Issuu pub 55 4 herzien 2014)

Alternatieve technieken voor Legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

herziene versie 2014

k e nnisins t i t u u t v oo r d e ins t a l l a t i e s e c t o r

55.4

A lt e r n at i e v e t e c h n i e k e n v o o r L e g i o n e l l a p r e v e n t i e i n c o l l e c t i e v e l e i d i n g w at e r i n s ta l l at i e s

publicatie

ISSO

Kennisinstituut voor de Installatiesector

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam Postbus 577 3000 AN Rotterdam Tel. 010-2065969 Fax 010-2130384 E-mail: isso@isso.nl

ISSO houdt zich bezig met het identificeren van kennisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische ISSO-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van ISSO-publicaties als normstellende richtlijnen.

De in ISSO deelnemende organisaties zijn: NLingenieurs: Organisatie van advies- en ingenieursbureaus PIT: Stichting Promotie Installatietechniek TVVL: Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen UNETO-VNI: Ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel De werkzaamheden werden begeleid door de Raad van Begeleiding, welke ten tijde van het tot stand komen van deze publicatie als volgt was samengesteld: De heer ir. J. Schonewille De heer ir. R.D. van Bergen De heer ing. R. Steine De heer ing. H. Besselink De heer ir. P.A.L. Stoelinga Mevrouw prof.dr.ir. P.M. Bluyssen De heer ing. A.A.L. Traversari MBA De heer ing. W.F.G. Hooijkaas De heer ir. E.J. Wagenaar De heer H.M.A. Janssen Groesbeek Mevrouw ir A.C. Westerlaken De heer T. Klinkenberg De heer ir. T.M.E. Zaal De heer ir. W. Plokker De heer prof. ir. W. Zeiler De heer ir. W.G. Ram De heer W.J.H. Scheffer De realisatie van de ISSO-publicatie 55.4 volgt was samengesteld: De heer ing. E. van der Blom Mevrouw dr. ir. L.J.M. Gerritsen De heer A. Hulskers De heer A.J. Kordes (rapporteur) De heer E. Leiting De heer J. Meijer De heer ing. O.W.W. Nuijten (secretaris) De heer F. Oesterholt De heer H. Peelen De heer T. van Remmen De heer J.A. de Ruijter De heer ing. W.G. van der Schee De heer W.J.H. Scheffer (voorzitter) De heer J.J.C. van der Westen De heer M. Westerlaken MSc

werd verzorgd door de ISSO-kontaktgroep die als UNETO-VNI Ctgb SKW Biosystems B.V. Kordes Advies/Waterbehandeling Kalsbeek B.V./Aqua Nederland Rada Sanitairtechniek B.V. ISSO KWR Water B.V. HydroScope B.V. Van Remmen UV Techniek B.V. Hatenboer-Water B.V. Ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. ISSO Raad van Begeleiding Kiwa Nederland N.V. Blygold Laboratories BV

De ontwikkeling van ISSO-publicatie is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage van:

Opleidings- en ontwikkelingsfonds

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. Degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico.

Stichting ISSO en degenen die aan de samenstelling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledigheden en onvolkomenheden van deze publicatie.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting ISSO. Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation ISSO. Op alle publicaties van Stichting ISSO zijn de Algemene Leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting ISSO. Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadplegen via onze website: www.isso.nl

v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

Eventuele opmerkingen en vragen kunnen doorgegeven worden aan ISSO, Postbus 577, 3000 AN Rotterdam, e-mail: isso@isso.nl © Stichting ISSO – Rotterdam, 1 februari 2014

ISSO-publicatie 55.4

Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

ISBN: 978-90-5044-255-8

INHOUDSOPGAVE

1

2

Samenvatting

7

Summary

7

Begrippenlijst

9

Inleiding

15

1.1

Doelstelling

15

1.2

Doelgroepen

15

1.3

Leeswijzer

15

1.4

Samenhang met andere publicaties

15

Wettelijke voorschriften, normen en richtlijnen

17

2.1

Algemene wetgeving, normen en richtlijnen voor drinkwater en legionellapreventie

17

2.1.1

Wetgeving

17

2.1.2

Verantwoordelijkheid van de eigenaar

18

2.1.3

Overzicht categorieĂŤn collectieve installaties waarvoor risicoanalyse en beheersplan verplicht zijn

19

Zorgplicht voor overige collectieve installaties

20

2.1.4 2.2

2.3

3

4

5

ISSO-publicatie 55.4

Specifieke wetgeving, normen en richtlijnen voor alternatieve technieken

20

2.2.1

Van thermisch naar alternatief beheer

20

2.2.2

De beheersladder voor alternatieve technieken

20

Verplichtingen

21

2.3.1

Certificering

21

2.3.2

Inzetten van een BRL 6010 gecertificeerd bedrijf

21

2.3.3

Ctgb-toelating

21

2.3.4

Melding aan IL&T

21

2.3.5

Verplichte monstername en analyse

21

2.3.6

Overzicht verplichtingen

23

2.4

Verlichten van de beheersmaatregelen bij het toepassen van fysische technieken

23

2.5

Knelpunten met betrekking tot toezicht op regelgeving en certificering van alternatieve technieken 23

Risicoanalyse en keuze beheersconcept

25

3.1

Inleiding

25

3.2

Risicoanalyse

25

3.3

Keuze beheersconcept

25

3.3.1

25

Inleiding

3.3.2

Installatie met (relatief) weinig aerosolvormende tappunten

26

3.3.3

Installatie met (relatief) veel aerosolvormende tappunten

27

Algemene eisen aan beheersconcepten

29

4.1

29

Algemeen

4.2

Toepassingsvoorwaarden

29

4.3

Algemene informatie

30

4.4

Installatievoorschriften

30

4.5

Onderhouds- en bedieningsvoorschriften

30

4.6

Beheersinstructies

30

4.7

Certificatiemerk en Ctgb-toelating op het product

32

Thermisch beheersconcept

33

5.1

Principe en varianten

33

5.2

Traditioneel thermisch beheersconcept

33

5.2.1

Toepassingsmogelijkheden

33

5.2.2

Toepassingsvoorwaarden

33

3

Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

5.3

5.4

6

33

5.3.1

33

Principe

5.3.2

Toepassingsmogelijkheden

34

5.3.3

Toepassingsvoorwaarden

34

5.3.4

Ontwerp en realisatie

34

5.3.5

Beheer en onderhoud

34

Preventieve thermische desinfectie van drinkwater met circulerend warmwater

35

5.4.1

Principe

35

5.4.2

Toepassingsmogelijkheden

36

5.4.3

Werking

36

5.4.4

Toepassingsvoorwaarden

37

5.4.5

Ontwerp en realisatie

37

5.4.6

Beheer en onderhoud

37

Fysische technieken

39

6.1

Principe en varianten

39

6.2

Toepassingswijze van de verschillende technieken

42

6.3

6.4

6.5

6.6

6.7

6.8

ISSO-publicatie 55.4

Preventieve thermische desinfectie met inwendig elektrisch verwarmingslint

Membraanfiltratie op gebruikspunt

43

6.3.1

Toepassingsmogelijkheden

43

6.3.2

Toepassingsvoorwaarden

43

6.3.3

Ontwerp en realisatie

44

6.3.4

Beheer en onderhoud

44

UV-licht op gebruikspunt

44

6.4.1

Toepassingsmogelijkheden

44

6.4.2

Toepassingsvoorwaarden

44

6.4.3

Ontwerp en realisatie

45

6.4.4

Beheer en onderhoud

45

Membraanfiltratie als poortwachter

45

6.5.1

Toepassingsmogelijkheden

45

6.5.2

Toepassingsvoorwaarden

45

6.5.3

Ontwerp en realisatie

45

6.4.5

Beheer en onderhoud

47

UV-licht als poortwachter

47

6.6.1

Toepassingsmogelijkheden

47

6.6.2

Toepassingsvoorwaarden

47

6.6.3

Ontwerp en realisatie

47

6.6.4

Beheer en onderhoud

48

Pasteurisatie als poortwachter

48

6.7.1

Toepassingsmogelijkheden

48

6.7.2

Toepassingsvoorwaarden

49

6.7.3

Ontwerp en realisatie

49

6.7.4

Beheer en onderhoud

50

Fotochemische techniek als poortwachter

50

6.8.1

Toepassingsmogelijkheden

50

6.8.2

Toepassingsvoorwaarden

50

6.8.3

Ontwerp en realisatie

50

6.8.4

Beheer en onderhoud

51

4

Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

7

Elektrochemische technieken

53

7.1

Principe en varianten

53

7.2

Anodische oxidatie/elektrodiafragmalyse

53

7.2.1

53

7.3

7.4 8

Principe en varianten

7.2.2

Toepassingsmogelijkheden

55

7.2.3

Toepassingsvoorwaarden

55

7.2.4

Ontwerp en realisatie

56

7.2.5

Beheer en onderhoud

57

Koper/zilverionisatie

57

7.3.1

57

Principe en varianten

7.3.2

Toepassingsmogelijkheden

58

7.3.3

Toepassingsvoorwaarden

59

7.3.4

Ontwerp en realisatie

59

7.3.5

Beheer en onderhoud

61

7.3.6

Koper en zilver in de Biocidal Product Regulation

61

Reiniging en desinfectie van het nageschakelde net

Beheer

62 63

Bijlage A

LegionellabacteriĂŤn

65

Bijlage B

Voorwaarden toepassing anodische oxidatie

70

Bijlage C

Voorwaarden toepassing koper/zilverionisatie

72

Bijlage D

Beleidsbrief VROM van 1 oktober 2008

74

Bijlage E

Beleidsbrief I&M van 4 september 2013

76

Literatuurlijst

ISSO-publicatie 55.4

80

5

Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 55.4

6

Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

SAMENVATTING

SUMMARY

Deze technische richtlijn geeft informatie en hulpmiddelen om tot de juiste keuze te komen van het soort legionellabeheer in leidingwaterinstallaties, op basis van de risicoanalyse en de richtlijnen (de beheersladder) van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Daarnaast worden de toepassingsmogelijkheden, richtlijnen voor ontwerp, uitvoering, beheer en automatisering van alternatieve beheersmaatregelen behandeld. Het betreft de fysische technieken (UV-desinfectie, membraanfiltratie, pasteurisatie), de fotochemische techniek (AOT) en elektrochemische technieken (koper/ zilverionisatie, anodische oxidatie/elektrodiafragmalyse).

Naast deze alternatieve technieken worden ook twee varianten op het thermische beheersconcept toegelicht (thermische desinfectie met intern verwarmingslint en met periodiek spoelen en desinfecteren met circulerend warmwater). De laatste wetgeving tot en met september 2013 is in de richtlijn verwerkt.

This technical guideline gives the information and tools to come to the right choice of the concept of Legionella prevention in drinking water installations, based on the outcome of the risk analysis and the guidelines from the Dutch ministry of infrastructure and environment. In addition the application possibilities, guidelines for design, maintenance and automatic control of alternative prevention measures are described. It contains the physical techniques (UVdesinfection, membrane filtration, pasteurisation), the photochemical technique (AOT), and electrochemical techniques (Copper/silver-ionisation, anodic oxidation, elektrodiafragmalyse).

Beside these alternative techniques, also two variants on the thermal concept of Legionella prevention are described (thermal desinfection with internal trace heating and with periodical flushing and circulation of hot water). The latest legislation up to September 2013 is included in this guideline.

ISSO-publicatie 55.4

7

Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties