ISSO-publicatie 67-2007

publicatie

67

k e nnisins t i t u u t v o o r d e ins t a l l a t i e s e c t o r

PVE elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid - Elektrotechnische arbeidsmiddelen - Elektrotechnische installaties - Elektrotechnische bedrijfsvoering

ISSO

Kennisinstituut voor de Installatiesector

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl

ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.

De in ISSO deelnemende organisaties zijn: ONRI: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel VABI: Vereniging voor Automatisering in de Bouw- en installatietechniek De werkzaamheden werden begeleid door de Raad van Begeleiding, welke ten tijde van het tot stand komen van deze publicatie als volgt was samengesteld: De heer ing. H. Besselink De heer W.J.H. Scheffer Mevrouw dr.ir. P.M. Bluyssen De heer ir. J. Schonewille De heer ir. J.J.N.M. Hogeling De heer ir. W. Schuringa De heer ing. W.F.G. Hooijkaas De heer ing. R. Steine De heer H.M.A. Janssen Groesbeek De heer ir. P.A.L. Stoelinga De heer ir. P.H.H. Leijendeckers prof.M. De heer ing. A.A.L. Traversari MBA De heer prof.dr.ir. A.H.C. van Paassen De heer ir. E.J. Wagenaar De heer ir. W. Plokker De heer ir. T.M.E. Zaal De heer ir. W.G. Ram De heer prof. ir. W. Zeiler De realisatie van de ISSO-publicatie 67 werd verzorgd door de ISSO-kontaktgroep 82 die als volgt was samengesteld: De heer R. Barnhoorn Jules Goossens Bliksembeveiliging B.V. De heer K. Compaan KWX b.v.

De heer ing. E. Horstman (projectcoördinator) ISSO, kennisinstituut voor de installatiesector De heer J. Smeekes Electro Paulus Meerssen BV De heer P.P.A.C.M. Timmermans Timmermans Elektrotechniek De heer M.R. van der Veen Van Stratum Elektrotechniek B.V. De heer M. Visser Installatietechniek P.A. Verkerk BV De realisatie van de publicaties is mede mogelijk gemaakt door:

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico.

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO. Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO, Postbus 577, 3000 AN Rotterdam e-mail: isso@isso.nl © Stichting ISSO – Rotterdam, november 2008

ISSO-publicatie 67

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid

ISBN: 978-90-5044-171-1

INHOUDSOPGAVE

1

2

Voorwoord

4

Samenvatting

5

Begrippenlijst

7

Inleiding

9

1.1

Algemeen

9

1.2

Aanleiding

9

1.3

Scope

9

1.4

Wettelijk kader

9

1.5

Privaat kader

9

1.6

Het PvE

9

Beheersplan

11

2.1

Eisen gesteld aan het proces

11

2.2

Toelichting proces

11

2.3

De opsteller van het PvE

14

2.4

Goedkeuring

15

3

Gegevens

17

4

Arbeidsmiddelen

21

5

6

4.1

Het bepalen van de tijd tussen twee opeenvolgende inspecties

21

4.2

Eisen gesteld aan de activiteiten van inspectie

22

4.3

Eisen gesteld aan de omvang van inspectie en rapportage

23

4.4

Bepaling van de fysieke omvang steekproefpartijen

24

Installaties

27

5.1

Het bepalen van de tijd tussen twee opeenvolgende inspecties

27

5.2

Eisen gesteld aan de activiteiten van inspectie

30

5.3

Eisen gesteld aan de omvang van inspectie en rapportage

32

5.4

Bepaling van de fysieke omvang steekproef partijen

35

6.1

Het bepalen van de tijd tussen twee opeenvolgende inspecties

35

6.2

Eisen gesteld aan de activiteiten en omvang van instructie

37

Literatuurlijst

ISSO-publicatie 67

33

Instructies

39

3

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid

VOORWOORD De zorg voor veiligheid, gezondheid en welzijn van werknemers behoort volgens de Arbowetgeving tot de verantwoordelijkheid van de werkgever. Naast elektrotechnische veiligheid is de bedrijfszekerheid van elektrotechnische installaties van groot belang. Om ongelukken en/of storingen te voorkomen, zijn er wettelijke voorschriften opgesteld voor de inspectie van elektrotechnische installaties en arbeidsmiddelen.

Installatiebedrijven houden zich onder meer bezig met het uitvoeren van inspecties aan laagspanningsinstallaties. Zij hanteren daarvoor de NEN3140 en zo nodig andere normen en eisenstellende documenten. Sinds 1993 worden die inspecties uitgevoerd onder een certificeringsregeling: 'Certificaat voor Toezicht'. Deze regeling kwam tot stand door samenwerking tussen het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, afdeling Arbeidsinspectie, UNETO-VNI en KEMA. Deze regeling wordt nu vervangen door de BRL6000-2c/3c certificatieregeling. Door deze certificering tonen bedrijven aan hun klanten aan dat de kwaliteit van hun bedrijfsprocessen op het gebied van inspecties en het bijbehorende onderhoudsadvies door onafhankelijke certificatie-instellingen worden getoetst.

Het PvE biedt aan het inspecterende bedrijf ĂŠn de klant de zekerheid dat afspraken over omvang, diepgang, methodiek en reikwijdte van een uit te voeren inspectie vooraf duidelijk kunnen worden overeengekomen. Dit PvE biedt een basis voor een goed inhoudelijk vraagspecificatie-gesprek.

Als voorzitter van de vakgroep Beheer & Inspectie ben ik dan ook trots op dit document. Het toont aan dat de inspecterende bedrijven van de vakgroep de verantwoordelijkheden van hun opdrachtgevers herkennen ĂŠn hen willen ondersteunen bij hun beheersplicht, wat per saldo betekent dat we op weg zijn naar een veiligere gebouwde omgeving.

Frank Smits, Voorzitter vakgroep Beheer & Inspectie UNETO-VNI

ISSO-publicatie 67

4

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid

SAMENVATTING Het PvE biedt aan het inspecterende bedrijf ĂŠn de klant de zekerheid dat alle afspraken over omvang, diepgang, methodiek en reikwijdte van een uit te voeren inspectie vooraf duidelijk kunnen worden vastgelegd.

In de publicatie wordt het proces weergegeven hoe en waarmee een PvE adequaat georganiseerd kan worden.

Tevens worden er voorbeeldformulieren verstrekt waarmee gegevens van het object en de contactgegevens van relevante betrokkenen kunnen worden opgenomen.

Formulieren met overzichten van de te registreren arbeidsmiddelen, installaties en de te geven instructies, allen met betrekking tot de risicoanalyse, de te stellen eisen aan de omvang van instructieactiviteiten, rapportages en aanwijsbeleid komen aan de orde.

Het PvE geeft naast de (verplichte) basisactiviteiten, een aantal optionele (vrijwillige) aanvullende activiteiten aan. Een adequaat ingevuld PvE biedt de basis voor een goed inhoudelijk inspectiebestek.

ISSO-publicatie 67

5

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid

ISSO-publicatie 67

6

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid

BEGRIPPENLIJST Aanwijzen Aanwijsbeleid regelt wie voor wat verantwoordelijk is. Iemand die ergens verantwoordelijk voor wordt geacht, moet ook de bevoegdheden hebben om die plicht te kunnen uitvoeren.

Adequaat Zorgen dat het beoogde doel verwezenlijkt wordt.

Arbeidsmiddelen Alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, installaties, gereedschappen, apparaten, hulpmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen, met uitzondering van liften, die door de aard van hun gebruik of omgevingsomstandigheden een elektrisch veiligheidsrisico kunnen opleveren.

Beheersplan Beschrijving hoe procesmatig moet worden omgegaan met beheeractiviteiten.

BRL6000 02/03C BRL 6000 deel 02/03/C dient ter vervanging van het 'Certificaat van Toezicht'. De certificatieregeling sluit aan op de Arbowet, het Bouwbesluit en het Gebruiksbesluit. De regeling maakt het mogelijk dat bedrijven hun diensten op het gebied van beheren en onderhouden van elektrotechnische installaties en elektrische arbeidsmiddelen onder certificaat gaan leveren.

Conformiteit Toetsing aan de gestelde criteria.

Controleplan Het opstellen van een plan voor het periodiek controleren van de elektrotechnische installatie en elektrische arbeidsmiddelen.

ESD Elektrostatische verstoring.

Elektrische installatie In dit PvE worden onder een elektrotechnische installatie verstaan: „ Een voorziening voor elektriciteit en noodstroom, zoals bedoeld in het Bouwbesluit; „ Een verlichtingsinstallatie, en; „ Een noodverlichtingsinstallatie.

Geen bezwaar Bij 'geen bezwaar' voldoet de installatie aan de gestelde criteria/ is het gebruik van de installaties, voorzieningen of arbeidsmiddelen waarschijnlijk veilig. Ander woord voor 'goedgekeurd'.

Grondschema In een volledig grondschema kunnen zijn aangegeven: a. De stroomsoort, de spanning en de frequentie voor zover deze afwijkt van 50 Hz; b. Het stroomstelsel; c. De plaats waar bij TN-CS-stelsels de PEN-leiding wordt gescheiden in een afzonderlijke nul en PE-leiding; d. Van energietransformatoren het nominale vermogen, de primaire en secundaire nominale spanning, de schakeling, het klokgetal en de kortsluitspanning; e. Het nominale vermogen, de nominale spanning, de schakeling en de verschillende kortsluitimpedanties van de generatoren en energie-omzetters; f. De aanspreekstroom en de aanspreektijd van instelbare beveiligingstoestellen tegen kortsluitstroom; g. De nominale stroom van vermogensschakelaars met niet-instelbare elektromagnetische kortsluitbeveiliging; h. De nominale stroom van houders van smeltpatronen; i. De hoogst toelaatbare stroom (Iz) van leidingen; j. De kortsluitvastheid van schakel- en verdeelinrichtingen alsmede het nominale uitschakelvermogen van vermogenschakelaars die deel uitmaken van deze schakel- en verdeelinrichtingen, voor zover deze schakelaars en inrichtingen zich bevinden achter beveiligingstoestellen tegen overstroom met een nominale waarde van meer dan 400 A; k. De aanspreekstroom en de aanspreektijd van instelbare beveiligingstoestellen tegen aardfoutstroom; l. De nominale stroom en de nominale aanspreekstroom van aardlekschakelaars; m. De nominale stroom van schakelaars voor zover deze stroom meer dan 16 A bedraagt; n. De typen van leidingen, onder vermelding van aantal, nominale kerndoorsnede en bestemming van de kernen; o. De lengte in m van leidingen tussen schakel- en verdeelinrichtingen;

ISSO-publicatie 67

7

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid

p. De aanduiding van schakel- en verdeelinrichtingen en groepen, waarbij de groepen van een schakel- en verdeelinrichting systematisch en overzichtelijk moeten zijn genummerd.

HACCP Proces voor voedselbereiding. HACCP staat voor Hazard Analysis Critical Control Points. Een analyse van kritische punten waarop extra goed gelet moet worden. Bij HACCP wordt het hele productieproces nagelopen op mogelijke gevaren voor de voedselveiligheid. Die gevaren worden in HACCP benoemd en de daaraan verbonden risico's worden beheerst.

Implementatie Het invoeren van een veranderingsproces/methodiek in een organisatie.

Inspectie Een beoordeling a.d.h.v. een controleplan waarbij men de criteria toetst.

Installatieschema In een volledig installatieschema kunnen zijn aangegeven: a. Alle gegevens genoemd in het grondschema; b. De nominale stroom en het type van de aan te brengen smeltpatronen; c. De soort of benaming van het op de groepen aangesloten elektrisch materieel; d. De nominale stroom van contactdozen voor zover deze stroom meer dan 16 A bedraagt; e. Van elke eindgroep het aantal aansluitpunten voor lampen, contactdozen, vaste motoren en vaste verbruikende toestellen en de aansluitwaarde per eindgroep in A; f. De arbeidsfactor waarvoor de installatie is ontworpen; g. Bij toepassing van afzonderlijk aangesloten condensatorbanken het totaal van het reactief vermogen met specificatie van het vermogen per afzonderlijke condensatorbank, alsmede de mate van regelbaarheid; h. De grootste belasting in kVA die per schakel- en verdeelinrichting en in de gehele installatie kan worden verwacht; i. Voor vaste motoren, niet aangesloten op railkokersystemen, de aard van aanzetinrichtingen en van voorzieningen ten behoeve van toeren- of vermogensregeling; j. De aardingsvoorzieningen; k. De hoogst toelaatbare aardverspreidingsweerstand.

Installatietekening In een volledige installatietekening kunnen zijn aangegeven: a. De ligging en bestemming van terreinen, gebouwen en ruimten; b. De plaats van: 1. Schakel- en verdeelinrichtingen; 2. Energietransformatoren; 3. Schakelaars; 4. Aansluitpunten voor verlichting; 5. Contactdozen; 6. Vaste elektrische toestellen; 7. Vaste machines niet aangesloten op railkokersystemen. c. De plaats van de aardelektrode en van de hoofdaardrail of de hoofdaardklem; d. Het hoofdtracé van leidingen tussen schakel- en verdeelinrichtingen onderling en tussen schakel- en verdeelinrichtingen en energietransformatoren, voedende machines en schakelaars; e. Het tracé van in de grond gelegde elektrische leidingen; f. Het tracé van railkokersystemen; g. Op welke eindgroep elk aansluitpunt is aangesloten; h. De soort of benaming van door elektromotoren aangedreven werktuigen en vaste elektrische toestellen.

Onderhoudsbehoefte Definiëring van het onderhoud dat uitgevoerd moet worden om de installatie aan de gestelde criteria te laten voldoen.

Ook wel motivering van het inspectierapport.

PBM's Persoonlijke beschermingsmiddelen.

PvE Afkorting: Programma van Eisen (beheersplan).

Revisie Bijgewerkte/actuele tekeningen/ documentatie.

Vraagspecificatie Het vastleggen van de beoogde werkzaamheden.

ISSO-publicatie 67

8

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid

1

INLEIDING

1.1 ALGEMEEN Dit Programma van Eisen (PvE) vormt een onderdeel van de implementatie van NEN-EN 50110-1 en NEN 3140. Bedrijfszekerheid en elektrotechnische veiligheid is het resultaat van het op de juiste wijze implementeren van deze normen, waarbij tevens aan alle criteria van de wettelijke regelgeving wordt voldaan. Het PvE is bedoeld om de uitgangspunten voor inspectie en beheer volgens een gestandaardiseerd controleplan in dit PvE (beheersplan) vast te leggen. (Wanneer dit uitgevoerd wordt vóór de aanbesteding van die diensten kan een juiste prijs- kwaliteitsvergelijking worden gemaakt.)

Waar in deze publicatie "NEN 3140" genoemd wordt, worden de "NEN-EN 50110-1" en de "NEN 3140" bedoeld.

In deze publicatie gebruiken we in aansluiting op de NEN 3140 het woord inspecteren voor de activiteiten waarbij gegevens van de installatie en arbeidsmiddelen worden opgenomen en getoetst aan de eisen die conform deze norm wettelijk of privaatrechtelijk van toepassing zijn.

1.2 AANLEIDING Het inspecteren van laagspanningsinstallaties helpt in belangrijke mate inzicht te verkrijgen in eventuele gebreken aan deze installaties. Met behulp van een goed samengesteld controleplan kunnen relevante risicovolle situaties in een vroeg stadium worden gesignaleerd. Een goed samengesteld PvE geeft zowel de opdrachtgever als de beoogde inspecteur eenduidige uitgangspunten voor de werkzaamheden. Om een veilige situatie te behouden is het noodzakelijk dat elektrische installaties en arbeidsmiddelen periodiek worden gecontroleerd, onderhouden en waar nodig hersteld.

1.3 SCOPE Het PvE wordt opgesteld voor beheerders en anderen die verantwoordelijk zijn voor de veiligheid van bezoekers en medewerkers. Het PvE geeft aan hoe een controleplan kan worden opgesteld dat voldoet aan de gestelde normen. Verder wordt in het PvE vastgelegd wat de omvang van de inspectie en instructie is. Daarbij geldt het uitgangspunt dat de inspecties minimaal moeten voldoen aan de eisen die NEN-EN 50110-1 en NEN 3140 aan een inspectie stellen.

1.4 WETTELIJK KADER Ingevolge artikel 2 van de Woningwet bevat het Bouwbesluit voor zowel bestaande als nieuw te bouwen bouwwerken de minimum bouwtechnische voorschriften betreffende veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu. De bouwtechnische voorschriften worden in de vorm van functionele en prestatie-eisen gesteld. Het Bouwbesluit definieert deze eisen ook voor de elektrische installaties. Het Gebruiksbesluit stelt eisen aan de inspectie van noodverlichtingsinstallaties.

In het kader van de Arbowet is het Arbeidsomstandighedenbesluit van kracht. Dit besluit is onder andere een vertaling van een aantal Europese richtlijnen waarbij de veiligheid en de gezondheid op de arbeidsplaats centraal staan. Bij elektrische installaties en elektrische arbeidsmiddelen gaat het om 'minimumvoorschriften die de veiligheid en gezondheid op arbeidsplaatsen betreffen'. Als gevolg van deze regelgeving berust bij de werkgever de verplichting zorg te dragen voor de veiligheid van zijn medewerkers. Daarom moet de werkgever zorgen voor adequaat beheerde elektrische installaties en elektrische arbeidsmiddelen.

De in de Arbowet geformuleerde functionele eisen zijn op het gebied van de elektrische veiligheid onder andere concreet uitgewerkt in NEN 3140 (Laagspanningsinstallaties; Bepalingen voor veilige werkzaamheden, inspectie en onderhoud). Wanneer aan de bepalingen van NEN 3140 voldaan wordt, mag worden aangenomen dat het aspect elektrische veiligheid voldoet.

1.5 PRIVAAT KADER Verzekeringsmaatschappijen eisen steeds vaker dat bij elektrische installaties en elektrische arbeidsmiddelen de gehanteerde inspectiemethodiek en het beheer aantoonbaar voldoen aan NEN-EN 50110-1 en NEN 3140. Dit PvE is een hulpmiddel om te voldoen aan het gestelde in BRL6000-02/03C. 1.6 HET PvE Om veilig gebruik van elektrische installaties en elektrische arbeidsmiddelen zo veel mogelijk te waarborgen moet er periodiek worden geïnspecteerd. Ook moeten gebruikers geïnstrueerd worden. Het PvE is bedoeld om de uitgangspunten en omvang van inspectie en beheer volgens een gestandaardiseerd controleplan in dit PvE (beheersplan) vast te leggen, vóór de aanbesteding van die diensten.

ISSO-publicatie 67

9

PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid