Alternatieve technieken voor Legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties
herziene versie 2014
k e nnisins t i t u u t v oo r d e ins t a l l a t i e s e c t o r
55.4
A lt e r n at i e v e t e c h n i e k e n v o o r L e g i o n e l l a p r e v e n t i e i n c o l l e c t i e v e l e i d i n g w at e r i n s ta l l at i e s
publicatie
ISSO
Kennisinstituut voor de Installatiesector
Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl
ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.
De in ISSO deelnemende organisaties zijn: NLingenieurs: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel De werkzaamheden werden begeleid door de Raad van Begeleiding, welke ten tijde van het tot stand komen van deze publicatie als volgt was samengesteld: De heer ir. J. Schonewille De heer ir. R.D. van Bergen De heer ing. R. Steine De heer ing. H. Besselink De heer ir. P.A.L. Stoelinga Mevrouw prof.dr.ir. P.M. Bluyssen De heer ing. A.A.L. Traversari MBA De heer ing. W.F.G. Hooijkaas De heer ir. E.J. Wagenaar De heer H.M.A. Janssen Groesbeek Mevrouw ir A.C. Westerlaken De heer T. Klinkenberg De heer ir. T.M.E. Zaal De heer ir. W. Plokker De heer prof. ir. W. Zeiler De heer ir. W.G. Ram De heer W.J.H. Scheffer De realisatie van de ISSO-publicatie 55.4 volgt was samengesteld: De heer ing. E. van der Blom Mevrouw dr. ir. L.J.M. Gerritsen De heer A. Hulskers De heer A.J. Kordes (rapporteur) De heer E. Leiting De heer J. Meijer De heer ing. O.W.W. Nuijten (secretaris) De heer F. Oesterholt De heer H. Peelen De heer T. van Remmen De heer J.A. de Ruijter De heer ing. W.G. van der Schee De heer W.J.H. Scheffer (voorzitter) De heer J.J.C. van der Westen De heer M. Westerlaken MSc
werd verzorgd door de ISSO-kontaktgroep die als UNETO-VNI Ctgb SKW Biosystems B.V. Kordes Advies/Waterbehandeling Kalsbeek B.V./Aqua Nederland Rada Sanitairtechniek B.V. ISSO KWR Water B.V. HydroScope B.V. Van Remmen UV Techniek B.V. Hatenboer-Water B.V. Ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. ISSO Raad van Begeleiding Kiwa Nederland N.V. Blygold Laboratories BV
De ontwikkeling van ISSO-publicatie is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage van:
Opleidings- en ontwikkelingsfonds
Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico. Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO. Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl
v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf
Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO, Postbus 577, 3000 AN Rotterdam, e-mail: isso@isso.nl © Stichting ISSO – Rotterdam, 1 februari 2014
ISSO-publicatie 55.4
Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties
ISBN: 978-90-5044-255-8
INHOUDSOPGAVE
1
2
Samenvatting
7
Summary
7
Begrippenlijst
9
Inleiding
15
1.1
Doelstelling
15
1.2
Doelgroepen
15
1.3
Leeswijzer
15
1.4
Samenhang met andere publicaties
15
Wettelijke voorschriften, normen en richtlijnen
17
2.1
Algemene wetgeving, normen en richtlijnen voor drinkwater en legionellapreventie
17
2.1.1
Wetgeving
17
2.1.2
Verantwoordelijkheid van de eigenaar
18
2.1.3
Overzicht categorieĂŤn collectieve installaties waarvoor risicoanalyse en beheersplan verplicht zijn
19
Zorgplicht voor overige collectieve installaties
20
2.1.4 2.2
2.3
3
4
5
ISSO-publicatie 55.4
Specifieke wetgeving, normen en richtlijnen voor alternatieve technieken
20
2.2.1
Van thermisch naar alternatief beheer
20
2.2.2
De beheersladder voor alternatieve technieken
20
Verplichtingen
21
2.3.1
Certificering
21
2.3.2
Inzetten van een BRL 6010 gecertificeerd bedrijf
21
2.3.3
Ctgb-toelating
21
2.3.4
Melding aan IL&T
21
2.3.5
Verplichte monstername en analyse
21
2.3.6
Overzicht verplichtingen
23
2.4
Verlichten van de beheersmaatregelen bij het toepassen van fysische technieken
23
2.5
Knelpunten met betrekking tot toezicht op regelgeving en certificering van alternatieve technieken 23
Risicoanalyse en keuze beheersconcept
25
3.1
Inleiding
25
3.2
Risicoanalyse
25
3.3
Keuze beheersconcept
25
3.3.1
25
Inleiding
3.3.2
Installatie met (relatief) weinig aerosolvormende tappunten
26
3.3.3
Installatie met (relatief) veel aerosolvormende tappunten
27
Algemene eisen aan beheersconcepten
29
4.1
29
Algemeen
4.2
Toepassingsvoorwaarden
29
4.3
Algemene informatie
30
4.4
Installatievoorschriften
30
4.5
Onderhouds- en bedieningsvoorschriften
30
4.6
Beheersinstructies
30
4.7
Certificatiemerk en Ctgb-toelating op het product
32
Thermisch beheersconcept
33
5.1
Principe en varianten
33
5.2
Traditioneel thermisch beheersconcept
33
5.2.1
Toepassingsmogelijkheden
33
5.2.2
Toepassingsvoorwaarden
33
3
Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties
5.3
5.4
6
33
5.3.1
33
Principe
5.3.2
Toepassingsmogelijkheden
34
5.3.3
Toepassingsvoorwaarden
34
5.3.4
Ontwerp en realisatie
34
5.3.5
Beheer en onderhoud
34
Preventieve thermische desinfectie van drinkwater met circulerend warmwater
35
5.4.1
Principe
35
5.4.2
Toepassingsmogelijkheden
36
5.4.3
Werking
36
5.4.4
Toepassingsvoorwaarden
37
5.4.5
Ontwerp en realisatie
37
5.4.6
Beheer en onderhoud
37
Fysische technieken
39
6.1
Principe en varianten
39
6.2
Toepassingswijze van de verschillende technieken
42
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
ISSO-publicatie 55.4
Preventieve thermische desinfectie met inwendig elektrisch verwarmingslint
Membraanfiltratie op gebruikspunt
43
6.3.1
Toepassingsmogelijkheden
43
6.3.2
Toepassingsvoorwaarden
43
6.3.3
Ontwerp en realisatie
44
6.3.4
Beheer en onderhoud
44
UV-licht op gebruikspunt
44
6.4.1
Toepassingsmogelijkheden
44
6.4.2
Toepassingsvoorwaarden
44
6.4.3
Ontwerp en realisatie
45
6.4.4
Beheer en onderhoud
45
Membraanfiltratie als poortwachter
45
6.5.1
Toepassingsmogelijkheden
45
6.5.2
Toepassingsvoorwaarden
45
6.5.3
Ontwerp en realisatie
45
6.4.5
Beheer en onderhoud
47
UV-licht als poortwachter
47
6.6.1
Toepassingsmogelijkheden
47
6.6.2
Toepassingsvoorwaarden
47
6.6.3
Ontwerp en realisatie
47
6.6.4
Beheer en onderhoud
48
Pasteurisatie als poortwachter
48
6.7.1
Toepassingsmogelijkheden
48
6.7.2
Toepassingsvoorwaarden
49
6.7.3
Ontwerp en realisatie
49
6.7.4
Beheer en onderhoud
50
Fotochemische techniek als poortwachter
50
6.8.1
Toepassingsmogelijkheden
50
6.8.2
Toepassingsvoorwaarden
50
6.8.3
Ontwerp en realisatie
50
6.8.4
Beheer en onderhoud
51
4
Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties
7
Elektrochemische technieken
53
7.1
Principe en varianten
53
7.2
Anodische oxidatie/elektrodiafragmalyse
53
7.2.1
53
7.3
7.4 8
Principe en varianten
7.2.2
Toepassingsmogelijkheden
55
7.2.3
Toepassingsvoorwaarden
55
7.2.4
Ontwerp en realisatie
56
7.2.5
Beheer en onderhoud
57
Koper/zilverionisatie
57
7.3.1
57
Principe en varianten
7.3.2
Toepassingsmogelijkheden
58
7.3.3
Toepassingsvoorwaarden
59
7.3.4
Ontwerp en realisatie
59
7.3.5
Beheer en onderhoud
61
7.3.6
Koper en zilver in de Biocidal Product Regulation
61
Reiniging en desinfectie van het nageschakelde net
Beheer
62 63
Bijlage A
LegionellabacteriĂŤn
65
Bijlage B
Voorwaarden toepassing anodische oxidatie
70
Bijlage C
Voorwaarden toepassing koper/zilverionisatie
72
Bijlage D
Beleidsbrief VROM van 1 oktober 2008
74
Bijlage E
Beleidsbrief I&M van 4 september 2013
76
Literatuurlijst
ISSO-publicatie 55.4
80
5
Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties
ISSO-publicatie 55.4
6
Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties
SAMENVATTING
SUMMARY
Deze technische richtlijn geeft informatie en hulpmiddelen om tot de juiste keuze te komen van het soort legionellabeheer in leidingwaterinstallaties, op basis van de risicoanalyse en de richtlijnen (de beheersladder) van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Daarnaast worden de toepassingsmogelijkheden, richtlijnen voor ontwerp, uitvoering, beheer en automatisering van alternatieve beheersmaatregelen behandeld. Het betreft de fysische technieken (UV-desinfectie, membraanfiltratie, pasteurisatie), de fotochemische techniek (AOT) en elektrochemische technieken (koper/ zilverionisatie, anodische oxidatie/elektrodiafragmalyse). Naast deze alternatieve technieken worden ook twee varianten op het thermische beheersconcept toegelicht (thermische desinfectie met intern verwarmingslint en met periodiek spoelen en desinfecteren met circulerend warmwater). De laatste wetgeving tot en met september 2013 is in de richtlijn verwerkt.
This technical guideline gives the information and tools to come to the right choice of the concept of Legionella prevention in drinking water installations, based on the outcome of the risk analysis and the guidelines from the Dutch ministry of infrastructure and environment. In addition the application possibilities, guidelines for design, maintenance and automatic control of alternative prevention measures are described. It contains the physical techniques (UVdesinfection, membrane filtration, pasteurisation), the photochemical technique (AOT), and electrochemical techniques (Copper/silver-ionisation, anodic oxidation, elektrodiafragmalyse). Beside these alternative techniques, also two variants on the thermal concept of Legionella prevention are described (thermal desinfection with internal trace heating and with periodical flushing and circulation of hot water). The latest legislation up to September 2013 is included in this guideline.
ISSO-publicatie 55.4
7
Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties