ISSO-publicatie 84-2011

ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

ISBN 978-90-5044-219-0

KENNISINSTITuuT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

E L E K T R I S C H E I N S TA L L AT I E S I N W I J KG E B O N D E N M E D I S C H E B E H A N D E L R U I M T E S

Opleidings- en

publicatie

84

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

ISSO

Kennisinstituut voor de Installatiesector

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl

ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.

De in ISSO deelnemende organisaties zijn: NLingenieurs: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel De werkzaamheden worden begeleid door de Raad van Begeleiding, welke ten tijde van het tot stand komen van deze publicatie als volgt was samengesteld: De heer W.J.H. Scheffer De heer ir. R.D. van Bergen De heer ir. J. Schonewille De heer ing. H. Besselink De heer ing. R. Steine Mevrouw dr.ir. P.M. Bluyssen De heer ir. P.A.L. Stoelinga De heer ing. W.F.G. Hooijkaas De heer ing. A.A.L. Traversari MBA De heer H.M.A. Janssen Groesbeek De heer ir. E.J. Wagenaar De heer T. Klinkenberg De heer ir. T.M.E. Zaal De heer ir. P.H.H. Leijendeckers prof.em.

De heer prof. ir. W. Zeiler De heer ir. W. Plokker De heer ir. W.G. Ram De realisatie van de ISSO-publicatie 84 werd verzorgd door de ISSO-kontaktgroep 93 die als volgt was samengesteld: De heer H. Berendsen Jeugd Tandzorg West Mevrouw drs. A. Broek Bouwadviesgroep-LHV De heer F.W.M. van Elk Dentadvice, bureau voor ontwerp en advies van tandheelkundige praktijken De heer ir. J.H.A. Feijes Deerns Raadgevende Ingenieurs B.V. De heer J.M. Finkers Dental Bouw B.V. De heer M.C.G.M. Hermans Martin Hermans Technische dienstverlening De heer J. van Herten KNMVD, Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde De heer ing. E. Horstman UNETO-VNI (tot 1-11-2010) De heer J. Klatten GGD Rotterdam-Rijnmond De heer E. Kolsteeg VGT, Nederlandse Vereniging van Groothandelaren in de Tandheelkundige branche De heer J. van der Meer HCCnet De heer G. Nieboer Dentalunion Mevrouw M. Schneider NVM, Nederlandse Vereniging van Mondhygiënisten De heer D. Schouten Dentalunion De heer A. Schuurmans NMT, Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde De heer H. Slagmoolen All Dent, dental equipment De heer ir M. van der Starre ISSO De heer J. Thie Vilans, kenniscentrum voor langdurige zorg De heer H. de Veer HV advies De heer ir. M.W.M. van de Ven Van de Ven Project Consultancy De heer J.C.P. van Zweden Cofely GDF Suez De ontwikkeling van ISSO-publicatie 84 is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage van:

Opleidings- en ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico.

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO. Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO Postbus 577, 3000 AN Rotterdam e-mail: isso@isso.nl © Stichting ISSO – Rotterdam, mei 2011

ISSO-uitgaven ISSO-PUBLICATIES 7 Grondleidingen voor warmtetransport (1979) 8 Berekening van het thermische gedrag van gebouwen bij zomer­ ontwerpcondities (1985) 11 Warmteterugwinning (1982) 12 Verkort referentiejaar voor buitencondities (1986H) 13 Aanbevelingen ter voorkoming van ketelsteenvorming in water­ voerende installaties (1983) 14 Zonneboilers; ontwerp, uitvoering en advisering (1992H) 16 De jaarlijkse warmtebehoefte van woningen, energiegebruikberekening per vertrek en totaal (1987) 17 Kwaliteitseisen voor luchtkanaalsystemen in woning- en utiliteitsbouw’ (2010) 18 Leidingnetberekening (1987) 19 Thermisch binnenklimaat, aanbevelingen (1991) 20 Energiegebruik in kantoorgebouwen (1987) 21 Berekening van het energiegebruik voor klimatisering en verlichting van kantoorgebouwen (1994) 22 Energiegebruik in schoolgebouwen (1987) 23 Correctieprocedure referentiejaar naar actueel jaar (1988) 24 Installatiegeluid, ontwerpaanbevelingen en grondslagen voor geluidstechnische berekeningen aan installaties (1990) 25 Leidingisolatie – berekening van de economisch optimale dikte en dikte ter voorkoming van condensatie (1991) 26 Uitwendige corrosie: aanbevelingen ter voorkoming van uitwendige corrosie in verwarmings- en luchttechnische installatie (1990) 27 Luchtfilters in comfortinstallaties (1991) 29 Stralingsverwarming in hoge ruimten, indirect systeem (1992) 30 Leidingwaterinstallaties in woningen (2004) 30.4 ISSO-publicatie Warmteterugwinning uit douchewater (2008) 30.5 ISSO-publicatie LegionellaCode Woninginstallaties (2008) 31 Meetpunten en meetmethoden voor klimaatinstallaties (1995) 32 Uitgangspunten temperatuursimulatieberekeningen (2011) 34 Stralingsverwarming in hoge ruimten, direct systeem (1994) 36 Standaard vraagspecificatie voor installaties in gebouwen (2010) 37 Energiewijzer kantoren (1995) 38 Handboek warmtepompen voor de gebouwde omgeving (1996) 39 Langetermijnkoudeopslag in de bodem (1997) 40 Werkplekklimatisering door verdringingsventilatie in een kantoor­ omgeving (1994) 43 Concepten voor klimaatinstallaties (1998) 44 Het ontwerp van hydraulische schakelingen voor verwarmen (1998) 45 Methoden voor energiebesparingberekeningen – Onderbouwing­ methode Energiebesparingfonds (EBF) (1997) 46 Ontwerp van individuele hydraulische schakelingen voor verwarmen van eengezinswoningen (2000) 47 Ontwerp hydraulische schakelingen voor koelen (2005) 48 Klimaatplafonds/Koelconvectoren: richtlijnen voor ontwerp en uitvoering (2008) 49 Vloer-/wandverwarming; vloer-/wandkoeling (2005) 50 Ontwerptechnische kwaliteitseisen voor warmwaterverwarmings­ installaties (2008) 51 Warmteverliesberekening voor woningen en woongebouwen (2009) 52 Luchtzijdig inregelen van klimaatinstallaties (2009) 53 Dimensionering verwarmingsinstallaties U-bouw (2002) 54 Energie Diagnose Referentie (EDR) (losbladig) (2003) 55 Tapwaterinstallaties in woon- en utiliteitsgebouwen (2001) 55.1 Handleiding legionellapreventie in leidingwater (2005) 55.2 Handleiding zorglicht legionellapreventie (2005) 55.3 Legionellapreventie in klimaatinstallaties (2008) 55.4 Handleiding alternatieve technieken in collectieve leidingwater­ installaties (2008) 55.5 Handleiding beheer en onderhoud in collectieve leidingwater­ installaties (2008) 56 Inregelen van ontwerpvolumestromen in individuele verwarmings­ installaties in woningen (2002) 57 Warmteverliesberekening voor industriegebouwen (2002) 58 Luchtverwarming woningbouw (2004) 59 Grote zonneboilers (2001) 60 U- en R- Waarden (2005) 61 Kwaliteitseisen ventilatiesystemen woningen en woongebouwen (2010) 62 Centrale gebalanceerde ventilatiesystemen met warmteterugwinning in woningen en woongebouwen (2010) 64 Kwaliteitseisen isoleren (2002) 63 Beheer en Onderhoud ventilatiesystemen in woningen en woon­ gebouwen (2008) 65 Inregelen van ontwerpvolumestromen in warmwaterverwarmings­ installaties (2004) 66 Vermogen van radiatoren en convectoren in praktijksituaties (2001) (Herziening ISSO 1) 67 PvE Elektrotechnische veiligheid & bedrijfszekerheid (2007)

68 Energetisch optimale stook- en koellijnen (2002) 69 Model voor de beschrijving van de werking van een klimaatinstallatie (2002) 70.1 Omgaan met hemelwater binnen de perceelgrens (2011) 70.2 Individuele behandeling van afvalwater (IBA) (2000) 70.3 Grijswater binnen de perceelgrens (2002) 71 Optimale warmte opwekkingsinstallaties (2003) 72 Ontwerpen van individuele en klein elektrische warmtepompsystemen (2005) 73 Ontwerp en Uitvoering van Verticale Bodemwarmtewisselaars (2005) 74 Thermisch behaaglijkheid - eisen voor de binnen temperatuur in gebouwen (2004) 75 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen 75.1 (2011) – 75.2 (2007) – 75.3 (2011) 76 Montage- en materiaalspecificaties voor warmwater-verwarmings­ installaties (2005) 77 Installaties voor Levensloopbestendig Wonen: functie, ontwerp en uitvoering (2004) 78 Handleiding Zonnestroom voor ontwerper en installateur (2006) 79 Inspectie en Onderhoud van Noodverlichtingsinstallaties (2010) 80 Handboek integraal ontwerpen van collectieve installaties met warmtepompen in de woningbouw (2007) 81 Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen (2007) 82 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen 82.1 (2011) – 82.2 (2007) – 82.3 (2011) – 82.4 (2010) 83 Een helder licht op werkplekverlichting (2006) 84 Elektrische installaties in wijk gebonden medische behandelruimte (2011) 85 Thermisch actieve vloeren, betonkernactivering (2011) 86 Kwaliteitseisen voor warmtetechnische en CO2-installaties in tuinbouwkassen (2007) 87 Kwaliteitseisen voor watertechnische installaties in tuinbouwkassen (2007) 88 Kwaliteitseisen voor de constructie van tuinbouwkassen (2007) 89 Binnenklimaat scholen (2008) 90 Energie-efficiënte verlichting in en rondom gebouwen (2011) 91 Ventilatiesystemen met decentrale toe- en afvoer en warmteterug­ winning in woningen en woongebouwen (2009) 92 Ventilatiesystemen met decentrale toevoer en centrale afvoer in woningen en woongebouwen (2009) 94 Regeltechniek voor klimaatinstallaties en warmtapwaterbereiding (2010) 100 Duurzaam beheer en onderhoud gebouwen. Feiten en voordelen op een rij (2010) 104 Stappenplan duurzaam beheer en onderhoud (2010) 106 Functionele inspectiemethode duurzaam beheer en onderhoud (2010) DIVERSEN (voor overige producten zie www.isso.nl) NTR 3216 Binnenriolering richtlijn voor ontwerp en uitvoering (2008) (te bestellen bij NEN, 015-269 03 90) 900 Verdringingsventilatie (2004) HBi Handboek Installatietechniek (2002) HBz Handboek Zonnestraling en Zontoetreding (2010)

ISSO-KLEINTJES Handleiding Kleintje Water (2003) Handleiding Kleintje Inregelen (2004) Handleiding Kleintje Warmteverlies voor woningen (2005) Handleiding Kleintje Vloerverwarming (2005) Handleiding Kleintje Cv (2006) Handleiding Kleintje Binnenklimaat (2006) Handleiding Kleintje U- en Rc-waarden (2007) Handleiding Kleintje Riolering (2008) Handleiding Kleintje GAS (2008) Handleiding Kleintje Legionellapreventie (2008) Handleiding Kleintje Stooklijnoptimalisatie (2008) Handleiding Kleintje Ventilatie (2009) Handleiding Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek (2009) Handleiding Kleintje Koellast (2010)

INSTRUCTIEMATERAAL IBv Instructieboeken Ventilatietechniek (4 delen) (2011) IBnv Instructieboek Noodverlichting (2010) IBmkls Instructieboek Montage- en verwerkingsrichtlijn kunststof leidingsystemen sanitair (2008) IBM Instructiebladen voor monteurs gebaseerd op Kleintje Riolering (2008) IBhs Instructieboek Ontwerpen van sanitaire installaties (2008) IBemo Instructieboek EMO, module 1, 2, 3, 4, 5 en 6 IBpq Instructieboek Power Quality (2009) IBwp Instructieboek Warmtepompen (6 delen) (2009)

VOOR MEER INFORMATIE en uitgaven KIJK OP WWW.ISSO.NL

ISSO-publicatie 84

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

ISBN: 978-90-5044-219-0

INHOUDSOPGAVE

1

Samenvatting

5

Afkortingen

7

Symbolenlijst

9

Begrippenlijst

11

Leeswijzer

13

Inleiding

15

1.1

Opbouw publicatie

15

1.2

Ontwerp- en realisatieproces

16

1.3

Progamma van eisen

18

2

Elektriciteit

19

3

Bouwbesluit, normen en richtlijnen

21

3.1

Bouwbesluit

21

3.2

Normen

22

3.3

Arbowet

22

3.4

Europese richtlijnen

22

3.5

Medische apparatuur (praktijkhouder)

23

3.5.1

Type B apparatuur

23

3.5.2

Type BF apparatuur

23

3.5.3

Type CF apparatuur

24

3.5.4

Lekstromen van medische apparatuur

24

3.5.5

Klasse I apparatuur/installatie

25

3.5.6

Klasse II apparatuur/installatie

26

3.5.7

Klasse III apparatuur/installatie

26

4

Verantwoordelijkheid

27

5

Risico-analyse

29

6

5.1

Classificatie (praktijkhouder)

29

5.2

Beslissingsboom (praktijkhouder)

31

De afzonderlijke technische maatregelen

33

6.1

Basisbescherming

33

6.2

Foutbescherming

33

6.3

Stroomstelsel

34

6.3.1

Het TT-stelsel

34

6.3.2

Het TN-S-stelsel

34

6.4

Aanvullende bescherming

34

6.5

Potentiaalvereffeningsinstallatie

35

6.5.1

Metalen gestellen

35

6.5.2

Vreemd geleidende delen

35

6.5.3

Patiëntengebied/hele ruimte

36

6.5.4

Patiëntengebied

36

6.6

ISSO-publicatie 84

Minimaal uitrustingsniveau van de installatie

37

6.6.1

Algemeen

37

6.6.2

Installaties voor veiligheidsdoeleinden

37

6.7

Geïsoleerd opgestelde metalen delen

41

6.8

Maximale aanrakingsspanning

42

6.8.1

De aanrakingsspanning bij automatische uitschakeling

42

6.8.2

De aanrakingspanning bij veiligheid en EMC

42

3

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

6.9

6.10 7

8

Maximale lekstromen van de installatie

42

6.9.1

Lekstroom bij een MES-keten

43

6.9.2

Lekstroom bij een aardlekbeveiliging

43

MES-ketens

43

Uitvoering medisch gebruikte ruimten (verdieping)

45

7.1

Medisch gebruikte ruimte klasse 0

46

7.2

Medisch gebruikte ruimte klasse 1

48

7.3

Medisch gebruikte ruimte klasse 2

55

Adviseurs en installateurs (verdieping)

61

8.1

Het galvanisch contact

61

8.2

Stroomstelsels en -ketens

62

8.2.1

Stroomstelsels

62

8.2.2

Het TT-stelsel

62

8.2.3

Het TN-stelsel

63

8.3

De aardlekbeveiliging

64

8.4

MES-ketens (verdieping)

65

8.5

Schakelmateriaal (verdieping)

68

8.6

Leidingen, verdieping

69

9

Beheer

71

10

Inspectie (verdieping)

73

10.1

Meten van de impedantie van vereffeningsleidingen

74

10.2

Meten van de lekstroom van SELV- en PELV-ketens en van MES-ketens

75

10.3

Meten van de aanrakingsspanning

75

10.4

Meten van de impedantie van ge誰soleerd opgestelde delen bij klasse 3

76

Bijlage A

Risicoanalyse wijkgebonden medische behandelruimte

77

Bijlage B

Uitschakelgrafieken smeltpatronen installatieautomaten

80

Bijlage C

Uitschakelgrafieken installatieautomaten

81

Bijlage D

Handreiking voor classificatie behandelruimten

82

Bijlage E

Detailtekeningen medische ruimten, klasse 0

85

Bijlage F

Detailtekening medisch gebruikte ruimte, klasse 1

86

Bijlage G

Detailtekening medisch gebruikte ruimte voor thuisbehandeling, klasse 1

87

Bijlage H

Detailtekeningen medische ruimten, klasse 2

88

Bijlage I

Formulier fase-overgang

89

Literatuurlijst

ISSO-publicatie 84

91

4

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

SAMENVATTING In deze publicatie wordt het ontwerp(proces) van elektrotechnische installaties in praktijkruimten van wijkgebonden medische behandelruimten beschreven. Deze publicatie kan gebruikt worden voor praktijkruimten in nieuwbouw en in renovatieprojecten. De publicatie is geschreven voor de installateur en adviseur maar ook voor de praktijkhouder die uiteindelijk verantwoordelijk is voor de veiligheid in de praktijkruimte.

Deze publicatie gaat uit van vijf projectfasen:  Programmafase;  Ontwerpfase;  Uitwerkingsfase;  Realisatiefase;  Beheerfase.

In de programmafase (initiatieffase) worden de eisen, wensen en verwachtingen ten aanzien van de praktijkruimte geïnventariseerd en eventuele beperkende randvoorwaarden geformuleerd. Aan het eind van de programmafase is er voldoende informatie om een (voorlopig) ontwerp te kunnen maken. Met name de onderbouwing voor de elektrische installatie in de praktijkruimte is opgesteld.

In de ontwerpfase moeten belangrijke keuzes gemaakt woorden. In deze publicatie wordt beschreven hoe deze keuzes gemaakt moeten worden. In de ontwerpfase wordt een classificatie van de praktijk uitgewerkt. Er vindt terugkoppeling met de uitgangspunten uit de programmafase plaats. Op grond van die terugkoppeling kunnen de uitgangpunten wijzigen. Aan het eind van de ontwerpfase wordt een definitieve klasse gekozen.

In de uitwerkingsfase wordt de installatie tot in detail uitgewerkt. In de publicatie is deze detailuitwerking per klasse beschreven.

Bij de overige fasen is het met name van belang dat afwijkingen of wijzigingen bij de verdere uitwerking en realisatie teruggekoppeld worden naar de organiserende partijen.

ISSO-publicatie 84

5

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

ISSO-publicatie 84

6

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

AFKORTINGEN

ISSO-publicatie 84

AED

Automatische externe defibrillator.

ALS

Aardlekschakelaar of aardlekautomaat.

CAR

Centraal aardpunt of rail.

EN

Europese norm.

ESD

Statische elektriciteit ontladingen.

HAR

Hoofdaardrail.

HF

Hoogfrequent.

IEC

International Electrotechnical Commission.

LF

Laagfrequent ≤ 10 kHz.

MBZH

Moeilijk brandbaar zonder halogenen.

MES

Medisch-elektrische scheiding.

NEN

Nederlandse norm.

NPR

Nederlandse praktijkrichtlijn.

NTA

Nederlandse technische afspraak.

PELV

Protective Extra Low Voltage tot 50 V AC.

PG

Patiëntengebied.

SAR

Subaardpunt of rail.

SELV

Safety Extra Low Voltage tot 50 V AC.

UPS

Uninterrupted Power Supply.

VD

Vinyldraad.

VOP

Voldoende onderricht persoon.

VP

Vakbekwaam persoon.

Vp

Vereffeningpunt.

WCD

Wandcontactdoos, hier altijd enkelvoudig.

WEB

Wet beroepseducatie.

7

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

ISSO-publicatie 84

8

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

SYMBOLENLIJST

ISSO-publicatie 84

A

doorsnede

[mm2]

Ia

aanspreekstroom

[A]

U

spanning

[V]

L

lengte

[m]

R

elektrische weerstand

[Ω]

Zc

circuitweerstand

[Ω]

ρ

soortelijke weerstand

[Ωm]

9

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

ISSO-publicatie 84

10

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

BEGRIPPENLIJST Aanrakingsspanning U De spanning die kan worden aangeraakt in een medische ruimte tussen metalen delen. Deze spanning wordt veroorzaakt door:  Potentiaalversleping;  Elektrische velden en elektromagnetische velden/straling.

Aard circuitweerstand De weerstand van de keten die de automatische uitschakeling bij foutbescherming tot stand brengt. Deze bestaat uit de energietransformator, de faseleiding en de beschermingsleiding. Zc impliceert dat er rekening wordt gehouden met de frequentie-afhankelijkheid maar dat is niet gebruikelijk.

Beschermingsleidingen (PE - Protected Earthed) Een leiding die wordt aangebracht voor veiligheid. De geel/groene geleider die aan elektrotechnische apparatuur zit en WCD. Door deze leiding loopt de aanspreekstroom van een beveiligingstoestel bij een defect.

Dissipatieve vloer (DIF) Een vloer die wordt ingezet op die plaatsen waar statische ontladingen niet mogen voorkomen. De vloer heeft een speciale constructie en bestaat uit speciaal materiaal. Er ligt een vloerraster onder de vloerbedekking en er worden speciale materialen gebruikt voor de vloerbedekking en lijm. De waarde van de (DIF) vloer moet voldoen aan de IEC 61340-4-1. De gemiddelde weerstandswaarde ligt tussen de 1 MΩ en 1 GΩ.

De vloeren zijn bij uitstek geschikt voor operatiekamers en ruimten met kwetsbare apparatuur of systemen.

De vloerweerstand mag niet kleiner zijn dan 50 kΩ bij een nominale spanning van de installatie die niet hoger is dan 500 V. Distributiegroep Een elektrische stroomkring waarop een of meerdere verdeelinrichtingen zijn aangesloten.

Eindgroep Een groep in de verdeelkast waarop WCD en verlichting zijn aangesloten en die een eigen overstroombeveiliging heeft.

Elektromagnetische compatibiliteit (EMC) Een aspect in de elektrotechniek dat zich richt op het voorkomen van storingen als gevolg van elektromagnetische velden/straling tussen apparatuur en installatie en onderling.

Foutspanning Een spanning die optreedt bij een isolatiefout tussen een metalen deel en aarde. Een voorbeeld is de spanning die voor het uitschakelen van het beveiligingstoestel kan worden aangeraakt tussen metalen deel en de vloer, aarde.

Galvanisch contact Een geleidende verbinding tussen enig deel van het lichaam en een onderdeel van een medisch apparaat of medische installatie.

Impedantie De wisselstroomweerstand van een systeem.

Inwendige circuitweerstand Deze circuitweerstand wordt ook netimpedantie genoemd. De weerstand bestaat uit de impedantie van de energietransformator, de fase- en nulgeleider.

Lekstroom Een stroom die bij normaal gebruik van installatie en apparatuur het bedoelde stroomcircuit verlaat en via ongedefinieerde wegen terug gaat naar de voedingsbron. Deze ongewenste stroom moet geminimaliseerd worden.

ISSO-publicatie 84

11

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

Potentiaalvereffeningleidingen Met deze leiding worden potentiaalverschillen tussen de metalen delen vereffend. De geel/groene geleider die aan vreemd geleidende delen zit.

Zwevend net Een stroomketen die aan de secundaire zijde niet gekoppeld is met aarde.

ISSO-publicatie 84

12

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

LEESWIJZER Om een bepaalde doelgroep snel de benodigde informatie te kunnen laten vinden zijn de titels van de hoofdstukken die specifiek zijn voor een bepaalde doelgroep aangeduid met een verwijzing. De gebruikte verwijzingen zijn: ď Ž Praktijkhouder: informatie voor de praktijkhouder; ď Ž Verdieping: informatie voor de elektrotechnische adviseurs en installateurs.

Deze publicatie gaat in op de bepalingen uit verschillende normen en richtlijnen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de vertaling van de formele benadering naar de praktijk van de wijkgebonden medische behandelruimte(n). Hierbij wordt, met gebruikmaking van het verkeerslichtmodel, voor de lezer aangegeven wat de prioriteit van bepaalde bepalingen, adviezen en/of opmerkingen zijn.

Afb. Het verkeerslicht maakt het verschil Het verkeerslichtmodel is opgebouwd aan de hand van de kleuren van een stoplicht. Deze kleuren worden weergegeven door middel van pictogrammen. Deze pictogrammen hebben de volgende betekenis.

Rood staat voor zaken die wettelijk verplicht zijn.

Oranje staat voor een adequate oplossing/uitvoering van een wettelijke eis.

Groen staat voor een aanbevolen/informatieve verwijzing.

Het gebruik van normen en richtlijnen is alleen mogelijk met kennis van, en inzicht in, de materie. De tweede belangrijke factor die leidt tot succes is een goede communicatie tijdens het gehele traject van programma, ontwerp tot realisatie en nazorg (beheer en onderhoud). Daarnaast is het belangrijk er naar te streven een installatie te laten voldoen aan de gebruiksomstandigheden.

ISSO-publicatie 84

13

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

ISSO-publicatie 84

14

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

1

INLEIDING

Medische zorg heeft een speciale plaats in onze samenleving en is een dynamisch proces. Vroeger kenden we voornamelijk grote gezondheidsinstellingen zoals ziekenhuizen, verzorgingstehuizen en bejaardencentra. We zien nu steeds meer dat de zorggerelateerde diensten naar de mensen worden gebracht, waardoor wijkgebonden medische behandelcentra ontstaan. Daarnaast komen er meer mogelijkheden in de wijk voor bijvoorbeeld acupuncturisten en cosmetische behandelaars die piercings en tatoeages zetten. Ruimten voor de dierengeneeskunde worden in de laatste wijzigingen op vrijwillige basis tot het toepassingsgebied van de NEN 1010 rubriek 710 gerekend.

Op dit moment komen in de wijkgebonden zorgcentra onder meer de volgende disciplines voor:  Huisartsenpraktijk;  Tandartsenpraktijk;  Orthodontistpraktijk;  Kaakchirurgpraktijk;  Palliatieve en terminale centra;  Mondhygiënist;  Oogkliniek;  Verloscentra;  Mobiele zorgcentra voor TBC-onderzoek, niersteenvergruizer, enzovoorts;  Fysiotherapie;  Revalidatiecentra;  Schoonheidssalons;  Cosmetische chirurgen;  Behandelingsruimten thuis voor bijvoorbeeld nierdialyse;  Acupuncturist;  Tatoeageshop;  Dierenartspraktijk (sinds 2007 op vrijwillige basis);  Pedicure.

De artsen, medici of beroepsbeoefenaars die in deze wijkgebonden zorgcentra hun beroep uitoefenen worden in de publicatie praktijkhouder genoemd. De ruimten waar deze praktijkhouders hun beroep uitoefenen moeten aan wet- en regelgeving voldoen in het kader van veiligheid.

Deze publicatie richt zich op de specifieke aspecten van de elektrotechnische installaties.

Tot de doelgroep van de publicatie wordt gerekend:  Praktijkhouder: de praktijkhouder is de eindverantwoordelijke partij;  Leden uit de installatiebranche: deze groep adviseert en realiseert de ruimten;  Adviesbureaus en brancheorganisaties van de diverse praktijkhouders: deze groep adviseert en begeleidt de leden van de betreffende brancheorganisaties.

In de publicatie wordt gebruik gemaakt van een leeswijzer, begrippenlijst en afkortingenlijst om de toegankelijkheid te vergroten.

Met deze publicatie wordt getracht een bijdrage te leveren aan het vergroten van de veiligheid vanuit de installatiebranche. Hierbij staat de elektrotechnische installatie centraal. De ISSO-publicatie richt zich op medisch gebruikte ruimten in bestaande en nieuwe gebouwen. Het doel is om in een heldere publicatie uit te leggen hoe een goede elektrotechnische installatie moet worden gemaakt.

Hierbij worden risico's afgewogen waarbij rekening wordt gehouden met het gestelde in de normen NEN 1010:2007 + C1:2008 + A1:2011 en richtlijnen.

ISSO-publicatie 84

15

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

1.1 OPBOUW PUBLICATIE De ISSO-publicatie moet gezien worden als een 'doe-boek'. Dit betekent dat de gebruiker snel en adequaat toegang moet kunnen krijgen tot de relevante informatie. Een belangrijk aspect hierbij is het classificeren van de praktijkruimte en de uitwerking daarvan in de installatie. De verschillende klassen zijn nader uitgewerkt en de resultaten zijn voor iedere klasse in een apart hoofdstuk vastgelegd.

De ISSO-publicatie bestaat uit twee delen:  Een beschrijvend deel;  Een set bijlagen met onder meer beslissingsbomen t.b.v. de classificatie en tekeningen t.b.v. de medische behandelruimten.

Om de juiste beslissingen te kunnen nemen moet men de benodigde informatie delen met de betrokken partijen met betrekking tot de te nemen stappen in de betreffende fase van het bouwproces, zie ook het processchema in paragraaf 1.2.

1.2 ONTWERP- EN REALISATIEPROCES Het ontwerpen van een elektrische installatie voor medische behandelruimte(n) verloopt volgens een itererend en optimaliserend proces, waarbij steeds een terugkoppeling naar uitgangspunten en eisen wordt gemaakt. In afbeelding 1.1 is in de vorm van een stroomschema het ontwerpproces weergegeven. Enkele van deze terugkoppelingen zijn hierin weergegeven.

1.3 PROGAMMA VAN EISEN Voordat een project kan worden ontworpen, moet er een programma van eisen (PvE) zijn. In het programma van eisen wordt een samenhang gecreëerd tussen verschillende eisen zoals die voortvloeien uit een risicoanalyse, wensen en belangen. De eigenaar maakt zijn eisen voor het gebruik en bestemming van het gebouw en of ruimte kenbaar. Deze zullen praktisch en bedrijfseconomisch van aard zijn. De gebruiker zal vanuit zijn specialisme de veiligheid meenemen in het formuleren van de eisen. Daarnaast komt nog een groot aantal andere aspecten om de hoek kijken, zoals:  Brandveiligheid;  Ontruimingsmogelijkheden;  Bouwkundige veiligheid;  Arboveiligheid;  Inbraakbeveiliging;  Klimaatbeheersing;  Verwarming;  Koeling;  Toegankelijkheid voor gehandicapten;  Watervoorziening en riolering;  Elektrotechniek;  Noodstroomvoorziening;  Verlichtingstechniek;  Communicatienetwerken.

Al deze voorzieningen hebben hun eigen normen en richtlijnen. Deze zijn op zichzelf wel duidelijk, maar kunnen met elkaar in conflict zijn op een specifieke locatie. In het PvE wordt de gewenste samenhang tussen normen en praktische zaken vastgelegd. Een aantal leveranciers helpt de praktijkhouder met het opzetten en inrichten van een praktijk en maakt daarbij gebruik van een PvE. Vaak is er een aantal concepten uitgewerkt waaruit een keuze of samenstelling gemaakt kan worden.

In hoofdstuk 5 wordt de risico-analyse als stap in het proces tot installatie van een praktijk verder toegelicht.

ISSO-publicatie 84

16

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten

1. Programmafase Vastleggen behandelingen opdrachtgever/praktijkhouder Functioneel programma van eisen en wensen Autorisatie Programmafase

2. Ontwerpfase Inventarisatie eisen veiligheid praktijkruimte Classificeren praktijkruimte Faseresultaat voldoet aan voorgaande voorwaarde

nee

Uitgevoerd? ja 3. Uitwerkingsfase Voorbereidingen voor realisatie Conform NEN 1010 de classificatie uitwerken Faseresultaat voldoet aan voorgaande voorwaarde

ja

Strijdig met fase 1,2? nee 4. Realisatiefase

Opleveringsinspectie uitvoeren Faseresultaat voldoet aan voorgaande voorwaarde ja

Strijdig met fase 1,2,3? nee 5. Beheerfase

Beheerplan opstellen Faseresultaat voldoet aan voorgaande voorwaarde

Afb. 1.1 Stroomschema proces

ISSO-publicatie 84

17

Elektrische installaties in wijkgebonden medische behandelruimten