nummer
INFO| ONLINE
1
APRIL 2018
Wij zijn er voor vakmensen die zorgen voor gezonde, veilige en duurzame gebouwen
Op weg naar een integraal kennisinstituut
INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO ••• INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO
Kennis voor alle partijen in bouw en installatietechniek ISSO heeft de ambitie om de versnippering als het gaat om kennis in de bouwkolom proactief terug te brengen. Daarvoor zetten wij in op een structurele samenwerking met verschillende partijen uit de bouwsector. Uiteindelijk zal de ISSO-KennisBank fungeren als de kennisbibliotheek voor de bouw en installatiesector.
Ons streven is dat u begin 2019 alle bouw- en installatie kennis via de ISSO-KennisBank kunt raadplegen. Om u over de integratie tussen de portfolio’s van ISSO en SBR te informeren, sturen wij u de komende periode deze speciale uitgave van ISSO Info Online. Als u vragen hebt, kunt u altijd met ons bellen of mailen.
Goede voortgang bij integratie SBR-producten binnen ISSO
“Onze profiel als integraal kennisinstituut wordt met de dag sterker” Sinds 1 januari 2018 zijn alle formaliteiten afgerond. Door de toevoeging van de kennisproducten van het voormalige SBR aan het portfolio van ISSO is er nu een volwaardig Kennisinstituut bouw- en installatietechniek ontstaan. De integratie van de beide portfolio’s ligt op stoom en elke maand zijn er nieuwe stappen te zien in dat proces. Rob van Bergen, algemeen directeur van ISSO, vertelt over de activiteiten die zijn afgerond en die nog op stapel staan. “Nadat we de producten van SBR hebben overgenomen, was het zaak om zo snel mogelijk inzicht te hebben in het huidige klantenbestand. Ook wilden we de administratie, communicatie en marketing op
VERDER:
ISSO Info | online - APRIL 2018
Betere bouwfysica met de publicatie Luchtdicht bouwen 2
4
Nieuw praktijkboek is opvolger van SBRCURnet Praktijkboek Bouwfysica
4
Nieuwe leidraad voor energiezuinig ontwerpen civiele kunstwerken
5
Handboek Bouwen met kalkhennep ondersteunt biobased bouwen
5
Waar en wanneer wilt u onze kennis tegenkomen?
6
ISSO Info|online - APRIL 2018
een goede manier binnen onze organisatie integreren. Daar lag de afgelopen maanden de focus. Niets is zo vervelend als de klanten die bij SBR hun producten afnamen, ineens geen aanspreekpunt of geen goede afhandeling van hun bestellingen ervaren. Dat wilden we voorkomen. Natuurlijk hopen we dat we dit onder controle hebben, maar mocht het alsnog niet helemaal goed gaan, laat het ons weten. Dan kunnen we daarop reageren en procedures aanpassen.” Integratie van kennisportefeuilles “De volgende stap, één waar we nu aan toe komen, is de integratie van de kennisportefeuilles en de kennis banken. De producten van SBR zitten, net als de ISSOproducten in een kennisbank, maar wel op een ander Lees verder op pagina 3
Klankbordgroepen helpen bij doorontwikkeling van SBR-Referentiedetails De SBR-referentiedetails vormen al vele jaren het hart van de bouwkundige kennis. De bouwwereld gebruikt de SBR-referentiedetails veelvuldig, maar om ze toekomstbestendig te maken wil ISSO ze doorontwikkelen. Dat wil zeggen dat ze de referentiedetails een diepere dimensie wil geven, waardoor ze op termijn ook binnen bijvoorbeeld een BIM en in bestekken te gebruiken zijn. Voor die doorontwikkeling voert ISSO nu een consultatie met gebruikers en klankbordgroepen die bestaan uit diverse partijen in de bouwsector.
Lees verder op pagina 3 2
INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO ••• INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO Vervolg van pag 2
niveau. Die niveaus willen we gelijktrekken, maar dat vergt een forse inspanning. We zijn nu begonnen met het inventariseren van, allereerst, de actuele staat waarin de producten zich bevinden. Wat is up-to-date, en welke producten moeten nodig worden geactualiseerd? Als we dat inzichtelijk hebben, kunnen de werkgroepen daarmee aan de slag gaan. Een ander punt is het op elkaar afstemmen van de licentiestructuur. Uiteindelijk heeft ISSO straks maar een licentiestructuur, en dan maakt het niet uit welk type producten je wilt afnemen.”
Alle kennis uit één kennisinstituut Volgens Rob van Bergen is het belangrijk dat het voor alle relaties duidelijk wordt dat alle kennis uit één kennisinstituut afkomstig is. “We voeren nog maar één portfolio, waarvan ISSO-publicaties en SBR-referentiedetails de kern vormen. Daarnaast zijn er veel andere handboeken, gezamenlijke publicaties en ‘kleintjes’ waarvan we de benaming zoveel mogelijk gelijk willen trekken. Daarnaast zullen we met veel enthousiasme aan de slag gaan met nieuwe kennisproducten, waarbij we nog meer dan in het verleden de bouw en installatietechniek kunnen samenbrengen. We deden dat natuurlijk
Vervolg van pag 2
“Wie de SBR-referentiedetails nu gebruikt, weet dat het allemaal erg theoretisch is”, zegt Rob van Bergen. “Het is een referentie, maar de kennis past nooit 1-op-1 in een praktijksituatie. De kennis zit er namelijk vaak impliciet in, zoals wij dat noemen. En dat willen wij veel explicieter maken. Daarvoor gaan we deze kennis doorontwikkelen. Het betekent dat we onder meer willen duiden hoe je de kennis over de bouwkundige prestaties in een SBR-referentiedetail kunt herleiden. Ook gaan we bijvoorbeeld aangeven waarmee je rekening moet houden als je gaat variëren met de waarden die de referentiedetails bevatten.”
Kennis in de praktijk brengen Volgens Van Bergen zal je in de praktijk nooit tegenkomen dat partijen letterlijk de kennis uit een referentiedetail in de bouw toepassen. “Maar daar willen we wel meer naar toe, zoals ook de installatiesector veel
al, maar die mogelijkheden liggen nu nog meer voor de hand.”
Toekomst van het bouwen Om die integratie te illustreren, noemt Van Bergen een paar actuele projecten waarvan recentelijk of zeer binnenkort de eerste kennisproducten zijn verschenen of zullen verschijnen. “Een publicatie over brandveilige doorvoering raakt natuurlijk heel direct aan zowel de bouwkunde als de installatietechniek. Maar dat geldt ook voor een publicatie over PCM’s. Want is dat nu een bouwproduct of een installatiesysteem? Je moet PCM’s aan de bouwkundige constructie bevestigen, maar je moet ze ook in de klimaatberekeningen meenemen. Luchtdicht bouwen is nog zo’n onderwerp. Als het aan ons ligt, zijn dit de exponenten van de weg die wij als kennisinstituut de komende jaren zullen bewandelen. Dat wordt ook gewaardeerd, als ik de geluiden uit de markt zo beluister. In de afgelopen maanden heb ik eigenlijk alleen maar bijval gekregen van zowel de bouwals de installatiesector, voor de wijze waarop wij aan een integraal kennisportfolio bouwen. Alleen willen wij dit erg zorgvuldig doen, en dat kost wel wat tijd.” houvast heeft aan de kennis in de ISSO-publicaties als zij installaties ontwerpen en realiseren. Daarom voeren we nu consultaties met klankbordgroepen. Het meest recent hebben we hiervoor met een groep architecten aan tafel gezeten. Maar eerder dit jaar ook al met aannemers en in de komende periode gaan we met houtskelet- en staalbouwers, maar bijvoorbeeld ook met softwaremakers in gesprek. Uiteindelijk willen we een breed gedragen plan opstellen om die doorontwikkeling te laten slagen.”
Van statisch naar dynamisch ISSO ziet grote mogelijkheden als de SBR -referentiedetails straks digitaal veel meer en uitgebreidere informatie bevatten. “Als we digitale informatie toevoegen, dan zijn deze kennisproducten straks erg goed te gebruiken in een BIM. Nu is een referentiedetail een vrij statisch plaatje, maar dat moet echt een dynamisch kennisproduct worden. Iets wat je niet alleen in het ontwerpproces gebruikt, maar juist ook bij de uitvoering, en natuurlijk na de oplevering bij de inspectie en het onderhoud. Het wordt kennis die in de hele levensduur van een gebouw met je mee gaat en inhoudelijke informatie biedt.”
Haalbaarheidsstudie uitvoeren Omdat er ruim 1400 SBR-referentiedetails bestaan, is het zaak om eerst goed te onderzoeken wat de mogelijkheden, maar vooral ook wat de behoeften zijn. In dat proces zit ISSO nu. Met alle input die het kennisinstituut verzamelt, wordt straks eerst een ‘proof of concept’ gemaakt. Om deze haalbaarheidsstudie uit te voeren is een subsidie aangevraagd bij de TKI Urban Energy. “Wij zijn ervan overtuigd dat de impact van deze verrijkte SBR-referentiedetails erg groot is en dat ze een forse bijdrage kunnen leveren aan de verduurzaming van onze gebouwde omgeving.” ISSO Info|online - APRIL 2018
3
INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO ••• INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO
Betere bouwfysica met de publicatie Luchtdicht bouwen 2 verwerker van een specifiek product of systeem en is beschikbaar in gedrukte versie of als digitale versie via www.sbrcurnet.nl.
Luchtdicht bouwen 2 Metalen gevel- en daksystemen Het vakgebied ‘luchtdicht bouwen’ speelt een belangrijke rol bij het comfort van een gebouw, de energiezuinigheid én het voorkomen van bouwfysische problemen, maar is voor de bouwpraktijk nog steeds ongrijpbaar. In de praktijk blijkt dat bij de utiliteitsbouw – en dan met name wanneer er sprake is van metalen dak- en wandsystemen – er weinig kennis is op het gebied van luchtdicht bouwen. Toch komen ook juist bij deze projecten de eisen aan de luchtdichtheid steeds hoger te liggen.
Luchtdicht bouwen 2
ISSO heeft zeer recent de vernieuwde publicatie Luchtdicht bouwen 2 uitgebracht. In deze publicatie informeert het kennisinstituut de lezer over de werkwijze, het materiaalgebruik en de eisen die gelden bij het werken volgens het principe van luchtdicht bouwen. Met de publicatie hoopt ISSO de kennis over het onderwerp op een uniform niveau te brengen zodat partijen binnen de bouwsector een robuuste kwaliteit afleveren bij het luchtdicht bouwen.
De publicatie Luchtdicht bouwen 2 gaat daarom aan de hand van dit vakgebied dieper in op metalen gevel- en daksystemen, waar conform het Bouwbesluit eisen worden gesteld aan het beperken van de luchtdoorlatendheid (Bouwbesluit 2012, artikel 5.4). Tevens richt de publicatie zich op utiliteitsgebouwen waar vanuit de functie van het gebouw (private) eisen worden gesteld aan de luchtdichtheid. Een voorbeeld hiervan is een geconditioneerde opslaghal.
De kennis en vaardigheden rondom luchtdicht bouwen spelen bij het realiseren van een hoog comfort, energie zuinigheid en het voorkomen van bouwfysische problemen een cruciale rol. In de praktijk blijkt de kennis over deze manier van bouwen nog lang niet overal in voldoende mate aanwezig. De publicatie Luchtdicht bouwen 2 moet hierin verandering brengen.
Luchtdicht bouwen 2
Metalen gevel- en daksystemen
De publicatie gaat – naast de behandeling van het theoretisch kader, de wet- en regelgeving en de luchtdichtingsmaterialen – in op zowel ontwerp- als uitvoeringsaspecten. Binnen de metalen gevels hebben sandwichpanelen het grootste marktaandeel, gevolgd door metalen binnendozen (zogenaamde opbouwsystemen). Aan deze twee typen metalen gevels besteedt deze publicatie dan ook de meeste aandacht. Tevens wordt een aantal aansluitingen van vliesgevels op een metalen gevel behandeld. Luchtdicht bouwen 2 biedt hiermee inzicht in de achtergronden van luchtdicht bouwen specifiek voor metalen gevel- en daksystemen. De publicatie geeft aanwijzingen en instructies voor zowel de adviseur, ontwerper, bouwer als verwerker van een specifiek product of systeem. ISBN
978 90 5367 648 6
Online en geprint De uitgave Luchtdicht bouwen 2 is bedoeld om inzicht te geven in de achtergronden van luchtdicht bouwen, specifiek bij gebouwen met metalen gevel- en daksystemen. De publicatie geeft aanwijzingen en instructies voor zowel de adviseur, ontwerper, bouwer als COVER_Luchtdichtbouwen_staal_RUG5.53_nieuw.indd 1
4-10-2017 13:11:02
Nieuw praktijkboek is opvolger van SBRCURnet Praktijkboek Bouwfysica Dit kwartaal verschijnt een volledig vernieuwde versie van het voormalige SBRCURnet Praktijkboek Bouwfysica. Het nieuwe handboek gaat verder onder de naam Praktijkboek Bouwfysica en Bouwtechniek. Het naslagwerk dient als praktisch hulpmiddel voor ontwerpers en uitvoerende partijen in de bouw. Aan de hand van de gerichte kennis in het naslagwerk kunnen vakmensen bouwkundige scheidingsconstructies realiseren die aan de vereiste bouwfysische prestaties van het Bouwbesluit voldoen. Het Praktijkboek Bouwfysica en Bouwtechniek is de opvolger van SBRCURnet Praktijkboek Bouwfysica, dat al bijna 10 jaar wordt uitgegeven. “Een van de belangrijkste ontwikkelingen in die periode is dat we steeds vaker de prestaties die we in het ontwerp bedenken of berekenen in de uitvoering moeten kunnen garanderen”, zegt Aldo de Jong. De Jong is namens SBRCURnet een van de initiatiefnemers van het nieuwe handboekgeweest. ISSO Info|online - APRIL 2018
Praktische insteek Het Praktijkboek heeft een praktische insteek doordat de informatie zeer gestructureerd is opgezet. De kennis in het naslagwerk gaat uit van een specifiek bouwdeel, zodat de lezer kan zoeken op gevel, dak, vloer of casco. Vervolgens is per bouwdeel te zien welke eisen en richtlijnen er zijn ten opzichte van grootheden als warmte, vocht, lucht, geluid en brand. Per onderdeel is dus alle informatie te vinden die uitvoerders in de bouw nodig hebben.
Tips voor kwaliteitsborging Doordat opdrachtgevers en toezichthouders binnen de bouwsector steeds vaker vragen naar aantoonbare bouwprestaties staan er in de publicatie naast de eisen uit het Bouwbesluit ook tips voor de kwaliteitswaarborging. De prestaties die in het boek worden behandeld, worden heel concreet vertaald naar maatregelen en aandachtspunten. De ontwerper geeft aan welke uitgangspunten hij hanteert, waarna het voor de uitvoerende partij meteen zichtbaar wordt wat de praktische gevolgen zijn als hij die onderdelen realiseert. 4
INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO ••• INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO
Nieuwe leidraad voor energiezuinig ontwerpen civiele kunstwerken In januari is de volledig nieuwe publicatie over energiezuinige installaties voor civiele kunstwerken verschenen. De publicatie beschrijft de installaties voor bruggen, tunnels, sluizen, viaducten en verkeerskundige draagconstructies en wordt de nieuwe standaard voor de bouw- en infrasector. De nieuwe publicatie met de titel ‘Energiezuinige installaties van civiele kunstwerken’ vervangt de CURLeidraad 98-8 die sinds 1999 van kracht is als ontwerprichtlijn voor civiele kunstwerken. Sinds de invoering van deze huidige ontwerprichtlijn zijn nieuwe werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties voor civiele kunstwerken ontwikkeld en zijn bestaande civiele kunstwerken verbeterd.
Energiebesparende factoren Naast de technische ontwikkelingen op het vlak van W- en E-installaties is in de afgelopen 19 jaar ook meer focus gekomen op de effecten van installaties op het milieu. De nieuwe leidraad wil daarom, met hulp van
procesmatige en technische invloedsfactoren, het energieverbruik bij civiele kunstwerken te verlagen.
Drie levensfases De update van de ontwerprichtlijn voor civiele kunstwerken maakt onderscheid tussen drie onderdelen binnen de levenscyclus van de civiele kunstwerken. Deze drie situaties zijn: Nieuwbouw en uitbreiding van civiele kunstwerken. Gepland onderhoud. Vroegtijdige vervanging gericht op energie- en/of kostenbesparing.
• • •
Projectpartners Rijkswaterstaat draagt als hoofdopdrachtgever voor het vernieuwen van de geactualiseerde leidraad financieel bij aan de update. Daarnaast levert ook ISSO een deel van de benodigde financiën voor de geüpdatete richtlijn. Andere betrokken projectpartners zijn onder andere de Provincie Zuid-Holland, BAM Civiel, Arcadis en adviesbureau Alliantis. De ISSO/SBR-publicatie is beschikbaar via kennisbank.isso.nl
Handboek Bouwen met kalkhennep ondersteunt biobased bouwen ken. Toch vereist het bouwen en verwerken van kalkhennep specifieke methodes en regels. Juist omdat het belangrijk is die specifieke onderliggende bouwconcep
Bouwen met kalkhennep
Er is in Nederland nog een wereld te winnen in het gebruiken van duurzame bouwmaterialen. In de mondiale klimaatafspraken hebben we ons als doel gesteld om in 2050 CO2 neutraal te zijn. Echter het bouwproces en de delving en productie van bouwmaterialen waarvan een gebouw gemaakt wordt gebruiken ook energie. Het gebruiken van duurzame biobased materialen kan hierin verandering brengen. Kalkhennep is zo’n materiaal.
Handboek Bouwen met kalkhennep gaat in op de benodigde grondstoffen en de herkomst van kalkhennep waarbij wordt aangetoond dat het materiaal CO2 opneemt in plaats van produceert. Na de gebruiksfase is het materiaal volledig biologisch afbreekbaar. Andere belangrijke eigenschappen van kalkhennep die in dit handboek aan de orde komen zijn onder meer de positieve invloed op het binnenklimaat en de specifieke vochtregulerende kwaliteiten. Hierdoor is het materiaal ook in renovatieprojecten een goed alternatief.
De uitgave Handboek Bouwen met kalkhennep biedt inzicht in de wijze waarop ontwerpers, planners en bouwers het materiaal kunnen toepassen. Daarnaast bevat de publicatie een reeks referentieprojecten met verschillende toepassingen van het duurzame bouwmateriaal, zodat zichtbaar is welke toepassingsmogelijkheden er zijn.
Lees verder op pagina 6
Handboek Bouwen met kalkhennep
De bouw heeft de laatste jaren steeds meer aandacht voor de effecten van bouwactiviteiten op het milieu. Een innovatieve manier om met milieuvriendelijk materiaal te bouwen is het gebruik van kalkhennep. Dit duurzame biobased materiaal neemt CO2 op voor en tijdens het gebruik en is volledig biologisch afbreekbaar. Om partijen binnen de bouwsector te ondersteunen bij duurzame bouwconcepten brengt ISSO een publicatie uit met informatie over bouwwerkzaamheden met kalkhennep.
Handboek Bouwen met kalkhennep
BOUWCOMPACT
Reden te meer om dit materiaal vaker te gaan gebruiken. Dit handboek biedt daarom inzicht in de wijze waarop het materiaal toegepast kan worden, voor ontwerpers, planners en bouwers. Een reeks referentieprojecten van diverse toepassingen laat zien wat er al mogelijk is. Handboek Bouwen met Kalkhennep biedt de nodige inspiratie waarmee bouwend Nederland gemakkelijker met dit bijzondere materiaal aan de slag kan om duurzaam bouwen te stimuleren.
ISBN
978 90 5367 660 8
Informatie onderliggende concepten Het kan verleidelijk zijn om het bouwen met kalkhennep naar eigen inzicht in de praktijk te brengen. De techniek is namelijk al langer bekend, het materiaal is laagdrempelig toe te passen en lijkt op bestaande bouwtechnieISSO Info|online - APRIL 2018
5
INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO ••• INTEGRATIE VAN PRODUCT- EN KENNISPORTFOLIO Vervolg van pag 5
ten, de materiaaleigenschappen en achtergrond van bouwen met kalkhennep te kennen, deelt ISSO deze informatie in Handboek Bouwen met Kalkhennep.
Online en geprint beschikbaar Bouwen met kalkhennep past naadloos in het bouw thema ‘De toekomst van het bouwen’. De publicatie Handboek Bouwen met kalkhennep is als losstaande publicatie beschikbaar en legt de nadruk op de toegevoegde waarde van het gebruik van het duurzame bouwmateriaal in de bouw. Het is mogelijk om de publicatie Handboek Bouwen met Kalkhennep als gedrukte en gebundelde uitgave te bestellen, maar het handboek is ook aan te schaffen als digitale versie via www.sbrcurnet.nl/publicaties.
Waar en wanneer wilt u onze kennis tegenkomen? Sinds de overname van de SBR-kennisproducten is ISSO hard bezig met de het ontwikkelen maar vooral integreren van alle kennis. Daarbij zijn twee aspecten
ISSO - KENNISPARTNERS PLATFORM VOOR SAMENWERKING
heel belangrijk: De toepasbaarheid van de kennis en het actueel houden van de kennis. Omdat wij deze activiteiten voor u doen, kunt u ons daarbij helpen! Nu steeds meer van onze vakgerichte hulpmiddelen digitaal worden, willen we ook dat kennis digitaal beschikbaar is. Met de ISSO-KennisBank werken wij hier hard aan. Maar in het dagelijks werk gebruiken installateurs, aannemers, adviseurs, en andere professionals in de bouw nog vele andere digitale hulpmiddelen. Het zou daarom handig zijn wanneer u ook op die momenten, in die desbetreffende, andere tools, de gedigitaliseerde kennis van ISSO kunnen raadplegen. En dat kan!
Kennis beschikbaar voor derden ISSO stelt haar digitale kennisproducten namelijk ook beschikbaar aan derden, zodat zij deze in hun hulpmiddelen kunnen toepassen. Heeft u een website, een app, een database of een andere tool waarin een koppeling met de digitale vakkennis van ISSO erg behulpzaam zou zijn, laat het ons weten. Het kan een tool van een andere toeleverancier zijn, die u vaak gebruikt. Maar het kan ook een systeem of instrument zijn dat u zelf hebt ontwikkeld en dat u aan de bouw of installatiewereld aanbiedt of wilt aanbieden. ISSO gaat graag in gesprek met alle partijen die kunnen helpen om de professional zoveel mogelijk gedigitaliseerde kennis ter beschikking te stellen. Neem voor tips of meer informatie contact op met Anneli van Kleven, a.vankleven@isso.nl.
MEER INFORMATIE OP W W W.ISSO.NL ISSO Info|online - APRIL 2018
6