Isso info 51

Page 1

special IS S O INF O

51

au g u s t u s 2 013

Accreditatie van opleidingen en examens versterkt kwaliteitsborging Sinds het voorjaar van 2013 accrediteert Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector (KBI) in opdracht van Agentschap NL opleidingen en examens voor installaties in duurzame energietechnieken. Met het accrediteren voldoet Nederland aan de Europese Richtlijn Hernieuwbare Energie (RES). Daarbij zijn de accreditaties weer een belangrijke stap voorwaarts in de kwaliteitsborging binnen de installatiesector. Rob van Bergen, directeur ISSO, en Wil van Ophem, directeur KBI, vertellen waarom. KBI heeft in de eerste helft van 2013 totaal negentien opleidingen voor duurzame energie installaties beoordeeld en akkoord bevonden. Het gaat om diverse opleidingen in zonneenergie, bio-energie, warmtepompen en bodemenergie. De geaccrediteerde opleidingen voldoen onder meer aan de actuele wet- en regelgeving REStechnieken en aan bepaalde eisen, opgesteld door Agentschap NL en KBI. Dat geeft ook de cursist een gefundeerd vertrouwen.

Erkend kwaliteitsniveau ‘Duurzaamheid is een hot item in Europa en in de samenleving,’ zegt Rob van Bergen. ‘Die aandacht is een hele Bron: buildupskills.otib.nl

gezonde impuls om eens goed in kaart te brengen waar we in kwaliteitsborging nu eigenlijk staan in de installatiesector. In het geval van duurzame technieken is dat praktisch nood-

is goed te zien over welke extra specialismen een installateur

zakelijk. Bij duurzame bouwprocessen telt nauwkeurigheid.

in duurzame technieken moet beschikken.’

Je kunt niet even een geveltje isoleren. Dat moet precies kloppen met andere duurzame toepassingen en technieken.

Onderbouwde certificering

En dat stelt eisen aan alle betrokken bouwpartners, waaron-

‘Voor de duurzame technieken die er tot dusver zijn, hebben

der de installateur, de adviseur en de ontwerper. In de figuur

we de hele kringloop rond, zodat er met recht 1

verder op pag 2  ISSO-INFO 51 Augustus 2013


vervolg van pag 1 - Accreditatie van opleidingen en examens

www.QBISnl.nl

en reden een kwaliteitsgarantie kan worden afgegeven,’

Geaccrediteerde opleidingen en examens en vakbekwame installateurs staan vanaf 2013 geregistreerd op QBISnl.nl, een kwaliteitsregister van de installatie- en bouwsector. QBISnl.nl wordt o.a. ondersteunt door Agentschap NL, ISSO en KBI.

aldus Van Bergen. ‘Dat betekent dat we de kennis hebben vastgelegd in ISSO-publicaties. Op basis van eindtermen zijn de voorwaarden van opleidingen en examens vastgesteld. Het behalen van een geaccrediteerd examen geeft een garantie van vakbekwaamheid van de installateur. De bedrijven waarvoor ze werken, kunnen zich vervolgens laten certificeren door een certificerende instelling op basis van een van de beoordelingsrichtlijnen (BRL’s).

Uitreiking accreditaties De eerste in Nederland behaalde accreditaties worden uitgereikt op de najaarsbijeenkomst van ISSO op 19 september. Bent u er bij? U kunt zich aanmelden via isso.nl.

Eindtermen in praktijk en theorie Wil van Ophem: ‘We hebben we algemene eindtermen voor de vakbekwaamheid van de installateur in duurzame technieken vastgesteld met de KBI-commissie voor opleidingen en examens en met Agentschap NL. Die eindtermen gaan over de theoretische en praktische kennis. Zo moet een

ISSO-info nummer 50

content

installateur kennis hebben van de algemene werkingsprincipes van een warmtepomp. Hij moet capaciteitsberekeningen

EMG-opnameprotocol in de maak

3

Kennis voor BRL-certificering warmtepompen beschikbaar

4

een bepaald project te bepalen. De eindtermen zijn terug te

De kansen van crowdsourcing

5

vinden op www.kbi.nl. Al die eindtermen moeten door KBI

Onderzoek ISSO-producten

6

als accreditatie-instelling zijn terug te vinden in het oplei-

Gratis workshop over geothermie

6

Nieuw verschenen

7

Nieuwe service van Kennispartner BINK software

7

opleiding niet verplicht. Installateurs die al bekend zijn met

Tweets #ISSOnl

7

een duurzame techniek, kunnen volstaan met een examen.

Oproepen

8

Maar zoiets als zonnepanelen is een nieuw onderwerp in de

Nieuwe ISSO-publicatie over duurzame techniek in woningen

10

Winstgevende warmtekrachtcentrale met ISSO-publicatie 96

10

Regels en vuistregels van stoominstallaties

11

kunnen maken om de grootte van een warmtepomp voor

dingsprogramma. Ook een docent moet aan bepaalde eisen voldoen. Om erkend te worden als vakbekwaam installateur of adviseur in een duurzame techniek, is het volgen van een

sector. Veel installateurs zijn van nature niet met deze techniek bekend. In dat geval is het volgen van een opleiding praktisch noodzakelijk.’

ISSO-publicaties 102 en 103 ter verbetering klimaatinstallaties 11 Verschenen: ISSO-publicatie over BIM

12

ISSO-publicatie over leidingwaterinstallaties herzien

12

Even voorstellen

Elektrotechniek 2013: kennis delen en slimmer samenwerken 13 Plattegrond Elektrotechniek

14

Deelnemers Elektrotechniek

16

Agenda 19 Instructie over ontwerpen van leidingwaterinstallaties

20

Vijfdaagse cursus hydraulische schakelingen

21

Driedaagse cursus Power Quality

22

1 daagse instructie WKO-expertisetool

22

CONGRES ‘BIM is winst voor gebruik en exploitatie’

23

ISSO-najaarsoverleg

24

ISSO-kwaliteitscertificaat voor opleidingstraject

25

De genomineerden voor de ISSO-award 2013!

26

Samenwerking opleiders in duurzaamheid

26

Resultaten en bevindingen over Phase Change Materials

27

Jan Cromwijk Mijn naam is Jan Cromwijk. Sinds 1 april ben ik bij ISSO in dienst als projectcoördinator. Ik word enthousiast van samenwerken door netwerken, innoverende mensen en organisaties, energiebesparing en van verduurzaming van de 2


EMG-opnameprotocol in de maak De bepalingsmethode NVN 7125 ‘Energie­ besparende Maatregelen op Gebiedsniveau’ wordt uitgebreid met een opnameprotocol. Hiermee wordt de kwaliteit gewaarborgd van gebiedsmaatregelen ofwel het opwek­ rendement van warmte- en/of koudenetten of geleverde duurzame elektriciteit.

berekening (en NVN 7125-berekening). Net als bij andere installaties (ketel, WTW) waarvan ter plekke niet het rendement is te bepalen, wordt voor gebiedsmaatregelen gebruik gemaakt van forfaitaire waarden of een kwaliteitsverklaring indien men van deze forfaitaire waarde af wil wijken.

Borgen energetische prestatie Het EMG-opnameprotocol wordt ontwikkeld om na te gaan

Sinds 1 juli 2012 moet bij de aanvraag van de omgevings-

of de energetische prestatie berekend conform de NVN 7125

vergunning voor de bouw van een gebouw een EPC- bere-

en vastgelegd in een kwaliteitsverklaring in werkelijkheid

kening zijn bijgevoegd conform de NEN 7120. Aan de EPC

ook gerealiseerd is. Aan de hand van dit opnameprotocol

is een maximaal toegestane EPC-waarde gesteld. In deze

kan de EMG-deskundige nagaan of alle maatregelen op

EPC-berekening conform de NEN 7120 mag voor energiebe-

gebiedsniveau zo zijn gerealiseerd dat aannemelijk kan

sparende maatregelen op gebiedsniveau van de forfaitaire

worden gemaakt dat de geclaimde energieprestatie van de

waarden uit de NEN 7120 worden afgeweken als er voor de

gebiedsmaatregelen gehaald kan worden. Wordt deze vraag

betreffende gebiedsmaatregel een berekening conform de

bevestigend beantwoord, dan wordt de kwaliteitsverklaring

NVN 7125 is bijgevoegd. De NVN 7125 is een Nederlandse

een ‘gecontroleerde’ kwaliteitsverklaring die wordt opgeno-

voornorm om de energetische prestatie van energiemaatre-

men in de database met kwaliteits- en gelijkwaardigheids-

gelen op gebiedsniveau eenduidig te kunnen berekenen.

verklaringen. De gemeente moet dan alleen beoordelen of er een aansluiting is op de gebiedsmaatregel en hoeft dus

Omgevingsvergunning

zelf niet de kwaliteit van deze maatregel te controleren. Op

Wanneer een omgevingsvergunning voor nieuwbouw moet

deze wijze wordt de energetische prestatie van de maat-

worden aangevraagd, worden geen eisen gesteld aan de

regelen op gebiedsniveau geborgd en kan de partij die de

kwaliteit van degene die de EPC-berekening uitvoert. Dit

omgevingsvergunning moet toetsen gebruik maken van de

betekent dat een eigenaar van een gebiedsmaatregel in

gecontroleerde verklaringen uit de databank.

principe zelf een kwaliteitsverklaring conform de NVN 7125 op kan stellen. Is er in de EPC-berekening van het gebouw

Het EMG-opnameprotocol wordt door ISSO ontwikkeld samen

gebruik gemaakt van de NVN 7125 (energiebesparende

met Aedes, BuildDesk, College Gelijkwaardigheid, DUWO,

maatregelen op gebiedsniveau) dan is de berekening voor

Ecofys, Energie-Nederland, Energy Matter, Infinitus, Neprom,

degene die de aanvraag van de omgevingsvergunning moet

Stichting warmtenetwerk, TNO, UNETO-VNI, VastgoedBelang,

beoordelen nauwelijks te controleren. Eveneens is het voor

W/E-adviseurs en de Woonbond. Naar verwachting verschijnt

een niet-deskundige niet te controleren of de gebiedsmaat-

het opnameprotocol eind 2013.

regelen zijn uitgevoerd zoals is verondersteld in de EPC-

gebouwde omgeving. Dat is wat ik bij ISSO vind. Bij ISSO kan ik beschikbare kennis rond nieuwe ontwikkelingen productief maken voor het bedrijfsleven en voor het onderwijs.

Na een studie Toegepaste Onderwijskunde heb ik 8,5 jaar bij adviesbureau DWA gewerkt. Naast mijn werk bij ISSO ben ik bij OTIB sinds anderhalf jaar de nationale projectleider van BuildUpSkills. Met het consortium van de deelnemende organisaties werk ik aan verbetering van de kwalificaties

Ontsluiting van kennis over de toepassing van

en vaardigheden van werknemers die betrokken zijn bij

energiebesparende- en duurzame opwekkingstechnieken

energiebesparing in en verduurzaming van de gebouwde

loopt als een rode draad door mijn werkzaamheden. Zo

omgeving.

was ik betrokken bij de ontwikkeling van de leergangen warmtepompen, zonne-energie, EPG, bodemenergie en

In mijn vrije tijd verdiep ik mij graag in de impact van techni-

betonkernactivering. Naast de rol van (mede-)kartrekker

sche innovaties op mens en samenleving. Ook kweek ik met

heb ik deskundigen kennis laten maken met de kracht van

veel plezier een klein aantal bonsaibomen en groenten in

didactiek. Het leereffect is hoog als lesmateriaal op een

onze moestuin.

didactisch verantwoorde manier wordt ontwikkeld, is mijn stellige overtuiging. 3

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


Complete kennis voor BRL-certificering warmtepompen beschikbaar Met het verschijnen van de herziene ISSOpublicatie 39 beschikt de installatiewereld over alle kennis die nodig is om zich te kunnen certificeren. Die kennis is ook noodzakelijk als de eis voor een BRL-certificering in werking treedt (naar verwachting in de tweede helft van 2013).

Opleidingen en cito-examens In de loop van 2014 moeten bedrijven die WKOsystemen ontwerpen, installeren, beheren en onderhouden voorzien zijn van een certificering volgens BRL 6000-21 WKO Energiecentrales. Een van de voorwaarden voor deze certificering is dat een bedrijf beschikt over medewerkers die vakbekwaam zijn. Dit houdt in dat de medewerker met succes het desbetreffende Cito-examen heeft afgelegd. De certificering van het bedrijf wordt uitgevoerd door certificerende instellingen (CI’s) op basis van de door de Stichting KBI uitgegeven BRL. De examens van de medewerkers worden uitgevoerd door Cito. De totale opleiding bestaat uit vijf verschillende cursussen die1 tot 3 dagen duren. Er is één basiscursus (verzorgd door Kenteq) en vier verdiepingscursussen (verzorgd door de Warmtepomp Academy). Meer informatie kunt u vinden op kbi.nl en warmtepomp-academy.nl.

De overheid heeft bepaald dat bedrijven die bodemenergiesystemen willen ontwerpen, installeren en beheren BRLgecertificeerd moeten zijn. De aangepaste ISSO-publicatie 39 en ISSO-publicatie 72 vormen de basis voor de certificering volgens BRL 6000-21. De publicaties zijn de belangrijkste informatiebronnen om aan de BRL te kunnen voldoen. Beide publicaties bieden de ontwerper en installateur van warmtepompsystemen alle ontwerpprocedures en informatie voor het bovengrondse deel van een energiecentrale op basis van een WKO. De handhaving op de juiste uitvoering van deze systemen ligt, volgens de AMvB voor gesloten systemen bij de gemeenten en voor open systemen bij de provincie.

Herzien: ISSO-publicaties 39 ISSO-publicatie 72 ‘Ontwerpen van kleine en individuele elektrische warmtepompsystemen voor woningen’ behandelt de techniek van duurzame energiesystemen met gesloten bronnen. ISSO-publicatie 39 ‘Ontwerp, realisatie

en beheer van een Energiecentrale met warmte- en koude­

publicatie bovengronds deel: Energiecentrale communicatiemodel energieuitwisseling met omgeving

energiewarmteuitwissevoorling met ziening omgeving

communicatiegebouwinstallatie model

bodemenergiesysteem

communicatiemodel

ondergronds deel: WKO installatie

communicatiemodel

TSA

TSA

open bron­systemen. Het toezicht en beheer op het naleven

warmtevoorziening warmtegebruikers

van de regels voor deze systemen staat op de agenda van de

koudevoorziening koudegebruikers

provincies. De publicatie laat het ontwerp van de gebouw­ koudegebruikers

installaties buiten beschouwing. De ontwerper en installateur

ondergronds deel: WKO installatie

watervoerende zandlaag (aquifer)

koude bron

koudevoorziening

centrales met een warmtepomp die aangesloten zijn op

gebouwinstallatie

warmtegebruikers

bodemenergiesysteem

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN ENERgIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAg (WKO)

opslag’, onlangs herzien, richt zich op de grotere energie­

39

bovengronds deel: Energiecentrale

behoren echter te weten hoe hij die twee onderdelen met elkaar in evenwicht brengt. De uitgave bevat daarom com-

watervoerende zandlaag (aquifer)

koude bron warme bron

municatiemodellen voor enerzijds de samenwerking met de gebouwinstallatie en het automatiseringssysteem boven-

warme bron

gronds en anderzijds de samenwerking met de ondergrond-

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN

se installatie, waarvoor de procedure in het SIKB-protocol is

ENERGIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAG (WKO)

beschreven.

Ondergronds deel Het ontwerp van het ondergrondse gedeelte (de bronnen) van de energiecentrale is een aparte discipline. Op de afbeelding ziet u de communicatiestromen van de gebou-

Daarvoor heeft de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging

winstallatie en de ondergrondse installatie naar en van de ener-

Bodembeheer (SIKB) een eigen kennisdocument opgesteld:

giecentrale.

het SIKB-protocol 11001. 4


De kansen van crowdsourcing

Een nieuwe manier van het publiek betrekken bij je organisatie/product of dienst is crowd­ sourcing. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de mensenmassa op internet om een opdracht uit te voeren. Dit biedt ook perspectieven voor de installatiesector. Doet u mee?

van het portfolio, een verrijking van ervaring of het geeft naamsbekendheid. Een mooi voorbeeld van crowdsourcing is de site http://99designs.nl/. Op deze site kunt u een wedstrijd uitschrijven voor het ontwerpen van bijvoorbeeld een app, een brochure of een site. Een ‘crowd’ van designers doen binnen zeven dagen een voorstel. Daaruit kiest u natuurlijk de beste. Via deze ‘marktplaats’ voor crowdsour-

Een bekend voorbeeld van crowdsourcing is de vrije ency-

cing zijn al meer dan 200.000 ontwerpprojecten uitgevoerd.

clopedie wikipedia.nl, de site waarop iedereen artikelen kan starten of bewerken. Het concept crowdsourcing is niet

Kansen voor onze sector

nieuw. Zo werd bijvoorbeeld in de 18e eeuw met hulp van

Crowdsourcing is zeker zo interessant voor zelfstandige

een grote groep mensen (crowd/menigte) een oplossing

adviseurs en installateurs. Zo zou er een site als 99designs

bedacht om lengtegraden voor zeeverkeer te bepalen.

moeten zijn waar particulieren installatietechnische vragen kunnen stellen op bijvoorbeeld woningniveau.

Gepaste beloning Bij crowdsourcing van nu wordt een opdracht veelal als competitie aangeboden via het internet. Anders dan bij bijvoor-

OPROEP EXPERTS SMART-GRIDS EN BRANDSTOFCELLEN

beeld een aanbesteding, is er geen strikte scheiding tussen opdrachtgever en ‘opdrachtnemer’. Bij crowdsourcing geven

Ook ISSO timmert met crowdsourcing aan de weg. Op die manier willen we kennis uit de markt ontsluiten en gebruiken voor ISSOpublicaties of KennisKaarten (factsheets). Wie wil zijn kennis delen? Meld u zich (voor meer informatie) aan bij Arjan Schrauwen via a.schrauwen@isso.nl. Bij voldoende belangstelling richten we een ‘crowd’ op aan kennisdragers die we met opdrachten zullen gaan benaderen. De kennis die we gebruiken wordt beloond.

de opdrachtgever en het publiek vaak samen een invulling aan de opdracht. Ook kan er tussentijds contact met de deelnemer zijn, zodat een antwoord kan worden aangescherpt. De inzending die wint, krijgt doorgaans een prijs of een gepaste beloning.

Voordeel voor de deelnemer Vaak heeft de deelnemer een individueel voordeel bij het uitwerken van de opdracht. Zo is deelname een aanvulling 5

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


Gratis workshop over geothermie

Onderzoek ISSO-producten De producten van ISSO worden regelmatig getoetst door gebruikers. Hierdoor kunnen we onze diensten en uitgaven verbeteren. Onlangs is onder ruim 300 gebruikers een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. We noemen een aantal conclusies.

Geothermie is in opmars. Daarom nemen we de nieuwe techniek graag onder de loep met een workshop en wellicht in de toekomst met een publicatie. Bij geothermie (aardwarmte) wordt energie gebruikt die is opgeslagen in bodemwater met een relatief hoge tempera-

De producten van ISSO worden aangeschaft (in volgorde van

tuur. In tegenstelling tot Warmte en Koude Opslag (WKO) is

belangrijkheid):

geothermie veel directer toe te passen. We gebruiken geo-

1 Voor de technische kennis.

thermie in Nederland al in kassen en in enkele proefprojec-

2 Voor een toelichting op de normen.

ten in de gebouwde omgeving; een goede ontwikkeling van-

3 Voor certificering.

wege het hoge bruikbare temperatuurniveau voor verwar-

Het merendeel van de ondervraagde gebruikers heeft

ming alsmede het relatief lage kostenniveau per gigajoule.

behoefte aan digitale tools ter ondersteuning van een publicatie. Een aantal gebruikers heeft ook behoefte aan een

Voorbeeldprojecten

vraagbaak, een helpdesk en workshops.

Centraal in de workshop staan voorbeeldprojecten van geothermie. Dat maakt voor u als deelnemer direct de betekenis

Nieuwe onderwerpen waarover de gebruikers kennis wensen:

en de werkzaamheid duidelijk.

Onderwerpen In een kort theoretisch deel behandelen we vragen als:

• wat is geothermie en hoe werkt het? • wat is de potentie van geothermische bronnen? • wat zijn resultaten van gerealiseerde projecten? • welke randvoorwaarden kent de installatie en gebruik van een geothermische bron? In een kort praktisch deel discussiëren we interactief over:

• de obstakels voor toepassing van geothermie in de

Onderwerpen waarop de gebruikers zich in de toekomst willen richten:

gebouwde omgeving

• wat er nodig is (voor uw bedrijfsvoering) om geothermie mogelijk te maken.

Voor wie? De workshop is interessant voor adviseurs, energieleveranciers, netwerkbedrijven, (lokale) overheden en installateurs.

Wanneer, waar en hoe laat? U bent welkom op maandag 23 september van 12.00 tot 17.00 uur (met gratis lunch) in het KIVI NIRIA-gebouw, Prinsessegracht 23 in den Haag (7 minuten lopen vanaf CS).

• Ruim 65% ziet ISSO als het maatgevende kennisinstituut

aanmelden is noodzakelijk

voor de installatiesector.

• Volgens ruim 80% hebben onze producten een praktische

U kunt zich aanmelden via info@isso.nl

insteek.

• Ruim 75% is (zeer) tevreden over de ISSO-publicaties en de ISSO-kleintjes. Deze producten scoren op een schaal van 1-10 een ruime 7. Na de zomer houden we een vervolgonderzoek onder gebruikers. 6


Tweets #ISSOnl

Nieuw verschenen

@Claudia Reiner: Aandacht voor #legionella in EU

ISSO-publicatie 55 Leidingwaterinstallaties in woongebouwen

vakantieverblijven in #NRC

ISSO-publicatie 96 Ontwerp, realisatie en beheer

Dat is in NL wel goed geregeld! @unetovni @isso-

van WKK-installaties in utiliteitsgebouwen

nieuws

ISSO-publicatie 97 Stoominstallaties in de gebouwde omgeving

@Joost van Hoof: Zojuist een column geschreven voor

ISSO-publicatie 98 Lucht-Waterwarmtepompen

InstallateursZaken over kenniskaarten @issonieuws

Woningbouw ISSO-publicatie 102 Prestatie-indicatoren

@Rob van Bergen: Met dank aan BJ Maxstichting komen er

voor Duurzaam Beheer en Onderhoud

extra kenniskaarten Verpleeghuis van de Toekomst @isso-

Binnenmilieu, energiegebruik en

nieuws @ProjectVETO

functioneren van techniek ISSO-publicatie 103 Monitoren van Duurzaam

@Hydroscope: Onze eerste gediplomeerde risicoanalisten

Beheer en Onderhoud Binnenmilieu,

koeltorens dankzij @issonieuws #legionella

energiegebruik en functioneren van techniek ISSO Publicatie 105 kerndocument

@Smits van Burgst: Tijdens #TVVL congres Sanitair hebben

gebouwtechniek

Steven Mast namens @NLingenieurs en Arjen Vermeer de

ISSO-kleintje Zonne-energie

@issonieuws publicatie 55 ontvangen.

De rekenmarkt

Nieuwe service van Kennispartner BINK software Op zoek naar een bedrijf of advies­ bureau dat in rekenwerkzaamheden is gespecialiseerd? BINK software biedt zijn gebruikers een markt­ plaats aan via rekenmarkt.nl.

KENNISPARTNER Gespecialiseerd in berekeningen Krijger vervolgt: ‘Op de site staan bedrijven met de kennis en gereedschappen voor berekeningen op het gebied van onder meer bouwfysica, installatietechniek en energie. De bedrijven zijn goed en eenvoudig te vinden door (potentiële)

‘Met rekenmarkt.nl komen we tegemoet aan

opdrachtgevers, zoals woningcorporaties, projectontwikke-

een vraag uit de markt,’ vertelt Karel Krijger,

laars, gebouweigenaren, architecten of andere bouwgerela-

directeur BINK software. ‘Bedrijven vragen onze

teerde bedrijven. In veel gevallen komen dergelijke bedrijven

helpdesk regelmatig om namen van bureaus

zelf niet toe aan het maken van berekeningen. Ook advies-

die hen kunnen helpen met rekenwerkzaamheden. Maar de

bureaus die handen te kort komen of een bepaalde module

vraag is lastig te beantwoorden, want in ons relatiebestand

niet in huis hebben, kunnen terecht op de rekenmarkt.’

staan circa 3.000 gebruikers met expertise in het berekenen en ontwerpen van gebouwen en installaties. Rekenmarkt.nl

Kwaliteitsgarantie

is een mooie oplossing: hier komen vraag en aanbod samen.’

‘We bieden alleen gebruikers van BINK software advertentieruimte aan,’ aldus Krijger. ‘Adverteerders behoren in het bezit te zijn van een abonnement of onderhoud op de BINK programmatuur. Op die manier kunnen we een bepaalde kwaliteit van de adverteerders garanderen, want onze programmatuur rekent volgens geldende normen en (ISSO-) richtlijnen.‘ Kijk voor meer informatie op www.rekenmarkt.nl

7

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


Oproepen

Heeft u praktische kennis over laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer? In de markt leven veel praktische vragen over het ‘wat’ en ‘hoe’ van laadinfrastructuren en elektrisch vervoer. Zo wordt antwoord gezocht op vragen als ‘wat heb ik nodig’, ‘hoe sluit ik aan’ en ‘hoe ontwerp of installeer ik’. Om die reden inventariseert ISSO de kennis met en voor marktpartijen voor de realisatie van een ISSO-Kleintje met bijbehorende Kenniskaarten. Heeft u praktische kennis of ervaring met laadinfrastructuur voor elektrisch vervoer? Dan nodigen wij u uit contact op te nemen met Arjan Schrauwen via a.schrauwen@isso.nl

lever uw bijdrage aan kennis over asbest

Welk bedrijf is gebaat bij een kennisproduct over asbest? Asbest wordt al meer dan een decennium niet meer gebruikt in producten voor de Nederlandse markt. Toch is in veel bestaande gebouwen en installaties dit materiaal nog aanwezig. Hierdoor lopen installateurs anno 2013 nog steeds kans om met asbest in aanra­ king te komen.

en instellingen’ (te downloaden via rijksoverheid.nl). Gezien de noodzaak van adequate en up-to-date informatie over asbest, de producten waarin het verwerkt zit en het veilig kunnen werken met deze producten op de bouwplaats, wil ISSO een nieuw ISSO-kleintje maken met de actuele regelgeving, werkprocedures en risico’s. Aan de orde komen:

• overzicht asbest en gezondheidsklachten • inventarisatie en herkenning van asbesthoudende toe-

Asbestrisicoberoepen in de bouw- en installatiewereld zijn

stellen en materialen

• werkplan voor het in eigen beheer verwijderen van

timmerlui en loodgieters, verwarmingsmonteurs en elektro-

asbesthoudende toestellen

monteurs (www.asbestslachtoffers.nl). Onder deze beroe-

• inzicht in wet- en regelgeving in de asbestsector • aansprakelijkheid • beheersplan voor asbest • opstellen actieplan bij calamiteiten en communicatie.

pen vallen jaarlijks nog tientallen doden. De aandacht voor veilig werken met asbest op de bouwplaats of de werkplek blijft daarom groot. In de huidige toestellen zit geen asbest meer. Daarom verschuift de focus van asbest in toestellen naar asbest in de gebouwde omgeving en de risico’s bij

Gratis workshop Asbest

sloop en breekwerk.

Interesse in het onderwerp? Of om een (financiële) bijdrage

Kennis

te leveren? De mogelijkheden worden toegelicht in een gra-

Over asbest verschenen einige jaren geleden het kleintje

tis workshop voor leveranciers en andere betrokkenen. De

Asbest (uitgave van Kenteq in samenwerking met UNETO-

workshop bestaat uit een informatief en interactief gedeel-

VNI), Handboek Asbest en de brochure ‘Asbest in bedrijven

te. U kunt zich opgeven via e-mail instructies@isso.nl

8


Oproep voor experts

geothermie, brandstofcellen en Phase Change Materials (PCM’s)

We zoeken experts over de gehele bouwketen over deze onderwerpen. Het gaat om kennis, ervaring en ideeën over bijvoorbeeld het eisenpakket, het ontwerp, de realisatie, het gebruik, het beheer en het onderhoud. Na inventarisatie wil ISSO de markt mogelijk gaan voorzien van kennisproducten over deze onderwerpen. Heeft u de kennis of ervaring in huis? Dan nodigen wij u uit contact op te nemen met Arjan Schrauwen via a.schrauwen@isso.nl

Experts gezocht

Heeft u belang bij onderzoek naar waterfilters bij het leveringspunt? Praktijkonderzoek

ISSO zoekt bedrijven die belang hebben bij een onderzoek naar waterfilters bij het leve­ ringspunt. Alleen praktijkonderzoek en richt­ lijnen kunnen de twijfel wegnemen over het advies en de toepassing.

ISSO wil een onderzoek starten naar waterfilters bij het leveringspunt. Als deze filters in de praktijk hygiënisch betrouwbaar blijken en een duidelijk positief effect hebben op de vermindering van de vuilafzetting in de leidingwaterinstallatie, dan kan de toepassing van deze filters wor-

In drinkwatersystemen bevinden zich diverse apparaten die

den aanbevolen. Is het resultaat genuanceerder of minder

qua functionaliteit gevoelig zijn voor vervuiling die kan bin-

positief, dan kunnen richtlijnen worden opgesteld om

nenkomen via de appendages, zoals watermeter, keerklep-

hygiënisch betrouwbaar functioneren van dit soort filters

pen en thermostatische mengkranen. Waar het appendages

te bevorderen en kunnen leveranciers eventueel verbete-

betreft die de drinkwaterveiligheid en legionellaveiligheid

ringen aanbrengen in hun producten en of de gebruiksin-

van een systeem moeten bevorderen, kan het plaatsen van

structies ervan.

een waterfilter op het leveringspunt mogelijk wenselijk of effectief zijn.

Doelstelling van het praktijkonderzoek is het verkrijgen van antwoorden op de volgende vragen;

Hygiënisch betrouwbaar?

1 Wat is de invloed van een waterfilter conform NEN-EN

Op initiatief van het Landelijk Overleg Preventie Legionella

13443-1 op de drinkwaterkwaliteit en drinkwaterveilig-

verscheen in 2009 het rapport ‘Inventarisatie voor- en nade-

heid?

len van de toepassing van filters bij de watermeter’. Een van

2 Wat is de effectiviteit van een waterfilter conform NEN-

de voornaamste conclusies is de grote aarzeling om toepas-

EN 13443-1 op het verminderen van de vervuiling van de

sing te adviseren van filters met een maaswijdte van circa

nageschakelde installatie en wat zijn de gevolgen daar-

100 micron (Filters conform NEN-EN 13443-1). Reden is het

van op het onderhoudsregime?

ontbreken van gegevens over de hygiënische betrouwbaar-

3 Wat zijn de onderhoud- en beheeraspecten van een

heid en het effect op de vermindering van onderhoud aan

waterfilter conform NEN-EN 13443-1?

de nageschakelde leidingwaterinstallatie. De benodigde

4 Welk type filter conform NEN-EN 13443-1 kan het best

gegevens kunnen alleen worden gegenereerd door een

worden geplaatst?

praktijkonderzoek naar de effecten van het toepassen van deze beschermingsfilters. In het rapport wordt het volgen-

OPROEP

de vervolgonderzoek aanbevolen:

We zijn op zoek naar belanghebbenden (bijvoorbeeld

1 Ontwikkel een goede praktijktest.

leveranciers, drinkwaterbedrijven en eindgebruikers) die

2 Monitor en onderhoud de filters in verschillende prak-

een financiële bijdrage willen leveren om het onderzoek mogelijk te maken. Voor meer informatie nodigen wij u uit

tijksituaties gedurende een zekere periode.

contact op te nemen Oscar Nuijten via o.nuijten@isso.nl

3 Neem regelmatig monsters om de microbiologische kwaliteit van het drinkwater te bepalen. 4 Onderzoek de invloed op de vermindering van de vervuiling van de nageschakelde leidingwaterinstallatie en de gevolgen voor de werking van de appendages.

9

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgav

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

L U C H T- W AT E R W A R M T E P O M P E N I N W O N I N G E N

Nieuwe ISSO-publicatie over duurzame techniek in woningen

publicatie

98

LUCHT-WATERWARMTEPOMPEN IN WONINGEN ontwerp, realisatie en beheer

Houdt u zich bezig luchtwa­ terwarmtepompen? Dan is de nieuwe ISSO-publicatie 98 onmisbaar gereedschap.

ressant kan zijn. In de programmafase worden verschillende concepten met luchtwaterwarmtepompen getoond. Op basis van de genoemde concepteigenschappen kunt u een keuze bepalen. In de ontwerpfase wordt een richtlijn gegeven in het dimensioneren en ontwerpen van het warmtepompsy-

ISSO-publicatie 98 behandelt het

steem. Daarnaast behandelt de ISSO-publicatie uitvoering,

ontwerpen van installatieconcepten

oplevering en het beheer, waaronder monitoring.

met een (individuele) elektrische warmtepomp voor bestaande en

Hoe verkrijgbaar

nieuwbouwwoningen. Het gaat om

ISSO-publicatie 98 ‘Luchtwaterwarmtepompen in woningen’

luchtwaterwarmtepompen die geschikt zijn voor ruimtever-

is verschenen in boekvorm en digitaal. De geprinte versie is

warming en -koeling en tapwaterverwarming.

voor € 75,– (excl. btw en verzendkosten) te bestellen via www.isso-digitaal.nl. Met een abonnement op

Totaalbeeld van luchtwater­warmte­ pompen

www.isso-digitaal.nl is ook de digitale versie te raadplegen.

Aan de hand van de publicatie kunt u als installatieontwerper

Agentschap NL, Uneto-VNI en OTIB.

De publicatie is ontwikkeld met financiële steun van

bepalen of een luchtwaterwarmtepomp voor de woning inte-

Winstgevende warmtekrachtcentrale met nieuwe ISSO-publicatie 96 WKK als business-case

Een warmtekrachtcentrale (WKK) bespaart energie ten opzichte van een conventionele elektriciteitscentrale en een ketel. Dat maakt een WKK winstgevend. De nieuwe ISSOpublicatie 96 is een handvat voor ontwerp, rea­ lisatie en beheer.

Maar hoe wordt een financieel rendabele en technische correcte warmtekrachtcentrales gerealiseerd? Dat leert ISSO-publicatie 96 ‘Ontwerp, realisatie en beheer van WKKinstallaties in utiliteitsgebouwen’.

Ook voor úw vak

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

O N T W E R P, R E A L I S AT I E E N B E H E E R VA N W K K- I N S TA L L AT I E S I N U T I L I T E I T S G E B O U W E N

publicatie

96

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN WKK-INSTALLATIES IN UTILITEITSGEBOUWEN Elektrisch vermogen van 5 kWe tot en met 2 MWe

Bij de productie van elektriciteit

Behandeld worden WKK-installaties voor bestaande en voor

uit fossiele brand¬stoffen komt

nieuwe utiliteitsgebouwen. De inhoud is samengesteld op

altijd een grote hoeveelheid rest-

basis van wettelijke technische voorwaarden. Ook is geput

warmte vrij. Deze warmte wordt

uit ervaringen met gerealiseerde WKK-projecten. De uitgave

vaak weggekoeld met koeltorens

is geschreven voor diverse beroepsgroepen in de installatie-

of weggespoeld in het rivierwater.

sector. Zo leren installatiebedrijven een WKK hydraulisch in

Hierdoor gaat een groot deel van

te passen en adviseurs hoe een WKK-project wordt gereali-

de energie-inhoud van de brand-

seerd. Opdrachtgevers en de toeleveringsindustrie kunnen

stof verloren. Deze warmte kan

onder meer lezen in welke situatie een WKK rendabel is. De

echter ook nuttig worden gebruikt

publicatie is opgedeeld in de vijf projectfasen van het Model

voor bijvoorbeeld de verwarming

Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallaties.

Ketel 2

Droge oge koeler 1

WKK

Ketel 1

Droge koeler 2 Buffervat

WP warmtepomp

van utiliteitsgebouwen. Zo kan WKK verwarmen

een WKK tot wel 21% besparen ten

Hoe verkrijgbaar?

opzichte van gescheiden opwek-

ISSO-publicatie 96 is verschenen in boekvorm en digitaal. Het

king van warmte en elektriciteit.

boek is voor € 95,– (excl. btw en verzendkosten) te bestellen

Dat geeft ook minder uitstoot

via isso.nl. De digitale versie is te raadplegen met een abon-

van CO2. Daarbij heeft een WKK-

nement op isso-digitaal.nl. De publicatie is ontwikkeld met

installatie exploitatievoordelen.

financiële steun van OTIB, TVVL en Uneto-VNI. 10


ven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe

Regels en vuistregels van stoominstallaties Als het gaat om ontwerp, installatie en onder­ houd van stoominstallaties, dan kunt u aan de slag met de nieuwe ISSO-publicatie 97 ‘Stoominstallaties in de gebouwde omgeving’.

Doelgroep van deze publicatie is:

dingen moeten worden ontworInstallateur

Adviseur

Op het gebied van:

wekking en de appendages die daarbij moeten of kunnen worden Utiliteit

Industrie

De uitgave is gericht op stoominstallaties die werken met

gebruikt. In aparte hoofdstukken

verzadigde stroom, stoomdruk van maximaal 25 bar en een

komen de realisatiefase en de

stoomproductie van ten hoogste 25 ton/uur. Er worden

onderhoudsfase aan bod.

onder meer verschillende stoomtoestellen beschreven, zoals; warmtewisselaars, bevochtigers, tankverwarming en diverse

Het boek is voor € 90,– (excl. btw)

regelingen. Van deze toestellen wordt aangeven hoe ze

te bestellen via isso.nl. De digi-

moeten worden geselecteerd, gedimensioneerd, geregeld en

tale versie is in te zien met een

gemonteerd.

abonnement op isso-digitaal.nl. Opleidings- en

ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

De publicatie is ontwikkeld met ISBN 978-90-5044-247-3

Praktische tips

financiële steun van OTIB, TVVL

De publicatie beschrijft voorts hoe stoom- en condensaatlei-

en Uneto-VNI.

publicatie

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

zaken aan de orde als stoomop-

S T O O M I N S TA L L AT I E S I N D E G E B O U W D E O M G E V I N G

pen en aangelegd. Verder komen

97

STOOMINSTALLATIES IN DE GEBOUWDE OMGEVING ontwerp, realisatie en beheer

Nieuwe ISSO-publicaties 102 en 103 ter verbetering van functioneren klimaatinstallaties De klimaatinstallaties van circa 70% van de gebouwen in Nederland functioneren niet zoals beoogd. Twee nieuwe uitgaven geven richtlijnen hoe u deze situatie verbetert. Ze behandelen prestatie-indicatoren en het moni­ toren daarvan.

stuk te bestellen via isso.nl. De digitale versies zijn met een abonnement te raadplegen via isso-digitaal.nl. De publicatie is ontwikkeld met financiële steun van OTIB en PIT

Betere klimaatinstallaties De aanpak van duurzaam beheer en onderhoud resulteert in een beter binnenmilieu en een duidelijk lager energiegebruik dan voorheen. Gemiddeld genomen is een energiebesparing mogelijk van 30%. Door ISSO is daarvoor een aanpak ontwikkeld en omschreven aan de hand van diverse onderzoeken en pilot-projecten. In de ISSO-publicatiereeks Duurzaam Beheer en Onderhoud verschenen uitgaven over onder meer functionele inspectiemethoden, werkwijzen en stappenplannen.

Doorgaans leveren partijen goede kwaliteit en prestaties wanneer ze verantwoordelijk en financieel afhankelijk zijn van de geleverde prestaties. Modellen voor dergelijke contracten staan beschreven in de nieuwe ISSO-publicatie 102 ‘Prestatie-indicatoren voor Duurzaam Beheer en Onderhoud’. Publicatie 102 beschrijft de eisen en afspraken die nodig zijn om te komen tot de gewenste kwaliteit. Behandeld worden

De reeks Duurzaam Onderhoud: • ISSO-publicatie 100 ‘Duurzaam beheer en onderhoud van gebouwen’ • ISSO-publicatie 101 ‘Onderhoud en onderhoudscontracten’ • ISSO-publicatie 102 ‘Prestatie-indicatoren voor beheer en onderhoud’ • ISSO-publicatie 103 ‘Monitoren van duurzaam beheer en onderhoud’ • ISSO-publicatie 104 ‘Stappenplan duurzaam beheer en onderhoud’ • ISSO-publicatie 105 ‘Kerndocument gebouwtechniek’ (nog niet beschikbaar) • ISSO-publicatie 106 ‘Functionele inspectiemethode duurzaam beheer en onderhoud’ • ISSO-publicatie 107 ‘Opleveringsprocedure klimaatinstallaties’ (nog niet beschikbaar) Inhoudsbeschrijvingen vindt u op isso.nl.

prestaties in termen van gezondheid, comfort en energiegebruik. Deze worden omschreven in prestatie-eisen.

Meten van de kwaliteit De afgesproken prestatie-indicatoren worden bewaakt aan de hand van de nieuwe ISSO-publicatie 103 ‘Monitoren van Duurzaam Beheer en Onderhoud’. De publicatie geeft praktische richtlijnen en handvatten voor het monitoren waardoor informatie wordt verkregen over de kwaliteit van beheer en onderhoud. Duidelijk wordt of de installaties optimaal presteren.

Hoe verkrijgbaar? ISSO-publicaties 102 en 103 bestaan in boekvorm en digitaal. De boeken zijn voor € 70.- (excl. btw en verzendkosten) per 11

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


ieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe uitgaven

Nieuwe

Verschenen: ISSO-publicatie over BIM Ook werken met een BIM? U kunt volwaardig meedraaien aan de hand van de nieuwe ISSO-publicatie 109 ‘Starten met een BIM’. KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

S TA R T E N M E T E E N B I M - I N R I C H T I N G P R O C E S

publicatie

109

STARTEN MET EEN BIM Inrichting proces

Vele organisaties

dering van faalkosten. Door het werken met een BIM wordt

hebben de handen

het eenvoudiger om de totale life cycle costs van een project

ineengeslagen om het

in beeld te brengen. Ook kunnen onderhoudsaspecten in het

werken met een BIM

bouwproces worden betrokken. Publicatie 109 voorziet u van

goed te stroomlijnen,

de benodigde kennis rondom het werken met een BIM.

waaronder de overheid, bouwbedrijven,

Must have

ontwerpbureaus en

Publicatie 109 geeft inzicht in wat BIM is. Elementair zijn de

softwareleveranciers.

projectfasen die naadloos in elkaar moeten overlopen. Van

ISSO-publicatie 109

programmafase tot beheerfase wordt duidelijk wat geduren-

maakt onderdeel uit

de een BIM-project van de betrokken partijen en de organisa-

van eenduidige kennis-

tie wordt verwacht. Daarbij worden ook de meest geschikte

overdracht over BIM,

samenwerkingsvormen onder de loep genomen. Tevens

een digitaal datamodel

wordt aandacht besteed aan de implementatie van een BIM

waarin alle gegevens

in organisaties die hiermee willen starten.

van een gebouw

Hoe verkrijgbaar?

(ontwerp-, bouw- en beheerproces) zijn opgeslagen en geïntegreerd. Voordat de

ISSO-publicatie 109 ‘Starten met een BIM’ is verschenen als

eerste steen is gelegd, is het bouwwerk tot in detail doorbe-

boek en digitaal. Het boek is voor € 80,– (excl. btw) te bestel-

rekend en te zien. In de essentie draait een BIM om samen-

len via www.isso.nl. De digitale versie is met een abonnement

werking en transparantie tussen alle betrokken partijen in de

te raadplegen via isso-digitaal.nl.

bouw- en installatiesector. De publicatie is ontwikkeld in opdracht van OTIB, UNETO-VNI,

Horloges gelijk zetten

TVVL en PIT.

Het doel van een BIM is kennisdeling, versterken van de samenwerking tussen partijen in de bouwkolom en vermin-

ISSO-publicatie over leidingwaterinstallaties herzien

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

L E I D I N G WAT E R I N S TA L L AT I E S V O O R W O O N - E N U T I L I T E I T S G E B O U W E N

publicatie

55

2013

LEIDINGWATERINSTALLATIES voor woon- en utiliteitsgebouwen

Belangrijkste wijzigingen

De herziene ISSOpublicatie 55 ‘Leidingwater­ installaties voor woonen utiliteitsgebouwen’ is een begrip voor ingenieursbureau’s en installatiebedrijven.

Behalve de verwerking van de nieuwe Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit zijn nieuwe rekenregels opgenomen voor bepaling van de ontwerpvolumestromen koud- en warmwater. Ook is een rekenmethode toegevoegd voor de bepaling van het vermogen en inhoud van boilers. Een aparte paragraaf beschrijft oplossingen voor leidingwaterinstallaties in hoogbouw hoger dan 70 m. Daarnaast reikt de publicatie energiebesparende maatregelen aan.

ISSO-Publicatie 55 beschrijft de complete richtlijnen voor

Bestellen

ontwerp en uitvoering van

De geprinte versie kost € 100,– (excl. btw en verzendkosten) en

leidingwaterinstallaties.

is te bestellen via de winkel op www.isso.nl. De digitale ver-

Beschreven wordt het hele

sie is met een abonnement in te zien via www.isso-digitaal.nl.

proces: vanaf het programma van eisen tot en met de

De herziening is financieel mogelijk gemaakt door

realisatie.

UNETO-VNI. 12


Elektrotechniek 2013: kennis delen en slimmer samenwerken

Vakbeurs helpt e-installateur nieuwe kansen te benutten

Meer dan ooit gunt de vakbeurs Elektrotechniek 2013 bezoekers een kijkje in de toekomst, voorbij de crisis. Waar liggen de kansen voor de elektro-installateur? Met welke innovaties creëer je morgen business? Slimmer samenwerken en kennis delen om gezamenlijk de kansen te grijpen die er zijn dankzij een aantal maatschappelijke trends.

E-Future Arena Nieuw op de beurs is de E-Future Arena in hal 10. Hier krijgt de bezoeker trends gepresenteerd die de sector in de toe-

september tot en met 4 oktober). Project manager Michiel

komst gaan beïnvloeden. Waar gaat de elektro-installatie-

Nijhuis: “Zodra de bezoeker zich registreert, geeft hij zijn

technische branche naar toe in 2020? Iedere ochtend wordt

voorkeur op. Aan de hand daarvan maken we automatisch

er begonnen met een wake-up call, een prikkelende pre-

voor elke bezoeker individueel een soort dagprogramma,

sentatie; daarna komen thema’s die van belang zijn voor de

inclusief een plattegrond met interessante exposanten rond

sector zoals e-mobility, energieneutrale stad en smart grids,

dit thema en een lijstje van lezingen en presentaties die aan-

e-health, thuiszorg van de toekomst dankzij e-technology

sluiten bij de interesses.”

aan de orde.

Veel congressen en lezingen ‘s Middags geeft een captain of industry zijn visie op het

Elektrotechniek biedt dit jaar naast een hoeveelheid aan

beursthema Slimmer Samen Werken. Uneto-VNI presenteert

exposanten een breed aanbod van lezingen, presentaties en

elke dag een ander blok uit de studie Radar 2020, gevolgd

andere activiteiten. Op maandag vindt er in samenwerking

door een paneldiscussie. Onder andere BIM, de human capi-

met de Nederlandse Licht Associatie (NLA) het Lichtcongres

tal agenda en de nieuwe werkelijkheid zijn onderwerpen

plaats. Dinsdag is er het Domotica-congres, onder andere

die vanuit verschillende invalshoeken bediscussieerd zullen

in samenwerking met de stichting SmartHomes. “Twee jaar

worden. Om de dag vol energie af te sluiten wordt geëindigd

geleden was dit een groot succes. Er zijn echter veel nieuwe

met een Power Up. Bij ‘Durf te vragen on stage’ wordt Twitter

ontwikkelingen sindsdien geweest zodat we er ook dit keer

naar de beurs gebracht. Vragen en problemen die leven in

veel van verwachten”, zegt projectmanager Michiel Nijhuis.

de zaal zullen met en door iedereen worden behandeld, een levendige livecase die leidt tot tips en oplossingen.

Slimmer Samen Werken Samen met de activiteiten die de exposanten ondernemen, biedt Elektrotechniek 2013 de bezoekers veel inspiratie en innovaties om gezamenlijk het herstel na de crisis in te zetten. Michiel Nijhuis: “Niet voor niets hebben we als algemeen thema Slimmer Samen Werken gekozen. We willen met de brancheverenigingen een oproep doen aan de sector: willen we uit deze crisis geraken, dan moeten we elkaar meer opzoeken, kennis brengen en delen om met zijn allen de stap vooruit te maken. Daar gaat deze beurs over: kennis delen en Slimmer Samen Werken.”

Drie pijlers

De vakbeurs Elektrotechniek 2013 richt zich op de elektro-

De drie beurspijlers energie, industrie en installatie zijn dit

technische installateur en de industrie. De beurs vindt van

jaar nadrukkelijk zichtbaar op de beurs, die opnieuw de hal-

30 september tot en met 4 oktober plaats in de Jaarbeurs

len 7 tot en met 12 van de Jaarbeurs Utrecht beslaat (van 30

Utrecht. Meer informatie: www.elektrotechniek-online.nl 13

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


P L AT T E G R O N D H A L 7 T / M H A L 1

30 sept. t/m 4 okt.

12F113

12E112

12F073 12F069

INSTALLATIE THEATER

12E080

12F046

12F038

12F072 12F066 12F060

12F088

12F018

12F032

12F010

12F061

12F096

12F116

12F042

HAL 12

12E038

12E062

12E022

12E030

12E008

12E069

12C108

12C100

12B118

12C084

12B078

12B094

TERRAS

12A118 12A130

12A117

12A102

12C058

12C068

12A098

12A099

12A056 12A050 12A087

12A061

12C008

12B008

12B036 12B049

TERRAS

12D008

12C028

12C046

12B054

12B070

12D038

12A045

12B033

12A042 12A039

12A032 12A033

12B013

12B023 12B017

12A008

12C118

12D048

12A012

12C130

12D064

12D062 12D056

12D068

12D076

12A023

12D096

12D130

12A014

12A011

CORRIDOR

(SITUATIE PER 10-07-13. WIJZIGINGEN VOORBEHOUDEN)

De volledige lijst met deelnemers en standnummers staat op pagina 16/17

ENERGI THEATE VIP & EXHIBITORS LOUNGE

SO

7E070 7E071 7D070

OPBOUW STANDNUMMERS CENTRAAL STATION UTRECHT

TERRA

HAL

BEATRIXGEBOUW

Catering en terras

01.A.024

Installatie theater

GANGPAD

Energie theater Industrie theater E-future Arena ETOP Innovation Award

14

7B070

01.A.024 STANDNUMMER

INDUS THEA

01.A.024

HA


12 ENTREE WEST

11E037

11D060

11D042 11D036 11D032

11E010

E-FUTURE ARENA

11E019 11D004

10D090

10D001

11D010

11D018

LICHT 11C004 10C068 11C016 11C010

10C065

11C001

11B060

11B075 11B071

11B036

11B044

11B059

11B016 11B012

11B024

11B033

11B003 10C063 11B001 10C059

11A079 11A075 11A073 11A067 11A059

10C033

10C061

10B040

11A034

11A024

10B043

11A007

10A008 10A006

10A030 10A026 10A020

10A010

10A029

10A011

10A002

10A003

9D020 9D016 9D008 9D002

9D030

9D056 9D040

10B011

9D027 9D019

9D009

9C030

9C014

9D005 9D001

9C120

9C066

9C082

Hal 99,-stand Hal StandD009 D009

9C089

ENTREE

9B063

9B059

9A056 9A052

9B073

9A074 9A070

9A064

9B026

9B040

9B060

9B080

9A110

9C046

9C081

9B090 9B085

9A120

10A040

10A049 9D066

10B002 10B001

10A050

9D120

9B120

10B016 10B010 10B023

11A018 11A014

11A039 11A033

10C030

10B050

11B011

9A060

11A040 11A049

11A060

11A045

11A074 11A070

10C049

10C018

10B061

11A002 11A082

10C010

10C031

10A041

11B068

11C015 11C011

9B041

11B080

11C039

ENTREE

10C035

10C047 10C041

9B039

9A048

9A038

9B045

11C049 11C045

10C057

10C040

10A045

11C024 11C014

11C042

11C060

10C050

9B051

11C064

11C068

DOMOTICA BOULEVARD

10D027

11D017

10B017

11E061

11E020

10A015

11D084 11D076 11D072

11E024

HAL 9

9B010 9B019

9A030

9A018

9A010

11E077

11E052 11E048 11E040

10A019

11E060

10A025

11E062

HAL 10

11E066

11E086

11E080

HAL 11

9A002 9A006

9A121

9A091

9A061 9A051

TERRAS

9A041

9A017

9A011

8F122

7F022

7F026

7F051 7F047

7F012

SP06

SP07

SP05

7F025

7E044

7E034

7E020

7E010

OLAR PAVILJOEN

7D050

AS

7D040

7D036

7C041

7E061

7D060

7D035

7C042

7C036

7D024

8F100

8F090 8F060 8F058

SP04

SP08

ENTREE CROESEZAAL CONGRESSEN

7D010

EL24 EL22 EL20 EL18

7D011

ELEKTROTECHNIEK 365 LIVE

8F095

8E102

EL23 EL21 EL19 EL17

8F050

8F067 8F051

8E090 8E088

8F044 8F045

8E070

8E030

8E054 8E050 8E046 8E038 8E067

8E020 8E015

8E049

8D035 8D096

8D088

8D066 8D068

8D058

8D050

8D038 8D030

8D099

8D089

8C100

8C088

2013

7B028

7B040 7B023

7B019

7A036

7A030

7B010

7B022

7B001

7A010

7A002

7A056

AL 7

7A023

8C038

ETOP INNOVATION AWARD

8C101

8C091

8C073

8C065

8B100

8B090

8B068

8B064

8B054

PERS

8B038 8B030

ENTREE CROESEZAAL CONGRESSEN

8B089 8A100

8A094 8A088

8B063

8B055

8B047

8A072 8A064

8A054

8A046

8B071

8A030 8A040

8A020

INDUSTRIESTRAAT 7A027 7A021

7A013

7A050

7A017

STRIE ATER

7A009

7A001

7B049

7C023

7B007

7B050

8C058

8C066

ENTREE

7C051

7A005

7C050

KASSA

SP09

SP03

7F030

8E124 8F120

SP01 SP02

IE ER

7F034

7F038

ORGANISATIE

8A097 8A091

HAL 8 15

8A085

8A073

8A061 8A051

8A041 8A035 8A031

EHBO

ENTREE OOST ISSO-INFO 51 Augustus 2013


Deelnemers Elektrotechniek 2013 Bedrijfsnaam Hal/Standnummer

Bedrijfsnaam Hal/Standnummer

3M Nederland B.V.

09.B063

A. van der Hof Kabelfabriek BV

12.F066

Abato Motoren

08.E030

ABB / Newave Ups Systems B.V

12.C126

ABB B.V.

12.A130, 12.C130, 12.D130

Bedrijfsnaam Hal/Standnummer

(vakblad [inst]ALLICHT)

Georg Schlegel GmbH & Co. KG

Crestchic Ltd.

07.B049

10.B061

Gereedschapbeheer.nl 08.EL24

Crestron Nederland

12.B013

Geyer Nederland B.V.

11.D010

Dätwyler Cables

09.C081

Gilde Software B.V.

09.A002

DEHN + SÖHNE GmbH + Co.KG.

07.F012

Gira Giersiepen GmbH & Co. KG

12.E038

07.E070

Demas Kablo A.S.

08.E046

GMC-Instruments Nederland B.V.

09.A091

Adesys

08.F120

Demes Kablo San. ve Tic. Ltd. Sti.

09.A006

GNB Industrial Power

08.F067

AE Sensors B.V.

07.B001

Dewetron Benelux B.V.

10.B002

Grayle BV

09.A120

AKA Alberts & Kluft B.V.

09.B090

DGM Techniek

08.A073

Gripple Europe

08.A051

Allure Verlichting

11.E010

Dijkman Elektrotechniek B.V.

07.F051

Gunneman B.V.

11.D042

ALTHERIS bv

07.E020

Discountlight.com B.V.

11.E052

H.K. Electric B.V.

12.A118

Added Value Electronics B.V. (AVE)

Amwittools 12.D048

Distrelec B.V.

08.A064

Hagemeyer 12.B054

Anamet Europe B.V.

08.C073

Anopanel BV

08.A035

DIT Bouw en Techniek

12.E062

Hager 12.D096

Dolphin Electro Industrie BV

07.A001

APEM Benelux

08.A085

Domare 10.C063

Hateha Elektrotechnische

Aqualectra B.V.

12.B023

Domintell Nederland

10.A045

Hatenboer Elektro B.V.

ARAS Security B.V.

10.A049

Donné Draad B.V.

08.A100

Haupa GmbH & Co. KG

12.B118

Ardic Cable Management Systems

09.B045

Draka Kabel B.V.

12.B094

Havells Sylvania

11.C064

artsound 12.A087

DT international

11.B003

HBI Bisscheroux B.V.

11.D018

ASA Boot Electro B.V.

12.C108

D-Touch 12.D062

HCS - Hes Cabling Systems

09.A074

AstroVac Centrale Stofzuiginstallaties

08.E049

Duotecno 12.A099

Hella Benelux B.V.

11.D036

Atom Kablo Sanayi ve Ticaret AS

09.B041

Duranmatic B.V.

08.A097

HellermannTyton B.V.

09.B039

Attema B.V.

08.EL23

Eae Elektrik A.S.

12.A056

Helmacab Holland B.V.

10.A029

Aura Light

11.A018

12.B008, 12.B017

Handelsonderneming 07.E034, 07.F025

EAO Benelux B.V.

07.E061

Helukabel B.V.

08.E102

Avans+ 12.F038

EBT Plus B.V.

12.A117

Helvar, Lighting Controls

11.A033

B.E.G. Brück Electronic GmbH

12.E008

Ecobility Benelux/Silbersonne LED Systems 11.A034

Hemmink B.V.

09.B060

Bailey Electric & Electronics BV

11.B024

Elbo Technology B.V.

09.B040

Heynen B.V.

08.D089

Bakker Sliedrecht Electro Industrie B.V. 08.F095

Elcab B.V.

12.A011

Hirschmann Multimedia B.V.

08.B038

Balluff B.V.

Electromach B.V.

08.D096

Hokamo B.V.

08.B054

Elektro Praktijk

10.D090

Bals Nederland B.V.

08.B089

HOLIN / MUCO Technologies

09.D019

BARTEC NEDERLAND b.v.

11.D017, 12.A008 07.B028

ELEQ 10.C030

Hugro Technics

09.A061

Batterij Import Nederland B.V.

10.A030

Elfa Elementenfabriek b.v.

10.A030

Huibers Elektrotechnische Isolatiesystemen 10.A011

Bell Licht B.V.

11.B080

E-Light Almelo B.V.

11.A075

HyTEPS B.V.

09.C120

Bell Lux B.V.

11.B080

Elspec bv

12.A102

I.L.M.E. SpA

08.B071

Belpa B.V.

08.A040

ELTAKO GMBH

12.F032

IBozz 12.B054

Bender Benelux B.V.

08.A040

Energy Holland B.V.

10.A040

igus Nederland

bNRGY B.V.

07.D070

ENK Software

09.B120

Ilu Design

Boorwerk B.V.

12.A045

Eplan 07.D011

INDEX ELEKTRO BV

Brady N.V.

09.B073

E-Power BV

08.B047

Indulite BV / Zemper

11.C001

Breda Lighting International B.V.

11.C060

Erico Europe B.V.

07.D040

Infralektra B.V.

09.A051

Bredenoord B.V.

10.B040

Esylux Nederland B.V.

12.C008

INOTEC Noodverlichting

11.D084

Brinkmann & Niemeijer Motoren B.V.

07.D036

Eta-com B.V.

12.F088

Installatie Journaal

08.B063

10.D027 11.C039 08.D088

BTicino 10.B010

E-TEC Power Management B.V.

09.A010

InstallerDirect.com 11.D032

BTR Netcom GmbH

09.B080

Euro-Index B.V.

08.C066

Intellisol N.V.

11.E020

C.N. Rood B.V.

08.E067

Eurotronic B.V.

08.C065

Intercel Energie B.V.

09.A041

Cable Partners B.V.

09.B085

Famostar Emergency Lighting B.V.

11.B059

iRidiumMobile.nl 10.C063

Cadac Group AEC B.V.

09.C014

FIAMM 08.D050

Iris Ohyama Europe B.V.

11.C010

Calpe B.V.

09.D056

Filoform B.V.

09.A011

Isotron Systems B.V.

08.F060

ISSO 09.D009

CDE Technology BV

11.E062

Finder Relais Nederland B.V.

07.B010

Cellpack B.V.

07.B040

FIPA TUNISIA

07.F022

Cematic-Electric B.V.

08.A041

FLIR Commercial Systems BV

08.B068

ITH Connect B.V.

09.B041, 09.B045

Centix 09.A121

Fluke Nederland B.V.

08.D066

itsme ES Elektro

07.D024

CG Drives & Automation Netherlands BV 10.C040

FNV Bondgenoten Metaal

09.C089

Jacs. Koopman B.V.

11.C024

Chargepoint Oplaadpunten

FOCKERT GLASVEZELTECHNIEK

08.E020

Jobarco B.V.

12.A102

12.B049

Kennisinstituut voor de installatiesector

Cito Benelux bv

07.D011

Forehand Netwerken B.V.

09.D027

Jowitherm Nederland B.V.

08.B030

Comelit Nederland B.V.

12.D064

Formit B.V.

08.E015

JUMO Meet- en Regeltechniek B.V.

07.D035 11.A014

Control & Protection N.V.

07.E071

forTop Automation & Energy Control

08.F100

K.S. Verlichting B.V.

Control Techniques B.V.

10.C010

Friand Elektrotechniek B.V.

10.A050

Kabel Meet Techniek - Services BV

07.B019

Cornelius Electronics - kabel assemblage 08.F058

GE Lighting

11.B024, 11.C049

Kabelwerk Eupen AG

09.A070

COVORDIA publishing

Gecom S.A.

07.F030

Kardex Systemen B.V.

08.F044

11.A002

16


Bedrijfsnaam Hal/Standnummer

Bedrijfsnaam Hal/Standnummer

Bedrijfsnaam Hal/Standnummer

K’Electric GmbH

07.B023

P&V Elektrotechniek

07.D060

Stabiplan B.V.

09.B026

Kemper en Van Twist Diesel B.V.

10.B011

P4P - Products for Projects

12.A061

STB security

09.D002

Klemko Techniek B.V.

Pantaflex B.V.

12.A102

Strukton Systems bv BU Energy Solutions 08.A088

Klict B.V.

09.D066, 09.D120 09.D030

Parat GmbH & Co. KG

09.A048

SWA Holland

08.D035

Klik aan Klik uit

10.C065

Paxton 12.F061

Switch Made

11.A079

Knipex - Werk C. Gustav Putsch KG

09.A048

Peha Elektro B.V.

12.D076

Switchtron - OCAB

11.B036

KNX1 12.D062

Penn Elcom GmbH

07.A009

Syntess Software

09.B010

KNX-Homecontrol 12.D062

Peter Bröckskes Kabelspecialist

08.A072

Technicon B.V.

09.C030

Koppeltron BV

08.C100

Peugeot Nederland N.V.

10.B016

Technische Handel Onderneming Romal 09.A018

KWx B.V.

12.C058

Phoenix Contact B.V.

07.D011

Technische Unie B.V.

09.C082

Lagotronics B.V.

11.A082

Pipelife Nederland B.V.

11.C042

TECSIGN Industrial Identification

09.D005

Lambert & Company B.V.

10.A041

Poly Products BV

07.F047

Telec SA

07.C036

Lapp Benelux B.V.

08.D058

Preflexibel NV

09.B059

Telerex Nederland B.V.

08.E054

Lead Crystal Benelux

10.A002

Prins Motoren B.V.

09.A038

Testo B.V.

08.F051

LED Flatlight

11.B071

PROCENTEC 07.D050

THE BEST SOLUTION

09.A110

Led Sign B.V.

11.A059

Products for Projects

12.A061

Theben Nederland

12.C046

LEG Illumination

11.B024

Pro-Face Benelux

08.E090

Theunissen Technical Trading B.V.

11.D004

Light Technology Nederland B.V.

12.F046

project team Elektrotechniek 2013

07.A000

Thomas & Betts Netherlands B.V.

11.B010

Lightronics B.V.

11.D072

Prysmian Cables and Systems B.V.

12.B094

Tiggeloven Verankeringssystemen B.V. 10.B001

Lioris Operations H.O, Semecs Netherlands 11.A074

PUK Benelux bv

12.A042

Tovèrli BV Lighting & Effects

10.C068

Livingston TEMS

08.E067

PUTkast BV

08.C058

Traditech BV

12.B033

LRS Solutions BV

11.E040

Quics B.V.

09.A074

Trescal 09.B019

Lumin Special Lighting BV

11.D076

Raster Products B.V.

08.A030

Triolight BV

Lumiparts B.V.

11.B068

11.B033

Rebo B.V. Beletteringssystemen

09.A052

Tronix Europe BV

11.A007

Lumission 11.C045

Reewoud Energietechniek B.V.

12.B049

UNETO - VNI

09.C046

Lumotronic 11.E066

Regiolux GmbH

11.B044

Uniredlighting B.V

11.E061

Luximprove BV - OPTILED

11.B060

REHAU N.V.

12.D056

UNIS Group

08.F045

Luxor Licht

11.C016

REKO Industrial Equipment B.V.

09.D016

Vacon Benelux B.V.

08.C088

LYSNO B.V.

11.B012

Relcogroep.nl 11.B011

Van der Burg Bennekom B.V.

08.A054

MAAS CPS

08.D099

Rexel Nederland B.V.

12.B054

Van Spijk Agenturen B.V.

11.C014

Mac Bright B.V.

12.D038

Rishabh Instruments PVT LTD

08.A020

Vanas Engineering nv

09.A056

Mainline Power Europe

12.A032

Rittal B.V.

07.D011

Vecolux 12.D062

Maretti Projectverlichting B.V.

11.A060

Ritter Starkstromtechnik GmbH & Co. KG 12.E080

Veerman Technische Groothandel

Marktechnical B.V.

08.B055

Rolight 11.E037

VEKO Lightsystems International B.V.

11.A024

Maskate B.V.

11.D060

Roxtec B.V.

10.B043

Vello Elektro

08.E038

10.A003

Megaman 12.E022

RSL & Partners B.V.

11.A070

Venture Lighting Europe Ltd.

11.B024

MK Illumination BV

11.B024

Ruro Gereedschappen B.V.

09.A048

Verbatim Europe

11.A049

Mobeye B.V.

09.D008

Safety-Lux Nederland B.V.

08.EL17

VERCO 07.F026

Monacor Nederland B.V.

10.C041

Santon Holland B.V.

08.E088

Vercoma Communicatie Systemen B.V.

12.B070

Mors Smitt B.V.

08.C091

SBI Espana S.A.

12.A033

Vierpool B.V.

07.D010

Moujen Europe B.V.

08.F122

Schotman Elektro BV

12.E069

VOLTEC B.V.

07.C042

Murrelektronik B.V.

08.B090

Schüco Nederland B.V.

09.A064

Vossen Laboratories Int. B.V.

09.A060

Natus GmbH & Co. KG

12.B078

Schuurman Elektrokern Solutions

12.C084

W.K.K. Nederland B.V.

09.D020

Nedelko B.V.

07.E010

Seher 12.B036

Wagner Nederland B.V.

07.F034

NEN Nederlands Normalisatie-Instituut 08.F090

Sensor BV - FLIR Distributor

08.D068

WAGO Nederland

08.C038

Nexans Nederland B.V.

08.D038

Siebert Nederland B.V.

08.C101

Wecycle 11.C004

NHU media

10.A020

Siedle Nederland BV

12.E030

Weidmüller Benelux B.V.

Nicomax B.V.

12.F010

Sight Light BV

11.E048

Wenzhou Longhua Daily Electron Co.,Ltd. 12.A012

Nieaf-Smitt B.V.

08.C091

Simac Electronics bv

09.D001

Werma Benelux BVBA

08.B064

Niedax Kleinhuis B.V.

12.C068

Smans N.V.

07.C051

Wesemann Transformatoren

08.D030

Niko Nederland

12.D008

Snoek Centraal Stofzuiger Apparatuur B.V. 09.A017

Westbrabantse Handelsmaatschapppij 08.E050

Ningbo Hoosense Switch Factory

09.D040

Socomec B.V.

Wetac Stand-By

08.E070

Norton armaturen

11.A040

SolarClarity 10.B050

Wijdeven Inductive Solutions B.V.

08.F050

OBO BETTERMANN B.V.

12.A098

09.A030

07.B070

Solar-Zuidholland 07.SP05

Wireless Controlled

12.F018

Onexis 12.B054

Solid Semecs B.V.

11.A074

Wisman Electrotechniek B.V.

08.E124

Oosterberg Elektrotechnische Groothandel 12.C028

Somfy Nederland

12.C100

Yamaha Music Europe

11.B001

OSEC BV

12.F073

Sortimo Nederland B.V.

12.F072

YUASA BATTERY (EUROPE) GMBH

08.B100

OSRAM Benelux B.V.

11.C068

Spaapen Handelmaatschappij B.V

11.A040

OTIB 09.C066

Spelsberg B.V.

12.C118

Output B.V. Prof. Audio Video en Lighting 11.E024

Spijkerman B.V.

10.A010

17

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


SLIMMER

SAMEN WERKEN

EER R T S I REG R GRATIS O NU VO EGANG TO

30 SEPT. T/M 4 OKT.

JAARBEURS UTRECHT

UW ONTMOETING MET VERNIEUWING Elektrotechniek richt zich op de elektrotechnisch installateur en de industrie. Op de beurs worden de nieuwste systemen, technologieĂŤn en producten op het gebied van onder meer industriĂŤle elektronica, meet-, regel- en

bedieningsapparatuur, installatiemateriaal, verlichting, bekabeling, gebouwbeheersystemen en domotica gepresenteerd. Naast een breed exposantenaanbod wordt er een uitgebreid inhoudelijk programma samengesteld over actuele vraagstukken binnen de markt.

Meer info: www.elektrotechniek-online.nl 18


Gratis kennis tijdens vakbeurs Elektrotechniek op de stand van ISSO en KBI • Zonne-energie

U bent van harte welkom op de gezamenlijke stand van ISSO en KBI tijdens de vakbeurs Elektrotechniek van 30 september tot en met 4 oktober in Jaarbeurs Utrecht. We zijn alle beursdagen te vinden in stand D009 in hal 9.

ISSO heeft allerhande kennis op het gebied van zonneenergie. U kunt met al uw vragen tijdens deze sessie terecht. Wanneer: vrijdag

• Power Quality

Als bezoeker van de beurs kunt u op elk uur van de dag bij

ISSO verzorgt al enkele jaren een meerdaagse cursus op

ons terecht met technisch inhoudelijke vragen, vragen over

het gebied van Power Quality. Tijdens deze sessie praten

certificering of accreditatie. Daarnaast bieden we u gratis

we u bij en kunt u vragen stellen aan een expert op dit

netwerk- en informatiebijeenkomsten aan.

gebied. Wanneer: donderdag

Ontmoet elkaar op onze gratis bijeenkomsten

Aanmelden

U kunt ons en partijen uit de installatiesector treffen tijdens

Laat ons weten of u geïnteresseerd bent in een of meerdere

netwerkbijeenkomsten. De korte bijeenkomsten omlijsten

bijeenkomsten via instructies@isso.nl. Vermeld hierbij de

we met kennis en een hapje en drankje. U kunt zich aanmel-

naam van de bijeenkomst en uw contactgegevens met uw

den voor:

mobiele nummer. We informeren u te zijner tijd over de dag

Kennis delen via crowdsourcing

en tijdstip.

Wij zijn op zoek naar mensen die hun (praktijk)kennis met ons willen delen via crowdsourcing. We zoeken experts

Gratis praktische kennis

op verschillende gebieden zoals; smart-grids, brandstofcellen, draadloze communicatie, meterkasten, etc. Laat u tijdens de korte bijeenkomst informeren over wat

Op de stand zijn gratis factsheets verkrijgbaar over o.a. Power Quality, Noodverlichting, Elektriciteit in badkamers. Deze zogenoemde KennisKaarten, een dubbelzijdig A4 in kleurendruk, zijn praktische hulpmiddelen voor op de werkvloer. Zo heeft u als uitvoerder in de installatietechniek de belangrijkste informatie over een onderwerp bij de hand.

crowdsourcing precies is en hoe we elkaar kunnen versterken.

Wanneer: maandag en woensdag

• Win-winsituatie als Kennispartner van ISSO Bedrijven die als Kennispartner met ISSO samenwerken, versterken zichzelf, ISSO en de installatiesector. Op deze bijeenkomst wordt dit win-winmodel toegelicht.

Wanneer: maandag en dinsdag

Agenda 2013 Algemeen ISSO-najaarsoverleg 2013: innovatie & duurzaamheid

19 september

Rotterdam

BIM-congres

7 november

Regio Utrecht

10 oktober

Bunnik

Cursus hydraulische schakelingen voor verwarmen en koelen.

3, 10, 17, 24 en 31 oktober

Rotterdam

Expertisetool warmte- en koudeopslag (WKO)

September, oktober

Rotterdam

Legionellapreventie & het drinkwaterbesluit

September, oktober

Rotterdam/Utrecht

legionellaveilig beheren van koeltorens

Oktober

Utrecht

Ontwerpen van leidingwaterinstallaties

Oktober, november, december

Regionaal

23 september

Den Haag

Elektro & ICT NEN 1010 Verwarming & Koeling

Sanitaire Technieken

Energie & Milieu Workshop Geothermie

Meer informatie over deze bijeenkomsten vindt u op www.isso.nl 19

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUC

Instructie over ontwerpen van leidingwaterinstallaties Hoe ontwerp je collectieve leidingwaterin­ stallaties conform het Drinkwaterbesluit? Welke nieuwe eisen en richtlijnen zijn van toepassing? En wat behandelt de vernieuwde ISSO-publicatie 55? Laat het u vertellen op de ISSO-instructiebijeenkomst ‘Ontwerpen van leidingwaterinstallaties in woon- en utiliteits­ gebouwen’.

Warmtapwatervoorziening In de praktijk hebben we steeds vaker te maken met meerdere warmtapwaterboilers in serie geschakeld in combinatie met een TSA, als het zogenoemde oplaadsysteem. We leren u het regelen van deze systemen, waterzijdig aansluiten en het bepalen van de volumestroom van de oplaadpomp en de circulatiepomp.

K E N N I S I N S T I T U U T

Aandacht voor onderhoud en legionella

PR A K T I J KG E R I CH T E INSTRUCTIEBIJEENKOMST O K TO B E R- D ECE M B E R 2013

Op de leidingwaterinstallaties worden geregeld brandslanghaspels en nooddouches aangesloten. Dat vraagt extra onderhoud en kan het risico op legionella verhogen. We behandelen een methode om het onderhoud en de kans op

V O O R D E

Ontwerpen van leidingwaterinstallaties in woonen utiliteitsgebouwen

legionellabesmetting te beperken.

Onderwerpen

I N S TA L L AT I E S E C T O R

• Drinkwaterwetgeving, normen en richtlijnen. • Bepalen van aantallen en soort sanitaire voorzieningen. • Kwaliteitseisen. • Brandblusvoorzieningen en nooddouches. • Drukverhoging, segmenteren en druk reduceren. • Leidingplan koud en warm water. • Nieuwe rekenregels volgens het simulatieprogramma SIMDEUM®.

• Selectie warmtapwatertoestellen. • Aansluiten en regelen warmtapwatertoestellen (oplaad­ systeem).

U wordt op de hoogte gebracht van de nieuwe voorschriften

• Circulatiesystemen. • Leidingnet dimensioneren volgens nieuwe rekenregels.

en richtlijnen voor het realiseren van collectieve leidingwater-

Tijdens de instructie wordt geoefend met opdrachten en

installaties. We leren u te werken volgens de Drinkwaterwet,

softwaretools.

het Drinkwaterbesluit en de Regeling legionellapreventie. Daarbij neemt u kennis van actuele vindingen, waaronder de

waar en wanneer?

nieuwe rekenregels.

De instructie wordt gegeven op: dinsdag 22 oktober in Rotterdam dinsdag 5 november in Zwolle woensdag 20 november in Eindhoven/Venlo donderdag 28 november in Alkmaar donderdag 12 december in Utrecht. Alle instructies zijn van 9.30 tot 16.30 uur. Data en locaties zijn onder voorbehoud.

• • • • •

Nauwkeurige rekenmethode Met de nieuwe rekenregels dimensioneert u de leidingen, het vermogen en de inhoud van warmtapwaterboilers en tegenstroomapparaten (TSA’s) van woongebouwen, kantoorgebouwen, hotels en zorginstellingen. Hierdoor zijn zeer betrouwbare en realistische voorspellingen mogelijk van het koud en warmwaterverbruik. Het rekensysteem is veel nauw-

Kosten

keuriger dan de tot dusver gehanteerde (q√n-)methode.

De deelnameprijs bedraagt € 140,– (excl. btw en verzend-

Leidingwaterinstallaties voor hoogbouw

kosten). De lage kosten zijn mogelijk dankzij een financiële

Ook reiken we u oplossingen aan voor leidingwaterinstalla-

bijdrage van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het

ties in gebouwen hoger dan 70 m. In dat geval krijgt de ont-

Technisch InstallatieBedrijf (OTIB). Inbegrepen zijn lesmateriaal,

werper te maken met bijzondere aspecten met betrekking

maaltijd, koffie, thee en frisdrank. Bestelt u bij uw aanmelding

tot drukverhoging, groepenindeling en drukreduceervoorzie-

de herziene ISSO-publicatie 55, dan ontvangt u per exemplaar

ningen. We nemen eveneens de uitvoering onder de loep.

30% korting. 20


CATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE

De weg naar het beste ontwerp De hydraulische schakeling: daar draait het bij de klimaatinstallatie om. Maar het maken of beoordelen van een ontwerp is niet eenvoudig. Met deze cursus helpen we u op weg.

Dag 4: hydraulische schakeling met warmtekoudeopslag

De hydraulische schakeling is het hart van de installatie. Door

Voor wie?

de schakeling zijn bijna alle onderdelen van een klimaatin-

De masterclass is gericht op installatieontwerpers en project-

stallatie met elkaar verbonden, zoals bijvoorbeeld de warm-

leiders die betrokken zijn bij het ontwerpen en beoordelen

tepomp en de energieopslag in de bodem. Met de juiste

van cv- en koude-installaties.

(WKO). Dag 5: hydraulische schakeling met WKO en procesengineering.

schakeling wordt uiteindelijk bespaard op energie en worden (faal)kosten bedwongen. De schakeling betekent echter

Kosten

ook dat bestanddelen elkaar (nadelig) kunnen beïnvloeden.

De deelnameprijs bedraagt per deelnemer

Anders gezegd is een hydraulische schakeling gewoonweg

€ 1.835,– (excl. btw, inclusief lunch en een

ontwikkelingsfonds

ingewikkeld.

hand-out). Bedrijven die zijn aangesloten bij

Installatiebedrijf

Opleidings- en v o o r h e t Te c h n i s c h

OTIB kunnen voor slechts € 585, - (excl. btw)

Praktijkgericht

deze cursus volgen.

Deze cursus stelt u in staat om bij te dragen aan goed ontworpen hydraulische schakelingen van kleine en middelgrote

Waar en wanneer?

utiliteitsprojecten. U leert systematisch een complete schake-

U kunt de cursus volgen op 3, 10, 17, 24 en 31 oktober in Rotterdam. Alle bijeenkomsten zijn van 9.30 tot 16.30 uur.

ling samen te stellen en te beoordelen. Elementair onderdeel is de aandacht voor vollast- en deellastsituaties. Daarbij krijgt u inzicht in de werking van bestaande installaties aan de

Korting op ISSO-uitgaven

hand van principeschema’s van hydraulische schakelingen.

Bestelt u bij uw aanmelding gelijktijdig een van onderstaan-

De cursus is praktijkgericht. Door theorie en toepassing

de uitgaven, dan ontvangt u per publicatie 30% korting.

• ISSO-publicatie 44 ‘Ontwerp van hydraulische schakelin-

wordt u vertrouwd gemaakt met hydraulische modulen en

gen voor verwarmen’.

vervolgens met complete hydraulische schakelingen.

• ISSO-publicatie 47 ‘Ontwerp van hydraulische schakelin-

Onderwerpen

gen voor koelen’.

• ISSO-publicatie 39 Energiecentrale met WKO’. • ISSO-publicatie 96 ‘Ontwerp, realisatie en beheer van

Methoden: Dag 1: hydraulische modulen voor verwarmen en koelen.

WKK-installaties in utiliteitsgebouwen’.

Dag 2: componenten en dimensioneren hydraulische

De cursus is mede op deze ISSO-publicaties gebaseerd.

wschakeling. Toepassen:

Inschrijven kan via isso.nl onder Kennisbijeenkomsten.

Dag 3: hydraulische schakeling met warmtekrachtkoppeling (WKK).

Doelgroep van deze publicatie:

v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

ISBN 978-90-5044-239-8

21

Installateur

Gebouweigenaar

Adviseur

bovengronds deel: Energiecentrale communicatiemodel Op het gebied van: energieuitwisseling met omgeving

energiewarmteuitwissevoorling met ziening omgeving

Docent

communicatiegebouwinstallatie model

gebouwinstallatie

warmtevoorziening warmtegebruikers

bodemenergiesysteem

bodemenergiesysteem

Energie & milieu

Elektro & ICT

communicatiemodel

ondergronds deel: WKO installatie

communicatiemodel

TSA

Utiliteit

koudevoorziening

TSA

warmtegebruikers

koudevoorziening koudegebruikers

koudegebruikers

ondergronds deel: WKO installatie

watervoerende zandlaag (aquifer)

koude bron

watervoerende zandlaag (aquifer)

koude bron warme bron

warme bron

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN

ENERGIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAG (WKO) Opleidings- en

ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

ISBN: 978-90-5044-243-5

publicatie

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

Opleidings- en ontwikkelingsfonds

39

bovengronds deel: Energiecentrale

O N T W E R P, R E A L I S AT I E E N B E H E E R VA N W K K- I N S TA L L AT I E S I N U T I L I T E I T S G E B O U W E N

ontwerp van hydraulische schakelingen voor koelen

publicatie

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR

47

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN ENERgIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAg (WKO)

publicatie

k e n n i s i n s t i t u u t vo o r d e i n s ta l l at i e s e c to r

ontwerp van hydraulische schakelingen voor koelen

44-112-2

Vijfdaagse cursus over hydraulische schakelingen

96

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN WKK-INSTALLATIES IN UTILITEITSGEBOUWEN Elektrisch vermogen van 5 kWe tot en met 2 MWe

Ketel 2

Droge oge koeler 1

WKK

Ketel 1

Droge koeler 2 Buffervat

WP warmtepomp

WKK verwarmen

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE

Driedaagse cursus Power Quality Power Quality (PQ) staat nationaal en inter­ nationaal steeds vaker op de agenda. PQ ofwel stroom- en spanningskwaliteit, gaat over de kwaliteit van energietoevoer. Bedrijfsprocessen zijn meer dan ooit afhankelijk van deze kwaliteit.

herkennen, te analyseren en op te lossen. Vooral de methodieken bieden een schat aan informatie. De cursus is praktisch onmisbaar als u als installatiebedrijf wil opereren op de markt van PQ. De installateur speelt daarin een prominente rol.

Onderwerpen

hoog energieverbruik en een verkorte levensduur van instal-

• Opfrissen basiskennis. • Waarnemen en herkennen van Power Quality-problemen. • Onderzoek van waarnemingen. • In beeld brengen van fenomenen. • Behandeling van meetmethoden. • Interpretatie van meetgegevens. • Analyse oorzaken.

laties en apparatuur. Volgt u de cursus Power Quality, dan

Iedere cursusdag bestaat uit een theoretisch en een praktisch

krijgt u een totaaloverzicht van PQ en leert u problemen te

deel.

Machines en apparatuur die op het elektriciteitsnet zijn aangesloten, veroorzaken vaak netvervuiling, spanningsvariaties en andere ongewenste effecten. Zo kan het leiden tot storingen van productiemachines, een te

1 daagse instructie WKO-expertisetool ISSO organiseert een instructie dag voor het werken met de WKO-expertisetool en publicatie 39 ‘Ontwerp, realisatie en

de WKO-expertisetool aan bij deze certificeringsregeling.

Snel leren werken met de WKO-Expertisetool De WKO-expertisetool, ontwerp- en beheersoftware voor warmte-en-koude-opslaginstallaties, behoort bij het gereedschap van adviseurs, installateurs en gebouweigenaren die opereren op het gebied van WKO. Met deze instructie van een dag heeft leert u snel te werken met de tool én met ISSO-publicatie 39’.

Voor wie zijn de tool en de instructie? Voor installatie-adviseurs en installateurs biedt de software Opleidings- en

ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

alle elementen voor een effectief ontwerp, waaronder gestandaardiseerde WKO-concepten en monitoringseisen. ISBN 978-90-5044-239-8 Gebouweigenaren kunnen met de software de energie-

centrale van hun installatie doorrekenen en daarmee een

bovengronds deel: Energiecentrale communicatiemodel energieuitwisseling met omgeving

energiewarmteuitwissevoorling met ziening omgeving

communicatiegebouwinstallatie model

gebouwinstallatie

warmtevoorziening warmtegebruikers

bodemenergiesysteem

meer de certificeringsregeling voor WKO-installaties. Ook sluit

39

bovengronds deel: Energiecentrale

bodemenergiesysteem

ISSO-publicatie 39. Aanleiding voor deze publicatie is onder

publicatie

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR

slag’. De praktijkgerichte WKO-expertisetool is gebaseerd op

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN ENERgIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAg (WKO)

beheer van een Energiecentrale met warmte- en koudeop-

communicatiemodel

ondergronds deel: WKO installatie

communicatiemodel TSA

TSA

koudevoorziening koudegebruikers

koudegebruikers

ondergronds deel: WKO installatie

watervoerende zandlaag (aquifer)

koude bron

koudevoorziening

warmtegebruikers

watervoerende zandlaag (aquifer)

koude bron warme bron

warme bron

ONTWERP, REALISATIE EN BEHEER VAN EEN

ENERGIECENTRALE MET WARMTE EN KOUDE OPSLAG (WKO)

analyse uitvoeren van de bestaande situatie. Met de tool kan de bestaande WKO-installatie ook beter worden beheerd en peraturen van de gebouwinstallatie (uitgebreid)

ingeregeld.

• bepalen van een systeemconcept voor de energiecentrale,

Programma

inclusief het ondergrondse deel (uitgebreid)

• Investeringskosten, exploitatiekosten en terugverdientijd

In de ochtend wordt de theorie behandeld, waaronder:

• berekenen van de vermogens, energiegebruiken en tem-

(uitgebreid) 22


ATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE 2013 EDUCATIE

CONGRES ‘BIM is winst voor gebruik en exploitatie’

Op donderdag 7 november 2013

Waar en wanneer? De cursus vindt plaats op dinsdag 26, woensdag 27 en donderdag 28 november in Woerden. Kosten € 1.650,– (excl. btw en inclusief een uitgebreide hand-out en de ISSO-publicatie ‘Instructieboek Power Quality’). Bedrijven die zijn aangesloten bij OTIB betalen slechts

Opleidings- en

€ 550,– (excl. btw).

v o o r h e t Te c h n i s c h

ontwikkelingsfonds Installatiebedrijf

Aanmelden U kunt zich voor de cursus inschrijven met het inschrijfformuEen van de essenties van BIM is een datamodel waarin

lier op isso.nl onder menukeuze Kennisbijeenkomsten.

alle relevante kenmerken van gebouw en installaties zijn vastgelegd. Informatie ‘as built’ is van onschatbare waarde. Vastgoedbeheer en facilitair management kunnen de data gebruiken voor de exploitatie van het bestaand vastgoed en andere bedrijfsmiddelen, waaronder:

• het onderhoud van het gebouw • het onderhoud van installaties • schoonmaak • catering • beveiliging • energiebeheer • relatiebeheer met huurders.

• mogelijke hydraulische oplossingen en dimensioneren hoofdcomponenten (kort). In de middag gaat u zelf met de software aan de slag op basis van een case.

Waar en wanneer?

Met BIM zijn deze processen vergaand te optimaliseren

Woensdag 11 september, dinsdag 8 en dinsdag 15 oktober van 9.30 tot 16.30 uur op het kantoor van ISSO in Rotterdam. Het kantoor ligt op zeer korte loopafstand van het centraal station. Voor deelnemers die met de auto komen hebben we voldoende (gratis) parkeergelegenheid in onze garage.

met als resultaat meer kwaliteit, minder risico’s en lagere kosten. Dit tot tevredenheid van opdrachtgevers en gebouwgebruikers.

BIM levert marktkansen op Op het congres maken koplopers en professionals op het gebied van BIM u deelgenoot van hun visie, kennis en

Uw investering

praktijkervaringen. Zij informeren u over het opstellen

De deelnameprijs bedraagt per deelnemer € 495,– (excl. btw,

van een doeltreffende vraagspecificatie voor het aanle-

inclusief lunch en een hand-out).

veren van de data ‘as built’. Aanbiedende partijen krijgen een doorkijk in de manier waarop zij kunnen inspelen op

Aanbiedingen

deze nieuwe marktvraag.

De WKO-expertisetool is te bestellen via www.isso.nl en kost Voor wie: opdrachtgevers, woningcorporaties, com-

€ 695,– (excl. btw) per jaar. Als deelnemer aan de instructiedag kunt u de tool twee maanden gratis gebruiken. Bestelt u

merciële verhuurders, vastgoedbeleggers, facility

bij uw aanmelding gelijktijdig ISSO-publicatie 39, dan krijgt u

managers, vastgoedbeheerders, assetmanagers, aan-

30% korting per exemplaar.

bieders van facilitaire diensten en bouw- en installatiebedrijven.

Inschrijven?

Wanneer: donderdag 7 november.

U kunt zich inschrijven via isso.nl onder kennis­

Waar en hoe laat: regio Utrecht van 9.30 tot 17.30 uur.

bijeenkomsten.

Dagvoorzitter: drs. Titia Siertsema MBA, voorzitter UNETO-VNI. Kosten: € 195,– (excl. btw, incl. lunch, koffie, thee, borrel). Inschrijven: via www.coproducties.nl 23

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


ISSO-najaarsoverleg 2013

Bent u er bij? Meld u nu aan. Hierbij nodigen we u uit deel te nemen aan de ISSO-najaarsbijeenkomst 2013 op donder­ dag 19 september van 13.00 tot 18.00 uur in het Scheepvaart en Transportcollege (STC) in Rotterdam.

op innovatie en duurzaamheid in een mix van kunst en techniek.

• Enkele bedrijven dingen naar de ISSO-award 2013, ereprijs in de installatiesector. Ze vertellen in een pitch van vijf minuten over een duurzaam en innovatief project waarbij gebruik is gemaakt van ISSO-kennis. De winnaar wordt

Innovatie en duurzaamheid: die twee begrippen vormen het

door de zaal gekozen.

• Uitreiking van de eerste RES-certificaten in Nederland

thema dat we op verschillende manieren over het voetlicht brengen. De ISSO- najaarsbijeenkomst wordt doorgaans

door Agentschap NL en de heer Tommel, voorzitter van

bezocht door ruim tweehonderd connecties uit de instal-

accreditatie-instelling KBI. De certificaten gaan naar enke-

latiesector: een mooi moment dus voor kennismaking of om

le instituten met opleidingen in duurzame energie.

bij te praten, bijvoorbeeld bij de lunch of de borrel.

Het ISSO-najaarsoverleg vindt plaats in het opmerkelijke grijsblauwe gebouw van Neutelings Riedijk Architecten.

Programma

Inschrijven

• Rudolf van den Bergh, directeur van bouwbedrijf ERA

Inschrijven kan via isso.nl onder Kennisbijeenkomsten. De

Contour en lid van de Raad van Toezicht van ISSO , ver-

kosten bedragen per deelnemer € 195,– (excl. btw) en € 75,–

telt zijn ervaringen en bevindingen over co-makership.

(excl. btw) voor een introducé.

Co-makership is in toenemende mate de manier van projectsamenwerking in de bouw- en installatiesector.

Graag tot ziens op donderdag 19 september in Rotterdam!

Hofman gaan met de zaal in gesprek over de competente

Het ISSO-najaarsoverleg wordt mede mogelijk gemaakt door:

• ISSO-projectcoördinatoren Jan Cromwijk en Marco

kennis van de aanwezigen in duurzame installatietechnieken. Volgens een eindrapport van het Europese programma BuildUpSkills hebben ruim 200.000 vakmensen in de bouw- en installatiesector extra scholing nodig voor de realisatie van energiezuinige gebouwen. Geldt dat ook voor uw bedrijf?

• Bijzondere smaakmaker van de middag is entertainer en ontwerper Daan Roosegaarde. Hij laat zijn visie schijnen 24


ISSO-kwaliteitscertificaat voor opleidingstraject van Kennispartners Kennispartners kunnen hun interne opleidingstraject laten toetsen door ISSO. Voldoet het traject aan een aantal voorwaarden, dan verleent ISSO een kwaliteitscertificaat. Met het kwaliteitscertifi­ caat toont een Kennispartner de kwaliteit aan van zijn opleidingstraject en daarmee van de medewerkers die via dit traject geschoold zijn.

KENNISPARTNER

ISSO toets het traject van Kennispartners op kwaliteit. Zo moet de opleiding, het lesmateriaal en het eventuele exa-

Momenteel kunnen Kennispartners naast promotie van hun bedrijf

kwaliteitscertificaat

OPLEIDINGSTRAJECT

en kennisuitwisseling kiezen voor incompanytrainingen, gezamelijke bijeenkomsten, toegang tot ISSO-digitaal en automatische toezending van alle nieuwe ISSO-publicaties.

Meer informatie over het valideren van interne opleidingstrajecten en Kennispartner worden van ISSO staat op isso.nl en is op te vragen bij Anneli van Kleven via a.vankleven@isso.nl.

men aan bepaalde voorwaarden voldoen. Ook moet in de opleiding gebruik zijn gemaakt van ISSO-uitgaven. Een

Onze Kennispartners

opleidingstraject waaraan een ISSO-kwaliteitscertificaat is

ISSO heeft inmiddels tien Kennispartners. Dit zijn bedrijven

verleend, wordt ieder jaar opnieuw beoordeeld.

die zich aan ISSO hebben verbonden door sponsoring en met kennis. De Kennispartners staan voor kwaliteit en

Uitbreiding pakket voor Kennispartners

delen graag hun kennis en ervaring met ISSO. De samen-

De mogelijkheid om de interne opleiding te laten valideren,

werking leidt tot nuttige informatie voor de uitgaven van

is een wens van (potentiële) Kennispartners. De validatie

ISSO. Hierdoor dragen Kennispartners bij aan de kwaliteits­

is een uitbreiding van het huidige Kennispartnerpakket.

verbetering in de sector.

D e z e b e d r i j v e n s ta a n v o o r k wa l i t e i t

25

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


De genomineerden voor de ISSO-award 2013! Vier bedrijven zijn genomineerd voor de ISSOaward 2013, de ereprijs in de installatiesector. Onze gasten op de ISSO-najaarsbijeenkomst van donderdag 19 september kiezen de uitein­ delijke winnaar.

sensor ontwikkeld waardoor legionella in (complexe) gebouwen kan worden gedetecteerd, geëlimineerd en onder controle wordt gehouden. Hierbij wordt zo weinig mogelijk energie en water verkwist. VIAC installatie adviseurs heeft samen met TransVORM

Duurzaam en innovatief, dat zijn de projectvoorwaarden

en A3 architecten een starterswoning van prefab units

voor de ISSO-award 2013. Ook moet voor het project gebruik

ontwikkeld dat is vertaald in een BIM-model. VIAC installatie

zijn gemaakt van de kennis van ISSO, kennisinstituut voor

adviseurs heeft de productie-tekeningen gemaakt.

de installatiesector. Die handschoen is opgepakt door vier bedrijven uit de installatiesector. ‘Opmerkelijk is dat de geno-

Van Delft Installatie bv heeft in samenwerking met BBA

mineerde bedrijven hecht samenwerken met andere bedrij-

Binnenmilieu en TU Eindhoven een systeem ontwikkeld

ven,’ aldus jurylid Rob van Bergen. ‘Samenwerking blijkt vaak

waarmee het binnenklimaat per werkplek kan worden gere-

de bakermat van innovatie.’

geld, dus naar de voorkeur van de individuele werknemer. Met hetzelfde vermogen wordt een hoger comfortniveau

Hydroscope heeft samen met Innosieve Diagnostics

gecreëerd.

een techniek ontwikkeld om binnen twee uur legionellabacteriën te detecteren op basis van immunofluorisentie.

Wie wordt de winnaar?

Hydroscope heeft kennis over legionella ingebracht en prak-

Uit de vier genomineerden kiest de jury drie finalisten

tijkmonsters aangeleverd voor validatie.

die hun project over het voetlicht brengen op het ISSOnajaarsoverleg. De gasten kiezen de winnaar.

Holland Watertechnology heeft in samenwerking met SME Partners en universiteiten in Italië en Duitsland een

Bent u erbij? U kunt zich aanmelden via isso.nl

Samenwerking opleiders in duurzaamheid Op dinsdag 11 juni is een samenwerkingsovereenkomst ondertekend door AcademyNL, DWA en ISSO. Al hun en onze cursussen over energetische verduurzaming van de gebouwde omgeving worden ondergebracht op een gezamenlijke website. Het partnerschap laat zich voorstaan op een deskundig en praktijkgericht cursusaanbod.

Van links naar rechts: Gert Harm ten Bolscher van DWA, Hendrik Nolles van AcademyNL en Rob van Bergen van ISSO ondertekenen een samenwerkingsovereenkomst voor het digitale portaal ‘Duurzame Opleiders’. 26


Resultaten en bevindingen over Phase Change Materials ISSO wil de markt gaan voorzien van informa­ tie en kennis op het gebied van Phase Change Materials. Maar eerst onderzoekt ISSO waar de behoefte ligt. Als aftrap is in juni een work­ shop georganiseerd. Wat zijn de bevindingen?

tariseerde de stand van zaken op een gratis workshop die

Phase Change Materials (PCM’s) bieden de mogelijkheid om

Knelpunten voor een doorbraak van PCM’s

werd bezocht door circa vijftig organisaties. PCM’s raken meerdere disciplines. Om die reden werd de workshop bezocht door uiteenlopende marktpartijen. Wat zijn hun bevindingen?

• Onbekendheid van de markt met de mogelijkheden van

thermische energie op te slaan bij een specifieke tempera-

PCM’s.

tuur. De temperatuur is gelijk aan de temperatuur waarop het materiaal smelt, stolt, verdampt of condenseert. PCM

• Het ontbreekt de markt vooralsnog aan:

zit nog in de pioniersfase en wordt daarom nog niet vaak

- een goed genormeerd en breed gedragen rekenmodel

- software om het gedrag van PCM’s in ontwerpen te

ISSO wil meer bekendheid geven aan PCM’s in de vorm van

- rekenregels ten aanzien van Total Cost of Ownership

ontwerprichtlijnen, zodat de techniek breder in de markt kan

- kennis hoe PCM’s geïntegreerd kunnen worden in ont-

ten aanzien van simulatie van PCM’s in een ontwerp

gebruikt.

Kennisproducten over PCM’s

onderzoeken/voorspellen

worden gezet. Met PCM’s kunnen installaties waarschijnlijk

werpen en kennis hoe deze materialen in de realisatie-

kleiner worden uitgevoerd. Daardoor vragen de installaties

fase aangebracht moeten worden

minder materiaal en zijn daardoor duurzamer.

- een eenduidig meetprotocol om de prestaties van PCM’s te meten

Huidige stand van zaken

Hoe staat de markt tegenover PCM’s en wat zijn mogelijke

- opleidingen die PCM’s integreren in ontwerp en uitvoering.

knelpunten om PCM’s in de sector te integreren? ISSO inven-

Actiepunten a Het maken van integrale ontwerprichtlijnen voor het gebruik van PCM’s in de gebouwde omgeving. b Het opzetten van rekenregels ten aanzien van werking, validatie en economische haalbaarheid (TCO). Onder de noemer ‘Duurzame Opleiders’ bieden de drie

c Het aangeven van een juridisch kader over scheiding van

gerenommeerde instituten een complementair cursus-

verantwoordelijkheden.

portfolio aan. Hiermee wordt u goed geïnformeerd over

d Het opstellen van een meetprotocol en een opleverproto-

de cursussen van de drie instituten. Het gezamenlijke

col.

aanbod maakt het voor u eenvoudig een keuze te bepalen.

e Het maken en integreren van software voor dynamische

Direct is duidelijk waar, wanneer en bij welk instituut een

modellering.

bepaalde cursus te volgen is.

f Het opzetten van kennisoverdracht in de vorm van cursus-

Opleiders in duurzame energie

De workshop is financieel mogelijk gemaakt door OTIB en PIT.

sen en opleidingen. De ‘Duurzame opleiders’ richten momenteel een site in met het totale aanbod. Het gaat om circa vijfenzeventig

Oproep

cursussen met thema’s als ventilatie, duurzame utiliteits-

ISSO zoekt contact met verschillende kennisinstituten, bran-

bouw, zonne-energie, warmtepompen en energiezuinige,

cheorganisaties, fabrikanten en andere marktpartijen die

passieve woningbouw. De cursussen zijn gericht op diver-

actief willen bijdragen aan kennisopbouw over PCM’s. In het

se beroepsgroepen in de bouwkolom. Zo zijn er cursussen

projectplan wordt rekening gehouden met de geïnventari-

voor zowel adviseurs en managers als ontwikkelaars en

seerde knelpunten en actiepunten uit de workshop. Doet

installateurs. De site duurzameopleiders.nl wordt gelan-

u mee? Voor nadere informatie nodigen wij u uit contact

ceerd op dinsdag 24

op te nemen met projectcoördinator Arjan Schrauwen via

september tijdens het

a.schrauwen@isso.nl of 06 518 731 29.

PassiefBouwen Event 2013 in Den Bosch.

27

ISSO-INFO 51 Augustus 2013


Elektrotechniek 30 september - 4 oktober Jaarbeurs Utrecht

GRATIS KENNIS BIJ ISSO EN KBI

3542 AW

UTRECHT

P. O . B O X : 4 0 2 6 0

U vindt ons in hal 9, standnummer D009 3 5 0 4 A BGratis U T R E C H T aanmelden NL T + 3 1 ( 0 ) 3 0kan 241 23 13 E INFO@BREDERODE.NL via www.isso.nl

Colofon ISSO Info is een uitgave van

ISSO, het kennisinstituut van de installatie­

Vormgeving: Stijlmeesters

ISSO

sector, houdt zich bezig met het identificeren

Kruisplein 25

van kennisvragen binnen de installatiesector,

Redactie: Anneli van Kleven-Pijpers en Therese

3014 DB Rotterdam

het ontsluiten en toegankelijk maken van

van Warmerdam

Postbus 577, 3000 AN Rotterdam

deze kennis in de vorm van praktische ISSO-

De uitgever kan niet aansprakelijk worden

Tel. 010 - 206 59 69

publicaties en het bevorderen van het

gesteld voor persoonlijke of materiĂŤle schade,

Fax 010 - 213 03 84

gebruik van ISSO publicaties als norm-

veroorzaakt door onjuistheden in de redactio-

info@isso.nl, www.isso.nl

stellende richtlijnen.

nele kolommen. 28


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.