kleintje.book Page 1 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
ISSO-kleintje
Riolering
ISBN: 978-90-5044-258-9
kleintje.book Page 2 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
kleintje.book Page 3 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
INHOUDSOPGAVE 1
Inleiding 1.1 Doel van het ISSO-kleintje 1.2 Waar gaat het over? 1.3 Toelichting aanduiding middellijnen
2
Wettelijke voorschriften 2.1 Lozen van huishoudelijk afvalwater 2.2 Lozen van hemelwater 2.3 Extra voorzieningen 2.4 Lozingsbesluiten 2.4.1 Het Activiteitenbesluit 2.4.2 Besluit lozing afvalwater huishoudens 2.4.3 Besluit lozen buiten inrichtingen 2.4.4 Zuiveringsvoorzieningen 2.5 Bouwbesluit 2.6 NEN 3215 2.7 NTR 3216 2.8 Omgevingsvergunning
9 9 9 10 10 10 11 11 11 12 12 12 13
3
Riolering algemeen 3.1 Opbouw van riolering 3.2 De gebouwriolering 3.3 De buitenriolering binnen de perceelgrens 3.4 Gemeentelijke rioolstelsel
15 15 15 17 21
4
Gebouwriolering huishoudelijk afvalwater 4.1 Voorwaarden voor de aanleg 4.1.1 Algemeen 4.1.2 Stankafsluiters 4.1.3 Toestelleiding 4.1.4 Verzamelleiding 4.1.5 Aansluitingen op een verzamelleiding 4.1.6 Aansluitingen op verzamelleiding achter voorzetwand 4.1.7 Aansluitingen liggende leidingen op standleidingen 4.1.8 Aansluitingen standleidingen op verzamelleiding, verslepingen en sprongstukken in standleidingen 4.1.9 Ontspanningsleidingen, vereveningsleidingen en omloopleidingen 4.1.10 Beluchtingsventielen 4.2 Lozingen vanuit souterrains en kelders 4.2.1 Rioolwaterpompinstallaties 4.2.2 Terugstuwbeveiligingen 4.3 Ontstoppingsmogelijkheden 4.4 Scheiding in afzonderlijke leidingsystemen
23 23 23 24 26 27 29
ISSO-kleintje
3
7 7 7 8
33 35
38 42 47 48 49 51 53 53 Riolering
kleintje.book Page 4 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
4.5 4.6 4.7
Leidingbeloop Dichtheid van leidingsystemen Dimensionering van leidingen
54 58 58
5
Gebouwriolering hemelwater 5.1 Hemelwaterafvoersystemen (hwa-systeem) 5.2 Dakafvoeren 5.3 Dakgoten 5.4 Voorwaarden aanleg hwa-leidingen 5.4.1 Algemeen 5.4.2 Stankafsluiters 5.4.3 Ontlastputten 5.5 Ontstoppingsmogelijkheden 5.6 Splitsen in afzonderlijke leidingsystemen 5.7 Leidingbeloop 5.8 Dichtheid van leidingsystemen 5.9 Condensatie op hwa-leidingen 5.10 Materialen en verwerkingsrichtlijnen 5.11 Noodafvoersystemen 5.12 Dimensioneren van hwa-leidingen 5.12.1 Hemelwaterbelasting 5.12.2 Afvoercapaciteit hwa-standleiding 5.12.3 Afvoercapaciteit hwa-verzamelleiding 5.12.4 Goten met overlaatstroming
65 65 67 69 69 69 69 70 74 74 74 75 75 75 76 77 77 80 80 81
6
Buitenriolering binnen de perceelgrenzen 6.1 Algemeen 6.1.1 Ondergrondse doorvoer en zettingsconstructie 6.1.2 Voorziening voor controle en onderhoud 6.2 Terreinleiding voor huishoudelijk afvalwater 6.2.1 Waterdichtheid leiding 6.2.2 Dimensionering 6.3 Terreinleiding voor hemelwater 6.4 Ontlastputten 6 .5 Aansluitingen riolering van bouwwerken op het openbaar riool 6.5.1 Aansluiting riolering huishoudelijk afvalwater op openbaar riool 6.5.2 Aansluiting riolering hemelwater op openbaar stelsel
83 83 83 86 87 87 87 88 89
ISSO-kleintje
4
92 92 93
Riolering
kleintje.book Page 5 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
7
Montagerichtlijnen 7.1 Plaats van leidingen 7.2 Materiaalkeuze 7.2.1 Algemeen 7.2.2 Montageomstandigheden 7.2.3 Locatie 7.2.4 Verwerkingsrichtlijnen Literatuurlijst
97 97 98 98 101 103 104 105
Index
107
ISSO-kleintje
5
Riolering
kleintje.book Page 6 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
ISSO-kleintje
6
Riolering
kleintje.book Page 7 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
1
INLEIDING
1.1
DOEL VAN HET ISSO-KLEINTJE
ISSO-kleintje Riolering is een eenvoudig naslagwerkje voor de installateur, tekenaar, werkvoorbereider en technicus om snel de meest belangrijke voorschriften en richtlijnen te kunnen traceren voor het ontwerp en de aanleg van riolering binnen de perceelgrenzen. Daarnaast biedt het zakboekje informatie ter ondersteuning bij overleg met de opdrachtgever, overheidsinstanties en andere partners op de bouwplaats. De consequenties van wijzigingen in het ontwerp, de tekeningen en de aanleg zijn met dit boekje te beoordelen. De voorschriften en richtlijnen in de herziene uitgave van ISSOkleintje Riolering zijn in overeenstemming gebracht met het Bouwbesluit 2012, NEN 3215 Gebouwriolering en buitenriolering binnen de perceelgrenzen (december 2011) en NTR 3216 Riolering van bouwwerken - Richtlijnen voor ontwerp, uitvoering en beheer (2012). Daarnaast zijn diverse afbeeldingen en schema’s, alsmede montagerichtlijnen voor afvoerleidingen opgenomen. Achterin is een index met trefwoorden opgenomen. 1.2
WAAR GAAT HET OVER?
ISSO-kleintje Riolering heeft betrekking op de realisatie van nieuwe riolering en uitbreiding van bestaande riolering in en rondom woningen, woongebouwen (geen woontorens) en de kleine utiliteitsbouw. Riolering is nodig uit oogpunt van volksgezondheid. Het doel van riolering is het inzamelen van afvalwater en het transporteren van dit water naar een zuiveringsinrichting. Een belangrijke nevenfunctie van riolering kan het afvoeren van hemelwater zijn. De gemeenten ontvangen het afvalwater en eventueel ook het hemelwater vanaf de particuliere terreinen en zorgen met hun rioolstelsels voor verder transport naar de zuivering. Bij gescheiden rioolsystemen lozen de gemeenten het hemelwater vanuit een apart stelsel direct op het oppervlaktewater of in of op de bodem. De huidige regelgeving wijst de particulier aan als eerste verantwoordelijke voor de opvang van ISSO-kleintje
7
Riolering
kleintje.book Page 8 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
hemelwater. Alleen als de perceeleigenaar het niet op eigen terrein kan verwerken, heeft de gemeente een ontvangstplicht. De riolering van bouwwerken moet voldoen aan de prestatieeisen van het Bouwbesluit. Deze eisen zijn opgenomen in afdeling 6.4 van het Bouwbesluit 2012 en hebben betrekking op de functionele eigenschappen van de riolering en de dichtheid van de leidingsystemen. ISSO-kleintje Riolering gaat hierover. Overige onderwerpen die niet of slechts terloops in dit ISSO-kleintje zijn opgenomen, maar waarover wel informatie is te vinden in NTR 3216 zijn: Brandwerende doorvoeringen; Voorkomen van geluidhinder; Aansluiten van douche-WTW; Berekening van UV-hemelwaterafvoersystemen; Berekening van rioolpompinstallaties; Gescheiden sanitatie; Individuele behandeling van afvalwater; Omgaan met hemelwater binnen de perceelgrens. 1.3
TOELICHTING AANDUIDING MIDDELLIJNEN
In dit ISSO-kleintje is gekozen voor het hanteren van de handelsmaten van kunststof afvoerleidingen in plaats van binnenmiddellijnen (ontwerpmiddellijnen) zoals in NEN 3215 en NTR 3216.
ISSO-kleintje
8
Riolering
kleintje.book Page 9 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
2
WETTELIJKE VOORSCHRIFTEN
Het Bouwbesluit bevat voorschriften en bouw- en installatietechnische eisen voor riolering van bouwwerken. Doel van de rioleringsvoorschriften in het Bouwbesluit is een voor de gezondheid nadelige situatie te voorkomen. Die voorschriften zijn afgestemd op de Wet milieubeheer. De voorschriften in deze wet moeten nadelige gevolgen voor het milieu, zoals door lozingen vanuit de riolering, voorkomen of beperken. De Wet milieubeheer verwijst naar drie Besluiten: Het Activiteitenbesluit milieubeheer, met o.a. lozingsvoorschriften voor inrichtingen (instellingen en bedrijven); Het Besluit lozing afvalwater huishoudens; Het Besluit lozen buiten inrichtingen. 2.1
LOZEN VAN HUISHOUDELIJK AFVALWATER
Van iedere lozer (instelling, bedrijf of burger) wordt verwacht dat het vervuilde afvalwater, zoals huishoudelijk afvalwater en bedrijfsafvalwater, zoveel mogelijk gescheiden wordt gehouden van het relatief schone afvalwater als hemelwater. Is er een openbaar vuilwaterriool aanwezig, dan geeft volgens het Bouwbesluit de gemeente aan op welke plaats, op welke hoogte en met welke inwendige middellijn op de perceelaansluitleiding van het openbaar riool kan worden aangesloten. Alleen als de lozer dat niet wenst, wordt deze aansluiting niet gemaakt. 2.2
LOZEN VAN HEMELWATER
Voor het lozen van hemelwater liggen de zaken anders. De eigenaar van het perceel heeft de eerste verantwoordelijkheid voor de opvang van hemelwater (zie ISSO-publicatie 70.1). Alleen als de perceeleigenaar het niet op eigen terrein kan verwerken, heeft de gemeente op grond van de Waterwet een ontvangstplicht. Hemelwater van dak en terrein kan afhankelijk van de situatie geloosd worden op aangrenzend oppervlaktewater, in of op eigen bodem, of op een openbaar (hemelwater)stelsel. Is er een openbaar hemelwaterstelsel of openbaar vuilwaterriool (gemengd stelsel) aanwezig dan geeft volgens het Bouwbesluit de gemeente aan op welke plaats, op ISSO-kleintje
9
Riolering
kleintje.book Page 10 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
welke hoogte en met welke inwendige middellijn op de perceelaansluitleiding van het openbaar riool kan worden aangesloten. In bepaalde gebieden of in een hele gemeente kan het verplicht zijn dat hemelwater wordt afgekoppeld van het gemengde rioolstelsel. Dit kan via een gemeentelijke verordening. De gebiedsaanwijzingen staan in het gemeentelijk rioleringsplan (GRP). 2.3
EXTRA VOORZIENINGEN
De gemeente kan op grond van het Bouwbesluit voorzieningen eisen om het functioneren van de riolering, naburige aansluitingen en de openbare riolering te waarborgen. Dat kunnen terugstuwbeveiligingen en ontspanningsleidingen zijn in andere situaties dan voorgeschreven in normblad NEN 3215: 2011. Deze voorzieningen kunnen bijvoorbeeld nodig worden geacht in gebieden met hellingen. Het kan ook gaan om het kleurgebruik van terreinleidingen of buffervoorzieningen in situaties van een te geringe capaciteit van het openbaar riool. Volgens de lozingsvoorschriften moeten in bepaalde situaties slibvangputten en afscheiders worden geplaatst. 2.4
LOZINGSBESLUITEN
Hierna staan de Besluiten met betrekking tot lozingen beschreven. Bij elk van de besluiten hoort een Regeling. Sommige gemeenten hebben daarnaast nog maatwerkvoorschriften. Sommige lozingen, zoals van grote bedrijven, worden geregeld met vergunningen. 2.4.1 Het Activiteitenbesluit In het Activiteitenbesluit zijn algemene regels opgenomen voor het lozen van huishoudelijk afvalwater, hemelwater, grondwater en koelwater. Verder zijn lozingsregels opgenomen voor specifieke activiteiten, zoals bij slachterijen, metaalbewerkingsbedrijven en drukkerijen.
ISSO-kleintje
10
Riolering
kleintje.book Page 11 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
Het besluit maakt onderscheid in: Inrichtingen type A (licht regime, geen meldingsplicht); Inrichtingen type B (meldingsplicht); Inrichtingen type C (vergunningsplicht). Lozingen vanuit inrichtingen type A en B vallen volledig onder de algemene regels uit het Activiteitenbesluit. Voor type C is dat slechts het geval voor lozingen van huishoudelijk afvalwater, hemelwater en grondwater. De overige aspecten worden geregeld in de omgevings- of watervergunning. 2.4.2 Besluit lozing afvalwater huishoudens Voor het lozen van het merendeel van de afvalwaterstromen vanuit huishoudens stelt het Besluit lozing afvalwater huishoudens geen concrete voorschriften. Maar lozingen die de doelmatige werking van de openbare riolering en de afvalwaterzuivering belemmeren zijn verboden. Zo mogen bijvoorbeeld vet uit de frituurpan en wegwerpluiers niet via het closet worden geloosd maar moeten als huishoudelijk afval worden afgevoerd. 2.4.3 Besluit lozen buiten inrichtingen Dit 'restbesluit' bevat regels voor een groot aantal categorieën van lozingen die het gevolg zijn van activiteiten die plaatsvinden buiten inrichtingen in de zin van de Wet milieubeheer. Het betreft onder andere kleine winkels en kleine kantoren, mobiele snack- en andere verkooppunten, gevelreiniging en schoonmaak van huisvuilcontainers door gespecialiseerde bedrijven. 2.4.4 Zuiveringsvoorzieningen Uit de lozingsbesluiten en bijbehorende regelingen is op te maken wanneer welke zuiveringstechnische voorzieningen moeten worden aangebracht en hoe ze moeten worden uitgevoerd. Het gaat om slibvangputten, olieafscheiders, vetafscheiders, zetmeelafscheiders, amalgaamafscheiders, septic tanks, infiltratievoorzieningen etc.).
ISSO-kleintje
11
Riolering
kleintje.book Page 12 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
2.5
BOUWBESLUIT
Bouwbesluit 2012 schrijft voor dat bij nieuwbouw de gebouwriolering voor huishoudelijk afvalwater en hemelwater moet voldoen aan een aantal prestatie-eisen. Normblad NEN 3215 geeft daarvoor de bepalingsmethoden. Voor de buitenriolering (terreinleiding in het Bouwbesluit) zijn bouwtechnische eisen opgenomen en regels voor de (bouwtechnische) mogelijkheid om op het openbare riool aan te sluiten. 2.6
NEN 3215
Het normblad NEN 3215 bevat bepalingsmethoden voor het functioneren van de gebouwriolering en de buitenriolering binnen de perceelgrenzen ten aanzien van onder meer de afvoercapaciteit en dichtheid van de leidingsystemen. Daarnaast bevat het normblad ook uitvoeringstechnische voorschriften. 2.7
NTR 3216
In NTR 3216 zijn alle relevante delen van de Wet milieubeheer, de Waterwet, de Lozingsbesluiten, het Bouwbesluit 2012 en NEN 3215 in samenhang bijeengebracht en op een praktische wijze uitgewerkt. In NTR 3216 wordt ingegaan op de wijze waarop men in de praktijk aan de eisen in de wetgeving en normen kan voldoen. Voorbeelden zijn geluidseisen en eisen met betrekking tot brandveiligheid.
ISSO-kleintje
12
Riolering
kleintje.book Page 13 Wednesday, May 7, 2014 4:00 PM
2.8
OMGEVINGSVERGUNNING
Wie vroeger ging (ver)bouwen had verschillende vergunningen nodig, zoals een bouwvergunning, een sloopvergunning en een milieuvergunning. De vergunningen zijn samengevoegd tot één omgevingsvergunning volgens de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Voor de omgevingsvergunning moet onder meer worden voldaan aan de voorschriften voor riolering. andere dan functionele eisen gebouwriolering
Riolering van bouwwerken
NTR 3216:2012 richtlijnen
NEN 3215:2011 bepalingsmethoden
Regeling Bouwbesluit 2012 aanwijzing versie NEN 3215
Omgevingsvergunning voor o.a. bouwen en milieu
Algemene regels voor lozingen in (activiteiten)-besluit(en)
Regelingen lozingsbesluiten
ISSO-publicatie 70.2 IBA’s richtlijnen
Bouwbesluit 2012 prestatie-eisen
ISSO-publicatie 70.1 HWA-infiltratie richtlijnen
Gemeentelijke verordening afvoer hemelwater en grondwater
Gemeentelijke aansluitvoorwaarden
Afb. 2.1 Overzicht regelgeving en richtlijnen voor riolering van bouwwerken
ISSO-kleintje
13
Riolering