kennisinstituut voor de installatiesector
Instructieboek Elektromechanisch Onderhoud
1
Draaistroommotoren
ISSO
Kennisinstituut voor de installatiesector
Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl
ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.
De in ISSO deelnemende organisaties zijn: ONRI: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel VABI: Vereniging voor Automatisering in de Bouw- en installatietechniek De realisatie van het Instructieboek EMO, module 1 Draaistroommotoren werd verzorgd door de ISSO-projectgroep 592-1, die als volgt was samengesteld: De heer ing. M. Ent De heer C.P.T. Heemskerk De heer J.P.J.M. Koning De heer ir. G. Schat (projectcoordinator) De heer D. van der Starre De heer A. van Steen
Spit Elektromechanica BV Uneto-VNI GTI Experts B.V. ISSO, Kennisinstituut voor de installatiesector Tutorial Opleidingen & Advies BV Van Steen b.v.
De realisatie van het instructieboek is mede mogelijk gemaakt door:
Opleidings- en
Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van dit instructieboek hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico. Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO.
ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf
Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO, Postbus 577, 3000 AN Rotterdam, e-mail: isso@isso.nl © Stichting ISSO – Rotterdam juni 2009
ISSO-instructieboek EMOdm
Elektromechanisch onderhoud Module 1 - Draaistroommotoren
978-90-5044-177-3
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord
5
Begrippenlijst
7
1
Herkenning 1.1 Inleiding 1.2 De motorkenplaat 1.3 Motortypes 1.3.1 Herkenning van de verschillende motortypes 1.4 Het klemmenbord 1.5 De bouwvorm 1.6 Overige kenmerken
9 9 10 12 13 14 15 16
2
Diagnose van de motor 2.1 Inleiding 2.2 Visuele inspectie 2.3 Wikkelingen meten 2.3.1 Enkeltoerenmotoren 2.3.2 Meertoerenmotoren met gescheiden wikkelingen 2.3.3 Meertoerenmotoren met Dahlanderwikkelingen 2.3.4 SA-motor 2.4 Mechanische controle 2.5 Proefdraaien en meten 2.5.1 Aansluiten 2.5.2 Meten 2.5.3 Anker meten
19 19 20 21 21 24 27 30 31 31 31 33 34
3
Demontage en diagnose onderdelen 3.1 Inleiding 3.2 Onderdelen markeren 3.3 Borsteldruk meten en borstels demonteren (sa motor) 3.4 Koppeling / v-snaarschijf en accessoires demonteren 3.5 Waaierkap en waaier demonteren 3.6 Lagerdeksels en lagerschilden demonteren 3.7 Anker uitnemen en lagers demonteren 3.8 Borstelwerk en sleepringen controleren 3.9 Wikkelingen meten 3.9.1 Statorwikkelingen meten 3.9.2 Kortsluitanker controleren en meten 3.9.3 Sleepringanker controleren en meten 3.10 Beveiligingen controleren 3.11 Overige elektrische onderdelen controleren 3.12 Lagerpassingen controleren 3.12.1 Lagerpassing op de as 3.12.2 Lagerpassing in het schild 3.13 Waaierkap, waaier, spiebanen etc. controleren 3.14 Rapporteren
35 35 36 37 37 38 38 39 40 40 41 46 47 48 49 49 49 50 52 52
4
Revisie 4.1 Inleiding 4.2 Onderdelen reinigen 4.3 Lagerpassingen repareren 4.4 Anker repareren 4.5 Wikkelingen repareren 4.6 Impregneren (lakken) en inspuiten 4.7 Anker balanceren 4.8 Borstelwerk repareren (sa-motor)
53 53 54 54 55 56 56 58 58
ISSO-instructieboek EMOdm
3
1 Draaistroommotoren
4.9 4.10 4.11
Klemmenbord en klemmenkast Overige onderdelen Isolatiemeting
59 60 60
5
Monteren motor 5.1 Inleiding 5.2 Anker plaatsen 5.3 Lagers monteren 5.4 Borstelhouder monteren (SA-motor) 5.5 Lagerschilden en lagerdeksels monteren 5.6 Borstels monteren, afstellen en inschuren (sa-motor) 5.7 Waaier monteren 5.8 Accessoires monteren 5.9 Proefdraaien 5.9.1 Onbelast proefdraaien - aansluiten 5.9.2 Onbelast proefdraaien - meten 5.9.3 Proefdraaien in belaste toestand 5.10 Motor spuiten 5.12 Eindcontrole
61 61 62 62 64 64 65 66 66 66 66 67 68 69 69
6
Theoretische achtergrondinformatie 6.1 Inleiding 6.2 Werking van de draaistroommotor 6.3 Typen draaistroommotoren 6.4 Hoofdonderdelen van de draaistroommotor 6.4.1 De stator 6.4.2 Kortsluitanker 6.3.3 Sleepringanker 6.5 Aansluiting van een draaistroommotor 6.6 Toerentallen van draaistroommotoren 6.6.1 Met gescheiden wikkelingen 6.6.2 Met een Dahlander 6.6.3 Sleepringankermotor met slipregeling 6.6.4 Met een frequentieregelaar 6.7 Beveiligingen 6.7.1 Stroomafhankelijke beveiligingen 6.7.2 Temperatuurafhankelijke beveiligingen
71 71 71 75 75 76 76 78 80 80 81 81 82 83 83 83 84
Bijlage A
Bouwvorm, beschermingsklasse en isolatiE
85
Bijlage B
Informatie over sleepringen en koolborstels
90
Bijlage C
Lagers C.1 Lagercodering C.2 Lagermontage
91 91 95
Bijlage D
ISO passingstelsel D.1 Begrippen D.2 Toleranties voor nauwkeurig werk
98 98 100
Bijlage E
Driepuntsschroefmaat en binnenmeettaster E.1 De driepuntsschroefmaat E.2 De binnenmeettaster
102 102 102
Bijlage F
Trillingen
104
ISSO-instructieboek EMOdm
4
1 Draaistroommotoren
VOORWOORD
Indeling Het boek bestaat in eerste opzet uit acht modules die elk een apart onderwerp behandelen. Module 1 Draaistroommotoren Module 2 Gelijkstroommotoren Module 3 Reductoren en tandwielkasten Module 4 Generatoren Module 5 Remmen Module 6 Frequentieregelaars Module 7 Pompen Module 8 Meten In elke module wordt het betreffende onderwerp uitvoerig behandeld, waarbij de nadruk zoveel mogelijk op de praktijk ligt. Om dit te kunnen realiseren, is een groot aantal praktijkmensen benaderd. Wij zijn hen zeer dankbaar voor hun medewerking. We hebben ook veel aandacht besteed aan het gebruiksgemak en daarom eenzelfde hoofdstukindeling gekozen voor alle modules. Deze indeling is ook de normale werkvolgorde in de praktijk. 1. Herkenning; 2. Diagnose; 3. Demontage en diagnose onderdelen; 4. Revisie; 5. Montage; 6. Theoretische achtergrond. De modules frequentieregelaars en meten hebben een afwijkende indeling. Gebruik van het boek Dit boek is een naslagwerk. Het is daarom ingericht om snel en gemakkelijk bepaalde zaken op te zoeken. Alle praktijkhoofdstukken beginnen met een flowschema van de werkzaamheden in dat hoofdstuk. Het flowschema is een hulpmiddel. Het geeft een overzicht van de belangrijkste stappen. Het is niet gezegd dat je die stappen in de praktijk allemaal uitvoert. In sommige gevallen zijn bepaalde werkzaamheden niet nodig. De betreffende beschrijving in het hoofdstuk geeft hierover duidelijkheid.
ISSO-instructieboek EMOdm
5
1 Draaistroommotoren
De flowschema's zijn zo eenvoudig mogelijk van opzet. We hebben ons beperkt tot de volgende symbolen: Start
Wikkelingen meten
Motor kan veilig draaien?
Geeft de start of het einde van het proces aan.
Geeft een handeling aan.
Beslissing. Je kunt hier twee kanten op, afhankelijk van het antwoord. Formulier
Werkplaatsformulier
1. Als de pijl naar het formulier wijst, moet je gegevens noteren; 2. Als de pijl naar een ander symbool wijst, moet je gegevens van het formulier gebruiken.
In de tekst kun je de volgende pictogrammen tegenkomen:
!
Bij deze werkzaamheden kan gemakkelijk iets misgaan, met mogelijk grote gevolgen.
Noteer op het werkplaatsformulier wat je gemeten of geconstateerd hebt. Wij spreken in de module over een werkplaatsformulier, waarop je allerlei gegevens van de revisie vastlegt. Het kan heel goed dat dit in sommige bedrijven op een andere manier gebeurt. In hoofdstuk 6 behandelen we de achtergrondtheorie van de module. Dit hoofdstuk is vooral bedoeld om het inzicht te vergroten. Je vindt hier geen aanwijzingen voor de praktijk. Achterin elke module bevinden zich een aantal bijlagen. Je vindt in de bijlagen gegevens die je nodig kunt hebben bij bepaalde werkzaamheden. Denk bijvoorbeeld aan coderingen van lagers en bouwvormen e.d. Inhoud In een module als deze is het niet mogelijk om het onderhoud van alle mogelijke typen draaistroommotoren uitputtend te behandelen. Hetzelfde geldt voor de werkzaamheden. Veel werkzaamheden zijn standaard voor monteurs. De aandacht richt zich vooral op de werkzaamheden die specifiek zijn voor draaistroommotoren. Mechanisch onderhoud, zoals het repareren van passingen en spiebanen wordt wel genoemd, maar wordt niet in detail beschreven. Specifieke werkzaamheden, zoals elektrische metingen en bijzondere montagetechnieken zijn wel in detail beschreven. De module behandelt geen wikkelwerkzaamheden en werkzaamheden aan explosieveilige motoren.
ISSO-instructieboek EMOdm
6
1 Draaistroommotoren
BEGRIPPENLIJST
Mensen gebruiken voor dezelfde dingen vaak verschillende woorden of hetzelfde woord voor verschillende dingen. We hebben geprobeerd om in deze module zoveel mogelijk een consequent woordgebruik aan te houden. Je vindt in deze woordenlijst de woorden zoals wij die in deze module gebruiken. Aandrijfzijde (AZ) De kant van de motor die het werktuig aandrijft. Anker We verstaan onder het anker het draaiende gedeelte van de motor: de as met collector en blikpakket. Borstelwerk Het geheel van borstelbrug, borstelpennen, borstelhouders en koolborstels. Concentriciteit Het samenvallen van de hartlijn van twee cilindrische voorwerpen.
Afb. Concentriciteit Niet-aandrijfzijde (NAZ) De kant van de motor waar de koppeling of poelie niet zit. Aan deze kant zit doorgaans de collector. Passing Een maat met een bepaalde tolerantie, vastgelegd met een letter en een cijfer. Poelie Snaar- of riemschijf. Spoel Samenstel van windingen (meestal niet gemonteerd en niet om een pool of kern.)
ISSO-instructieboek EMOdm
7
1 Draaistroommotoren
Vierpuntsmeting Weerstandsmeting met vier pennen, twee meetpennen en twee pennen waarmee je de meetfout compenseert. Visuele inspectie Inspectie waarbij je kijkt of er gebreken zijn. Wikkeling Een spoel waarbij de toevoeging de functie of de vorm aangeeft. Bijvoorbeeld: compensatiewikkeling. Winding Een lus van (koper)draad; onderdeel van een spoel of wikkeling.
ISSO-instructieboek EMOdm
8
1 Draaistroommotoren