ISSO-kleintje binnenklimaat

ISSO

Kennisinstituut voor de Installatiesector

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl

ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.

De in ISSO deelnemende organisaties zijn: NLingenieurs: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatie­branche en de technische detailhandel De herziene versie van het ISSO-kleintje Binnenklimaat is opgesteld door ir.

A.M. van Weele, projectcoördinator bij ISSO. Duolezers zijn ing. M.C. Hofman en ir. R.D. van Bergen, ISSO. Dit kleintje is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van: Opleidings- en ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens.

Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico.

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO.

Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www. isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO, Postbus 577, 3000 AN Rotterdam, e-mail: isso@isso.nl © Stichting ISSO – Rotterdam, maart 2015

ISSO voorziet de installatiesector van de benodigde kennis voor de dagelijkse installatiepraktijk. Op basis van de geïdentificeerde kennisvraag worden goed toegankelijke ISSO-publicaties ontwikkeld. Ondersteunende instructiebijeenkomsten, digitale producten en overige diensten helpen de sector om deze kennis in de praktijk toe te passen. Samengevat staat ISSO voor: vaststelling van de kennisvraag, kennisontwikkeling en kennisoverdracht.

De werkvelden van ISSO zijn: Luchtbehandeling/koeltechniek Verwarming Algemene techniek Water & Gas/Sanitair Elektro & ICT Energie & Milieu

Overzicht van de ISSO-kleintjes: Kleintje Binnenklimaat (2015) Kleintje U- en Rc Waarden (2014) Kleintje Riolering (2014) Kleintje Zonne-energie (2013) Kleintje Vloerverwarming (2013) Kleintje Water (2012) Kleintje Legionellapreventie (2012) Kleintje Meetmethoden Verlichting (2012) Kleintje Ventilatie (2012) Kleintje Koellast (2010) Kleintje Meetmethoden Elektrotechniek (2009) Kleintje Stooklijnoptimalisatie (2009) Kleintje Warmteverlies voor Woningen (2005) Kleintje Inregelen (2004)

Voor meer informatie over ISSO-publicaties en andere diensten kunt u de webiste www.isso.nl raadplegen.

kleintje.book Page 1 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

ISSO-kleintje

Binnenklimaat

ISBN: 978-90-5044-266-4

kleintje.book Page 2 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

kleintje.book Page 3 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

INHOUDSOPGAVE Samenvatting Afkortingen Symbolenlijst Begrippenlijst

5 7 9 11

1

Achtergronden binnenklimaat 1.1 Algemeen 1.2 Thermisch binnenklimaat 1.3 Binnenluchtkwaliteit 1.4 Geluid 1.5 Gezondheidseffecten en prestaties 1.6 Kwaliteitsklassen 1.7 Wettelijke eisen

17 17 19 20 22 23 26 30

2

Opstellen PvE voor binnenklimaat 2.1 Introductie 2.2 Ambitie bepalen 2.3 Teksten voor een programma van eisen 2.3.1 Thermisch comfort 2.3.2 Luchtkwaliteit 2.3.3 Overige PvE-teksten

33 33 35 38 39 47 50

3

Prestatie-eisen binnenklimaat 3.1 PMV-model van Fanger 3.2 Algemene thermische behaaglijkheid 3.3 Binnentemperaturen in de winterperiode 3.3.1 Verblijfsruimten 3.3.2 Overige ruimten 3.4 Binnentemperaturen in de zomerperiode 3.4.1 Verblijfsruimten 3.4.2 Overige ruimten 3.5 Temperatuuroverschrijdingen (TO) en gewogen temperatuuroverschrijding (GTO) 3.6 Thermische behaaglijkheid volgens de ATG-methode 3.6.1 Inleiding 3.6.2 Bepaling gebouwtype Alpha vs. Bèta 3.6.3 Gewogen gemiddelde buitentemperatuur 3.6.4 Algemene thermische behaaglijkheid 3.6.5 Gebouwprestatieclassificatie 3.6.6 Afwijkend metabolisme en/of afwijkende kledingisolatie 3.7 Temperatuurfluctuaties 3.8 Tocht 3.9 Vloertemperatuur 3.10 Stralingsasymmetrie 3.11 Verticale temperatuurgradiÍnt

53 54 61 62 62 64 65 65 67

ISSO-kleintje

3

68 70 70 71 73 74 78 79 80 81 84 85 87

Binnenklimaat

kleintje.book Page 4 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

3.12 Verse luchttoevoer 3.12.1 Op basis van belasting 3.12.2 Op basis van personen 3.12.3 Per ruimtetype 3.13 Luchtvochtigheid 3.14 Filtering binnenlucht 3.15 Installatiegeluid 3.16 Binnenmilieuprofiel woningen

88 88 90 92 95 96 99 100

4

Commissioning

105

5

Klachtenbehandeling 5.1 Klachtenaanpak algemeen 5.2 Aandachtspunten bij oplossen van enkele specifieke klachten 5.2.1 Klachten over tocht 5.2.2 Klachten over luchtkwaliteit 5.2.3 Klachten over droge lucht 5.2.4 Individuele klachten

109 109 115 115 115 116 116

6

Meting klimaatparameters 6.1 Luchttemperatuur 6.1.1 Vloeistofglasthermometer 6.1.2 Elektrische weerstandsthermometer 6.1.3 Thermo-elektrische thermometer 6.2 Oppervlaktetemperatuur 6.2.1 Contactthermometer 6.2.2 Infraroodthermometer 6.2.3 Warmtebeeldcamera 6.3 Stralingstemperatuur 6.3.1 Zwarteboltemperatuur 6.3.2 Tweebollenstralingsmeter 6.4 Luchtsnelheden 6.4.1 Vleugelradanemometer 6.4.2 Elektrische vleugelradanemometer 6.4.3 Hittedraadanemometer 6.4.4 Thermische anemometer 6.4.5 Pitotbuis 6.5 Luchtvochtigheid 6.5.1 Psychrometer 6.5.2 Capacitieve hygrometer 6.6 Geluidssterkten 6.7 CO2-concentratie 6.8 Luchtvolumestromen 6.9 Behaaglijkheidsmeters 6.10 Fijnstofmeters/deeltjestellers Literatuurlijst

119 120 120 121 122 123 123 123 124 125 125 126 127 129 130 130 131 131 133 133 134 135 136 138 141 142 145

Index

149

ISSO-kleintje

4

Binnenklimaat

kleintje.book Page 5 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

SAMENVATTING De 'core-business' van u als installatieadviseur of installateur is het ontwerpen en in stand houden van een goed binnenklimaat.

Bij het binnenklimaat gaat het hoofdzakelijk om temperatuur en luchtkwaliteit. Bij binnenmilieu gaat het naast thermische aspecten en luchtkwaliteit ook om verlichting, akoestiek, beleving etc. Dit ISSO-kleintje gaat hoofdzakelijk over het binnenklimaat. Zijn de installaties goed gedimensioneerd en adequaat onderhouden, zijn voldoende verse luchttoevoer en de juiste temperatuur gegarandeerd, wordt tocht voorkomen en zijn de eindgebruikers tevreden, dan heeft u uw werk goed gedaan.

Of u nu bezig bent met het ontwerp van een nieuwe klimaatinstallatie, het opstellen van een prestatieonderhoudscontract of het (laten) uitvoeren van binnenklimaatmetingen, als installateur of adviseur heeft u er baat bij om te begrijpen hoe installaties en bouwkundige kenmerken de behaaglijkheid en de gezondheid van gebouwgebruikers beïnvloeden. Dan weet u namelijk ook welke (prestatie-)eisen men moet stellen om een comfortabele woon/werk/leerplek te garanderen.

In dit Kleintje Binnenklimaat vindt u antwoord op vragen als:  Hoe bepaal je welk kwaliteitsniveau (binnenklimaateisen) er in een specifiek geval nodig is?  Wat is de juiste ontwerptemperatuur voor een kantoor/ school/verpleeghuis etc.?  Wat is een aanvaardbare binnentemperatuur in bijvoorbeeld een woning bij extreem weer?  Waardoor worden drogeluchtklachten veroorzaakt?  Vanaf welk geluidniveau (installatiegeluid) ervaart men geluidhinder?  Wat zijn de belangrijkste parameters om te meten bij een opleveringscontrole (commissioning)?

Deze publicatie is bewust als een ISSO-kleintje uitgegeven zodat deze gemakkelijk kan worden meegenomen. Alles wat u moet weten over het binnenklimaat wordt in compacte vorm gepresenteerd.

De nadruk ligt hierbij op het kunnen vaststellen van de prestatie-

ISSO-kleintje

5

Binnenklimaat

kleintje.book Page 6 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

eisen voor het binnenklimaat. Tevens komt de relatie tussen binnenklimaat en gebruikerservaringen aan de orde.

Voor meer aanvullende informatie over de technische (ontwerp) aspecten verwijzen we u naar andere ISSO-publicaties, b.v. ISSOpublicatie 74 [2], ISSO-publicatie 61[45] , ISSO-publicatie 27[44] en ISSO-publicatie 89 [47].

Legionellaveiligheid wordt in dit ISSO-kleintje beperkt behandeld. Strikt genomen geschiedt legionellabesmetting door inademing van met de legionellabacterie besmette aerosolen en zou dus thuishoren in een publicatie over binnenklimaat.

Besmettingsgevaar kan beperkt worden door eisen te stellen aan de kwaliteit van het tapwatersysteem (warm en koud) en de te hanteren temperatuurinstellingen. Daarom is dit hier grotendeels buiten beschouwing gelaten en volstaan we met een verwijzing naar ISSO-publicatie 55.1 [3].

Deze publicatie richt zich met name op het binnenklimaat zoals we dat vinden in kantoren, ziekenhuizen, scholen e.d.

Binnenklimaat in bijvoorbeeld de (proces)industrie blijft buiten beschouwing. Extreme klimaat- en binnenluchtomstandigheden (hitte- en koudebelasting en blootstelling aan extreem hoge doses chemische agentia zoals deze voorkomen bij het buiten werken en/of in de industrie) vallen buiten het kader van dit ISSO-kleintje.

Leeswijzer Dit Kleintje Binnenklimaat is te gebruiken via twee verschillende ingangen: ď Ž Gebruik van de inhoudsopgave; ď Ž Gebruik van de trefwoordenlijst.

Aan het begin van de verschillende hoofdstukken is een schema opgenomen waarin weergegeven is welke de verschillende in dat hoofdstuk behandelde onderwerpen zijn en in welke paragraaf die onderwerpen te vinden zijn.

ISSO-kleintje

6

Binnenklimaat

kleintje.book Page 7 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

AFKORTINGEN

ARBO Arbeidsomstandigheden.

ATG

Adaptieve temperatuurgrenswaarden.

DR

Draught Rate.

EPA

Efficient Particulate Air Filter.

GTO

Gewogen temperatuuroverschrijding.

HEPA High Efficient Particulate Air Filter.

MAC

Maximaal aanvaardbare concentratie.

PD

Percentage Dissatisfied (= percentage klagenden).

PMV

Predicted Mean Vote (= voorspelde gemiddelde waardering).

PPD

Predicted Percentage of Dissatisfied (= voorspelde percentage ontevredenen).

RMOT Running Mean Outdoor Temperature.

TO

Temperatuuroverschrijding.

VPK

Ventilatieprestatiekeuring.

VV

Ventilatievoud.

ISSO-kleintje

7

Binnenklimaat

kleintje.book Page 8 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

ISSO-kleintje

8

Binnenklimaat

kleintje.book Page 9 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

SYMBOLENLIJST

f

aantal temperatuurwisselingen

[h-1]

g

zontoetredingsfactor

[-]

Icl

warmteweerstand van de kleding

[m2·K/W]

Icl,a

additionele kledingisolatie

[clo]

Laeq

geluiddrukniveau

[dB]

M

activiteitenniveau

[met]

PMV

voorspelde gemiddelde waardering van het [-] binnenklimaat

pd

dynamische druk

[Pa]

PD

percentage ontevredenen

[%]

PG

percentage glas in de gevel

[%]

PPD

voorspelde percentage ontevredenen

[-]

Tu

relatieve turbulentie-intensiteit

[%]

va

gemiddelde luchtsnelheid

[m/s]

VV

ventilatievoud

[-]

Δθ

verschil tussen maximum- en minimum (lucht)temperatuur

[K]

Δθa,v

temperatuurverschil tussen hoofd en enkels [K]

Δθi

correctiefactor

[K]

Δθpr

stralingsasymmetrie

[K]

ρ

dichtheid

[kg/m3]

σ

standaarddeviatie van de fluctuaties van de [-] luchtsnelheid

θa

luchttemperatuur

[°C]

θrm

running mean outdoor temperature

[°C]

ISSO-kleintje

9

Binnenklimaat

kleintje.book Page 10 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

θecl

gemiddelde dagtemperatuur (buitentemperatuur) (bij benadering het gemiddelde nemen van het dagmaximum en dagminimum van het dichtstbijzijnde weerstation)

[°C]

θecl-1 gemiddelde dagtemperatuur van gisteren

[°C]

θecl-2 gemiddelde dagtemperatuur van eergisteren

[°C]

θecl-3 gemiddelde dagtemperatuur van eereergisteren

[°C]

ISSO-kleintje

10

Binnenklimaat

kleintje.book Page 11 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

BEGRIPPENLIJST Acceptabele thermische omgeving Een omgeving waarin tenminste 80% van de aanwezigen het thermisch klimaat acceptabel vindt.

Actieve koeling Koeling van een ruimte door middel van gekoelde lucht, koelplafonds en dergelijke. Vergroten van het dempend effect van gebouwmassa (thermische buffering) op de binnentemperatuur, bijvoorbeeld door betonkernactivering, wordt niet beschouwd als actieve koeling.

Adaptatie Fysiologische (a), psychologische (b) of gedragsaanpassingen (c) bij gebouwgebruikers die leiden tot meer acceptatie van de thermische omgeving. a. Dit betreft aanpassingen in de fysiologische reacties van het lichaam die het gevolg zijn van thermische omgevingsfactoren, die leiden tot een geleidelijke afname van de belasting; b. Dit is een veranderde perceptie van, en reactie op, zintuiglijke informatie; c. Dit zijn alle aanpassingen die een persoon bewust of onbewust maakt om de warmtebalans van het lichaam te herstellen of in evenwicht te houden.

Alphatype Aanduiding voor een gebouw of ruimte waar adaptatie een versterkte rol speelt bij de beleving van het binnenklimaat.

Globaal gesproken gaat het hier om gebouwen met te openen ramen en veel mogelijkheden voor de gebruiker om het binnenklimaat zelf te be誰nvloeden en de kleding aan te passen aan de thermische sensatie.

ATG Met de buitentemperatuur meebewegende grenzen voor de gewenste binnentemperatuur worden ATG (adaptieve temperatuurgrenswaarden) genoemd.

ISSO-kleintje

11

Binnenklimaat

kleintje.book Page 12 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

Behaaglijkheid Zie thermische behaaglijkheid.

Bètatype Een in dit rapport gebruikte aanduiding voor een gebouw of ruimte waar adaptatie een minder grote rol speelt bij de beleving van het binnenklimaat. Globaal gesproken gaat het hier om gebouwen met een gesloten gevel en beperkte mogelijkheden voor de gebruiker om het binnenklimaat zelf te beïnvloeden of waar formele kledingvoorschriften worden nageleefd.

Clo-waarde Een eenheid die wordt gebruikt om de thermische isolatie van kledingstukken en -pakketten uit te drukken, 1 clo = 0,155 m2·K/W. Commissioning Kwaliteitsbeheersingsproces voor het realiseren, verifiëren en documenteren of de prestaties van gebouw en installaties, systemen en samenstelling van systemen aan omschreven doelstellingen en criteria voldoen. g-factor De absolute zontoetredingsfactor is gedefinieerd als de verhouding van de totaal per m2 van een raam binnenkomende zonne-energie per tijdseenheid en het totaal van de opvallende zonnestraling.

Gebouwprestatie Eigenschappen van gebouw en installatie die eenduidig zijn gedefinieerd, gevalideerd en toetsbaar; eigenschappen die leiden tot het vervullen van een functionele eis.

Gebruikstijd De tijd dat de desbetreffende ruimte c.q. het desbetreffende gebouw voor de reguliere functie gebruikt wordt.

Gemiddelde luchtsnelheid Rekenkundig gemiddelde van momentane luchtsnelheidsmeting in de leefzone, geïntegreerd over minimaal 3 minuten [m/s].

ISSO-kleintje

12

Binnenklimaat

kleintje.book Page 13 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

GTO Bij de berekening van de GTO (gewogen temperatuuroverschrijding) wordt door weging aangegeven dat een overschrijdingsuur zwaarder telt naarmate er meer ontevredenen zijn, dat wil zeggen de absolute waarde van de PMV hoger is. Voor een acceptabel binnenklimaat van kantoren wordt door de Rijksgebouwendienst een maximum GTO van 150 aangehouden.

Metabolisme Rekenwaarde gebruikt in de klimaattechnologie om de warmteafgifte van een mens te bepalen. Het metabolisme varieert met de activiteit van een persoon en wordt uitgedrukt in de eenheid [met], 1 met = 58,2 W/m2 lichaamsoppervlak.

Natteboltemperatuur Temperatuur die een nat voorwerp dat zich in een luchtstroom bevindt, krijgt ten gevolge van het verdampen van het 'aanklevende' water.

Operatieve temperatuur De uniforme temperatuur van een denkbeeldige zwarte omgeving waarin een persoon dezelfde hoeveelheid warmte zou uitwisselen door straling en convectie als in de werkelijke niet-uniforme omgeving. De operatieve temperatuur is numeriek het gemiddelde van de lucht- en de stralingstemperatuur, gewogen door de respectievelijke warmteoverdrachtscoĂŤfficiĂŤnten.

Optimale operatieve temperatuur De operatieve temperatuur die het grootst mogelijke aantal mensen tevreden stelt bij een gegeven kleding- en activiteitenniveau. Als gevolg van de semantische verschillen tussen de geprefereerde en neutrale temperaturen is de optimale operatieve temperatuur niet noodzakelijkerwijs exact dezelfde als de temperatuur waarbij thermische neutraliteit optreedt.

PMV Predicted mean vote is een thermische index afgeleid van het warmtebalansmodel voor thermische behaaglijkheid ontwikkeld door prof. Fanger (1970). De PMV voorspelt de gemiddelde thermische sensatie van een grote groep die een ISSO-kleintje

13

Binnenklimaat

kleintje.book Page 14 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

thermische omgeving ervaart gespecificeerd door gemiddelde lucht- en stralingstemperatuur, gemiddelde luchtsnelheid, vochtigheid, thermische isolatie van kleding en metabolisme.

PPD De predicted percentage of dissatisfied geeft een kwantitatieve voorspelling van het aantal thermisch ontevreden personen, dit wil zeggen personen die +2, +3, -2 of -3 stemmen.

Het binnenklimaat wordt behaaglijk genoemd indien de PMV tussen -0,5 en +0,5 ligt. Het percentage ontevredenen is dan kleiner dan 10% [9].

RMOT, running mean outdoor temperature (θrm) De running mean outdoor temperature is een gewogen gemiddelde buitentemperatuur waarbij de buitentemperatuur gedurende meerdere voorgaande dagen worden meegenomen met een weegfactor (zie verder de formule in paragraaf 2.6.3).

Setpoint Waarde waarop de thermostaat/regeling wordt ingesteld.

Spuiventilatie Voorziening met als voornaamste doel in een korte tijd grote hoeveelheden vervuilde lucht uit een ruimte af te voeren naar buiten.

Stookseizoen Periode waarin de buitentemperatuur zo laag is dat in gebouwen verwarmd moet worden. In Nederland wordt hiervoor de periode van 1 oktober tot 1 mei aangehouden.

Stralingsasymmetrie Verschil in stralingstemperatuur aan twee tegenoverliggende zijden van het lichaam.

Thermisch comfort of thermische behaaglijkheid Die gemoedstoestand die tevredenheid met de thermische omgeving uitdrukt; dit vereist een subjectieve evaluatie. De optimale thermische behaaglijkheid moet overeenkomen met stem op de thermische voorkeursschaal van 'ik wil geen verandering'.

ISSO-kleintje

14

Binnenklimaat

kleintje.book Page 15 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

Thermische neutraliteit De waarde van de thermische binnenklimaatindex (meestal de operatieve temperatuur) die overeenkomt met een maximum aantal gebouwgebruikers die 'neutraal' stemmen op de thermische sensatieschaal.

Thermische sensatie(schaal) Een bewust gevoel uitgedrukt in de categorieĂŤn: -3 koud, -2 koel, -1 beetje koel, 0 neutraal, +1 beetje warm, +2 warm, +3 heet.

Iemands optimale thermisch comfort hoeft niet noodzakelijkerwijs overeen te komen met 0 neutraal.

Verblijfsruimte Ruimte in een gebouw waarin de mensen verblijven of waarin activiteiten plaatsvinden volgens de gebruiksfunctie.

ISSO-kleintje

15

Binnenklimaat

kleintje.book Page 16 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

ISSO-kleintje

16

Binnenklimaat

kleintje.book Page 17 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

1

ACHTERGRONDEN BINNENKLIMAAT

Afbeelding 1.1 geeft een overzicht van de in dit hoofdstuk aan de orde komende onderwerpen.

Achtergronden

Paragraaf

Verschil binnenklimaat en binnenmilieu

Algemeen

1.1

Algemeen en lokaal

1.2

Verontreinigingsbronnen en veroorzakers ervan

1.3

Installatiegeluid

1.4

Invloed binnenklimaat op prestaties en ziekteverzuim

1.5

Kwaliteitsklassen

Indeling in 4 kwaliteitsklassen

1.6

Wettelijke eisen

Bouwbesluit, arbowetgeving, tabakswet

1.7

Thermisch binnenklimaat

Binnenluchtkwaliteit

Geluid

Prestaties en gezondheid

Afb. 1.1 Overzicht achtergronden bij binnenklimaat 1.1

ALGEMEEN

Bij binnenklimaat hebben we het over de thermische behaaglijkheid en de luchtkwaliteit binnen. De gemiddelde Nederlander brengt 80 tot 90% van de tijd binnen door. Thuis, op kantoor, op school, in het ziekenhuis, in de auto of de trein,

ISSO-kleintje

17

Binnenklimaat

kleintje.book Page 18 Wednesday, February 18, 2015 11:01 AM

etc.

Het is dan ook van het grootste belang dat het binnenklimaat van een dusdanige kwaliteit is dat gebouwgebruikers zich gezond en comfortabel voelen en dat ze er optimaal productief kunnen zijn.

Een goed ontworpen, juist ge誰nstalleerde en adequaat onderhouden ventilatie-, verwarmings- en/of koelsystemen is hiervoor essentieel.

Er zijn diverse factoren die de kwaliteit van het binnenklimaat in een gebouw bepalen. Afbeelding 1.2 geeft het verschil tussen binnenklimaat en binnenmilieu en geeft tevens aan welke factoren het binnenklimaat be誰nvloeden. Er is meer nodig dan alleen een goed ontworpen en goed onderhouden klimaatinstallatie.

Gebouw Schil/gevel Materialen Meubilair

Binnenmilieu Binnenklimaat + licht + geluid

Buitencondities Luchtverontreiniging Groen Buitentemperatuur Omgevingsgeluid (Zon)licht

Binnenklimaat thermisch binnenklimaat + luchtkwaliteit

Mensen & activiteiten Ventilatiegedrag Schoonmaak Beheer & Onderhoud Gebruik apparatuur

Installaties Ventilatie Verwarming Verlichting

Afb. 1.2 Factoren die de kwaliteit van het binnenklimaat be誰nvloeden

ISSO-kleintje

18

Binnenklimaat