WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 29. WINTER 2018
Hengelo gebruikt restwarmte twee keer Kenneth Hoffmann over warmtepompen voor warmtenetten Kempens Warmtebedrijf levert aardwarmte in Mol-Dessel
Inhoud 3
Column: Lauw water of liever heet?
4
Introductie nieuwe deelnemers
6
Groene restwarmte twee keer gebruiken
10
Kenneth Hoffmann over warmtepompen voor warmtenetten
14
Warmtenetwerk zet vol in op Nederlandse warmtetransitie
16
Labelsprong van F naar A met warmtenet
17
Warmtenet voor 1.800 gebouwen in Mol-Dessel
20
Burgers participeren in warmtenet Eeklo
22
Overzicht deelnemers
23 Agenda en colofon
Omslagfoto: Vanuit het pompstation op het terrein van Akzo Nobel in Hengelo wordt de restwarmte van de zoutfabriek naar bedrijven en naar het warmtenet van Hengelo gebracht. De zoutfabriek gebruikt zelf restwarmte van Twence en van Empyro.
 2
WARMTENETWERK MAGAZINE
Introductie Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland
WARMTENETWERK
en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmteen koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan tweehonderd organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
meer comfort met minder fossiele energie
_
Lauw water of liever heet? In dit winternummer presenteren we meerdere nieuwe
In Hengelo is de warmtebron lauw water van 40 °C.
warmtenetten. Het gaat goed! Interessant is de varië-
Heel mooi gebruikt men dit lauwe water rechtstreeks
teit in warmtebronnen. In Eeklo benut men restwarmte
voor vloerverwarmingen in grote bedrijfspanden in de
uit afval, in Mol en Dessel komt een warmtenet op een
omgeving. Die hebben relatief weinig warm tapwa-
geothermiebron met een temperatuur van 130 °C en in
ter nodig en bereiden dat met een aparte ketel. Voor
Hengelo een warmtenet op lauw koelwater van een zout-
moderne woningen is warm tapwater 30% van het totale
fabriek. Mol-Dessel en Hengelo zijn mooie uitersten wat
warmteverbruik! Dat vergt aandacht bij de ontwerpers
betreft de brontemperatuur. Dat heeft zijn uitwerking op
van het net voor de woonwijken van Hengelo. Er zijn
het ontwerp van het warmtenet.
twee mogelijkheden. De ene is een boosterwarmtepomp met boilervat in elke woning; de andere een voldoende
Focus op een lage retourtemperatuur en een zo groot mogelijk verschil tussen aanvoer en retour is slimmer dan een heel lage aanvoertemperatuur
hoge aanvoertemperatuur in het warmtenet voor legionellaveilig douchewater vanuit de afleverset in de meterkast. Men koos in Hengelo voor het laatste. Een centrale warmtepomp in de warmtecentrale gebruikt het lauwe water om een aanvoertemperatuur van 70 °C te bereiken. Dat is efficiënter en economischer dan individuele warmtepompen in elke woning en niet onbelangrijk: het
De ingenieurs van het net voor Mol-Dessel maken slim
bespaart veel ruimte in huis. De watertemperatuur van
gebruik van de hete duurzame warmtebron diep in de
70 °C maakt het ook mogelijk om bestaande woningen
bodem. Men koos voor een aanvoertemperatuur van 90 °C
met radiatoren in plaats van vloerverwarming aan te
en een retour van 40. Het temperatuurverschil van 50 °C
sluiten.
zorgt ervoor dat elke liter water in het net heel veel
Over de keuzes kun je van mening verschillen. De intro-
warmte bevat. Daardoor kunnen de leidingen en pompen
ductie van de term ‘vierde generatie warmtenet’ heeft
veel kleiner en dus goedkoper zijn dan bij een net op
ertoe geleid dat de focus is gekomen op een extreem
lage aanvoertemperatuur. Je zou verwachten dat bij
lage aanvoertemperatuur, lauw water. Focus op een lage
zo’n hoge aanvoertemperatuur het warmteverlies groot
retourtemperatuur en een zo groot mogelijk verschil
is maar als je eraan rekent blijkt dat niet zo te zijn.
tussen aanvoer en retour is slimmer. En laten we de
Het veel kleinere wandoppervlak van de leidingen
doelen niet uit het oog verliezen: comfort voor onze
compenseert de hogere temperatuur in de rekensom.
klanten, duurzaamheid en betaalbaarheid.
_
Klaas de Jong
NR 29. WINTER 2018
3
Nieuwe deelnemers Graag introduceren we de volgende organisaties die deelnemer zijn geworden aan Warmtenetwerk Nederland en/of Vlaanderen:
Comsof
Imbema Groep
Comsof is een spin-off van de universiteit van
Imbema Groep is leverancier van producten voor
Gent. Comsof combineert uitgebreide technische
duurzame techniek in de vakgebieden gas, water
kennis van telecommunicatie met computer
en energie, handel en industrie, bouw en infra,
networking en ontwikkeling van software.
procesindustrie, offshore en maritiem en mobiliteit.
www.comsof.com
Het familiebedrijf startte in 1947 met het product Denso, een tape voor bescherming van leidingen. Het
Dermac Dermac is gespecialiseerd in verhuur, verkoop
hoofdkantoor is gevestigd in Haarlem. De Belgische markt wordt bediend vanuit Erpe Mere. www.imbemagroep.com
en onderhoud van verwarmingsinstallaties. De onderneming is gevestigd in Meulebeke. www.dermac.be
Sparkling Projects De ingenieurs van Sparkling Projects
Diehl Metering
werken aan duurzame innovaties binnen de werkvelden smart grids, bio-energie,
Diehl Metering te Ansbach is fabrikant van meters
koudetechniek en warmtepompen,
voor water en energie waaronder warmte- en
procestechniek en zonne-energie. Het bedrijf
koudemeters en levert de bijbehorende software
is gevestigd op de Ecofactorij in Apeldoorn.
en communicatiesystemen. Moederbedrijf Diehl
www.sparklingprojects.nl
heeft daarnaast de groepen Metall, Controls, Defence en Aerosystems. www.diehl.com
Stad Aalst De stad Aalst in Oost-Vlaanderen telt ongeveer
Duurzame Energie Roosendaal
85.000 inwoners. Het stadsvernieuwingsproject Immerzeel+ is één van de drie winnaars van de
Het Duurzaam Energiebedrijf Roosendaal (DER) is
‘Oproep stadsvernieuwing 2016’ van de Vlaamse
opgericht om duurzame energie beschikbaar te
overheid. Dat levert een subsidie op van 4.865.000
stellen aan de Roosendaalse gemeenschap.
euro voor voorzieningen als het collectief
Het in 2014 ontwikkelde Smart Climate Grid levert
warmtenet, fiets- en wandelpaden en groene ruimte.
restwarmte van Suez ReEnergy met een temperatuur
www.aalst.be
van 40 graden aan het Kellebeek College en aan woonwijken. www.energieder.nl
Stad Leuven De universiteitsstad Leuven is de hoofdstad van de provincie Vlaams-Brabant. Leuven wil in 2030 klimaatneutraal zijn. ‘Warmtenet Vaartkom’ is een van de projecten van VZW Leuven2030. www.leuven.be en www.leuven2030.be
4
WARMTENETWERK MAGAZINE
Stora Enso
Verbraeken Infra
Het Fins-Zweedse concern Stora Enso heeft
Al meer dan vijftig jaar is Verbraeken Infra
een omzet van ongeveer 10 miljard euro
als aannemer actief op het gebied van
en is in meer dan 35 landen actief. De
ondergrondse en bovengrondse infra. De aanleg
papierfabriek Langerbrugge te Gent levert
van warmtenetten en het maken van gestuurde
restwarmte aan de autofabriek van Volvo Car
boringen zijn onderdeel van het pakket van
in Gent.
activiteiten van het in Temse gevestigde bedrijf.
www.storaenso.com
www.verbraeken-infra.eu
Thermo Bello Thermo Bello is een wijkenergiebedrijf dat EVA-Lanxmeer te Culemborg. Deze wijk is een
Energy Matters wordt BlueTerra Energy Experts
proeftuin van maatschappelijke vernieuwing.
Per 1 januari is onze deelnemer Energy Matters
De warmtecentrale van Thermo Bello heeft een
gefuseerd met Industrial Energy Experts.
warmtepomp met een vermogen van 750 kW en
De naam van het fusiebedrijf is BlueTerra Energy
twee hulpketels. Een reinwaterbassin van Vitens
Experts en de vestigingsplaats Veenendaal.
is de warmtebron voor de warmtepomp.
www.blueterra.nl
in eigendom is van bewoners in de wijk
www.thermobello.nl
Deelname aan Jong Warmtenetwerk
Steun duurzame warmte
Jong Warmtenetwerk is een nieuw initiatief
koudenetten en/of wilt u een bijdrage leveren
van Stichting Warmtenetwerk.
aan een effectieve infrastructuur voor warmte
Gericht op Young Professionals die zich
en koude? Neem dan deel aan Warmtenetwerk.
vanuit allerlei perspectieven bezighouden
Stuur voor meer informatie over inschrijven,
met het versnellen van de energietransitie.
contributie en overige voordelen een e-mail naar
De leeftijdsgrens voor deelname is 35 jaar.
info@warmtenetwerk.nl of jo.neyens@ode.be
Bent u ook betrokken bij warmte- en
http://youngprofessionals.prospects4u.nl
NR 29. WINTER 2018
 5
Groene restwarmte twee keer gebruiken
Jarenlang produceerde de afvalenergiebedrijf van Twence alleen elektriciteit. De restwarmte ging evenals bij de meeste andere afvalenergiecentrales in Nederland verloren. Dat veranderde in 2010 met de aanleg van een leiding naar het warmtenet in Enschede en een stoomleiding naar de zoutfabriek van Akzo Nobel in Hengelo. Op 1 januari 2011 leverde Twence voor het eerst stoom aan de zoutfabriek.
Burgemeester Sander Schelberg geeft startsignaal; rechts van hem wethouder Mracel Elferink en links Roelof Potters van Alliander DGO en Herman Exalto van Ennatuurlijk
Het was groene stoom geproduceerd met organisch afvalmateriaal als brandstof. Een uiterst belangrijke leiding want die zorgt voor een besparing op aardgas
bebouwd gebied te brengen. Maar ook de relatief lage
van 70 tot 80 miljoen m3 per jaar.
watertemperatuur leidde niet direct tot enthousiasme
Door de stoomlevering is de restwarmte van de
en bovendien was er eigenlijk geen infrastructuur voor
zoutfabriek sinds 2011 ook groen maar dat betekent
warmte in Hengelo.
niets als je deze restwarmte in het Twentekanaal laat verdwijnen. Op 17 november 2017 was het feest vanwege de realisatie van een uniek project: groene
In 2016 volgde een Green Deal van EZ met
restwarmte dubbel benut!
gemeente en provincie en met netwerkbedrijf
Via een leiding onder het Twentekanaal door ging er
Alliander, warmtebedrijf Ennatuurlijk, campus
daadwerkelijk restwarmte naar bedrijven en naar het warmtenet van Hengelo.
High Tech Science Park, Akzo Nobel Industrial Chemicals en Fudura.
Lauw koelwater van 40 °C
Dat veranderde toen de gemeente Hengelo een warmte-
Voor het proces van de zoutfabriek van Akzo Nobel is
bedrijf oprichtte en de provincie Overijssel finan-
hete stoom nodig. Aan het eind van het proces komt
ciële steun aan dit project gaf. De eerste jaren van
koelwater vrij met een temperatuur van 40 °C. Lange
het warmtebedrijf gingen moeizaam maar vanaf 2015
tijd leek de benutting van deze restwarmte praktisch
kwam het project in een stroomversnelling. In dat jaar
onhaalbaar. Allereerst was er een kostbare leiding onder
sloot Hengelo een contract met Akzo Nobel en Combi
het Twentekanaal door nodig om dit lauwe water naar
Terminal Twente over het gebruik van restwarmte uit
6
WARMTENETWERK MAGAZINE
de zoutfabriek. In 2016 volgde een Green Deal van het
stof voor de stoomketel. Het pyrolyseproces levert ook
Ministerie van Economische Zaken met gemeente en
restwarmte die in de vorm van stoom wordt geleverd aan
provincie en met netwerkbedrijf Alliander, warmtebe-
de zoutfabriek en vervolgens als lauw koelwater weer
drijf Ennatuurlijk, campus High Tech Science Park, Akzo
beschikbaar komt voor het warmtenet.
Nobel Industrial Chemicals en Fudura. Het bleef niet bij ondertekening van overeenkomsten.
Vloerverwarming en Bronnet
De partners in de Green Deal gingen hard aan de slag. Op
Met de leiding onder het Twentekanaal door kwamen er
5 november 2016 was er een heel concrete mijlpaal te
een stuk of wat grote bedrijfspanden binnen het bereik
vieren. Twee leidingstukken elk 400 meter lang werden
van het lauwe koelwater. In de fabriek voor radarappara-
toen met een gestuurde boring onder het Twentekanaal
tuur en vuurgeleidingssystemen van Thales kon het lauwe
door getrokken.
water direct worden gebruikt voor de vloerverwarming. Dat geldt ook voor de panden van Combi Terminal Twente
Bij Thales kan het lauwe water direct worden gebruikt voor de vloerverwarming. Dat geldt ook voor de panden van Combi Terminal Twente en transportbedrijf Bolk.
Ook groene warmte van pyrolysefabriek
en transportbedrijf Bolk. De jonge innovatiecampus High Tech Science Park is ook aangesloten op de leiding. Maar hier gaat het om de inpassing in een smart thermal grid, het Bronnet, dat de campus samen met DWA en Fudura ontwikkelde met steun van de provincie Overijssel. Koeling is van essentieel belang op deze innovatiecampus waar overal computers draaien en testen met apparatuur worden uitgevoerd. Het Bronnet is een gesloten driepijpsnetwerk waarop de aangesloten gebouwen warmte
Naast de zoutfabriek van Akzo Nobel bouwde BTG haar
en koude kunnen uitwisselen. De koudeleiding van het
eerste pyrolysefabriek. De inmiddels volop draaiende
Bronnet levert water met een temperatuur van 10 °C.
fabriek maakt bio-olie uit hout. De olie wordt geleverd
Als het Twentekanaal koud genoeg is, levert het kanaal-
aan Friesland-Campina in Borculo als groene brand-
water vrije koeling. Als er onvoldoende vrije koeling is,
De warmtepomp van Ennatuurlijk (foto Lieuwe Leijstra)
NR 29. WINTER 2018
 7
De stoomleiding van Twence naar Akzo Nobel
Het pompstation voor het warmtenet op het terrein van Akzo Nobel met links de fabriek van Empyro die ook groene stoom levert aan Akzo Nobel
worden warmtepompen ingezet voor koudelevering. Die
Het lauwe koelwater van Akzo Nobel wordt door
leveren ook warmte aan de warmteleiding op 35 °C.
Ennatuurlijk op een energetisch optimale manier benut.
Het lauwe koelwater van Akzo Nobel vult voor zover
Voor conventionele warmtepompen is directe benutting
nodig de warmteproductie van de warmtepompen aan.
van water van 40 °C technisch een probleem omdat de
Met superrendement van 40 naar 70 °C
koeling van de compressormotor dan in het nauw komt. Ennatuurlijk koos voor een innovatieve warmtepomp die
Voor de woningen op het warmtenet van Hengelo is lauw
wel in staat is om de sprong van 40 naar 70 °C te maken
water niet zo handig. Het zou een aparte voorziening
zonder verlies. Men bereikt een COP van maar liefst 5,5.
in de woning vereisen om legionellavrij warm water
Een belangrijk extra voordeel van de hier toegepaste
voor douche en bad te maken. Dat vergt niet alleen
warmtepomp is dat die niet werkt met een synthetisch
extra investering maar kost ook ruimte in de woning.
HFK-koudemiddel maar met een natuurlijk koudemiddel.
Ennatuurlijk, de exploitant van het warmtenet, koos
Het gebruik van HFK-koudemiddelen worden door de EU
voor een comfortabele oplossing waarbij elke woning in
via een systeem van quotering in de komende jaren sterk
de meterkast een afleverset met warm tapwater krijgt.
gereduceerd, omdat deze koudemiddelen een extreem
Om legionella te voorkomen, is de aanvoertemperatuur
groot broeikaseffect hebben. De warmtepompen in het
van het warmtenet 70 °C.
warmtenet van Hengelo zijn toekomstbestendig.
Ennatuurlijk koos voor een comfortabele oplossing waarbij elke woning in de meterkast een afleverset met warm tapwater krijgt.
8
WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmtenetwerk Hengelo en Warmtebedrijf Hengelo Voor het project met benutting van restwarmte van Akzo Nobel zijn twee bedrijven gevormd. De gemeente Hengelo participeert in beide voor 5%. Alliander DGO is voor 95% eigenaar van Warmtenetwerk Hengelo. Dit bedrijf is de transporteur van het lauwe water dat direct geleverd wordt aan bedrijven en Bronnet en aan de warmtestations van Warmtebedrijf Hengelo. Ennatuurlijk is voor 95% eigenaar van Warmtebedrijf Hengelo dat de warmtedistributie op 70 °C in de woonwijken, scholen en kantorenparken verzorgt en eigenaar is van de warmtestations met warmtepomp en hulpketel per gebied. Met de benutting van de eerste groene restwarmte van Akzo Nobel is een stap gezet naar een aardgasvrij Hengelo. Het einddoel gaat nog heel wat inspanning kosten. Het warmtenet van Hengelo is nu nog klein maar het is een van de meest innovatieve van Europa.
_
www.warmtenetwerkhengelo.nl www.warmtebedrijfhengelo.nl
Interieur van het pompstation
NR 29. WINTER 2018
 9
Malmö neemt tweede generatie warmtepompcentrale in bedrijf Kenneth Hoffmann over warmtepompen voor warmtenetten
In Zweden is de inzet van megawarmtepompen in warmtenetten geen nieuws. Op onze studiereis in 2014 bezochten we in Stockholm de warmtepomp-
Hoffmann in de fabriek van GEA in Den Bosch
centrale Hammarby met een totaal warmtevermogen van meer dan 200 MW. Het warmtenet van Malmö had een warmtepompcentrale van 40 MW maar in
broeikaseffect van deze zogenaamde F-gassen. Het
2012 werd die centrale uit bedrijf genomen. Dat
synthetische koudemiddel HFO is een alternatief met
kwam vanwege het synthetische koudemiddel in deze
een heel gering broeikaseffect, maar er zijn vraagtekens
warmtepompen dat onder de Zweedse milieuwet-
bij dit nieuwe middel. E.On koos voor zekerheid voor
geving niet meer verantwoord gebruikt kon worden.
de lange termijn door warmtepompen met natuurlijke
In januari 2018 ging de centrale weer in bedrijf maar
koudemiddelen voor te schrijven.”
nu met warmtepompen van de tweede generatie. Kenneth Hoffmann, warmtepompspecialist bij GEA, licht de ontwikkeling toe.
E.On eiste toekomstbestendige installatie voor Malmö
E.On koos voor zekerheid voor de lange termijn door warmtepompen met natuurlijke koudemiddelen voor te schrijven.
Het warmtenet in de Zweedse havenstad Malmö wordt
Die keus beperkt het aantal leveranciers. GEA is een van
geëxploiteerd door E.On Fjärrvärme. Hoffmann vertelt
de ondernemingen met een lange ervaring op dit gebied.
dat dit warmtebedrijf met de vorige warmtepompcentrale
Die ervaring is afkomstig uit de koudetechniek voor het
haar les geleerd heeft: “Men eiste nu een oplossing
bewaren van voedingsmiddelen en dranken, een van de
met een natuurlijk koudemiddel. De synthetische
hoofdmarkten van de multinational GEA. Het natuurlijke
koudemiddelen,
fluorkoolwater-
koudemiddel ammoniak (R717 in de vaktaal van de
stoffen (HFK, in het Engels HFC), verdwijnen in de EU
koudetechniek) werd al in 1876 voor het eerst gebruikt
via een quotumsysteem in de komende jaren. De reden
in een koelmachine die ingenieur Carl von Linde bouwde
voor de gedwongen uitfasering is het extreem hoge
voor een bierbrouwerij in Beieren.
verbindingen
van
10
WARMTENETWERK MAGAZINE
Hoffmann begon zijn loopbaan in de vleesverwerkende
zo’n hoge eindtemperatuur konden bereiken, kon de
industrie in Denemarken nadat hij zijn masters in de
warmtepompcentrale de hoofdbron worden in het
koudetechniek had behaald. Twaalf jaar geleden maakte
warmtenet dat werkt met een retour van 60 °C en een
hij een belangrijke overstap door te gaan werken bij
aanvoer van 90 °C.
Star Refrigeration. Dit bedrijf werd in 1970 door drie werktuigbouwkundige ingenieurs opgericht in Glasgow. Zij ontdekten dat het koudemiddel ammoniak niet alleen ideaal is voor industriële koudetechniek maar ook betere eigenschappen heeft voor warmtepompen dan de alom toegepaste synthetische koudemiddelen. In Glasgow ontwikkelde men een warmtepomp die water van 90 °C
Dankzij de gunstige eigenschappen van ammoniak bereikte hij met dit concept ook nog eens een hoge COP bij een watertemperatuur van niet minder dan 90 °C
kon produceren.
