ISSO_Info_44

nummer

44

n ove m b e r 2010

Nederlandse installatiesector maakt met ISSO internationaal een vuist

“We zorgen dat regels beter aansluiten op onze praktijk” In de economie van ons land spelen internationale regels een steeds prominentere rol. In de installatiewereld is dit niet anders. Met name de Europese Unie, maar ook de verschillende internationale normalisatie-instituten, creëren een reeks wetten en richtlijnen waaraan we in ons land moeten voldoen. “Allereerst is het is belangrijk dat we ons dit realiseren. De vervolgstap is dat wij ook invloed hebben op dit proces. Alleen dan kunnen we zorgen dat nieuwe regels ons niet overvallen en liefst nog dat nationale regels daarin leidend kunnen zijn”, zegt Jaap Hogeling, van kennisinstituut ISSO.

• • • • • • • • • • • • • • • 3 4 5 6 7 8 8 9

10 11

12 12 13 14

16

ISSO-info nummer 44 Nieuw bedrijfspand voor Ponsioen Installatietechniek Katalysator bij verduurzaming van bestaande utiliteitsbouw ISSO-publicatie ‘Technische aspecten Zonne-energie’ Actualisatie en herziening ISSO-publicatie 27 Stand van zaken Energielabel Landelijke informatiedag Binnenmilieuprofiel ISSO-Najaarsoverleg ‘Nieuwe technieken genereren nieuwe omzet’ ‘Integraal ontwerpen van legionellaveilige woningen’ Herzien: ISSO-publicatie 17 ‘Regeltechniek voor klimaatinstallaties’ Herzien: ISSO/SBR-publicatie 809 ‘Brandveilige doorvoeringen’ Agenda 2011 ‘Inspectie en onderhoud van noodverlichtingsinstallaties’ Onderzoek naar de ISSO-uitgaven Uitgaven (binnenkort) beschikbaar

I S S O i n f o 4 4

ISSO is belangrijke spil bij internationale regelgeving en normering Namens de Nederlandse installatiesector is Jaap Hogeling een belangrijke spil in de internationale wereld van regelgeving en normering. Al in de jaren tachtig begon hij met dit werk, toen de eerste Europese richtlijnen zich aandienden. Aan het einde van de jaren negentig en zeker sinds de eeuwwisseling zijn deze activiteiten een belangrijk onderdeel van zijn dagelijks werk geworden.

Tot begin dit jaar combineerde hij de internationale werkzaamheden met zijn functie van directeur van ISSO. Inmiddels heeft hij het

Jaap Hogeling

directeurschap overgedragen aan Rob van Bergen waardoor hij zich nu nog beter kan focussen op de manieren waarop wij invloed

met ISSO binnen de internationale werk-

kunnen uitoefenen op internationale regels

zaamheden doen.”

en normen die voor de sector onvermijdelijk maar daarbij horen nu eenmaal internatio-

Inspelen op internationale voorschriften en richtlijnen

nale richtlijnen en wetten. Dan kun je twee

“De eerste internationale wetten en richt-

dingen doen. Afwachten en zien wat er op

lijnen die ook in Nederland invloed heb-

ons af komt, waarna we ons aanpassen of

ben, hadden vooral betrekking op de wijze

zelfs schikken naar de nieuwe situatie. Maar

waarop je systemen voor verwarming, ven-

we kunnen ook zorgen dat die nieuwe regels

tilatie en later ook energieprestaties moest

zoveel mogelijk aansluiten bij onze eigen,

omschrijven. Dit is van belang wanneer we

dagelijkse praktijk. En dat is precies wat wij

internationaal universele afspraken willen

zijn. “We willen allemaal een open markt,

1

n ove m b e r 2 010

maken over de handel in en de prestaties

liteit betreft, niet allemaal zo strikt hoeft. Wij

nauw bij de voortgaande ontwikkeling van

van deze systemen. ISSO hield zich daar al

willen dit tegengaan door te blijven hameren

de EPBD betrokken. “Ik ben nog altijd voor-

jaren mee bezig, wat nationaal in de ISSO-

op de noodzaak van vakmanschap. Zeker met zitter van een commissie (CEN TC 371) die

publicaties tot uiting kwam. Het was, vanuit

de nieuwe, duurzame installatietechnieken

de eerste versie van de Europese energie-

de sector gezien, het meest logisch dat wij

die steeds ingewikkelder worden en waarbij

prestatienormering tot stand heeft gebracht

de installateurs en hun toeleveranciers ook

producten zich ontwikkelen naar systemen

en nu, in samenspraak met de Europese

internationaal op dit punt zouden vertegen-

en zelfs naar complete concepten, moeten

Commissie, de EU-lidstaten en CEN, plannen

woordigen”, vertelt Hogeling.

we van onze sector juist eerder meer ken-

aan het uitwerken is voor de tweede gene-

Dezelfde denkwijze gaat volgens Hogeling

nis en kunde eisen dan minder.” Hogeling

ratie EPBD-normen. Het is wel duidelijk dat

ook op voor internationale normalisatie, dat

benadrukt dat het ‘op tijd er bij zijn’ al flinke

verbeteringen mogelijk zijn en dat verdere

vooral plaatsvindt in Europees verband –bin-

voordelen voor de sector heeft gehad. “Ik

harmonisatie belangrijk is. Daar zijn we nu

nen de CEN- maar ook internationaal binnen

durf de stelling wel aan dat alle recente

druk mee bezig. Het ziet er naar uit dat de

de ISO. “Wij waren nationaal al betrokken

ISSO-publicaties bij de onderwerpen waar

Europese Commissie nog dit jaar besluit over

bij normalisatietrajecten, waarbij we de

dat relevant is, nauwgezet aansluiten bij de

een mandaat (een opdracht ) aan CEN om

belangen van de installatiesector vertegen-

internationale regels en normen. Bovendien

deze verbeteringsplannen de komende jaren

woordigen. Dit hebben wij doorgetrokken

kunnen wij in Nederland vaak snel en rela-

uit te voeren. In dit verband bekijken we

naar de internationale projecten. Omdat wij

tief gemakkelijk de nationale implementatie

hoe de normen worden gebruikt, zodat de

het in Nederland, met onder meer de vele

van Europese regelgeving verzorgen, omdat

knelpunten boven water komen. Deze kennis

ISSO-publicaties, al redelijk goed voor elkaar

die regels vaak niet veel afwijken van wat

kunnen we heel goed gebruiken om ook in

hebben, kunnen we met deze kennis ook

we nationaal al doen. Je ziet dan ook dat de

Nederland de toepassing te verbeteren.”

een aanzienlijke rol spelen bij internationale

zogeheten ‘nationale annex’, een uitwerking

normalisatie en het tot stand brengen van

om op nationaal niveau Europese regels te

Studies van vakorganisaties

grensoverschrijdende richtlijnen en wetten.

implementeren, in veel situaties verwijzen

Behalve in de commissies van de Europese

Aan de andere kant kunnen wij ook, doordat

naar bestaande ISSO-publicaties.

Unie, de zogeheten CEN-commissies (de diverse CEN TC’s), vertegenwoordigt ISSO de

wij in een vroegtijdig stadium bij dergelijke projecten aan tafel zitten, ervoor zorgen dat

Europese energieprestaties

Nederlandse installatiesector ook in twee

de nieuwe ISSO-publicaties meteen inspelen

Een van de meest prominente, internationale

ISO-commissies, die zich wereldwijd met

op internationale voorschriften en richtlijnen.

regelgevingprojecten van de afgelopen jaren

normering bezighouden, en in tien nationale

Hiermee garanderen wij dat de kennis in onze is het Europese project om tot universele

normcommissies van de NEN. Tevens is Jaap

sector altijd zoveel mogelijk is afgestemd op

regels te komen voor de Energieprestatie van

Hogeling actief betrokken bij studies en richt-

de internationale richtlijnen en normen.”

woningen en gebouwen. Omdat Nederland

lijnen van de vakorganisaties ASHRAE uit de

op nationaal niveau al vroeg bezig was met

Verenigde Staten en Rehva in Europa. “In de

ISSO blijft in Europa hameren op noodzaak van vakmanschap

de EPN, de nationale energieprestatienor-

installatiewereld merken wij dat afspraken

mering, was het logisch dat ook wij bij de

en onderzoeken binnen ons eigen vakgebied

Hogeling erkent dat zijn taak binnen de

Europese regelgeving betrokken zouden

eveneens een belangrijke impact hebben.

internationale projecten in zekere mate

raken. In dit geval was het Jaap Hogeling

Het gebeurt met regelmaat dat publicaties

defensief is, maar hij benadrukt liever de

die al vanaf het begin een prominente rol

die ASHRAE in de Verenigde Staten opstelt

offensieve rol die hij namens de nationale

in dit traject speelde. Uiteindelijk is hij zelfs

uiteindelijk tot ISO-normen worden verwerkt.

installatiesector vervult. “Je zou ons werk

voorzitter geworden van de Europese norm-

Die normen komen dan weer terug in ISSO-

defensief kunnen noemen omdat wij bin-

commissie voor de EPBD, zoals het project

publicaties, omdat wij van mening zijn dat

nen de commissies erop toezien dat Europa

heet. Als resultaat hiervan lijken de Europese

de sector zoveel mogelijk naar de laatste

niet onnodig ingewikkelde regels opstelt die

regels voor de energieprestatie van wonin-

stand van de techniek moet werken. Het

voor ons land negatief uitpakken. We zijn in

gen en gebouwen nu erg veel op de gehan-

is dus belangrijk dat wij – selectief, dat wel

die rol een soort bewaker van onze instal-

teerde praktijk die in Nederland al bestond.

– op bepaalde terreinen input leveren aan

latiepraktijk. Maar in offensieve zin proberen

“Zo waren wij in staat om in ons land snel

bijvoorbeeld onderzoek dat ASHREA of haar

wij in de nieuwe regels zoveel mogelijk de

en actueel in te spelen op deze regels. In

Europese tegenhanger Rehva uitvoert.”

competenties van de vakman gewaardeerd

opdracht van het ministerie van VROM heb-

Gevraagd naar zijn persoonlijke drijfveer

te krijgen. Wij denken dat het belangrijk is

ben we de ISSO-publicaties 75 en 82 opge-

om dit werk te doen, noemt Hogeling twee

dat Europa erop toeziet dat de installateur

steld, waarin de nationale werkwijze rondom

belangrijke argumenten. “In de eerste plaats

met kennis van zaken werkt. Zeker als het om

de energieprestatie bestaande bouw, het

vind ik het fantastisch om met zoveel des-

de belangrijke installaties in woningen en

Energielabel en het EPA-maatwerkadvies, is

kundige mensen in aanraking te komen die je

gebouwen gaat. Vanuit meerdere Europese

vastgelegd.”

blik steeds weer verruimen. Maar in de twee-

lidstaten is er de neiging dat het, wat de kwa-

Ook de komende jaren blijft Hogeling nog

de plaats zie ik nadrukkelijk de maatschap-

I S S O i n f o 4 4

2

n ove m b e r 2 010

pelijke relevantie van dit werk. Als we over vijf jaar, door al het werk dat wij nu doen, een

Internationale erkenning Jaap Hogeling

wereldwijd geaccepteerde ISO-norm hebben voor de energieprestatie van gebouwen, dan zijn we eindelijk in staat om waar ook ter wereld gebouwen op energieverbruik met elkaar te vergelijken. Pas dan kun je echt zeggen, gebaseerd op harde feiten, of de afspraken die we nu in bijvoorbeeld Kyoto-verband maken ook effect hebben.”

Voor een overzicht van de commissies waarin ISSO participeert verwijzen we u naar het ISSO-jaarboek 2010-2011.

In januari 2011 zal Jaap Hogeling worden benoemd tot zogeheten ‘Fellow’ van de Amerikaanse vakorganisatie Ashrae. Dit gebeurt tijdens de jaarlijkse conferentie van Ashrae, die dit jaar in Las Vegas plaatsvindt. De status van ‘Fellow’ is weggelegd voor leden van de organisatie die een ‘ongewone bijdrage’ hebben geleverd aan het vakgebied van verwarming, koeling, klimaatbeheersing en ventilatie.

Tevens bedankt Ashrae hiermee ook de organisatie ISSO voor de inspanningen die Jaap Hogeling tijdens zijn dienstverband voor het vakgebied heeft mogen leveren.

In 2009 werd Hogeling ook al onderscheiden met de Rehva Professional Award, een soortgelijke onderscheiding van de Europese vakorganisatie.

Nieuw bedrijfspand voor Ponsioen Installatietechniek Op uitnodiging van onze penningmeester Winfried Ponsioen waren wij begin juni aanwezig bij de feestelijke opening van het nieuwe bedrijfspand van Ponsioen Installatie Techniek b.v. te Alphen aan de Rijn. Een indrukwekkend gebouw dat visueel warmte uitstraalt maar de fysieke warmte binnenhoudt en verwerkt. De bedrijfsfilosofie van duurzaamheid is perfect vertaald in het nieuwe pand.

Een warmtepompsysteem met gesloten bodemwisselaar zorgt voor de juiste temperatuur in winter en zomer; een energiebesparing van circa 60 procent per m² ten opzichte van de vorige huisvesting. Verder is het pand voorzien van warmteterugwinventilatie.

De kamers zijn voorzien van sensoren. Als er niemand aanwezig is, staat het licht niet aan.

Verder is er op de directie-etage een pilot met dynamisch licht. Met dat systeem kan natuurlijk licht worden nagebootst, regelbaar voor wat betreft helderheid en warmte.

Wisselingen op de goede momenten op de dag resulteert in verhoging van de productiviteit op de werkplek.

De nog te plaatsen windmolens moeten, ook wat betreft uitstraling, de duurzaamheid compleet maken.

Maatpak Naast de officiële opening door de Burgemeester van Alphen werd ook door de architecten een uitleg gegeven over het ontwerp en de inbreng daarbij van Winfried Ponsioen die speciaal voor deze gelegenheid een maatpak kreeg aangemeten in de ontwerpstijl van het pand. Het studentenorkest met Ponsioen jr. zorgde voor de muzikale omlijsting. Wij wensen Winfried en zijn medewerkers veel succes in de nieuwe huisvesting.

I S S O i n f o 4 4

3

n ove m b e r 2 010

Platform Duurzame Huisvesting

Katalysator bij verduurzaming van bestaande utiliteitsbouw Energiebesparing en verduurzaming in de bestaande voorraad utiliteitsgebouwen is alleen mogelijk als alle partijen in de huisvestingsketen samenwerken. Met deze overtuiging is - op initiatief van Agentschap NL - in 2008 het platform ‘Duurzame Huisvesting’ opgericht. In het platform werden alle koepelorganisaties bij elkaar gebracht die betrokken zijn bij het gebruik van kantoorgebouwen. Het platform heeft inmiddels al twee keer - in 2009 en in 2010 - een landelijke themadag over energiebesparing georganiseerd. In februari 2011 zal het derde symposium plaatsvinden. Deze bijeenkomst gaat over de successen van samenwerking bij verduurzaming.

misch oogpunt want de huidige energielevering is allerminst gegarandeerd. Ecologisch noodzakelijk omdat wij in rap tempo bezig zijn de voorraden op aarde ‘op te vreten’. En verduurzaming is ook economisch noodzakelijk want Nederland loopt duidelijk achter op andere landen. Als voorbeeld haalde Jan Terlouw de Amerikaanse staat Californië aan die op dit moment al 30 procent van haar energie duurzaam opwekt en de staat Colorado waar de groei van duurzame energie van 10 naar 30 procent over 10 jaar bij wet is geregeld. En dichter bij huis hebben enkele grote concerns uit ons omringende landen concrete plannen om 20 procent van Europa’s energiebehoefte in de Sahara op milieuvriendelijke manier op te wekken.

Samenwerking bevorderen Vanaf de start is ISSO partner in het platform ‘Duurzame Huisvesting’. Via de ontwikkeling van technische richtlijnen voor duurzame technieken werken we met onze kennispartners aan de kwaliteit van de technische installaties die aan verduurzaming bijdragen, zoals warmtepompen, zonthermische en zonelektrische systemen enzovoort. ISSO wil zich ook in dit platform inzetten om de samenwerking bij verduurzaming van onze bestaande gebouwenvoorraad te bevorderen.

Ook het ISSO-project ‘Duurzaam beheer en onderhoud’ besteedt aandacht aan de facetten van duurzame huisvesting.

Gezamenlijke missie

Mogelijk en noodzakelijk

Maar er gebeurt meer. De afgelopen maan-

Jan Terlouw, voorzitter van PeGo (platform

den hebben de partners elkaar bevraagd

‘Energietransitie Gebouwde Omgeving’),

over de duurzame doelstellingen van hun

hield als aanjager van het transitieproces

organisatie. Welke rol speelt duurzaamheid

tijdens de laatste platformbijeenkomst

voor jou en hoe maak je dat concreet? Ook

een warm betoog voor verduurzaming.

werd een gezamenlijke missie vastgesteld:

Verduurzaming is mogelijk en noodzakelijk,

het platform ‘Duurzame Huisvesting’ wil de

zo stelde hij. Mogelijk: een vat olie kan je een

katalysator zijn bij de verduurzaming van de

week warm houden, de zon straalt per secon-

bestaande utiliteitsbouw door samenwerking

de 10 miljoen vaten olie per aardbewoner uit!

in de huisvestingsketen te stimuleren. In de

Ruim voldoende dus en de levering is voor

komende maanden zal het platform officieel

de komende 5 miljard jaar gegarandeerd!

naar buiten treden.

Noodzakelijk uit zowel ecologisch als econo-

I S S O i n f o 4 4

4

n ove m b e r 2 010

ISSO-publicatie ‘Installatie- en bouwtechnische aspecten Zonne-energie’

In ISSO Info 41 hebben wij u al geïnformeerd over het Masterplan 2. Specialisatie Zonnestroomsystemen Zonne-energie. Het Masterplan Zonne-energie is opgezet om in de (Voorbereiding); toekomst de kwaliteit van zonne-energie-installaties te kunnen bor3. Specialisatie Zonnewarmtesystemen gen. In het Masterplan is gekozen om de kwaliteitsborging te realise(Voorbereiding); ren via kennis door opleidingen en examens. Het is daarbij van belang 4. Uitvoering Zonnestroomsystemen dat als eerste de kennis toegankelijk gemaakt wordt.

(Uitvoering); 5. Uitvoering Zonnewarmtesystemen

Herzien en geïntegreerd

beschreven wordt. De publicatie zal geactu-

Met financiële steun van Agentschap NL,

aliseerde en deels nieuwe referentiedetails

OTIB en Uneto-VNI gaan we de komende

voor integratie in daken en gevels bevatten.

maanden de ISSO-publicaties 14 ‘Zonne­

De uitwerking van de referentiedetails zal

boilers, ontwerp, uitvoering en advisering’,

aansluiten bij de methodiek die SBR hanteert

Op dit moment worden de verschillende kon-

59 ‘Grote zonneboilers - ontwerp, uitvoering

voor de referentiedetails.

taktgroepen samengesteld. De verwachting

en advisering’ en 78 ‘Handleiding zonne­

(Uitvoering); 6. Bouwkundige montage op daken (Uitvoering).

is dat de publicatie en de opleidingen in het

stroom voor ontwerper en installateur’

Parallel aan het realiseren van de publicatie

derde kwartaal van volgend jaar beschikbaar

volledig herzien en integreren tot één

zullen een zestal opleidingen ontwikkeld

zullen komen. Voor meer informatie hierover

publicatie. Deze publicatie komt tot stand in

worden:

kunt u terecht bij de projectcoördinator

samenwerking met SBR zodat ook de bouw-

1. Basiskennis Zonne-energiesystemen

André Derksen, a.derksen@isso.nl.

kundige integratie van de zonne-installaties

I S S O i n f o 4 4

(Voorbereiding);

5

n ove m b e r 2 010

Actualisatie en herziening ISSO-publicatie 27 luchtfilters ISSO-publicatie 27 ‘Luchtfilters voor comfortinstallaties’ gaat in op de selectie, installatie en het onderhoud van luchtfiltersystemen. De publicatie is ontwikkeld in 1990. Sinds die tijd hebben zich meerdere ontwikkelingen voorgedaan die vragen om een herziening van deze ISSO-publicatie. Daarom wordt er gestart met de herziening en uitbreiding van deze uitgave.

worden met de aanwezigheid van fijnstof en ultrafijnstof in de buitenlucht (PM2.5 – PM10).

De aandacht ligt daarom meer op het realiseren van ventilatiesystemen met minimale luchtlekkage en vooral ook op het selecteren, toepassen en tijdig vervangen van de juiste

Ontwikkelingen

norm is hiervoor in ontwikkeling.

Er is een aantal belangrijke ontwikkelingen en

luchtfilters. Zo blijkt bijvoorbeeld uit de praktijk dat het, nu vaak toegepaste, F7 filter

aandachtspunten die bij de herziening wordt

Ook zijn er inmiddels verscheidene nieuwe

onvoldoende rendement heeft op de filtering

meegenomen. De classificatie van luchtfilters

filtermaterialen op de markt geïntroduceerd.

van fijnstof uit de buitenlucht; uit metingen

is inmiddels aangepast en is hierdoor moeilijk

Welke eigenschappen hebben ze en hoe die-

blijkt dat er minimaal met een filterklasse F9

onderling te vergelijken (Ashrae, EN, ISO, etc.), nen ze toegepast te worden? Tevens is het in

gewerkt moet worden om serieus fijnstof te

terwijl een juiste interpretatie cruciaal is voor

dit kader belangrijk te weten hoe luchtfilters

lijf te gaan.

het maken van de keuze van het luchtfilter.

zelf als bron van verontreiniging werken:

Belangrijke recente normen zijn hierbij:

• emissie van vezeldeeltjes aan de schone

• NEN-EN 779 ‘Luchtfilters voor ventilatiedoeleinden - Bepaling van de filterprestatie’ uit 2003 en 2009 (Ontw.); • NEN-EN 13779 ‘Ventilatie voor utiliteitsge-

Ook mechanische ventilatiesystemen in

luchtzijde bij ingebruikname nieuwe lucht-

(nieuwbouw)woningen worden steeds vaker

filters;

voorzien van luchtfilters. Enerzijds om de

• geuremissie door groei van micro-orga-

installatie schoon te houden, maar steeds

nismen op gebruikte luchtfilters en uitein-

meer ook om de kwaliteit van de binnenlucht

bouwen - Prestatie-eisen voor ventilatie- en

delijke emissie microbiologische deeltjes,

te verbeteren. In de markt voor woningventi-

luchtbehandelingssystemen’ uit 2007;

schimmels in de toevoerlucht.

latie en bij de gebruikers van die systemen is

• NEN-EN1822 ‘Luchtfilters met een hoog ren-

nog weinig kennis aanwezig over juiste toe-

Fijnstof

passing en gebruik. Daarnaast is er discussie

Met de bestaande informatie en normen is er

Dankzij het steeds luchtdichter bouwen is het

over de reinigbaarheid van luchtfilters. Hoe

voldoende theoretische kennis beschikbaar

mechanisch ventilatiesysteem in een modern

moet het onderhoud van de filters plaats-

over de efficiency van een luchtfilter, maar

gebouw een belangrijke factor geworden in

vinden en hoe kan de juiste vervangingsfre-

praktische kennis over het functioneren en

het bereiken van een goede binnenluchtkwa-

quentie vastgesteld worden?

het verloop van het rendement tijdens het

liteit. Bij de keuze van een luchtfilter moet

gebruik in de praktijk ontbreekt. Een test-

daarom ook steeds meer rekening gehouden

dement (EPA, HEPA en ULPA)’ uit 2009.

ISSO-project Het doel van het project (uitvoering vanaf 2011) is partijen, werkzaam in de klimaattechniek, te voorzien van alle benodigde informatie over een juiste selectie, uitvoering en toepassing van luchtfilters. Zowel voor installaties in de utiliteitsbouw als woningbouw. Te denken valt aan installatie- en adviesbureaus, service- en onderhoudsbedrijven, leveranciers en woningbeheerders. ISSO gaat op zoek naar partijen die willen bijdragen om dit project te starten, zoals luchtfilterfabrikanten verenigd in de VLA, koepelorganisaties t.a.v. woningbeheer, facilitair bedrijf en gezondheidsorganisaties. Voor vragen over dit project kunt u terecht bij Marco Hofman, m.hofman@isso.nl.

I S S O i n f o 4 4

6

n ove m b e r 2 010

De nieuwe Energieprestatienorm en het Energielabel

Stand van zaken voerd omdat toen de planning was dat op 1

Het ministerie van VROM zal per 1 januari 2011 de NEN 7120 ‘Energieprestatie voor gebouwen’ voor nieuwbouw nog niet aanwijzen. De NEN 7120 is op dit moment nog van onvoldoende kwaliteit, rekenkundige controles geven nog geen betrouwbare uitkomsten.

Waarschijnlijk pas medio 2011 of begin 2012 zal de NEN 7120 voor nieuwbouwbouw worden aangewezen.

Wel wordt per 1 januari 2011 de EPC-eis voor woningen verlaagd van 0,8 naar 0,6. Voor utiliteitsgebouwen wordt geen verlaging doorgevoerd. De reden hiervoor is dat de eisen voor de utiliteitsgebouwen per 1 januari 2009 al zijn aangescherpt.

januari 2011 ook NEN 7120 voor bestaande bouw zou worden aangewezen. Nu deze planning achterhaald is zal ISSO samen met de marktpartijen en Agentschap NL bekijken op welke punten de huidige methodiek nog aangepast moet worden.

De NEN 7120 geeft de berekeningsmethode voor de EPC en de Energie-index, voor bestaande bouw is de NEN 7120 vergelijkbaar met de formulestructuur zoals deze is gege-

Voor bestaande bouw wordt de NEN 7120

NEN 7120 ook voor de bestaande bouw wor-

ven in ISSO 82.3 voor woningen en ISSO 75.3

ook voorlopig nog niet aangewezen omdat

den aangewezen, dit zal dus niet eerder zijn

voor utiliteitsgebouwen. Als de NEN 7120

de marktpartijen voor hun bestaande voor-

dan 2012/2013.

door de overheid wordt aangewezen dan zal

raad gebouwen niet op te veel wijzigingen

ISSO de publicaties 82.3 en 75.3 intrekken. De

zitten te wachten. Per 1 januari 2010 is

Labelmethodiek

namelijk de Energielabelmethodiek voor

Er wordt wel overwogen om de huidige label- publicatie 82.1 - en voor utiliteitsgebouwen

woningen en utiliteitsgebouwen aangepast

methodieken op een klein aantal punten te

- 75.1 - blijven wel gehandhaafd. Deze beide

en bij de invoering van de Recast van de

wijzigen. Afgelopen jaar heeft er een aantal

opnamemethodieken zullen in 2011 worden

EPBD in 2012/2013 komen er weer een aantal

partijen nog wat wensen en uitbreidingen

afgestemd op de NEN 7120 evenals de BRL

verplichte wijzigingen aan. Bij de verplichte

kenbaar gemaakt bij ISSO. Ook zijn in 2009

9500.

invoering van de Recast van de EPBD zal de

niet alle wensen en uitbreidingen doorge-

opnamemethodiek voor woningen - ISSO-

Aanpassing De NEN 7120 dient ten behoeve van bestaande gebouwen nog enigszins aangepast te worden. De invoer voor bestaande gebouwen moet afgestemd worden op de gebouw- en installatie-eigenschappen die in het gebouw waarneembaar zijn. Op een aantal punten vraagt de NEN 7120 voor bestaande bouw invoergegevens die alleen te achterhalen zijn bij nieuwbouwgebouwen of bij gebouwen die goed gedocumenteerd zijn. Begin 2011 zal deze aanpassing gereed zijn. ISSO zal hierna starten met de aanpassing van de opnamemethodiek zoals deze beschreven is in ISSO 82.1 en 75.1. Het wordt dan mogelijk om zowel met minder gedetailleerde (vergelijkbaar met de huidige opnamemethodiek) als met gedetailleerde informatie een Energielabel te maken.

Seminar ISSO organiseert in maart 2011 een seminar over de nieuwe energierichtlijnen en wat deze voor de installatiesector betekenen.

I S S O i n f o 4 4

7

n ove m b e r 2 010

Landelijke informatiedag Binnenmilieuprofiel Datum: 17 februari 2011 Locatie: Houten ISSO heeft, met financi‘Meer Met Minder’ een methode ontwikkeld voor het opstellen van een Binnenmilieuprofiel voor bestaande woningen.

Deze methode is beschreven in de ISSO-publicatie 82.4 ‘Binnenmilieuprofiel woningen’, die begin 2010

publicatie

kENNISINStItUUt vOOr DE INStAll AtIESEc tOr

ële steun van de stichting

82.4

bEpAlINgSMEtHODE

bINNENMIlIEUprOfIEl WONINgEN ENErgIEprEStAtIE ADvIES

is verschenen. Op 17 febru-

Binnenmilieuprofiel; het

het Binnenmilieuprofiel wordt een woning

belang, de aanleiding, de

beoordeeld met een horizontale ‘stoplicht-

methodiek en de laatste

score’ - groen, oranje, rood - op acht verschil-

stand van zaken rondom de

lende binnenmilieuaspecten: luchtverversing,

invoering. Tevens krijgt u de

vocht en schimmel, verbrandingsgassen,

laatste informatie over het

thermisch comfort winter, oververhitting

Energielabel.

zomer, installatiegeluid, geluidisolatie en daglichttoetreding.

Inzicht in binnenmilieukwaliteit

Voor wie?

Het Binnenmilieuprofiel geeft

De informatiedag is bedoeld voor EPA-

de opdrachtgever (eigenaar

adviseurs, woningbouwcorporaties, mede-

ari 2011 organiseert ISSO een landelijke

of bewoner) inzicht in de te verwachten

werkers gemeenten, medewerkers GGD en

informatiedag omtrent dit onderwerp.

kwaliteit van het binnenmilieu, als aanvul-

overige geïnteresseerden werkzaam in de

ling op het EPA-maatwerkadvies. In de

bestaande bouw. De deelnameprijs bedraagt

Tijdens deze dag wordt u door verschil-

methode voor het Binnenmilieuprofiel staan

€ 295,00 per persoon. U kunt zich opgeven

lende sprekers bijgepraat over het

het gebouw en de installaties centraal. Met

via www.isso.nl.

ISSO-Najaarsoverleg ‘Nieuwe technieken genereren nieuwe omzet’ 15 s e p t e m b e r 2 0 11 NOTEER DEZE DATUM ALVAST IN UW AGENDA

Netwerkdiner

Op 15 september 2011 organiseert ISSO voor de vijfde keer haar

Tijdens het ISSO-Najaarsoverleg is voor de aanwezigen altijd

relatiedag het ISSO-Najaarsoverleg. Deze keer zal de dag in het

ruimte om te netwerken. Op veler verzoek is de gelegenheid om

teken staan van ‘Nieuwe technieken genereren nieuwe omzet’.

te netwerken uitgebreid. Daarom organiseert ISSO aansluitend

Zoals u van ons gewend bent, krijgt u ook een overzicht van de

op het najaarsoverleg ook een netwerkdiner. Dit diner biedt u de

lopende en komende projecten. Daarnaast gaan we in op de

kans in een informele setting samen te komen om uw collega’s en

trends en ontwikkelingen die in 2011-2012 gaan spelen.

(nieuwe) relaties te ontmoeten.

Onderwerp

Interesse in deelname?

Vindt u dat er een onderwerp echt niet mag ontbreken tijdens

Indien u ons al wil laten weten dat u aanwezig bent op het

het Najaarsoverleg? Laat het ons weten! Stuur uw suggestie naar

Najaarsoverleg in 2011 dan kunt u zich opgeven bij Susanne

Susanne Suvaal, s.suvaal@isso.nl.

Suvaal, s.suvaal@isso.nl.

Voor wie?

ISSO-relaties, partners, opdrachtgevers en overige geïnteresseerden.

Uw investering De relaties van ISSO worden op persoonlijke titel uitgenodigd deze dag gratis bij te wonen. Overige geïnteresseerden zijn van harte welkom deze dag bij te wonen voor € 195,00 per persoon.

I S S O i n f o 4 4

8

n ove m b e r 2 010

Nieuw: ISSO/SBR-publicatie 811

‘Integraal ontwerpen van legionellaveilige woningen’ 

Het voorkomen van ongewenste opwarming van leidingwater is een voortdurend punt van aandacht. Met het verschijnen van een nieuwe versie van NEN 1006 - Algemene voorschriften voor het kennisinstituut voor de installatiesector leidingwaterinstallaties - in 2002 werd eenISSO, eerste stap gezet om ISSO is opgericht om te voorzien in de technische kennisbehoefte leidingwaterinstallaties veilig te ontwerpen met betrekking tot van de installatiesector. ISSO doet dit door de kennisvragen vanuit de sector te identificeren enis doordoor het ontsluiten en toegankelijk ongewenste opwarming. NEN 1006, die aangewezen het van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties, Bouwbesluit, geeft voorschriften voor de maken maximum temperatuur instructiebijeenkomsten, digitale producten en overige diensten.

Samengevat kan men de activiteiten ISSO als volgt omschrijven: van drinkwater en 'afgekoeld' warmtapwater.

Boven dezevantempekennisidentificatie, kennisontwikkeling en kennisoverdracht. ratuur van 25 °C kunnen bacteriën, waaronder legionella, uitgroeien tot schadelijke concentraties. Na het verschijnen van NEN 1006 zijn er verschillende praktische richtlijnen gepubliceerd om aan de voorschriften te kunnen voldoen.

REGIONALE INSTRUC TIEBIJEENKOMSTEN K ENNISINS T IT UU T

ISSO

Postbus 577

VOOR

3000 AN Rotterdam

Integraal ontwerpen van legionellaveilige woningen

DE

die voorzien in bruikbare en toepasbare

weerbarstiger. Het voldoende uit elkaar hou-

oplossingen in technisch en organisatorisch

den van verwarmingsleidingen en waterlei-

opzicht.

ISSO

dingen blijkt een zodanig lastige opgave dat niet meer alleen kan oplossen. De installatiesector heeft hierop in 2007 adequaat

postbus 577

FRANKEREN

de watertechnisch installateur het probleem

3000 AN rotterdam Samenwerking onontbeerlijk tel. 010 - 206 59 69

De richtlijn geeft niet alleen technische fax 010 - 213 03 84 info@isso.nl oplossingen,E-mail: maar hij zet ook duidelijk uiteen Internet: www.isso.nl

gereageerd door de ISSO/SBR-publicatie 811

hoe u dit in het bouwproces moet organise-

‘HotSpotVrij ontwerpen bouwen en installe-

ren. Samenwerking en coördinatie tussen de <––––– v o u w l i j n e n –––––––>

ren’ te ontwikkelen.

INS TALL AT IESEC TOR

Maar de praktijk van de woningbouw blijkt

ontwerper (vaak architect), de aannemer en

de watertechnisch en cv-installateur is onont-

Ontwerpconcepten

beerlijk. De werkvoorbereiders, uitvoerders

Tijdens de ontwikkeling kwam naar voren dat

en monteurs op de bouw moeten goed op de Terugkomdag

er nog concepten ontbraken voor renovatie-

hoogte zijn van wat WEL en wat NIET meer

Heeft u in 2009 deelgenomen aan de instruc-

bouw en hoogbouw met stadsverwarming.

mag en wat de mogelijke oplossingen zijn.

tiebijeenkomst ‘Hotspotvrij bouwen en installeren’, dan kunt u deelnemen aan de terug-

Begin 2011 verschijnt daarom de herziene

Belangrijk uitgangspunt bij het formuleren

Instructiebijeenkomst ‘Integraal ontwerpen van legionellaveilige woningen’

van de concepten om ongewenste opwar-

ISSO organiseert in januari en februari een

ming tegen te gaan, vormen de onderzoeken

instructiebijeenkomst over dit onderwerp.

Voor wie?

van TNO uit 2007, 2008 en 2010 naar:

De onderstaande onderwerpen komen aan

De instructie is gericht op installateurs, pro-

• de minimale afstanden tussen waterleidin-

de orde:

jectleiders, bouwkundige uitvoerders, tech-

• Hoe waarborgt u de waterkwaliteit en voor-

nici, werkvoorbereiders en (leidinggevende)

uitgave van ISSO/SBR-publicatie 811 'Integraal ontwerpen van legionellaveilige woningen’.

gen en verwarmingsleidingen in vloeren en verlaagde plafonds; • de temperatuur die ontstaat in een leidingschacht waarin cv- en waterleidingen zijn gecombineerd; • de ventilatievoorziening die nodig is om de warme leidingschacht met stadsverwarming te koelen tot onder 25 °C.

komt u legionella?

komdag op 18 januari 2011. Tijdens deze dag worden de belangrijkste wijzigingen t.o.v. de versie uit 2007 toegelicht.

monteurs die zich direct of indirect bezighou-

• Welke wetgeving is van toepassing (nieuwe Drinkwaterbesluit)?

den met de aanleg van cv- en drinkwaterinstallaties. De terugkomdag is geschikt voor

• Welke problemen komt u in de praktijk tegen bij het voorkomen van hotspots?

• Waar mogen de cv- en drinkwaterleidingen

personen die in 2009 hebben deelgenomen aan de instructiebijeenkomst ‘Hotspotvrij bouwen en installeren’.

wel en waar niet lopen?

Het realiseren van de concepten is niet alleen

• Hoe kunt u hieraan voldoen?

Aanmelden

een zaak van de watertechnisch installateur,

• Welke oplossingen staan er in de herziene

Als u wilt deelnemen aan de terugkomdag of

maar ook van de ontwerper van het gebouw.

Daarom zijn ontwerpconcepten ontwikkeld I S S O i n f o 4 4

ISSO/SBR-publicatie 811?

• Hoe moet u dit organiseren?

9

de instructiebijeenkomst dan kunt u zich aanmelden via www.isso.nl. n ove m b e r 2 010

Herzien: ISSO-publicatie 17 ’Kwaliteitseisen voor luchtkanaalsystemen in woning- en utiliteitsbouw’ Onlangs is de nieuwe versie van ISSO-publicatie 17 ’Kwaliteitseisen voor luchtkanaalsystemen in woning- en utiliteitsbouw’ verschenen. ISSO-publicatie 17 is basisgereedschap voor het ontwerpen van alle klimaatinstallaties waar lucht mechanisch wordt toe- en afgevoerd. Deze uitgave is een herziene versie van de in 1993 uitgegeven gelijknamige publicatie. Het belangrijkste verschil is de aansluiting op Europese normen en enige aanpassingen in het licht van de huidige inzichten en kennis.

Drukverliesberekening In verband met het gebruik van computers voor het uitvoeren van drukverliesberekeningen en een eenduidige interpretatie zijn zowel de natuurkundige eigenschappen van lucht als de weerstandscoëfficiënten van hulpstukken in formulevorm gegeven. Voor handberekeningen zijn de weerstandscoëfficiënten in tabelvorm gepresenteerd.

Het is wenselijk om het kanalenontwerp binnen de gestelde randvoorwaarden te opti-

publicatie

maliseren, zodanig dat de som van de kosten

k E N N I S I N S t I t U U t v O O r D E I N S tA l l At I E S E c tO r

17

voor afschrijving, onderhoud en energie een minimum bereikt. De problematiek van het optimaliseren komt in deze publicatie aan de orde. Aan de hand van uitgewerkte rekenvoorbeelden van een kanalensysteem in de utiliteits- en woningbouw wordt de drukverliesberekening stap voor stap toegelicht, evenals de berekening van het optredende lekverlies.

Verder wordt in deze publicatie aandacht besteed aan een gestandaardiseerde berekeningsmethode voor de thermische isolatie

Kwaliteitseisen voor luchtkanaalsystemen in woning- en utiliteitsbouw

van metalen luchtkanalen in gebouwen. De onderliggende berekeningsgrondslagen zijn voor de stationaire situatie uitgewerkt voor ronde kanalen. De keuze van de isolatiedikte kan, afhankelijk van de situatie, worden bepaald op grond van de volgende in tabelvorm uitgewerkte criteria: • het voorkomen van oppervlaktecondensatie;

Luchtkanaalberekening

het isolatieoppervlak. Tevens worden er kwa-

• het toelaatbare energieverlies per m kanaal;

Met de luchtkanaalberekening kunt u het

liteitseisen gegeven voor materialen en mon-

• de toelaatbare opwarming/afkoeling in het

drukverlies van het kanalensysteem bere-

tagetechnieken van luchtkanalen en isolatie.

kanalensysteem; • economische afweging op basis van mini-

kenen om daarmee de opvoerhoogte van de ventilator te bepalen. Ook wordt met

Hulpstukken

deze berekening de drukverliezen over de

In deze publicatie wordt in principe uitge-

inregelkleppen bepaald. Deze gegevens zijn

gaan van hulpstukken volgens LUKA. Voor

Bestellen

nodig bij het inregelen van de ontwerp volu-

deze gestandaardiseerde hulpstukken met

De publicatie is verkrijgbaar via de ISSO-

mestromen. Deze uitgave behandelt ook de

een ronde en rechthoekige doorsnede wor-

winkel op www.isso.nl en kost € 160,–

berekening van het warmteverlies van lucht-

den weerstandscoëfficiënten gegeven. Voor

(ex. BTW). Tevens is de uitgave digitaal

kanalen. Deze berekeningen zijn nodig om

zover hulpstukken niet zijn gestandaardi-

beschikbaar via de online bibliotheek

het afkoelen van de lucht tijdens transport te

seerd is uitgegaan van een aantal door de

www.isso-digitaal.nl.

bepalen en het voorkomen van condens op

kontaktgroep gekozen hulpstukken.

I S S O i n f o 4 4

male jaarlijkse kosten.

10

n ove m b e r 2 010

Nieuw: ISSO-publicatie 94

‘Regeltechniek voor klimaatinstallaties’ 5 bepalen van de parameters van de regelaar, hierbij wordt gebruik gemaakt

publicatie

van praktische instelregels voor zowel

94

kE NNISINStItUUt vOOr DE INStAll AtIESEc tOr

Onder druk van energiebesparing is het deellastgedrag van klimaatinstallaties steeds belangrijker geworden. Dit betekent voor een installatie­ ontwerper dat hij/zij naast de ontwerpsituatie ook rekening moet houden met de verschillende deellastsituaties en het dynamisch gedrag van een installatie.

Bij het uitwerken van de verschillende deellastsituaties van een klimaatinstallatie met een automatische werking, speelt de regeltechniek een belangrijke rol. Om deze reden is ISSOpublicatie 94 ‘Regeltechniek voor klimaat­installaties’ ontwikkeld.

continue regelaars als discrete regelaars; 6 bepalen van de regeldiagrammen, hierbij wordt duidelijk wat het gevolg is voor het regelbereik als regelsignalen uit de regelaar elkaar overlappen.

Bij het toepassen van ISSO-publicatie 94 wordt duidelijk dat de installatieont-

regeltechniek voor klimaatinstallaties en warmtapwaterbereiding

werper de benodigde gegevens voor de automatische werking van een klimaatinstallatie moet bepalen. De huidige praktijk laat nog te vaak zien dat de benodigde gegevens voor de automatische werking van een klimaatinstallatie door de automatiseerder in het softwarepro-

Automatische werking

gramma worden ingevuld.

ISSO-publicatie 94 dwingt de installatieont-

2 de te volgen regelstrategie, hierbij wordt

werper na te denken over de automatische

duidelijk welke processen wel of niet in

Meer informatie

werking van een installatie. ISSO-publicatie

volgorde kunnen worden geregeld;

ISSO-publicatie 94 kost € 135,00 (ex. BTW)

94 begint waar de standaard boeken over

3 het bepalen van de kenmerken van het te

en is te bestellen via de ISSO-winkel op

regeltechniek ophouden. Via een aantal con-

regelen proces geeft als resultaat wat de

www.isso.nl. Tevens is de uitgave digitaal

crete stappen wordt de regelkring bepaald

invloed is van het ontwerp op het dyna-

beschikbaar via de online bibliotheek

en uitgewerkt. De te volgen stappen in ISSO-

misch gedrag van de geregelde grootheid;

www.isso-digitaal.nl.

publicatie 94 zijn:

a overdrachtkarakteristiek (regelbereik en

1 bepalen van het te regelen proces en de stoorinvloeden;

overdrachtsfactor) b moeilijkheidgraad

Herzien: ISSO/SBR-publicatie 809 ‘Brandveilige doorvoeringen’ In 2007 verscheen de eerste versie van de ISSO/SBR-publicatie 809 ‘Brandveilige doorvoeringen’. Deze publicatie is onlangs herzien. Met de herdruk van 2010 is de publicatie aangepast aan de huidige stand van kennis en normen met betrekking tot het onderwerp brandveilige doorvoeringen.

I S S O i n f o 4 4

Op het gebied van brandwerende doorvoe-

Geteste oplossingen

ringen zijn inmiddels veel producten ontwik-

Deze publicatie kan daarom gezien worden

keld. Desondanks leven er bij aannemers en

als een vervolg op het ISSO-rapport 3217

installateurs nog vaak vragen over hoe ze

‘Brandveilige doorvoeringen in de sanitaire

het doorvoeren van leidingen, kabels etc.

techniek’. De publicatie behandelt ook de

zodanig kunnen realiseren dat de brandwe-

doorvoeringen van kabels al dan niet in

rendheid van de wand of vloer intact blijft.

kabelgoten en van luchtkanalen. Ze gaat ech-

Om die reden hebben ISSO en SBR de handen ter minder diep in op bepaalde onderdelen ineen geslagen en is met behulp van veel

dan het ISSO-rapport 3217. In de publicatie

belanghebbenden deze publicatie tot stand

is ervoor gekozen zo dicht mogelijk bij de

gekomen die het merendeel van die vragen

geteste oplossingen te blijven. Voor bijzon-

beantwoordt.

dere situaties wordt wel een denkstrategie 11

n ove m b e r 2 010

omschreven waarmee men zelf de benodigde maatregelen kan bepalen om een brandwerende doorvoering te realiseren.

Deze publicatie kan men zien als een nadere uitwerking van bijvoorbeeld ISSO-publicatie 76 over warmwaterverwarmingsinstallaties.

Deze beschrijft concepten voor het realiseren van de brandwerendheid die in de onderhavige publicatie nader worden uitgewerkt. De uitwerking vindt plaats op specificatiebladen die wat betreft opbouw aansluiten bij de bladen in ISSO-publicatie 76. In situaties waarbij geen test voorhanden is bij doorvoeringen met geïsoleerde buis kan men overwegen de isolatie te onderbreken bij de doorvoeringen, zoals dat in ISSO 76 als uitgangspunt is genomen, en te kijken bij doorvoeringen met ongeïsoleerde buizen. Tenslotte wordt voor de volledigheid ook verwezen naar het Kleintje Gas van ISSO waarin aanwijzingen voor brandwerende doorvoeringen voor rookgasafvoer zijn opgenomen. Een overzicht van de wijzigingen ten opzichte van de vorige versie is te downloaden van www.isso.nl.

De ISSO/SBR-publicatie 809 kost € 120,00 (ex.

BTW) en is te bestellen via de ISSO-winkel op www.isso.nl. De uitgave is tevens beschikbaar via de online ISSO-bibliotheek isso-digitaal.nl.

Agenda 2011 Activiteit

Wanneer

Waar

Terugkomdag Integraal ontwerpen van Legionellaveilige woningen

18 januari

Rotterdam

Instructiebijeenkomst Integraal ontwerpen van Legionellaveilige woningen 20, 25 januari – 3, 8 februari Landelijke informatiedag Binnenmilieuprofiel

Regionaal

17 februari

Instructiebijeenkomst Koeltorens (verschillende doelgroepen)

Houten

maart

Regionaal

Seminar Betonkernactivering

24 maart

Nooddorp

Seminar ‘De praktijk van Nationale en Internationale richtlijnen voor de installatiesector

31 maart

Nader te bepalen

15 september

Nader te bepalen

ISSO-najaarsoverleg

Meer informatie over deze bijeenkomsten vindt u op onze website. Hier kunt u zich tevens aanmelden.

I S S O i n f o 4 4

12

n ove m b e r 2 010

Nieuw: ISSO-publicatie 79

‘Inspectie en onderhoud van noodverlichtingsinstallaties’ De eerste versie van ISSO-publicatie 79 ‘Inspectie en onderhoud van noodverlichtingsinstallaties’ stamt uit 2004. Door de gewijzigde wetgeving was het nodig om deze publicatie te herzien. Binnenkort verschijnt daarom de nieuwe ISSO-publicatie 79.

Goede noodverlichting is noodzakelijk

Gebruiksbesluit en een groot deel van de

Noodverlichting neemt in onze samenleving

teert deze wijziging niet in inhoudelijke wij-

een zeer belangrijke plaats in met betrekking

zigingen van de te volgen procedures voor

tot het veilig kunnen verlaten van gebouwen

inspectie en onderhoud van noodverlich-

Bouwverordening. Naar verwachting resul-

bij calamiteiten en het wegvallen van de elek- tingsinstallaties. trische voedingsvoorzieningen. Zeker na rampen in Volendam en Enschede is het belang

Meer informatie

van goede noodverlichting steeds duidelijker

De nieuwe ISSO-publicatie 79 is te bestellen

geworden. Dit geldt niet alleen voor de aan-

via de ISSO-winkel op www.isso.nl. De uit-

leg van een noodverlichtingsinstallatie maar

gave is tevens digitaal verkrijgbaar via www.

zeker ook voor het noodzakelijke onderhoud

isso-digitaal.nl.

ervan. Immers een installatie moet vele jaren betrouwbaar zijn werk kunnen doen.

ISSO-publicatie 79 gaat in op de huidige eisen en voorwaarden voor inspectie en onderhoud van noodverlichtingsinstallaties.

publicatie

In de diverse hoofdstukken komen bouwvoorwaarden voor inspecties en onderhoud en de ter beschikking staande systemen voor noodverlichting aan de orde. De uitleg wordt gegeven aan de hand van beeldmateriaal, plaatjes, tabellen en stroomschema’s. Tevens besteedt de publicatie aandacht aan het toepassen van een checklist, onderhoudsschema en het opzetten en gebruiken van een logboek.

Voor wie?

De publicatie is bedoeld voor organisaties en personen die verantwoordelijk zijn voor inspectie en onderhoud en voor personen in de opdrachtgeversfeer als (gedelegeerd) installatieverantwoordelijke en toezichtbeherende instanties (gemeente/ brandweer).

k E N N I S I N S t I t U U t v O O r D E I N S tA l l At I E S E c tO r

regelgeving, normen, aanbevelingen, rand-

79

INSpEctIE EN ONDErHOUD vAN NOODvErlIcHtINgSINStAllAtIES

herziene versie 2010

Het Bouwbesluit en Gebruiksbesluit worden vervangen door het Bouwwerkbesluit.

Deze AMvB integreert Bouwbesluit, I S S O i n f o 4 4

13

n ove m b e r 2 010

Onderzoek naar de ISSO-uitgaven ISSO heeft onlangs een onderzoek gedaan onder de

Verwachtingen

gebruikers van ‘Kleintje Centrale Verwarming’, ISSO-

Voldoet ‘Kleintje CV’ aan uw verwachtingen?

Resultaat

publicaties 80 ‘Handboek integraal ontwerpen van

Een beetje

10,7%

collectieve installaties met warmtepompen in de

Bijna helemaal

57,1%

Helemaal

32,2%

woningbouw’ en 81 ‘Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen’. Het onderzoek richtte zich vooral op de toepasbaarheid, de

Voldoen de ISSO-publicaties aan uw verwachtingen?

Resultaat

gebruiksvriendelijkheid en het niveau van de uitgaven.

Onbekend

Met de uitkomsten wil ISSO haar producten nog beter

Helemaal niet

3,7%

afstemmen op de doelgroep.

Bijna helemaal

63%

Helemaal

14,8%

18,5%

Een korte samenvatting van de uitkomsten vindt u hier:

Niveau Niveau ‘Kleintje CV’ publicatie

80

Resultaat

HBO

14,3%

MBO

85,7% Resultaat

HBO

37%

MBO

37%

VMBO

3,7%

Onbekend

22,2%

Toepasbaarheid Is ‘Kleintje CV’ toepasbaar in uw werk? publicatie

Handboek integraal ontwerpen81 van

collectieve installaties met warmtepompen in de woningbouw

KLEINTJE

K E N N I S I N S T I T U U T V O O RD EI N S T

kE NNISINStItUUt vOOr DE INStAll AtIESEc tOr

kE NNISINStItUUt vOOr DE INStAll AtIESEc tOr

Niveau ISSO-publicaties

Resultaat

Een beetje

14,3%

Bijna helemaal

46,4%

Helemaal

39,3%

Zijn de ISSO-publicaties toepasbaar in uw werk?

Resultaat

Een beetje

11,1%

Bijna helemaal

40,7%

Helemaal

33,3%

Onbekend

14,9%

Volledigheid Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen

Is de informatie in ‘Kleintje CV’ volledig Handboek integraal ontwerpen van beetje warmtepompinstallaties voor Een utiliteitsgebouwen

3.6%

Bijna helemaal

67,9%

Helemaal

28,5%

Is de informatie in de ISSO-publicaties volledig?

Een beetje Bijna helemaal

Individuele Centrale Verwarming

Resultaat

Resultaat 11,1% 63%

Helemaal

11,1%

Onbekend

14,8%

ALLATIESEC TOR

I S S O i n f o 4 4

14

n ove m b e r 2 010

Praktijkgericht Is de informatie in kleintje CV praktijkgericht

Resultaat

Ja

82,1%

Niet genoeg

17,9%

Is de informatie in de ISSO-publicaties praktijkgericht Onbekend

Resultaat 22,2%

Ja

55,6%

Niet genoeg

22,2%

Technische kennis Bevat ‘Kleintje CV’ voldoende technische kennis?

Resultaat

Bijna helemaal

57,1%

Helemaal

42,9%

Bevatten de ISSO-publicaties voldoende technische kennis?

Resultaat

Onbekend

14,8%

Een beetje

11,1%

Bijna helemaal

44,4%

Helemaal

29,7%

Installatiebedrijf

Kwekel BV

Resultaat

Onbekend

7,1%

Onvoldoende

3,6%

Neutraal

3,6% 78,6%

Geheel voldoende

7,1%

Hoe beoordeelt u de structuur (indeling van hoofdstukken en paragrafen) van de ISSO-publicaties?

www.binksoftware.nl

www.kwekel.nl

Hoe beoordeelt u de structuur (indeling van hoofdstukken

Voldoende

Voor installatietechniek, bouwfysica en bouwbesluit­berekeningen Dordrecht

's Hertogenbosch

Indeling en paragrafen) van ‘Kleintje CV’?

Bink Software BV

Resultaat

Onbekend

25,9%

Neutraal

11,1%

Voldoende

59,3%

Geheel voldoende

3,7%

Conclusie Het is verheugend te constateren dat de producten aan de verwachting van de gebruikers voldoen. Ook aan de doelstelling om met ISSO-kleintjes praktische gebruikersinformatie en met de publicaties meer theoretische achtergrond (het hoe en waarom) te verstrekken wordt voldaan. De toepasbaarheid en praktische gerichtheid wordt over het algemeen positief beoordeeld. Resultaten die bemoedigend

Euro-index Meetinstrumenten, kalibraties en C.V.-componenten Capelle a/d IJssel

www.euro-index.nl

KEMA business & technische concultancy operationele diensten metingen & inspecties testen & certificatie

www.kema.com

zijn om de ingeslagen weg voort te zetten en waar mogelijk te verbeteren.

I S S O i n f o 4 4

15

n ove m b e r 2 010

Co lo fon

Nieuwe ISSO-uitgaven

Onderstaande uitgaven zijn (binnenkort) beschikbaar

Bezoekadres Kruisplein 25

ISSO-publicatie 17

‘Kwaliteitseisen voor luchtkanaalsystemen

in woning - en utiliteitsbouw’

ISSO-publicatie 42

‘Ontwerp van sprinklerinstallaties’

ISSO-publicatie 61 ‘Kwaliteitseisen woningventilatie’ (herziene versie) ISSO-publicatie 62 ‘Kwaliteitseisen voor systemen met centrale gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning in woningen en woongebouwen’ (herziene versie) ISSO-publicatie 79 ‘inspectie en onderhoud van noodverlichtingsinstallaties ISSO-publicatie 85

‘Betonkernactivering’

ISSO-publicatie 90 ‘Energie-efficiënte verlichting in en rondom gebouwen’ ISSO-publicatie 94 ‘Regeltechniek voor klimaatinstallaties en warmtapwaterbereiding’ ISSO-publicatie 100 ‘Duurzaam beheer en onderhoud gebouwen - Feiten en voordelen op een rij’ ISSO-publicatie 104 ‘Stappenplan Duurzaam Beheer en Onderhoud’ ISSO-publicatie 106 ‘Functionele inspectiemethode Duurzaam Beheer en Onderhoud’ Instructieboek: ‘ElektroMechanisch Onderhoud, module 4; Generatoren (IBemogr)’ Kleintjes: Kleintje

'Meetmethoden Verlichting’

Kleintje

'Koellast'

ISSO/SBR-publicaties: ISSO/SBR-publicatie 809 ‘Brandveilige doorvoeringen’ (herziene versie) ISSO/SBR-publicatie 811 ‘Integraal Ontwerpen van legionellaveilige woningen’ (herziene versie) ISSO/SBR-publicatie 812 ‘Energieconcepten bestaande bouw’

Meer informatie over de publicaties vindt u in de ISSO-winkel op www.isso.nl.

I S S O i n f o 4 4

k ennisins t i t uu t v oo r de ins ta l l at iese c t o r

Publicaties:

ISSO Info is een uitgave van

(Weenapointgebouw B) 3014 DB Rotterdam

Postadres Postbus 577 3000 AN Rotterdam

Tel.

010 - 206 59 69

Fax

010 - 213 03 84

E-mail

info@isso.nl

Internet

www.isso.nl

Wat is ISSO ISSO, het kennisinstituut van de installatiesector, houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruik van ISSO publicaties als normstellende richtlijnen.

Op 29 april 1974 werd ISSO

opgericht door de volgende organisaties: TVVL Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen Uneto -Vni Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel PIT Stichting Promotie Installatietechniek

16

in een later stadium traden de volgende organisaties toe:

NLingenieurs Organisatie van Nederlandse Raadgevende Ingenieursbureaus Vabi Vereniging voor Automatisering in de Bouw en Installatietechniek

Vormgeving

Redactie

Stijlmeesters P.P.H. 't Lam

A.B. van Kleven-Pijpers

Stijlmeesters De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt door onjuistheden in de redactionele kolommen. n ove m b e r 2 010