ΤΕΥΧΟΣ 22

στην

Ερμιόνη άλλοτε και τώρα

ΤΕΥΧΟΣ 22 - Μάρτιος 2018

Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης

περιεχόμενα σελ. 3

Εισαγωγικό σημείωμα ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

σελ. 4

Περιοδική Πολιτιστική Έκδοση

Ποιος ήταν ο Δήμαρχος Ιωάννης Γεωργίου Οικονόμου;

ISSN 1792 – 6548 Α.Φ.Μ. 997635471 ΕΤΟΣ: Ι΄ ΤΕΥΧΟΣ: 22 ΜΑΡΤΙΟΣ 2018

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΑΠ. ΓΚΑΤΣΟΣ - ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

σελ. 8

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Κρανιδίου ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΡ. ΑΞΑΡΛΗ

σελ. 10

Αντώνης Λιόσης ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ

σελ. 14

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Εταιρεία Μελετών Ερμιονίδας (Ε.Μ.Ε.) Υπεύθυνος κατά Νόμο Λίνος Γ. Μπενάκης Πρόεδρος Δ.Σ. της Ε.Μ.Ε.

Η ερμιονίτικη ενδυμασία ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ

σελ. 16

Η πρωτοχρονιάτικη εκδήλωση του Ερμιονικού Συνδέσμου και η απονομή του «Βραβείου Αριστείας Απόστολος Γκάτσος»

σελ. 18

Θέματα Θρησκείας και Παιδείας στην Γ΄Εθνοσυνέλευση (Ερμιόνη-Τροιζήνα) Δράσεις και Αποφάσεις

Συντακτική Επιτροπή Παρασκευή Σκούρτη Γιάννης Σπετσιώτης Κώστας Τσεφαλάς

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ

σελ. 22

Επιμέλεια Έκδοσης Θεοδόσης Γκάτσος Τζένη Ντεστάκου

Στέφος Αλεξανδρίδης ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

σελ. 25

Ο μάρτυρας Άγιος Ισίδωρος ο εκ Χίου

Τηλέφωνο Επικοινωνίας Παρασκευή Σκούρτη 27540 31523 Ερμιόνη 210 4116650 Πειραιάς proskyk@yahoo.gr

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓ. ΗΣΑΪΑΣ

σελ. 28

Χαρακτήρες και συνήθειες μιας άλλης εποχής: Η παραγγελιά ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

σελ. 31

Γευστικές αναφορές και αναμνήσεις: Γκανάκια ή γκάνζες Θερμησίας

Σχεδιασμός Δανάη Δαρδανού danae@dardanosnet.gr

ΒΙΒΗ ΣΚΟΥΡΤΗ - ΣΟΦΙΑ ΜΕΛΛΟΥ

σελ. 31

Οι χαρές μας & οι λύπες μας

Εκτύπωση – Βιβλιοδεσία Lithoprint http://www.lithoprint.gr 210 5722615

ΕΞΩΦΥΛΛΟ

Πίνακας της Μαρίτσας Παγώνη-Παπαντωνίου (έμπνευση από πίνακα της ζωγράφου Σ. Καλογεροπούλου)

ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ

«Άνοιξη στο Καταφύκι» (Φωτο: Ρίνα Λουμουσιώτη)

2 ερμιόνη

Εισαγωγικό σημείωμα Σ’ έναν σημαντικό Ερμιονίτη των ταραγμένων μετεπαναστατικών χρόνων αφιερώνουμε το εκτενέστερο άρθρο του πρώτου μας τεύχους του 2018. Πάμπλουτος γαιοκτήμονας και κατ’ επανάληψιν Δήμαρχος, πολύτεκνος πρωταγωνιστής της τοπικής κοινωνίας για περισσότερο από μια εικοσαετία, ο Ιωάννης Οικονόμου είναι ο εκλεγμένος τοπικός άρχων που η ιδιαίτερη πατρίδα τίμησε, δίνοντας σε δρόμο της το όνομά του. Μια εξόχως ενδιαφέρουσα μορφή, που (περιέργως) έχει ελάχιστα απασχολήσει μέχρι σήμερα τους μελετητές της ιστορίας του τόπου μας. Δεν θα μπορούσαμε επίσης να μην φιλοξενήσουμε ιδιαίτερη αναφορά στην πρωτοχρονιάτικη γιορτή της κοπής της Βασιλόπιτας του «Ερμιονικού Συνδέσμου», που έχει καθιερωθεί εδώ και αρκετές δεκαετίες ως το σημαντικότερο γεγονός ενδυνάμωσης των φιλικών δεσμών όσων δεν ζούμε μόνιμα στην Ερμιόνη, αλλά και, πάνω απ’ όλα, επιβράβευσης των εξαιρετικών νέων παιδιών της ιδιαίτερης πατρίδας μας που διακρίνονται για τον μόχθο και τις επιδόσεις στις σπουδές τους. Η αναφορά στον πρωταγωνιστή μιας σπάνιας τραγωδίας, τον ηρωικό Καπετάν Αντώνη Λιόση από την Κοιλάδα, το σύντομο αφιέρωμα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κρανιδίου, το άρθρο για τον πασίγνωστο στους παλαιότερους φωτογράφο της Ερμιόνης Στέφο Αλεξανδρίδη, που αποθανάτισε με το φακό του πάμπολλες εικόνες της καθημερινότητας από ολόκληρη την επαρχία Ερμιονίδας, καθώς και διάφορα άλλα ιστορικά θέματα που περιλαμβάνονται στην ύλη του τεύχους αυτού, πιστεύουμε ότι θα κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών μας. Καλή ανάγνωση! Η συντακτική επιτροπή

Ευχαριστούμε θερμά τους παλιούς μας αρωγούς που ανανέωσαν τις συνδρομές τους, όπως επίσης και τους νέους μας συνδρομητές: Αραπάκη Γιάννη Δωροβάτα Αργυρώ Ματθαίου Αργυρώ Παντελάτου Ελευθερία

Σκούρτη Άρη Σκούρτη Κωστή Χρυσόγελου Ελένη (Κατάστημα Αγκυροβόλιο)

Σας υπενθυμίζουμε ότι εκτός από απευθείας καταβολή στην κα. Βιβή Σκούρτη, μπορείτε να στέλνετε την συνδρομή σας στον κάτωθι τραπεζικό λογαριασμό

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΡΜΙΟΝΙΔΟΣ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ: 385/001054-57 ΙΒΑΝ: GR 560 110 385 000 0038500 105457 Τα ονόματα των νέων συνδρομητών μας θα δημοσιεύονται με αλφαβητική σειρά στο αμέσως επόμενο τεύχος. Τεύχη παλαιοτέρων ετών μπορείτε να βρίσκετε στο: ermioniallotekaitora.blogspot.com

ερμιόνη 3

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΑΠ. ΓΚΑΤΣΟΣ - ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Ποιος ήταν ο Δήμαρχος Ιωάννης Γεωργίου Οικονόμου; Όλοι έχουμε δει το όνομά του στον κάθετο δρόμο της παραλίας του λιμανιού, απέναντι από την προβλήτα, ελάχιστοι όμως έχουμε αναρωτηθεί για το ποιος πραγματικά ήταν ο άνθρωπος αυτός. Έτσι συμβαίνει συνήθως με τα ονόματα των δρόμων, μέχρι που κάποιο απρόσμενο γεγονός, μας κινεί το ενδιαφέρον. Στο προηγούμενο τεύχος μας αναφερθήκαμε στα έγγραφα που απαρτίζουν το Νέο Αρχείο του Αποστόλου Γκάτσου, το οποίο ανακαλύψαμε μετά την εκδημία του. Όπως σημειώσαμε, αφορούν κατά πλειοψηφία τον «βίο και πολιτεία» του Αλέξανδρου Οικονόμου, γιου του κατ επανάληψιν δημάρχου Ερμιόνης στα μετεπαναστατικά χρόνια Ιωάννη Γ. Οικονόμου. Μελετώντας λοιπόν τα εξαιρετικώς ενδιαφέροντα έγγραφα του αρχείου αυτού, μέσα από τα οποία αναδύεται η κοινωνική, πολιτική, αλλά προπαντός η καθημερινή ζωή στην Ερμιόνη στα δύσκολα εκείνα χρόνια αμέσως μετά τον Αγώνα της Παλιγγενεσίας, προσπαθήσαμε να ανακαλύψουμε τον μεγάλο μας «άγνωστο». Ποιος ήταν λοιπόν ο δήμαρχος Ιωάννης Οικονόμου; Στις γραμμές που ακολουθούν θα βρείτε τα αποτελέσματα της πολύμηνης έρευνας από τα επίσημα αρχεία του Κράτους και τις ιστορικές πηγές που προσφύγαμε. Σύμφωνα με τους εκλογικούς καταλόγους του 1867, όπου αναφέρεται η ηλικία του (51 ετών) ο Ιωάννης Οικονόμου πρέπει να γεννήθηκε στην Ερμιόνη γύρω στα 1815 -16. Δηλώνει επάγγελμα κτηματίας. Οι κατάλογοι αυτοί, που είχαν συνταχθεί την προηγούμενη χρονιά, υπογράφονται από τον ίδιο ως δήμαρχο Ερμιόνης, με ημερομηνία 20 Ιουνίου 1867. Είκοσι χρόνια νωρίτερα, το 1847, έχει εκλεγεί σε ηλικία 32 ετών, για πρώτη φορά δήμαρχος Ερμιόνης (1847-1849 χωρίς να αποκλείεται και προηγούμενη εκλογή του). Επανεκλέγεται το 1849 μέχρι το 1851. Ωστόσο τη δεκαετία 1851-1860, παρότι διεκδίκησε την εκλογή του σε όλες τις Δημοτικές και Βουλευτικές εκλογές, δεν κατάφερε να εκλεγεί. Δεν έπαυσε όμως να ασχολείται με τα κοινά και να συμμετέχει ως απλό μέλος στο Δημοτικό συμβούλιο και σε διάφορες άλλες επιτροπές. Κατά την πρώτη του θητεία (1847-1849), μία από τις άμεσες ενέργειές του ήταν η αντικατάσταση του δημοτικού εισπράκτορα Νικολάου Λαζαρίδη. Σύμφωνα με το υπ. αριθμ. 6/16 Μαΐου 1847 έγγραφο, το Δημοτικό συμβούλιο Ερμιόνης εξέτασε δυο υποψηφιότητες για τη θέση: του Δημητρίου Ν. Οικονόμου και του Αναγνώστη Γκιούλη. Επελέγη ο πρώτος λόγω προσόντων παρότι και οι δυο είχαν «διαγωγήν τιμίαν». Αν πρόκειται περί απλής συνεπωνυμίας, δεν γνωρίζουμε. Από την πρώτη του επίσης θητεία σώζονται δύο έγγραφα που αφορούν θέματα εκπαίδευσης. Με το πρώτο (αρ. πρωτ. 151/21 Απριλίου 1847) ενημερώνει τον Έπαρχο Σπετσών και Ερμιονίδος ότι ο δημοδιδάσκαλος Ιωάννης Παλληκαράκης, αν και έχει περάσει ενάμισης μήνας από τον διορισμό του, δεν έχει εμφανιστεί στο σχολείο, επισημαίνοντας ότι τα παιδιά γυρίζουν στους δρόμους και υπάρχει κίνδυνος «ασθενείας ένεκα του καύσωνος του ηλίου». Στη συνέχεια παρακαλεί τον Έπαρχο να αναφέρει το γεγονός «όπου δει» και να διαταχτεί ο δημοδιδάσκαλος να παρουσιαστεί στη θέση του για να αναλάβει τα καθήκοντά του. Το δεύτερο με ημερομηνία 19 Φεβρουαρίου 1848 είναι ένας «Κατάλογος ελλείψεων του Δημοτικού Σχολείου Ερμιόνης». Αφορά διάφορα εποπτικά μέσα διδασκαλίας και βιβλία. Στο έγγραφο αυτό φαίνεται καθαρά η σφραγίδα του Δήμου όπου και αναγράφεται κυκλικά «Δήμος Ερμιόνης 1836». Για τις εκλογές του 1851 ο Έπαρχος Σπετσών και Ερμιονίδος συνέταξε τον, με ημερομηνία 6 Φεβρουαρίου 1851, «Πίνακα ποιότητος των εκλεγέντων υποψηφίων διά τας θέσεις Δημάρχων και Δημαρχιακών Παρέδρων του Δήμου Ερμιόνης». Μεταξύ των τριών υποψηφίων Δημάρχων ήταν και ο Ιωάννης Οικονόμου, ο οποίος κατά την αξιολόγηση «γινώσκει τα κοινά γράμματα, είναι καλής διαγωγής αλλά μετρίας ικανότητος». (βλέπε σελίδα 7)

4 ερμιόνη

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΑΠ. ΓΚΑΤΣΟΣ - ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ Αν και στις εκλογές αυτές ο Οικονόμου δεν εξελέγη δήμαρχος, ο Νομάρχης Αργολίδος, με το από 9 Ιούνιου 1851 έγγραφό του, εγκρίνει τη συμμετοχή του στην τετραμελή επιτροπή που συνεστήθη για να διενεργήσει τις εξετάσεις του Δημοτικού Σχολείου Αρρένων Ερμιόνης. Το επόμενο έτος ο Έπαρχος Σπετσών και Ερμιονίδος Γ. Μπουρζουκίδης καλεί, με το υπ. αριθμ. 1658/2 Σεπτεμβρίου 1852 έγγραφό του, τα 24 μέλη του Δημαρχιακού Συμβουλίου, να ευρίσκονται «εν τω Ιερώ Ναώ των Ταξιαρχών» για να εκλέξουν δύο δημαρχιακούς παρέδρους «εις τας θέσεις των αποβιωσάντων Ανδρέα Κασνέστη και Αναγνώστη Τουτουντζή». Μέλη του Δημαρχιακού Συμβουλίου ήταν ο καπετάν Σταμάτης Μήτσας και ο Ιωάννης Οικoνόμου. Στις βουλευτικές εκλογές του επομένου έτους 1853 βρίσκουμε τον Ιωάννη Οικονόμου να υπογράφει το σχετικό πρακτικό στις 25 Νοεμβρίου, ως μέλος της εφορευτικής επιτροπής. Για την ιστορία αναφέρουμε ότι στις εκλογές αυτές εξελέγησαν βουλευτές Ερμιονίδος οι καπετάν Σταμάτης Μήτσας και Βασίλειος Νόνης. Περιλαμβάνεται επίσης στον ονομαστικό κατάλογο των ενόρκων του Δήμου Ερμιόνης των ετών 1857 – 1859, με τη σημείωση ότι έχει τη μεγαλύτερη σε αξία ακίνητη περιουσία στην Ερμιόνη, ύψους 15.000 δραχμών. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος της περιουσίας αυτής, ας αναλογιστούμε ότι ο μέσος μηνιαίος μισθός δημοσίου υπαλλήλου της εποχής, δεν υπερέβαινε τις 50 δραχμές. Το 1859 Δήμαρχος Ερμιόνης ήταν ο Δημήτριος Νικολάου (παντρεμένος με τη Θεοδώρα, κόρη του Γιάννη Μήτσα) και ο Ι. Οικονόμου μέλος του Δημαρχιακού Συμβουλίου. Ο Δήμος Ερμιόνης είχε τότε 2.495 κατοίκους εκ των οποίων δικαίωμα ψήφου είχαν οι 491. Στην επόμενη, ωστόσο, δεκαετία 1863-1873, ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος. Εξελέγη Δήμαρχος τέσσερις φορές (το 1863, το 1865, το 1867 και το 1871). Το από 24 Απριλίου 1869 έγγραφο 3746 «Περί των ανακηρυχθέντων υποψηφίων Βουλευτών της επαρχίας Ερμιονίδος» περιλαμβάνει το όνομά του, γεγονός που αποδεικνύει τις ευρύτερες φιλοδοξίες του. Την ίδια επίσης χρονιά (22 Οκτωβρίου 1869) ασκεί έφεση «Προς τα αρμόδια δικαστήρια» κατά αποφάσεως για οικονομικές ατασθαλίες του Δήμου προηγουμένων ετών και ιδιαιτέρως του δημοτικού εισπράκτορα … Τελευταία φορά που έθεσε υποψηφιότητα για Δήμαρχος Ερμιόνης ήταν στις Δημοτικές εκλογές της 7ης Ιανουαρίου 1874, στις οποίες και εκλέχθηκε. Επειδή όμως το όνομά του δεν αναφέρεται στους εκλογικούς καταλόγους του 1875, φαίνεται ότι απεβίωσε κατά τη διάρκεια της θητείας του, γι’ αυτό ίσως και να τον ενταφίασαν τιμητικά στην είσοδο του Ι.Ν. των Ταξιαρχών. Σημειωτέον ότι, όπως προκύπτει από Βασιλικό Διάταγμα της 1ης Σεπτεμβρίου 1871, επί δημαρχίας του

«προβιβάζομεν εις την Βαν τάξιν των Δήμων, των μέχρι τούδε Γης τάξεως Δήμων Ερμιόνης, ως έχοντα πληθυσμόν κατοίκων 2.111 κατά τον επίσημον πίνακα του πληθυσμού των Δήμον του Κράτους, τον δημοσιευθέντα διά του υπ' αριθμ. 23 φύλλου της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως». Εξ ίσου πολυκύμαντη με τη δημόσια ζωή του, μοιάζει και η προσωπική του. Απ’ όσα συνάγουμε από το βιβλίο «Θρύλοι και παραδόσεις της Ερμιόνης» (Μιχαήλ Παπαβασιλείου, Αθήναι 1988), τα έγγραφα του Νέου Αρχείου του Αποστόλου Γκάτσου, αλλά και μαρτυρίες απογόνων του, πρέπει να πρωτοάκουσε γράμματα στο σχολείο της Ερμιόνης που λειτουργούσε τα χρόνια της Επανάστασης. Παντρεύτηκε την μόλις 14 ετών Μαρία Χατζησταύρου, κόρη του Αλέξανδρου Χατζησταύρου, η οποία δυστυχώς πέθανε πολύ νέα, αφού πρόλαβε να κάνει μαζί του τέσσερα παιδιά: Τον Γεώργιο, την Αναστασία, τον Αλέξανδρο (Αλέκο) και τη Σοφία. Ξαναπαντρεύτηκε την Ελένη, αδελφή του ιερέα και δημοδιδασκάλου Αντωνίου Στρίγκου από το Κρανίδι, με την οποία απέκτησε άλλα τέσσερα παιδιά: Τη Μαρία, τον Άγγελο, τον Αντώνη και την Αικατερίνη. Παραθέτουμε όσες πληροφορίες μπορέσαμε να συλλέξουμε για τα οκτώ παιδιά του: Ο Γεώργιος συμμετέχει ως μέλος στην επιτροπή εξετάσεων του Σχολείου Θηλέων Ερμιόνης το 1886. Ο Αλέξανδρος, ο οποίος φέρει το όνομα του παππού του από τη μητέρα του, φέρεται οφειλέτης διαφόρων ποσών, απόρροια αστόχων ενεργειών και επιλήψιμων πράξεών του, με αποτέλεσμα να κατασχεθεί ως επί το πλείστον το μερίδιό του από την τεράστια πατρική περιουσία. Η πλειοψηφία των εγγράφων του Νέου Αρχείου του Αποστόλου Γκάτσου αναφέρονται σ’ αυτόν. Η Αναστασία παντρεύτηκε τον Ιωάννη Παπαγκίκα από το Κρανίδι και εγκαταστάθηκε εκεί. Αργότερα η οικογένεια Παπαγκίκα μετανάστευσε στην Αίγυπτο, όπου και περιέθαλψε τον παππού του σημερινού εφημερίου της Κάτω Παναγίας Κρανιδίου, Γκίκα Παπαδημητ–ρίου, όπως μας πληροφόρησε ο ίδιος, όταν εκείνος ναυάγησε στα παράλια της χώρας αυτής. Σήμερα πάντως το επώνυμο Παπαγκίκα δεν απαντάται πλέον στο Κρανίδι. Η Σοφία παντρεύτηκε τον Ερμιονίτη Κυριάκο Καραγιάννη και είναι η γιαγιά της αείμνηστης Σοφίας Καραγιάννη-Ναναδάκη. Η Μαρία (Μαριγώ) που έφερε το όνομα της πρώτης συζύγου του Ιωάννη Οικονόμου, παντρεύτηκε τον Άγγελο Παπαβασιλείου, μετέπειτα δήμαρχο Ερμιόνης. Ο Άγγελος και η Μαρία Παπαβασιλείου ήσαν οι γονείς του δασκάλου Μιχαήλ Παπαβασιλείου. Ο Άγγελος ήταν ο πατέρας των αδελφών «Τροκαντερό». Ο πα-

ερμιόνη 5

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΑΠ. ΓΚΑΤΣΟΣ - ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ σίγνωστος Γιάννης, ιδιόκτητης του περιώνυμου καφενείου « Τροκαντερό» στα Μαντράκια, έφερε το όνομα του παππού του Ιωάννη Οικονόμου. Η Αικατερίνη παντρεύτηκε τον γιατρό Γιάννη Β. Παπαδογιαννάκη. Το σπίτι τους, ένα υπέροχο πέτρινο παραδοσιακό οίκημα στην παραλία των Μαντρακιών, κάηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς στην Kατοχή και ακόμα και σήμερα παραμένει σωρός ερειπίων. Ο Αντώνης έζησε στο ερειπωμένο σήμερα, αρχοντικό δίπλα από την εκκλησία της Παναγίας. Λέγεται ότι το σπίτι αυτό επισκέφτηκε ο Όθων και η Αμαλία όταν ήρθαν στην Ερμιόνη. Στη γυναίκα του, την κυρά Βγενικούλα (Ευγενία) καταλογίζεται η καταστροφή των υπέροχων γύψινων κορνιζών και τοιχογραφιών, από τα απανωτά της ασβεστώματα. Περιγραφή του σπιτιού υπάρχει στο βιβλίο της Βιβής Σκούρτη, «Σ' εκείνους που έχτισαν την Ερμιόνη», εκδόσεις Αρτέον 2015. Η περιουσία του Ιωάννη Οικονόμου ήταν «ατράνταχτη». Σπίτια αρχοντικά, πανάκριβα παλάτια για τα δεδομένα της εποχής, μαγαζιά, λιοτρίβια, καφενεία, ταβέρνες και μαζί μ’ αυτά μια τεράστια κτηματική περιουσία. Εκεί δίπλα στον Άγιο Ανδρέα (παλιό νεκροταφείο) ένα μεγάλο περιβόλι, πυκνοφυτεμένο με πολλά καρποφόρα δέντρα, τα μέχρι σήμερα απομεινάρια του οποίου, μαρτυρούν τις δόξες του χθες… Το μέγεθος της περιουσίας φαίνεται στις προίκες των κοριτσιών του, αλλά και των κληρονομιών προς τους γιους του. Εξαιρετική αποτύπωση μέρους της διαβάζουμε στα έγγραφα του Νέου Αρχείου του Αποστόλου Γκάτσου που αναφέρονται σε κατασχέσεις της κληρονομιάς του γιου του Αλεξάνδρου. Σε ένα τέτοιο κατασχετήριο έγγραφο, ο Δικαστικός επιμελητής Γεώργιος Αντ. Στρίγκος, παρουσία του δημάρχου Ερμιόνης Δημητρίου Νικολάου, καταγράφει με την παραμικρή λεπτομέρεια κάθε κινητό και ακίνητο του αδιανέμητου μεριδίου 10% της περιουσίας που ανήκε στον Αλέξανδρο… Όπως γράφει ο Μ. Παπαβασιλείου στο βιβλίο του «Θρύλοι και παραδόσεις της Ερμιόνης» ο Ιωάννης Οικονόμου, με τον εξαιρετικό για την εποχή του πλούτο, ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στη φτωχολογιά τόσο για την ανθρωπιά του όσο και για την τιμιότητά του. Οι συμπολίτες του τον αποκαλούσαν Κύριο, ενώ τους λοιπούς συνομήλικούς του, μπαρμπάδες. Ως ήταν επόμενο με τόσο πλούτο και εξουσία, είχε κατ’ επανάληψιν μπει στο στόχαστρο των πολιτικών του αντιπάλων που, σύμφωνα πάντα με τον συγγραφέα, προσπαθούσαν να τον ταλαιπωρούν όσο περισσότερο μπορούσαν, αφού δεν γινόταν να τον βγάλουν από τη μέση...

Την ημέρα της κηδείας του (πρέπει όπως προαναφέραμε να πέθανε γύρω στα 60 του) όλη η Ερμιόνη ήταν ασφαλώς στο πόδι. Πέραν από προσωπικές αντιπαλότητες, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο δήμαρχος Ιωάννης Οικονόμου υπήρξε ένας έξυπνος, ικανός, δραστήριος, εργατικός και πεισματάρης άνθρωπος που δεν υποχωρούσε εύκολα στις αντιξοότητες. Έγραψε τη δική του ιστορία στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τα πιο δύσκολα χρόνια της νεότερης ιστορίας μας. Δικαίως λοιπόν ετάφη «Τιμής Ένεκεν» μπροστά από την μεσαία πόρτα του Ι.Ν. των Ταξιαρχών. Ο νεώτερος απόγονος του δημάρχου Ιωάννη Οικονόμου στην Ερμιόνη σήμερα, είναι ο γιος του Μιχάλη Γ. Οικονόμου και της Σούλας το γένος Λουκά, Γιώργος, ο οποίος φέρει το όνομα του πατέρα του δημάρχου Ιωάννη Οικονόμου. Στα επόμενα τεύχη μας θα συνεχίσουμε με έγγραφα από το ίδιο αρχείο.

6 ερμιόνη

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΑΠ. ΓΚΑΤΣΟΣ - ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

ερμιόνη 7

ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΡ. ΑΞΑΡΛΗ

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Κρανιδίου Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Κρανιδίου υφίσταται θεσμικά από το 1992. Μέχρι και το έτος 2005 η δράση και η λειτουργία της στηριζόταν στην εθελοντική προσφορά των κατοίκων της περιοχής. Το έτος 2005, κατόπιν σχετικής προκήρυξης του Α.Σ.Ε.Π., ο πρώην Δήμος Κρανιδίου, σήμερα Ερμιονίδας, διόρισε σε κενή οργανική θέση μόνιμο προσωπικό με την ειδικότητα Βιβλιοθηκονόμου. Αυτό είχε ως συνέπεια η Βιβλιοθήκη να εξελιχθεί και να παραμένει ζωντανή για όλους αυτούς που επιθυμούν να απολαμβάνουν δωρεάν τις υπηρεσίες της. Εδώ και 4 περίπου έτη, έχει μεταστεγαστεί στην περιοχή «Μπαρδούνια», απέναντι από τον Άγιο Παντελεήμονα, σε ανακαινισμένο κτήριο, που παλαιότερα είχε χρησιμοποιηθεί ως Νοσοκομείο και αργότερα ως Σχολείο. Η Βιβλιοθήκη βρήκε τη στέγη της στον κάτω χώρο του εν λόγω κτηρίου και, συγκεκριμένα, σε δύο αίθουσες, που καλύπτουν συνολικό εμβαδόν 150 τ.μ. Η πρώτη αίθουσα φιλοξενεί το αναγνωστήριο και η δεύτερη το παιδικό τμήμα. Εκεί, φιλοξενείται η συλλογή των βιβλίων, η οποία ανέρχεται σε 20.000 τόμους, οι οποίοι είναι καταχωρημένοι με βάση τα διεθνή βιβλιοθηκονομικά πρότυπα. Εκτός από τις συλλογές γενικού ενδιαφέροντος, η Βιβλιοθήκη διαθέτε μια συλλογή Τοπικής Βιβλιογραφίας, η οποία συνεχώς εμπλουτίζεται με στόχο την τεκμηρίωση της πλούσιας τοπικής ιστορίας. Η αγορά καινούριων βιβλίων πραγματοποιείται με χρηματικό ποσό που προέρχεται από το Νομικό Πρόσωπο Κοινωνικής Πρόνοιας & Αλληλεγγύης, Πολιτισμού & Παιδείας του Δήμου Ερμιονίδας. Ο ίδιος φορέας είΔημοτική Βιβλιοθήκη Κρανιδίου ναι υπεύθυνος για την εύρυθμη λειτουργία της Βιβλιοθήκης, αλλά και για τις διάφορες

Δημοτική Βιβλιοθήκη Κρανιδίου

8 ερμιόνη

ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΡ. ΑΞΑΡΛΗ δράσεις που αναλαμβάνει αναφορικά με την προαγωγή της ανάγνωσης αλλά και του πνευματικού πολιτισμού, εν γένει, του Δήμου Ερμιονίδας. Επίσης, πέρα από τις αγορές σε ετήσια βάση, η Βιβλιοθήκη εμπλουτίζεται από δωρεές βιβλίων, αντικειμένων, αλλά και συσκευών υλικοτεχνικής υποδομής. Παραδειγματικά αναφέρουμε ότι τη χρονιά που πέρασε η Βιβλιοθήκη είχε την τύχη να εντάξει στο υλικό της, μεταξύ άλλων, ένα κλασικό πιάνο και 25 πορσελάνινες κούκλες. Α ξίζει να σημειώσουμε ότι ορισμένες δωρεές έχουν εξασφαλίσει το προνόμιο στη Βιβλιοθήκη να συγκεντρώσει και να κατέχει υλικό που δύσκολα θα βρει αναγνώστης σε άλλη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Παράδειγμα, η πολυτελής έκδοση που αφορά στην κεραμική «Ιζνίκ». Τον χώρο της Βιβλιοθήκης μπορεί να επισκεφτεί ελεύθερα ο κάθε πολίτης, απολαμβάνοντας τις ποικίΒιβλιόσπιτο λες υπηρεσίες που προσφέρονται δωρεάν: δανεισμό βιβλίων, εκτυπώσεις, χρήση αναγνωστηρίου και ηλεκτρονικών υπολογιστών, ασύρματη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Ακόμη, εκτός από την επίσκεψη, τη χρήση του χώρου και του υλικού για ανάγνωση ή/και δανεισμό, στο αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης συναντώνται κάθε μήνα τα μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης, συζητώντας το βιβλίο που κάθε φορά έχουν επιλέξει. Παράλληλα, στον ίδιο χώρο, φιλοξενούνται καταξιωμένοι συγγραφείς που ζουν και δραστηριοποιούνται εντός και εκτός Κρανιδίου. Τέλος, στον ίδιο χώρο, οι μαθητές τους Δήμου μας συμμετέχουν στα εκπαιδευτικά προγράμματα που συχνά υλοποιούνται και που ως στόχο έχουν την επαφή, τη γνωριμία με το βιβλίο και τα συνακόλουθα καλά που προσφέρει η ανάγνωση στον άνθρωπο. Βέβαια, εκτός του τυπικού χώρου, δύο ελεύθερες βιβλιοθήκες, γνωστές πια ως «Βιβλιόσπιτα», έχουν στηθεί σε δύο σημεία του Δήμου μας: η πρώτη στην πάνω Πλατεία Κρανιδίου και η δεύτερη απέναντι από το Λιμενικό, στο Πόρτο Χέλι. Τα «Βιβλιόσπιτα» εποπτεύονται από τη Βιβλιοθήκη και εμπλουτίζονται με τη βοήθεια ανωνύμων πολιτών που ενστερνίστηκαν το σύνθημα: «Πάρε ένα βιβλίο, χάρισε ένα βιβλίο». Στο πλαίσιο παροχής υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης, αναπτύσσεται συνεργασία με άλλες Βιβλιοθήκες ή φορείς, ενώ διενεργούνται εξειδικευμένες αναζητήσεις: ερευνητές και φοιτητές κατευθύνονται συχνά σε τεχνικές αναζήτησης πληροφορίας, καθώς και σε τεχνικές ανάκτησης βιβλιογραφίας και άλλων πηγών πληροφόρησης. Τέλος, η Βιβλιοθήκη διαθέτει παρουσία στο διαδίκτυο καθώς και σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης, όπου προβάλλονται οι δράσεις της και γνωστοποιούνται τα νέα της. Μέσω αυτών, το πολυπληθές αναγνωστικό κοινό που απαρτίζεται από νοικοκυρές, εργαζόμενους, συνταξιούχους, μαθητές, φοιτητές, εκπαιδευτικούς, ερευνητές, συχνά προτείνει ενδιαφέρουσες δράσεις ή εκφράζει ιδέες για αγορές βιβλίων. Με την πεποίθηση ότι η Δημοτική Βιβλιοθήκη Κρανιδίου θα συνεχίσει να προσφέρει επιμόρφωση, να ενισχύει την αναγνωσιμότητα και να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις και τις ανάγκες των χρηστών, σας προσκαλεί να την επισκεφτείτε και να την ανακαλύψετε. Σημείωση: Η κα. Δήμητρα Αξαρλή είναι Βιβλιοθηκονόμος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κρανιδίου.

ερμιόνη 9

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ

Αντώνης Λιόσης O Κοιλαδιώτης πρωταγωνιστής της τραγωδίας του Ατλαντικού Η ναυμαχία του Ατλαντικού, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, άρχισε με τα γερμανικά υποβρύχια να εφαρμόζουν για λίγο χρονικό διάστημα τους κανόνες Διεθνούς Δικαίου, δηλαδή το σταμάτημα του πλοίου, τον έλεγχο του φορτίου και την ασφαλή εγκατάλειψή του από το πλήρωμα πριν τη βύθισή του. Σύντομα όμως οι κανόνες αυτοί κρίθηκαν ανεφάρμοστοι. Στόχος πλέον των Γερμανών, δεν ήταν μόνο η βύθιση πλοίων, αλλά και ο θάνατος των ναυαγών! Παραδείγματα απάνθρωπης συμπεριφοράς υπάρχουν πολλά, πιο χαρακτηριστική όμως είναι η περίπτωση της βύθισης του φορτηγού πλοίου S.S. (Steam Ship) «ΠΗΛΕΥΣ», πρώην «Egglestone», ολικής χωρητικότητας 4.696 τόνων, κατασκευής 1928, Νηολογίου Σύρου. Το πλοίο είχε ναυλώσει το ΒρεΤο ατμόπλοιον «ΠΗΛΕΥΣ» τανικό Υπουργείο Πολεμικών Μεταφορών. Στις 13 Μαρτίου του 1944, πέντε ημέρες μετά τον απόπλου του από το Freetown της Sierra Leone, το «ΠΗΛΕΥΣ» απέχει 600 - 650 μίλια από τις ακτές της Δυτικής Αφρικής και η ώρα είναι 19.30. Στη γέφυρα βρίσκεται ο υποπλοίαρχος Αντώνης Λιόσης. Ξαφνικά, από το πουθενά, δύο τορπίλες κατευθύνονται κατά του πλοίου… Το πλήρωμα του γερμανικού υποβρυχίου U-852 που έπλεε περίπου 500 μίλια βόρεια της νήσου Ascension και 700 μίλια νότια του Freetown, διέκρινε τη φιγούρα του «Πηλεύς» το οποίο ταξίδευε κενό φορτίου με προορισμό την πόλη La Plata της Αργεντινής. Ο Κυβερνήτης του υποβρυχίου Heinz-Wilhelm Eck διέταξε να αναπτύξουν ταχύτητα και να πλησιάσουν το πλοίο. Το κυνηγητό διήρκεσε δυόμισι ώρες μέχρι να έλθει το υποβρύχιο σε θέση επιθέσεως. Στις 19.30 ο Eck πραγματοποίησε επίθεση εξαπολύοντας δύο τορπίλες από τις πλωριές τορπιλοσωλήνες. Ο Αντώνης Λιόσης, που ήταν εκείνη τη στιγμή σε βάρδια στη γέφυρα, παρατήρησε τις αύλακες των δύο τορπιλών να πλησιάζουν από την αριστερή πλευρά του πλοίου και έδωσε αμέσως διαταγή στους πηδαλιούχους να στρέψουν το σκάφος παράλληλα προς την πορεία των τορπιλών. Δεν κατάφερε όμως να αποφύγει το μοιραίο χτύπημα. Οι τορπίλες χτύπησαν το «Πηλεύς» που βυθίστηκε σε λίγα λεπτά, χωρίς το πλήρωμα να έχει Ο διασωθείς υποπλοίαρχος Αντώνης Λιώσης το χρόνο να φορέσει τα ατομικά σωσίβια. Κατά την βύθιση οι σωσίβιες σχεδίες είχαν απελευθερωθεί και όσοι από το πλήρωμα ήταν ζωντανοί προσπάθησαν να γραπωθούν από αυτές. Ο υποπλοίαρχος Αντώνης Λιόσης και ο ναυτικός Δημήτριος Κωνσταντινίδης κατόρθωσαν να ανεβούν σε μία. Για όλα τα υπόλοιπα, τον λόγο από εδώ και πέρα έχει ο ίδιος ο καπεταν-Αντώνης από την Κοιλάδα, το κεντρικό πρόσωπο μιας ανείπωτης τραγωδίας που έμελλε να επακολουθήσει. Μιας τραγωδίας, το μέγεθος της οποίας δυσκολεύεται να συλλάβει ανθρώπινος νους. Η λεπτομερής αφήγησή του των τραγικών γεγονότων στα «Ναυτικά Χρονικά» (Ιούνιος 1945), είναι συγκλονιστική: «Το φορτηγό μας κυβερνάται από τον πλοίαρχον Μηνάν Μαυρήν. Επιβαίνουν του πλοίου 41 άτομα. Εξ αυτών 35 είναι τα μέλη του πληρώματος και οι υπόλοιποι 6 άνδρες είναι Άγγλοι

10 ερμιόνη

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ πυροβοληταί διά την αντιαεροπορική άμυνα και διά τον ανθυποβρυχιακόν αγώνα. Από τους 35 άνδρας του πληρώματος οι 25 είναι Έλληνες και οι υπόλοιποι αλλοδαποί.

13 Μαρτίου 1944, ημέρα Δευτέρα. Ο «ΠΗΛΕΥΣ» ταξιδεύει κανονικά, με θάλασσα σχεδόν γαλήνια. Κανείς δεν υποπτεύεται τη φοβερή τραγωδία, που πρόκειται σε λίγο να εκτυλιχθή. Κανείς δε φαντάζεται ποίο ανήκουστο αιματηρό δράμα πρόκειται να γραφή σ’ εκείνα τα νερά, που θα αποτελούσαν τον υγρό τάφο 38 ψυχών. Όλοι οι άνδρες είναι στο κατάστρωμα, εκτός εκείνων που έχουν βάρδια στη μηχανή. Ο σκοπιωρός με τις διόπτρες του στην κόφα του πρωραίου καταρτιού. Οι κανονιέρηδες, Άγγλοι ναύται, δίπλα στα κανόνια τους. Τίποτε δεν φαίνεται στον ατελείωτο ορίζοντα. Τριγύρω μας η ερημιά του ωκεανού. Ουρανός και θάλασσα… Θα ήταν επτάμιση η ώρα, όταν ξαφνικά είδα τα αυλάκια από δύο τορπίλες, που ήρχοντο κατά του πλοίου… Όλο δεξιά το τιμόνι!... Χτυπώ τα κουδούνια του συναγερμού… Μα δεν προφθάνει το βαπόρι μας ν’ ακούσει στη στροφή του τιμονιού και οι δύο τορπίλες σκάζουν η μια κατόπιν της άλλης στη μέση του φορτηγού. Το υποβρύχιο, μας είχε ρίξει τις τορπίλες εν καταδύσει και από κοντινή απόσταση. Χωρίς να το καταλάβωμε ευρεθήκαμεν όλοι μας σχεδόν στη θάλασσα. Και ο «ΠΗΛΕΥΣ», πληγωμένος θανάσιμα, κατεποντίσθη μέσα σε δυόμιση λεπτά της ώρας… Ήταν τόσο αιφνίδια η επίθεσις και τόσο γρήγορο το βούλιαγμα του καραβιού μας, ώστε δεν πιστεύαμε καλά - καλά πως είμαστε ναυαγοί μέσα στη θάλασσα, εκατοντάδες μίλια μακριά από την ξηρά. Ούτε στίγμα για τον τορπιλισμό εδώσαμε με τον ασύρματό μας, ούτε τις σωσίβιες βάρκες κατορθώσαμε να ρίξωμε στη θάλασσα. Επίθεσις, τορπιλισμός καταβύθιση δεν εχρειάσθηκαν περισσότερο από τρία λεπτά της ώρας. Ήταν σαν σε ταινία κινηματογραφική… Το πλήγμα μας ήλθε κατά τον πλέον ακαριαίο τρόπο!... Τώρα πια το σκοτάδι είχε καλύψει τη θάλασσα, που ήταν γεμάτη από ξύλινα συντρίμματα του ναυαγίου και από μερικές σχεδίες που είχαν αποσπασθή με την έκρηξη και τιναχθή στα νερά. Θα είχε περάσει μισή ώρα και πλέον από τη στιγμή του τορπιλισμού… Το υποβρύχιο έπλεε αργά στην επιφάνεια και επέρασε έως πενήντα μέτρα δίπλα μας, χωρίς να μας αντιληφθή. Διακρίναμε καλά δύο άνδρες, που έστεκαν στην πρώρα του και που ρωτούσαν δυνατά τους ναυαγούς, προς το μέρος όπου έφεγγαν τα φαναράκια των σωσιβίων: Τι πλοίο είσαστε; Τι σημαία είχατε; Πού πηγαίνατε; Πόσοι άνδρες ζήτε; Αφού εζήτησαν τις τυπικές για το πλοίο πληροφορίες, διέταξαν τον ανθυποπλοίαρχο να πάρη το στρογγυλό σωσίβιο της σχεδίας και ν’ ανέβη στο υποβρύχιο. Έτσι και έγινε. Η μία σχεδία είχε ζυγώσει το μικρό πολεμικό. Διεκρίναμε τον ανθυποπλοίαρχο Άγη Κεφαλά πάνω στο υποβρύχιο. Τον εξήταζαν δύο Γερμανοί έχοντας προτεταμένα τα περίστροφά των… Ο ανθυποπλοίαρχος ξαναμπήκε στη σχεδία και σε λίγο επλησίασε τη δική μας, ενώ το γερμανικό υποβρύχιο απεμακρύνθη και χάθηκε μέσα στο πηχτό σκοτάδι. Ύστερα από λίγο δεν ακούγαμε ούτε τον ήχο των μηχανών του. Επέρασε έτσι κάμποση ώρα, κατά την οποία κωπηλατούσαμε προς τους άλλους ναυαγούς, όταν ξανακούσαμε και πάλι τον ήχο των μηχανών του γερμανικού υποβρυχίου… Πυκνές ριπές ερρίπτοντο πότε κατά της μιας και πότε κατά της άλλης σχεδίας. Ακούσαμε βογγητά και οιμωγές από τη σχεδία του Ρώσου. Ένα αχ! με φάγανε οι σκύλοι! εξέφυγε επάνω στη σχεδία μου από τον ναύτη Κωνσταντινίδη. Ο καημένος είχε τραυματισθεί θανάσιμα και ξεψύχησε. Ένας φόβος με κατέλαβε. Δεν επίστευα στην ομαδική δολοφονία αόπλων ναυαγών στον ωκεανό, που όμως ελάμβανε χώραν μπροστά μου με τόση αγριότητα. Έπεσα πρηνής και ακίνητος στη σχεδία, από ένστικτο, αίσθημα, σωτηρίας. Ενόμισα, πως αν έκανα τον πεθαμένο, ίσως να ημπορούσα να σωθώ. Οι σφαίρες εβούιζαν δίπλα μου! Το υποβρύχιο ήταν κοντά. Τώρα οι βάρβαροι εσταμάτησαν το πολυβόλο και άρχισαν να μας εκσφενδονίζουν χειροβομβίδες! Άλλες έσκασαν επάνω στην πρώτη σχεδία και άλλες στη θάλασσα. Έκανα νοερά την προσευχή μου. Ήθελα να σταυροκοπηθώ, αλλά θα έκανα κινήσεις! Έτσι θα απεκάλυπτα στους φονείς, ότι είμαι ζωντανός. Είχαν ανάψει μικρό προβολέα, εφώτιζαν τις δύο σχεδίες και εσκόπευαν με ασφάλεια. Μία ακόμη χειροβομβίδα σφυρίζει επάνω από το κεφάλι μου και σκάζει σε μιαν άκρη της σχεδίας. Αισθάνομαι πόνους φοβερούς στην ωμοπλάτη. Είχα τραυματισθή. Νοιώθω ζεστό το αίμα να τρέχη στο σώμα μου! Καταβάλλω μεγάλη προσπάθεια. Δοκιμάζω τον πόνο και παραμένω ακίνητος. Εξήτασαν εκ νέου με τον προβολέα τη σχεδία και προφανώς επείσθησαν ότι είχαμε σκοτωθή. Έριξαν τότε μερικές ριπές πολυβόλου στα χαμηλά της σχεδίας, για ν’ αχρη-

ερμιόνη 11

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ στεύσουν τα «τανκς»!... Κατόπιν έσβησαν τον προβολέα και ένοιωσα να παίρνουν κατευθύνσεις προς τους άλλους συντρόφους μας… Και να ο προβολεύς του υποβρυχίου ανάβει και πάλι και ερευνά τα νερά. Στέκεται κάπου και αμέσως το πολυβόλο αρχίζει το φονικό του έργο. Δεν ακούω ούτε οιμωγές, ούτε φωνές βοηθείας. Ακούω μονάχα τις γρήγορες ριπές του πολυβόλου, του βίαιους χτύπους της καρδιάς μου και τους ασυγκράτητους λυγμούς που ξεσπούν από τα στήθη μου. Παραμιλώ: Φτωχοί μου σύντροφοι, καλά μου παλληκάρια, αλησμόνητε καπετάνιε… και κλαίω… κλαίω, ενώ το πολυβόλο θερίζει ψυχές ναυαγών στη θάλασσα! Τους ρίχνουν τώρα και χειροβομβίδες. Ακούω τις βαριές εκρήξεις, βλέπω τις λάμψεις!... Κάποτε, οι ριπές του πολυβόλου και οι εκρήξεις των χειροβομβίδων σταματάνε. Ο προβολεύς όμως ψάχνει εδώ κι εκεί, ψάχνει παντού και κάθε τόσο ακούω μεμονωμένους πολυβολισμούς και σκέπτομαι: Βολές χαριστικές!... Ύστερα οι κρότοι καταπαύουν, ο προβολεύς σβήνει και ο ήχος των μηχανών του υποβρυχίου χάνεται σιγά – σιγά. Νεκρική σιγή!... Το έγκλημα συνεπληρώθη!... Αισθάνομαι τη φρίκη αυτής της νύχτας. Έχουν πια στερέψει τα δάκρυά μου και ένα μίσος άγριο έχει πλημμυρίσει την ψυχή μου. Αλλά πονώ, πονώ πολύ. Και δεν ημπορώ να σηκωθώ, φοβάμαι να σηκωθώ! Φοβάμαι μή1991, ο Αντώνης Λιώσης στο σπίτι του στην Κοιλάδα πως ανάψη και πάλιν ο προβολέας, μήπως ξανακουσθή η ριπή του πολυβόλου... Η ζέστη είναι φοβερή και ο νεκρός του ναύτη Κωνσταντινίδη αρχίζει να μυρίζη. Πρέπει να ρίξωμε το πτώμα στη θάλασσα όπως - όπως, λέγει ο καπετάν Άγης ο Κεφαλάς. Μα… μας κρατάει ακίνητους ο φόβος του υποβρυχίου. Σηκώνουμε κάθε τόσο τα κεφάλια μας και ψάχνουμε με προσοχή το πέλαγος. Κατά το δειλινό αναθαρρήσαμε και σιγά-σιγά σηκωθήκαμε και επιθεωρήσαμε τη σχεδία. Είχε κάμποσες ζημίες στα «τανκς» και μολονότι εβάραινε εν τούτοις δεν εκινδύνευε, γιατί τα «τανκς» ήταν γεμισμένα με μπαμπάκι. Ευρήκαμε άθικτα το νερό και τη γαλέτα, το φαρμακείο και το πανάκι με τα είδη ναυσιπλοΐας, εκτός από πυξίδα. Ευρήκαμε άθικτες επίσης και τις «βεγγάλες» για τα σήματα κινδύνου. Κατά το σούρουπο, εσύραμε το πτώμα του Κωνσταντινίδη έως την άκρη της σχεδίας, το εσηκώσαμε με κόπο και το ερρίξαμε στη θάλασσα! Μια αγέλη από καρχαρίες το κατεσπάραξε! Στην πάλη που έκαναν, εκόντεψαν να μας ανατρέψουν τη σχεδία. Θα θυμάμαι πάντα τη φοβερή αυτή σκηνή με τους καρχαρίες… Επέρασαν έτσι, οκτώ ολόκληρες ημέρες. Στο διάστημα αυτό η αγωνία και οι εφιάλτες μας ήταν ανεκδιήγητοι. Αλλά και η απογοήτευσίς μας όχι ολίγη. Εβλέπαμε τα ξύπνια μας στεριές και βαπόρια, καπνούς και κατάρτια. Μας ετσάκιζε κάθε τόσο η απάτη μας! Οκτώ ημέρες στη σχεδία δεν είναι καθόλου μικρή περίπτωση. Αν κανείς μας έλεγε, ότι θα μέναμε όχι οκτώ, αλλά ακριβώς τριάκοντα οκτώ ημέρες σ’ αυτή τη σχεδία, ασφαλώς θα επροτιμούσαμε την αυτοκτονία… Ευρισκόμεθα στην 21η Μαρτίου. Τα ολίγα τρόφιμά μας - δηλαδή η γαλέτα - αρχίζει να λιγοστεύη και το νερό να μας σώνεται… Τέσσαρες τώρα στη σχεδία, εκάναμε περισσότερο κουράγιο. Στήσαμε καταρτάκι και σηκώσαμε πανί. Η σχεδία κινήθηκε γρηγορότερα. Βάλαμε πορεία προς Ανατολάς… Η γαλέτα μας λιγόστευε πολύ. Περικόψαμε τη μερίδα και χωρίσαμε την ποσότητα του καθ’ ενός. Μας σωνότανε όμως και το νερό. Μια βροχή θα μας έσωζε. Παρακαλούσαμε την Παναγία. Στας 25 Μαρτίου, ανήμερα της εθνικής μας εορτής, άνοιξαν του ουρανού οι καταρράκται. Μαζέψαμε πολύ νερό. Γεμίσαμε όλα τα άδεια «τανκς». Και μη έχοντας να κάμωμε τίποτε άλλο, επιδοθήκαμε στο ψάρεμα! Εκάμαμε πολλά πειράματα και στο τέλος κάτι πετύχαμε. Εδέσαμε γερά σ’ ένα κοντάρι ένα μυτερό σουγιά. Αποκτήσαμε έτσι ένα καμάκι και χτυπούσαμε τα ψάρια που ζύγωναν στη σχεδία. Όταν όμως ανασύραμε το καμάκι, γλιστρούσαν από το σουγιά και μας ξέφευγαν. Κατορθώσαμε με τη βοήθεια δεμένων σχοινιών να συγκρατούμε το ψάρι και να το σηκώνουμε. Επιάναμε κάθε τόσο ένα-δύο ψάρια του μισού κιλού και τα βράζαμε μέσα στο σιδερένιο κουτί του φαρμακείου. Κόβαμε ξύλα από τη σχεδία και ανάβαμε φωτιά χρησιμο-

12 ερμιόνη

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ ποιώντας τις «βεγγάλες» του κινδύνου! Το λίγο ζουμί και το λίγο ψάρι μας ετόνωνε τον οργανισμό και μας αναπτέρωνε το ηθικό. Διατηρούσαμε πάντοτε την πορεία προς Ανατολάς και περιμέναμε από ώρα σε ώρα να διαγράφεται στον ορίζοντα το βαπόρι της σωτηρίας. Μια μέρα εσταθήκαμε τυχεροί. Εφάγαμε και κρέας. Ένας γλάρος με σπασμένο πόδι, εκάθησε για ξεκούρασμα στη σχεδία μας. Το καημένο το πουλί! Χωρίς να πολυσκεφθούμε, το χτυπήσαμε με το κουπί και σε λίγο το ψήσαμε! Πόσο νόστιμο μας εφάνηκε! Ο Αργυρός χαμογελώντας μου έλεγε: Σήμερα καπετάν Αντώνη, φάγαμε και κυνήγι! Πρόοδος στο εδεσματολόγιο! Οι ημέρες όμως περνούσαν, ο χρόνος κυλούσε και το πλοίο που θα μας έσωζε δεν φαινόταν στον ορίζοντα. Βρισκόμαστε πια στις 7 Απριλίου, δηλαδή, είκοσι πέντε ημέρες μετά τον τορπιλισμό. Η ημέρα αυτή μας επεφύλασσε μια βαριά θλίψη. Ο τρίτος πλοίαρχος, ο καλός μας σύντροφος, ο Άγης Κεφαλάς ξεψύχησε! Τον κλάψαμε και ρίξαμε ύστερα από λίγες ώρες το πτώμα του στη θάλασσα… Η γαλέτα εξαντλήθηκε. Και η τροφή μας παραμένει μονάχα το νεράκι και οσάκις κατορθώναμε να πιάσωμε κανένα ψάρι. Το κεφάλι μας βουίζει, το μάτι μας είναι θολό, η σκέψη μας δεν είναι ξάστερη. Και το ηθικό μας είναι και πάλι κλονισμένο. Οι απογοητευτικές οφθαλμαπάτες συνεχίζονται, έως τις 20 Απριλίου το πρωί, οπότε βλέπουμε στο βάθος του ορίζοντα ένα αλμπουράκι. Είμαστε στη σχεδία 38 ολόκληρα ημερονύκτια. Κοιτάμε όλοι προς το αλμπουράκι. Μήπως, άραγε, μας γελούν και πάλι τα μάτια μας; Μήπως είναι κανένα υποβρύχιο; Μα σε λίγο διακρίνουμε και δεύτερο αλμπουράκι. Δεν υπάρχει αμφιβολία. Είναι ένα πλοίο. Και τότε αρχίζει η μεγάλη μας αγωνία. Θα αντιληφθή την παρουσία της σχεδίας μας; Ο Θεός μας εβοήθησε! Όπως μάθαμε κατόπιν, ο υποπλοίαρχος του καραβιού που είδαμε, έπαιρνε στας εννέα το πρωί το μήκος για την πορεία του πλοίου του. Μας διέκρινε στο τηλεσκόπιό του. Επιβεβαιώθη με τις ισχυρές διόπτρες του για την παρουσία ναυαγών και εφώναξε πάνω από τη γέφυρα το σύνθημα: Άνθρωποι στη θάλασσα! Το καράβι αλλάζει αμέσως πορεία. Πλησιάζει τώρα τη σχεδία μας. Το βλέπουμε, που μας ζυγώνει. Είναι ένα πορτογαλικό μοτόρι, που σαν ουδέτερο, έχει ζωγραφισμένη στα πλάγια την εθνική του σημαία και γραμμένο με μεγάλα γράμματα το όνομά του «Αλεξάνδρα – Σύλβα». Σταματάει κοντά μας. Δύο ναύται κατεβαίνουν στη σχεδία και αναίσθητους μας ανεβάζουν στο βαπόρι και μας περιποιούνται στοργικά. Μετά επτά ημέρες φθάνομε στο Λομπίτο, όπου μας παρέλαβε ο Άγγλος πρόξενος. Είκοσι

ημερών νοσοκομειακή περίθαλψη μας έδωκε καινούργιες δυνάμεις μας ξανάφερε στη ζωή. Μεταφερόμεθα κατόπιν στο Κέιπ Τάουν, όπου συμπληρώνουμε την νοσοκομειακή μας περίθαλψη και δίδομε την κατάθεσή μας για τη δραματική περιπέτεια». Στις 22 Μαΐου του 1944, το U852 εντοπίζεται και βομβαρδίζεται από βρετανικό αεροπλάνο. Το υποβρύχιο προσαράζει στις ακτές της Σομαλίας και το πλήρωμα αιχμαλωτίζεται. Με βάση τα κατασχεθέντα αρχεία και το ημερολόγιο του Υ/Β, καθώς και με τις καταθέσεις των τριών επιζώντων του φ/γ «ΠΗΛΕΥΣ», η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να παραπέμψει σε δίκη τους αιχμάλωτους υπεύθυνους του U852, ως εγκληματίες πολέμου. Οι κυβερνήτες, υποπλοίαρχος Heinz-Wilhelm Eck, ανθυποπλοίαρχος August Hoffmann και επίατρος Walter Weisspfenning καταδικάζονται «εις θάνατον δι’ απαγχονισμού». Ο μηχανικός υποπλοίαρχος Hans Richard Lenz, σε ισόβια και ο δίοπος Wolfang Schwender, σε κάθειρξη 15 ετών. Οι τρείς πρώτοι εκτελέστηκαν στις 30 Νοεμβρίου του 1946, στις φυλακές της ALTONA του Αμβούργου. Είναι, ίσως η μόνη επίσημη περίπτωση καταδίκης για εγκλήματα πολέμου στη θάλασσα, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Απόφαση του Δικαστηρίου του Αμβούργου, που παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική κοινή γνώμη, δημοσιεύθηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες. Μία από τις εφημερίδες αυτές, «Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», έγραψε στις 21 Οκτωβρίου: «ΕΙΣ ΘΑΝΑΤΟΝ ΟΙ ΔΟΛΟΦΟΝΟΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΑΥΑΓΩΝ». Ενώ «ΤΟ ΒΗΜΑ», την ίδια ημερομηνία ανακοίνωνε την απόφαση του Ναυτοδικείου.

«O Αντώνης Λιόσης εγκατέλειψε τα ταξίδια, αφού συμπλήρωσε 35 ολόκληρα χρόνια πραγματική θαλάσσια υπηρεσία, που αποτελεί σπάνιο ρεκόρ. Είχε πρωτομπαρκάρει το 1921, σε ηλικία 15 μόλις χρόνων, στο μικρό ιστιοφόρο «Αγία Βαρβάρα» ιδιοκτησίας του πατέρα του, Κοσμά. Με μοναδική στωικότητα, τούτος ο θαλασσόλυκος δεν παραπονιέται, γιατί ποτέ δεν τιμήθηκε με κάποιο μετάλλιο. Ούτε πήρε κάποια αποζημίωση. Άλλωστε, ούτε ο ίδιος καταδέχτηκε ποτέ να ζητήσει. Και όχι μόνο αυτό. Το 1978, έχτισε στην Κοιλάδα ένα ξωκλήσι του Αι-Νικόλα και το δώρισε στους συγχωριανούς του. Τώρα ζει μόνος με μια πενιχρή σύνταξη του Ν.Α.Τ., που δε φθάνει τις 130.000 δραχμές…».1 Σ τις 18 Ι ανουαρίου του 1992 , ο ηρωικός Κ απετάν Αντώνης Λιόσης από την Κοιλάδα, «ο κατακτητής των ωκεανών», κάνει αθόρυβα το τελευταίο του μπάρκο: Στην Ιστορία!

1. Περιοδικό «Εικόνες», τεύχος 343/29-5-1991.

ερμιόνη 13

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ

Η ερμιονίτικη ενδυμασία Από το φύλλο της συκής των πρωτοπλάστων μέχρι σήμερα, το ένδυμα γνώρισε πολλές μεταβολές. Άλλαξε μορφές σε διάφορους χρόνους και διάφορους τόπους και διάφορες συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων. Ανάλογα με το προσωπικό γούστο και την αγοραστική δύναμη διαμορφωνόταν και η ενδυμασία, μέσα στις συνήθειες του τόπου και του χρόνου, ως προς τις λεπτομέρειες. Παρακάμπτοντας τους αρχαίους χιτώνες, τα μεσαιωνικά ενδύματα και τα αναγεννησιακά πολυσύνθετα ενδύματα, θ’ αναφερθώ στην ένδυση των Ερμιονιτισσών και Ερμιονιτών μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Πολλοί γνωρίζουν τα γενικά χαρακτηριστικά. Φουφουλάδες οι άνδρες, με φαρδιές μακριές φούστες οι γυναίκες. Τις λεπτομέρειες όμως λίγοι. Συχνά βλέπω παραποίηση της τοπικής ενδυμασίας από άγνοια, πλην όμως οι υπεύθυνοι οφείλουν να αναζητούν γνώστες ηλικιωμένους, σχετικούς με τα ιστορικά στοιχεία του τόπου για ακριβείς πληροφορίες. Η ερμιονίτικη λοιπόν ενδυμασία ήταν νησιώτικη. Ήταν ίδια με εκείνη των Υδραίων, των Σπετσιωτών και των Κρανιδιωτών. Η ανδρική αποτελείτο στα βασικά από τη μαύρη φαρδιά φουφούλα με πολλές πτυχές που σακούλιαζε πίσω και κατέληγε να κλείνει στα γόνατα. Από τα γόνατα και κάτω συνέχιζαν οι λευκές χοντρές κάλτσες (τσουράπια) μέχρι τα μαύρα παπούτσια. Στο θώρακα λευκό πουκάμισο με νερβίρ1 και από πάνω γιλέκο βελούδινο ή τσόχινο, αμάνικο και κοντό, κεντημένο με φεστόνια, γαλονάκια (μεταξωτά κορδόνια) πλεχτά κουμπιά ένθεν και ένθεν λοξά τοποθετημένα. Στη μέση πολλές γυροβολιές το φανταιζί (πολύχρωμο) μακρύ 3-4 μέτρα, ριγέ, συνήθως, ζουνάρι μεταξωτό, το γιορτινό, ή χοντρό, το καθημερινό που κατέληγε σε φουντίτσες. Στην κεφαλή φέσι χονδρό όχι σφαιρικό σαν του τσολιά, μάλλον σαν κόλουρος κώνος, με μια φούντα κρεμαστή. Η δε γυναικεία επίσημη φορεσιά ήταν συνήθως από γυαλιστερό ταφταδένιο ή μπροκάρ ύφασμα ή και βελούδινο. Αποτελείτο από φούστα μακριά , σουρωτή. Το μπούστο – κορσάζ ζακετάκι κοντό και εφαρμοστό, μεσάτο, κεντημένο με κλωστές ή χάνδρες ή πουπουλένιες γιρλάντες ή πιετάκια ή άλλα διακοσμητικά. Η κεφαλή στολισμένη με την πιέτα που το δέσιμό της ήταν τεχνικό. Μέσα από την πιέτα φορούσαν το λεπτό τρίγωνο φακιόλι που έστριβαν τις άκρες και τις έδεναν στην κορυφή της κεφαλής. Από πάνω η πολυτελής πιέτα από δαντέλα ή οργάντζα κεντημένη περίτεχνα. Σωστά καλλιτεχνήματα! Καθώς ήταν απλωμένη κάτω από το σαγόνι, στολιζόταν από χρυσές καρφίτσες διαφόρων «νησιώτικων» σχεδίων (καραβάκια, άγκυρες, ψαράκια, ματάκια, σταυρουλάκια, τριφυλλάκια, καρδιές, κοφινάκια, πένες-φτερό, κ.α.). Αυτό όμως που δέσποζε κρεμασμένο στο στήθος ήταν ο νησιώτικος βαρύς ανάγλυφος σταυρός με τον Εσταυρωμένο εμπρός και την Ανάσταση πίσω, πλουμιστός και κυρίαρχος, δώρο της πεθεράς στη νύφη στον αρραβώνα. Αλλά και όλα τα χρυσά ήσαν δώρα από τους συγγενείς κατά τον αρραβώνα με σιγουριά στη μονιμότητα. Η πιέτα ήταν φοδραρισμένη με κίτρινο σατέν. Κι από την κορφή στη βάση. Το δέσιμο της πιέτας το ’ξεραν καλά αυτές που τη φορούσαν. Στη μεγάλη πλευρά του τριγώνου, στη θέση του μετώπου, δύο

14 ερμιόνη

Η Ειρήνη Αναστασίου Σχοινά με τη χρυσοκέντητη πιέτα και τον διπλό Σταυρό

1906, Η καπετάνισσα Αγγελική Κατσογιώργη με το παραδοσιακό ταφταδένιο νυφικό και τη χρυσοκέντητη πιέτα

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ κορδονάκια τεντωμένα δένονταν πίσω για να μη φύγει από τη θέση της. Δύο βαθιές διπλωσιές στους κροτάφους και οι δύο άκρες οξείες γωνίες καρφιτσώνονταν πίσω ψηλά με χοντροκέφαλη καρφίτσα.1 Η εφαρμογή του δεσίματος δυσεφάρμοστος στα σημερινά χέρια. Οι τελευταίες που εγκατέλειψαν την πιέτα, όπως θυμάμαι, ήσαν οι δύο αδερφές Ντούσκαινες, Αγγελικώ και Λούλα και οι δύο αδελφές Αγγελικώ Πασχάλη (Διαμαντέσα) και Φανή Κουβαρά, η Άννα Αλεξανδρή, ίσως και άλλες. Οι κάλτσες ήταν κάπως χοντρές και τα παπούτσια γόβες ή μποτίνια, όπως της Αδαμαντίας Κομμά (Σκόντρα). Ενίοτε κρατούσαν και κάποιο πορτοφολέ μίνι τσαντάκι σαν της Μαριγώς Σαρρή (Τούμπενας), καθώς τη γνώρισα. Όταν ήμουν στην Πέμπτη Δημοτικού η προοδευτική δασκάλα Σοφία Βαρελά2 με τον επινοητικό δάσκαλο Μιχαλάκη Παπαβασιλείου, μας έβαλαν να χορέψουμε μπάλο στις γυμναστικές επιδείξεις φορώντας τοπικές παραδοσιακές στολές. Τότε τρέξαμε όλες μας στις ηλικιωμένες/ους, σε όσους είχαν διατηρήσει τις παλιές τους φορεσιές, για να τις προμηθευθούμε. Ήσαν λιγοστές και αγωνιούσαμε να τις εξασφαλίσουμε. Μερικές από τις μακαρίτισσες που μας τις παραχώρησαν θυμάμαι ήσαν οι: Ζαχαρούλα Οικονόμου, η Πετρολέκαινα, και οι απόγονοι της Ελένης Γκάτσου (γιαγιά της Κικής-Ελένης-Μαρίας), της Φούρης Γκάτσου (γιαγιάς μου), της Παπα-Αλφρέδαινας, κ.α. Οι ανδρικές από διάφορες πηγές. Αυτή βέβαια ήταν η επίσημη ενδυμασία, γιατί τις καθημερινές, στις μεν δουλειές αρκούνταν στο φακιόλι, έξω δε φορού1912, Ο Βασίλης και η Αρχόντω Οικονόμου σε μια σαν το άσπρο τσεμπέρι καρφωμένο με μαύρες καρφίτσες κατά οικογενειακή φωτογραφία (Δημήτρης, Μιχάλης, Ηλίας) τον ίδιο τρόπο με της πιέτας. Αυτές ήταν οι φορεσιές οι ερμιονίτικες• ούτε κόκκινα φέσια αμαλιακά, ούτε οι κίτρινες μαντήλες με τα μαύρα κλαράκια, τα αρκαδικά. Ίσως να ρωτήσει κάποιος ότι, από τότε άλλαξαν τόσες ενδυμασίες, γιατί αυτή χαρακτηρίζεται παραδοσιακή; Απάντηση: Γιατί η ίδια διατηρήθηκε πολλά χρόνια. Έχουμε υποχρέωση ως Ερμιονίτες να διατηρούμε τα τοπικά χαρακτηριστικά που έχουν ήδη αλλοιωθεί. Ευτυχώς κάποια ιδιαίτερα πρόσωπα που με ευαισθησία κέφι και μεράκι, όπως ο Κωστής Σκούρτης, τα προβάλουν σε αξιόλογες εκδηλώσεις. Έτσι, για να μη χαθούν άδοξα. Σεβασμός από τους έχοντας την καταγωγή και εκτίμηση όσων ζουν σ’ αυτόν τον τόπο. Ας ευχηθούμε να υπάρξει δυνατότητα και διάθεση ο Δήμος ή άλλος φορέας, να φτιάξει ομοιόμορφες ενδυμασίες αντίγραφα, για να διατηρήσουμε έστω και μερικά στοιχεία του τόπου.

Σημείωση: Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο της Βιβής Σκούρτη.

1. Μαρίκα Κανέλλη – Τουτουντζή, «Η ερμιονίτικη φορεσιά και η πιέτα της», Περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», τ. 2ο.

2. Παρασκευή Δημ. Σκούρτη: «Σοφία Βαρελά, η δασκάλα της καρδιάς τους!», Περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», τ. 20ο .

ερμιόνη 15

Η πρωτοχρονιάτικη εκδήλωση του Ερμιονικού Συνδέσμου και Στην κατάμεστη αίθουσα του «ΠΕΙΡΑΪΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ» έγινε την Κυριακή 21/1/2018 η πρωτοχρονιάτικη εκδήλωση κοπής της παραδοσιακής Βασιλόπιτας του «Ερμιονικού Συνδέσμου». Αρχικά τα μέλη, οι φίλοι και οι καλεσμένοι απήλαυσαν ένα πλούσιο κέρασμα. Τα κρασιά ήταν ευγενική προσφορά του κ. Ιωάννη Κοντοβράκη και τα λοιπά ερμιονίτικα προϊόντα του κ. Παντελή Κολυμπάδη. Μετά την «ευλογία της πίτας», ο Πρόεδρος του «Ερμιονικού Συνδέσμου» κ. Γιάννης Σπετσιώτης ευχαρίστησε τα μέλη και τους φίλους του Συνδέσμου για την παρουσία τους και έκανε μια σύντομη αναδρομή στα πεπραγμένα του προηγούμενου έτους και ιδιαίτερα στη συμβολή του Συνδέσμου στον εορτασμό των 190 χρόνων της Γ΄ εν Ερμιόνη Εθνοσυνέλευσης. Στη συνέχεια ο Αντιπρόεδρος κ. Γιώργος Φασιλής, αφού ευχαρίστησε τους χορηγούς της εκδήλωσης, έδωσε το βήμα για σύντομους χαιρετισμούς στους εκπροσώπους της Περιφέρειας Αργολίδας και της Δημοτικής Αρχής. Ακολούθησε η απονομή των καθιερωμένων αναμνηστικών βραβείων στα παιδιά των μελών του Ερμιονικού, που εισήχθησαν ή αποφοίτησαν από ανώτατα/ερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ως εξής: Γανώση Ζωή του Ιωσήφ, εισαχθείσα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γκόσιος Μενέλαος του Βελισάριου, εισαχθείς στα Τ.Ε.Φ.Α.Α. Αθηνών, Ησαΐα Ειρήνη του Ιωάννη, εισαχθείσα στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής προσχολικής ηλικίας του Ε.Κ.Π.Α., Ευθυμίου Ανάργυρος του Κίμωνα, εισαχθείς στη Σχολή Μηχανολόγων Εργαλειολόγων του Α.Τ.Ε.Ι. Αθηνών, Ευθυμίου Γεώργιος του Κίμωνα, εισαχθείς στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Α.Τ.Ε.Ι. Αθηνών, Παχγνίδης Άγγελος του Κων/νου, εισαχθείς στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και Βολίκα Αικατερίνη του Κίμωνα, απόφοιτος της Ανωτέρας Σχολής Δραματικής Τέχνης Αθηνών. Τα βραβεία προσέφεραν, όπως κάθε χρόνο, τα Εκπαιδευτήρια «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - BIRDS» των κα. Λέλας Γκάτσου - Αθηναίου και κ. Θεοδώρου Κατσικάρου.

Από τη βράβευση των παιδιών που εισήχθησαν ή αποφοίτησαν από ανώτατα/ερα εκπαιδευτικά ιδρύματα

16 ερμιόνη

Η απονομή του «Βραβείου Αριστείας ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ» Ακολούθησε η απονομή του «Βραβείου Αριστείας ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ», την οποία έκανε, αποδεχθείς τη σχετική πρόσκληση του «Ερμιονικού Συνδέσμου», ο φίλος της Ερμιόνης, τ. πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής των Πανεπιστημίων Σορβόννης, Assas Paris 2, Paul Cézanne Μασσαλίας και βουλευτής επικρατείας, Θεόδωρος Φορτσάκης. Ο καθηγητής Φορτσάκης στη σύντομη ομιλία του που εντυπωσίασε και συγκίνησε το ακροατήριο (αποκάλυψε ότι υπήρξε και ο ίδιος μαθητής του Αποστόλου Γκάτσου), τόνισε την υποχρέωση της κρατικής συμβολής στην παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους, ώστε να έχουν ανεμπόδιστα τη δυνατότητα αξιοκρατικής διακρίσεως, οι άριστοι. Στη διαγωνιστική διαδικασία συμμετείχαν φέτος, με αλφαβητική σειρά, οι: Βόντα Βασιλική του Αγγέλου, Δημαράκης Ευάγγελος του Ιωάννη, Ζωγράφου Μαρία του Αγγέλου, Κουτσογιαννοπούλου Μαρία του Ηλία και Μπόλμπου Αλεξάνδρα του Γεωργίου. Σύμφωνα με την απόφαση της τριμελούς επιτροπής αξιολόγησης του «Ερμιονικού Συνδέσμου», το «Βραβείο Αριστείας ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ» απενεμήθη στον Ευάγγελο Δημαράκη του Ιωάννη, ο οποίος έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο στη «Διοικητική των Επιχειρήσεων με Διεθνή Προσανατολισμό» από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών με, τον υψηλότερο όλων, βαθμό 8,81. Η επιτροπή αξιολόγησης συνεχάρη όλους τους διαγωνισθέντες και τους γονείς τους για το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο των επιδόσεών τους και γιατί με τον μόχθο και την αξιοσύνη τους κατάφεραν να είναι όλοι τους αριστείς, ο καθένας στον τομέα του, και τους απένειμε τιμητική πλακέτα. Η παραδοσιακή Βασιλόπιτα, όπως κάθε χρόνο, ήταν προσφορά της κας. Μαίρης Κατσογιώργη, ενώ τα δώρα, που φέτος ήταν τέσσερα, προσέφεραν η κα. Μαρία Στρίγκου, ο κ. Λίνος Μπενάκης και τα Εκπαιδευτήρια «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - BIRDS».

Ο καθηγητής Θ. Φορτσάκης στο βήμα

Ο καθηγητής Θ. Φορτσάκης μόλις έχει απονείμει το Βραβείο Αριστείας στον πατέρα του πρωτεύσαντος Βαγγέλη Δημαράκη, ο οποίος, λογω σπουδών ήταν εκτός Ελλάδος

Ο καθηγητής Θ. Φορτσάκης με τους αρίστους

ερμιόνη 17

ΓΙ

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ

Θέματα Θρησκείας και Παιδείας στην Γ΄Εθνοσυνέλευση (Ερμιόνη-Τροιζήνα) Δράσεις και Αποφάσεις Εισαγωγή Από τα σοβαρότερα ζητήματα που κλήθηκε να εξετάσει και να αντιμετωπίσει η Γ’ Εθνοσυνέλευση ήταν και εκείνα της Θρησκείας και της Παιδείας του Έθνους. Κρίθηκε αναγκαία η επίλυση των ανωτέρω θεμάτων συναινετικά και αποφασιστικά, προκειμένου να υπάρξει κυρίαρχο και ελεύθερο Ελληνικό Κράτος. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στις κυριότερες σχετικές Πράξεις και Αποφάσεις της Εθνοσυνέλευσης και στον τρόπο που μαζί με άλλες συναφείς εμπειρίες των Ελλήνων αποτυπώθηκαν στο «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος».

Ι. Στην Ερμιόνη Κατά την Η΄ Συνεδρίαση της 24ης Φεβρουαρίου 1827, ως έκτο θέμα, «ανεγνώσθη αναφορά» που την υπογράφουν πέντε αρχιερείς οι: Κορίνθου Κύριλλος, Τριπόλεως Δανιήλ, Ρέοντος Διονύσιος, Ανδρούσης Ιωσήφ και Βρεσθένης Θεοδώρητος «αξιούντων να προσκληθώσι και άλλοι τοιούτοι άξιοι», για να συντάξουν σχέδιο τήρησης των εκκλησιαστικών κανόνων. Στην επομένη Θ΄ Συνεδρίαση της 25ης Φεβρουαρίου 1827, ως έβδομο θέμα, «ανεγνώσθη αναφορά» του Χριστόδουλου Ματακίδου, ο οποίος αιτείτο να «διορισθώσι» τέσσερεις Επιτροπές, με κύριο έργο την υποβολή κειμένων (προσχεδίων) στη Συνέλευση για θέματα, θρησκευτικά η πρώτη, διευθέτησης και αύξησης του τακτικού στρατού η δεύτερη, οργάνωσης του ναυτικού η τρίτη και περί του πολιτεύματος η τέταρτη. Υπήρχε ακόμα μία Επιτροπή γενικών αναφορών. Και ενώ φαινόταν πως τα ζητήματα προχωρούσαν αργά και πολλά «έμενον εις σκέψιν» στην ΙΓ΄ «ιστορική» Συνεδρίαση της 3ης Μαρτίου 1827 ο Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης Γεώργιος Σισίνης, ως έβδομο θέμα, ανακοινώνει τα ονόματα πληρεξουσίων που επιλέχθηκαν για τη στελέχωση των παραπάνω εννεαμελών Επιτροπών. Στην Επιτροπή για τα θρησκευτικά ζητήματα συμμετείχαν οι: Νικήτας Κάλλας, Δ. Λαμπρίδης, Γ. Μ. Αντωνόπουλος, Αρχιμανδρίτης Λεόντιος Καμπάνης, Κων. Γουβέλης, Μαρκ. Δραγούμης, Νεοφ. Οικονόμου, Λουκάς Λιβάνιος και Αναγ. Δικαίος. Στα μέλη της Επιτροπής ο Πρόεδρος απέστειλε ταυτόχρονα και το υπ’ αριθμ. 42 έγγραφο με το οποίο τα προέτρεπε να συνέλθουν και να εκπονήσουν ένα σχέδιο για το «πώς ν’ ανακαλέσωμεν το θρησκευτικόν σέβας, την διατήρησιν των εκκλησιαστικών κανόνων… την εισαγωγήν των φώτων εις το Έθνος…». ( Έγγραφο 1) Στην ίδια Συνεδρίαση ως ενδέκατο θέμα «επροβλήθη να γίνη αποκριτικόν προς τους αρχιερείς, προσκλητικόν να κάμουν σχέδιον για τα θέματα της εκκλησίας και να καθυποβάλλουν εις την Συνέλευσιν». Μάλιστα επιδόθηκε στους πέντε αρχιερείς και το υπ’ αριθμ. 47 έγγραφο. (Έγγραφο 2)

18 ερμιόνη

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ Δωδέκατο θέμα στην ίδια Συνεδρίαση ήταν η παρότρυνση της Επιτροπής «επί του θρησκευτικού» να σκεφθεί και να υποβάλλει τις προτάσεις της «περί οργανισμού σχολείων». Στην ΙΔ’ Συνεδρίαση της 4ης Μαρτίου 1827, επανήλθε η Εθνοσυνέλευση στο έβδομο θέμα τονίζοντας στην Επιτροπή επί των Θρησκευτικών την άμεση ανάγκη κατάρτισης προσχεδίου για τη σύσταση και την οργάνωση των σχολείων της χώρας. Θεωρούμε, πως με τις ενέργειες αυτές η Εθνοσυνέλευση για πρώτη φορά «θέτει επί τάπητος» ιδιαίτερα το θέμα ανυπαρξίας της Παιδείας και την απουσία κάθε εκπαιδευτικής δραστηριότητας με αποτέλεσμα η νεολαία να μένει βυθισμένη στο σκοτάδια της αμάθειας και «νέφος απαιδευσίας» να την καλύπτει. Ωστόσο παραδεχόμενη τη θρησκευτική παρακμή και τη μορφωτική ένδεια του Έθνους προκαλεί και προσκαλεί κάθε ειδικό και ενδιαφερόμενο που θέλει και μπορεί να συνεισφέρει στα θρησκευτικά, εκκλησιαστικά και εκπαιδευτικά προβλήματα της χώρας, αδίστακτα να το επιχειρήσει. Οι όποιες ενέργειες πρέπει να επισπευθούν και κάθε χρονοτριβή είναι σε βάρος του Έθνους. Υπογραμμίζουμε την κοινή φράση των δύο προαναφερθέντων εγγράφων (υπ’ αριθμ. 42 και 47) «…την εισαγωγήν των φώτων εις το Έθνος…». Την ίδια φράση, που ασφαλώς εντυπωσίασε, αλλά και παρόμοιες, συναντάμε αργότερα στα έγγραφα των δημογερόντων και άλλων προεστών, όταν ζητούν τη βοήθεια του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια για τη σύσταση Αλληλοδιδακτικών Σχολείων στους τόπους τους. Στις 7 Μαρτίου 1827 τέσσερεις αρχιερείς, οι: Κορίνθου Κύριλλος, Ρέοντος Διονύσιος, Βρεσθένης Θεοδώρητος και Δαμαλών Ιωνάς (οι τρεις πρώτοι μαζί με τους Ανδρούσης Ιωσήφ και Τριπόλεως Δανιήλ είχαν υπογράψει και την αναφορά των πέντε αρχιερέων που διαβάστηκε στην Η΄ Συνεδρίαση) αποστέλλουν από τον Δαμαλά «Προς την Σην Γ΄ του Έθνους Συνέλευσιν» στην Ερμιόνη έγγραφο στο οποίο μεταξύ των άλλων ζητούν: β) {…να θεσπισθεί παρά της Εθνικής Συνελεύσεως μία αρχιερατική επιτροπή, συγκειμένη από τρεις ή και περισσοτέρους τους πλέον ειδήμονας και αξιοσεβάστους αρχιερείς της επικρατείας…} θ) {…να φροντίζει (η Επιτροπή) περί συστάσεως σχολείων, περί προόδου των συστημένων και της καλής καταστάσεως συνεννοουμένη περί αυτών και με τους εφόρους της Παιδείας, αν ήθελαν διορισθώσι παρά του Έθνους…} Π αρακινήθηκαν, όπως ισχυρίζονται, να υποβάλλουν την αναφορά, γιατί έβλεπαν «με λύπην εγκάρδιον εξ ήδη χρόνους τον περιούσιον του Χριστού λαόν… εκτραχηλισθέντων των ιερών χρεών της θρησκείας και αχαλινώ-

τως εις τον κρημνόν της απωλείας καταφερόμενον….. χρέος μας νομίζομεν απαραίτητον το να βάλωμεν υπ’όψιν της Σης του έθνους Συνελεύσεως, όσα προς επανόρθωσιν αυτού, και στηριγμόν της αμωμήτου ημών πίστεως κρίνομεν αναγκαία». Η αναφορά αυτή απαρτίζεται από 15 άρθρα. Περιέχει μέτρα για τον κλήρο και το σημαντικότερο αποτελεί προοίμιο ίδρυσης Ιεράς Συνόδου στην Εκκλησία. Επίσης διαφαίνεται και η ένσταση των αρχιερέων για τα διορισθέντα μέλη της «Επιτροπής επί των Θρησκευτικών» από την Εθνοσυνέλευση, καθώς οι ίδιοι δε συμμετείχαν. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, απαίτηση και των πέντε είναι η Εκκλησία να έχει λόγο όχι μόνο στα εκκλησιαστικά ζητήματα, αλλά και σε αυτά της εκπαίδευσης του Έθνους. Πάντως γι’ αυτή την αναφορά και ιδιαίτερα για το τέταρτο άρθρο της στο οποίο αναγράφεται η φράση « Να πείθεται (η των Αρχιερέων Σύνοδος) εις τας διαταγάς της Διοικήσεως, μη αντιβαινούσης εις το δογματικόν και τους ιερούς κανόνας», υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις από κληρικούς και λαϊκούς. Αποκαλούσαν, μάλιστα, «ασεβείς», ξένους και σχισματικούς, τους πληρεξούσιους αρχιερείς που τη συνέταξαν.1

ΙΙ. Στην Τροιζήνα Στην ΚΖ΄ Συνεδρίαση της 9ης Απριλίου 1827 στον νέο τόπο της Εθνοσυνέλευσης, στον Δαμαλά, «ανεγνώσθη» ως όγδοο θέμα η αναφορά των αρχιερέων, οι οποίοι παρουσίασαν σχέδιο περί του κλήρου που δόθηκε στην επιτροπή «επί των Εκκλησιαστικών», για να το μελετήσει. Το κείμενο αυτό, αποτελούμενο από είκοσι τέσσερα άρθρα, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος Παπαδόπουλος το θεωρούσε «μνημείο υψίστης σπουδαιότητας». Στο ΙΑ΄ άρθρο έκανε λόγο για τη σύσταση «ιερών σχολείων, περί προόδου των συστημένων και καλής καταστάσεως αυτών». Το σχέδιο εκείνο για πολλούς λόγους δεν υλοποιήθηκε. (Έγγραφο 3) Στην ίδια Συνεδρίαση ως δέκατο τέταρτο θέμα «ανεγνώσθησαν» διάφορα επίσημα έγγραφα τα οποία εγκρίθηκαν και στάλθηκαν σε διάφορα πρόσωπα μεταξύ των οποίων ήταν και ο Αδαμάντιος Κοραής. Με το υπ’ αρ. 126 έγγραφο η Εθνοσυνέλευση εκφράζει τον σεβασμό της και ευγνωμονεί τον Α. Κ. για τα άριστα συγγράμματά του. (Έγγραφο 4) Στη ΛΓ΄ Συνεδρίαση της 27ης Απριλίου 1827, δεύτερη την ίδια μέρα, «ανεγνώσθη» ως πρώτο θέμα η αναφορά του Ιταλού Φιλέλληνα διδασκάλου Αντωνίου Μ. Κανέλλα, που ενημέρωνε τα μέλη, ότι ήθελε να του δοθεί άδεια να εκδίδει εφημερίδα στη Γαλλική και Ιταλική

1. Εφημερίς «ΣΦΑΙΡΑ», 10 Μαΐου 1852.

ερμιόνη 19

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ γλώσσα με δικά του έξοδα. Ζητούσε επίσης και ανάλογο χώρο για να τοποθετήσει το πιεστήριο και τα άλλα εργαλεία του τυπογραφείου του. Ως αντίτιμο δε, για πέντε χρόνια θα προσέφερε το εισόδημα από την εφημερίδα, να διατίθεται αυτό στη στέγαση αλληλοδιδακτικών σχολείων. Το αίτημά του δόθηκε στην αρμόδια Επιτροπή με τη σημείωση-παρότρυνση κυρίως του Προέδρου να το εξετάσει και να το ενεργήσει όσο πιο γρήγορα μπορεί «καθ΄όλην την έκτασιν». Είναι ασφαλώς ιδιαίτερα σημαντική η πρωτοβουλία αυτή και δείχνει εκτός των άλλων πως υπήρχαν άνθρωποι, στην περίπτωσή μας φιλέλληνες, που πίστευαν στην αξία των γραμμάτων και το σπουδαιότερο είχαν τη διάθεση να βοηθήσουν το έθνος να στήσει τα δικά του σχολειά και το φως της γνώσης που για χρόνια παρέμενε σβησμένο να ανάψει ξανά και να φωτίσει την Ελλάδα. Στη Μ΄ Συνεδρίαση της 4ης Μαΐου 1827 η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε μια σειρά προτάσεων που αφορούν θέματα Παιδείας. Έτσι έκανε δεκτή, άρθρο ιστ’, την πρόταση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη να αποσταλεί ο Νικ. Δραγούμης από την Εθνοσυνέλευση στις φιλελληνικές εταιρείες για να διδαχθεί «τα καλά μαθήματα» και όταν επιστρέψει να υπηρετήσει το Έθνος.2 Θετικά, επίσης, εκφράσθηκε για τον ίδιο σκοπό στις προτάσεις του Νικ. Σπηλιάδη για τον ανηψιό του, για τον Ν. Μ. Κάββα καθώς και τον Ν. Καρφιωτάκη «ζητούντος υπέρ εαυτού την ιδίαν παρά του έθνους ευεργεσίαν». Επίσης με την υπ’ αρ. λβ΄ Απόφαση δόθηκε στους τρεις νέους που θα πήγαιναν στις φιλελληνικές εταιρείες για να εκπαιδευτούν το υπ΄αριθμ. 157 συστατικό γράμμα. (Έγγραφο 5) Εξάλλου με την υπ’ αρ. νβ΄ Απόφαση η Εθνοσυνέλευση αντιλαμβανόμενη τη μεγάλη ανάγκη της χώρας να αποκτήσει βιβλιοθήκες, να συστήσει κάθε είδους σχολεία και να φέρει διδασκάλους από την Ευρώπη έστειλε προς τους αδερφούς Ζωσιμάδες την υπ’άριθμ. 170 επιστολή. (Έγγραφο 6)

Με το άρθρο 20 δίνεται στους Έλληνες το δικαίωμα να ιδρύουν καταστήματα κάθε είδους παιδείας, φιλανθρωπίας, βιομηχανίας και τεχνών και να εκλέγουν δασκάλους για την εκπαίδευσή τους. Με το άρθρο 85 ανατίθεται στη Βουλή η εποπτεία και προστασία της δημόσιας Παιδείας και συνδέεται με την ελευθερία του Τύπου και τους τομείς της Οικονομίας. Με το άρθρο 128 προβλέπεται Υπουργός Παιδείας για πρώτη φορά αφού ο έλεγχος της Εκπαίδευσης είναι υποχρέωση του Κράτους. Έτσι ο ένας από τους έξι Γραμματείς (υπουργούς) της Επικρατείας ήταν ο «επί του Δικαίου και της Παιδείας», αν και τα σχολεία που λειτουργούσαν ήσαν λιγοστά. Με βάση αυτές τις επιταγές (άρθρα) του Πολιτικού Σύνταγματος της Ελλάδος το οποίο ψήφισαν άπαντες οι πληρεξούσιοι εκδόθηκαν στη συνέχεια οι νόμοι και τα διατάγματα. Αυτά ρύθμιζαν την οργάνωση της Εκπαίδευσης τους ελεύθερου Ελληνικού Κράτους αποβλέποντας στον φωτισμό του Έθνους και τη διαμόρφωση «ελευθέρων και ικανών πολιτών».

IV. Γεώργιος Σισίνης

ΙΙΙ. Το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» Στη ΛΖ’ Συνεδρίαση της 1ης Μαΐου 1827 ως δεύτερο θέμα «ανεγνώσθη αύθις απ’αρχής άχρι τέλους το πολιτικό σύνταγμα της Ελλάδος. Ενεκρίθη ομοφώνως υπεγράφη παρά πάντων των πληρεξουσίων». Το 1ο άρθρο του Συντάγματος αναφέρεται στη Θρησκεία. Στη συνέχεια περιέχονται άρθρα που αφορούν και καθορίζουν σε αδρές γραμμές τα ζητήματα της Παιδείας.

Γεώργιος Σισίνης

2. Στις αρχές του 19ου αιώνα ένας καλόγερος από τον Άθω ονόματι Ναθαναήλ, έγραφε και κατηγορούσε όσους έβγαιναν έξω από τα όρια της Τουρκικής Αυτοκρατορίας για να γνωρίσουν τις επιστήμες. Τους ονόμαζε «φιλοζόφους» και όχι φιλοσόφους. «Καταστάσεις των λογικών μαθήσεων…», Μεταφρ. Ευθ. Φιλάνδρου, εν Τεργέστη 1810.

20 ερμιόνη

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ Ερευνώντας τα θέματα της Θρησκείας και ιδιαίτερα της Παιδείας θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στην προσωπικότητα του Προέδρου της Γ’ Εθνοσυνέλευσης (Ερμιόνη - Τροιζήνα) Γεωργίου Σισίνη και στη θετική στάση του απέναντι στα ανωτέρω θέματα. Αρχοντικής καταγωγής γαλλοτραφής (η μητέρα του ήταν Γαλλίδα) με πατέρα γιατρό και τρία αδέλφια γιατρούς, ασκούσε και ο ίδιος το ιατρικό επάγγελμα πριν από την Eπανάσταση του 1821. Ήταν «μεγάλης μορφώσεως ανήρ πολύγλωσσος και μελετηρός... κατ’ εξοχήν δίκαιος… ηγάπα τους λογίους μετά των οποίων και ήρχιζε διαλογικήν συζήτησιν, ευχαριστούμενος ιδιαιτέρως όταν ηκούετο πρότασις αποβλέπουσα εις την προαγωγήν των κοινών…». Γνωρίζοντας λοιπόν ο Γ.Σ. «από πρώτο χέρι» και ίσως όσο κανείς άλλος την αξία των Γραμμάτων και γενικότερα της Παιδείας, προέτρεπε τα μέλη της Επιτροπής να συμβουλεύονται και άλλους ειδήμονες για να είναι αποτελεσματικοί στο έργο τους. Επιθυμούσε το φως της πνευματικής και ψυχικής καλλιέργειας να φωτίσει δυνατά κάθε άνθρωπο και ιδιαίτερα τη νεολαία. Τότε, μόνο, πίστευε, ότι το Έθνος θα μπορούσε να σταθεί με αξιώσεις στα πόδια του, γι’ αυτό και «συναινούσε» σε κάθε πρόταση της Εθνοσυνέλευσης προς αυτή την κατεύθυνση. Ο Γεώργιος Σισίνης απεβίωσε στις 28 Οκτωβρίου 1831 στη Γαστούνη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πηγές Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας τ. Γ’, Έκδοση Βιβλιοθήκης της Βουλής, Αθήνα 1971 Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος. Πρακτικά της Γ΄ των Ελλήνων Εθνοσυνελεύσεως επαναλαμβανούσης τας εργασίας της εν Ερμιόνη.

Βιβλία Αντωνίου Δαυίδ, «Η Εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση 1821 - 1827», τ. Α΄ και Β΄, Έκδοση Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2002. Δημαράς Αλέξης, «Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε», Τόμος Α΄- 1973, Τόμος Β΄- 1974, Αθήνα. Ευαγγελόπουλος Σπύρος, «Ελληνική Εκπαίδευση», Τόμος Α΄, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998. Ησαΐας Αγγ. Ιωάννης, «Η Γ’ Εθνοσυνέλευση – κατ’ επανάληψιν - στην Ερμιόνη και οι ιστορικές πτυχές της», Έκδοση Δήμου Ερμιονίδας, Αθήνα 2017. Μάλλωσης Ηρ. Ιωάννης, «Η εν Ερμιόνη Γ’ Εθνοσυνέλευσις», Αθήναι 1930. Σπετσιώτης Μ. Γιάννης, «Η Γ’ Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων στην Ερμιόνη», Περιοδ. «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», τ. 20 – Μάιος 2017. Τζάνη Μαρία - Παμουκτσόγλου Τασία, «Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα», Αθήνα 1998. Χατζηστεφανίδης Δ. Θεοφάνης, «Ιστορία της Νεολληνικής Εκπαίδευσης» (1821-1986), Εκδόσεις Δημ. Παπαδήμα, Αθήνα 1990.

Έγγραφα «Προς τα διωρισθέντα μέλη της εννεαμελούς επιτροπής, υπ’ αριθμ. 42». «Προς τους Σεβασμιωτάτους αγίους αρχιερείς…, υπ’ αριθμ. 47». «Αναφορά αρχιερέων» (τομ. Η’ σελ. 146-150), Έκδοση Μάμουκα. «Προς τον σοφόν Αδαμάντιον Κοραήν», υπ’ αριθμ. 126. «Προς απάσας τας κατά την Ευρώπην φιλελληνικάς εταιρείας, υπ’ αριθμ. 157». «Προς τους κυρίους αδερφούς Ζωσιμάδων, υπ’ αριθμ. 170».

ερμιόνη 21

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

Στέφος Αλεξανδρίδης Ο φωτογράφος του δρόμου, ο φωτογράφος της ασπρόμαυρης φωτογραφίας, της χειροποίητης μαστοριάς! Αντίδοτο στον χρόνο, τη φθορά, τον θάνατο είναι η μνήμη και η τέχνη. Μια από τις τέχνες είναι και η φωτογραφία. Η φωτογραφία συγκρατεί την κίνηση του λεπτού. Αποτελεί εικόνα πολύπτυχη, αισθητική ενώ εκπέμπει νοήματα, είναι έτσι κι αλλιώς μια πολύ δυνατή γλώσσα. Δεν είναι ζωγραφική αλλά είναι η συνέχειά της και το αποτέλεσμα είναι ποιητικό. Φως και σκιά, διαβαθμίσεις του γκρι• αποτελεί μια μορφή διήγησης που κάποιες φορές είναι προτιμότερη και αμεσότερη από την ίδια την αφήγηση. Επίσης αποτελεί μια αυθόρμητη παρόρμηση, μια αέναη οπτική εγρήγορση που συλλαμβάνει τη στιγμή και την αιωνιότητά της, καταγράφοντας τα συναισθήματα και τον αυθορμητισμό, εξασφαλίζοντας έτσι τις αναμνήσεις. Οι εικόνες αντανακλούν μαγεία, και πέρα από τη διείσδυση του φωτογραφικού φακού και την ύλη του φωτογραφικού χαρτιού, η αποτύπωσή τους αποτελεί μεγάλη στιγμή καλλιτεχνικής δημιουργίας .

…Σ’ αυτήν εδώ τη γειτονιά ας ήμουν φωτογράφος, να υπηρετώ την ομορφιά με τέχνη και με πάθος….1 Ακριβώς, με τέχνη και πάθος ασκούσε το επάγγελμά του ο Στέφος Αλεξανδρίδης, ο φωτογράφος της επαρχίας μας που συμπληρώνει εννέα χρόνια απουσίας (Φλεβάρης του 2009). Γεννήθηκε στις Σπέτσες το 1926, από πρόσφυγες γονείς, σε μια οικογένεια με παράδοση στην τέχνη της φωτογραφίας. Υπηρέτησε την έβδομη τέχνη για πενήντα περίπου χρόνια, με ζωντάνια, κέφι, μεράκι, επαγγελματισμό.

Στο λιμάνι: Γιάννης Σαλαμούρης, Κώστας Δημαράκης, Στέφος Αλεξανδρίδης

Σ’ αυτήν εδώ τη γειτονιά σ’ αυτά εδώ τα μέρη ο φωτογράφος θα ’πρεπε να ήτανε ξεφτέρι, να ’ταν τεχνίτης μερακλής κι απ’ ομορφιά να ξέρει… Πέρα από ξεφτέρι, τεχνίτης και μερακλής, ήταν χαμογελαστός, χωρατατζής, αυθόρμητος, πηγαίος, ανήσυχος ως άνθρωπος. Ασχολήθηκε με τον ανθηρό τότε κινηματογράφο και συνεργάστηκε με τον Μήτσο Πάλλη και τον Γιάννη Σαλαμούρη, φέρνοντας ταινίες που παίζονταν στους κινηματογράφους της Ερμιόνης και του Κρανιδίου. Σύντροφος παντοτινός του η φωτογραφική μηχανή! Με την τσάντα του γεμάτη, κρεμασμένη στον ώμο, τη φωτογραφική μηχανή του στο λαιμό και αργότερα, ακολουθώντας την εξέλιξη

1. Ντίνος Χριστιανόπουλος, «Ο φωτογράφος».

22 ερμιόνη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ της εποχής, και την κάμερα. Φρουρός της ελπίδας, κλέφτης στιγμών, ήταν σε ετοιμότητα πάντα να καταγράψει, να αποτυπώσει. Μαυρόασπρες φωτογραφίες αυθόρμητες ή και στημένες, κάποιες φορές και σκηνοθετημένες, ωστόσο, ποτέ επιτηδευμένες. Τραβούσε την επιλεγμένη στιγμή και υπήρχαν φορές που αναζητούσε το ευτράπελο και το ευφάνταστο. Φωτογράφιζε την ώρα της δουλειάς, στις γιορτές, στα πανηγύρια, τα κοινωνικά γεγονότα, γάμους, αρραβώνες, βαφτίσεις και κηδείες. Φωτογράφιζε στις εκδρομές και στα προσκυνήματα, τα γλέντια και στους περιπάτους, στις μαθητικές γιορτές και παρελάσεις, αλλά και τα φυσικά φαινόμενα, τις πλημμύρες, το περιβάλλον. Έψαχνε, «κυνηγούσε» να βρει την «αλήθεια», τη στιγμή, όπλιζε τη μηχανή του και «σημάδευε». Ακουγόταν το κλικ της μηχανής του. Στα διαφορετικά «κλικ» του, παγίδευσε εικόνες, πρόσωπα, τοπία και τόπους. Αποτύπωσε την καθημερινότητα, τις ρυτίδες του μόχθου, της σκληρής δουλειάς, που οργώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο και πέρασε στην αιωνιότητα ένα χαμόγελο, ή μία έκφραση στιγμής. Φωτογραφίες ανθρωποκεντρικές που εικονίζονται πρόσωπα σκαλισμένα από τον χρόνο. Ο χρόνος «γλύπτης των ανθρώπων παράφορος», όπως τον είδε ο Ελύτης, χέρια με ρόζους, δουλεμένα στη γη ή τη θάλασσα. Στην έκφρασή τους, στη στάση του σώματός τους αναζητούσε στοιχεία από τις ζωές τους. Αναζητούσε την καθαρότητα, την απλότητα, τη χαρά. Απαθανάτισε επαγγελματίες, τεχνίτες και κάποτε μέσα σ’ αυτούς και τον εαυτό του. Στο εικαστικό του έργο κυριαρχούν τα χαμόγελα, αλλά και το τυχαίο που παίζει σημαντικό ρόλο. Μας κληρονόμησε τη φωτογραφική ξενάγηση της ζωής, με τον πολιτισμό του τόπου να απεικονίζεται ζωντανός. Οι φωτογραφίες του έμειναν ως τεκμήρια μιας κοινωνικής και ανθρωπολογικής πραγματικότητας. Μέσα από εκεί αναδύονται χαρές, λύπες, πόνοι, ιστορίες και βιώματα. Τις εμφάνιζε μόνος του στον σκοτεινό θάλαμο. Τις ταξινομούσε με μεγάλη επιμέλεια κατά γειτονιές, κατά χωριά, τις μοίραζε, με τις φωτογραφίες του να αποτελούν οδοιπορικό της ίδιας της ζωής της επαρχίας μας. Δεν έκλεβε δύο στιγμές και μετά εξαφανιζόταν, δεν ήταν ένας απλός θεατής, ήταν παρών σε όλα τα στάδια της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής, συμμετέχων και ταυτιζόμενος. Βλέποντας τις φωτογραφίες του ανακαλείς καταστάσεις του παρελθόντος, περιστατικά, συναισθήματα που χάθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Απεικονίζουν με εκφραΜαντράκια: Στο μπαλκόνι του σπιτιού της Λουλουδίας Λιναρδοπούλου, όπου σήμερα στεγάζεται η Αδελφότητα Κυριών στική πυκνότητα τη ζωή μιας άλλης εποχής, ανοίγουν Ερμιόνης «Αγ. Ιωάννης ο Ελεήμον» έναν άλλο διάλογο. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός φωτογραφιών από το φωτογραφικό του αρχείο, που δώρισε στον Δήμο μας πρόσφατα αξιοποιήθηκε, αρχειοθετήθηκε, ομαδοποιήθηκε κάτω από την επιμέλεια και τον σχεδιασμό της Μαντώς Κομμά και έχει μετατραπεί σε πόλο έλξης της Δημοτικής μας Κοινότητας. Στη βιτρίνα του φωτογραφείου του στο Κρανίδι, ταξινομούσε αντιπροσωπευτικά την επικαιρότητα και τη διάνθιζε με ολιγόλογα, εύστοχα, χιουμοριστικά σχόλια. Ο Στέφος εξακολουθούσε να εργάζεται ποικιλότροπα ως τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, παρακολουθώντας τη φωτογραφική τέχνη και την εξέλιξή της στον χρόνο, τραβώντας χρωματιστές φωτογραφίες καθώς και βίντεο. Για κάποιο διάστημα, μεγέθυνε τις μικροφωτογραφίες του και «έπιανε» τις γειτονιές σπίτι το σπίτι, ανακαλώντας τις μνήμες των ανθρώπων, πουλώντας τες στην τιμή των 5 δραχμών. Μας άφησε σημαντικές πληροφορίες, ένα αρχείο πλούσιο με πολυποίκιλη θεματολογία και ιστορική αξία. Οι φωτογραφίες του αποτελούν για όλη την επαρχία μας ασπρόμαυρες φωτογραφικές καταγραφές. Το φωτογραφικό οδοιπορικό του αντιστοιχεί σε δεκαετίες που αποτελούν αντικείμενο μελέτης της τότε κοινωνικής πραγματικότητας. Το αρχείο του, των πολλών χιλιά-

ερμιόνη 23

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ δων φωτογραφιών, κληρονόμησε στη μορφή των φιλμς ο Σπύρος Ζόγκας, πολύτιμος συνεργάτης του Στέφου από τα νεανικά του χρόνια. Θεωρώ πως η ευθύνη της διάσωσης και ανάδειξής τους ανήκει στον Δήμο μας και στους πολιτιστικούς φορείς της πόλης. Η δική μου συγκίνηση δεν περιγράφεται όταν τις συλλέγω, τις σκανάρω, τις ξεχωρίζω, τις παραθέτω ανάμεσα στα κείμενα του περιοδικού μας, διανθίζοντάς τα. Φωτογραφίες ξεθωριασμένες, λεκιασμένες, με σκισίματα ή τσακίσματα, κορνιζαρισμένες ή όχι. Πολλές από αυτές φέρουν, εκτός από την ημερομηνία και αναμνηστικές λεζάντες ή οπισθογραφήματα, έμμετρα τετράστιχα. Όλα τούτα αποτελούν εικονογραφικό υλικό, παρακείμενο ενός κειμένου. Στις μέρες μας η τέχνη της φωτογραφίας με την ψηφιακή τεχνολογία, μας παρέχει απεριόριστες δυνατότητες, καθώς παρουσιάζει τεράστια εξέλιξη, με τη συνήθεια της φωτογράφισης διαδεδομένης σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και σε κάθε ηλικία. Παρόλα αυτά σταματήσαμε να τυπώνουμε στο χαρτί, σταματήσαμε να καταχωρούμε σε φωτογραφικά άλμπουμ. Και εδώ ας αναφέρουμε τους φωτογράφους της επαρχίας που κανένας τους δεν υπάρχει πια. Ο Στέφος Αλεξανδρίδης, ο Ανάργυρος Μπόλλας, ο Γιάννης Σακελλαρίου, ο Σώτος, ο Ιωάννης Γεωργιάδης, ο Γεώργιος Ελένης, ο Μπαρμπαγιάννης ήσαν φωτογράφοι του δρόμου, μιας εποχής όλοι τους, παρόντες για να καταγράψουν με τη μηχανή τους ποιοτικές ασπρόμαυρες εικόνες και να κάνουν κάποιους ανθρώπους διατηρητέες μορφές. Οι φωτογραφίες τους εμπεριέχουν αξίες. Ένα αρχείο πολύτιμο για συνδιαλλαγή με την ιστορία του τόπου, ένα πολιτιστικό ντοκουμέντο. Ας προβληματιστούμε για την καλύτερη αξιοποίησή του. Με το προσωπικό του ύφος ο καθένας και τη δική του προσωπική και επαγγελματική διαδρομή, καθρέφτισαν το φιλότιμο, την ντομπροσύνη, την απλότητα, την εντιμότητα, την εγκαρδιότητα, την αλληλεγγύη, την ολιγάρκεια, την αμεσότητα, την κομψότητα. Αιχμαλώτισαν μεμονωμένους ανθρώπους ντυμένους στην «πένα» ή συντροφιές σε ανθρώπινες στιγμές• τα γλέντια τους, τον τρόπο ζωής, τα έθιμα. Τις μικρές στιγμές της καθημερινότητας και της αρμονίας που ζούσαν με τις παραδόσεις. Ο μόχθος μαζί με το κρασί, τον χορό, το ξεφάντωμα. Η ευκαιρία της ζωής των ανθρώπων για εξαγνισμό, σε όσα τους πόνεσαν, σε όσα τους κούρασαν. Κατέγραψαν προσωπικές στιγμές, τυχαία γεγονότα, απαθανάτισαν το τρέξιμο του χρόνου, παγώνοντας στιγμιότυπα της μικρής και φευγαλέας ζωής. Οι φωτογράφοι μας, οι «κυνηγοί της αλήθειας», οι «ιχνηλάτες» της ομορφιάς του τόπου μας…

25-12-1960, Ο Στέφος ανάμεσα σε μια νεανική συντροφιά: Μαρία Μαρουλά, Χαριτίνη Σπετσιώτου, Αρχώ Σταματίου, Αναστασία Δημαράκη, Μαρία Χόντα

24 ερμιόνη

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓ. ΗΣΑΪΑΣ

Ο μάρτυρας Άγιος Ισίδωρος ο εκ Χίου Στο βιβλίο «Το προσκύνημα της Ερμιονίδος - Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων Ερμιόνης»,1 έχει τεθεί φωτογραφία ενός ερειπωμένου εξωκκλησιού του Αγίου Ισιδώρου, που ανήκει στη Μονή των Αγίων Αναργύρων «παλαιόθεν», χωρίς να υπάρχει κάποια ιστορική αναγραφή ή κάποια άλλη ενημερωτική αναφορά. Επιπλέον, είχα πληροφορηθεί από την αοίδιμο Άννα Σκλαβούνου, Γραμματέα της Κοινότητας και μετέπειτα Δήμου Ερμιόνης ότι κάποια περιοχή - τοποθεσία προς το Καταφύκι της Ερμιόνης φέρει την ονομασία Άη Σίδερης, ονομασία προερχόμενη από ένα άλλο ερειπωμένο εκκλησάκι του Αγίου Ισιδώρου. Μάλιστα το ανέφερα, χωρίς να έχω κάποια άλλη συγκεκριμένη πληροφόρηση, στο πρωτόλειο συγγραφικό πόνημά μου, με τον τίτλο «Οδοιπορικό στην ιστορία και χωρογραφία του Δήμου Ερμιόνης».2 Το προαναφερόμενο και γκρεμισμένο εξωκκλήσι πληροφορήθηκα κατά το παρελθόν ότι βρίσκεται στον χωματόδρομο με κατεύθυνση προς το Καταφύκι, και στην περιοχή που οδεύεις δεξιά για την «Ξύριζα», στην ανηφορική πλευρά προς το Μαυροβούνι. Εκτός των άλλων, στην Ερμιόνη υπήρχε μια οικογένεια με το επώνυμο Σιδέρης (τέσσερα αδέλφια), που κάποιοι απ’ αυτούς είχαν τον ανεμόμυλο για το άλεσμα Οι Άγιοι Ισίδωροι Ερμιόνης (φωτο ΓΛΥΚΑΣ) του σταριού, ώστε να εξαχθεί το αλεύρι. Η ονομασία του επωνύμου πιθανότατα προερχόταν από τον Άη Σίδερη, με μεταφορά του τονισμού στην παραλήγουσα. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον διάβασα το άρθρο του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη, με θέμα «Οι Άγιοι Ισίδωροι Ερμιόνης» στο περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα».3 Σήμερα το άλλοτε ερειπωμένο εκκλησάκι έχει επανοικοδομηθεί με τη μέριμνα της Σεβαστής Καθηγουμένης της Μονής Αγίων Αναργύρων Ερμιόνης και την οικονομική βοήθεια κάποιας δωρήτριας. Μελετώντας περισσότερο το θέμα του Αγίου Ισιδώρου κατέληξα ότι ο Άγιος Ισίδωρος στα δύο εκκλησάκια της Ερμιόνης πιθανότατα να είναι ο «Μάρτυρας» ο εκ Χίου, που μαρτύρησε στη Χίο κατά τον διωγμό του Αυτοκράτορα Δεκίου (249 μ.Χ. έως 251 μ.Χ.). Στην άποψη αυτή οδηγήθηκα ακολουθώντας την παρακάτω συλλογιστική πορεία. Στο βόρειο λαμπά (πλαϊνό τοίχωμα) του παραθύρου της κόγχης του Ιερού Βήματος της Παναγίας Πρωτοθρόνου Χαλκείου της κεντρικής Νάξου, βρίσκεται εικονογραφημένο το στηθάριο (προτομή) του Αγίου Ισιδώρου του εκ Χίου (του Αιγυπτίου) με ελαφρώς κόκκινα και σγουρά μαλλιά, σκούρο χρώμα προσώπου και χαρακτηριστικά αφρικανικά, που θυμίζουν την καταγωγή του, σύμφωνα με την ασματική ακολουθία «Αιγύπτου ο γόνος» και «της Αλεξάνδρου το θρέμμα, το καύχημα της Αιγύπτου».4 Η τοιχογραφική αυτή απεικόνιση με την προαναφερόμενη μορφή είναι μοναδική εικονογραφική παράσταση στον Χριστιανικό κόσμο, χρονολογημένη τον 6ο με 7ο αιώνα. Μάλιστα παρουσιάζει 1. Α. Θ Γκάτσος - Γ. Α. Προκοπίου - Ι. Π. Γκερέκος, «Το προσκύνημα της Ερμιονίδος - Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων Ερμιόνης», σελ. 78.

2. Ησαΐας Αγγ. Ιωάννης, «Οδοιπορικό στην ιστορία και χωρογραφία του Δήμου Ερμιόνης», σελ.158.

3. Σπετσιώτης Μ. Γιάννης: «Οι Άγιοι Ισίδωροι Ερμιόνης», Περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», τεύχος 11, σελ.12 - 13.

4. Ζίας Νικόλαος, «Βυζαντινή Τέχνη στην Ελλάδα, Νάξος», σελ. 36 - 37.

ερμιόνη 25

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓ. ΗΣΑΪΑΣ απόκλιση εντονότερη από τη συνηθισμένη εικονογραφία, όπου το κεφάλι του Αγίου δεν προσιδιάζει με την περιγραφή της «Ερμηνείας της ζωγραφικής τέχνης», που αναφέρει τον μάρτυρα «νέον αρχιγένη (με χνουδωτά-εφηβικά γένια)», και «όμοιον Αρτεμίωι», έχοντας δηλ. τον προσωπογραφικό τύπο του Χριστού.5 Επίσης τοιχογραφία με ολόσωμο τον Άγιο έχει διασωθεί στον τοίχο, αριστερά του Ιερού Βήματος στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο Νάξου, άνωθεν του χωριού Κεραμίου Τραγαίας, χρονολογημένη το β΄ μισό του 13ου αιώνα6 και τον Μάρτυρα σε διαφορετική εικονογραφία (ολόσωμο) με λιγοστά γένια. Επιπροσθέτως, στη Νάξο συναντούμε και άλλα πέντε παρεκκλήσια αφιερωμένα στον Μάρτυρα Άγιο Ισίδωρο, ως «νέον αρχιγένη (με χνουδωτά - εφηβικά γένια)» και «όμοιον Αρτεμίω». Ο Άγιος Ισίδωρος ο Αιγύπτιος, ο εκ Χίου, καταγόταν από ειδωλολατρική και αρχοντική οικογένεια της Αλεξάνδρειας και υπηρέτησε ως αξιωματούχος του ρωμαϊκού στόλου, την εποχή του Αυτοκράτορα Δεκίου (249 μ.Χ. έως 251μ.Χ.). Ήταν ανήσυχο πνεύμα και, επειδή δεν τον κάλυπτε η θρησκεία των ειδώλων, αναζήτησε την αλήθεια στο πρόσωπο του Χριστού. Κάποτε ο Ισίδωρος με τη μοίρα του ρωμαϊκού στόλου βρέθηκε στο νησί της Χίου, όπου εγκολπώθηκε τον Σωτήρα Χριστό. Σε κάποια χρονική στιγμή ο ειδωλολάτρης Ναύαρχος Νουμέριος πληροφορήθηκε ότι ο νεαρός Ισίδωρος έγινε Χριστιανός. Αμέσως συνελήφθη και οδηγήθηκε ενώπιον του Νουμερίου. Στις προσπάθειες του Ναυάρχου για αποκήρυξη του Χριστού ο Άγιος Ισίδωρος απάντησε αρνητικά και οδηγήθηκε στις φυλακές. Στο τέλος, μη μπορώντας να τον πείσει ούτε ο πατέρας του, που κατέφθασε στη Ο Άγιος Ισίδωρος ο εκ Χίου - Αιγύπτιος Χίο, τον παρέδωσε ο ίδιος στον Νουμέριο να τον θανατώσει. Τότε εκείνος τον βασάνισε σκληρά και στο τέλος τον αποκεφάλισε. Με τον ενταφιασμό του σκηνώματος του μάρτυρα Ισιδώρου συνδέεται και το μαρτύριο της Αγίας Μυρόπης,7 που κατόρθωσε να τον ενταφιάσει με τιμές στη Χίο. Η μνήμη του μάρτυρα Ισιδώρου εορτάζει στις 14 Μαΐου. Η λατρεία του Αγίου είναι διαδεδομένη στον χώρο του Αιγαίου και λιγότερο γνωστή στα ανατολικά παράλια της Πελοποννήσου, αλλά περισσότερο στη Νάξο. Αυτό οφείλεται στο ότι ήταν ο παλαιότερος αλλά και πιο αγαπητός μάρτυρας στον γεωγραφικό αυτό χώρο, ως προστάτης των ναυτικών σε όλη τη Μεσόγειο,8 αλλά και των γεωργών και των ασθενικών παιδιών. Συνάμα, το κοινό όνομά του ως «Άη Σίδερος» στη Νάξο και στον ευρύτερο ελληνικό χώρο συνδέθηκε παρετυμολογικά με το ουσιαστικό σίδηρος(σίδερο) και έτσι, εάν γεννιόταν ένα παιδί ασθενικό το ονομάτιζαν Σιδερή, γιατί ο Άγιος Σίδερος «σιδερώνει» (δυναμώνει - ενισχύει) τα παιδιά και τους ασθενείς, δεσμεύοντας τα κακά. Στη Νάξο έλεγαν «τα παιδιά τα πάνε στον Άη Σίδερο ή Άη Σίδερη στο χωριό Μονοίτσια για να τα σιδερώσει, να μη ξαναρρωστούνε». Για τούτο στους ασθενείς εύχονταν να είναι «σιδερένιοι», συνδέοντας την ευχή της αποθεραπείας με τον Άγιο Ισίδωρο ή Άη Σίδερο (Σίδερη) και όχι με το μέταλλο, το «σίδηρο».

5. ο.π. σ.37.

6. Ζίας Νικόλαος, «Βυζαντινά Μεσαιωνικά και Νεώτερα Μνημεία Νήσων Αιγαίου», «Αρχαιολογικόν Δελτίον, τ. ΚΗ (1973) / Χρονικά, σελ.552.

7. Η Αγία μάρτυς Μυρόπη ή Μερόπη γεννήθηκε στην Έφεσο. Σύμφωνα με την παράδοση, στην προαναφερόμενη πόλη επισκεπτόταν τον τάφο της Αγίας Ερμιόνης, θυγατέρας του Αγίου Φιλίππου και έπαιρνε το μύρο, που ανέβλυζε από το σημείο εκείνο και το μοίραζε για ευλογία στους χριστιανούς. Ο πατέρας της απεβίωσε νωρίς και μαζί με την χιώτικης καταγωγής χριστιανή μητέρα της εγκαταστάθηκαν στη Χίο επί των ημερών του αυτοκράτορα Δεκίου. Εκτός των άλλων, η Αγία ενταφίασε στο νησί το σώμα του νεαρού μάρτυρα Ισιδώρου με τις πρέπουσες τιμές, αλλά η ενέργειά της αποκαλύφθηκε και η ίδια δοκιμάστηκε σκληρά από τον Νουμέριο, ώσπου τελικά παρέδωσε την αγία της ψυχή στον Θεό. Η μνήμη της ενδόξου πρωτομάρτυρος γυναικός της νήσου Χίου Αγίας Μυρόπης ή Μερόπης τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία μας στις 2 Δεκεμβρίου. (Χαλκιά – Στεφάνου Πόπης, «Οι Άγιοι της Χίου», Εκδόσεις Επτάλοφος, Β΄ Έκδοση, Αθήναι 2008).

8. http://www.agioi-isidoroi.gr.

26 ερμιόνη

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓ. ΗΣΑΪΑΣ Ο Άγιος Ισίδωρος, εκτός των άλλων, είναι πολιούχος της Χ ίου και προστάτης όχι μόνο των ασθενούντων, των ναυτικών και αγροτών, αλλά και των αρτοποιών. Μ άλιστα, οι Χ ιώτες έχτισαν τον 5ο αιώνα μ.Χ. πάνω στον τάφο του μια περικαλλέστατη τρίκλιτη βασιλική, ενώ οι πιστοί σ’ όλο τον αιγαιοπελαγίτικο χώρο πρόσφεραν και προσφέρουν τάματα στον Άγιο Ισίδωρο για να είναι «σιδερένιοι» (υγιέστατοι), όπως συνηθίζουν να λένε. Πολυάριθμα είναι τα θαύματα, που με τη χάρη του Χριστού μας επιτελεί ο Άγιος στους αναξιοπαθούντες και ευλαβείς Χριστιανούς. 9 Ε πίσης στη Ν άξο είχε κτιστεί ένας μεγαλοπρεπέστατος ναός, αφιερωμένος στον Άγιο Ισίδωρο (Άη Σίδερο) τον εκ Χίου, στη πλαγιά του υψώματος «Ράχη», κοντά στο χωριό Μονοίτσια Τραγαίας (κεντρικής Νάξου). Ο ναός αυτός έχει διαστάσεις 10,90 μ. × 15,50 μ. και είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική, χωρισμένη με πεσσοστοιχίες. Ολόγυρα από την εκκλησία υπήρχε εκκλησιαστική παροικία (στο παρακείμενο μικρό χωριό Μονοίτσια), όπου κατοικούσαν οι εξαρτώμενοι από τον μεγαλοπρεπή αυτό ναό, που είχε μεγάλη κινητικότητα από τη συρροή πιστών. Σήμερα η βασιλική αυτή είναι ερειπωμένη με κατακρημνισμένη την οροφή.10 Η Ερμιόνη όντας περισσότερο ναυτική κωμόπολη, δεμένη από το απώτερο παρελθόν άρρηκτα με τη θάλασσα, είχε επικοινωνία με τα Κυκλαδονήσια και ιδιαίτερα με τη Νάξο, γιατί εκεί κατέφευγαν Ερμιονίτες με αλιευτικά σκάφη, για να εργαστούν στους ψαρότοπους και χταποδότοπους των νησιών. Επιπλέον, οι Ερμιονίτες σφουγγαράδες, εδώ και πολλά χρόνια, με κάπως μεγάλα ψαροκάικα και βάρκες «παπαδιές» έφθαναν με αρκετές δυσκολίες στους σφουγγαρότοπους της Χίου και σε άλλα νησιά των Δωδεκανήσων, κυρίως ανοιξιάτικους και θερινούς μήνες, για μαζέψουν με το γυαλί και τις κατσάρες (καμάκια με μακρύ κοντάρι), το θαλάσσιο σφουγγάρι, που είχε μεγάλη αξία παλαιότερα. Μια δύσκολη περιπέτεια είχαν στη Χίο τον Μάρτιο του 1956 δώδεκα άτομα (σφουγγαράδες) από την Ερμιόνη, που περιγράφεται από την Παρασκευή Σκούρτη στο περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα».11 Η προσωρινή διαμονή παλαιότερα στο νησί της Χίου των εργαζομένων Ερμιονιτών ψαράδων,

εκεί όπου κτίστηκε τον 5ο αιώνα μ.Χ. πάνω στον τάφο του Αγίου Ισίδωρου η τρίκλιτη βασιλική, συνέβαλε στο να γίνουν γνωστά τα πολυάριθμα θαύματα που επιτελούσε ο Άγιος στους πιστούς. Για τούτο, πιθανότατα θεώρησαν ευλογία να μεταφέρουν τη λατρεία του μάρτυρα στην Ερμιόνη και να κτίσουν τα δύο εκκλησάκια, κοντά στη Μονή των Αγίων Αναργύρων και στο Καταφύκι. Με αυτό το σκεπτικό έγινε πιθανότατα γνωστή η ύπαρξη του Αγίου Ισιδώρου του εκ Χίου στην Ερμιόνη και έτσι καθιερώθηκε στο απώτατο παρελθόν προστάτης των αναξιοπαθούντων, των ασθενούντων και εμπερίστατων ευλαβών Χριστιανών και κυρίως των ασθενικών παιδιών σε χαλεπούς και δυσχείμερους καιρούς. Ο προαναφερθείς άγιος, γνωστός και ως Άη Σίδερος ή Άη Σίδερης, είναι διαφορετικός από τον Άγιο Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη, έναν σπουδαίο θεολόγο από το Πηλούσιο της Κάτω Αιγύπτου που έζησε περί το 360 μ.Χ. και συγκέρασε αρμονικά την «εν Χριστώ» άσκηση με τη ζωντανή Θεολογία. Συνάμα, αναδείχθηκε ηγούμενος σε Μονή του ομώνυμου Όρους Πηλουσίου (ονομασία της περιοχής που αντιστοιχεί με το σημερινό Πορτ-Σάιντ). Ο προαναφερθείς άγιος εορτάζει στις 4 Φεβρουαρίου. Επιπλέον, υπάρχει στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τρίτος Άγιος Ισίδωρος, Επίσκοπος Σεβίλλης της Ισπανίας, που γεννήθηκε μεταξύ των ετών 565 μ.Χ. - 570 μ.Χ. στην Καρθαγένη της Ισπανίας (πριν από το Σχίσμα). Διακρινόταν για την πολυμάθεια και τις γνώσεις του, ενώ τα κηρύγματά του συνοδεύονταν συχνά από θαύματα. Συμπερασματικά και με βάση όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία, θεωρούμε πιθανότερο ότι η διάσωση της ονομασίας Άη Σίδερης, γνωστός στην Ερμιόνη ακόμη και στα χρόνια καθόδου των Αρβανιτών στην περιοχή μας (Σιν Σίδερι η ονομασία στα αρβανίτικα), οδηγεί τη σκέψη μου περισσότερο στον Άγιο Ισίδωρο τον εκ Χίου μάρτυρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να εορτάζονται στον ίδιο ναό και οι δύο ομώνυμοι άγιοι σε διαφορετική ημερομηνία. Μάλιστα σε κάποια παρεκκλήσια, που δεν έχουν συγκεκριμένα ιστορικά στοιχεία, ορθά επιλέγεται να εορτάζεται το πρώτο δίδυμο των Αγίων Ισιδώρων στον ίδιο ναό.

9. http://www.saint.gr/4017/saint.aspx.

10. Δημητροκάλλη Γεωγίου, «Η βασιλική του Αγίου Ισιδώρου στην Τραγαία Νάξου, Ε.Ε.Κ.Σ., τ. ΙΕ’ 1994, σελ. 247, 250 251, 252 - 254.

11. Σκούρτη Παρασκευή, «Η Αγία Ερμιόνη της Χίου… σώζει», Περιοδικό «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», τεύχος 17, σελ. 32-33.

ερμιόνη 27

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

Χαρακτήρες και συνήθειες μιας άλλης εποχής: Η παραγγελιά Όλοι θυμόμαστε τον Λάμπη Π. Παυλίδη που έφυγε από κοντά μας πριν από τρία χρόνια. Ο συμπατριώτης μας ο Λάμπης, σ’ όλη του τη ζωή υπήρξε ακούραστος εργάτης και αθεράπευτος εραστής της θάλασσας, άκουσε τη φωνή της, αφουγκράστηκε την ανάσα της, γοητεύτηκε από τη δύναμή της, φοβήθηκε το θυμό της, έμαθε όσο λίγοι τα μυστικά της. Ο Λάμπης είχε την πρόνοια και το χάρισμα να καταγράφει με τον δικό του ανεπιτήδευτο τρόπο τις θαλασσινές του θύμησες, τις γλυκές περιπέτειες, που σημάδεψαν την ποτισμένη με αλμύρα ζωή του. Όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενο τεύχος μας, η οικογένειά του (η αγαπημένη του σύζυγος Μαρία και τα παιδιά του) είχαν την καλοσύνη να μας παραχωρήσουν μερικά από κείμενά του για δημοσίευση. Τους ευχαριστούμε και πάλι θερμά για την ευγενική τους προσφορά και με ιδιαίτερη χαρά αλλά και σεβασμό στη μνήμη του, δημοσιεύουμε ένα ακόμα από τα κείμενά του.

∑ Ε ίχα μεγαλώσει πια, ήμουν γύρω στα δεκαπέντε και είχε αρχίσει να με τραβάει η γειτονιά μου, τα Μαντράκια. Εκεί που όλοι οι μεγαλύτεροι από εμένα ζούσαν και περνούσαν το μεγαλύτερο μέΣτην ταβέρνα: Γιώργος Κουτούβαλης, ρος της ημέρας, όταν δεν έλειπαν στο τρίμηνο ή επτάμηνο ταξίδι τους Γιάννης Σπετσιώτης, Σταμάτης Αραπάκης, Γιάννης Σκούρτης. Όρθιος ο Μανόλης Νοταράς στα διάφορα μέρη της Ελλάδας, για τον αγώνα της επιβίωσης. Καμιά δεκαριά βάρκες στη σειρά για πλύσιμο ή βάψιμο, ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε μιας. Δίπλα στη βάρκα του πατέρα μου η βάρκα του Λάζαρου Δράκα, πιο κει του Τάσου Γκολεμά και του Μανώλη Νοτταρά, κάτω από το σπίτι τους ακριβώς του Μερκούρη Σαρρή και του μπαρμπα-Προκόπη Φολόκα. Κάτι σιγοκουβέντιαζαν αυτοί οι τρεις. Εγώ, όχι ότι κρυφάκουγα, αλλά ήταν η ώρα για το κατοστάρι στην ταβέρνα του μπαρμπα-Αντρέα Τσέλλου.

- Ρ ε Κ ολινέκααα! βάζει μια φωνή ο Κ οβόλος. Ο Κ ολινέκας είχε τη βάρκα του στη στεριά κάτω από το σπίτι του και δίπλα του αραγμένη η βάρκα των Κοκνιτσαίων, του Μίμη, Κοσμά και Τζώρτζη.

-Τι είναι ρε Κοβόλο; -Τάξε μου, αλλιώς δε σου λέω.

-Ένα κατοστάρι με μεζέεεε!

-Τι λες ρε μάγκα, τέτοιο νέο που θα σου πούμε με ένα κατοστάρι; -Κοίτα Κοβόλο, πάνε να μας ρίξουνε, λέει ο Τσετσέρης.

-Τάξε μου, γιατί αλλιώς εσύ θα χάσεις, δε θα μάθεις… Στο τράβηγμα της βάρκας: -Μια οκά ρε Κοβόλο, είσαι ευχαριστημένος; Πέτρος Προκοπίου και Κυριάκος Σκούρτης -Έλα στον μπαρμπα-Αντρέα, να σου πωωω. Σμίξανε εκεί, ήσαν κι άλλοι μέσα.

-Άντε ρε Κοβόλο πες μου, γιατί με τρώει η περιέργεια. Ο Μούκας κάτι είχε υποψιαστεί και κρυφογέλαγε:

28 ερμιόνη

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ -Άντε ρε Μανώλη, πες το του ανθρώπου, θα γεννήσουμε αγγάστρωτα, συμπληρώνει ο Μουράλιος.

-Παράγγειλες βάρκα; Καλορίζικη ρε Κολινέκα! Ο Νίκος μπερδεύτηκε: -Ευχαριστώ, ρε Κοβόλο.

-Τι διάλο ρε, παράγγειλες βάρκα και το έμαθες από άλλους; Ακολούθησαν τσουγκρίσματα, πειράγματα, ευχές.

-Πόσα ποδάρια την παράγγειλες; -Δέκα εφτά και τρία δάχτυλα λάσκα.

-Μεγάλη πολύ δεν είναι ρε Νόνη; -Εμ, τι μεγάλη είναι ταξιδιάρικη βάρκα; Άσε που προβλέπω και Αφρική φέτος.

-Δέκα εφτά καλή θα ήταν, αλλά και τρία δάχτυλα λάσκα ( 3-4 πόντους περίπου), πολύ μεγάλη θα είναι.

-Εντάξει μωρέ, καλορίζικα και καλά ταξίδια! Ο μπαρμπα-Αντρέας με την ποδιά και το μολύβι στο αυτί δεν προλάβαινε να πηγαίνει κρασί και να το σημειώνει στο χαρτάκι που ήταν πάνω στο τραπέζι.

-Και πότε θα είναι έτοιμη ρε Νόνη; -Σε δυο μήνες μου είπε ο μαστρο-Γιάννης, αλλά τον ξέρουμε όλοι αυτόν. Θα είναι έτοιμη τέσσερεις με πέντε μέρες γρηγορότερα.

-Και πόσο θα κοστίσει μέχρι τη θάλασσα; -Τρία χιλιάρικα μαζί με το άλμπουρο,1 την κουντροκαρένα2 και ένα χέρι μίνιο.

-Εγώ ρε Κολινέκα, θα σου φέρω τα αυγά, πόσα θέλεις, λέει ο Τσετσέρης, τέσσερα φτάνουν; -Ου! Και περισσεύουν. Ο Κολινέκας ήταν ο πιο μερακλής και λεβέντης στη βάρκα, όπως και ο Μανώλης Λακούτσης. Παπούτσι στη βάρκα τους δεν είχε πατήσει.

-Και τα αυγά τι θα τα κάνεις ρε Κολινέκα; λέει κάποιος της παρέας.

-Ε, δεν το ξέρετε; Βάζει τη Μάγδα3 και βγάζει τα κροκάδια, χτυπάει τα ασπράδια κλαπ-κλαπ σ’ ένα πιάτο και τα ρίχνει στην άσπρη μπογιά.

-Γι' αυτό γυαλίζει και δένει η άσπρη μπογιά; -Αμέ, γι' αυτό. Ο Μούκας απαντούσε και ο Κολινέκας τού τα μάζευε και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για ν’ απαντήσει. Κι όσο περίεργο κι αν ακούγεται, ο Νίκος πράγματι έριχνε αυγά στη μπογιά και η βάρκα του ήτανε πάντα σαν φρεσκοβαμμένη.

-Και τι καπάρο4 έδωσες, ρε Νόνη; -Τέσσερα κατοστάρικα και τα υπόλοιπα στην πλώρη, προτού βραχεί.

-Και το μαστορικό; -Θα πάμε μία από αυτές τις μέρες στο Λιμεναρχείο ή στο Τελωνείο να το φτιάξουμε. (Τότε συμβόλαιο ή συμφωνία ήταν ο λόγος, η μπέσα του άντρα. Τα χαρτιά δεν είχαν καμία αξία).

-Ρε Κολινέκα, εκεί στις ελιές που τίναζα είδα δυο φουρκάδες.5 Τι λες, τις θέλεις; -Ρωτάς αν τις θέλω; Και κάνα δυο σκαρμούς6 για τα πλωριά κουπιά. Για τα πρυμνιά έχω βρει. Ό λες οι βάρκες, ταξιδιάρικες ή όχι, είχαν τέσσερα κουπιά (τετράκοπες). Εγώ και δυο φιλαράκια, ο Κολινέκας ο μικρός και ο Τάσος Στα Μαντράκια: Νικολάκης Νόνης, Ανδρέας Βενάρδος, Κοσμάς Κοτταράς, Λάμπης Παυλίδης, Ντανές, καθόμαστε έξω από το μαγαζί και πίναμε γκαζόζα, γιατί λόγω Τζώρτζης Σκούρτης ηλικίας απαγορευόταν. Να και ο μπαρμπα-Σταμάτης ο Αραπάκης, που 1. άλμπουρο: κατάρτι.

2. κουντροκαρένα: μικρό κομμάτι πάνω στην κύρια καρένα που προφυλάσσει.

3. Μάγδα: η αγαπημένη του Κολινέκα.

4. καπάρο: προκαταβολή.

5. φουρκάδες: ξύλα στρογγυλά από ελιά σε σχήμα Υ.

6. σκαρμοί: Υποστηρίγματα που δένονται τα κουπιά.

ερμιόνη 29

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ είχε φύγει από του Αντριανού Γκάτσου και πήγαινε για το σπίτι του, μπέρδευε τα πόδια και πήγαινε μια μπροστά και δύο πίσω. Άκουσε τη φασαρία στο μαγαζί, είχανε αρχίσει να ακούγονται και κάνα δυο τραγούδια και άλλαξε ρότα για εδώ. Είδε τους ανθρώπους, μπήκε μέσα: -Ε! δικοί μου είναι μαθές, μπαίνω κι εγώ. Σηκώθηκαν όλοι: -Έλα μπαρμπα-Σταμάτη, να η καρέκλα! Ποτήρι μπαρμπαΑντρέα και πιρούνι. Έκατσε και ο μπαρμπα-Σταμάτης.

-Βρε Νικολό, ο Μαστρογιάννης στου Αντριανού, μάς είπε ότι αύριο ρίχνει ποδοστάματα7 μαθές, αλήθεια είναι; Έβγαλε από ευκάλυπτο και την καρένα και την κουντροκαρένα. Αύριο κατά τις έντεκα με τον Ντελένια και τον Κοκονίτσα θα είμαστε στα ποδοστάματα.

-Κολινέκα, έτσι κι αλλιώς αύριο άλλος κερνάει, λέει ο Λάζαρος Δράκας. Την άλλη μέρα οι καλεσμένοι του Μαστρογιάννη ήσαν στο μαγαζί του. Ταίριαζε τα ποδοστάματα της πλώρης και της πρύμης στην καρένα για να στήσει στη συνέχεια το σκαρί, τη Η βάρκα «ΕΛΠΙΣ»: Νίκος Νόνης, Τζώρτζης Σκούρτης ραχοκοκαλιά της βάρκας.

-Μαστρογιάννη, θα περιμένουμε πολύ ακόμη; Μαστρογιάνναινα, κάτι έκατσε στο λαιμό μου, θα πνιγώ, ένα ποτήρι νερό, είπε ο μπαρμπα-Γιάννης Ντελένιας. Η γυναίκα του Μαστρογιάννη, η κυρα- Λένη, έφερε ένα δίσκο με μια κανάτα νερό, ποτήρια και μεζέ. Μόνο που το νερό ήταν σκέτο κοκκινέλι.

-Αμάν μάγκα μου και νεκρούς ανασταίνει, λέει ο Ντελένιας ρουφώντας το πρώτο.

-Ναι μαθές, εμείς νερό ζητήσαμε, λέει ο μπαρμπα-Σταμάτης.

-Άσε τ’ αστεία κουμπάρε και δεν το ’χει σε τίποτα να το πάρει πίσω ο Μαστρογιάννης, λέει ο Κοκονίτσας. Κ άπως έτσι γινόταν κάθε παραγγελία βάρκας. Σ τη συνέχεια, αφού τελείωνε ο Μαστρογιάννης τα συμφωνηθέντα και η βάρκα ήταν έτοιμη για τη θάλασσα, ο καραβοκύρης άρχιζε να αρματώνει8 τη βάρκα του. Τέσσερις φουρκάδες, δύο από κάθε πλευρά. Δεξιά για τα κοντάρια, αριστερά για την αντένα με το λατίνι και το κοντάρι του φυκιού. Τέσσερις σκαρμοί, όσοι και τα κουπιά. Στη συνέχεια ερχόταν το μπογιάτισμα. Όλες οι ερμιονίτικες βάρκες από καρένα έως κουπαστή επάνω και από κοράκι σε κοράκι (πρύμη-πλώρη) ήσαν ολόασπρες σανξ τους γλάρους. Το πάνω χρώμα της κουβέρτας, πλώρα–πρύμα στις γυαλούδες, το κατάστρωμα δηλαδή ήταν βαμμένο μπλε. Ένα μπλε που κάθε καραβοκύρης το έφτιαχνε μόνος του και δεν είχε καμιά σχέση με το συνηθισμένο μπλε. Χρώμα μπλε και οι φουρκάδες και ο χαλκάς που έδενε το σχοινί της άγκυρας. Το ψιλό ζουναράκι κάτω από την κουπαστή καθώς και τα γράμματα (όνομα της βάρκας, το λεμβολόγιο και ο αριθμός λεμβολογίου), χρώμα μπλε και αυτά. Τα γράμματα δεν μπορούσε να τα γράψει όποιος κι όποιος. Χρειαζότανε να ήταν καλλιγράφος, να έχει σταθερό χέρι και υπομονή. Ο Κώστας Γκάτσος του Ανδριανού και της Θωμαΐτσας, αλλά και ο Νικολός έγραφαν με μεγάλη προσοχή, ώστε να μη φεύγει το ένα από το άλλο ούτε μία τρίχα. Τώρα αν ήσαν και τέσσερις-πέντε που δε δίνανε σημασία και δε δίσταζαν να τα γράψουν και με μελάνι του χταποδιού, ε! συχωρεμένοι να ’ναι. Ένας από αυτούς ήταν και ο πατέρας μου...

7.

8.

ποδοστάματα: δομικά δοκάρια προεκτάσεις της καρένας. αρματώνει: εξοπλίζει.

30 ερμιόνη

ΒΙΒΗ ΣΚΟΥΡΤΗ - ΣΟΦΙΑ ΜΕΛΛΟΥ

Γευστικές αναφορές και αναμνήσεις: Γκανάκια ή γκάνζες Θερμησίας Η Δημοτική Κοινότητα Θερμησίας για δεύτερη χρονιά πραγματοποίησε τη γιορτή της παραδοσιακής τηγανίτας, δημιουργώντας μια τελετή - γιορτή που βγαίνει μέσα από τη χαρά της νέας σοδειάς του υγρού χρυσού, του λαδιού. Η Θερμησία είναι ένας τόπος γεμάτος με ελαιόδεντρα. Το δέντρο της ελιάς είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ελληνική γη, τις γεύσεις και τις μνήμες μας. Με το πρώτο λάδι που έβγαζαν οι ελαιοκαλλιεργητές μας, οι νοικοκυρές έφτιαχναν τις τηγανίτες ή γκανάκια ή γκάνζες. Ένας πηχτός χηλός με τα πιο φθηνά υλικά: αλεύρι, χλιαρό νερό, αλάτι και λάδι για το τηγάνισμα. Το μαυρισμένο τηγάνι πάνω στη σιδεροστιά και το φρέσκο λαδάκι τσιτσίριζε και γέμιζε μοσχοβολιές. Με το κουτάλι έριχναν το χυλό στο καυτό λάδι και τον άφηναν μέχρι να ροδίσει. Στη συνέχεια έβγαιναν στο πιάτο οι λαχταριστές τηγανίτες, που πασπαλίζονταν με μέλι ή ζάχαρη και μπόλικη κανέλλα. Και του χρόνου!

οι χαρές μας οι λύπες μας ΓΑΜΟΙ Καραγιάννης Δημήτριος - Χρυσανθοπούλου Μαρία Μαρκόπουλος Δημήτριος - Μέλλου Αγγελική Μαυροκώστας Νικόλαος - Ελληνοδέλη Χριστίνα Μέλλος Βασίλειος - Μαυρομιχάλη Θωμαΐς Μπουγιούρας Αναστάσιος - Τζανή Σταματίνα

Οικονομόπουλος Χρήστος - Μίζη Γεωργία Πέτκος Ευάγγελος - Καραγιάννη Πετρούλα Τζιέρης Ανάργυρος - Μπρούστα Ναταλία-Αστερόπη Φραϊδάκης Μιχαήλ - Παλυβού Αφροδίτη

ΘΑΝΑΤΟΙ Δαγρέ Ασπασία Δάγκλας Κωνσταντίνος Δορμπάρη Παγώνα Ζαραφωνίτης Αντώνιος Θεοχάρης Κυριάκος Κοσμέτου Παρασκευή Κοτταράς Αθανάσιος Μαυτσάτος Ευάγγελος Μερτύρης Αθανάσιος

Μήτσου Σπυρίδων Μπουρίκα Γεωργία Πολίτης Ανδρέας Πολίτου Ειρήνη Σαράντου Αργυρώ Σκαλτσάς Αριστείδης Σκούρτης Κοσμά Ιωάννης Τσεγκή Μαρία Φασιλής Ανάργυρος

ερμιόνη 31

«Άνοιξη στο Καταφύκι» Φωτο: Ρίνα Λουμουσιώτη