kleintje.book Page 1 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
ISSO-kleintje
Inregelen
ISBN: 978-90-5044-339-5
kleintje.book Page 3 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
INHOUDSOPGAVE Samenvatting Symbolenlijst Begrippen
5 7 9
1
Inleiding 1.1 Doel van het ISSO-kleintje 1.2 Hoe is het ISSO-kleintje opgezet?
13 13 13
2
Regelgeving, normen en garantie 2.1 Regelgeving 2.2 Normen 2.3 Garantiebepalingen
15 15 16 16
3
Thermisch comfort en energiegebruik 3.1 Algemeen 3.2 Thermisch comfort 3.3 Energiegebruik
17 17 18 21
4
Inregelen methoden 4.1 Waarmee kan een verwarmingssysteem worden ingeregeld? 4.2 Inregelmethoden 4.2.1 Dynamisch inregelen 4.2.2 Statisch inregelen 4.3 Bypass 4.4 Instellen van de cv-pomp/circulatiepomp 4.4.1 Meerstanden pomp 4.4.2 Automatische toerentalregeling 4.4.3 Moderne pomp met keuze variabel of constant drukverschil 4.5 Plaats en type inregelafsluiters 4.5.1 Inregelafsluiters bij radiatoren en convectoren 4.5.2 Inregelafsluiters bij vloerverwarming 4.5.3 Meerzone regeling
23 23 30 31 39 49 51 53 54 54 56 56 58 59
5
Nieuwbouw 5.1 Warmtepomp als warmtebron 5.2 Stadsverwarming/afstandsverwarming 5.3 Biomassa gestookte ketel
61 61 61 63
6
Bestaande bouw 6.1 Algemeen 6.2 Scan of inregelen noodzakelijk is 6.2.1 Temperatuurverschilmethode 6.2.2 Thermografie methode 6.3 Inregelen bestaande installatie 6.3.1 Bestaande installatie met dynamische inregelvoorzieningen 6.3.2. Bestaande installatie met statische inregelvoorzieningen 6.3.3 Oplevering aan de klant
65 65 65 65 68 71 72 72 73
ISSO-kleintje
3
Inregelen
kleintje.book Page 4 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
Bijlage I:
Vermogens van warmteaf giftesystemen
Bijlage II: Inregelstaat
75 82
Bijlage III Radiatorgrafiek
84
Bijlage IV Principe van een drukverliesberekening
92
Literatuurlijst
ISSO-kleintje
101
4
Inregelen
kleintje.book Page 5 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
SAMENVATTING Het ISSO 'Kleintje inregelen' is een handleiding voor het inregelen van de ontwerpvolumestromen van individuele verwarmingsinstallaties in woningen. Het kleintje inregelen is bedoeld voor de installatieontwerper, de onderhoudsmonteur en het installatietechnische onderwijs. In dit ISSO-kleintje wordt aangegeven wat wordt bedoeld met ontwerpvolumestromen, waar in een cv-installatie inregelafsluiters horen te zitten en wat voor typen inregelafsluiters gewenst zijn. Met twee inregelmethoden: de dynamische en statische wordt aangegeven op welke wijze de inregelafsluiters in de juiste standen worden gezet. Inregelen van de volumestromen op de ontwerpwaarden is noodzakelijk om het gewenste comfort te realiseren en het energiegebruik van de installatie aan te laten sluiten bij het ontwerp. Deze twee aspecten worden ook in dit ISSO-kleintje behandeld . Hierbij wordt ingegaan op de gevolgen van niet inregelen op het comfort en energiegebruik. Bij bestaande installaties zijn vaak klachten die een gevolg zijn van het niet ingeregeld zijn van de installatie. In dit ISSO-kleintje wordt ingegaan op deze situaties en worden oplossingen aangeboden.
ISSO-kleintje
5
Inregelen
kleintje.book Page 7 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
SYMBOLENLIJST
cp
soortelijke warmte water
[J/(kg·K)]
q
Volumestroom
[m3/h]
qm,n
genormeerde massastroom
[kg/s]
qv
Volumestroom door warmteopwekker
[m3/h]
Q
Vermogen van het verwarmingslichaam
[W]
Vn
Berekend aantal normaal m3
[m3]
Δt
Tijd waarin gasverbruik is gemeten
[s]
Δθ
Temperatuurverschil tussen aanvoer- en retourtemperatuur
[K]
η
Vollastrendement van de ketel op onderwaarde
[%]
Φn
Genormeerd vermogen (zoals weergegeven in de catalogus)
[W]
θ1
Ruimtetemperatuur
[°C]
θ2
Aanvoertemperatuur
[°C]
θ3
Retourtemperatuur
[°C]
θ2,n
Genormeerde aanvoertemperatuur
[°C]
θ3,n
Genormeerde retourtemperatuur
[°C]
ISSO-kleintje
7
Inregelen
kleintje.book Page 9 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
BEGRIPPEN Aanvoertemperatuur Temperatuur van het cv-water bij het uittreden in de warmteopwekker of bij intreden van een afgiftelichaam. Basisverwarming Warmtegebruiker, bijvoorbeeld vloerverwarming, geschikt voor het compenseren van het warmteverlies van een vertrek door transmissie of het onderhouden van een constante vloertemperatuur. Betonkernactivering Principe van een systeem als vloerverwarming of koeling waarbij de buis niet in de bovenste laag van de vloer zit, maar juist in de kern van de constructie is opgenomen. Het effect hiervan is dat de toegevoerde energie niet alleen in de bovenliggende maar tevens in de onderliggende ruimten van invloed zal zijn. Convector Warmtegebruiker waarbij warmte vooral convectief aan een ruimte wordt afgegeven. Deellast Bedrijfssituatie tussen vollast en nullast. Dynamisch inregelen Manier van inregelen waarbij gebruik gemaakt wordt van (in)regelcomponenten met een interne voorziening die ervoor zorgt dat bij drukveranderingen in het systeem de ingestelde hoeveelheid water die door de voorziening stroomt niet verandert. Dynamische inregelafsluiter Inregelafsluiter met een inwendige drukcompensatie. Inregelafsluiter (IRA) Afsluiter voor het handmatig instellen van de ontwerpvolumestromen met of zonder voorziening voor het meten van de volumestroom. Inregelen Instellen van de ontwerpvolumestromen. Hoge temperatuurverwarming Warmwaterverwarmingsinstallatie waarbij de gemiddelde watertemperatuur hoger is dan 50 °C.
ISSO-kleintje
9
Inregelen
kleintje.book Page 10 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
kv-waarde Volumestroom in m3/h van water met een temperatuur van 5 tot 30 °C bij een drukverschil van 1 bar over een inregelafsluiter waarbij de klep in een willekeurige stand staat. kvs-waarde Volumestroom in m3/h van water met een temperatuur van 5 tot 30 °C bij een drukverschil van 1 bar over een volledig open inregelafsluiter. Lagetemperatuurverwarming Warmwaterverwarmingsinstallatie waarbij de gemiddelde watertemperatuur niet hoger is dan 50 °C. Ontwerpcondities Binnen- en buitencondities die dienen als basis voor het ontwerp van een centrale verwarming. Ontwerpvolumestroom De door de ontwerper bepaalde volumestroom waarmee de ontwerpvermogens worden gerealiseerd. Ontwerptemperatuur De door de ontwerper bepaalde temperaturen waarbij de ontwerpvermogens worden gerealiseerd. Ontwerpvermogen Vereist waterzijdig vermogen onder ontwerpcondities. Radiator Warmtegebruiker waarbij warmte door straling en convectie aan een ruimte wordt afgegeven. Regelafsluiter (RA) Corrigerend orgaan in een hydraulische schakeling waarmee een volumestroom wordt beïnvloed. Retourtemperatuur Temperatuur van het cv-water bij het intreden in de warmteopwekker of bij uittreden van een radiator/convector of vloerverwarmingsbuis.
ISSO-kleintje
10
Inregelen
kleintje.book Page 11 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
Statisch inregelen Manier van inregelen waarbij de hoeveelheid water door het verwarmingslichaam wordt ingesteld. Hierbij is er geen interne voorziening die zorgt dat de hoeveelheid water door het verwarmingslichaam onafhankelijk is van het drukverschil. Statische inregelafsluiter Inregelafsluiter zonder inwendige drukcompensatie. Stooklijn Een ingesteld verband tussen bijvoorbeeld de buitenluchttemperatuur en de cv-aanvoertemperatuur. Temperatuurmethode Procedure voor het instellen danwel controleren van de ontwerpvolumestromen, waarbij het verschil tussen de intrede- en uittredetempratuurtemperatuur van het afgiftelichaam (bijvoorbeeld een radiator) wordt gemeten. Thermostatische regelafsluiter TRA Regelafsluiter met hierop aangebracht de regelaar voor de vertrektemperatuur. Sommige TRA’s kunnen ook worden gebruikt om de ontwerpvolumestroom in te stellen. Vloer-/wandverwarming Stralingsverwarming waarbij de warmtegebruiker bestaat uit de verwarmde vloer/ wand van een vertrek. Voorinstelmethode Instellen van de ontwerpvolumestromen op basis van een drukverliesberekening of warmteverliesberekening. Vollast Bedrijfssituatie van een hydraulische schakeling waarbij de ontwerpvermogens worden gerealiseerd. Warmtepomp Warmteopwekker die warmte van een laag temperatuurniveau op een voor verwarming bruikbaar hoger temperatuurniveau brengt. Warmwaterverwarmingsinstallatie Centrale verwarming met warm water als verwarmingsmedium.
ISSO-kleintje
11
Inregelen
kleintje.book Page 13 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
1
INLEIDING
1.1
DOEL VAN HET ISSO-KLEINTJE
Kleintje inregelen is een handleiding voor de installatieontwerper en monteur van individuele verwarmingsinstallaties in woningen. Het ISSO-kleintje geeft op bondige en praktische wijze aan op welke wijze de ontwerpvolumestromen in een verwarmingsinstallatie worden ingesteld met inregelafsluiters. Hierbij kan worden uitgegaan van een nieuw te ontwerpen installatie, een renovatieproject of klachtenbehandeling met betrekking tot onvoldoende warmteafgifte in bijvoorbeeld een slaap- en studeerkamer. Het ISSO-kleintje “Inregelen” is voor het deel statisch inregelen gebaseerd op ISSO-publicatie 56 [6]. Het deel met betrekking tot dynamisch inregelen is toegevoegd. 1.2
HOE IS HET ISSO-KLEINTJE OPGEZET?
In hoofdstuk 2 van het kleintje wordt met betrekking tot het inregelen van de ontwerpvolumestromen ingegaan op: Normen; Garantiebepalingen; Procescertificering. Hierbij wordt het verband aangegeven met ISSO-publicatie 56 en dus ook met het 'Kleintje Inregelen'. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de noodzaak van inregelen met betrekking tot comfort en energiegebruik. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de verschillende manieren van inregelen en het instellen van de circulatiepomp. Er worden twee methoden van inregelen behandeld: Dynamisch inregelen; Statisch inregelen. Om te kunnen inregelen zijn voorzieningen als bijvoorbeeld inregelafsluiters of voetventielen nodig en waar in een verwarmingsinstallatie inregelafsluiters horen te zitten. Hoofdstuk 5 geeft richtlijnen voor het inregelen van nieuwbouw, uitgaande van de toegepaste warmteopwekker.
ISSO-kleintje
13
Inregelen
kleintje.book Page 14 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
Hoofdstuk 6 geeft richtlijnen voor de bestaande bouw. Begonnen wordt met een Quickscan om na te gaan of inregelen nodig is of niet. Indien inregelen nodig is, moet worden nagegaan welke inregelvoorzieningen aanwezig zijn en indien nodig moeten deze worden aangebracht. Afhankelijk van de aanwezige inregelvoorzieningen en informatie van het systeem wordt een inregelmethode gegeven.
ISSO-kleintje
14
Inregelen
kleintje.book Page 15 Monday, January 18, 2021 11:35 AM
2
REGELGEVING, NORMEN EN GARANTIE
2.1
REGELGEVING
Bouwbesluit Artikel 2.3: In artikel 6.55 van het besluit EPBD III (Stb. 2020, 84) is bepaald dat een technisch bouwsysteem adequaat gedimensioneerd, geïnstalleerd, ingeregeld en instelbaar moet zijn. In het Bouwbesluit afdeling 6.13: Door Stb, 2020, 84. EPBD III is opnieuw vastgesteld dat lidstaten systeemeisen moeten invoeren voor de energieprestatie, het adequaat installeren, dimensioneren, inregelen en de instelbaarheid van technische bouwsystemen die nieuw worden geïnstalleerd, vervangen of verbeterd in bestaande gebouwen. Verder zijn er systeemeisen toegevoegd over het adequaat dimensioneren, installeren, inregelen en de instelbaarheid van technische bouwsystemen. NTA8800 Deze technische afspraak is aangewezen door het Bouwbesluit. In paragraaf 9.3.1 wordt rekening gehouden met inregelen en de manier van inregelen bij het bepalen van de thermische verliezen van een warmteafgiftesysteem (radiator/convector/ vloerverwarming). In hoofdstuk 9.3.2 van de NTA 8800 worden de thermische verliezen van warmteafgifte systemen bepaald. Eén van de factoren die hierin meegenomen worden is het inregelen. Uit tabel 9.2. met de forfaitaire temperatuurcorrectiewaarden voor waterzijdig inregelen blijkt dat dynamisch inregelen per paneel (radiator of convector) het best gewaardeerd wordt. De waardering van het statische inregelen hangt af van de wijze van inregelen: statische inregeling per paneel en al dan niet statisch of dynamisch balanceren van de verschillende groepen.
ISSO-kleintje
15
Inregelen