Kleintje Legionellapreventie.book Page 1 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
Kleintje Legionellapreventie Handleiding voor de installateur en monteur bij het aanleggen, beheren en onderhouden van Legionellaveilige leidingwaterinstallaties
ISBN 978-90-5044-153-7
Kleintje Legionellapreventie.book Page 2 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
Colofon Redactieteam: W. van der Lugt (Uneto-VNI-vakgroep Sanitair) Ing. O.W.W. Nuijten, coรถrdinator, eindredacteur (ISSO kennisinstituut voor de installatiesector) C. Otterspeer (Uneto-VNI-vakgroep PSI) W. Scheffer, voorzitter (Uneto-VNI) Ir. J. van Wolferen, auteur (TNO Bouw en Ondergrond) Taalkundige redactie: M. Bavinck Rompa Tekeningen: F. van der Linden (Artech) Fotografie: W. van der Lugt Druk: Quantes BV, Rijswijk
Kleintje Legionellapreventie.book Page 3 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
INHOUDSOPGAVE 1
Voorwoord
5
Wettelijke voorschriften en technische richtlijnen 1.1 Wettelijke voorschriften 1.2 Technische richtlijnen
7 7 9
2
Risicofactoren
11
3
Uitgangspunten legionellaveilig ontwerp
15
4
Uitgangspunten legionellaveilige aanleg
21
5
Legionellaveilig beheer en installatieontwerp 5.1 Beheersconcepten 5.2 Legionellaveilig ontwerpen 5.2.1 Inleiding 5.2.2 Segmenteren installatie 5.2.3 Desinfectie aan tappunten 5.2.4 Poortwachterconcept
25 25 31 31 32 33 35
6
Legionellaveilig beheer 6.1 Algemeen 6.2 Bedrijfsonderbreking 6.3 Monstername en actie bij aantreffen legionella 6.4 Individuele woninginstallaties
37 37 38 39 39
Bijlage A
LegionellabacteriĂŤn
41
Bijlage B B.1 B.2 B.3 B.4 B.5 B.6 B.7 B.8 B.9 B.10 B.11 B.12
Installatiecomponenten Leveringspunt Drinkwaterreservoirs Drukverhogingsinstallaties Uittapleidingen koud en warm water Brandslanghaspels Nooddouches Aansluiten gevaarlijke toestellen Warmwatervoorziening Zonneboiler Douchewater warmteterugwinning Circulerend warmwaterleidingnet Mengwatersysteem met meer tappunten
46 46 48 50 52 58 60 63 67 70 72 76 80
Bijlage C
Schouwen en in kaart brengen bestaande installaties
82
Bijlage D
Werkvoorschriften 91 Werkvoorschrift plaatsing temperatuuropnemers 91 Werkvoorschrift controle meetinstrumenten voor meting watertemperatuur 93 Werkvoorschrift preventieve thermische desinfectie tappunten 99 Werkvoorschrift spoelen tappunten 102
Kleintje legionellapreventie
3
Inhoudsopgave
Kleintje Legionellapreventie.book Page 4 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
Werkvoorschrift reinigen boilervaten 103 Werkvoorschrift beproeven keerkleppen tegen verontreiniging 107 Werkvoorschrift beschermingsmaatregelen spoelen 112 Werkvoorschrift Monstername 116 Werkvoorschrift maatregelen bij legionellaconcentraties boven grenswaarde 117 Bijlage E
Gebruiksinstructie voor woningen
119
Bijlage F
Literatuurlijst
121
Bijlage G
Lijst met bedrijven die illustratiemateriaal ter beschikking hebben gesteld 123 Trefwoordenlijst
Kleintje legionellapreventie
124
4
Inhoudsopgave
Kleintje Legionellapreventie.book Page 5 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
VOORWOORD Legionellapreventie in leidingwater begint op de tekentafel maar houdt daarna niet op. Na een correct ontwerp en een zorgvuldige aanleg zijn een juist gebruik, een goed beheer en een zorgvuldig onderhoud belangrijke voorwaarden voor een legionellaveilige leidingwaterinstallatie. In dit proces speelt het installatiebedrijf een hoofdrol. Vaak beschikt het bedrijf over meerdere ‘spelers’; van monteurs tot projectleiders. Allen hebben specifieke taken. Dat betekent dat specifieke kennis over legionellapreventie voor alle niveaus binnen het bedrijf beschikbaar moet zijn. Kleintje Legionellapreventie wil vooral die kennis toegankelijk maken die nodig is voor uitvoeringtaken, van de installateurs en monteurs op de werkvloer, zoals: - Aanleg-, uitbreidings- en herstelwerkzaamheden. - Uitvoering van technische beheersmaatregelen en onderhoud. - Schouwen en in kaart brengen van (delen van) de installatie voor een risico-inventarisatie. De spelers in het veld moeten daartoe wel het installatieontwerp begrijpen en ook de risicoanalyse en het beheersplan van de legionella-preventieadviseur kunnen hanteren. Alle ontwikkelde richtlijnen voor legionellapreventie mogen er nog zo goed uitzien, je bereikt er weinig mee als deze niet in de praktijk worden opgevolgd. Een kleine fout in de praktijk kan grote gevolgen hebben. Kleintje Legionellapreventie is een initiatief van UNETO-VNI en is totstandgekomen in samenwerking met TNO, OTIB en ISSO.
Will Scheffer, voorzitter van de ISSO-projectgroep (foto: Marjan van Hoorn) Kleintje legionellapreventie
5
Voorwoord
Kleintje Legionellapreventie.book Page 6 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
Kleintje legionellapreventie
6
Voorwoord
Kleintje Legionellapreventie.book Page 7 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
1
WETTELIJKE VOORSCHRIFTEN EN TECHNISCHE RICHTLIJNEN
1.1
WETTELIJKE VOORSCHRIFTEN
Leidingwaterinstallaties moeten voldoen aan wettelijke voorschriften. Een aantal hiervan gaat over legionellapreventie. Achter de voorschriften en richtlijnen staan [nummers], die verwijzen naar de publicaties in de literatuurlijst in bijlage F. Ook in andere hoofdstukken en bijlagen vindt u deze verwijzingen. Waterleidingbesluit [1] De Tijdelijke regeling Legionella-preventie in leidingwater is sinds 2004 vervangen en met enige aanpassingen opgenomen in het Waterleidingbesluit. De aanpassingen betreffen vooral de werkingssfeer van de regeling. Daardoor gelden de verplichtingen uit het Waterleidingbesluit alleen voor de volgende categorieĂŤn collectieve installaties: - Ziekenhuisvoorzieningen - Een dagverblijf of een gezinsvervangend tehuis voor gehandicapten - Gebouwen met logiesfunctie, met uitzondering van zomerhuisjes - Opvangcentra voor asielzoekers - Gebouwen met een celfunctie - Badinrichtingen - Kampeerterreinen - Havens voor pleziervaartuigen
Kleintje legionellapreventie
7
Wetgeving en richtlijnen
Kleintje Legionellapreventie.book Page 8 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
Afb. 1.1 Waterleidingbesluit ook voor havens pleziervaartuigen In hoofdstuk IIIC van het Waterleidingbesluit wordt de verplichting opgelegd om voor de genoemde collectieve installaties een risicoanalyse ten behoeve van legionella-preventie uit te voeren, zonodig een beheersplan op te stellen en de uitvoering van de beheersmaatregelen in een logboek bij te houden. De praktische uitwerking hiervan staat in ISSO 55.1. Voor alle overige collectieve installaties geldt een zorgplicht (artikel 4 en 14). De praktische uitwerking hiervan staat in ISSO 55.2. NEN 1006 [2] Volgens het Bouwbesluit moeten de algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties van de norm NEN 1006 worden gevolgd. NEN 2768 meterruimten [10] Deze norm geeft eisen voor de minimale binnenafmetingen en de indeling van de meterruimte voor woningen. Hieronder ziet u schematisch de samenhang tussen wetgeving, normen en ISSO-richtlijnen.
Kleintje legionellapreventie
8
Wetgeving en richtlijnen
Kleintje Legionellapreventie.book Page 9 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
S448K
Afb. 1.2 Overzicht wetgeving legionellapreventie in leidingwater 1.2
TECHNISCHE RICHTLIJNEN
VEWIN werkbladen [3] De praktische uitwerking van NEN 1006 staat in de Vewin-werkbladen. ISSO heeft vier publicaties uitgegeven over legionellapreventie. Daarin staat een uitwerking van de wettelijke voorschriften en normen. ISSO 55.1 – Handleiding Legionellapreventie in leidingwater [5] Deze publicatie geeft uitgebreide informatie over het opstellen van een risicoanalyse en beheersplan voor collectieve installaties die onder de verplichtingen vallen van het Waterleidingbesluit.
Kleintje legionellapreventie
9
Wetgeving en richtlijnen
Kleintje Legionellapreventie.book Page 10 Monday, April 28, 2008 4:11 PM
ISSO 55.2 - Handleiding Zorgplicht Legionellapreventie collectieve leidingwaterinstallaties [6] Deze handleiding is bedoeld voor collectieve installaties die volgens het Waterleidingbesluit een zorgplicht voor legionellapreventie hebben. ISSO 55.3 – Handleiding Legionellapreventie in klimaatinstallaties [7] Deze handleiding geeft meer informatie over proces- of Arbowater bij luchtbevochtiging, koeltorens en fonteinen. Deze is uitgewerkt op basis van de Arbo-wetgeving voor legionellapreventie. ISSO 30.5 – Legionellacode voor Woninginstallaties [8] Deze handleiding geeft richtlijnen voor installatie- en beheersmaatregelen legionellapreventie in woningen. Op de volgende sites krijgt u actuele informatie: - www.legionellavraagbaak.nl - www.zorgplicht-legionella.nl
Kleintje legionellapreventie
10
Wetgeving en richtlijnen