publicatie
ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf
ISBN 978-90-5044-239-8
bovengronds deel: Energiecentrale communicatiemodel energieuitwisseling met omgeving
energiewarmteuitwissevoorling met ziening omgeving
communicatiegebouwinstallatie model
gebouwinstallatie
warmtevoorziening
bodemenergiesysteem
warmtegebruikers
bodemenergiesysteem
KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR
ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN ENERgIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAg (WKO)
Opleidings- en
39
bovengronds deel: Energiecentrale
communicatiemodel
ondergronds deel: WKO installatie
communicatiemodel TSA
TSA
koudevoorziening koudegebruikers
koudegebruikers
ondergronds deel: WKO installatie
watervoerende zandlaag (aquifer)
koude bron
koudevoorziening
warmtegebruikers
watervoerende zandlaag (aquifer)
koude bron warme bron
warme bron
ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN
ENERGIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAG (WKO)
ISSO-publicatie 39
Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met warmte en koude opslag (WKO) Deel A: Normatieve teksten Deel B: Informatieve teksten
ISBN: 978-90-5044-239-8
INHOUDSOPGAVE Samenvatting
9
Symbolenlijst
11
Grafische symbolenlijst
13
Begrippenlijst WKO begrippen Werktuigkundige begrippen
15 15 15
Deel A: Normatieve teksten 1 Introductie
19
2
Inleiding
20
2.1
20
Introductie energiecentrale met WKO
2.2
Doel van de ISSO-publicatie
20
2.3
Toepassingsgebied
20
2.4
Afbakening met aangrenzende disciplines
20
2.5
Informatieoverdracht aangrenzende disciplines via communicatiemodellen
21
3
Stappenplan ontwerp, realisatie en beheer van energiecentrale WKO
22
4
Minimaal benodigde gegevens gebouwinstallatie
23
4.1
Ontwerpprocedure
23
4.2
Methoden
23
4.3
Communicatiemodel minimaal benodigde gegevens gebouwinstallatie
5
6
26
5.1
Procedure
26
5.2
Communicatiemodel oriĂŤnterende afstemming ondergrondse installatie
26
Bepaling systeemconcept
27
6.1
Procedure
27
6.2
7
8
9
10
11
12
ISSO-publicatie 39
23
OriĂŤnterende afstemming ondergrondse installatie
Methoden
28
6.2.1
Energieberekeningen
28
6.2.2
Economische prestaties
28
Ontwerp hydraulische schakeling
29
7.1
Procedure
29
7.2
Methoden
29
Dimensionering componenten hydraulische schakeling
30
8.1
Procedure
30
8.2
Methoden
31
8.3
Communicatiemodel minimaal uit te wisselen ontwerpgegevens ondergrondse installatie
32
Omschrijving beoogde functionaliteit energiecentrale
34
9.1
Procedure
34
9.2
Methoden
34
Uitwerking ontwerp
35
10.1
Procedure
35
10.2
Communicatiemodellen uitwerking ontwerp
36
Activiteiten realisatiefase
37
11.1
Procedure
37
11.2
Communicatiemodel voor de realisatie
38
Activiteiten Onderhoud en Beheer
39
12.1
Procedure
39
12.2
Methoden
39
12.3
Communicatiemodel beheer en onderhoud
39
3
Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met WKO
Deel B: Informatieve teksten 13 Minimaal benodigde gegevens gebouwinstallatie 13.1 13.2
Werktuigbouwkundige gegevens
43
13.1.1 Temperatuurniveaus en stook- en koellijnen
43
Warmte- en koudebehoefte
44
13.2.1 Invloedsfactoren
45
13.2.2 Bepalingsmethodes voor bepaling van de warmte- en koudevraag
46
13.2.3 Representatie voor het ontwerpproces
47
13.3
Gegevens automatische werking
48
13.4
Toelichting bij bijzondere condities
48
13.4.1 Gebruik van de luchtbehandelingskast
48
13.4.2 Afwijkingen in specificaties: aanvoer- en retourtemperaturen en startsituatie
49
13.4.3 Minimale afname 14
51
14.1
Regelgeving
51
14.1.1 Energiebalans
51
14.1.2 Overige aspecten wet- en regelgeving
51
Bodemgeschiktheid
51
14.3
Brontypes
52
14.4
Positionering bronnen
53
14.5
Omkeervoorziening, spuivoorziening
15.2
15.3
15.4
ISSO-publicatie 39
54
Bepaling systeemconcept 15.1
16
50
OriĂŤnterende afstemming ondergrondse installatie
14.2
15
43
55
Basisconcept 1: Koudeopslag met koudeladen
55
15.1.1 Beschrijving van het systeemconcept
56
15.1.2 Ontwerpen op energiebalans
57
15.1.3 Energetische prestaties
58
Basisconcept 2: Beperkte warmtelevering en balans met LBK
59
15.2.1 Beschrijving van het systeemconcept
59
15.2.2 Ontwerpen op energiebalans
60
15.2.3 Energetische prestaties
61
Basisconcept 3: Energiecentrale met warmtepomp
62
15.3.1 Beschrijving van het systeemconcept
62
15.3.2 Ontwerpen op energiebalans
64
15.3.3 Energetische prestaties
67
Beheer en onderhoud
68
Ontwerp hydraulische schakeling
69
16.1
Basisconcept 1: Koudeopslag met koude laden
69
16.2
Basisconcept 2: Beperkte warmtelevering en balans met LBK
72
16.3
Basisconcept 3: Energiecentrale met warmtepomp
73
16.3.1 Basisconcept 3.1: Minimum functionaliteit
73
16.3.2 Basisconcept 3.2: Gemiddelde functionaliteit
75
16.3.3 Basisconcept 3.3: Maximale functionaliteit
85
4
Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met WKO
17
Dimensionering componenten hydraulische schakeling
97
17.1
97
Berekening energiestromen 17.1.1 Bepalingsmethoden en modellen
97
17.1.2 Klimaatgegevens
99
17.1.3 Opslagpercentages
100
Dimensionering en simuleren
100
17.3
Dimensionering warmtepomp
101
17.4
Dimensionering TSA
101
17.5
Dimensionering regeneratievoorzieningen
103
17.5.1 Droge koeler
103
17.2
17.5.2 LBK als regeneratievoorziening 18
18.1
18.2
19
104
Toelichting bij communicatiemodel 'minimaal uit te wisselen gegevens ondergrondse installatie Ontwerpactiviteiten ondergrondse installatie
105
18.1.1 Effectberekeningen
105
18.1.2 Hydraulisch ontwerp
105
18.1.3 Omschrijving beoogde functionaliteit
105
Toelichting uit te wisselen gegevens
105
18.2.1 Energiestromen, temperaturen en debieten
105
18.2.2 (Pomp)debieten en bronpompen
106
18.2.3 Afwijkende condities startsituatie
106
18.2.4 Tijdsperiode en jaarbelasting
106
18.2.5 Dimensionering en materiaalkeuze TSA
106
18.2.6 Basisgegevens functioneel ontwerp
107
18.2.7 Overige aspecten
107
Omschrijving beoogde functionaliteit energiecentrale
109
19.1
Beschrijving van de gewenste automatische werking conform ISSO-publicatie 69 (standaard)
110
19.2
Beschrijving met ISSO-publicatie 69 en object-georiĂŤnteerde uitwerking
112
19.2.1 Objecten: fysieke en virtuele apparaten
112
19.3
19.2.2 Uitwisseling tussen gebouwinstallatie, energiecentrale en ondergrondse installatie
113
19.2.3 Tijdsvolgorde van schakeling en terugkoppeling via storingsmelding
113
19.2.4 Nadere specificatie en documentatie
113
Toelichting met energiecentrale met voorverwarming en regeneratie met LBK
114
19.3.1 'Koude ontladen'
114
19.3.2 'Koude laden'
122
19.3.3 Samenvatting ten behoeve van communicatiemodellen 20
130
Ontwerp meetvoorzieningen voor optimaal beheer 20.1
ISSO-publicatie 39
105
131
Bepaling meetgrootheden
131
20.1.1 Wet- en regelgeving
131
20.1.2 Technisch functioneren en technische conditie
131
20.1.3 Energetische prestaties
132
20.1.4 Meetgrootheden voor afrekening energiekosten
132
20.1.5 Overige grootheden voor monitoring prestaties
132
20.1.6 Opslag, verwerking en interpretatie van de meetdata
132
20.2
Nadere specificatie meetvoorziening
133
20.3
Voorbeeld specificatie meetgrootheden van gerealiseerd project
133
5
Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met WKO
21
22
23
Uitwerking ontwerp
135
21.1
Noodzaak terugkoppeling naar ontwerp
135
21.2
Werkomschrijving: keuze van materialen en fabrikaten, waterbehandeling
135
21.3
Werkomschrijving: werkbescheiden
135
21.4
Werkomschrijving: vastlegging vergunningen en nutsvoorzieningen
136
21.5
Werkomschrijving: verdere invulling functioneel ontwerp
136
21.6
Vastlegging en documentatie
22.1
Werkvoorbereiding: Werkplan en communicatiemodel
139
Werkvoorbereiding: Kwaliteitsplan
140
22.3
Werkvoorbereiding: VGM-plan
140
22.4
Uitvoering: Inbedrijfstelling van de installatie
140
22.4.1 Algemeen
140
22.4.2 Controle bekabeling en aansluitingen en in bedrijfstelling componenten
140
22.4.3 Inbedrijfstellen bronnen
140
22.4.4 Specifieke zaken voor de installatie met de warmtepompen
141
22.4.5 Testen en inbedrijfstellen totaalinstallatie
141
22.4.6 Controleren correct functioneren meetvoorzieningen en dataopslag
142
22.5
Feedback naar ontwerpfase
142
22.6
Oplevering: Gefaseerde oplevering
143
Activiteiten Onderhoud en Beheer
145
23.1
Onderhoudsbehoefte
145
23.2
Onderhoudsconcept
146
23.3
Onderhoudsplan
147
23.4
Contractvorm
148
23.5
Uitwerking Prestatiecontracten
148
23.5.1 Prestatie-indicatoren voor Beheer
148
23.5.2 Prestatie-indicatoren voor Perceptie
148
23.5.3 Prestatie-indicatoren voor Techniek
148
23.5.4 Vertaling naar bonus/malus regelingen
149
Communicatiemodellen Onderhoud en Beheer
150
Voorbeeld voorverwarming en regeneratie met LBK
151
24.1
24.2
24.3
24.4
ISSO-publicatie 39
139
22.2
23.6 24
138
Activiteiten realisatiefase
Afstemming met ontwerper gebouwinstallatie en communicatiemodel
151
24.1.1 Casusomschrijving
151
24.1.2 Afstemming met ontwerper gebouwinstallatie
152
24.1.3 Uitwisseling gegevens (communicatiemodel)
153
Dimensionering hoofdcomponenten
155
24.2.1 Koel/verwarmingsbatterij
155
24.2.2 Scheidingswarmtewisselaar TSA1
156
24.2.3 Koude laden en vorstbeveiliging
157
Functioneren van de installatie bij minimum deellast
161
24.3.1 Minimum deellast bij ontladen (koeling leveren)
161
24.3.2 Minimum deellast bij koude laden
162
24.3.3 Definitieve keuze tussen extra bronpomp of schakelbuffer
163
Energiestromen en energiebalans
163
24.4.1 Opslagpercentages
163
24.4.2 Uitwerking voor het voorbeeld
163
6
Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met WKO
25
Voorbeeld dimensionering energiecentrale met warmtepomp
167
25.1
Afstemming met ontwerper gebouwinstallatie en communicatiemodel
168
25.2
Toelichting bij de selectie van systeemconcept en hydraulische schakeling
173
25.2.1 Aanvullend warmte en/of koude laden?
173
25.3
25.2.2 Globale bepaling van het aandeel vermogens warmte- en koudelevering
175
25.2.3 Hydraulisch schema
179
Dimensionering van de hoofdcomponenten
180
25.3.1 Voorlopig uitgangspunt temperatuursprong TSA
181
25.3.2 Temperatuurtrajecten en debieten warmtepomp
181
25.3.3 Dimensionering droge koeler en selectie van het debiet warme bron
183
25.3.4 Afstemming minimale debieten warmtepomp met brondebieten
186
25.3.5 Minimum deellast koude ontladen
191
25.3.6 Dimensionering TSA
192
25.4
Evaluatie energiecentrale als geheel
194
25.5
Uit te wisselen ontwerpgegevens ondergrondse installatie
195
Bijlage A
Frequenties buitentemperaturen klimaatjaren
199
Bijlage B
Thermische massa en zonbelasting: casus en indicatoren
201
Bijlage C
Vereenvoudigd rekenmodel koude laden met LBK
205
Bijlage D
Begripsomschrijving COP, EER, SPF en PER
206
Bijlage E
Quasi- steady state simulaties energiecentrales
209
Bijlage F
Defaultlijst met instellingen en setpoints ondergrondse installatie
213
Bijlage G
Kerndocument gebouwtechniek
214
Bijlage H
Vorstbestendige batterijen
216
Bijlage I
Temperatuurverschillen laden / ontladen: praktijkmetingen
218
Bijlage J
Regeling bronpompen: op gelijk debiet of op temperatuur?
219
Literatuurlijst
225
ISSO-publicatie 39
7
Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met WKO
SAMENVATTING Warmte Koude Opslag (WKO) is een methode om energie in de vorm van warmte of koude op te slaan in de bodem. De techniek wordt gebruikt om gebouwen en processen te verwarmen en/of te koelen Doordat er gebruik gemaakt wordt van opslag van thermische energie is een andere ontwerpaanpak benodigd dan gebruikelijk voor conventionele installaties zoals ketels en koelmachines. Naast het ontwerpen op basis van benodigde capaciteiten is het noodzakelijk mede te ontwerpen op basis van energiestromen. Doordat er sprake is van gebruik van energie uit grondwater worden er wettelijke eisen gesteld aan de optredende energiestromen. Deze ISSO-publicatie biedt ontwerpprocedures voor werktuigkundig ontwerpers van het bovengrondse deel van energiecentrales met WKO (open systemen). Het ontwerp van het ondergrondse gedeelte vormt een aparte discipline en wordt behandeld in een aparte publicatie (SIKB-protocol 11001). De energiecentrales met WKO dienen in samenhang met de gebouwinstallaties ontworpen te worden (distributie en gebruikers). Het ontwerp van de gebouwinstallatie zelf valt buiten het bestek van deze ISSO-publicatie, evenals het ontwerp van de automatiseringsinstallatie. Deze ISSO-publicatie biedt communicatiemodellen ten behoeve van samenwerking met de disciplines ontwerp ondergrondse installatie, gebouwinstallatie en automatiseringsinstallatie. De ontwerpprocedures en communicatiemodellen hebben betrekking op de volgende fases: ď Ž Ontwerp; ď Ž Realisatie; ď Ž Onderhoud en beheer.
ISSO-publicatie 39
9
Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met WKO
ISSO Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010 20 65 969 Fax 010 21 30 384 E-mail: isso@isso.nl
Kennisinstituut voor de Installatiesector ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.
De in ISSO deelnemende organisaties zijn: NLingenieurs: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel De werkzaamheden worden begeleid door de Raad van Begeleiding, welke ten tijde van het tot stand komen van deze publicatie als volgt was samengesteld: De heer W.J.H. Scheffer De heer ir. R.D. van Bergen De heer ir. J. Schonewille De heer ing. H. Besselink De heer ing. R. Steine Mevrouw prof.dr.ir. P.M. Bluyssen De heer ir. P.A.L. Stoelinga De heer ing. W.F.G. Hooijkaas De heer ing. A.A.L. Traversari MBA De heer H.M.A. Janssen Groesbeek De heer ir. E.J. Wagenaar De heer T. Klinkenberg De heer ir. T.M.E. Zaal De heer ir. P.H.H. Leijendeckers prof.em. De heer prof. ir. W. Zeiler De heer ir. W. Plokker De heer ir. W.G. Ram De realisatie van de ISSO-publicatie 39 werd verzorgd door de ISSO-kontaktgroep 88, die als volgt was samengesteld: De heer ir. M. van Aarssen IF Technology B.V. De heer ing. J.C. Aerts (coördinator) ISSO De heer ir. G. Bakema (corresponderend lid*) IF Technology B.V. De heer ir. H.J. Broekhuizen Installect Advies B.V. De heer ir. J.J. Buitenhuis (rapporteur) DWA Installatie- en Energieadvies De heer ing. P.M.J. Gerats Sweegers & de Bruijn B.V. De heer drs. A. de Groof Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB) De heer ing. A. van der Hilst Mampaey Installatietechniek B.V. De heer H.M.A. Janssen Groesbeek Ga- Consult De heer ing. B. Lankhoorn Schouten Techniek B.V. De heer Ing. H.C. Roel (voorzitter) Roel Consultants De heer A. Rook Priva B.V. De heer ing. A.W.F. Vlooswijk Ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. De heer ing. W. van Voorst Vader ENECO Warmte B.V. De heer dr. ir. C.J. Wisse (rapporteur) DWA Installatie- en Energieadvies Mevrouw ir. M.H. Zwamborn (corresponderend lid*) KWA Bedrijfsadviseurs B.V. * rapporteurs protocol 11001 en BRL 11000 inzake ondergrondse systemen De ontwikkeling van ISSO-publicatie 39 is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage van:
Opleidings- en ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf
ISSO-uitgaven Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico. Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO. Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl
ISSO-PUBLICATIES
70.3 Grijswater binnen de perceelgrens (2002)
7
Grondleidingen voor warmte- en koudetransport (2012)
71
11
Warmteterugwinning (1982)
72 Ontwerpen van individuele en klein elektrische warmtepompsystemen
12
Verkort referentiejaar voor buitencondities (1986H)
17 Kwaliteitseisen voor luchtkanaalsystemen in woning- en utiliteitsbouw (2012)
(2005) 73
Leidingnetberekeningen (2012)
19
Thermisch binnenklimaat, aanbevelingen (1991)
20
Energiegebruik in kantoorgebouwen (1987)
(2004)
21 Berekening van het energiegebruik voor klimatisering en verlichting van
75 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen 75.1 (2011) – 75.2 (2007) – 75.3 (2011) 76 Montage- en materiaalspecificaties voor warmwater-verwarmings
kantoorgebouwen (1994)
installaties (2005)
Energiegebruik in schoolgebouwen (1987)
23
Correctieprocedure referentiejaar naar actueel jaar (1988)
24
Installatiegeluid (1990)
77 Installaties voor Levensloopbestendig Wonen: functie, ontwerp en uitvoering (2004) 79
25 Leidingisolatie – berekening van de economisch optimale dikte en dikte
pompen in de woningbouw (2007) 81 Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteits-
corrosie in verwarmings- en luchttechnische installatie (1990) Luchtfilters (1991)
Inspectie en Onderhoud van Noodverlichtingsinstallaties (2010)
80 Handboek integraal ontwerpen van collectieve installaties met warmte-
ter voorkoming van condensatie (1991) 26 Uitwendige corrosie: aanbevelingen ter voorkoming van uitwendige 27
Ontwerp en Uitvoering van Verticale Bodemwarmtewisselaars (2005)
74 Thermisch behaaglijkheid - eisen voor de binnen temperatuur in gebouwen
18
22
Optimale warmte opwekkingsinstallaties (2003)
gebouwen (2007) 82 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen 82.1 (2011) – 82.2 (2007) –
29
Stralingsverwarming in hoge ruimten, indirect systeem (1992)
30
Leidingwaterinstallaties in woningen (2004)
82.3 (2011) – 82.4 (2010) 83
Een helder licht op werkplekverlichting (2006)
30.4 ISSO-publicatie Warmteterugwinning uit douchewater (2008)
84
Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimte (2011)
30.5 ISSO-publicatie LegionellaCode Woninginstallaties (2008)
85
Thermisch actieve vloeren, betonkernactivering (2011)
31
Meetpunten en meetmethoden voor klimaatinstallaties (1995)
86 Kwaliteitseisen voor warmtetechnische en CO2-installaties in tuinbouw
32
Uitgangspunten temperatuursimulatieberekeningen (2011)
34
Stralingsverwarming in hoge ruimten, direct systeem (1994)
87
Kwaliteitseisen voor watertechnische installaties in tuinbouwkassen (2007)
36
Standaard vraagspecificatie voor installaties in gebouwen (2010)
88
Kwaliteitseisen voor de constructie van tuinbouwkassen (2007)
37
Energiewijzer kantoren (1995)
89
Binnenklimaat scholen (2008)
90
Energie-efficiënte verlichting in en rondom gebouwen (2011)
39 Ontwerp, realisatie en beheer van een Energiecentrale met warmte en koude opslag (WKO) (2013)
91 Ventilatiesystemen met decentrale toe- en afvoer en warmteterugwinning
42
Ontwerpen en installeren van sprinklerinstallaties (2011)
43
Concepten voor klimaatinstallaties (1998)
44
Het ontwerp van hydraulische schakelingen voor verwarmen (1998)
46 Ontwerp van individuele hydraulische schakelingen voor verwarmen van Ontwerp van hydraulische schakelingen voor koelen (2005)
48 Klimaatplafonds/Koelconvectoren: richtlijnen voor ontwerp en uitvoering 49
in woningen en woongebouwen (2009) 92 Ventilatiesystemen met decentrale toevoer en centrale afvoer in woningen en woongebouwen (2009) 94
Regeltechniek voor klimaatinstallaties en warmtapwaterbereiding (2010)
100 Duurzaam beheer en onderhoud gebouwen. Feiten en voordelen op een rij
eengezinswoningen (2000) 47
kassen (2007)
(2010) 101 Onderhoud en onderhoudscontracten (2012)
(2008)
104 Stappenplan duurzaam beheer en onderhoud (2010)
Vloer-/wandverwarming; vloer-/wandkoeling (2005)
106 Functionele inspectiemethode duurzaam beheer en onderhoud (2010)
50 Ontwerptechnische kwaliteitseisen voor warmwaterverwarmings installaties (2008)
DIVERSEN (voor overige producten zie www.isso.nl)
51
Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen (2012)
NTR 3216 Riolering in bouwwerken (2012)
52
Luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties (2009)
HBi
Handboek Installatietechniek (2002) + addendum (2012)
53
Dimensionering verwarmingsinstallaties U-bouw (2002)
HBz
Handboek Zonnestraling en Zontoetreding (2010)
55
Tapwaterinstallaties in woon- en utiliteitsgebouwen (2001)
HBze
Handboek Zonne-energie (2012)
55.1 Handleiding legionellapreventie in leidingwater (2012)
Rapport 111 Geluid van individuele woninginstallaties (2012)
55.2 Handleiding zorgplicht legionellapreventie (2012) 55.3 Legionellapreventie in klimaatinstallaties (2008)
ISSO-kleintjes Kleintje
Koellast (2010)
Kleintje
Ventilatie (2012)
55.5 Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties (2012)
Kleintje
Meetmethoden verlichting (2012)
56 Inregelen van ontwerpvolumestromen in individuele verwarmings
Kleintje
Meetmethoden elektrotechniek (2009)
installaties in woningen (2003)
Kleintje
Water (2012)
57
Warmteverliesberekening voor ruimten hoger dan 5 m
Kleintje
Stooklijnoptimalisatie (2008)
58
Kwaliteitseisen voor luchtverwarmingsinstallaties in woningen (2004)
Kleintje
Inregelen (2004)
60
U- en R- Waarden (2005)
Kleintje
GAS (2008)
61
Kwaliteitseisen ventilatiesystemen woningen en woongebouwen (2010)
Kleintje
Warmteverlies voor woningen (2005)
62 Centrale gebalanceerde ventilatiesystemen met warmteterugwinning in
Kleintje
Cv (2006)
Kleintje
Binnenklimaat (2006)
55.4 Handleiding alternatieve technieken in collectieve leidingwaterinstallaties (2008)
woningen en woongebouwen (2010)
63 Beheer en Onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woongebouwen Kleintje
Vloerverwarming (2013)
(2008)
Kleintje
Riolering ( 2008)
Kwaliteitseisen isoleren (2002)
Kleintje
U- en Rc-waarden (2007)
Kleintje
Legionellapreventie (2012)
Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO, Postbus 577, 3000 AN Rotterdam, e-mail: isso@isso.nl
64
INSTRUCTIEMATERAAL
© Stichting ISSO – Rotterdam, november 2012
66 Vermogen van radiatoren en convectoren in praktijksituaties (2001) (Herziening ISSO 1)
IBnv
Instructieboek Noodverlichting (2012)
67
PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid (2007)
IBemo
Instructieboek EMO, module 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 en 8
68
Energetisch optimale stook- en koellijnen (2002)
IBhs
Instructieboek Ontwerpen van sanitaire installaties (2008)
69
Model voor de beschrijving van de werking van een klimaatinstallatie (2002) IBmkls Instructieboek Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leiding
65 Inregelen van ontwerpvolumestromen in warmwaterverwarmings
installaties (2004)
70.1 Omgaan met hemelwater binnen de perceelgrens (2011)
systemen sanitair (2008)
70.2 Individuele behandeling van afvalwater (IBA) (2000)
VOOR MEER INFORMATIE KIJK OP WWW.ISSO.NL