Het warmtenet van de Noorse havenstad Drammen
Met een warmtevermogen van 14 MW leveren de warmtepompen 75% van de warmteproductie voor het net in Drammen. Tot 2018 was dit project ‘s werelds grootste
Door groei van de bevolking kreeg Drammen Fjernewarm
warmtepompcentrale met natuurlijk koudemiddel. Nu
na 2000 behoefte aan meer warmtevermogen. De
heeft het Zweedse Malmö die titel. De vraag is natuurlijk
warmte werd toen nog geleverd door ketels op fossiele
voor hoe lang.
brandstoffen en biomassa, maar men ontdekte dat in de diepte van het fjord het zeewater het hele jaar door
40 MW voor warmtenet Malmö
een temperatuur van 8 °C heeft. Dat was de aanzet tot
Vier van de grootste ammoniakcompressoren van GEA
een onderzoek naar de toepassing van warmtepompen
leveren samen een warmtecapaciteit op van 40 MW. Het is
voor het warmtenet van Drammen. Bedenk daarbij
‘s werelds grootste warmtepompcentrale op ammoniak.
dat elektriciteit in Noorwegen dankzij waterkracht
Alhoewel Malmö net als Drammen aan zee ligt, heeft
praktisch volledig uit hernieuwbare bron is en de
men hier niet gekozen voor zeewater als warmtebron.
elektriciteit voor warmtepompen daardoor nauwelijks
Diep
emissie van CO2 veroorzaakt. Maar de ingenieurs van
zoals bij Drammen is hier niet aanwezig. De nieuwe
Drammen Fjernewarm ontdekten ook dat de keus van
centrale gebruikt net als de vorige het effluent van de
het koudemiddel in een warmtepomp essentieel is. Bij
rioolwaterzuivering als warmtebron. De temperatuur
een minimale lekkage van koudemiddel van 1% sloegen
van dat water is met 14 °C wat gunstiger dan zeewater
de synthetische koudemiddelen van de gebruikelijke
maar vereist wel maatregelen tegen vervuiling van de
warmtepompen al een forse deuk in de milieuvoordelen
warmtewisselaar. E.On koos voor een innovatief systeem
van het project..
van Taprogge, dat de pijpen in de warmtewisselaar
Hoffmann ontwikkelde bij Star Refrigeration een concept
mechanisch reinigt met balletjes.
voor Drammen dat dit probleem niet had, want hij koos
In het grote warmtenet van Malmö is de afvalenergie-
voor ammoniak. Dankzij de gunstige eigenschappen van
centrale van Sysav met een warmtevermogen van
ammoniak bereikte hij met dit concept ook nog eens een
225 MW de hoofdleverancier. Het retourwater van
hoge COP bij een watertemperatuur van niet minder dan
het warmtenet wordt eerst ‘gratis’ opgewarmd door
90 °C. Omdat de warmtepompen van Star Refrigeration
de rookgascondensor in de schoorsteen van Sysav,
zeewater
met
een
constante
temperatuur
daarna door de warmtepompen en tenslotte zorgt de stoomcondensor van Sysav voor het bereiken van de gewenste aanvoertemperatuur van 90 °C. De warmtepompen leveren warmte met een variabele temperatuur die kan oplopen tot ruim 70 °C.
ontwerp van de warmtepompen voor Malmö
NR 29. WINTER 2018
11
De nieuwe warmtepompcentrale van Malmö
emissie van CO2 van 50.000 ton per jaar en levert de
Creatieve zoektocht naar warmtebronnen
huishoudens die op het warmtenet zijn aangesloten een
Zeewater en effluent van een rioolwaterzuivering zijn
jaarlijks voordeel op van 250 euro ten opzichte van een
niet overal beschikbaar. Qua temperatuur zijn het
gasketel.
eigenlijk ook niet de beste bronnen. Het interessante
De warmtepompcentrale zorgt voor een reductie van de
van warmtepompen met ammoniak als koudemiddel is dat ze met veel hogere verdampingstemperaturen
In het grote warmtenet van Malmö is de afvalenergie- centrale van Sysav met een warmtevermogen van 225 MW de hoofdleverancier
kunnen werken dan de gebruikelijke warmtepompen met synthetisch koudemiddel. Koelwater van 40 °C uit de industrie is geen probleem bij een ammoniakmachine en met dit lauwe water is zelfs een heel hoge COP mogelijk. In het artikel in dit magazine over het warmtenet in Hengelo is al een fraai voorbeeld van het gebruik van lauw koelwater uit de industrie beschreven. In Scandinavië is
Ejected vent air
het gebruik van warmte uit data centers sterkSUMMER in opkomst. WINTER
Ammonia adsorber
De combinatie van koudelevering aan een industrie met
Heat Dump
ISLINGTON City Road
Coil
Architectural cladding
warmtelevering aan een warmtenet is uiteraard ook aantrekkelijk omdat je tegelijk warmte en koude verkoopt uit hetzelfde proces en het energieverbruik Heat Heat
Ejected vent air
pump
80˚C van80˚C de warmtepomp dubbel wordt benut.
LUL vent building
LUL Vent air
pump
Hoffmann kent uit eigen ervaring nog een leuke Heat warmtebron. network connection
CHP Engine
Coil 1000 KWth Thermal output
Coil
LUL
Heat Hij was voor het ventverantwoordelijk air network @ 18 - 28˚C
connection
project Islington in Londen. Daar gebruikt men
CHP Engine
Cool supply vent air
de warme ventilatielucht van de metro. De temperatuur van deze lucht varieert van 18 tot
Thermal store
Heat pump 780 kW cooling 1034 kW heating
28 °C. De in Islington geplaatste warmtepomp heeft een warmtevermogen van ruim 1 MW en levert water van 80 °C aan hoge
Reversable ventilation fan appartementenflats
Reversable ventilation fan
Flow Return
3.5
80˚C Heat network connection
Reversable
ventilation fan in de nabije omgeving.
Een adsorptiesysteem voor ammoniak in de warmtecentrale zorgt ervoor dat er geen ammoniak naar de drukke omgeving gaat.
COP
performance
LUL vent shaft
De metro van Londen als warmtebron (ontwerp Ramboll)
12
WARMTENETWERK MAGAZINE
Onderzoekproject voor 100 MW op 90 °C in Kopenhagen Een warmtepomp van 100 MW is heel groot. Het regionale warmtenet van de metropool Kopenhagen is dan ook enorm groot. In 2025 wil Kopenhagen energieneutraal zijn en in 2050 moet alle energie in de hoofdstad uit hernieuwbare bronnen komen. Een onderzoek naar de toekomst van het warmtenet gaf aan dat de inzet van grote warmtepompen wenselijk is in Kopenhagen. Afvalenergiecentrales en biomassacentrales blijven de belangrijkste warmteproducenten voor de Deense hoofdstad maar men wil niet volledig steunen op deze bronnen.
2018 jaar van de waarheid voor HFK-koudemiddelen? De EU faseert HFK’s via quotering uit. In het quotum wordt ook de inhoud van voorgevulde airco’s en huishoudelijke warmtepompen meegerekend. De prijs van HFK’s vervijfvoudigde in 2017 al terwijl er toen nog maar sprake was van een geringe beperking. Hoffmann verwacht dat medio 2018 het echt pijn gaat doen. Het quotum voor 2018 is 63% van het volume van 2015 terwijl dit voor 2017 nog 93% was. Het knelpunt zit vooral bij de koudemiddelen die meer dan 2.500 keer zoveel broeikaseffect (GWP) hebben als CO2. Dat zijn nu juist de koudemiddelen die algemeen in warmtepompen en airco’s worden toegepast.
We gaan eerst een proefinstallatie van 5 MW ontwikkelen die zowel op effluent van een rioolwaterzuivering als op zeewater kan werken
In 2030 is het EU-quotum nog 21% van het gebruikte volume in 2015. Daarbij moeten we bedenken dat HFK’s niet alleen als koudemiddel worden gebruikt maar ook andere toepassingen kennen. _
De inpassing van warmtepompen in het immens grote warmtenet vergt wel de nodige ontwikkelingsactiviteiten. Voor 100 MW vermogen is er in elk geval niet genoeg water van de rioolzuiveringen beschikbaar. Zeewater is er wel in overvloed in Kopenhagen maar niet met zulke mooie en constante temperaturen als in de Noorse fjorden. “We gaan eerst een proefinstallatie van 5 MW ontwikkelen die zowel op effluent van een rioolwaterzuivering als op zeewater kan werken,” licht Hoffmann toe. “We koelen het zeewater tot 0,5 °C boven het vriespunt. Het zout in het zeewater moet ervoor zorgen dat
Het quotum voor HFK-gassen maakt in 2018
de verdamper niet invriest.” De verdamper wordt
een grote sprong naar beneden
gemaakt van titanium. Dat materiaal is niet alleen uiterst goed bestand tegen corrosie maar maakt ook hoge watersnelheden mogelijk waardoor vervuiling wordt voorkomen. Tegenover de lage temperatuur van de warmtebron staat een extreem hoge leveringstemperatuur. De warmtepomp moet water van 90 °C kunnen produceren. Voor die enorme temperatuursprong gaat GEA werken met een tweetrapsmachine. Voor de ontwikkeling en het testen van de proefinstallatie is een overeenkomst getekend. Partners in het project zijn onder andere het Deens Technologie Instituut, Hofor, Innoterm, Alfa Laval en de Deense Technische Universiteit waar Hoffmann zijn masters in koudetechniek behaalde.
_ De import van met HFK gevulde apparaten is de laatste jaren toegenomen (bron EEA Report 20/2017)
NR 29. WINTER 2018
13
Warmtenetwerk zet vol in op Nederlandse warmtetransitie Bij de oprichting van onze stichting tien jaar geleden was het nog onvoorstelbaar maar nu komt ineens heel Nederland met de vraag: hoe kunnen we aardgasvrij worden? Meer dan dertig gemeenten hebben zich in een Green Deal gecommitteerd om de warmtevoorziening in hun gebied aardgasvrij te maken. Aardgasvrij is
Uit de enquête komt duidelijk naar
makkelijker gezegd dan gedaan. Er zijn dan ook
voren dat Warmtenetwerk het erg
volop vragen over hoe je dat doel het beste kunt
goed doet met de presentatie van
bereiken. Minister Wiebes van Economische Zaken
praktijkvoorbeelden.
en Klimaat heeft de Tweede Kamer toegezegd om in beleid en wetgeving meer duidelijkheid te scheppen maar gemeenten, coöperaties en bedrijven houden hun eigen verantwoordelijkheid en zullen zelf keuzes moeten maken. Wat zijn de verantwoordelijkheden van Warmtenetwerk en hoe pakken we die op?
Enquête aanpak warmtetransitie
Kerntaken
Afgelopen jaar heeft het bestuur een enquête laten
Op basis van de enquêteresultaten en een SWOT-analyse
uitvoeren door het bureau Talent voor Transitie. Na alle
heeft het bestuur besloten om het Warmtenetwerk te
ontwikkelingen wilden we een evaluatie van de gevolgde
ontwikkelen naar een organisatie die als kerntaken heeft:
strategie en de werkwijze. We hebben daarbij zowel
•
de activiteiten van de stichting als de organisatie van
bruggen bouwen tussen stakeholders.
Bieden van een netwerkfunctie: verbinden en
bestuur zelf kritisch tegen het licht gehouden. Centraal
•
in de enquête stonden de thema’s en behoeften die
thema’s en knelpunten, gezamenlijk verwerven
leven onder de deelnemers van Warmtenetwerk. Ook is
van kennis en inzichten en het verspreiden ervan
de mening gevraagd van belanghebbenden die (nog) niet
onder de deelnemers.
Aanjager van de transitie: agenderen van
deelnemen. Kernvraag daarbij was welke rol en bijdrage Warmtenetwerk dient te vervullen in de Nederlandse
Daarbij wil het bestuur nadrukkelijk gebruik maken
warmtetransitie.
van de aanwezige praktijkkennis van de deelnemers
De uitkomst van de enquête is dat de thema’s: imago,
van Warmtenetwerk die met de dagelijkse praktijk te
wet- en regelgeving, economie, organisatie en techniek
maken hebben. We zullen blijvend moeten investeren
het belangrijkst zijn. Verder blijkt men erg veel
in ontsluiten, ontwikkelen, bevorderen en uiteindelijk
belangstelling te hebben voor praktijkvoorbeelden.
borgen van kennis rondom warmte- en koudenetten.
Uit
de
enquête
komt
duidelijk
naar
voren
dat
Warmtenetwerk het erg goed doet met de presentatie van praktijkvoorbeelden. Het is een van de sterke punten evenals de netwerkfunctie.
14
WARMTENETWERK MAGAZINE
Aanpak
Wat u kunt doen heldere
Bestuur en medewerkers van Warmtenetwerk gaan
programmering van activiteiten, vanuit een integrale
enthousiast aan de slag. Maar we hebben ook de inzet
samenhang
alle
van onze deelnemers nodig. Meld ons uw successen en
perspectieven binnen de warmtetransitie) maar met
knelpunten, stuur informatie over nieuwe projecten of
ruimte voor actuele onderwerpen.
uitbreidingen naar info@warmtenetwerk.nl.
Essentieel is daarvoor het investeren in professionele
ook bij de communicatie naar buiten door bijvoorbeeld
ondersteuning van het bestuur bij de uitvoering van het
gratis exemplaren van ons Warmtenetwerk Magazine te
nieuwe beleid.
verspreiden onder uw relaties en door onze nieuwsbrief
Te midden van alle mediageweld rond het thema ‘van
door te sturen. De mogelijkheden van warmte- en
gas los’ is het van groot belang om de mogelijkheden en
koudenetten worden pas benut als we de mooie
kansen van warmtenetten goed op de kaart te zetten.
praktijkvoorbeelden laten zien.
Warmtenetwerk
zal
(kansen
zorgen en
voor
uitdagingen
een
vanuit
Help ons
_
Het bestuur ziet de noodzaak om ook meer te investeren in pr en marketing van warmtenetten door een specialist. Inmiddels is de werving gestart van een beleidsmedewerker en een marketeer. We willen jonge en enthousiaste medewerkers van aangesloten deelnemers inzetten. Daardoor krijgen we mensen die al bekend zijn
Meld ons uw successen en knelpunten, stuur informatie over nieuwe projecten
met de warmtesector en die zich dankzij het werk voor de stichting in hun ontwikkeling kunnen verbreden.
NR 29. WINTER 2018
15
Labelsprong van F naar A met warmtenet
624 Rotterdamse appartementen hebben een reuzesprong gemaakt op de energie-index. De woningen gingen door meerdere renovaties van label F naar label A op de energie-index. Woonstad Rotterdam besloot de appartementen te renoveren om de ruime en gewilde woningen op alle mogelijke fronten toekomstbestendig en duurzaam te maken.
