Herziene uitgave 2012
Legionella足 preventie
K L E I N TJ E l e g i o n e l l a p r e v e n t i e
ISBN 978-90-5044-236-7
k e n n i s i n s t i t u u t v o o r d e i n s ta l l at i e s e c to r
KLEINTJE
ISSO
Kennisinstituut voor de Installatiesector
Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl
ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen..
De werkvelden van ISSO zijn:
De in ISSO deelnemende organisaties zijn: NLingenieurs: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel De redactiegroep voor de eerste uitgave bestond uit: De heer ir. J. van Wolferen, auteur De heer W. van der Lugt De heer C. Otterspeer De heer W. Scheffer, voorzitter De heer ing. O. W.W. Nuijten, eindredactie De redactiegroep voor de herziene uitgave 2012 bestaat uit: De heer ing E. van der Blom, Uneto-Vni De heer W. Scheffer De heer O. Nuijten, ISSO De ontwikkeling van Kleintje Legionellapreventie is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage van: Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico. Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO.
ISSO voorziet de installatiesector van de benodigde kennis voor de dagelijkse installatiepraktijk. Op basis van de geïdentificeerde kennisvraag worden goed toegankelijke ISSO-publicaties ontwikkeld. Ondersteunende instructiebijeenkomsten, digitale producten en overige diensten helpen de sector om deze kennis in de praktijk toe te passen. Samengevat staat ISSO voor: vaststelling van de kennisvraag, kennisontwikkeling en kennisoverdracht.
Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).
Luchtbehandeling/koeltechniek Verwarming Algemene techniek Water & Gas/Sanitair Elektro & ICT Energie & Milieu Overzicht van de ISSO-kleintjes:
Kleintje Meetmethoden Verlichting (2012) Kleintje Ventilatie (2012) Kleintje Koellast (2010) Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek (2009) Kleintje Stooklijnoptimalisatie (2009) Kleintje Gas (2008) Kleintje U- en Rc Waarden (2007) Kleintje Legionellapreventie (2012)
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO.
Kleintje CV (2006)
Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO.
Kleintje Inregelen (2004)
Kleintje Binnenklimaat (2006) Kleintje Warmteverlies voor Woningen (2005) Kleintje Vloerverwarming (2005) Kleintje Water (2012)
Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO, Postbus 577, 3000 AN Rotterdam, e-mail: isso@isso.nl © Stichting ISSO – Rotterdam, Eerste uitgave september 2007 1e herziene versie, april 2008 2e herziene versie, november 2012
Voor meer informatie over ISSO-publicaties en andere diensten kunt u de webiste www.isso.nl raadplegen.
kleintje.book Page 1 Wednesday, December 5, 2012 9:30 AM
ISSO-kleintje
Legionellapreventie Handleiding voor de installateur en monteur bij het aanleggen, beheren en onderhouden van Legionellaveilige leidingwaterinstallaties
ISBN: 978-90-5044-236-7
kleintje.book Page 3 Wednesday, December 5, 2012 9:30 AM
INHOUDSOPGAVE Voorwoord
5
1
Wettelijke voorschriften en technische richtlijnen 1.1 Wettelijke voorschriften 1.2 Technische richtlijnen
70 7 10
2
Risicofactoren
13
3
Uitgangspunten legionellaveilig ontwerp
17
4
Uitgangspunten legionella-veilige aanleg
23
5
Legionellaveilig beheer en installatieontwerp 5.1 Beheersconcepten 5.2 Legionellaveilig ontwerpen 5.2.1 Inleiding 5.2.2 Segmenteren installatie 5.2.3 Desinfectie aan tappunten 5.2.4 Poortwachterconcept
27 27 33 33 34 35 37
6
Legionellaveilig beheer 6.1 Algemeen 6.2 Bedrijfsonderbreking 6.3 Monstername en actie bij aantreffen legionella 6.4 Individuele woninginstallaties
39 39 40 41 41
Bijlage A LegionellabacteriĂŤn
43
Bijlage B Installatiecomponenten
48
Bijlage C Schouwen en in kaart brengen bestaande installaties
80
Bijlage D Werkvoorschriften
88
Bijlage E Gebruiksinstructie voor woningen
109
Literatuurlijst Index
111 113
ISSO-kleintje
3
Legionellapreventie
kleintje.book Page 5 Wednesday, December 5, 2012 9:30 AM
VOORWOORD Legionellapreventie in leidingwater begint op de tekentafel maar houdt daarna niet op. Na een correct ontwerp en een zorgvuldige aanleg zijn een juist gebruik, een goed beheer en een zorgvuldig onderhoud belangrijke voorwaarden voor een legionellaveilige leidingwaterinstallatie. In dit proces speelt het installatiebedrijf een hoofdrol. Vaak beschikt het bedrijf over meerdere 'spelers'; van monteurs tot projectleiders. Allen hebben specifieke taken. Dat betekent dat specifieke kennis over legionellapreventie voor alle niveaus binnen het bedrijf beschikbaar moet zijn. Kleintje Legionellapreventie wil vooral die kennis toegankelijk maken die nodig is voor uitvoeringtaken, van de installateurs en monteurs op de werkvloer, zoals: Aanleg-, uitbreidings- en herstelwerkzaamheden; Uitvoering van technische beheersmaatregelen en onderhoud; Schouwen en in kaart brengen van (delen van) de installatie voor een risico-inventarisatie. De spelers in het veld moeten daartoe wel het installatieontwerp begrijpen en ook de risicoanalyse en het beheersplan van de legionella-preventieadviseur kunnen hanteren. Alle ontwikkelde richtlijnen voor legionellapreventie mogen er nog zo goed uitzien, je bereikt er weinig mee als deze niet in de praktijk worden opgevolgd. Een kleine fout in de praktijk kan grote gevolgen hebben. Will Scheffer, voorzitter van de ISSO-projectgroep. ISSO-kleintje Legionellapreventie is tot stand gekomen in samenwerking met TNO, OTIB en Uneto-VNI.
ISSO-kleintje
5
Legionellapreventie