „Postępowiec”. W 1953 r. ukazały się pierwsze zbiory opowiadań satyrycznych. 3 lata później opublikował powieść „Maleńkie lato”, zaś w 1961 r. „Ucieczkę na południe”. W 1958 r. zadebiutował jako dramaturg komedią „Policja”. W 1964 r. opublikował dramat „Tango”, który zyskał uznanie krytyki i publiczności, a także przyniósł autorowi światową sławę. W 1963 r. Mrożek wyemigrował z kraju.

Do Polski wrócił 1996 r., by w 2008 r. przeprowadzić się z żoną do Nicei. W swojej twórczości wykorzystywał pastisz i parodię.

Zyskał miano czołowego demaskatora i prześmiewcy rzeczywistości PRL-u. Jego dzieła dramatyczne zaliczane są do teatru absurdu.

PIOTR DUDEK

JERZY JARNUSZKIEWICZ Jerzy Jarnuszkiewicz – ur. 27 lutego 1919 r. w Kaliszu, zm. 14 lipca 2005 r. w Warszawie. Rzeźbiarz, autor pomników, kompozycji przestrzennych, medali i ekslibrisów. Po wojnie pracował w Biurze Odbudowy Stolicy i wykładał na warszawskiej Politechnice. Studiował na Wydziale Rzeźby ASP w Warszawie. W 1946 r. zaprojektował rzeźbę „Mały Powstaniec”, na podstawie której w 1983 r. wykonano pomnik. Zrealizował też monumentalne rzeźby, które znalazły się na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich w Warszawie. Jest autorem płaskorzeźby „Hutnik i Nauczycielka”, należącej do programu dekoracji rzeźbiarskich MDM-u. Był współautorem niezrealizowanego projektu pomnika w Oświęcimiu. W latach 1954-85 prowadził Pracownię Rzeźby na Wydziale Rzeźby ASP w Warszawie. Jej program opierał się m.in. na modernistycznej idei integracji rzeźby z innymi formami organizacji przestrzennej. Studenckie ćwiczenia konsultowali znani architekci – Jerzy Sołtan i Oskar Hansen.

ALEKSANDER ZNOSKO

KAROL SZYMANOWSKI Karol Szymanowski – ur. 3 października 1882 r. w Tymoszówce, na Ukrainie, zm. 29 marca 1937 r. w Lozannie, w Szwajcarii. Wybitny polski kompozytor. Początkowo gry na fortepianie uczył go ojciec, później rozpoczął naukę w szkole muzycznej w Elizawetgradzie. W latach 1901-1905 studiował kompozycję w Warszawie. Wraz z Fitelbergiem, Różyckim i Szeluto założył Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich, której zadaniem była promocja młodych kompozytorów, wydawanie ich dzieł oraz organizacja koncertów nowej muzyki.

W 1912 r. osiadł w Wiedniu i podpisał 10-letni kontrakt wydawniczy z firmą Universal-Edition. W 1922 r. po raz pierwszy po I wojnie światowej odwiedził Zakopane, które uczynił celem swoich regularnych podróży. Od tamtej pory jego zainteresowania muzyczne skupiły się bardziej na muzyce ludowej obszaru Podhala. W latach 1924-25 Szymanowski skomponował „Mazurki” – swoje najważniejsze dzieła fortepianowe. W 1926 r. premierę miało kolejne jego arcydzieło „Stabat Mater”. W tym samym roku miała również miejsce polska prapremiera opery „Król Roger”, opartej na całkowicie autorskim libretcie. W 1929 r. kompozytor zachorował na gruźlicę. Rok później zamieszkał na stałe w Zakopanem, w willi „Atma”. Obecnie znajduje się tam poświęcone mu muzeum. Zmarł w sanatorium w Lozannie.

KUBA BOGACKI

GRAŻYNA BACEWICZ Grażyna Bacewicz – ur. 5 lutego 1909 r. w Łodzi, zm. 17 stycznia 1969 r. w Warszawie. Najsłynniejsza polska kompozytorka.

W 1932 r. ukończyła Konserwatorium Warszawskie z dyplomem w klasie skrzypiec i kompozycji. Dzięki stypendium otrzymanemu od Ignacego Jana Paderewskiego wyjechała do Paryża, gdzie studiowała kompozycję pod kierunkiem Nadii Boulanger. Występowała jako solistka i wspólnie z bratem Kiejstutem, który był pianistą. W latach 1936-38 grała partię pierwszych skrzypiec w Orkiestrze Polskiego Radia. Jej dorobek kompozytorski często zaliczany jest do nurtu neoklasycznego. W utworach z przełomu lat 40. i 50. silnie wybrzmiewają tendencje folklorystyczne. Twórczość kompozytorki z lat 50. została określona przez Małgorzatę Gąsiorowską mianem „fałszywego romantyzmu”.

Bacewicz często wykorzystywała też autocytaty, pochodzące z jej wcześniejszych kompozycji. Początkiem okresu, w którym autorka zaczęła wdrażać doświadczenia sonoryzmu jest 1958 r. i „Muzyka na smyczki, trąbki i perkusję”. Bacewicz była skrzypaczką, dlatego w swojej twórczości kompozytorskiej szczególną wagę przywiązywała do muzyki na instrumenty smyczkowe.

Do jej najsłynniejszych dzieł należy „Koncert na orkiestrę smyczkową” (1948), „Symfonia nr 3” (1952) i „Divertimento” (1965).

KRZYSZTOF SEYFRIED

JAN KIEPURA Jan Kiepura – ur. 16 maja 1902 r. w Sosnowcu, zm. 15 sierpnia 1966 r. w Harrison, w Stanach Zjednoczonych. Polski śpiewak, tenor. Za namową ojca rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W tajemnicy pobierał również lekcje śpiewu u Wacława Brzezińskiego i Tadeusza Leliwy.

Jego sceniczny debiut jako solowego artysty miał miejsce we Lwowie 1925 r., gdzie wystąpił w tytułowej roli w „Fauście” Gounoda. Początkiem międzynarodowej kariery był dla niego występ w „Tosce” Pucciniego, wystawianej w 1926 r. na deskach wiedeńskiej Staatsoper. Kiepura występował na największych scenach operowych świata, m.in. w mediolańskiej La Scali, londyńskiej Covent Garden, nowojorskiej Metropolitan Opera. Jego żoną była Magda Eggerth, która również była aktorką i śpiewaczką. Kiepura występował również na Broadwayu (w „Wesołej wdówce”) oraz wielu filmach muzycznych. W Krynicy-Zdroju wybudował hotel Willa „Patria”. Zmarł w Harrison, ale pochowany został na warszawskich Powązkach.

FILIP TOFIL

NATALIA LACH-LACHOWICZ Natalia LL (właść. Natalia Lach-Lachowicz) – ur. 18 kwietnia 1937 r. w Żywcu. Zaliczana do nurtu sztuki konceptualnej i feministycznej polska performerka, fotografka, autorka filmów i instalacji. Ukończyła PWSSP we Wrocławiu, była też związana z tamtejszym środowiskiem artystycznym. W 1970 r. wraz z ówczesnym mężem Andrzejem Lachowiczem oraz Zbigniewem Dłubakiem otworzyła galerię PERMAFO, promującą fotografię i performens. Natalia LL jest autorką „Sztuki konsumpcyjnej” z 1972 r., oraz „Sztuki postkonsumpcyjnej” z 1975 r., w których prezentowane są nagie kobiety spożywające w rozerotyzowany sposób parówki, banany i kisiel. Twórczość Natalii LL jest silnie osadzona w body-arcie. Jak pisała Małgorzata Ludwisiak, to ciało jest dla artystki medium, za pomocą którego opowiada ona o komunistycznej opresji, uprzedmiotowieniu kobiet, micie i wieczności, a także chorobie i starości.

ANDRZEJ WIETESZKA

WISŁAWA SZYMBORSKA Wisława Szymborska – ur. 2 lipca 1923 r. w Bninie, zm. 1 lutego 2012 r. w Krakowie. Poetka, eseistka, laureatka literackiej Nagrody Nobla. Zadebiutowała w 1945 r. opublikowanym w „Dzienniku Polskim” wierszem „Szukam słowa”. Rozpoczęła studia polonistyczne na UJ, następnie zaś przeniosła się na socjologię. Była zmuszona przerwać naukę z powodu trudnej sytuacji materialnej. Pierwszy tom jej poezji „Dlatego żyjemy” wydany został w 1952 r. W tym samym roku autorka została członkiem Związku Literatów Polskich. Pierwszego ani drugiego tomu poezji („Pytania zadawane sobie” z 1954 r.) nie uwzględniała w swoich późniejszych antologiach, bowiem zostały one napisane „w duchu epoki”. Po odwilży, w 1957 r. poetka wydała swój przełomowy tom poezji „Wołanie do Yeti”. Jej wiersze – lapidarne, refleksyjne, ironiczne i pełne przekory – cieszyły się międzynarodowym uznaniem. W 1996 r. otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Fragment laudacji, wygłoszonej po uhonorowaniu poetki, chwalił jej wiersze za „perfekcję słowa, wysoce wycyzelowane obrazy, myślowe allegro ma non troppo”, opisując zarazem „ciemność, której nie ulegają one bezpośrednio, [ale] wyczuwa się [ją] w nich tak, jak ruch krwi pod skórą”. Szymborska była również redaktorką, publicystką i felietonistką. Była autorką 14 tomów poezji. Ostatni wydany został po jej śmierci.

TOMASZ OPALIŃSKI

AGNIESZKA OSIECKA Agnieszka Osiecka – ur. 9 października 1936 r. w Warszawie, zm. 7 marca 1997 r. tamże. Poetka, pisarka, dziennikarka i reżyserka. Autorka tekstów do ponad 2 tysięcy polskich piosenek, w tym słynnej „Małgośki”. Studiowała dziennikarstwo na UW i reżyserię filmową na PWSTiF w Łodzi. Jej debiut jako autorki piosenek miał miejsce w 1954 r., gdy dołączyła do Studenckiego Teatru Satyryków. Współpraca z STS-em trwała 18 lat i zaowocowała powstaniem 166 tekstów. Najsłynniejszym utworem z tego okresu była „Piosenka o okularnikach” z 1963 r., która stała się politycznym hymnem młodzieży. W latach 1963-69 Osiecka była redaktorką Polskiego Radia, w którym prowadziła Radiowe Studio Piosenki. Studio wypromowało wiele gwiazd estrady m.in. Ewę Demarczyk i Marylę Rodowicz.

Poetka całe życie mieszkała na warszawskiej Saskiej Kępie (na ul. Dąbrowieckiej był jej dom rodzinny). Prowadziła bujne życie uczuciowe – była dwukrotnie zamężna, związana była też z Markiem Hłaską, Jeremim Przyborą i Danielem Passentem.

ALICJA KULTYS

TERESA ŻYLIS-GARA Teresa Żylis-Gara – ur. 23 stycznia 1930 r. w Landwarowie. Polska sopranistka. Ukończyła Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną w Łodzi. Pierwszy angaż otrzymała dzięki wygranej w Ogólnopolskim Konkursie Młodych Wokalistów w Warszawie w 1953 r. Drzwi do międzynarodowej kariery otworzyła jej rola Donny Elviry w „Don Giovannim” Mozarta, który w 1966 r. prezentowany był w Operze Paryskiej. W 1968 r. występowała na festiwalu mozartowskim w Salzburgu, później zaś w roli Violetty w „Traviacie” wystawianej w Covent Garden w Londynie. Przez 16 sezonów gościła na deskach Metropolitan Opera w Nowym Jorku. Śpiewała u boku najsłynniejszych artystów scen operowych, takich jak Plácido Domingo, Luciano Pavarotti, czy Ruggero Raimondi. Do jej repertuaru należą role w operach Verdiego, Straussa, Pucciniego i Mozarta. Obecnie Żylis-Gara prowadzi mistrzowskie kursy śpiewu. Mieszka na stałe w Monako.

ARKADIUSZ GLEGOŁA

HENRYK TOMASZEWSKI Henryk Tomaszewski – ur. 10 czerwca 1914 r. w Warszawie, zm. 11 września 2005 r. tamże. Wybitny plakacista, rysownik, ilustrator, grafik i pedagog. Ukończył Szkołę Przemysłu Graficznego. Studiował również malarstwo na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

W 1936 r. zaczął współpracować z tygodnikiem satyrycznym „Szpilki”. W tym samym roku zaprojektował pierwszy plakat.

Od 1952 do 1985 r. prowadził pracownię plakatu na macierzystej uczelni, która wykształciła kolejne pokolenia plakacistów.

Uważany za ojca założyciela i najważniejszego twórcę „polskiej szkoły plakatu”. Jak pisze Agnieszka Szewczyk, wykształcił on indywidualny styl, w którym wykorzystywał metaforę i żart. Dążył do osiągnięcia oszczędnej formy poprzez eliminację zbędnych elementów. Stosował odręczne liternictwo i uproszczenie, które prowadziło do zmiany obrazu w znak graficzny. Tomaszewski nigdy nie stał się manieryczny ani konwencjonalny. Jego najsłynniejsze dzieła to: plakat „Football” z 1948 r., „Moore” z 1959 r., „Dobry człowiek z Seczuanu” 1956 r. i „Jazz Jamboree” z 1971 r.

TOMASZ STELMASKI

OLGA TOKARCZUK Olga Tokarczuk – ur. 29 stycznia 1962 r. w Sulechowie. Polska pisarka, autorka 9 powieści, opowiadań, esejów, felietonów i scenariuszy. Z wykształcenia jest psychologiem. Za powieść „Prawiek i inne czasy” otrzymała w 1996 r. Paszport Polityki (1996) oraz nagrodę Fundacji im. Kościelskich (1997). Sześciokrotnie była nominowana do Nagrody Literackiej „Nike”. Pięć razy otrzymała nagrodę czytelników. Jury wyróżniło zaś dwie jej powieści – „Bieguni” (2008) oraz „Księgi Jakubowe” (2015).

W oparciu o scenariusz autorki, napisany na podstawie powieści „Prowadź swój pług przez kości umarłych”, powstał film Agnieszki Holland pod tytułem „Pokot”. Powieść „Bieguni”, przetłumaczona na angielski przez Jennifer Croft, została w 2018 r. wyróżniona Międzynarodową Nagrodą Bookera.

AGNIESZKA SZTEJERWALD

KATARZYNA KOBRO Katarzyna Kobro – ur. 26 stycznia 1898 r. w Moskwie, zm. 21 lutego 1951 r. w Łodzi. Jej ojciec pochodził z niemieckiej rodziny osiadłej na Litwie, zaś jej matka była Rosjanką. Dzieciństwo spędziła w Rydze, następnie, w latach 1917-20, studiowała w Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury w Moskwie. Ok. 1916 r. poznała swojego przyszłego męża – Władysława Strzemińskiego.

Wspólnie prowadzili smoleńską filię grupy UNOWIS, założonej przez Kazimierza Malewicza. W 1924 r. zamieszkała w Polsce i otrzymała polskie obywatelstwo. Była współzałożycielką awangardowej grupy „Blok” i grupy „Praesens”. Pod koniec 1929 r. działała już w grupie „a.r.”. Tworzyła abstrakcyjne rzeźby i kompozycje przestrzenne. Jej pierwsza znana rzeźba to „Struktura” (1920). W latach 1921-22 budowała „Konstrukcje wiszące”, bliższe suprematyzmowi. Od 1925 tworzyła rzeźby, które stanowiły modele rozwiązań architektonicznych. Była teoretyczką sztuki i dydaktykiem. W czasie okupacji część jej dzieł została zniszczona. Po wojnie artystka prawie zupełnie zrezygnowała z działalności artystycznej, wykonując jedynie gipsowe akty.

ZOFIA KOFTA

ALINA SZAPOCZNIKOW Alina Szapocznikow – ur. 16 maja 1926 r. w Kaliszu, zm. 2 marca 1973 r. w Praz-Coutant, we Francji. W czasie II wojny światowej przebywała w getcie pabianickim, następnie w łódzkim, później zaś w obozie w Oświęcimiu, Bergen-Belsen i Teresinie.

Po wyzwoleniu rozpoczęła praktyki rzeźbiarskie w pracowni Otokara Velimskiego w czeskiej Pradze. Studiowała w Wyższej Szkole Artystyczno-Przemysłowej w pracowni Josefa Wágnera oraz w Ecole Nationale Supérieure des Beaux-Arts w Paryżu.

Zachorowała na gruźlicę otrzewnej, która uniemożliwiła jej kontynuację studiów i posiadanie dzieci. W 1951 r. wróciła do Polski. Pracowała przy rekonstrukcji rzeźb na warszawskiej starówce. Wzięła też udział w wielu konkursach na realizację monumentalnych pomników. W 1963 r. artystka ponownie przeprowadziła się do Francji. Dwa lata później wykonała pierwszy „Portret wielokrotny”. Zaczęła odlewać fragmenty swojego ciała, takie jak usta, piersi, nogi i brzuch. Za pomocą ich zwielokrotnienia i deformacji opowiadała o kalectwie, chorobie i umieraniu, jednocześnie tworząc sztukę witalną i afirmująca życie. Szapocznikow zmarła na raka w wieku 47 lat.

ANNA NAUMOVA

MAREK HŁASKO Marek Hłasko – ur. 14 stycznia 1934 r. w Warszawie, zm. 14 czerwca 1969 r. w Wiesbaden, w Niemczech. Enfant terrible polskiej literatury. Pracował jako kierowca, jednak od połowy 1953 r. skoncentrował się wyłącznie na pisaniu i zaczął utrzymywać się dzięki stypendiom Związku Literatów Polskich. Od września 1955 r. publikował felietony i opowiadania w tygodniku „Po prostu”.

W 1956 r. opublikowany został debiutancki tom jego opowiadań, za który otrzymał Nagrodę Wydawców. W 1958 r., gdy w kraju zmieniły się nastroje polityczne, zdecydował się na emigrację.

Przez kolejne 11 lat gorączkowo podróżował – odwiedził Francję, Włochy, Szwajcarię, Anglię, Niemcy, Izrael i Stany Zjednoczone.

Prowadził awanturniczy tryb życia i zmarł przedwcześnie z powodu połączenia nadmiernej ilości środków nasennych z alkoholem. Jego najsłynniejsze dzieła to zbiór opowiadań „Pierwszy krok w chmurach” (1956), powieść „Następny do raju” (1957) oraz literacka autobiografia „Piękni dwudziestoletni” (1966).

AGNIESZKA STRZEŻEK

TADEUSZ KONWICKI Tadeusz Konwicki – ur. 22 czerwca 1926 r. w Nowej Wilejce na Litwie, zm. 7 stycznia 2015 r. w Warszawie. Prozaik, scenarzysta i reżyser. Walczył jako żołnierz Armii Krajowej. Studiował filologię polską w Krakowie i w Warszawie. Jego debiutancka powieść „Rojsty” została zatrzymana przez cenzurę. Pierwszym opublikowanym tekstem autora było socrealistyczne opowiadanie „Przy budowie”. Rozczarowany komunizmem, przyjął później postawę outsidera. Po 1976 r. jego powieści ukazywały się w drugim obiegu. Z tego okresu pochodzą „Kalendarz i klepsydra” (1976) oraz najsłynniejsza powieść Konwickiego – „Mała apokalipsa” (1979). Od lat 50. Konwicki zajmował się również twórczością filmową. Łączony z „polską szkołą filmową”, nakręcił m.in. „Ostatni dzień lata” (1958) i „Salto” (1965). Był również autorem scenariuszy do filmów. Przez wiele lat mieszkał wraz z żoną Danutą (rysowniczką i siostrą Jana Lenicy) na ul. Górskiego w Warszawie, z której doskonale widać Pałac Kultury i Nauki.

GRZEGORZ POLAŃSKI

ZYGMUNT JANUSZEWSKI Zygmunt Januszewski – ur. 17 lutego 1956 r. w Warszawie, zm. 12 września 2013 r. w Latchorzewie pod Warszawą. Grafik, ilustrator, rysownik, wykładowca akademicki. Był autorem ponad 3000 rysunków, które publikowano w książkach oraz polskiej i zagranicznej prasie (m.in. w „Die Zeit”, „Die Welt”, „The Guardian”, „Gazecie Wyborczej”, „Wprost”, „Polityce” i wielu innych). W okresie PRL-u współpracował z niezależnymi wydawnictwami. W 2002 r. przejął po prof. Stannym pracownię ilustracji na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, którą prowadził do 2013 r. Tworzył instalacje rysunkowo-dźwiękowe oraz projekty, w których łączył ze sobą techniki graficzne z poezją („Wierszografia”). Był autorem logo Satyrykonu w Legnicy oraz znaku festiwalu „Satyrykonowego chłopaczka” – Filipa.

WOJCIECH PAWLIŃSKI

ginczanka.pdf

1

01.07.2019

00:00

ZUZANNA GINCZANKA Zuzanna Ginczanka (właść. Sara Polina Gincburg) – ur. 22 marca 1917 r. w Kijowie, zginęła w 1944 r. w Krakowie. Polska poetka pochodzenia żydowskiego, związana ze środowiskiem Skamandrytów i „Szpilek”. W jej domu mówiło się po rosyjsku, jednak Ginczanka zdecydowała się nauczyć polskiego i poszła do polskojęzycznego gimnazjum w Równem. Zadebiutowała w wieku czternastu lat w gazetce szkolnej wierszem „Uczta wakacyjna”. Już wtedy zaczęła pisywać do Tuwima, który stał się wielkim zwolennikiem jej talentu. W 1935 r., w wieku dziewiętnastu lat, przyjechała do Warszawy. Dołączyła do grona literatów przesiadujących w kawiarni „Ziemiańska”. Rok później wydała swój jedyny tom wierszy „O centaurach”. W warstwie językowej jej poezja nawiązuje do Leśmiana i poetyki awangardowej. W warstwie tematycznej zaś stanowi sensualną pochwałę życia. Jednym z jej najsłynniejszych wierszy jest „Non omnis moriar” z 1942 r., w którym opisuje, jak jej sąsiadka – Chominowa, doniosła na nią hitlerowcom. Ginczanka została aresztowana i rozstrzelana, gdy miała zaledwie 27 lat.

PIOTR TRUSIK

JANINA KONARSKA-SŁONIMSKA Janina Konarska-Słonimska – ur. 30 kwietnia 1900 r. w Łodzi, zm. 9 czerwca 1975 r. w Warszawie. Pochodziła z rodziny łódzkich fabrykantów. Studiowała malarstwo, grafikę i rzeźbę w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Była uczennicą Władysława Skoczylasa i członkinią Stowarzyszenia Polskich Artystów Grafików „Ryt”. Konarska zajmowała się na początku miedziorytem, potem zaś wyłącznie drzeworytem barwnym, któremu nadawała malarskie walory. Krystyna Czarnocka pisała o niej, że: „operuje płaszczyzną subtelnej barwy, powiązanej dyskretną a jednocześnie bogatą fakturą cięcia”. Konarska otrzymała w 1932 r. srebrny medal na Olimpiadzie w Los Angeles za serię rycin o tematyce sportowej.

W 1934 r. została żoną Antoniego Słonimskiego. Zrezygnowała z kariery artystycznej, by pielęgnować życie małżeńskie.

KAMILA STANISZEWSKA

Hommage Ă

Jan Lenica

JAN LENICA Jan Lenica – ur. 4 stycznia 1928 r. w Poznaniu, zm. 5 października 2001 r. w Berlinie, w Niemczech. W swojej karierze wykonał około 200 plakatów teatralnych i filmowych, które malował za pomocą gwaszu lub akwareli. Należał do grupy młodych grafików tworzących „polską szkołę plakatu” (sam był zresztą twórcą tego określenia). Lenica był też wieloletnim asystentem Henryka Tomaszewskiego w katedrze plakatu na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W plakatach stosował charakterystyczną grubą i wijącą się czarną linię. Prostota i ekspresja jego stylu jest doskonale widoczna w najsłynniejszym plakacie do opery „Wozzeck”. Lenica był współpracownikiem, a później dyrektorem artystycznym tygodnika satyrycznego „Szpilki”. Tworzył też surrealistyczne w wymowie filmy animowane.

Pierwsze z nich zrealizował wspólnie z Walerianem Borowczykiem. Jego najczęściej nagradzaną animacją był „Labirynt”.

GRZEGORZ KABAS

MAŁGORZATA SZUMOWSKA Małgorzata Szumowska – ur. 26 lutego 1973 r. w Krakowie.

Reżyserka, scenarzystka i producentka. Córka pisarki Doroty Terakowskiej oraz dziennikarza i reżysera Macieja Szumowskiego. W 1998 r. ukończyła reżyserię na PWSFTviT. Studiowała również historię sztuki na UJ. Jej etiuda „Cisza” otrzymała 18 międzynarodowych nagród, zaś pierwszy film pełnometrażowy „Szczęśliwy człowiek” – nominację do Europejskiej Nagrody Filmowej w kategorii odkrycie roku. W 2001 r. Szumowska została najmłodszym członkiem Europejskiej Akademii Filmowej. Popularność przyniósł jej film „Ono”, zaś „33 sceny z życia” umocniły jej pozycję jako artystki cieszącej się uznaniem publiczności i krytyków. W 2015 r. podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie, Szumowska została uhonorowana Srebrnym Niedźwiedziem w kategorii najlepszy reżyser za film „Body/ Ciało”. W 2018 r. otrzymała Srebrnego Niedźwiedzia – Nagrodę Jury za film „Twarz”. Szumowska jest również autorką kilku filmów dokumentalnych nakręconych na zlecenie Telewizji Polskiej.

KACPER JANUSIAK

JERZY SKOLIMOWSKI Jerzy Skolimowski – ur. 5 maja 1938 r. w Łodzi. Polski reżyser i scenarzysta. Ukończył etnografię na Uniwersytecie Warszawskim i studia na Wydziale Reżyserii PWSTiF w Łodzi. Był współautorem scenariusza do filmu „Nóż w wodzie” Polańskiego i „Niewinni czarodzieje” Wajdy. Jako reżyser zadebiutował w 1964 r. filmem „Rysopis”. Był uważany za czołowego reprezentanta „trzeciego kina polskiego”, czyli polskiej nowej fali. W 1967 r. powstał film „Ręce do góry”, w którym pojawia się słynny plakatowy wizerunek Stalina z podwójnymi oczami. Został on jednak zablokowany przez cenzurę i miał polską premierę dopiero w 1981 r. Problemy związane z tym filmem były bezpośrednią przyczyną emigracji reżysera. Jego najwybitniejsze filmy z późniejszego okresu twórczości to „Cztery noce z Anną” (2008) i obsypany nagrodami „Essential Killing” (2010), opowiadający historię afgańskiego jeńca, który ucieka z tajnego więzienia CIA. Oprócz tworzenia filmów, Skolimowski zajmuje się też malowaniem obrazów i pisaniem poezji.

JAKUB LEŚNIEWSKI

IGNACY JAN PADEREWSKI Ignacy Jan Paderewski – ur. 18 listopada 1860 r. w Kuryłówce, na terenie daw. Imperium Rosyjskiego, zm. 29 czerwca 1941 r. w Nowym Jorku, w Stanach Zjednoczonych. Polski pianista, kompozytor, polityk. W latach 1872-78 studiował grę na fortepianie w warszawskim Instytucie Muzycznym. Dzięki zbiórce pieniędzy, zorganizowanej przez Helenę Modrzejewską, kontynuował naukę u Teodora Leszetyckiego w Wiedniu. Jako pianista zadebiutował w 1887 r. W 1890 r. odbył trasę koncertową po Wielkiej Brytanii, jednak prawdziwy sukces przyniosło mu pierwsze tournée po Stanach Zjednoczonych, które miało miejsce w latach 1891–1892.

Na przełomie wieków skomponował „Manru”, które było pierwszym polskim dramatem muzycznym, wzorowanym na twórczości Ryszarda Wagnera. Paderewski był również filantropem, znakomitym mówcą, a także orędownikiem na rzecz „sprawy polskiej”. Jego przybycie do Poznania w 1918 r. było bodźcem do rozpoczęcia Powstania wielkopolskiego. W 1919 r. Paderewski został premierem oraz ministrem spraw zagranicznych. Po wybuchu II wojny światowej był przewodniczącym Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie.

IZABELA LEWKOWICZ

ERNA ROSENSTEIN Erna Rosenstein – ur. 17 maja 1913 r. we Lwowie, zm. 10 listopada 2004 r. w Warszawie. Studiowała na Wiener Frauen Akademie w Wiedniu i ASP w Krakowie. Związała się z Grupą Krakowską. Na początku II wojny światowej uciekła z rodzicami do Lwowa. Została przesiedlona do getta, z którego udało jej się uciec w 1942 r. Podczas podróży do Warszawy, na jej oczach zostali zamordowani jej rodzice. Po wojnie przystąpiła do Grupy Młodych Plastyków. Brała udział w historycznej wystawie „Dziewięciu” w 1955 r. Przez lata pozostawała niedoceniana przez krytykę i historyków sztuki. Jej twórczość malarską często określano mianem surrealistycznej. Artystka często wykorzystywała nietrwałe materiały takie jak wata, piasek lub potłuczone szkło, ponieważ uważała, że zmiana zachodząca w dziele stanowi ciąg dalszy aktu twórczego. Była również autorką poezji.

LINDA LACH

CZESŁAW MIŁOSZ Czesław Miłosz – ur. 30 czerwca 1911 r. w Szetejniach na Litwie, zm. 14 sierpnia 2004 r. w Krakowie. Poeta, prozaik, eseista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1980). Ukończył prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Był współzałożycielem wydawanego od 1931 r. czasopisma literackiego „Żagary”, wokół którego skupieni byli wileńscy poeci-katastrofiści. W 1933 r. ukazał się debiutancki tom poetycki Miłosza „Poemat o czasie zastygłym”. Przed wojną pracował w warszawskim radiu. Po upadku Powstania warszawskiego zamieszkał w Krakowie. W 1945 r. wydał zbiór wierszy okupacyjnych „Ocalenie”. Po zakończeniu wojny zaczął pracować w dyplomacji. Od 1951 r. przebywał na emigracji. Przez pewien czas mieszkał nawet w siedzibie Instytutu Literackiego w podparyskim Maison-Lafitte. W „Kulturze” publikował utwory literackie, publicystykę i przekłady tekstów.

W 1953 r. Instytut wydał tom esejów „Zniewolony umysł”, zaś w 1955 r. „Dolinę Issy”. W 1960 r. Miłosz przeprowadził się do Stanów Zjednoczonych i osiadł w Berkeley. Do 1980 r. w Polsce obowiązywał zapis cenzorski zakazujący publikacji jego utworów oraz wymieniania jego nazwiska. W tym właśnie roku Miłosz otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. W 1993 r. poeta przeprowadził się z powrotem do Polski i zamieszkał w Krakowie.

MICHAŁ DYAKOWSKI

圀 䤀 吀 䬀 䄀 䌀 夀

STANISŁAW IGNACY WITKIEWICZ Stanisław Ignacy Witkiewicz, „Witkacy” – ur. 24 lutego 1885 r. w Warszawie, zm. 18 września 1939 r. w Jeziorach. Wszechstronny twórca, malarz, rysownik, dramaturg, powieściopisarz, filozof. Edukacją młodego Witkacego zajmował się jego ojciec.

W 1905 r. Witkacy rozpoczął studia na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po samobójstwie swojej narzeczonej, wyruszył wraz z Bronisławem Malinowskim w podróż, której celem miał być pobyt w Nowej Gwinei. Po powrocie do Europy, Witkacy zaciągnął się do rosyjskiej armii. Walczył na froncie I wojny światowej i został raniony w bitwie. Przez całe życie związany był z Zakopanem. Malował formistyczne obrazy, zaś od 1924 r., w ramach prowadzonej przez siebie „firmy”, tworzył portrety na zamówienie. Napisał ponad trzydzieści utworów dramatycznych. Najsłynniejsze z nich to: „W małym dworku” i „Mątwa”. Był autorem teorii Czystej Formy, opisującej istotę dzieła sztuki, która polegać miała na jedności różnych elementów jakościowych. Witkacy zginął śmiercią samobójczą, gdy dowiedział się o ataku Związku Radzieckiego na Polskę.

DAWID CZAJKOWSKI

Andrzej Panufnik 1914-1991

ANDRZEJ PANUFNIK Andrzej Panufnik – ur. 24 września 1914 r. w Warszawie, zm. 27 października 1991 r. w Londynie, w Wielkiej Brytanii.

Polski kompozytor i dyrygent. W latach 1932-36 studiował teorię muzyki i kompozycję w Konserwatorium Warszawskim.

W kolejnych latach odbył studia dyrygenckie w Wiedniu i Paryżu. Podczas okupacji przebywał w Warszawie. W 1954 r. wyjechał z Polski i zamieszkał w Wielkiej Brytanii. Władze Polski Ludowej nałożyły wtedy cenzuralny zakaz wykonywania utworów jego autorstwa oraz wspominania o nim w publikacjach, radiu i telewizji. Zakaz ten zdjęto dopiero w 1977 r. Panufnik zawsze czuł się jednak silnie związany z Polską. Jego najsłynniejsze dzieło „Sinfonia sacra” powstało z okazji tysiąclecia polskiej państwowości. „Sinfonia votiva” została napisana ku czci Matki Boskiej Częstochowskiej, zaś „Koncert fagotowy” dedykowany był pamięci ks. Jerzego Popiełuszki. Wątki polskie pojawiały się również w innych utworach autora, takich jak „Epitafium Katyńskie” czy „Tryptyk Jagielloński”. Bardzo popularnym utworem autorstwa Panufnika jest piosenka „Warszawskie dzieci”, opowiadająca o tragedii Powstania warszawskiego.

VALERYIA DUBITSKAYA

ZOFIA STRYJEŃSKA Zofia Stryjeńska – ur. 13 maja 1891 r. w Krakowie, zm. 28 lutego 1976 r. w Genewie, w Szwajcarii. Uczyła się w szkole rysunku dla dziewcząt, później zaś, podając się za mężczyznę, kontynuowała naukę na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium.

W 1916 r. wyszła za mąż za architekta Karola Stryjeńskiego. Ich małżeństwo było burzliwe i zakończyło się rozwodem. W latach 1921-27 mieszkała w Zakopanem. Od 1922 r. była członkinią ugrupowania „Rytm”. Do jej najbardziej znanych dzieł należą litografie barwne z cyklu „Bożki słowiańskie” oraz projekty panneaux przedstawiających rok obrzędowy, przeznaczonych do pawilonu polskiego na Międzynarodową Wystawę Sztuki Dekoracyjnej w 1925 r. Sceny inspirowane folklorem i ludowymi wierzeniami ukazywała w atmosferze radosnego święta, wykorzystując w tym celu żywe kolory. Stryjeńska uprawiała malarstwo dekoracyjne, projektowała też tkaniny, zabawki i plakaty. Po wojnie wraz z dziećmi wyjechała do Szwajcarii.

ANNA FRYDRYCH

MARIA PINIŃSKA-BEREŚ Maria Pinińska-Bereś – ur. 17 sierpnia 1931 r. w Poznaniu, zm. 20 kwietnia 1999 r. w Krakowie. Studiowała na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Xawerego Dunikowskiego. W 1957 r. związała się z Jerzym Beresiem i dołączyła do środowiska twórców związanych z Tadeuszem Kantorem. Od 1979 r. stała się pełnoprawną członkinią Grupy Krakowskiej. Wkrótce po ślubie zaczęła wykonywać pierwsze rzeźby z lekkich materiałów, takich jak gąbka i tkanina, które malowała na „manifestacyjny”, różowy kolor. Najważniejsze cykle rzeźbiarskie autorki to „Gorsety”, „Psychomebelki” i „Egzystencjaria”. Jak pisze Izabela Kowalczyk, twórczość Pinińskiej-Bereś jest „analizą przestrzeni kobiecości”, czyli przestrzeni domowej, w której ma miejsce sprzątanie i pranie. Sztukę rzeźbiarki określa się mianem protofeministycznej, ponieważ podejmowała ona temat tradycyjnych ról płciowych, zanim jeszcze pojawił się on na Zachodzie. Pinińska-Bereś była również autorką licznych performensów.

KATARZYNA DUDZIEC

ARTUR RUBINSTEIN Artur Rubinstein – ur. 28 stycznia 1887 r. w Łodzi, zm. 20 grudnia 1982 r. w Genewie, w Szwajcarii. Polski pianista. Naukę gry na fortepianie rozpoczął u Adolfa Prechnera w Łodzi, następnie kontynuował ją pod kierunkiem Aleksandra Różyckiego w Warszawie. W 1897 r. wyjechał do Berlina, gdzie uczył się w Hochschule für Musik w klasie Heinricha Bartha.

Zadebiutował 1 grudnia 1900 r. w Berlinie. W 1904 r. pianista przeniósł się do Paryża i rozpoczął tournées po całym świecie. Koncertował w Stanach Zjednoczonych, Austrii, Włoszech, Rosji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i Polsce. W latach 1917-28 odbył pierwszą podróż artystyczną do Ameryki Południowej.

W 1939 r. wyjechał wraz z rodziną do Stanów Zjednoczonych, zaś w 1946 r. otrzymał obywatelstwo tego kraju. Na znak protestu przeciw zbrodniom nazistowskim, do końca kariery nie grał koncertów w Niemczech. Jego repertuar był niezwykle obszerny – obejmował zarówno muzykę klasyczną, romantyczną, jak i współczesną. W czasie 80 lat trwania swojej muzycznej kariery Rubinstein występował ponad sześć tysięcy razy.

NASTAZJA CIUPA

ZOFIA RYDET Zofia Rydet – ur. 5 maja 1911 r. w Stanisławowie, zm. 24 sierpnia 1997 r. w Gliwicach. Najsłynniejsza polska fotografka. W wieku 43 lat wstąpiła do Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego.

Pierwszy ważny cykl autorki to „Mały człowiek”, przedstawiający fotografie dzieci. Od 1961 należała do Związku Polskich Artystów Fotografików, zaś rok później została nauczycielką fotografii na Uniwersytecie Śląskim. Jej najobszerniejszym i najbardziej znanym cyklem fotograficznym jest „Zapis socjologiczny”, który autorka zaczęła realizować w 1978 r., gdy miała już 67 lat. Każde ze zdjęć przedstawia mieszkańców polskich wsi i miast na tle jednej ze ścian ich chaty lub mieszkania. „Zapis socjologiczny” obejmuje ponad 7 tysięcy negatywów. Prace Zofii Rydet były prezentowane na wielu konkursach i wystawach na całym świecie.

BOGDANA DAVYDIUK

DANUTA SZAFLARSKA Danuta Szaflarska – ur. 6 lutego 1915 w Kosarzyskach, zm. 19 lutego 2017 r. w Warszawie. „Pierwsza dama polskiej sceny”, aktorka filmowa i teatralna. Podczas trwającej 77 lat kariery wystąpiła w 40 rolach filmowych i ponad 80 teatralnych. W 1939 r. ukończyła Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej. Jej aktorski debiut miał miejsce już po wybuchu II wojny światowej. Grała w teatrach konspiracyjnych, brała też udział w Powstaniu Warszawskim jako łączniczka. Wielką popularność przyniosła jej rola filmowa w „Zakazanych Piosenkach” (1946) i „Skarbie” (1948). Aktorka często współpracowała z reżyserką Dorotą Kędzierzawską.

Wystąpiła w trzech jej filmach i jednym dokumencie. Szaflarska była związana kolejno z Teatrem na Pohulance w Wilnie, Starym Teatrem w Krakowie, Teatrem Kameralnym w Łodzi, wreszcie Teatrem Współczesnym, Narodowym, Dramatycznym i Rozmaitości w Warszawie. Występowała w Teatrze Telewizji oraz słuchowiskach Teatru Polskiego Radia. Zmarła przeżywszy 102 lata.

KAROLINA LUBASZKO

Fundacja „Nowolipki” powstała po to, by promować każdą pozytywną twórczość i wspólnie realizować artystyczne pragnienia. Naszym obowiązkiem jest wsparcie, promowanie i propagowanie przedsięwzięć związanych z twórczością, kulturą i sztuką. Działamy na rzecz równego i nieograniczonego dostępu do nich.

Poprzez twórcze inicjatywy zachęcamy dzieci, młodzież i dorosłych do zdobywania wiedzy o sztuce, udziału w kulturze oraz budowania społeczności artystycznej. – Katarzyna Lisowska www.nowolipki.org

10 0X 4 0 W Y S TAWA P L A K AT U O T W Ó R C A C H P O L S K I E J K U LT U R Y 19/07-30/08, Dziedziniec ASP w Warszawie, ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 37 Kurator: Mateusz Machalski Współorganizatorka: Katarzyna Lisowska Wybór 40 artystów oraz przygotowanie tekstów: Sonia Jaszczyńska Prowadzący Warsztaty: prof. Lech Majewski Druk: Drukarnia Klimiuk Nakład: 1000szt Wydawca: MACHALSKI.WTF Organizator: Fundacja „Nowolipki” Współpraca: IPB Warsaw, STGU, ASP w Warszawie

ISBN: 978-83-949587-4-9