Samenwerking Woonstad en Eneco In december 2015 kwamen Woonstad en Eneco overeen om 1.650 bestaande appartementen op het Rotterdamse stadswarmtenet aan te sluiten. In aanvulling op de overeenkomst ontwikkelde een aantal partijen een plan in opdracht van Woonstad Rotterdam om de appartementen toekomstbestendig, zeer energiezuinig, gezonder en veiliger te maken. Met dit plan ging Team ERA, een joint venture van Smits Vastgoedzorg en ERA Contour, aan de slag. Zo startte de duurzame energietransformatie van 1.650 appartementen in Rotterdam Prinsenland en Ommoord.
Grootschalige renovatie Met het uitvoeren van groot onderhoud zijn de keukens en sanitaire ruimtes in de woningen vernieuwd. Daarnaast zijn de kopgevels en daken hoogwaardig geïsoleerd. De gehele flat is gasloos gemaakt en bewoners koken nu elektrisch. Elektrische boilers en collectieve ketels zijn vervangen en iedere woning is individueel aangesloten op het stadswarmtenet en wordt zo voorzien van restwarmte uit Rotterdamse haven.
Reuzensprong in energielabel Inmiddels zijn de eerste twee van de in totaal vier flats met succes gerenoveerd. Een derde flat is momenteel in voorbereiding voor uitvoering in 2018. Ingenieursbureau DPA Cauberg-Huygen heeft onlangs de energieprestatie van de woningen berekend. Daarbij is vastgesteld dat de gerenoveerde appartementen in een reuzensprong maken in de energie-index: van Label F naar Label A.
16
_
WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmtenet voor 1.800 gebouwen in Mol-Dessel
De Vlaamse gemeenten Mol en Dessel krijgen als eerste in België een warmtenet op diepe geothermie. Drie Vlaamse organisaties trekken het project dat in 2018 van start gaat nadat in 2017 al door Canalco en Nijkamp warmteleidingen op het terrein van VITO in Mol waren aangelegd.
Bron op hoge temperatuur
van 130 °C. Dat resultaat betekende dat men verder ging
De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek
met de ontwikkeling van het geothermieproject. Het
(VITO) te Mol heeft de nodige kennis en ervaring met
hete water maakt het plan van VITO om elektriciteit op
geologische projecten waaronder ook Mijnwater Heerlen.
te wekken mogelijk. Maar men besefte dat er daarbij
Winning van diepe aardwarmte is voor deze organisatie
heel veel warmte beschikbaar komt en dat er naast de
een logische stap in het kader van duurzame energie.
bouw van een geothermiecentrale ook een infrastructuur
VITO begon in september 2015 samen met het consortium
moest komen om die duurzame warmte optimaal te
Daldrup-Smet met boorwerkzaamheden op de voormalige
benutten.
site van het bedrijf Balmatt in Mol. Met deze proefboring warm water in de ondergrond meten.
Samenwerking Kempens Warmtebedrijf met VITO en Eandis
De stoomwolk tijdens een proef in februari 2016 liet
Op de campus van VITO zijn verschillende gebouwen die
al zien dat de verwachting van VITO uitkwam. Op 3,6
via een warmtenet op het terrein van VITO aardwarmte
kilometer diepte vond men water met een temperatuur
kunnen afnemen. Maar voor externe warmteklanten
wilden de onderzoekers het beschikbare debiet aan
Winning van heet water op grote diepte voor nieuw warmtenet Mol-Dessel
NR 29. WINTER 2018
17
in Mol en buurplaats Dessel is er een spin-off van VITO
Er zullen 1.800 gebouwen worden aangesloten op geo@
opgericht: het Kempens Warmtebedrijf. Deze organisatie
mol-dessel. Het gaat zowel om woningen als andere
zorgt voor de levering en facturatie van de warmte.
gebouwen en een zwembad.
Het warmtenet is een mooi voorbeeld van samenwerking tussen verschillende partijen. De ontwikkeling van dit project gebeurt in samenwerking tussen het Vlaamse netwerkbedrijf Eandis, de gemeenten Mol en Dessel, VITO en het Kempens Warmtebedrijf:
De ontwikkeling van dit project gebeurt in samenwerking tussen het Vlaamse netwerkbedrijf Eandis, de gemeenten Mol en Dessel, VITO en het Kempens Warmtebedrijf
•
Eandis is projectleider en coördineert de
aanleg
•
VITO bouwt de geothermiecentrale op de
Het warmtenet wordt in verschillende fases gebouwd.
voormalige Balmatt-site in Mol-Donk
In Dessel start de aanleg in april 2018 tussen de nieuwe
•
het Kempens Warmtebedrijf neemt de rol van
verkaveling Elsakker II en de sociale woonwijk De Ark. In Mol
warmteleverancier op zich
gaat de aanleg in mei 2018 van start tussen sporthal Den Uyt
•
de gemeentebesturen van Mol en Dessel
en een nieuw bouwproject op de hoek van de Vennestraat
volgen de werkzaamheden binnen hun
met de Martelarenstraat.
grondgebied op en ondersteunen de
De gemeenteraad keurde op maandag 20 november het
communicatie.
Geo@mol-dessel
masterplan voor de site Keirlandse Zillen (de Noordhoek) goed. De nieuwe woningen en gebouwen die hier zullen worden
gebouwd,
krijgen
geen
aansluiting
op
het
Het warmtenet heeft de naam geo@mol-dessel gekregen.
aardgasnet.
Dit net zal in totaal ongeveer 30 kilometer beslaan
Geo@mol-desssel zal uiteindelijk ongeveer 22 600 ton CO2
en zich vanaf de geothermiecentrale aan het kanaal
per jaar uitsparen.
_
Bocholt-Herentals uitstrekken over Mol en Dessel. Met een gestuurde horizontale boring kruist men het kanaal
www.eandis.be/nl/publicaties/warmtenetten
zonder verstoring van de binnenscheepvaart.
www.geothermie.vito.be www.kempenswarmtebedrijf.be
Aanleg van warmtetansportleidingen
18 WARMTENETWERK MAGAZINE
Eandis bouwt hier een warmtenet Het duurzaamste energievoorzieningsproject in de Ontwerp van de
geothermiecentrale van VITO in Mol
Kempense warmte uit diepe geothermie voor Mol en Dessel vanaf 2018 BRUGG
ESKE
AM
ART EZA
NG
BOERETA
BOT TEL ST R
TERBOS
BERKE STR.
BR
UG
S
KA
GE
SKE BOERETANGSEDREEF
VIJF
ST .A
KWADEMEER
PO
LL ON IA
LA
AN
KATTENB OS
HULST STRA AT
EN LLEK
PE
TIEN
EIKESTR.
BOERETANGSEDREEF
KLIMOPSTR.
BERGENSTR.
MARTE LAREN STR AAT
AAT
BOE
ACACIASTR.
ACH
TSSTR BACH
AAT EIDSSTR NIJVERH
EZAART
Leng 31,4
VIJVERSTR.
RETANG
LB
IE EM N
AA
EN TL
AN
DSE ZILL
IUSSTR.
RKT
MA
TO NH
S
ZA
EN
SLAA N AM YD
MOLSE BAAN
N
RKT
AT
OUD E MA
ERDIJK WAUW
LUKASSTRAAT
S SLUI
LBER GE
TULPENSTRA
KAPELL
GEN GALBER
T ESTRAA
TR LLES GEZE IDO GU
LA AR
DESSEL
TURNHOUTSEBAAN
GA
.
Eandis bouwt hier een warmtenet urzaamste energievoorzieningsproject 1in 12 500de regio 90° 32 MW heen RO ZE NBE RG
T FSTRAA LEENHO
RO ZE NBE RG
Kanaal
meter
MO LE NST R.
T AA FSTR HO
bar
retour
reductie 22 600 ton/jaar =
Project
BRUGG
ESKE NG
BOERETA
VIJVERSTR. BOT TEL ST R
BERKE STR.
SKE BOERETANGSEDREEF
Lengte 31,4 km
640 1050 77
KATTENB OS
HULST STRA AT
GE
EIKESTR.
KA
KLIMOPSTR.
BERGENSTR.
UG
S
EN LLEK
PE
TIEN
ACACIASTR.
TERBOS
ACH
NG
BOERETA
BOERETANGSEDREEF
VIJF
KWADEMEER
EM AER QU EC
LB
IE TL N AA
S ERBO ACHT
HANNEKESTRAAT
BO ER HT
TL
AAT KERSTR ELSAK
S T.
PU
MA
TO NH
S
RKT
IUSSTR.
MOLSE BAAN
DESSEL
TURNHOUTSEBAAN LUKASSTRAAT
LBER GE
diameter
RKT
GEN GALBER
Kanaal
meter
N
mm
OUD E MA
ERDIJK WAUW
AT
S SLUI
T ESTRAA KAPELL
ar
GA
TULPENSTRA
Buitenmantel 110 tot 630
28 tot 400 Binnenbuis
AN
ND
ZA
KWADEMEER
BROEKSTRAAT
N
AA
AC
TR. VENS
Leidingen
AAT KSTR BROE
DIEPE GEOTHERMIECENTRALE BERK
Een sam Kempe
= max. 6 400
40° uit diepe geothermie voor Mol en Dessel vanaf 2018 Kempense warmte
BR
Leidin
AAT KERSTR ELSAK
S T.
PU
ND
BO
KEIRLAN
RE
MO LD ER DIJK
ER HT
BERK
A.
KT MAR
MOL
N
AA
AC
TR. VENS
. TR ES R. EG ST LL OM CO BO ORN DO
HANNEKESTRAAT
BROEKSTRAAT
VENNESTR .
LAAN UIS -KR RODE
KWADEMEER
MARTE LAREN STR AAT
TL AER QU EC
S ERBO ACHT
DSE ZILL KEIRLAN
NIEUWSTRAAT
AAT KSTR BROE
DIEPE GEOTHERMIECENTRALE
2 500 11
32 MW
Impressie van desamenwerking succesvol verlopen boring Een met Mol, Dessel, Kempens Warmtebedrijf en Vito
= max. 6 400
reductie 22 600 ton/jaar =
NR 29. WINTER 2018
19
Burgers participeren in warmtenet Eeklo
Meer dan vijftigduizend burgers nemen deel aan de Vlaamse energiecoöperatie Ecopower. Deze actieve coöperatie produceert op verschillende locaties hernieuwbare elektriciteit uit wind, zon en waterkracht. Ecopower is ook al jaren actief in de warmtesector met een fabriek voor houtpellets in Ham. Nu wordt in Eeklo samen met Veolia het eerste coöperatieve warmtenet gerealiseerd!
Gemeente Eeklo verstrekt concessie Op 18 december 2017 keurde de gemeenteraad van Eeklo de concessieovereenkomst goed voor de aanleg en exploitatie van een warmtenet in Eeklo door het consortium van Ecopower en Veolia. De burgercoöperatie en het infrastructuurbedrijf zullen samen een warmtenet realiseren dat burgers en bedrijven in Eeklo van groene warmte zal voorzien. Een van de eisen van de stad Eeklo was dat burgers in het net konden participeren. In totaal staat 35% van het project open voor rechtstreekse financiële participatie. Gedeputeerde Peter Hertog: “Burgers konden al eigenaar worden van hun groene stroom door lid te worden van
Windturbines en de schoorsteen van IVM bij Eeklo
een energiecoöperatie die bijvoorbeeld windturbines of zonnedaken plaatst. Voor de burgers wordt het binnenkort ook mogelijk om eigenaar te worden van een stuk van het warmtenet. Zo zorgen ze mee voor hun eigen duurzame warmte.”
Groene warmte past in beleid stad en provincie Bij Ecopower had men al meerdere jaren gewerkt aan plannen voor een warmtenet in Eeklo vanwege de
Een van de eisen van de stad Eeklo was dat burgers in het net konden participeren
beschikbaarheid van veel restwarmte bij deze stad. Een grote warmtebron is de afvalenergiecentrale in Eeklo van het intergemeentelijke bedrijf IVM Milieubeheer. Die is goed voor tien miljoen m3 aardgas. Voorwaarde in de concessie is dat op termijn alle warmte duurzaam is.
Gedeputeerde Jozef Dauwe vult aan: “Het warmtenet in
Voor de eerste fase van het warmtenet is de aansluiting
Eeklo kan een voorbeeldproject worden voor de energie-
van enkele grotere gebouwen in de Oostveldwijk gepland:
transitie in Oost-Vlaanderen. Dankzij de nauwe samen-
het nieuwe zwembad, de sporthal, het psychiatrisch cen-
werking tussen de stad en de Provincie is de samenwer-
trum en een middelbare school. In latere fases kunnen
king tussen een energiecoöperatie van burgers en een
ook verschillende wijken en industriezones aansluiten. In
professioneel infrastructuurbedrijf nu een feit.”
totaal krijgt het warmtenet een lengte van 29 km.
20
WARMTENETWERK MAGAZINE
De stad Eeklo en de provincie Oost-Vlaanderen willen tegen 2030 40% minder CO2 uitstoten. Beide besturen trokken daarom al volop de kaart van windenergie om lokale groene elektriciteit op te wekken. Nu komen daar dus aanzienlijke inspanningen bij om de warmtebehoefte van de stad te verduurzamen. Op zich een logische stap, want bij een gemiddeld huishouden gaat twee derde van het energieverbruik naar verwarming en warm water. Koen Loete, burgemeester van Eeklo: “De aanleg van het warmtenet is een beloftevolle stap in de richting van een klimaatgezonde stad. Dankzij het warmtenet en de recuperatie van de industriële warmte, die op vandaag nog deels verloren gaat, kan de CO2-uitstoot in Eeklo drastisch omlaag.” Schepen Bob D’Haeseleer vult aan: “Het project heeft bovendien een belangrijke voorbeeldfunctie. Het moet warmtenetten onder gerichte voorwaarden administratief en juridisch mogelijk maken in Vlaanderen.”
“Wie individueel wil overstappen van aardgas of stookolie door te investeren in een eigen warmtepomp of houtpelletketel komt veel duurder uit.”
Vrijwillige aansluiting Iedereen langs het tracé van de warmteleidingen kan vrijwillig aansluiten. Een voorwaarde in de concessie is dat de warmte nooit meer mag kosten dan de gasprijs
De afvalenergiecentrale van IVM MIlieubeheer
(het 'niet meer dan anders'-principe). Zo geeft de stad Eeklo haar inwoners en bedrijven de kans om hun verwarming collectief te verduurzamen zonder kosten. Wie individueel wil overstappen
van aardgas of stookolie
door te investeren in een eigen warmtepomp of houtpelletketel komt veel duurder uit. Op 24 april 2018 wordt er in Eeklo een warmtecongres georganiseerd voor de warmtesector en beleidsmakers. Burgers die meer wil weten over het warmtenet of de mogelijkheden om te participatieperen en aan te sluiten, kunnen er 's avonds terecht op een infomarkt.
_
NR 29. WINTER 2018
21
Deelnemersoverzicht Nederland en Vlaanderen Stand per 1 januari 2018
Exploitanten en financiers van warmte/ koudenetten en warmteproducenten Afval Energie Bedrijf Amsterdam Alliander DGO A&S Energie Attero AVR Afvalverwerking Cogas Duurzaam Duurzame Energie Roosendaal Duurzame Energie Veenendaal-Oost EDF Luminus E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude Engie Energy Solutions Ennatuurlijk Enpuls Gasunie New Energy HVCenergie IMOG Indaver IVAGO IVBO – Warmtenet Brugge IVM Milieubeheer MIROM MPD Groene Energie NUON Warmte Suez ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Stora Enso Thermo Bello Twence Afval en Energie Uniper Benelux Veolia Aannemers en installateurs Baas BAM Infra Energie & Water Canalco Cofely Services GDF-Suez Denys H&D Kabel- en Leidingtechniek A. Hak Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Klima+ MVOI Nijkamp Aanneming Roseboom Ede Siers Leiding- Montageprojecten SOP VB Projects Verbraeken Infra Visser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten Albrand APV Benelux Böhmer Benelux Bosch Thermotechnology BTG Biomass-to-Liquis Caleffi Hydronic Solutions Carnoy Carrier Airconditioning Danfoss Diehl Metering Ecompany Eurowater Fortes-Import DE Systems FW-Fernwärme-Technik Greenchoice Grundfos Hermans Techniek HSF Imbema Groep Isoplus Benelux Itron IVOO
Jaga Konvektko Kamstrup Kapp Nederland Klinger-Sogefiltres Landis+Gyr LOGSTOR Nederland NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Rebaro Redenko Rombouts Kunststof Techniek Samson Regeltechniek SAX Sanitair Scheer en Foppen Installatietechniek Siemens Solabcool Spirotech TCB Terrendis Thermaflex Timmerman EHS Van Marcke Projects Watts Microflex Weijers Waalwijk Zonneboilerpro Dienstverlening AAB Antea ARN Remondis Consulting Balance Ervaring op Projectbasis Bee NV Bird & Bird BlueTerra Energy Experts Boydens CarbonMatters Casquo Clean Energy Innovative Projects Comsof Deerns De Kleijn Energy Consulting Dermac Dirkzwager advocaten en notarissen DNV GL Energy Driven By Values DWA 3E Eco Ketelservice Verhuur EES Holland Ekwadraat Advies Eversheds Greenvis Energy Solutions Heatworld Rentals IF Technology Ingenium Ingenieursbureau XYZ Innoforte Kelvin Solutions KIWA KWA Bedrijfsadviseurs LBITA Liandon LievenseCSO Infra Over Morgen RebelGroup Roos + Bijl Rotterdam Engineering Roukema Royal HaskoningDHV Sentiunt Sparkling Projects T&A Survey Talent voor Transitie Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie Twynstra Gudde VK Engineering Witteveen+Bos
Universiteiten en kennisinstituten Deltares Energieprojecten.com Haagse Hogeschool Hanzehogeschool KWR Water Cycle Research ROC Rijn IJssel Saxion Thomas More KCE Universiteit Antwerpen Universiteit van Gent UGent Campus Kortrijk Universiteit Twente VITO Woningcorporaties WonenBreburg Ymere (Semi-)Overheden Brabant Water Dunea Eandis Energiehuis Oostende Gemeente Alkmaar Gemeente Almere Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Den Haag Gemeente Dordrecht Gemeente Ede Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Helmond Gemeente Leeuwarden Gemeente Lingewaard Gemeente Maastricht Gemeente Nijmegen Gemeente Purmerend Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Infrax IOK ISVAG Omgevingsdienst Haaglanden Pidpa POM West-Vlaanderen Provincie Antwerpen Provincie Drenthe Provincie Gelderland Provincie Groningen Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Zuid-Holland Stad Aalst Stad Antwerpen Stad Leuven Stad Roeselare Stad Turnhout Waterbedrijf Groningen Brancheorganisaties en verenigingen Associatie Thermische Technieken België Bedrijventerrein Helmond Bio-energie Platform Cogen Vlaanderen Vereniging Afvalbedrijven Vlaamse Confederatie Bouw Overige Janssen Pharmaceutica
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be
22
WARMTENETWERK MAGAZINE
Agenda 30 januari in Ede
Projectbezoek Warmtenet Ede Jong Warmtenetwerk 1 februari in Hoofddorp
Duurzaam Gebouwd
www.duurzaamgebouwdcongres.nl 6-9 februari in Utrecht
Vakbeurs VSK 2018 www.vsk.nl 13 maart – 5 april
Voorjaarsronde SDE+ 2018 www.rvo.nl/subsidies-regelingen/stimuleringduurzame-energieproductie 21-22 maart in Vijfhuizen
Duurzaam Verwarmd
www.duurzaamverwarmd.nl 11-12 april in Graz
5th Int. Solar District Heating Conference www.solar-district-heating.eu 17-19 april in Frankfurt am Main
ENEFF Wärme, Kälte und KWK Internationale vakbeurs en congres www.eneff-messe.de 25-27 september in Helsinki
Global District Energy Days Euroheat & Power www.2018dedays.org
Colofon Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan info@warmtenetwerk.nl Redactie Klaas de Jong Alyssa van Dansik Willeke Brandsma Anique de Kruijf e-mail: info@warmtenetwerk.nl Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 NL - 8385 GW Vledderveen Dr Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk Bestuur Warmtenetwerk Nederland Voorzitter: Gijs de Man, Stadsverwarming Purmerend Secretaris: Astrid Madsen, gemeente Rotterdam Penningmeester: Jannis van Zanten, Vereniging Afvalbedrijven Wim Mans, Innoforte Peter Odermatt, E-Tree Berno Kastelijns, Nijkamp Pieter de Jong, Ymere Bestuur Warmtenetwerk Vlaanderen Voorzitter: Koen van Overberghe, MIROM Secretaris: Jo Neyens, ODE Tom Prinzie, Van Marcke Jong Warmtenetwerk Alyssa van Dansik Edwin van Vliet Philip Breukink Rob Jacobs Sven Ringelberg Ingrid van Prooijen Secretariaat Warmtenetwerk Nederland Joh. Geradtsweg 17b NL – 1222 PK Hilversum Tel. 0031-35-6838833 Secretariaat Warmtenetwerk Vlaanderen Koningsstraat 35 B – 1000 Brussel Tel. 0032-2-2188747 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar info@warmtenetwerk.nl voor Nederland en jo.neyens@ode.be voor Vlaanderen. Voor deelname aan Jong Warmtenetwerk zie http://youngprofessionals.prospects4u.nl Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding. www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be
NR 29. WINTER 2018
23
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie