ISSO-publicatie 55-5-2008

55.5

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

B E H E E R E N O N D E R H O U D CO L L EC T I E V E L E I D I N G WAT E R I N S TA L L AT I E S

ISBN 978-90-5044-168-1

publicatie

Richtlijnen voor het beheer en onderhoud van drink- en warmtapwaterinstallaties in de gebouwde omgeving

Beheer en onderhoud collectieve leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 55.5

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties Richtlijnen voor het beheer en onderhoud van drink- en warmtapwaterinstallaties in de gebouwde omgeving

ISBN: 978-90-5044-168-1

INHOUDSOPGAVE Samenvatting

5

Summary

5

Voorwoord

7

Begrippenlijst 1

13

1.1

Algemeen

13

1.2

Doelstelling

13

1.3

Leeswijzer

13

1.4

Relatie met BRL 6000-08C

13

1.5

Wettelijk kader, normen en richtlijnen

14

1.5.1

Leidingwaterkwaliteit

14

1.5.2

Installaties

14

1.5.3

Beheer en onderhoud

14

1.6 2

3

Andere relevante publicaties

15

Beheer- en onderhoudsplan

17

2.1

Inleiding

17

2.1.1

Toelichting schema uit afbeelding 2.1

19

2.1.2

Vormen van onderhoud

22

2.1.3

Onderhoudscontracten

23

Onderhoud

25

3.1

Algemeen

25

3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

3.7

ISSO-publicatie 55.5

9

Inleiding

Grondstof / waterlevering

26

3.2.1

Watermeteropstelling

26

3.2.2

Zeef bij leveringspunt

26

3.2.3

Eigen watervoorziening drinkwater

26

Reservoirs

28

3.3.1

Binnen opgestelde reservoirs voor de voeding leidingwaterinstallatie

28

3.3.2

Reservoirs voor de voeding van proceswater

Drukverhoging

28 29

3.4.1

Drukverhogingsinstallatie (zonder toerenregeling)

29

3.4.2

Drukverhogingsinstallatie met toerenregeling

29

3.4.3

Brandpomp

29

Koudwaterleidingnet en appendages

31

3.5.1

Verdeler

31

3.5.2

Drukvermindering

31

3.5.3

Beveiligingsafsluiter

31

3.5.4

Zeven en filters

31

Waterbehandeling

32

3.6.1

Ontharding

32

3.6.2

Omgekeerde osmose

32

3.6.3

Thermische en fysische Legionellapreventietechnieken

33

3.6.4

Elektrochemische technieken

35

Warmtapwaterbereiding

36

3.7.1

Warmtapwatertoestellen

36

3.7.2

Voorraadvat - zonder dubbele scheiding

36

3.7.3

Voorraadvat met dubbele scheiding

36

3.7.4

Oplaadsysteem

36

3

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

4

3.7.5

Direct gestookte voorraadtoestellen

36

3.7.6

Indirect gestookt doorstroomtoestel

36

3.7.7

Direct gestookt doorstroomtoestel

37

3.7.8

Zonneboilers

37

3.7.9

Warmwatertoestellen met warmtepomp

3.8

Warmwaterleidingnet

3.9

Toestellen en beveiligingen

37 39 40

Uitvoering onderhoud

43

4.1

Levering/productie

43

4.1.1

43

4.2

4.3

4.4

4.5

4.6

4.7 4.8

Bijlage A

Eigen winning

Voorraad- of onderbrekingsreservoirs

43

4.2.1

Toepassingsgebieden

43

4.2.2

Componenten

44

4.2.3

Uitvoering onderhoud reservoirs

44

Drukverhoging en brandpompen

45

4.3.1

Toepassingsgebieden

45

4.3.2

Componenten

45

4.3.3

Uitvoering onderhoud drukverhogingsinstallaties

46

Leidingnet en appendages

49

4.4.1

Toepassingsgebied

49

4.4.2

Componenten

49

4.4.3

Uitvoering onderhoud leidingnet en appendages

49

4.4.4

Reinigen en afstellen drukverminderingstoestel

50

4.4.5

Beveiliging tegen lekkage

51

Waterbehandeling

52

4.5.1

Ontharding

52

4.5.2

Componenten

52

4.5.3

Uitvoering onderhoud onthardingsinstallatie

52

Warmwaterbereiding

53

4.6.1

Toepassingsgebieden

53

4.6.2

Componenten

53

4.6.3

Uitvoering onderhoud warmtapwaterbereiding

53

4.6.4

Warmtepompboilers

54

4.6.5

Zonne-energiesystemen

54

Toestellen

55

4.7.1

55

Algemeen

Beveiligingen

57

4.8.1

Controleren beveiliging EA

57

4.8.2

Controleren beveiliging EB

57

4.8.3

Controleren beveiliging CA

57

4.8.4

Controleren beveiliging BA

58

Modelmeetprogramma

59

Bijlage B

Energie- en waterbesparing

60

Bijlage C

Automatisering

62

Bijlage D

Beheer alternatieve desinfectietechnieken

64

Bijlage E

Conditiemeting en meerjaren onderhouds-planning

65

Bijlage F

Overige aandachtspunten bij het onderhoud

67

Bijlage G

In gebruik nemen van installaties

69

Literatuurlijst

ISSO-publicatie 55.5

71

4

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

SAMENVATTING

SUMMARY

Om de kwaliteit van collectieve leidingwaterinstallaties in stand te houden is beheer en onderhoud noodzakelijk. De eigenaar van de installatie is hiervoor verantwoordelijk. Er zijn inmiddels publicaties gericht op het beheersen van Legionella. Het beheer en onderhoud van leidingwaterinstallaties omvat echter meer.

In order to keep the quality of collective tap water installations on its current level, management and maintenance of the installation are required. The owner of an installation bears this responsibility. Publications on the control of possible causes of legionnaires disease have been presented. However management and maintenance of tap water installations does not end here.

Deze publicatie geeft richtlijnen voor het beheren en onderhouden van collectieve leidingwaterinstallaties.

Uitgangspunt is onderhoud op basis van bedrijfszekerheid en bacteriologische betrouwbaarheid. Kostenminimalisering speelt een onderschikte rol.

This publication gives guidelines for management and maintenance of joint tap water installations. Starting point is maintenance focused on functional and bacterial reliability. Minimising costs is of lower importance.

De basis voor onderhoud is het opstellen van een onderhoudsanalyse als onderdeel van beheer. De uitkomst hiervan geeft aan op welke onderdelen er onderhoud noodzakelijk is om de bedrijfszekerheid en de bacteriologische betrouwbaarheid van de leidingwaterinstallatie te waarborgen. Vervolgens kan de uitvoering van het onderhoud worden georganiseerd.

Het is voor bedrijven mogelijk om diensten op het gebied van het beheren en onderhouden van collectieve leidingwaterinstallaties te certificeren volgens BRL 6000-08C [1]. Deze publicatie geeft een model voor een beheer- en onderhoudsplan en een onderhoudsplan waarvan gebruik gemaakt kan worden bij de onderhoudsanalyse en de uitvoering van het onderhoud.

ISSO-publicatie 55.5

The basis for maintenance is the production of analysis as part of the management of the total installation. The results of this analysis will show on which particular parts of the installation maintenance is needed to ensure the functional and bacterial reliability of the installation. After that execution of maintenance can be organized.

For commercial organisations it is possible to certify services they deliver in the field of maintenance management of joint tap water installations according BRL 6000-08C. This publication gives a model for a management plan and a maintenance plan, which can be used for the maintenance analysis and for the execution of the maintenance.

5

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 55.5

6

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

VOORWOORD In 2001 verscheen voor het ontwerpen en realiseren van collectieve leidingwaterinstallaties ISSO-publicatie 55 [13]. Het begrip 'collectieve leidingwaterinstallaties' was toen nog niet ingeburgerd, vandaar nog de titel 'Tapwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsgebouwen'. Een jaar eerder verscheen ISSO-publicatie 55.1 'Handleiding Legionellapreventie in leidingwater' [14]. De afrondende werkzaamheden aan ISSO-publicatie 55 kwamen in 1999 als gevolg van de Legionellaepidemie in Bovenkarspel tijdelijk stil te liggen. Prioriteit werd gegeven aan de ontwikkeling van ISSOpublicatie 55.1 in verband met het van kracht worden van de 'Tijdelijke regeling Legionella-preventie in leidingwater' van VROM.

de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector (KBI) verzocht een Beoordelingsrichtlijn voor het beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties op te stellen met daaraan gekoppeld een certificeringsregeling. In 2007 is BRL 6000-8C gepubliceerd. Deze beoordelingsrichtlijn beschrijft de eisen voor het proces van beheren en onderhouden van collectieve leidingwaterinstallaties en aan welke wettelijke eisen en de daaraan gekoppelde richtlijnen voor het beheer en onderhoud moeten voldoen.

Binnen het bereik van beheer vallen alle bestuurlijke activiteiten die nodig zijn om de kwaliteit van de leidingwaterinstallatie in stand te houden. In het beheeren onderhoudsplan is beschreven hoe moet worden omgegaan met de beheeractiviteiten. Een aantal beheeractiviteiten zijn wettelijk verplicht. Het wettelijk verplichte Legionellabeheersplan, of de (niet verplichte) Legionellabeheersinstructie voor locaties met uitsluitend een zorgplicht, vormt een onderdeel van het beheer- en onderhoudsplan, maar is meestal door een onafhankelijke Legionellapreventieadviseur opgesteld. Binnen het bereik van onderhoud valt de uitvoering van maatregelen die nodig zijn om de kwaliteit van de leidingwaterinstallatie in stand te houden.

De procedure en de regels voor het beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties zijn dus bedacht en op papier gezet, maar hoe pakken we dat nu in de praktijk aan? Dat stond nog niet op papier. In het kader van het Actieplan Veilige Leidingwaterinstallaties is daarom deze publicatie met praktijkrichtlijnen ontwikkeld.

In ISSO-publicatie 55 is schematisch de samenhang met ISSO-publicatie 55.1 weergegeven. In dat schema staat onder meer: 'Beheer conform beheersplan'. Nu zoveel jaren later schrijven we: 'Beheer, inclusief het Legionellabeheersplan of de Legionellabeheersinstructie'.

Het besef dat goed beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties noodzakelijk is, is sinds de Legionella-epidemie in Bovenkarspel sterk gegroeid. Maar het gaat niet alleen om de Legionellabacterie. De vermeerdering van ook andere microorganismen met ongewenste eigenschappen, zoals Pseudomonas aeruginosa, mycobacteriÍn en bepaalde protozoa, dient zo veel mogelijk te worden verhinderd. Maatregelen van structurele aard zijn dan ook noodzakelijk. Die maatregelen hebben onder meer betrekking op het voorkomen van niet-wekelijks doorstroomde leidingen, het voorkomen van drinkwatertemperaturen boven 25 °C, en het voorkomen van te lage warmtapwatertemperaturen. Het zijn tevens belangrijke maatregelen voor de vermindering van de biofilmvormingspotentie van het leidingwater en de installatiematerialen die met dat water in contact komen.

Gegeven het grote belang voor de volksgezondheid bij het gebruik van collectieve leidingwaterinstallaties is het uitgangspunt op de eerste plaats gericht op bedrijfszekerheid en bacteriologische betrouwbaarheid. De basis voor onderhoud is het opstellen van een onderhoudsanalyse als onderdeel van het beheer. De uitkomst hiervan geeft aan op welke onderdelen er onderhoud noodzakelijk is om de bedrijfszekerheid en bacteriologische betrouwbaarheid van de collectieve leidingwaterinstallatie te waarborgen.

Maar het beheer van collectieve leidingwaterinstallaties beoogt veel meer, blijkt uit ISSO-publicatie 55. Er moet sprake zijn van een continue, comfortabele en veilige werking van de installatie gedurende de levensduur van de installatie bij acceptabele en voorspelbare kosten en minimale milieubelasting. Betrekken wij daarbij ook de klimaatverandering (vaker hogere ruimtetemperaturen) en de toepassing van energiebesparende technieken voor de bereiding van warmtapwater (vaker lagere warmtapwatertemperaturen), dan maakt dat de opgave voor het beheersen van een voor de gezondheid veilige situatie, door goed beheer van de collectieve leidingwaterinstallatie, niet eenvoudig. De ontwikkelingen van Europese en nationale wet- en regelgeving met betrekking tot de borging van de leidingwaterkwaliteit tot aan de tappunten in gebouwen, hebben eveneens de aandacht gevestigd op de noodzaak van (beter) beheer en onderhoud. UNETO-VNI heeft dat belang ingezien en

ISSO-publicatie 55.5

Met het beschikbaar komen van deze publicatie kan daaraan worden bijgedragen.

Will Scheffer, Voorzitter ISSO-kontaktgroep 86 'Beheer en onderhoud collectieve leidingwaterinstallaties'.

7

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 55.5

8

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

BEGRIPPENLIJST Apparatuur De samengebouwde componenten die gezamenlijk de fysische techniek omvatten zoals omschreven in deze handleiding.

met behulp waarvan leidingwater aan derden ter beschikking wordt gesteld.

Voorbeelden: Het leidingnet in een appartementengebouw (flatgebouw) vanaf het centrale leveringspunt tot aan het leveringspunt in de woninginstallaties; Het leidingnet in kantoren, scholen, ziekenhuizen, hotels, enz.; Het leidingnet op kampeerterreinen enz.; Het leidingnet op en in industriële complexen, voor zover dit leidingwater betreft.

Beveiliging Toestel bestemd om het binnendringen van vreemde stoffen in een leidingwaterinstallatie te voorkomen.

Beveiligingseenheid Combinatie van een afsluiter, terugslagklep, proef en aftapkraan om tot een beproefbare beveiliging te komen.

Collectieve watervoorziening Landgebonden voorziening, niet zijnde een waterleidingbedrijf, voor de winning of behandeling van water, dat met behulp van een leiding of distributienet als leidingwater ter beschikking wordt gesteld.

Voorbeelden: Eigen winning en/of terbeschikkingstelling van leidingwater op een kampeerterrein; Het opwarmen en/of ontharden van door een waterleidingbedrijf ter beschikking gesteld drinkwater, dat na behandeling als leidingwater aan derden ter beschikking wordt gesteld, zoals bijvoorbeeld de levering van warmtapwater door een energiebedrijf of bij bereiding van warmtapwater in eigen beheer ten behoeve van meer dan één woning of meer dan één bedrijf. Het opvoeren van de druk wordt niet als een behandeling beschouwd.

Brandblusinstallatie Voorziening voor brandbestrijding met leidingwater.

Voorbeelden: Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten brandslanghaspel; Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten aparte groep brandslanghaspels; Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten brandblusvoorziening met voorraadtank of drukverhogingspomp.

Blokkeren Beveiligingsingreep die de installatie uitschakelt bij een gevaarlijke situatie. Na opheffing van de gevaarlijke situatie zal de installatie automatisch worden ingeschakeld. Een voorbeeld is de lage druk beveiliging bij brandpompen, die de installatie uitschakelt bij een te lage voordruk. Na herstel van de voordruk schakelt de installatie weer in.

Desinfecteren Het op zodanige wijze behandelen dat Legionella-bacteriën en eventuele andere aanwezige micro-organismen (biofilm) uit het water en zo mogelijk ook aan de oppervlakte van alle watervoerende onderdelen gedood worden. Bij plaatselijke desinfectie wordt uitsluitend het voorbijstromende water gedesinfecteerd.

Bij systeemdesinfectie wordt (een deel van) een installatie gedesinfecteerd. Correctieve desinfectie betreft desinfectie van (delen van) een leidingwaterinstallatie nadat biofilm en/of (hoge) concentraties van Legionella zijn aangetroffen. Preventieve desinfectie betreft periodieke desinfectie van (delen van) een leidingwaterinstallatie teneinde aanhechting en groei van Legionella te voorkomen en eventueel aanwezige Legionella en biofilm af te doden.

Chemische techniek voor desinfectie Techniek waarbij een desinfectiemiddel of -desinfectiemiddelen aan het water worden toegevoegd bij een in bedrijf zijnde installatie. Hieronder vallen ook technieken waarbij de actieve bestanddelen direct in de waterstroom (in situ) worden geproduceerd.

Circulatiesysteem warmtapwater Systeem voor het in circulatie houden van warmtapwater in een leidingnet op zodanige wijze dat een ingestelde temperatuur gehandhaafd wordt, exclusief de hierop aangesloten warmtapwaterbereiding en exclusief de hieraan verbonden uittapleidingen.

Circulerend mengwatersysteem Circulatiesysteem waarin mengwater in circulatie wordt gehouden.

Dode leiding Leidinggedeelte waarin geen doorstroming met leidingwater plaatsvindt doordat bijvoorbeeld op het uiteinde van dit leidinggedeelte geen tappunten zijn aangesloten.

Collectieve leidingwaterinstallatie Collectieve watervoorziening, collectief leidingnet of huishoudwatervoorziening

Drinkwater Leidingwater, bestemd of mede bestemd om te drinken.

Collectief leidingnet Leidingen, fittingen en toestellen, tijdelijk, maar anders dan ten behoeve van bevoorrading, of permanent aangesloten op het distributienet van een waterleidingbedrijf of van een collectieve watervoorziening,

ISSO-publicatie 55.5

9

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

Drinkwaterinstallatie Leidingwaterinstallatie voor de afname van drinkwater.

Leidingwater Water, bestemd om te drinken, te koken, voedsel te bereiden of andere huishoudelijke doeleinden.

Opmerking 1: Leidingwater kan zijn drinkwater, warmtapwater of huishoudwater.

Drinkwaterreservoir In de drinkwaterinstallatie opgenomen en daaruit gevoede voorraadbak voor drinkwater onder atmosferische druk, waarin de kwaliteit van het drinkwater ongewijzigd blijft.

Leidingwaterinstallatie Installatie, bestaande uit leidingen, fittingen, waterbehandelingstoestellen en andersoortige toestellen waarmee leidingwater wordt afgenomen. Met een leidingwaterinstallatie wordt bedoeld een collectieve watervoorziening, collectief leidingnet en/of een woninginstallatie.

Eigenaar De eigenaar van een collectieve leidingwaterinstallatie.

Enkelvoudige uittapleid Een leiding waardoor leidingwater naar één tappunt kan stromen.

Legionella-bacterie

Bacterie behorende tot het geslacht Legionella.

Leveringspunt Punt waar leidingwater vanuit het distributienet van het waterleiding- of energiedistributiebedrijf of vanuit een collectieve watervoorziening geleverd wordt aan een (andere) collectieve watervoorziening, een collectief leidingnet of een woninginstallatie. Onder het leveringspunt wordt ook verstaan het punt waar leidingwater vanuit een collectief leidingnet aan een woninginstallatie wordt geleverd.

Etmaalgemiddelde binnentemperatuur De temperatuur die in een ruimte gemiddeld over een dag optreedt.

Filter Een uit meerdere lagen opgebouwd element bedoeld voor het opvangen of tegenhouden van fijne verontreinigingen. Het element kan zo fijnmazig zijn dat bacteriën worden tegengehouden.

Meervoudig circulatiesysteem warmtapwater Ook wel deelringen genoemd. Circulatiesysteem warmtapwater dat zo is ingericht dat op één of meer plaatsen leidingen parallel doorstroomd kunnen worden.

Fysische techniek Techniek waarbij geen desinfectiemiddelen aan het water worden toegevoegd bij een in bedrijf zijnde leidingwaterinstallatie. Hierna omschreven als apparatuur.

Mengwatersysteem Leidingwaterinstallatie voor de afname van warmtapwater dat met een bepaalde hoeveelheid drinkwater is vermengd om de gewenste lagere temperatuur in stand te houden (mengwater).

GBS Gebouw Beheer Systeem. Systeem voor de geautomatiseerde besturing en controle van installaties voor verwarming, koeling, luchtbehandeling, watervoorziening en mogelijk andere functies.

Nageschakelde installatie Het deel van de leidingwaterinstallatie benedenstrooms van de apparatuur.

Gevaarlijk toestel Toestel dat naar zijn aard nadelige gevolgen voor de kwaliteit van het leidingwater kan opleveren.

Naverwarmingstijd De naverwarmingstijd is de tijdsduur waarin water continu op of boven de gegeven temperatuur dient te worden gehouden. Omdat het hier in de regel een situatie met doorstroming betreft dient ervoor te worden gezorgd dat al het doorstromende water aan deze eis voldoet. Er mag geen situatie ontstaan waarin een deel van het water een kortere naverwarmingstijd en/ of een lagere temperatuur heeft ondergaan.

Hot spot Plaats in de drinkwaterwaterinstallatie waar het leidingwater kan opwarmen tot boven 25 °C of meer dan 5 °C boven de ruimtetemperatuur. Plaats in een uittapleiding voor warmtapwater waar het water niet kan afkoelen tot ten hoogste 25 °C of tot minder dan 5 °C boven de ruimtetemperatuur.

Huishoudwater Leidingwater dat niet voldoet aan de kwaliteitseisen van drinkwater en dat uitsluitend bestemd is voor toiletspoeling.

Pasteurisatie Een techniek waarbij het leidingwater ten minste 5 minuten ononderbroken op een temperatuur van minimaal 70 °C is verhit en daarna wordt gekoeld naar de gewenste distributietemperatuur.

Huishoudwaterinstallatie Leidingwaterinstallatie voor de afname van huishoudwater.

ISSO-publicatie 55.5

Perceel Elk roerend of onroerend goed, gedeelte of samenstel daarvan, dat een leveringspunt heeft of zal hebben ten behoeve waarvan levering van leidingwater geschiedt of zal geschieden.

10

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

Prioritaire installatie Collectieve installatie waarin zich aerosolvormende tappunten bevinden en waarvoor met het oog op Legionellapreventie aanvullende eisen gelden.

Warmtapwaterbereiding [NEN 5128] Toestel of serie van toestellen, waarmee warmtapwater wordt bereid of kan worden bereid door het opwarmen van drinkwater.

Reinigen Het verwijderen van bezinksel, sediment en (kalk)afzetting van de (oppervlakte van) watervoerende onderdelen van (delen van) een leidingwaterinstallatie.

Warmtapwatertoestel Toestel waarmee warmtapwater wordt bereid of kan worden bereid door het opwarmen van drinkwater.

Voor één of meer toestellen die in samenhang de warmtapwaterbereiding verzorgen wordt in deze handleiding de term "warmtapwaterbereiding" gebruikt.

Sediment Bezinksel of afzetting uit het water.

Warmtapwatertemperatuur De temperatuur van het warmtapwater aan het tappunt.

Risicoklasse Indeling die het gevaar van verontreiniging van leidingwater aangeeft gebaseerd op EN 1717. Klasse 5 geeft het grootste risico. Zie ook de Waterwerkbladen

Wet Hier de Waterleidingwet.

Spoelen Bij het spoelen wordt het water in een uittapleiding naar een tappunt ververst. Hierbij worden geen eisen gesteld aan de temperatuur van het water.

Zeef Doorlaatbaar metalen of kunststof element bedoeld voor het opvangen van grovere verontreinigingen. De maaswijdte is in het algemeen 0,1 mm of groter. Een zelfreinigende zeef spoelt automatisch terug na een ingestelde tijd of bij het overschrijden van een vooraf vastgestelde weerstand.

Standtijd De standtijd is de tijdsduur waarin een leiding of andere installatiedelen in zijn geheel op of boven de gegeven temperatuur dient te worden gehouden ten behoeve van preventieve thermische desinfectie.

Tappunt Plaats waar het leidingwater beschikbaar komt voor gebruik.

Taptemperatuur De temperatuur van het water aan het tappunt.

Toezichthouder De toezichthouder, aangewezen op grond van artikelen 15b of 15f van de wet (bedoeld is de waterleidingwet), sinds 20 april 2001 de VROM-Inspectie. Voor mijnbouwinstallaties het staatstoezicht op de mijnen.

Uittapleiding Een leiding waardoor leidingwater direct, zonder enige vorm van circulatie, aan één of meer tappunten ter beschikking wordt gesteld.

Vergrendelen Beveiligingsingreep die de installatie uitschakelt bij een gevaarlijke situatie. Na opheffing van de gevaarlijke situatie moet de installatie handmatig worden ingeschakeld. Een voorbeeld is de lagedrukbeveiliging bij drukverhogingsinstallaties.

Warmtapwater Verwarmd drinkwater.

Warmtapwaterinstallatie Leidingwaterinstallatie voor de bereiding en afname van warmtapwater.

Warmwaterleidingnet Warmtapwaterinstallatie zonder warmtapwaterbereiding.

ISSO-publicatie 55.5

11

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 55.5

12

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

1

INLEIDING

1.1 ALGEMEEN De eisen voor het ontwerp en de aanleg van veilige leidingwaterinstallaties zijn vastgelegd in de NEN 1006 [2]. Voor de invulling zijn er een aantal praktische publicaties zoals de Waterwerkbladen [3] en de ISSOpublicaties 30 [4] en 55 [5]. Deze geven richtlijnen om tot een functioneel en veilig ontwerp te komen.

geïnventariseerd. Bij elk onderdeel wordt aangegeven welk onderhoud er nodig is en wat de functie is van het onderhoud. Hierbij is onderscheid gemaakt naar proces-gerichte functies, beveiliging tegen terugstroming en maatregelen voor Legionellapreventie.

In hoofdstuk 4 zijn een aantal onderhoudsactiviteiten op detail niveau uitgewerkt.

In de bijlagen in hoofdstuk 5 ten slotte is achtergrondinformatie gegeven over onder andere energie- en waterbesparing, automatisering, algemene aandachtspunten bij het onderhoud etc.

Daarnaast is beheer en onderhoud van leidingwaterinstallaties noodzakelijk om de levering van veilig leidingwater te waarborgen. De verplichting tot het beheren van collectieve leidingwaterinstallaties is daarom vastgelegd in het Waterleidingbesluit [6]. De aansluitvoorwaarden van het waterleverend bedrijf [7] kennen de verplichting tot beheer voor alle leidingwaterinstallaties.

In deze publicatie wordt onder beheer het geheel van bestuurlijke en organisatorische werkzaamheden begrepen die nodig zijn om de kwaliteit van een leidingwaterinstallatie te waarborgen. Hierbij kan worden gedacht aan inventarisatie, rapportage en documentatie en het vaststellen van het gewenste prestatieniveau.

Onder onderhoud valt de uitvoering van alle maatregelen die nodig zijn om de kwaliteit van de leidingwaterinstallatie in stand te houden.

1.4 RELATIE MET BRL 6000-08C Het KOMO INSTAL Procescertificaat 6000 biedt bedrijven de gelegenheid om hun diensten op het gebied van ontwerpen, installeren, beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties onder certificatie te leveren. De kwaliteitseisen die daarbij aan de diensten worden gesteld, omvatten de betreffende eisen van het Waterleidingbesluit en de NEN 1006. Dat betekent dat een eigenaar van een leidingwaterinstallatie aan de eisen van het Waterleidingbesluit voldoet, als hij het beheer van de installatie uitbesteedt aan een bedrijf dat is gecertificeerd op grond van de BRL KOMO-INSTALL 6000-08C. Een op basis van deze BRL gecertificeerd bedrijf richt zich op het beheren en onderhouden van installaties.

De certificaten voor 'beheer' en 'onderhoud' zijn gericht op het reguliere onderhoud en het algemene beheer, inclusief aansturing van specialistische activiteiten. De uitvoering van specialistische activiteiten, zoals het uitvoeren van een Legionellarisicoanalyse, het opstellen van een Legionellabeheersplan en het verrichten van metingen van de waterkwaliteit, maar ook het uitvoeren van onderhoud aan drukverhogingsinstallaties, brandpompen, waterbehandelingstoestellen en drinkwaterreservoirs, valt niet onder een certificaat op basis van BRL 6000-08C.

1.2 DOELSTELLING Het doel van deze publicatie is om praktische informatie en hulpmiddelen te geven voor het beheer en het onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties. In het kader van deze publicatie wordt onder leidingwaterinstallaties verstaan: Installaties voor drinkwater; Installaties voor warm tapwater; Installaties voor huishoudwater.

De doelgroepen van deze publicatie zijn adviseurs, installateurs, technische diensten en onderhoudsbedrijven. Om deze publicatie in de praktijk te kunnen toepassen is installatietechnische kennis en ervaring vereist.

De beoordelingsrichtlijn voor 'beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen' bestaat uit twee delen: BRL Deel 6000-00 (algemene eisen), en; BRL Deel 6000-08C (specifieke eisen voor beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen).

De publicatie geeft een uitwerking voor een beheeren onderhoudsanalyse die voor alle leidingwaterinstallaties kan worden toegepast. Hieruit voortvloeiend worden richtlijnen gegeven voor het opstellen van onderhoudsactiviteiten

In de BRL staat nauwkeurig omschreven wat een beheer- en onderhoudsplan ten.minste moet omvatten en welk onderhoud er ten minste moet worden uitgevoerd.

1.3 LEESWIJZER In hoofdstuk 1 is de relatie tot de BRL 6000-08C [1] en de grondslag waarop de noodzaak tot onderhoud is gebaseerd behandeld.

In hoofdstuk 2 is aan de hand van een stappenplan ingegaan op de stappen die nodig zijn om tot een beheer- en onderhoudsplan te komen, met name het vastleggen van verantwoordelijkheden. Ook worden de verschillende modellen voor het organiseren van het onderhoud behandeld.

In hoofdstuk 3 zijn de te onderhouden onderdelen

ISSO-publicatie 55.5

13

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

1.5

WETTELIJK KADER, NORMEN EN RICHTLIJNEN

1.5.1 Leidingwaterkwaliteit In Nederland is het drinkwater van hoge kwaliteit. Om de kwaliteit van het leidingwater te waarborgen is er de Waterleidingwet [1] en het daarbij behorende Waterleidingbesluit [2] van het ministerie van VROM. Centraal in het Waterleidingbesluit staat de waterkwaliteit. Een aspect hiervan is de zorgplicht van de eigenaar van een collectieve leidingwaterinstallatie ten aanzien van de waterkwaliteit. Concreet betekent dit dat de installatie moet worden beheerd.

Een van de artikelen in het Waterleidingbesluit luidt: Afb. 1.1 Daarom beheer en onderhoud "Leidingwater dat de eigenaar (van een collectieve leidingwaterinstallatie) aan derden ter beschikking stelt, bevat geen micro-organismen, parasieten of stoffen in aantallen per volume-eenheid of concentraties die nadelige gevolgen voor de volksgezondheid kunnen hebben."

1.5.3 Beheer en onderhoud De overheid stelt in het Waterleidingbesluit eisen aan het beheer van collectieve leidingwaterinstallaties.

Aan een prioritaire groep wordt de verplichting opgelegd om een risicoanalyse ten behoeve van Legionellapreventie uit te voeren. Voor de overige installaties geldt een zorgplicht van de gebouweigenaar ten aanzien van de leidingwaterkwaliteit. Uit deze risicoanalyse kan een Legionellabeheersplan of Legionellabeheersinstructie voortvloeien dat die gericht is op Legionellapreventie. Als hulpmiddel zijn hiervoor de ISSO-publicaties 55.1[14] voor een Legionellabeheersplan en 55.2 [15] voor een Legionellabeheersinstructie uitgegeven. Dit Legionellabeheersplan of deze Legionellabeheersinstructie wordt ondergebracht in het beheer- en onderhoudsplan voor de instandhouding van de kwaliteit van de leidingwaterinstallatie.

De leveringsvoorwaarden van de waterleidingbedrijven geven in artikel 5.3 een verplichting tot beheer voor alle installaties. Daarnaast zijn in de werkbladen voor een beperkt aantal installaties, afhankelijk van de gevarenklasse, verdergaande eisen aan het beheer gesteld.

Om de kwaliteit van de Legionellapreventieadvisering te waarborgen is er de BRL 6010 [8].

Het MKK, Model kwaliteitsbeheersing klimaatinstallaties, is oorspronkelijk opgezet voor klimaatinstallaties maar is ook bruikbaar voor leidingwaterinstallaties.

Het MKK kent de programma-, ontwerp-, uitwerkings-, uitvoerings- en beheerfase. Om de kwaliteit te waarborgen wordt in elke fase van het voortbrengproces aandacht besteed aan een aantal vaststaande aspecten zoals eisen, communicatie, middelen, financiën etc.

In deze publicatie komt alleen de beheerfase aan de orde.

Om inzicht te krijgen in de kosten voor onderhoud is allereerst een objectieve conditiemeting nodig. Aan de hand van de vastgestelde conditie kan dan het benodigde onderhoud worden geprognosticeerd. Een methode hiervoor is aangegeven in NEN 2767, deel 1 [6]. In deze publicatie is een samenvatting van deze methode gegeven in bijlage E "Conditiemeting en meerjaren onderhoudsplanning.

Om deze veiligheid te waarborgen verwijzen ook de aansluitvoorwaarden van de waterleidingbedrijven naar voorschriften voor de aanleg en het beheer van een leidingwaterinstallatie.

1.5.2 Installaties In Nederland worden algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties gegeven in NEN 1006 [4]. In de Regeling Bouwbesluit wordt de overzichtsnorm NEN 2000 [5] genoemd. Deze norm bevat de voor Bouwbesluit 2003 relevante normen. Vermeld zijn onder andere: Voor nieuwe gebouwen NEN 1006 van 2002 met de wijziging A.1 van 2005 [4]; Voor bestaande gebouwen NEN 1006 van 1981 met het correctieblad C.1 van 1990.

Omdat vanuit Bouwbesluit 2003 [3] wordt verwezen naar deze normen hebben deze een wettelijke status.

Bouwbesluit 2003 gaat uit van een minimumniveau. In de praktijk wordt veelal een hoger niveau gewenst. De aansluitvoorwaarden van de waterbedrijven gaan verder dan de minimumeisen uit Bouwbesluit 2003. De leidingwaterinstallaties moeten voldoen aan NEN 1006 en de daarbij bijbehorende Waterwerkbladen [9] met inbegrip van daarin aangebrachte of nog aan te brengen wijzigingen. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt in nieuwbouw en bestaande bouw.

Door de Stichting KBI is het KOMO-Instal procescertificaat BRL 6000-08 [7] ontwikkeld. Dit procescertificaat is onderverdeeld in de categorieën A - ontwerp, B aanleg en C - beheer en onderhoud. Het certificaat is bedoeld voor leidingwaterinstallaties in gebouwen anders dan woningen. De certificaten A en B geven aan dat de door het installatiebedrijf ontworpen en vervaardigde installatie voldoet aan NEN 1006. Het certificaat C richt zich uitsluitend op het beheer en onderhoud.

ISSO-publicatie 55.5

14

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

1.6 ANDERE RELEVANTE PUBLICATIES Om tot een goed beheer van leidingwaterinstallaties te komen is soms achtergrondinformatie over het ontwerp of de werking van de installatie nodig. Onderstaande publicaties kunnen hierbij behulpzaam zijn.

Water Werkbladen [9].

De Water werkbladen (voorheen VEWIN Werkbladen) geven praktische informatie over de eisen die in de NEN 1006 worden gesteld aan het ontwerp, de uitvoering en het beheer van drinkwaterinstallaties.

ISSO-publicatie 30 "Leidingwaterinstallaties in woningen" [12].

In dit rapport wordt ingegaan op het ontwerp van deze installaties. Ook het ontstaan van waterslag en de mogelijke maatregelen hiertegen komen hierin aan de orde.

ISSO-publicatie 55 "Tapwaterinstallaties in woon- en utiliteitsgebouwen (collectieve leidingwaterinstallaties)". Voor het ontwerpen van leidingwaterinstallaties is de ISSO-publicatie 55 een belangrijke handleiding.

Alhoewel gericht op het ontwerpen is deze publicatie ook zeer bruikbaar bij het optimaliseren van leidingwaterinstallaties.

ISSO-publicatie 55.1 "Praktijkhandleiding Legionellapreventie in leidingwater" [14].

De ISSO-publicatie 55.1 is gericht op Legionellapreventie. Het maken van een risicoanalyse en Legionellabeheersplan is verplicht voor gebouwen met een collectieve installatie in de midden- en hoogrisicocategorie. In die publicatie is de methode om tot een goede risicoanalyse en een goed Legionellabeheersplan te komen uitgewerkt.

ISSO-publicatie 55.2 "Handleiding zorgplicht collectieve leidingwaterinstallaties" [15].

De ISSO-publicatie 55.2 is een handleiding die gericht is op Legionellapreventie in gebouwen in de laagrisicocategorie waar de gebouweigenaar wel de zorgplicht heeft om betrouwbaar leidingwater ter beschikking te stellen maar de uitvoering van de risicoanalyse niet in de wet is vastgelegd.

ISSO-publicatie 55.4 [16] "Alternatieve technieken Legionellapreventie" [16], De ISSO-publicatie 55.4 is een handleiding voor beheerders die alternatieve desinfectietechnieken voor Legionellapreventie toepassen of overwegen dit te doen.

ISSO-publicatie-59 "Grote zonneboilers, ontwerp, uitvoering en advisering" [17].

In deze publicatie wordt niet alleen aandacht besteed aan het ontwerp en de dimensionering van zonneboilersystemen maar ook aan het beheer en onderhoud hiervan.

ISSO-handboek "Ontwerpen van sanitaire installaties" [18].

Dit handboek gaat in op het ontwerpen van sanitaireen drinkwaterinstallaties in velerlei uitvoeringsvormen en toepassingen.

ISSO-publicatie 55.5

15

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties