ISSO_Info_34_Low_Res

nummer

34

j u n i 2 0 07

Discussie over installatie-eisen van GIW blijft Een ding was volkomen duidelijk na afloop van de landelijke voorlichtingsbijeenkomst over de nieuwe installatie-eisen die in de GIW/ISSO-publicatie zijn opgenomen: de discussie blijft! Zo’n 200 geïnteresseerden uit de bouwwereld waren naar de landelijke voorlichtingsbijeenkomst in de Rotterdamse Doelen gekomen.

Daar wilden ISSO en het GIW nog een keer uitleggen wat het doel en de impact van deze nieuwe eisen zijn.

arbitragezaken bij het GIW in 2005 de installatietechniek betreft. Het gaat dan vooral om problemen met de cv-installatie, warmtapwatervoorziening, mechanische ventilatie en installatiegeluid. “Het aandeel van de installaties in de totale hoeveelheid klachten is te groot. Het is een scheve verhouding als je het tegen de andere bouwkundige aspec-

Sinds 1 januari 2007 moeten alle nieuw-

deels wettelijke eisen die in het Bouwbesluit

ten afzet.” Ook bij de Geschillencommissie

bouwwoningen die onder het GIW worden

staan, en voor het andere deel zijn het voor-

Consumentenzaken is de installatiesector

gebouwd, voldoen aan installatie-eisen die

schriften die in bestaande ISSO-publicaties

koploper als het gaat om bouwgerelateerde

in de GIW/ISSO-publicatie zijn opgenomen.

zijn opgenomen. De goede installatiebe-

klachten. “Wellicht komen deze installatie-

“Dit zijn echter geen nieuwe eisen. Het zijn

drijven, die hun installaties ontwerpen en

eisen bij de sector hard aan omdat ze gebun-

uitvoeren zoals in de ISSO-publicaties staat,

deld zijn in één publicatie, maar de meeste

zullen geen verzwaring van de eisen mer-

voorschriften zijn al jaren bekend. De markt

ken”, zeiden Jan Aerts van ISSO en Hans

zal ze nu alleen nog stringenter moeten nale-

Marcus, externe deskundige van het GIW.

ven, omdat de publicatie verankerd ligt in de

Beiden hadden zij een grote rol in de tot-

garantie- en waarborgregeling en men er dus

standkoming van de GIW/ISSO-publicatie.

op kan worden afgerekend”, aldus Fiechter.

TE VEEL KLACHTEN

ONVOLDOENDE KENNIS

Jan Fiechter, hoofd van de afdeling techniek

De GIW/ISSO-publicatie bevat eisen en advie-

bij het GIW, vertelde dat 13 procent van alle

zen op een vijftal terreinen: Verwarming,

• • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 2 4 5 5 6 6 7 7 8

10 11 11

12

13

14 14

15

ISSO-info nummer 34 Discussie installatie-eisen van GIW Drie ISSO-publicaties als basis voor kwaliteitssysteem in kassenbouw ‘Digitale praktijkbladen installatietechniek’ In memoriam FILOSOOF bv EPA-Instructiebijeenkomsten Energieprestatiecertificaat utiliteitsgebouwen Energieprestatiecertificaat woningen Energieprestatiemaatwerkadvies utiliteitsgebouwen Energieprestatiemaatwerkadvies woningen Nieuwe ISSO-uitgaven ISSO inventariseert vernieuwende onderwijsmethoden Agenda 2007 Installeren van neontoestellen en installaties volgens NEN-EN 50107-1 ISSO-Handboek Ontwerpen sanitaire installaties Power Quality: een nieuwe website Brand en rookwerende oplossingen installatietechnische doorvoeringen Nieuwe gezichten bij ISSO

ISSO info 34

1

j u n i 2 0 07

Ventilatie, Warmtapwater, Installatiegeluid

mige situaties de Bouwbesluit-eisen toch

dagvoorzitter GIW/ISSO informatiedag

en Temperatuuroverschrijding. Met name

wel voldoende zijn. Een belangrijk discus-

de heer N.J Schouten van J. en P. Schouten

de eisen die gelden voor de laatste twee

siepunt waren de eisen aan installatiegeluid,

installatietechniek B.V.

onderdelen riepen veel reacties, zelfs onbe-

met name van ventilatiesystemen. Diverse

grip op. Maar volgens Jan Aerts van ISSO

aanwezigen voorzagen dat de eisen zul-

dienen de installatie-eisen meerdere doelen.

len leiden tot speciale omkastingen om de

“Het streven is niet alleen naar een goed

ventilatie-unit in op te bergen. Een ander

werkende installatie. Uiteindelijk moet er

discussiepunt vormde de inregeling van

een comfortabele, gezonde en energie-

installaties. “Het klopt”, zo zei adviseur Hans

zuinige leefomgeving ontstaan.” Volgens

Marcus, “dat de GIW/ISSO-publicatie eist dat

Harm Valk van adviesbureau Nieman zijn

er goed ingeregeld wordt en dat het dan

de eisen aan ventilatie helemaal niet nieuw,

soms kan voorkomen dat een woning meer

maar kunnen te weinig mensen deze toe-

energie verbruikt. Dit komt doordat het GIW

passen. Het soms gehoorde verwijt dat de

geen comfortproblemen wenst. En het juiste

eisen boven het kwaliteitsniveau van het

comfort vraagt wellicht iets meer energie.

Bouwbesluit liggen, weerlegde Valk door te

Dat zal altijd een spanningsveld blijven.”

stellen dat het Bouwbesluit te weinig oog

Omdat ook de deskundigen moesten toe-

heeft voor de zomersituatie. “Wij moeten in

geven dat er altijd discussiepunten blijven,

ons land nog leren om te ontwerpen voor

maakte Jan Aerts bekend dat er later dit jaar

zomercomfort. Dit zit nog niet tussen de

een speciale website wordt opgezet waarop

oren.” Het is volgens hem meer dan terecht

mensen problemen en aandachtspunten

dat de GIW/ISSO-publicatie strenge eisen

met de installatie-eisen kunnen melden.

aan de temperatuuroverschrijding stelt.

Op de site zullen ook actuele aanpassingen of discussies worden gepubliceerd.

SPANNINGSVELD Sommige aanwezigen hadden duidelijk veel moeite met die eisen en vinden dat in som-

Drie ISSO-publicaties als basis voor kwaliteitssysteem in kassenbouw Kennisinstituut ISSO heeft samen met de Algemene Vereniging voor Aannemers in de Glastuinbouw (AVAG) een drietal ISSO-publicaties voor de kassenbouw ontwikkeld. Deze publicaties behandelen drie technische disciplines binnen deze sector, namelijk de warmtetechniek, de watertechniek en de constructie van kassen. Bovendien zullen deze ISSO-publicaties de basis vormen voor een kwaliteitssysteem waarmee bedrijven in deze sector de kwaliteit van hun werk via een certificaat kunnen aantonen.

innovatiekracht van hun afnemers, de glastuinders. En een belangrijk fundament voor innovaties – een vertrekpunt zo zou je het kunnen noemen – zijn kwaliteitsrichtlijnen.

Om tot die richtlijnen te komen, klopte men bij ISSO aan. “Binnen onze sector kennen wij maar weinig algemeen beschikbare vakkennis. Er is wel een rekenprogramma voor het berekenen van kasconstructies en een hand-

De AVAG, beter bekend als het Platform

activiteiten en de publicaties van ISSO. Toen

boek verwarming voor de kas van enkele

Toeleveranciers Glastuinbouw, vroeg in 2006

binnen de AVAG de vraag naar technische

decennia oud. Maar het mag duidelijk zijn dat

aan ISSO om de technische publicaties voor

kennis in de vorm van documentatie en

dit voor een moderne, technische sector niet

haar vakgebied te ontwikkelen. Volgens

richtlijnen actueel werd, is er door hen geop-

voldoende is”, zegt Maters. Daarom heeft de

Harm Maters, voorzitter van de AVAG, zijn

perd om daarvoor met ISSO te gaan praten.

AVAG samen met ISSO drie contactgroepen

er binnen zijn vereniging diverse soorten

opgezet die de technische informatie voor de

ondernemingen actief, waaronder ook grote

FUNDAMENT VOOR INNOVATIES

drie gewenste publicaties gingen verzame-

installatiebedrijven. Deze bedrijven zijn

De leden van de AVAG zijn ervan overtuigd

len. Harry van Weele, projectcoördinator bij

tevens lid van branchevereniging UNETO-

dat zij zich technologisch moeten verbeteren

ISSO die dit project onder zijn hoede heeft,

VNI en zijn via die weg al bekend met de

wanneer zij gelijke tred willen houden met de vindt het een bijzondere prestatie dat de

ISSO info 34

2

j u n i 2 0 07

zijn gekomen. “Er was binnen deze sector

De huidige drie publicaties behandelen prak-

een enorme drive om op een voortvarende

tisch alle hedendaagse technieken die nodig

manier aan de totstandkoming mee te wer-

zijn om moderne tuinbouwkassen, verwar-

ken.” Met alle input die de partijen leverden,

mings- en bewateringsinstallaties te realise-

bleek ISSO in staat om in relatief korte tijd

ren. Daarmee bieden zij een uitstekend beeld

van de drie onderwerpen alle basisprincipes

van de stand der techniek op dit moment.

op papier te krijgen. Naast de informatie die

Maar de echt innovatieve ontwikkelingen zijn

de marktpartijen aanleverden, droeg bijvoor-

niet behandeld. “Wanneer je een publicatie

beeld ook TNO bij met de bij hen beschik-

opstelt, dan is het inherent aan dit werk dat

bare kennis van de kassenbouwsector.

wij daarvoor kijken naar de technieken die zijn uitontwikkeld”, zegt Van Weele. “Als we

Een extra reden om voor ISSO te kiezen, is

nieken zouden beschrijven en vastleggen,

de wens bij de AVAG om de ISSO-publicaties

dan beperk je de eventuele verdere ontwik-

als kwaliteitsrichtlijnen te gaan hanteren

keling van zulke zaken.” Van Weele en Maters

voor certificering binnen de sector. Ook

wijzen bijvoorbeeld op de gesloten kassen,

daarmee heeft ISSO al de nodige ervaring.

die momenteel in opkomst zijn, of de ener-

Het door AVAG gewenste systeem gaat

gieleverende kas, waarmee al wordt geëxpe-

namelijk veel lijken op de KOMO INSTAL-

rimenteerd. Zelfs het gebruik van aquifers,

certificering zoals die, gebaseerd op de

warmte- en koudeopslag in de bodem, wordt

ISSO-publicaties en de BRL’en, door KBI in

niet uitgebreid beschreven. Maar bijvoor-

de installatiesector wordt verzorgd. Volgens

beeld wel de toepassing van warmte/kracht-

Jaap Hogeling, directeur van ISSO en KBI,

installaties, omdat die opwekkers al jarenlang

is voor certificering een degelijke basis van

een tamelijk gangbare installatie zijn in de

kennis en kwaliteitsregels noodzakelijk. Hij

glastuinbouw. Op de tuinbouwvakbeurs

noemt daarom het initiatief van de AVAG

Hortifair, die dit jaar van 9 tot en met 12 okto-

om de drie ISSO-publicaties te laten opstel-

ber in de RAI in Amsterdam wordt gehouden,

len als een zeer geschikte stap voor een

wil de AVAG de drie ISSO-publicaties en het

kwaliteitscertificaat. Om de certificering van

kwaliteitssysteem officieel lanceren. Op dat

de bedrijven te vergemakkelijken, maar ook

moment wordt ook het kwaliteitskeurmerk

om helderheid te bieden in verband met

bekendgemaakt waarmee de toeleveranciers

de ketenverantwoordelijkheid, zijn de ISSO-

zich in de markt kunnen gaan onderschei-

publicaties 86, 87 en 88 opgezet volgens de

den. Maters verwacht dat de sector, gezien

zogeheten MKK-structuur. Dit betekent dat

de medewerking die is verleend, hiermee

alle informatie gerangschikt is volgens de

vervolgens voortvarend aan de slag gaat.

��

��

verschillende fases die een project doorloopt.

ISSO-publicatie 86: Kwaliteitseisen voor warmtetechnische en CO2-installaties in tuinbouwkassen ISSO-publicatie 87: Kwaliteitseisen voor watertechnische installaties in tuinbouwkassen ISSO-publicatie 88: Kwaliteitseisen voor de constructie van tuinbouwkassen

ISSO info 34

3

���������������������� ������������������������������ �����������������

����������

��

�� � � ��� ��������� ��� �� ��� � ������ ��� ���� �� �

Na de zomer zullen er drie nieuwe ISSO-publicaties beschikbaar zijn die in samenwerking met de AVAG, het Platform Toeleveranciers Glastuinbouw tot stand zijn gekomen.

� ���� � � � � � � � � � � � �� � �� � � � �� � � � � � � � � �� ��� � � � � � � � � � � � �� � �

Drie ISSO-publicaties voor de toeleveranciers in de glastuinbouw

���������������������������� ��������������������������������� ������������������

����������

�� � � ��� ��������� ��� �� ��� � ������ ��� ���� �� �

nu al, in deze publicaties, innovatieve tech-

� ���� � � � � � � � � � � � �� � � � ��� �� � � ��� � � � �� � � � � � ���� � � � � ���� �� � � � � � � � � � � � � � � � � � �� � �

OPMAAT VOOR CERTIFICERING

����������

�� � � ��� ��������� ��� �� ��� � ������ ��� ���� �� �

TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGEN � ���� � � � � � � � � � �� �� � �� ��� �� � � ��� � � � �� �� � � � ���� � � � � ���� �� � � � � � �� � � � � � � � � � � �� � �

drie publicaties in ruim één jaar tijd tot stand

���������������������� �������������������� ��������������

j u n i 2 0 07

Nieuw OTIB/ISSO-project

‘Digitale praktijkbladen installatietechniek’ De uitvoerende installatietechniek wordt met allerhande complexe regelgeving, normen, technische richtlijnen en software tools geconfronteerd. Deze regelgeving, normen en technische richtlijnen vormen een onmisbare informatiebron voor de installatiesector. De software tools zijn een handig hulpmiddel bij de realisatie van installaties.

De verschillende hiervoor genoemde onderdelen verwijzen weer naar elkaar. Om de uitvoerende installatietechniek een hulpmiddel te bieden, zodat zij aan de vigerende regelgeving kan voldoen en kwalitatief goede installaties kan realiseren, zal ISSO in opdracht van OTIB digitale praktijkbladen met ‘navigatie’ ontwikkelen. Daarbij zal gebruik worden gemaakt van de door de sector ontwikkelde technische richtlijnen.

ONDERWERPKEUZE OTIB zal in overleg met ISSO de thema’s en ontwikkelingsprioriteit vaststellen. OTIB kan daarbij gebruik maken van de signalen van haar medewerkers, de uitkomsten uit de UNETO-VNI Innovatie Radar, onderzoek van MarktMonitor en Bouwkennis, signalen uit de Technische Raad van de TVVL en uit de Raad van Begeleiding van ISSO. Ook de peiling van de kennisbehoefte onder de bezoekers aan de OTIB en ISSO-sites alsmede van de raadplegers van de praktijkbladen spelen een belangrijke rol.

NAVIGATIESYSTEEM

vriendelijk format en als internetapplicatie

WANNEER BESCHIKBAAR

Met het ‘navigatiesysteem’ is er meer infor-

worden ontwikkeld. De praktijkbladen zijn

Momenteel wordt er met diverse par-

matie beschikbaar dan weergegeven op de

gratis te raadplegen, downloaden en printen.

tijen overlegd om tot aansluiting te

praktijkbladen. Het geïntegreerd opnemen

komen bij lopende plannen (zoals het

van meerdere informatiebronnen, die op

ISSO ontwikkelt het praktijkblad op basis

Installatieplatform van UNETO-VNI), inte-

eenvoudige en efficiënte wijze te benaderen

van een ISSO-publicatie; waar nodig wor-

gratie van kennisaanbieders, financiering,

zijn, kan het gebruik van de ruim beschikbare

den er verwijzingen naar het Bouwbesluit

beheer en dergelijke. De digitale praktijk-

technische kennisinformatie sterk stimuleren.

en Normen via BRIS Software aangebracht.

bladen zullen op basis van de kennisbe-

Zowel het persoonlijk kennisniveau als de

Indien men technische berekeningen uit

hoefte en -beschikbaarheid worden ontwik-

kwaliteit van de uitvoering zullen aan waarde

moet voeren zal dit door en met VABI

keld. Als eerste zullen de praktijkbladen

winnen. Het ‘navigatiesysteem’ kan de uit-

Software worden gerealiseerd. Vanuit de

Warmtepompen worden ontwikkeld.

voerende installatietechniek loodsen van de

praktijkbladen komen er links naar een

uitvoerende kennis van het praktijkblad naar

Toolbox die ‘quick scan’-achtige berekenings-

Voor meer informatie kunt u terecht

meer gedetailleerde kennis ten behoeve van

software bevat, evenals downloadbare spe-

bij Peter ’t Lam, p.t.lam@isso.nl.

ontwerp, realisatie, onderhoud en beheer.

cificatiebladen, invulbladen, checklisten etc.

DOELSTELLING De doelstelling van dit project is in belangrijke mate de uitvoerende installatietechniek met praktische informatiebladen duidelijk en snel te informeren en te assisteren bij

Opleidings- en

de realisatie van de installatie. De werk-

ontwikkelingsfonds

velden beslaan: Klimaattechniek (verwarming, koeling en ventilatie); Sanitaire

v o o r h e t Te c h n i s c h

techniek en Gas; Elektrotechniek en ICT;

InstallatieBedrijf

Energie en Milieu. De ontwikkeling vindt plaats op basis van de door de sector aangegeven prioriteit. Dat nieuwe en duurzame technieken daarin een belangrijke positie innemen spreekt voor zich.

PRAKTIJKBLAD Het praktijkblad zal korte en bondige informatie gaan bevatten over het te behandelen onderwerp. Het blad zal in een gebruikersISSO info 34

4

j u n i 2 0 07

FI LOSOO F bv Facilitair bureau voor de bouw- en installatiesector Vanaf 1 december 2007 zal FILOSOOF bv

ISSO EN VABI SOFTWARE B.V.

officieel van start gaan. FILOSOOF bv is opge- ISSO zal haar bedrijfsactiviteiten zoals richt door ISSO en VABI Software b.v. en is het

de cursusregistratie, de afhandeling

facilitair bureau voor de bouw- en installatie-

van de verkoop van ISSO-uitgaven, de

sector. Het bureau verzorgt ondersteuning

organisatie congressen en seminars etc.

bij het uitvoeren van bedrijfsactiviteiten van

onderbrengen bij FILOSOOF bv. ISSO blijft

kleine en middelgrote organisaties. FILOSOOF zorgdragen voor de kennis, FILOSOOF bv bv staat garant voor maatwerk waarbij de

zal zorgdragen voor de uitvoering. Ook

wens van de opdrachtgever centraal staat.

VABI Software b.v. zal haar trainingsfaciliteiten onderbrengen bij FILOSOOF b.v.

FILOSOOF bv ondersteunt organisaties bij het uitvoeren van de volgende bedrijfsactiviteiten: MEER INFORMATIE F inanciële diensten;

Meer informatie over FILOSOOF bv vindt u

I nstructie en trainingen;

vanaf december 2007 op www.filosoofbv.nl.

L eermiddelen;

Voor vragen kunt u contact opnemen met

O nderzoek en Ontwikkeling; S ecretariaatsvoering; O rganisatie seminars, congressen; O ntwikkeling technische software applicaties; F acilitaire diensten.

Anneli Pijpers, tel. 010-206 65 55, e-mail a.pijpers@filosoofbv.nl

In memoriam Wij ontvingen het droevige bericht dat Easge Westerhof op 12 april jl. op de leeftijd van 69 jaar is overleden. Easge die wij altijd hebben gekend als Ernst is onlosmakelijk met ISSO verbonden. Meer dan 25 jaar heeft hij zich met hart en ziel ingezet voor ISSO. Hij was een waar voorvechter voor de rol van ISSO binnen de installatiesector. Ernst was er al in een vroeg stadium van doordrongen dat de technische kwaliteit in de sector van essentieel belang is voor het goed functioneren en het voorbestaan daarvan. In zijn jarenlange rol als penningmeester van het ISSO-bestuur heeft hij ervoor gezorgd dat de inbreng van de sector voor de realisatie van normstellende technische richtlijnen vaak werd verveelvoudigd door externe financiers.

Ernst was een voorloper in het maatschappelijk verantwoord ondernemen en daardoor een vaak en graag gevraagd persoon voor vertegenwoordigingen in besturen en commissies. Ook binnen al die colleges heeft hij zich voortdurend ingezet en sterk gemaakt voor ISSO. Al die activiteiten hebben ertoe geleid dat Ernst bij de viering van ons 30-jarig jubileum op 28 april 2004 werd benoemd tot erelid van ISSO. Eén van de wensen die wij bij de toekenning van dit erelidmaatschap uitspraken is dat er nog tientallen jaren van genoten mocht worden. Helaas heeft dat voor Ernst niet zo mogen zijn. Voor velen binnen het ISSObureau was Ernst een ware vriend, een wijze VRIEND met hoofdletters bovendien, waar je altijd met succes een beroep op kon doen. Wij blijven Ernst voor altijd erkentelijk voor zijn belangrijke bijdrage aan het ISSO van nu en wensen zijn vrouw Janke en (klein)kinderen veel kracht en sterkte bij het verwerken van het verlies van zo’n geweldige man.

Easge rêst yn frede.

ISSO info 34

5

j u n i 2 0 07

EPA-Instructiebijeenkomsten �����������������������������

Energieprestatiecertificaat utiliteitsgebouwen

���������������� ����� ��� �����������������

������������������������������

De instructie gaat in op alle

in utiliteitsgebouwen;

aspecten van het EP-certifi-

enige kennis te hebben van bouwfysica.

caat, gebaseerd op de in de

����������������������� ��������������������������� ����������������������

wet vermelde ISSO-publica-

INVESTERING

tie 75.1 ‘Handleiding EPA-U

Is uw bedrijf aangesloten bij OTIB? Dan kunt

Energieprestatiecertificaat’. Na deze instruc-

u gratis deelnemen aan deze instructiebijeen-

tie bent u in staat om van een gebouw een

komst. Voor overige deelnemers geldt een

EP-certificaat op te stellen. Tevens heeft u

investering ad € 530,00 (ex. BTW).

voldoende kennis en kunde om te voldoen

Aanmelden kan bij ISSO via www.isso.nl.

aan de eisen die de BRL 9500-03 stelt.

LOCATIES EN DATA

Na afloop van de instructie krijgt u 2 maan-

De instructie begint om 9.00 uur en eindigt

den toegang tot de ISSO-publicatie 75.1 via

om 17.00 uur. De instructie vindt plaats op de

ISSO-digitaal en beschikt u 2 maanden over

volgende data en locaties:

het programma ‘EP-certificaat utiliteitsge-

- 6 september te Rotterdam

bouwen’ van VABI.

- 26 september te Woerden

Utiliteitsgebouwen en woningen

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE

die opnieuw verhuurd of

Tijdens de instructie ‘Energieprestatiecerti-

1 januari 2008 in het bezit te

Deelnemers aan de instructie dienen: kennis te hebben van de installatietechniek

��������������

verkocht worden dienen m.i.v.

teitsgebouwen willen maken en afgeven.

ficaat utiliteitsgebouwen’ komt aan de orde: de wet- en regelgeving die betrekking heeft op het certificaat;

Opleidings- en

zijn van een Energieprestatie-

• de beoordelingsrichtlijn BRL 9500;

ontwikkelingsfonds

certificaat (EP-certificaat). Dit

• hoe het EP-certificaat eruitziet en wat men

v o o r h e t Te c h n i s c h

certificaat geeft de energetische prestatie van het gebouw weer onder standaard omstandigheden. In opdracht van OTIB organiseert ISSO in samenin de maanden juni, september en oktober instructiebijeenkomsten over het opstellen van een EP-certificaat en het maatwerkadvies.

• voor welke gebouwen het certificaat van toepassing is; • wat de Energie-index is en hoe men deze berekent; • onder welke standaardomstandigheden de ����������

Energie-index wordt berekend; • wat energiesectoren zijn en hoe men deze bepaalt; • welke gegevens van een gebouw men moet verzamelen voor het maken van het EPcertificaat; • hoe men de verzamelde gegevens van een gebouw in moet voeren in het programma ‘EP-certificaat utiliteitsgebouwen’ (van VABI) en hoe vervolgens het EP-certificaat gegenereerd moet worden en aangemeld.

OPLEIDING EN ERVARING De instructie is opgezet voor toekomstige EPA-adviseurs die EP-certificaten voor utiliISSO info 34

InstallatieBedrijf

6

����

�� � � ��� ��������� ��� �� ��� � ������ ��� ���� �� �

werking met VABI Software BV

erop moet vermelden;

����������������������

����������������������� ������������������ � ��������������������������� ���������������

j u n i 2 0 07

Energieprestatiecertificaat woningen

den conform de BRL 9500-01 en EP-certificaten voor woningen willen maken en afgeven.

Energieprestatiemaatwerkadvies utiliteitsgebouwen

Deelnemers aan de instructie dienen: De instructie gaat in op alle aspecten van het EP-certificaat, gebaseerd op de in de

• kennis te hebben van de installatietechniek

De instructie Energieprestatie

in woningen;

maatwerkadvies utiliteitsge-

• enige kennis van bouwfysica.

bouwen is het vervolg op de

wet vermelde ISSO-publica-

instructie Energieprestatiecer

tie 82.1 ‘Handleiding EPA-W

INVESTERING

tificaat utiliteitsgebouwen.

Energieprestatiecertificaat’.

Is uw bedrijf aangesloten bij OTIB? Dan kunt

Het EP-certificaat toont een

Na deze instructie bent u in staat om van een

u gratis deelnemen aan deze instructiebijeen-

beperkt aantal globale energiebesparende

woning een EP-certificaat te kunnen maken.

komst. Voor overige deelnemers geldt een

maatregelen. Wil de opdrachtgever overgaan

Tevens verkrijgt u voldoende kennis en

investering ad € 495,00 (ex. BTW).

tot de realisatie van energiebesparende

kunde om te voldoen aan de eisen die de

Aanmelden kan bij ISSO via www.isso.nl.

maatregelen dan zal hij eerst een maatwerk-

BRL 9500-01 stelt.

advies moeten uitvoeren. Het maatwerk-

Na afloop van de instructie krijgt u 2 maan-

LOCATIES EN DATA

advies gaat uit van de specifieke situatie van

den toegang tot ISSO-publicatie 82.1

De instructie begint om 9.30 uur en eindigt

de klant.

‘Handleiding EPA-W Energieprestatiecertificaat’ om 16.30 uur. De instructie vindt plaats op de

Na deze instructie bent u in staat om van

via ISSO-digitaal en beschikt u 2 maanden

volgende data en locaties:

een utiliteitsgebouw een maatwerkadvies

over het programma ‘EP-certificaat woningen’

- 5 september 2007 te Wezep

te kunnen maken. Tevens hebt u voldoende

van VABI.

- 13 september 2007 te Rotterdam

kennis en kunde verkregen om te voldoen

- 20 september 2007 te Helmond

aan de eisen die de BRL 9500-04 stelt.

- 23 oktober 2007 te Woerden

Na afloop van de instructie krijgt u 2 maan-

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE Tijdens de instructie ‘Energieprestatie-

den toegang tot ISSO-publicatie 75.2

certificaat woningen’ komt aan de orde:

‘Handleiding EPA-U Maatwerkadvies’ via

• de wet- en regelgeving die betrekking heeft

ISSO-digitaal en beschikt u 2 maanden over

op het certificaat; • de beoordelingsrichtlijn BRL 9500; • hoe het EP-certificaat eruitziet en wat men erop moet vermelden; • voor welke gebouwen het certificaat van

het programma ‘Energieprestatie maatwerk-

Opleidings- en ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h InstallatieBedrijf

toepassing is;

• de beoordelingsrichtlijn BRL 9500-04;

• onder welke standaardomstandigheden de

• energiebalans in gebouwen;

Energie-index wordt berekend;

• binnenmilieu in gebouwen;

• welke woningen vrijstelling hebben of

• energiebesparende maatregelen;

gebruik kunnen maken van gelijkwaardig-

• terugverdientijden;

heid;

• energiebesparende maatregelen in combi����������

• welke gegevens van een woning men moet

omstandigheden men hier gebruik van kan maken; • hoe men de verzamelde gegevens van de woning in moet voeren in het rekenprogramma (van VABI) ‘EP-certificaat woningen’ en hoe vervolgens het EP-certificaat gegenereerd moet worden en aangemeld.

OPLEIDING EN ERVARING De instructie is opgezet voor toekomstige EPA-adviseurs die gecertificeerd willen worISSO info 34

natie met onderhoud/renovatie;

����

�� � � ��� ��������� ��� �� ��� � ������ ��� ���� �� �

• wat representativiteit is en onder welke

Tijdens de instructie ‘Energieprestatiemaat orde:

berekent;

certificaat;

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE werkadvies utiliteitsgebouwen’ komt aan de

• wat de Energie-index is en hoe men deze

verzamelen voor het maken van het EP-

advies utiliteitsgebouwen’ van VABI.

• niet energetische aandachtspunten bij energiebesparing; • welke gegevens van een utiliteitsgebouw men moet verzamelen voor het maken van een maatwerkadvies; • op welke wijze men de verzamelde gegevens van het gebouw in moet voeren in het

����������������������

����������������������� �������� � ��������������������������� ���������������

programma ‘Energieprestatie maatwerkadvies utiliteitsgebouwen’ (van VABI) en analyse van de resultaten.

OPLEIDING EN ERVARING De instructie is opgezet voor toekomstige EPA-adviseurs die eventueel gecertificeerd 7

j u n i 2 0 07

willen worden conform de BRL 9500-04 en maatwerkadviezen voor utiliteitsgebouwen

Energieprestatiemaatwerkadvies woningen

willen maken. Deelnemers aan de instructie

OPLEIDING EN ERVARING De instructie is opgezet voor toekomstige EPA-adviseurs die gecertificeerd willen wor-

dienen:

De instructie Energiepresta-

den conform de BRL 9500-02 en maatwerk-

• de instructie Energieprestatiecertificaat

tiemaatwerkadvies woningen

adviezen voor woningen willen maken.

utiliteitsgebouwen te hebben gevolgd;

is het vervolg op de instructie

Deelnemers aan de instructie dienen:

• kennis te hebben van het SI-stelsel;

Energieprestatiecertificaat

• de instructie Energieprestatiecertificaat

• kennis te hebben van bouwfysica;

woningen. Het EP-certificaat

• kennis te hebben van en inzicht te hebben

toont een beperkt aantal

woningen te hebben gevolgd; • kennis te hebben van het SI-stelsel;

in de stromingsleer en de elementaire

globale energiebesparende maatregelen. Wil

• kennis te hebben van bouwfysica;

toepassingen;

de opdrachtgever overgaan tot de realisatie

• kennis te hebben van en inzicht te hebben

• kennis te hebben van en inzicht te hebben

van energiebesparende maatregelen dan zal

in de stromingsleer en de elementaire toe-

in de warmteoverdracht en de elementaire

hij eerst een maatwerkadvies moeten uitvoe-

passingen;

toepassingen;

ren. Het maatwerkadvies gaat uit van de spe-

• kennis te hebben van en inzicht te hebben

cifieke situatie van de klant. In opdracht van

in de warmteoverdracht en de elementaire

• kennis te hebben van de principes van energietransformatie en de daarbij beho-

OTIB organiseert ISSO in samenwerking met

rende processen.

VABI Software BV in de maanden september

• kennis te hebben van de principes van ener-

toepassingen;

en oktober instructiebijeenkomsten over het

gietransformatie en de daarbij behorende

INVESTERING

opstellen van een maatwerkadvies voor

processen.

Is uw bedrijf aangesloten bij OTIB? Dan kunt

woningen.

INVESTERING

u gratis deelnemen aan deze instructiebijeenkomst. Voor overige deelnemers geldt een

Na deze instructie bent u in staat om van een

Is uw bedrijf aangesloten bij OTIB? Dan kunt

investering ad € 925,00 (ex. BTW).

woning een maatwerkadvies op te stellen.

u gratis deelnemen aan deze instructiebijeen-

Aanmelden kan bij ISSO via www.isso.nl.

Tevens heeft u voldoende kennis en kunde

komst. Voor overige deelnemers geldt een

om te voldoen aan de eisen die de BRL 9500-

investering ad € 540,00 (ex. BTW).

LOCATIES EN DATA

02 stelt. Na afloop van de instructie krijgt u

Aanmelden kan bij ISSO via www.isso.nl.

De instructie duurt drie dagen en begint om

2 maanden toegang tot ISSO-publicatie 82.2

9.30 uur en eindigt om 16.30 uur. De instructie

‘Handleiding EPA-W Maatwerkadvies’ via

LOCATIES EN DATA

vindt plaats op de volgende data en locaties:

ISSO-digitaal en beschikt u 2 maanden over

De instructie begint om 9.00 uur en eindigt

- Rotterdam: 25 september, 2 oktober en

het programma ‘Energieprestatie maatwerk-

om 17.00 uur. De instructie vindt plaats op de

advies woningen’ van VABI.

volgende data en locaties:

9 oktober 2007 - Woerden: 17 oktober, 24 oktober en 31 oktober 2007

- 4 september 2007 te Woerden

INHOUD VAN DE INSTRUCTIE

- 11 september 2007 te Wezep

Tijdens de instructie ‘Energieprestatiemaat-

- 18 oktober 2007 te Helmond

werkadvies woningen’ komt aan de orde:

- 25 oktober 2007 te Rotterdam

de beoordelingsrichtlijn BRL 9500-02; • energiebalans in woningen; • binnenmilieu in woningen; ����������

����

• energiebesparende maatregelen; • energiebesparende maatregelen in combinatie met onderhoud/renovatie; • niet energetische aandachtspunten bij energiebesparing; • welke gegevens van een woning men moet verzamelen voor het maken van een maat-

����������������������

����������������������� ������������������ ��������������

ISSO info 34

werkadvies; • op welke wijze men de verzamelde gegevens van de woning in moet voeren in het programma ‘Energieprestatie maatwerkadvies woningen’ (van VABI) en analyse van de resultaten.

8

����

�� � � ��� ��������� ��� �� ��� � ������ ��� ���� �� �

�� � � ��� ��������� ��� �� ��� � ������ ��� ���� �� �

• terugverdientijden;

����������

����������������������

����������������������� �������� ��������������

j u n i 2 0 07

�������������� ���������������� ��������� ����� ��������� �� ������� ������ � � � � � � � ���� �������� � � � � �� � ��� �� �������� �

�����������������������

��������������������������������������

����������������� ������������������ ���� � �������������������������� � ������������������������� � ����������� � ��������� � �������� � ���������������������������

�������������������� �������������

�������������������������������������������������������

Nieuw in ISSO-Digitaal.nl ISSO biedt haar publicaties ook digitaal aan. Onlangs zijn de onderstaande publicaties digitaal beschikbaar gekomen.

ISSO 75.1

Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen ‘Energieprestatiecertificaat’

ISSO 75.2

Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen ‘EPA-maatwerkadvies’

ISSO 80

Handboek integraal ontwerpen van collectieve installaties met warmtepompen in de woningbouw

ISSO 81

Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen

ISSO 82.1

Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen ‘Energieprestatiecertificaat’

ISSO 82.2

Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen ‘EPA-maatwerkadvies’

ISSO/SBR-publicatie 809 Brandveilige doorvoeringen

BINNENKORT BESCHIKBAAR: ISSO 33

Kengetallen en vuistregels

ISSO 83

Een helder licht op werkplekverlichting

ISSO/SBR 354 Binnenmilieufactoren voor kantoren Handboek Installatietechniek Instructieboek Noodverlichting

ABONNEMENT Digitale ISSO-publicaties zijn via een abonnement verkrijgbaar. Allereerst wordt u abonnee van ISSO-Digitaal.

Hier betaalt u een basiscontributie voor van €100,00 per jaar. Vervolgens kunt u de digitale publicaties aanschaffen. Een overzicht van de digitale publicaties vindt u op www.isso.nl, onder het menu ISSO-Digitaal.

Nieuwe ISSO-uitgaven ISSO 75.1

Handleiding Energieprestatie-Advies �����������

Utiliteitsgebouwen ‘Energieprestatiecertificaat’ Handleiding Energieprestatie-Advies

� � � � ��� �������� � ��� � � � � � � ������ ��� ���� �� �

ISSO 75.2

Utiliteitsgebouwen ‘EPA-maatwerkadvies’ ISSO 75.3

Handleiding Energieprestatie-Advies

ISSO 80

Handboek integraal ontwerpen van collectieve

ISSO 81

Handboek integraal ontwerpen van warmte-

ISSO 82.1

Handleiding Energieprestatie-Advies

ISSO 82.2

Handleiding Energieprestatie-Advies

ISSO 82.3

Handleiding Energieprestatie-Advies

Utiliteitsgebouwen ‘Formulestructuur’ installaties met warmtepompen in de woningbouw pompinstallaties voor utiliteitsgebouwen Woningen ‘Energieprestatiecertificaat’ Woningen ‘EPA-maatwerkadvies’ Woningen ‘Formulestructuur’ ISSO/SBR-publicatie 809 Brandveilige doorvoeringen Brochure 593 Neontoestellen en neoninstallaties, toelichting op NEN-EN 50107-1 De nieuwe uitgaven kunt u bestellen via de ISSO-winkel op www.isso.nl.

ISSO info 34

10

��

����������������������������� ��������������������������������� ������������������

j u n i 2 0 07

ISSO inventariseert vernieuwende onderwijsmethoden installatietechniek ISSO is gestart met een uitgebreide inventarisatie naar vernieuwende lesmethoden en leermiddelen die de laatste jaren in het installatietechnisch beroepsonderwijs hun intrede hebben gedaan. Dit onderzoek, dat wordt uitgevoerd in opdracht van OTIB, moet in kaart brengen waar en op welke manier de bedrijfstak het onderwijs aan de aankomend middenkaderfunctionarissen in de branche het beste kan ondersteunen bij de onderwijsvernieuwing.

Je ziet dat ROC’s, ROI’s en begeleiders in

beroepstaak. Er wordt samengewerkt met

bedrijven op allerlei manieren bezig zijn

de afdelingkwalificatiestructuur van Kenteq.

met competentiegericht leren. Die diversiteit maakt het voor de branche moeilijk

INTERVIEWS

om daarop een vaste koers uit te zetten.

Betrokkenen van tal van vernieuwingsprojecten zullen de komende maanden

BELEVINGSWERELD

geïnterviewd worden. “Het gaat om een

OTIB wil bijdragen aan een grondige ver-

inventarisatie van de resultaten van een

nieuwing van praktijkgerichte onderwijsme-

aantal vernieuwende projecten die onlangs

thoden, een aantal methodes, lesmaterialen,

zijn uitgevoerd, of nu nog in uitvoering zijn”,

praktijkopdrachten en inventarisvernieu-

aldus Nuijten. Het onderzoek beperkt zich

wing. Daarbij kijkt OTIB niet alleen naar

hoofdzakelijk tot de installatietechnische

aansluiting bij de beroepspraktijk, maar

opleidingen op niveau 4 (middenkader-

ook naar de leerlingen. Om leerlingen voor

functionaris). Zowel de ‘kartrekkers’ als de

het onderwijs te behouden is het nodig

docenten en de deelnemers komen aan bod.

aan te sluiten bij hun belevingswereld en zicht geven op een aantrekkelijke leer-

AFSTEMMING IN KLANKBORDGROEP

De bedrijfstak Installatie- en Elektrotechniek

loopbaan. De digitale generatie vraagt om

De onderzoeksresultaten worden afge-

wil graag bijdragen aan vernieuwing van

een andere aanpak, zo is de overtuiging.

stemd en besproken in een klankbord-

het beroepsonderwijs in de afdelingen

Oscar Nuijten van ISSO geeft aan dat men

groep. Daarin zitten vertegenwoordigers

Installatietechniek en Elektrotechniek.

in het inventarisatieonderzoek daarom ook

van OTIB, de MBO-raad, UNETO-VNI en de

Diverse vernieuwingsinitiatieven zoals

nadrukkelijk zal kijken welke lesmethoden

aangewezen vernieuwingsprojecten. Het

HOI-1, MBO-bedrijfssimulaties, Thrill,

en leermiddelen leerlingen positief ervaren.

is de bedoeling dat het onderzoek eind

Hotspot, Beroepstaak Gestuurd Leren en

2007 wordt afgerond met een landelijke

PGO Techniek worden nu geïnventariseerd

THEMA’S

presentatie van de projectresultaten.

om te kijken welke methoden de afdelingen

Naast de inventarisatie van innovatieve

De voorzittershamer is in handen van

concreet gebruiken én welke methoden

lesmethodes wordt ook in beeld gebracht

Richard van der Molen, directeur van

(of elementen daaruit) een daadwerke-

welke thema’s aan bod komen in de betref-

ROC Landstede en voorzitter van de

lijke structurele meerwaarde hebben.

fende beroepsprofielen. Die kun je namelijk

Vakgroep Metaal, Elektrotechniek en

koppelen aan leerobjecten per beroeps-

Installatietechniek van de MBO-raad. De

DIVERSITEIT

taak en dus aan leermiddelen. Daarnaast

secretarisrol en de projectuitvoering zijn

ISSO verwacht een grote diversiteit aan erva-

kun je ze ook koppelen aan technische

namens ISSO in handen van Joop van Os.

ringen, vernieuwende methoden en leermid-

richtlijnen (zoals ISSO-publicaties), normen

delen in beeld te brengen. Die diversiteit is

en software die in de praktijk gebruikt

Voor meer informatie kunt u contact opne-

mooi maar tegelijkertijd ook een probleem.

moeten worden bij het uitvoeren van de

men met Oscar Nuijten, o.nuijten@isso.nl.

Agenda 2007 datum

activiteit

juni/september/oktober 27 september 1- 5 oktober

instructiebijeenkomsten EPA-U/W (zie pag 6 - 8) ISSO-Najaarsoverleg (zie pag 16) Beurs Elektrotechniek

locatie regionaal Kurhaus, Scheveningen Jaarbeurs, Utrecht

Voor meer informatie over deze activiteiten kunt u onze website www.isso.nl raadplegen.

ISSO info 34

11

j u n i 2 0 07

Installeren van neontoestellen en -installaties volgens NEN-EN 50107-1 moeten leidingen ononderbroken, zonder lasverbindingen zijn en de lengte zo kort mogelijk. Voor de diverse typen bekabeling

��������� ������������������������������� ������� ���

Lichtreclamebedrijven hebben te maken met de norm NENEN 50107-1. Deze norm, die de eisen en installatiemethoden behandelt voor ‘neontoestellen en -installaties’, is nu in opdracht van de UNETO-VNI Vakgroep Lichtreclame samengevat in een handzaam praktijkboekje.

���

geeft de norm een aanbevolen maximum.

PRAKTISCHE MONTAGERICHTLIJNEN Bij montage is ook de bevestiging van de neon buizen een punt van aandacht.

Hiervoor mag men geen elektrische geleiders gebruiken. Bij gebruik van metaal moet

������������������ ���������������� �����������������������������

men dit op een isolator aanbrengen. Voor plaatsing van lichtreclame in de buitenlucht schrijft de norm voor dat de behuizing zo moet zijn ontworpen dat vocht makkelijk kan weglopen. Afvoergaten moeten voldoende groot zijn om verstopping te voorkomen. Net als alle andere installaties moeten de diverse veiligheidsonderdelen van een neoninstallatie bij oplevering en inspectie worden beproefd. Een monteur zou zowel de aardlek- als openstroomkringbeveiliging functioneel moeten testen.

Het boekje ‘Neontoestellen en neoninstalla-

De norm NEN-EN 50107-1 is van toepassing

(beugels) gegeven. Als mechanische schade

ties’ is verkrijgbaar bij ISSO.

voor vaste en mobiele installaties, zowel

kan optreden aan bekabeling moet men

Prijs: € 15,- inclusief btw en verzendkosten.

binnen als buiten. De norm wordt gehan-

passende maatregelen nemen, bijvoorbeeld

teerd bij installaties die worden gebruikt

door het aanbrengen van kabelgoten. Verder

(Met dank aan Dick Reijman, Intech E&ICT)

voor reclamedoeleinden, versiering of verlichting en die gevoed worden via een transformator, wisselrichter of frequentieomzetter vanuit een bron van laagspan-

Veiligheidsonderdelen in neontoestellen en installaties

Onderdeel

Maatregel tegen

Wanneer toepassen

Isolatie- of elektrodehoes

directe aanraking

altijd

Aardlekbeveiliging

foutstroom naar aarde in secondaire circuit

altijd

Aarding

indirecte aanraking

altijd

Waarschuwingssymbool

onvoorzichtig handelen

altijd

spanningsoverslag

altijd, zie tabel in toelichting

dat er specifieke aandacht is voor montage

Minimale afstanden kruip- en luchtwegen

en oplevering. Belangrijk punt is de bekabe-

Brandweerschakelaar

elektrocutie bij blussen

buiteninstallatie, zie toelichting

ling. Niet alle bekabeling is geschikt voor

Omhulsel met beschermingsgraad IP2X

directe aanraking

afhankelijk van binnen of buiten handbereik, zie toelichting

Openkringbeveiliging

onderbreking in secondaire circuit

afhankelijk van binnen of buiten handbereik, zie toelichting

ning of extra lage spanning. De nominale nullastspanning aan de secondaire zijde is meer dan 1 kV, maar niet hoger dan 10 kV.

VEILIGHEIDSASPECTEN De uitgave ‘Neontoestellen en neoninstallaties’ licht vooral de veiligheidsaspecten uitgebreid toe.

Het boek is bedoeld voor monteurs. Vandaar

toepassing in een neoninstallatie. De NENEN 50107-1 geeft negen mogelijkheden voor verschillende situaties. Ook worden de minimale afstanden voor steunpunten ISSO info 34

12

j u n i 2 0 07

ISSO-Handboek Ontwerpen sanitaire installaties ‘Ontwerpen van sanitaire installaties’ is een handboek voor de professional en de aankomend professional op het gebied van ontwerp en realisatie van installaties in de gebouwde omgeving. Het handboek (een update en uitbreiding van het Handboek Sanitair van Will Scheffer) heeft de functie van naslagwerk; de gebruiker vindt er alle benodigde gegevens voor ontwerp en uitvoering van de meest voorkomende installaties snel in terug. Naast ontwerp- en uitvoeringsaspecten komen ook aspecten met betrekking tot beheer aan de orde.

De nadruk ligt echter op het ontwerp. Het handboek zal omstreeks september/oktober verschijnen.

en het selecteren en dimensioneren van de toestellen en leidingen. Het hoofdstuk besteedt uitgebreid aandacht aan het ontwerpen van warmtapwatervoorzieningen en drukverhogingsinstallaties.

In hoofdstuk 5 komen het ontwerp en het dimensioneren van de rioleringsvoorzieningen voor afvalwater, hemelwater en fecaliën aan de orde. Het betreft alle leidingen, toestellen en voorzieningen

In dit handboek worden de volgende installa- leidingwater- en de rioleringsinstallatie. Ook

die binnen een gebouw, maar ook buiten

ties behandeld: sanitaire installaties, water-

bouwkundige en ergonomische aspecten

een gebouw (tot aan de perceelgrens)

voerende installaties, brandblusinstallaties en

komen hierbij aan de orde. Met de basisinfor-

kunnen voorkomen. Ook infiltratie en buf-

nooddouche-installaties. Onder ‘sanitaire

matie en het overzicht uit dit hoofdstuk kan

fering van hemelwater en verwijdering

installaties’ wordt hier verstaan: het geheel

men komen tot een verantwoorde selectie

van stoffen die niet op de riolering mogen

van werken tussen het leveringspunt van het

van aantallen en soorten sanitaire toestellen.

worden geloosd, worden toegelicht.

leidingwater en het afvoerpunt ter plaatse van de perceelsgrens van een bouwwerk, inclusief

Hoofdstuk 3 behandelt de watervoerende

de aan te sluiten toestellen en voorzieningen.

brandblusinstallaties en andere veiligheidsvoorzieningen, zoals nooddouches. Bij

Unieke promotiekans Graag stellen wij u in de gelegenheid

Het handboek benoemt zelden voorkomende

watervoerende installaties wordt ingegaan

installaties maar gaat er verder niet op in.

op installaties met brandslanghaspels en op

advertentieruimte te reserveren in

Ook behandelt het boek bepaalde details

droge blusleidingen. Ook voorzieningen voor

deze publicatie. Voor meer informatie

niet zo uitgebreid als in de ISSO-publicaties

sprinklerinstallaties komen aan de orde.

over leidingwater. In die gevallen wordt wel verwezen naar bronnen waar men

In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op het

aanvullende informatie kan vinden.

ontwerpen van de leidingwaterinstallaties

kijk op www.isso.nl. Of bel met Anneli Pijpers, tel. 010-206 59 41.

Onderwerpen waarop slechts summier wordt ingegaan en in andere publicaties worden behandeld zijn: • niet-watervoerende brandblusvoorzieningen; • het ontwerpen en dimensioneren van sprinklerinstallaties; • leiding- en proceswaterinstallaties voor industriële toepassingen en schepen; • tijdelijke sanitaire en brandblusvoorzieningen bij evenementen.

Het handboek is gericht op: ontwerpers en adviseurs; installateurs, projectleiders, werkvoorbereiders; aankomend technici / MBO- en HBO-studenten.

Hoofdstuk 2 gaat eerst in op de basisinformatie die nodig is om tot een goed ontwerp van de sanitaire ruimte te komen. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de toepassingen en uitvoeringen van sanitaire voorzieningen en de wijze van aansluiten op de ISSO info 34

Een ontwerper in actie 13

j u n i 2 0 07

Power Quality: een nieuwe website WEBSITE Sinds kort is de website www.powerquality.nl in de lucht. Deze site geeft informatie over verschillende aspecten van Power Quality. Ook kan men de site benutten om problemen die in de praktijk gesignaleerd worden te melden.

POWER QUALITY Bij Power Quality gaat het om de kwaliteit van de elektrische energie. Elektrische energie is een product dat zo vanzelfsprekend is

kwaliteit van de elektrische energie kan

Quality-bewust te maken. Op initiatief

dat pas bij uitval de impact duidelijk wordt.

het bedrijfsproces en het bedrijfsresultaat

van UNETO-VNI en gefinancierd door

Iedereen is ervan afhankelijk en duizenden

negatief beïnvloeden door storingen, pro-

opleidingsfonds OTIB wordt tevens een

mensen verdienen hun brood met het aan-

ductie-uitval, hoger energieverbruik ver-

cursus ontwikkeld voorzien van diverse

leggen van systemen en distributienetwer-

snelde slijtage of zelfs brand. De klant merkt

voorlichtingmaterialen, zoals brochures

ken die zorgen dat de juiste hoeveelheid

slechte Power Quality dus vooral indirect.

en toegang tot de website. Kijk op www.

energie op de juiste plaats komt. Tussen

power-quality.nl voor meer informatie.

‘aan’ en ‘uit’ bevinden zich de verschijn-

KENNISOVERDRACHT

selen die ook wel worden aangeduid met

ISSO is in samenwerking met Laborelec

Voor meer informatie kunt u contact opne-

Power Quality. Begrippen als harmonischen,

en C+B gestart met een traject om zowel

men met Epko Horstman, e.horstman@isso.nl

dips, etc. spelen daar een rol. De (slechte)

klant als installatiebedrijf meer Power

Nieuw: ISSO/SBR-publicatie 809 Brandveilige doorvoeringen

Brand en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen Doorvoeringen in wanden en vloeren zijn onmisbaar voor het transport van water, lucht of stroom van de ene naar de andere ruimte in gebouwen. Voor wanden en vloeren gelden strikte veiligheidseisen als het gaat om het brand- en rookwerende uitvoering. Diezelfde eisen gelden ook als er sprake is van installatietechnische doorvoeringen. De publicatie ‘Brandveilige doorvoeringen’ van ISSO en SBR wil ontwerpende en uitvoerende partijen in het bouwproces meer inzicht geven in het correct uitvoeren van doorvoeringen.

ISSO info 34

Er bestaan veel alternatieven om installa-

kunststof, metaal, kabels en kabelgoten en

tietechnische doorvoeringen uit te voeren

luchtkanalen. Een goede doorvoer is van

volgens de regels. In de praktijk blijken aan-

belang. Doorvoeringen zijn meestal aan

nemers en installateurs echter onvoldoende

het oog onttrokken en zijn na realisatie

kennis te hebben om deze oplossingen

van een gebouw niet gemakkelijk meer

naar behoren toe te passen. Daarom heb-

te controleren. Daarom moet er absolute

ben ISSO en SBR deze publicatie ontwikkeld

zekerheid zijn dat brand en rook zich in een

die specifiek ingaat op doorvoeringen van

gebouw niet verder kunnen verspreiden.

Lees verder op pag 15

14

j u n i 2 0 07

COMPLEET OVERZICHT VAN KENNIS

INHOUD

len nader uitgewerkt, met een visualisatie

De publicatie ‘Brandveilige doorvoeringen’

Voorafgaand aan de meer praktische infor-

en voorzien van randvoorwaarden.

geeft een compleet overzicht van alle ken-

matie worden alle voorkomenden instal-

Opzet en inhoud sluiten aan bij het

nis de er voorhanden is op dit gebied. Een

latietechnische doorvoeringen helder

ISSO-rapport 3217, dat nader in gaat op

veelheid aan onderwerpen komt aan bod.

gedefinieerd. Een apart hoofdstuk gaat

doorvoeringen in sanitaire techniek. Ook

Uitvoerende partijen vinden in de publicatie

nader in op de vraag aan welke brand- en

ISSO-publicatie 76, over warmwaterinstal-

meer informatie over de reservering van

rookwerendheidseisen wanden en vloeren

laties, kan ernaast worden gebruikt

schachtruimte in het ontwerp en de positio-

inclusief doorvoeringen moeten voldoen.

nering van schachten. Ook wordt aandacht

Per type doorvoering krijgen ontwerpers

MEER INFORMATIE

besteed aan de realisatie van de WBDBO-eis

en uitvoerders vervolgens de brand- en

De publicatie kost €100,00 (inclusief BTW

bij schachten, de opbouw en de dikte van

rookwerende basisoplossingen gepresen-

en verzendkosten) en is te bestellen via

schachtwand en -vloer en de WBDBO-eis bij

teerd. Omdat basisoplossingen niet altijd

de ISSO-winkel op www.isso.nl

meterruimten. Meer specifiek voor uitvoe-

voldoen, worden ook alternatieve strategieën

rende partijen gaat de publicatie nader in op

aangedragen. Verder is er een hoofdstuk

Voor meer informatie kunt u contact

de voorzieningen die nodig zijn om doorvoe-

opgenomen van voorzieningen die mogelijk

opnemen met Jan Aerts. j.aerts@isso.nl

ringen brand- en rookwerend uit te voeren,

zijn om een doorvoering brand- of rook-

de randvoorwaarden voor het aanbrengen

werend te maken. In specificatiebladen

van voorzieningen en het belang van testen.

worden de oplossingen uit overzichtstabel-

Nieuwe gezichten bij ISSO Marco Hofman

Michel Verkerk Mijn naam is Michel Verkerk en ik ben 21 jaar. Vorig jaar heb ik mijn studie Technische Informatica aan de Technische Hogeschool Rijswijk afgerond. Voor deze

Even voorstellen: mijn naam is Marco Hofman (1972). Ik ben per 1 mei

studie heb ik in de eerste helft van 2005

2007 bij ISSO in dienst getreden als technisch projectcoördinator.

stage gelopen bij ISSO. Mijn opdracht was om de website www. legionellavraagbaak.nl te commercialiseren. Om dit te bereiken

Mijn achtergrond en interesses liggen in de techniek. Na mijn stu-

heb ik een adviesrapport ontwikkeld en daarna heb ik deze ook

die HTS werktuigbouwkunde (energietechniek) aan de Haagse

daadwerkelijk uitgevoerd. De commercialisering is goed geslaagd

Hogeschool heb ik vijf jaar als engineer installatietechniek

waardoor de website op dit moment nog steeds succesvol is.

gewerkt bij adviesbureau Technical Management. Vervolgens ben ik twee jaar werkzaam geweest als productontwikkelaar bij

Aangezien ik met veel plezier een leerzame stage bij ISSO heb gelo-

Intechnium, het voormalig kenniscentrum voor de installatie-

pen, heb ik na afloop van mijn stageperiode, gedurende het laatste

techniek. De laatste vier jaar heb ik in de functie van technisch

jaar van mijn studie, op oproepbasis nog regelmatig activiteiten voor

projectleider digitale leermiddelen ontwikkeld voor het mid-

de Legionellavraagbaak uitgevoerd. Afgelopen zomer ben ik fre-

delbaar technisch beroepsonderwijs bij Kenteq uitgeverij.

quenter werkzaamheden voor ISSO gaan doen. Dit heeft erin geresulteerd dat ik nu op parttimebasis in dienst ben van ISSO. Ik houd

Bij alle functies stond een aantal zaken centraal: techniek, ken-

me nog steeds bezig met de Legionellavraagbaak, maar daarnaast

nisoverdracht (onderwijs) en communicatie. Dit blijven voor mij

heb ik tegenwoordig meerdere IT-gerichte werkzaamheden, met als

belangrijke aspecten die ik ook in mijn nieuwe functie bij ISSO

belangrijkste speerpunten de digitalisering van het ontwikkelpro-

weer verder vorm kan geven. Tot slot nog in het kort de persoon

ces van de ISSO-publicaties en het beheren van de ISSO-toolshop.

achter de functionaris: in mijn vrije tijd ben ik graag buiten in de natuur en het liefst lekker actief zoals wandelen, fietsen, ska-

Naast mijn werkzaamheden bij ISSO volg ik de studie Economie &

ten of wintersporten. En als het even kan met het hele gezin.

Informatica aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Als alles volgens

Groet van Marco Hofman

plan verloopt, kan ik over anderhalf jaar mijn Mastertitel behalen.

ISSO info 34

15

j u n i 2 0 07

CO LO FO N

Bezoek de ‘Toekomstparade’; het ISSO-Najaarsoverleg 2007

ISSO Info is een uitgave van

K E N N I S I N S T I T U U T V O O R D E I N S TA L L AT I E S E C T O R

Ook dit jaar organiseert ISSO het ISSO-Najaarsoverleg.

Dé relatiedag voor de installatiesector staat dit jaar in het teken van ‘Duurzaamheid in de installatiepraktijk’.

In een discussiebijeenkomst, onder leiding van tv/radiopresentator en cabaretier Dolf Jansen, draait alles om het beleid, de kennis en met name de praktische toepassing van duurzame technieken. Denk daarbij aan warmtepompen, betonkernactivering, micro-wkk, windenergie, zonnepanelen, enzovoorts.

radio/tv-presentator en cabaretier Dolf Jansen

Ook komen de haalbaarheid en de toekomstige ontwikkelingen op dit gebied aan bod. Welke rol spelen de huidige technieken op dit moment en over 5 jaar? Welke technologieën zijn technisch en economisch realiseerbaar? Dit is uw kans om mee te discussiëren met de hoofdrolspelers op dit terrein, zoals politici, beleidsmakers, kennisinstituten, brancheverenigingen en diverse praktische uitvoerders. Aanmelden kan via www.isso.nl.

Datum: donderdag 27 september Tijdstip: 14.00 – 17.30 uur Locatie: Kurhaus te Scheveningen Kosten: €195,00 (ex. BTW)

ISSO info 34

16

Bezoekadres

Kruisplein 25 (Weenapointgebouw B) 3014 DB Rotterdam

Postadres

Postbus 577 3000 AN Rotterdam

Tel.

010 - 206 59 69

Fax

010 - 213 03 84

E-mail

info@isso.nl

Internet

www.isso.nl

Wat is ISSO

ISSO, het kennisinstituut van de installatiesector, houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruik van ISSO publicaties als normstellende richtlijnen.

Op 29 april 1974 werd ISSO opgericht door de volgende organisaties:

TVVL

Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen

UNETO -VNI

Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

PIT

Stichting Promotie Installatietechniek in een later stadium traden de volgende organisaties toe:

ONRI

Organisatie van Nederlandse Raadgevende Ingenieursbureaus

Vabi

Vereniging voor Automatisering in de Bouw en Installatietechniek

Vormgeving Redactie

Stijlmeesters P.P.H. 't Lam A.B. Pijpers Stijlmeesters

j u n i 2 0 07