Ontwerpen van Sanitaire installaties

JOTUSVDUJFCPFL

)4

,& / / *4* /45*5665 700 3 %& * /45"-- "5* &4&$ 50 3

0OUXFSQFO WBO TBOJUBJSF JOTUBMMBUJFT

ISSO

Instructieboek Ontwerpen van sanitaire installaties

978-90-5044-157-5

INHOUDSOPGAVE Voorwoord 1

2

Instructieboek HS

9

Inleiding

11

1.1

Doel van het handboek

11

1.2

Onderwerpen per hoofdstuk

12

Sanitaire voorzieningen

13

2.1

Inleiding

13

2.2

Benodigde informatie 2.2.1 Basis-projectinformatie 2.2.2 Sanitaire voorzieningen 2.2.3 Brandblusvoorzieningen 2.2.4 Leidingwaterinstallatie 2.2.5 Riolering 2.2.6 Overzicht van wettelijke voorschriften en andere richtlijnen

17 17 18 19 19 20 21

2.3

Voorzieningen ten behoeve van persoonlijke verzorging 2.3.1 Algemeen 2.3.2 Closetcombinatie 2.3.3 Urinoircombinatie 2.3.4 Handenwasbakcombinatie

26 26 26 39 43

2.4

Voorzieningen ten behoeve van lichaamsreiniging 2.4.1 Algemeen 2.4.2 Douchecombinaties 2.4.3 Badcombinaties 2.4.4 Wastafelcombinaties 2.4.5 Bidetcombinaties 2.4.6 Voetenwasbakcombinatie 2.4.7 Wastrogcombinatie

45 45 46 51 56 61 62 63

2.5

Voorzieningen consumptieve verzorging 2.5.1 Algemeen 2.5.2 Aanrechtcombinaties 2.5.3 (Vaat)wasmachineaansluiting 2.5.4 Drankautomaataansluiting

64 64 64 67 68

2.6

Voorzieningen voor schoonmaak 2.6.1 Algemeen 2.6.2 Wasmachine 2.6.3 Uitstortgootsteen 2.6.4 Mandibak 2.6.5 Vloerput 2.6.6 Gevelkraan 2.6.7 Slophopper 2.6.8 Bedpanspoeler 2.6.9 Gipsvang

69 69 69 69 71 72 74 76 77 78

2.7

Voorzieningen voor overige doeleinden 2.7.1 Algemeen 2.7.2 Cv-installatie 2.7.3 Klimaatinstallaties 2.7.4 Sierfonteinen 2.7.5 Irrigatie- en beregeningssystemen 2.7.6 Grootkeukenapparatuur 2.7.7 Wasserijapparatuur 2.7.8 Kappersdouche 2.7.9 Tandartsunit 2.7.10 Agrarische bedrijven 2.7.11 Laboratoria

80 80 80 82 84 85 86 87 88 89 90 93

3

Ontwerpen van sanitaire installaties

3

2.7.12 Zwembaden

94

2.8

Kranen 2.8.1 Algemeen

96 96

2.9

Bouwkundige aspecten en montagesystemen 2.9.1 Algemeen 2.9.2 Bouwsysteem en sanitair 2.9.3 Voorzetwandsystemen 2.9.4 Geprefabriceerde sanitaire ruimten

100 100 100 101 103

2.10

Voorbeelden indeling sanitaire ruimten 2.10.1 Minimumeisen Bouwbesluit 2.10.2 Indeling sanitaire ruimten bij verschillende oppervlakten 2.10.3 Indeling keuken en sanitaire ruimten woning 2.10.4 Indeling toilet- en badruimten met integrale toegang 2.10.5 Indeling hotel-/ motelkamer 2.10.6 Indeling sanitaire ruimten schoolgebouw 2.10.7 Indeling sanitaire ruimten industrieel bedrijf 2.10.8 Indeling bedrijfskeuken (cafĂŠ-)restaurant 2.10.9 Indeling sanitaire ruimten ziekenhuis

105 105 106 107 108 108 109 110 110 111

2.11

Literatuur

112

Brandblus- en andere veiligheidsvoorzieningen

115

3.1

Inleiding

115

3.2

Benodigde informatie 3.2.1 Regelgeving 3.2.2 Overige eisen 3.2.3 Normen en richtlijnen met betrekking tot de uitvoering van de installaties

117 117 118

Brandslanghaspels en draagbare blustoestellen 3.3.1 Regels voor het toepassen van brandslanghaspels en draagbare blusmiddelen 3.3.2 Plaats en aantal brandslanghaspels 3.3.3 Uitvoering en montage van de brandslanghaspel 3.3.4 Overige voorschriften 3.3.5 Het leidingnet 3.3.6 Drukverhoging 3.3.7 Draagbare blustoestellen

119

3.4

Brandkranen 3.4.1 Bluswatervoorziening 3.4.2 Plaatsbepaling van brandkranen 3.4.3 Uitvoering brandkraan 3.4.4 Keuze voor een ondergrondse of bovengrondse brandkraan 3.4.5 De opbrengst van brandkranen 3.4.6 Leidingen

129 129 130 130 131 132 132

3.5

Sprinklerinstallaties 3.5.1 In welke situaties zijn sprinklers noodzakelijk?

3.5.2 Voorschriften 3.5.3 Soorten systemen en hun toepassing 3.5.4 Opbouw van een sprinklerinstallatie 3.5.5 Soorten sprinklers 3.5.6 Gevarenklassen 3.5.7 Watervoorziening 3.5.8 Signalering en doormelding 3.5.9 Sprinklerinstallaties in woningen 3.5.10 Certificeren

132 133 134 134 135 135 137 138 139 139 141

3.6

Droge blusleidingen 3.6.1 Aantal droge blusleidingen

141 142

3.3

Instructieboek HS

4

119

120 120 122 123 124 126 128

Ontwerpen van sanitaire installaties

3.6.2 3.6.3 3.6.4 3.6.5 3.6.6 3.6.7

4

Instructieboek HS

Voorschriften en richtlijnen De leiding De voedingsaansluiting De brandslangaansluiting Aftapmogelijkheid Droge blusleiding gereed tijdens de bouw

144 144 145 146 146 147

3.7

Nooddouches 3.7.1 Waar zijn nooddouches vereist?

3.7.2 Uitvoeringsvormen 3.7.3 Waterkwaliteit 3.7.4 Volumestroom, temperatuur en gebruiksduur 3.7.5 Verwarmen van het water 3.7.6 Het leidingnet 3.7.7 Waterafvoer

148 148 148 149 149 150 152 153

3.8

Brandpreventie bij leidingdoorvoeren 3.8.1 Situaties waarin brandvrije doorvoeren vereist zijn 3.8.2 Uitvoeringsvormen van brandveilige leidingdoorvoeren

154 154 156

3.9

Oplevering, onderhoud en beheer 3.9.1 (Mini)Brandslanghaspels en de bijbehorende pompinstallatie 3.9.2 Draagbare blustoestellen 3.9.3 Brandkranen 3.9.4 Sprinklersystemen 3.9.5 Droge blusleidingen 3.9.6 Nooddouches 3.9.7 Brandveilige leidingdoorvoeren 3.9.8 Logboek

160 160 160 161 161 161 162 162 162

3.10

Voorbeeld van brandblus- en nooddouchevoorzieningen

163

3.11

Literatuur

164

Leidingwaterinstallaties

167

4.1

Inleiding 4.1.1 Drinkwatervoorziening in Nederland 4.1.2 Aansluitvoorwaarden 4.1.3 Legionellapreventie 4.1.4 Brandblusvoorziening 4.1.5 Inspectie 4.1.6 Informatie

167 167 169 169 170 170 170

4.2

Ontwerpcriteria tappunten 4.2.1 Plaats van de tappunten 4.2.2 Gebruik 4.2.3 Temperatuur 4.2.4 Veiligheid 4.2.5 Wachttijd 4.2.6 Waterkwaliteit 4.2.7 Volumestroom 4.2.8 Voordruk 4.2.9 Geluid en waterslag

171 171 171 172 172 173 173 173 173 174

4.3

Warmtapwatervoorziening 4.3.1 Bepalen van de warmtapwaterbehoefte 4.3.2 Warmtapwaterbereiders; kenmerken en toepassing 4.3.3 Selectie van warmtapwaterbereiders 4.3.4 Aansluitingen, beveiligingen en overige voorzieningen 4.3.5 Leidingsystemen voor warmtapwater 4.3.6 Appendages en circulatiepompen in warmwaterleidingen 4.3.7 Leidingontwerp van warmtapwaterleidingen

175 175 184 202 229 235 239 240

4.4

Ontwerp koudwaterleidingsysteem

246

5

Ontwerpen van sanitaire installaties

4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4

Instructieboek HS

Bepalen van de ontwerpvolumestroom Groepenindeling Voorkomen van stagnatie Bemetering

246 259 261 263

4.5

Voorraadvorming 4.5.1 Algemeen 4.5.2 Redenen om een voorraadreservoir toe te passen 4.5.3 Berekening van de grootte van een reservoir 4.5.4 Uitvoering en opstelling 4.5.5 Handhaving van de waterkwaliteit

269 269 269 270 273 274

4.6

Drukverhoging 4.6.1 Volumestroom en opvoerdruk 4.6.2 Drukzones 4.6.3 Soorten drukverhogingsinstallaties 4.6.4 Regeling van de uitlaatdruk bij de verschillende systemen 4.6.5 Selectie van de drukverhogingsinstallatie 4.6.6 Uitvoering van de drukverhogingsinstallatie 4.6.7 Opstelruimte van de drukverhogingsinstallatie 4.6.8 Drukverminderingstoestellen 4.6.9 Aandachtspunten bij brandpompen 4.6.10 Aandachtspunten bij pompen na een onderbrekingsreservoir

275 275 277 280 283 286 289 290 290 291 292

4.7

Voorbeelden van leidingwaterinstallaties 4.7.1 Koud- en warmtapwaterinstallaties in een badkamer 4.7.2 Koud- en warmtapwaterinstallatie in een woning 4.7.3 Warmtapwaterinstallatie in een woongebouw (hoogbouw) 4.7.4 Leidingwaterinstallatie in een ziekenhuis (hoogbouw) 4.7.5 Leidingwaterinstallatie in een sportgebouw

292 292 294 294 295 296

4.8

Waterbehandeling 296 4.8.1 Algemeen 296 4.8.2 Filters 297 4.8.3 Waterontharding 299 4.8.4 Omgekeerde osmose 308 4.8.5 Appendages, beveiliging, opstelling, en andere voorzieningen bij waterbehandelingsinstallaties 309 4.8.6 Selectie en installatie van waterontharders 311

4.9

Legionellaveiligheid 4.9.1 Inleiding 4.9.2 Legionellaveilig ontwerp 4.9.3 Risicoanalyse 4.9.4 Legionellabeheersplan 4.9.5 Beheersconcepten legionellapreventie 4.9.6 Alternatieve beheersconcepten 4.9.7 Monstername en analyse 4.9.8 Maatregelen bij te hoge concentratie Legionella

313 313 316 317 317 318 319 324 324

4.10

Beveiliging tegen terugstroming 4.10.1 Kwaliteit van drinkwater 4.10.2 Voorschriften (VEWIN-werkbladen [37]) 4.10.3 Terugstroomrisico’s en beveiliging 4.10.4 Notatiewijze 4.10.5 Analysemethode 4.10.6 Eisen aan de afvoerleiding 4.10.7 Verklaring Waterleidingtechnische Veiligheid 4.10.8 Beoordelingsrapporten gevaarlijke toestellen 4.10.9 Installatie-eisen en producteisen 4.10.10 Uitvoeringen van terugstroombeveiligingstoestellen 4.10.11 Onderhoud van terugstroombeveiligingen 4.10.12 Veel voorkomende sanitaire toestellen met beveiligingen

325 325 325 326 332 333 334 335 335 336 336 343 345

6

Ontwerpen van sanitaire installaties

5

Instructieboek HS

4.11

Leidingontwerp 348 4.11.1 Eisen aan leidingloop, leidingmateriaal, isolatie en montage 348 4.11.2 Leidingmaterialen en toepassingsmogelijkheden 352 4.11.3 Maatregelen ten behoeve van het veilig functioneren van de leidingwaterinstallatie 355 4.11.4 Maatregelen ter voorkoming van mogelijke nadelige gevolgen door de aanwezigheid van waterleidingen 366

4.12

Dimensioneren van uittapleidingen 4.12.1 Leidingmiddellijn op basis van toelaatbare snelheid 4.12.2 Leidingmiddellijn op basis van toelaatbaar drukverlies 4.12.3 Controle van de wachttijd 4.12.4 Controle op waterslag 4.12.5 Berekeningsvolgorde 4.12.6 Berekeningsvoorbeeld collectieve leidingwaterinstallatie

377 377 378 384 387 387 387

4.13

Dimensioneren van circulatiesystemen 4.13.1 Vastleggen van de benodigde gegevens 4.13.2 Bepalen van de voorlopige middellijn van de circulatieleidingen 4.13.3 Berekenen van de warmteverliezen van het leidingsysteem 4.13.4 Berekenen van de circulatievolumestroom 4.13.5 Controleren van de middellijn van de circulatieleidingen 4.13.6 Berekenen van de drukverliezen 4.13.7 Pompselectie en bepalen van het drukverschil over de inregelafsluiters 4.13.8 Voorbeeld 4.13.10 Drukverloop tijdens bedrijf

392 394 394 395 397 398 398 399 399 401

4.14

Realisatie, oplevering en beheer 4.14.1 Werkvoorbereiding en installatie 4.14.2 Beproeving en reiniging 4.14.3 Oplevering 4.14.4 Beheer en onderhoud

402 402 404 409 411

4.15

Literatuurlijst

413

Rioleringsinstallaties

415

5.1

Inleiding 5.1.1 Openbare riolering 5.1.2 Openbare (riool)stelsels 5.1.3 De opbouw van een rioleringsinstallatie van een bouwwerk 5.1.4 Scheiding van afvalwater en hemelwater 5.1.5 Vrijvervalriolering 5.1.6 Drukriolering 5.1.7 Individuele behandeling van afvalwater 5.1.8 Afscheiders 5.1.9 Voorzieningen voor het bergen, infiltreren en gebruiken van hemelwater 5.1.10 Regelgeving

415 415 417 419 421 421 421 422 423

5.2

Stromingsgedrag in afvoerleidingen 5.2.1 Stroming in liggende leidingen 5.2.2 Stroming in standleidingen 5.2.3 Stroming in aansluitleidingen

431 431 432 434

5.3

Ontwerp van binnenriolering voor huishoudelijk afvalwater 5.3.1 Wetgeving, richtlijnen en normen 5.3.2 Ontwerpcriteria afvoerpunten 5.3.3 Ontwerp van het afvoersysteem 5.3.4 Dimensioneren van afvoerleidingen

436 436 437 444 487

5.4

Ontwerp van installaties voor hemelwaterafvoer 5.4.1 Wetgeving, normen en richtlijnen 5.4.2 Ontwerpcriteria dakafvoerpunten

495 496 496

7

424 426

Ontwerpen van sanitaire installaties

5.4.3 5.4.4 5.4.5 5.4.6

6

7

Instructieboek HS

Ontwerp van een systeem met overlaatstroming Ontwerp van een UV-systeem Ontwerp van een noodafvoersysteem Ontwerp van een gecombineerd systeem vwa/hwa

499 507 514 516

5.5

Pompinstallaties 5.5.1 Inleiding 5.5.2 Uitvoeringen van pompen en hun toepassingen 5.5.3 Pompinstallaties voor utiliteitsgebouwen 5.5.4 Pompinstallaties voor beperkte toepassing 5.5.5 Pompselectie en dimensionering van de pompinstallatie

518 518 520 522 524 525

5.6

Zuiveringstechnische voorzieningen 5.6.1 Individuele behandeling van huishoudelijk afvalwater (IBA) 5.6.2 Afscheiders (algemeen) 5.6.3 Vetafscheiders 5.6.4 Olieafscheiders 5.6.5 Zetmeelafscheiders

528 528 531 532 537 541

5.7

Realisatie, oplevering en beheer 5.7.1 Werkvoorbereiding en installatie 5.7.2 Oplevering 5.7.3 Beheer en onderhoud

542 542 545 545

5.8

Literatuurlijst

548

Tabellen en grafieken

551

6.1

Leidingwaterinstallaties

551

6.2

Rioleringsinstallaties 6.2.1 Huishoudelijk afvalwater 6.2.2 Hemelwater 6.2.3 Combinatie van hemelwater en huishoudelijk afvalwater

594 594 599 603

Lijst van fabrikanten

605

8

Ontwerpen van sanitaire installaties

VOORWOORD "Een vakgenoot die regelmatig de vakbladen raadpleegt, moet wel ziende blind zijn om de auteur van het nieuwe boek niet te kennen. Hij bestookt de installateurs-wereld met een niet aflatende stroom publicaties, die af en toe uitmonden in een boekwerk. Het boek dat thans van zijn hand is verschenen, vormt geen compilatie van eerder gepubliceerde zaken: het is een geheel nieuw, oorspronkelijk werk". Deze woorden werden in september 1989 uitgesproken door ir. Egbert Wagenaar tijdens de presentatie van het boek "Het ontwerpen van sanitaire installaties". Wagenaar was toen stafdirecteur Afdeling Technologie van de Vereniging van Nederlandse installatiebedrijven (VNI), waar ondergetekende in 1995 is komen werken. Het boek, waarvan vijf drukken zijn verschenen, de laatste in 2000, heeft een belangrijke rol gespeeld bij de toekenning van de gouden TVVL-penning in 1999. Deze penning wordt éénmaal in de vijf jaar tijdens een lustrumviering van de TVVL ( Nederlandse technische vereniging voor installaties in gebouwen) uitgereikt aan een persoon die een aantal technisch-wetenschappelijke publicaties heeft geschreven van uitzonderlijk niveau, zo staat in het jaarboek 1999 van de TVVL. Het gaat dan om een totaal van artikelen dat in de loop van vele jaren is gepubliceerd. De uitreiking geschiedt dan ook meestal aan een persoon, die een groot deel van zijn carrière achter zich heeft. Dit laatste kan, na toen 35 jaar werkzaam te zijn in de installatiebranche, niet worden ontkend. Dat aan het werk een zo’n hoge kwalificatie is toegekend, daarover ben ik tot op de dag van vandaag verbaasd maar tevens dankbaar.

Het boek is een belangrijke onderlegger geweest voor de verschillende ISSO-publicaties die in de afgelopen vijftien jaar op het vakgebied van de sanitaire technieken zijn verschenen. De ontwikkelingen binnen het vakgebied hebben een grote vlucht genomen. Enerzijds is dat te danken aan het feit dat men zich er van bewust is geworden dat slecht functionerende sanitaire installaties een bedreiging zijn voor de volksgezondheid, terwijl bepaalde sanitaire voorzieningen een weldaad zijn voor lichamelijke en geestelijke ontspanning. Anderzijds neemt het aantal randvoorwaarden waaraan de installaties moeten voldoen steeds maar toe: hygiëne, microbiologische betrouwbaarheid, brandveiligheid, geluidsbeperking, milieubelasting, energiezuinigheid, duurzaamheid, levensloopbestendig, etc.. De gevolgen van de klimaatverandering heeft ook zijn invloed op het anders omgaan met hemelwater binnen de perceelgrens. Dat alles heeft tot gevolg dat het ‘oorspronkelijke werk’ van 1989, ondanks de aanpassingen die telkens weer bij de herdrukken zijn doorgevoerd, grondig gerenoveerd moest worden. Daar het einde van mijn carrière dichter bijkomt, heb ik die renovatie in handen gegeven van het kennisinstituut voor de installatiesector, ISSO, want na renovatie komt een lange periode van beheer en onderhoud. Oscar Nuijten van ISSO heeft, met medewerking van deskundige auteurs en een redactieteam, mogen ervaren dat het samenstellen van een standaardwerk voor het ontwerpen van sanitaire installaties een uiterst boeiende maar ook een zeer tijdvragende bezigheid is. Ondanks de ruime omvang van het werk konden niet alle onderwerpen even gedetailleerd worden opgenomen. Er moesten keuzes worden gemaakt. Waar niet anders kon, zijn verwijzingen opgenomen naar ISSO-publicaties.

Instructieboek HS

9

Ontwerpen van sanitaire installaties

Afb. 0.1

Het redactieteam (v.l.n.r. Eric van der Blom, Anco Veening, Will Scheffer, Cas Hordijk, Michiel van Bruggen en Oscar Nuijten)

Dit nieuwe boek beoogt een leidraad te zijn voor het ontwerpen van sanitaire installaties die voldoen aan de moderne eisen van persoonlijke hygiëne, comfort, veiligheid, energiezuinigheid, en duurzaamheid, en aan de relevante voorschriften en randvoorwaarden. Het ontwerpen van sanitaire installaties vindt plaats op basis van een programma van eisen (PVE). Voor het opstellen van het PVE heeft ISSO een vraagspecificatie als internetapplicatie (www.pvesanitair.nl). Daarmee kan op een snelle en accurate wijze met de opdrachtgever worden vastgelegd welke voorzieningen en installaties moeten worden opgenomen en welke specifieke kwaliteitseisen daaraan gesteld worden. Daarnaast bevat de applicatie actuele informatie over voorschriften, normen en richtlijnen die van toepassing zijn op sanitaire installaties en is er een moduul opgenomen met fabrikantonafhankelijke informatie over nieuwe en bijzondere technieken.

Het handboek zal door de TVVL gebruikt worden bij haar cursus ‘Sanitaire en aanverwante technieken’ en zal ook zijn weg vinden naar de MBO/Post-MBO en HBO-opleidingen Installatietechniek en Bouwkunde.

Moge de (nieuwe) vakgenoten ook aan dit ‘nieuwe werk’ een hoge waardering toekennen.

Maart 2008.

W.J.H. Scheffer

Instructieboek HS

10

Ontwerpen van sanitaire installaties

1

INLEIDING

1.1

DOEL VAN HET HANDBOEK

"Ontwerpen van sanitaire installaties" is een handboek voor de professional en de aankomend professional op het gebied van ontwerp en realisatie van installaties in de gebouwde omgeving. Het handboek heeft de functie van naslagwerk; de gebruiker vindt er alle benodigde gegevens voor ontwerp en uitvoering van de meest voorkomende installaties snel in terug. Naast ontwerp- en uitvoeringsaspecten komen ook aspecten met betrekking tot beheer aan de orde. De nadruk ligt echter op het ontwerp.

In dit handboek worden de volgende installaties behandeld: sanitaire installaties, watervoerende installaties, brandblusinstallaties, en nooddoucheinstallaties. Onder "sanitaire installaties" wordt hier verstaan: "het geheel van werken tussen het leveringspunt van het leidingwater en het afvoerpunt ter plaatse van de perceelsgrens van een bouwwerk, inclusief de aan te sluiten toestellen en voorzieningen".

Zeldzame installaties worden alleen genoemd, en op bepaalde details wordt niet zo uitgebreid ingegaan als in de ISSO-publicaties over leidingwater. In die gevallen wordt wel verwezen naar bronnen waar men ontbrekende informatie kan vinden.

Op de volgende onderwerpen wordt NIET of slechts zeer summier ingegaan: - Niet-watervoerende brandblusvoorzieningen; - Het ontwerpen en dimensioneren van sprinklerinstallaties; - Leiding- en proceswaterinstallaties voor industriĂŤle toepassingen en schepen; - Tijdelijke sanitaire en brandblusvoorzieningen bij evenementen.

Tot de doelgroep van dit handboek behoren: - Ontwerpers en adviseurs; - Installateurs, projectleiders, werkvoorbereiders; - Aankomend technici / MBO- en HBO-studenten.

Instructieboek HS

11

Ontwerpen van sanitaire installaties

Afb. 1.1 Een ontwerper in actie 1.2

ONDERWERPEN PER HOOFDSTUK

In hoofdstuk 2 wordt eerst ingegaan op de basisinformatie die nodig is om tot een goed ontwerp van de sanitaire ruimte te komen. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de toepassingen en uitvoeringen van sanitaire voorzieningen en de wijze van aansluiten op de leidingwater- en de rioleringsinstallatie. Ook bouwkundige en ergonomische aspecten komen hierbij aan de orde. Met de basisinformatie en het overzicht uit dit hoofdstuk kan men komen tot een verantwoorde selectie van aantallen en soorten sanitaire toestellen.

In hoofdstuk 3 worden de watervoerende brandblusinstallaties en andere veiligheidsvoorzieningen, zoals nooddouches behandeld. Bij watervoerende installaties wordt ingegaan op installaties met brandslanghaspels en op droge blusleidingen. Ook voorzieningen voor sprinklerinstallaties komen aan de orde.

In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op het ontwerpen van de leidingwaterinstallaties en het selecteren en dimensioneren van de toestellen en leidingen. Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan het ontwerpen van warmtapwatervoorzieningen en drukverhogingsinstallaties.

In hoofdstuk 5 komen het ontwerp en het dimensioneren van de rioleringsvoorzieningen voor afvalwater, hemelwater en fecaliĂŤn aan de orde. Het betreft alle leidingen, toestellen en voorzieningen die binnen een gebouw, maar ook buiten een gebouw (tot aan de perceelgrens) kunnen voorkomen. Ook infiltratie en buffering van hemelwater en verwijdering van stoffen die niet op de riolering mogen worden geloosd worden toegelicht.

In hoofdstuk 6 zijn veelgebruikte tabellen en grafieken opgenomen.

Instructieboek HS

12

Ontwerpen van sanitaire installaties