Publicatie 55.1 2019 ISSUU by Stichting ISSO

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater Handleiding voor prioritaire installaties

ISBN: 978-90-5044-322-7

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting

Summary

Afkortingen

Begrippenlijst

Inleiding

1.1

Algemeen

1.2

Wettelijk kader, normen en richtlijnen

17 17 18

1.2.3

Overzicht categorieĂŤn collectieve installaties waarvoor risicoanalyse en beheersplan verplicht zijn

1.2.4

Soorten legionellabacteriĂŤn

1.2.5

Zorgplicht voor overige collectieve installaties

Leeswijzer

1.4

Samenhang met andere publicaties

1.5

Overzicht wetgeving legionellapreventie in Nederland

1.6

Wijziging ten opzichte van versie 2012

Start risicoanalyse - keuze beperkt of uitgebreid

2.1

Inleiding

2.2

Inventarisatie tappunten

2.2.1

Verzamelen gegevens voor bestaande installatie

2.2.2

Verzamelen gegevens voor ontwerp situatie

2.2.3

Vastleggen tappuntinventarisatie

2.3

Aerosolvorming aan tappunten

2.4

Segmenteren

2.5

Huishoudwater

Werkwijze beperkte risicoanalyse

3.1

Inleiding

3.2

Preventieve maatregelen bij aerosolvormende tappunten

3.2.1

Verwijderen van aerosolvormende tappunten

3.2.2

Toepassing van fysische en/of fotochemische technieken

Vastleggen resultaten risicoanalyse en opstellen beheersplan

33 36

Uitgebreide risicoanalyse

4.1

Inleiding

4.2

Uitgangspunten

4.2.1

Risicofactoren voor groei van legionella

4.2.2

Grenswaarde, detectiegrens en risico's

4.3

4.4

ISSO-publicatie 55.1

Wet- en regelgeving leidingwaterinstallaties Verantwoordelijkheid van de eigenaar

1.3

3.3 4

1.2.1 1.2.2

Beheersconcepten

4.3.1

Thermisch beheersconcept

4.3.2

Alternatieve beheersconcepten (fysisch, fotochemisch, elektrochemisch)

Verzamelen van gegevens leidingwaterinstallatie

4.4.1

Installatiegegevens

4.4.2

Water- en omgevingstemperaturen

4.4.3

Gebruiksgegevens

4.4.4

Afgeleide gegevens

Legionellapreventie in leidingwater

4.5

4.6

4.7 5

4.5.2

Opsplitsing in componenten

4.5.3

Risicobeschouwing per component

4.5.4

Risicobeschouwing per hoofdfunctie en voor de gehele installatie

Eliminatie van risico's

4.6.1

Inleiding

4.6.2

Aanpassingen van de installatie

4.6.3

Verbrandingsrisico

Vastleggen resultaten risicoanalyse

Opstellen van een beheersplan

Inleiding

5.2

Beheersmaatregelen

5.2.1

Drinkwatertemperatuur aan het leveringspunt

5.2.2

Periodieke beheersmaatregelen

5.2.3

Correctieve maatregelen

5.4

Opsplitsing in hoofdfuncties

5.1

5.3

Risicobeschouwing 4.5.1

Monsterneming legionella

5.3.1

Monsternemingsfrequentie regulier

5.3.2

Monsternemingsfrequentie alternatieve technieken

5.3.3

Keuze van de meetpunten

Acties na constateren van overschrijding

Rapportage risicoanalyse en beheersplan

6.1

Inleiding

6.2

Inhoud rapportage

Algemene voorwaarden voor ontwerp, realisatie en oplevering

7.1

Wetgeving, normen en richtlijnen

7.2

7.1.1

Wetgeving

7.1.2

Normen

7.1.3

Richtlijnen

Oplevering en ingebruikname

Bijlage A

Wet- en regelgeving legionellapreventie in leidingwater

Bijlage B

LegionellabacteriĂŤn: eigenschappen, aanwezigheid in waterinstallaties en beheersmaatregelen

Bijlage C

Rapportage formulieren

Bijlage D

Automatisering beheersmaatregelen

Bijlage E

Checklist beoordeling leidingwaterinstallatie

Bijlage F

Componentbeschrijving en -beoordeling

Bijlage G

Checklist 'hotspots' in waterleidingen

135

Bijlage H

HygiĂŤnisch in gebruik nemen van de dienstleiding/leidingwaterinstallatie

152

Bijlage I

Monstername en detectiemethode

153

Bijlage J

Werkvoorschriften

157

Bijlage K

Toepassingsgebieden ISSO-publicaties

166

Literatuurlijst

ISSO-publicatie 55.1

167

Legionellapreventie in leidingwater

SAMENVATTING Om besmetting met legionellabacteriĂŤn te voorkomen heeft de overheid regels opgesteld ten aanzien van legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties. Deze zijn vastgelegd in de Drinkwaterwet, het Drinkwaterbesluit en de Regeling Legionellapreventie in drinken warmtapwater. De werkwijze voor het opstellen van een risicoanalyse en beheersplan zijn vastgelegd in de Regeling Legionellapreventie. Deze ISSO-publicatie geeft een nadere uitwerking voor het uitvoeren van de risicoanalyse en het opstellen van een beheersplan voor collectieve leidingwaterinstallaties. Voor de risicoanalyse van een collectieve leidingwaterinstallatie kan gekozen worden tussen een beperkte en een uitgebreide analyse, afhankelijk van de aard en omvang van aerosolvormende tappunten. Deze handleiding geeft duidelijke aanwijzingen hoe de beperkte of uitgebreide risicoanalyse wordt uitgevoerd in hoofdstuk 3 en 4. De beslisboom die hiervoor is opgenomen in BRL 6010 om de juiste werkwijze te bepalen is opgenomen in hoofdstuk 2. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 ingegaan op het vaststellen en elimineren van risico's door het uitvoeren van technische installatieaanpassingen of het uitvoeren van beheersmaatregelen. Hoofdstuk 6 beschrijft de opzet van de rapportage en hoofdstuk 7 geeft een overzicht van algemene voorschriften ten aanzien van veilig ontwerp, realisatie en beheer van leidingwaterinstallaties. De bijlagen omvatten omvangrijke informatie met betrekking tot de wetgeving, componentbeoordelingen, monstername, hotspots, LegionellabacteriĂŤn etc. In aansluiting op BRL 6010 is de indeling van de rapportage voor risicoanalyse en beheersplan aangepast.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

SUMMARY In order to prevent infections with the Legionella bacteria the Dutch government has drawn up regulations with respect to water systems. These regulations can be found in the Drinking Water Decree and accompanying regulations (Drinkwaterwet, Drinkwaterbesluit and Regeling Legionellapreventie in drinken warmtapwater). The method for drawing up a risk analysis and management plan is laid down in the Legionella Prevention Regulation (Regeling Legionellapreventie). This publication provides a further elaboration for performing the risk analysis and drawing up a management plan for collective water systems. There are two options for the risk analysis of a collective water system; 1) a limited analysis or 2) an extensive analysis. It is practical to carry out the limited analysis at first (mainly consisting of an inventory of the aerosol producing tap points) to determine whether simple measures are sufficient. This manual provides methods and explanations on the performance of the limited and extensive risk analyses in chapter 3 and 4. In both approaches, the results of the risk analysis are reported. If control measures need to be taken on a regular basis, a management plan to this extent will be drawn up. Its implementation will be recorded in a logbook. This is explained in chapter 5 and 6. Chapter 7 provides an overview of regulations and directives on design, planning and maintenance of water systems in general. In the appendix information on a wide range of subjects is given, e.g. on the Legionella bacteria, risk assessment of standard components, sampling, hot spots etcetera. In accordance to BRL 6010 the model reports of the risk analysis and management plan are adjusted.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

AFKORTINGEN DWB

Drinkwaterbesluit.

GBS

Gebouwbeheersysteem. Systeem voor de geautomatiseerde besturing en controle van installaties voor verwarming, koeling, luchtbehandeling, watervoorziening en mogelijk andere functies.

ILT

Inspectie Leefomgeving en Transport.

IenW Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (voorheen I&M en daarvoor VROM). Kve

Kolonie vormende eenheid. Het aantal kolonievormende eenheden per volume (zowel per liter als per milliliter gegeven), zoals bepaald in een analyse door middel van een kweektechniek.

Rlp

Regeling Legionellapreventie in drinkwater en warmtapwater.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

BEGRIPPENLIJST De voornaamste bronnen voor de hierna vermelde begrippen zijn:  De Drinkwaterwet [1], het Drinkwaterbesluit [2], de Regeling legionellapreventie in drinkwater en warmtapwater [3];  NEN 1006 [4];  Waterwerkbladen [5];  ISSO-publicatie 55 [6]. Aerosol Uiterst fijne nevel van waterdeeltjes in de lucht met een diameter van 1 tot 10 micrometer. Aerosolvormend tappunt Hieronder vallen:  Tappunten met een douche of ander appendage waarmee water kan worden gesproeid of verneveld;  Tappunten die al dan niet tijdelijk gebruikt worden voor het aansluiten van een douche, ander appendage of toestel waarmee water kan worden gesproeid of verneveld;  Tappunten waarvan de eigenaar redelijkerwijze kan weten of vermoeden dat deze al dan niet tijdelijk gebruikt worden voor het aansluiten van een douche, ander appendage of toestel waarmee water kan worden gesproeid of verneveld; 1)  Alle tappunten in een instelling, zoals bedoeld in artikel 1.2, onderdeel 1 van het Uitvoeringsbesluit WTZi , voor zover het een afdeling hematologie of oncologie is, dan wel waar transplantaties worden uitgevoerd of waar patiënten met chronische longaandoeningen of stoornissen van het immuunsysteem verblijven.

Opmerking: Definitie conform Regeling Legionellapreventie, artikel 35 lid 4. 1) Dit betreft instellingen voor medisch-specialistische zorg, ofwel ziekenhuizen Alternatieve technieken Fysische, fotochemische of elektrochemische technieken voor de preventie van legionella. Opmerking: De benaming alternatieve technieken stamt uit de tijd dat thermisch beheer wettelijk de voorkeur had boven fysische, fotochemische of elektrochemische technieken. In het Drinkwaterbesluit is er nu geen onderscheid meer tussen thermisch, fysisch of fotochemisch beheer. Elektrochemisch beheer staat wel een trede hoger en mag pas toegepast worden als de andere technieken onvoldoende oplossing bieden. (DWB art. 44). Biofilm Populatie van micro-organismen in een matrix van slijm, die aan het inwendige oppervlak van een installatiegedeelte gehecht is. Opmerking: Definitie conform Regeling Legionellapreventie, bijlage 2. Brandblusinstallatie Voorziening voor brandbestrijding met leidingwater. Voorbeelden:  Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten brandslanghaspel;  Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten aparte groep brandslanghaspels;  Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten voorziening met voorraadtank of drukverhogingspomp. Certificatie-instelling Door de Raad voor Accreditatie gecertificeerde instelling die bevoegd is certificaten af te geven of in te trekken voor een product, dienst of kwaliteitsmanagementsysteem. Chemicaliën Stoffen of daaruit samengestelde producten, niet zijnde biociden als bedoeld in artikel 1 van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden, die ten behoeve van de bereiding van drinkwater in contact worden gebracht met te behandelen water of drinkwater, dan wel daaraan worden toegevoegd met het doel een kwaliteitsverandering van dat water te bewerkstelligen.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

Chemisch beheer Wijze van legionellapreventie, gebaseerd op het toevoegen van biociden aan drinkwater. Opmerking: Definitie conform het Drinkwaterbesluit, artikel 1. Circulatieleiding De leiding in een circulatiesysteem vanaf de aftakking van de laatste (warm tapwater) uittapleiding of vanaf het laatste warm tapwater tappunt tot aan het warmtapwatertoestel. Opmerking: In NEN 1006 is hiervoor de definitie Retourleiding vastgelegd. Circulatiesysteem warmtapwater Een leidingsysteem waarin water in een leidingwaterinstallatie in circulatie kan worden gehouden. Circulerend mengwatersysteem Systeem waarin mengwater in voortdurende beweging wordt gehouden zodat een ingestelde aanvoertemperatuur gehandhaafd wordt, exclusief de hierop aangesloten warmtapwaterbereiding en exclusief de hieraan verbonden uittapleidingen. Collectieve installatie De term 'collectieve installatie' wordt in de ISSO-publicaties gebruikt als overkoepelend begrip voor de wettelijke termen 'collectieve watervoorziening' en 'collectief leidingnet'. Collectief leidingnet Samenstel van leidingen, fittingen en toestellen dat tijdelijk, doch niet ten behoeve van bevoorrading, dan wel permanent, is aangesloten op het distributienet van een waterbedrijf of collectieve watervoorziening, en door middel waarvan drinkwater of warmtapwater ter beschikking wordt gesteld aan consumenten of andere afnemers. Collectieve watervoorziening a. Landgebonden voorziening, niet zijnde een waterbedrijf, voor de productie of distributie van water dat met behulp van een leiding of distributienet aan consumenten of andere afnemers als drinkwater of warmtapwater ter beschikking wordt gesteld; b. Voorziening voor de productie of distributie van water op een binnen het Nederlandse territoir gelegen mijnbouwinstallatie als bedoeld in artikel 1, onderdeel o, van de Mijnbouwwet, welk water als drinkwater of warmtapwater aan consumenten binnen die mijnbouwinstallatie ter beschikking wordt gesteld. Component Onderdeel van de installatie dat wat betreft de kans op groei dan wel afdoding van LegionellabacteriĂŤn als een eenheid kan worden beschouwd. Opmerking: Definitie conform Regeling Legionellapreventie, bijlage 2. Ctgb Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. In Nederland mogen alleen gewasbeschermingsmiddelen en biociden worden gebruikt, verhandeld of in voorraad worden gehouden die zijn toegelaten op grond van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Wgb) van oktober 2007. Hierbij worden de mogelijke risico's voor mens, dier en milieu beoordeeld. Het Ctgb is als zelfstandig bestuursorgaan verantwoordelijk voor de toelating. Desinfecteren Het op zodanige wijze behandelen van het water dat legionellabacteriĂŤn, en eventuele andere aanwezige microorganismen, uit het water en aan de oppervlakte van alle watervoerende onderdelen (biofilm) gedood of verwijderd worden. Bij plaatselijke desinfectie wordt uitsluitend het voorbij stromend water gedesinfecteerd. Bij systeemdesinfectie wordt (een deel van) een installatie gedesinfecteerd. Correctieve desinfectie betreft desinfectie van (delen van) een leidingwaterinstallatie nadat biofilm en/of (hoge) concentraties van legionella zijn aangetroffen. Preventieve desinfectie betreft periodieke desinfectie van (delen van) een leidingwaterinstallatie teneinde aanhechting en groei van legionella te voorkomen en eventueel aanwezige legionella en biofilm af te doden.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

Distributieleiding Het hoofdleidingnet van het waterbedrijf. Dode leiding Leidinggedeelte waarin geen doorstroming met leidingwater plaatsvindt doordat bijvoorbeeld op het uiteinde van dit leidinggedeelte geen tappunten zijn aangesloten. Opmerking: Definitie conform Regeling Legionellapreventie, bijlage 2. Drinkwater Water, bestemd of mede bestemd om te drinken, te koken of voedsel te bereiden dan wel voor andere huishoudelijke doeleinden, met uitzondering van warmtapwater, dat door middel van leidingen ter beschikking wordt gesteld aan consumenten of andere afnemers. Drinkwaterinstallatie Leidingwaterinstallatie voor de afname van drinkwater. Drinkwaterreservoir In de drinkwaterinstallatie opgenomen en daaruit gevoede voorraadbak voor drinkwater onder atmosferische druk, waarin de kwaliteit van het drinkwater ongewijzigd blijft. Eenvoudige drinkwaterinstallatie Samenstel van leidingen, fittingen en toestellen na de watermeter, aangesloten op het leidingnet van een drinkwaterbedrijf of een collectieve watervoorziening dan wel op een collectief leidingnet, dat in omvang en complexiteit overeenkomt met dat van een eengezinswoning. Opmerking: Definitie conform Regeling Legionellapreventie, artikel 1. Eigenaar Juridische eigenaar. Elektrochemisch beheer Wijze van legionellapreventie gebaseerd op het gebruik van elektroden om daardoor biociden in het drinkwater te vormen dan wel biociden aan drinkwater toe te voegen. Enkelvoudige uittapleiding Een leiding waardoor leidingwater naar ĂŠĂŠn tappunt kan stromen. Etmaalgemiddelde binnentemperatuur De temperatuur die in een ruimte gemiddeld over een dag optreedt. Exploitant Exploitant van een locatie/gebouw met inbegrip van de daarin aanwezige collectieve watervoorziening of collectief leidingnet (Zie paragraaf 1.2.2 voor een nadere toelichting). Fotochemisch beheer Wijze van legionellapreventie gebaseerd op het gebruik van ultraviolet licht in combinatie met titaniumoxide om daardoor biociden in het drinkwater te vormen dan wel biociden aan drinkwater toe te voegen. Opmerking: Definitie conform het Drinkwaterbesluit, artikel 1. Fysisch beheer Wijze van legionellapreventie gebaseerd op het gebruik van filters, pasteurisatie of door lagedruklampen opgewekt ultraviolet licht. Opmerking: Definitie conform het Drinkwaterbesluit, artikel 1. Gevaarlijk toestel Toestel dat naar zijn aard nadelige gevolgen voor de kwaliteit van het leidingwater kan opleveren.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

Hotspot Een plaats in de drinkwaterinstallatie waar het leidingwater kan opwarmen tot boven 25 °C. Plaats in een uittapleiding voor warmtapwater waar het water niet kan afkoelen tot ten hoogste 25 °C. Opmerkingen:  Definitie conform Regeling Legionellapreventie, bijlage 2;  Aanvullend is een hotspot ook een plek waar het drinkwater kan opwarmen tot meer dan 5 °C boven de omgevingstemperatuur of waar warmtapwater niet kan afkoelen tot minder dan 5 °C boven de omgevingstemperatuur. Huishoudwater Water als bedoeld in artikel 1, tweede lid, van de Drinkwaterwet, dat uitsluitend bestemd is voor toiletspoeling. Huishoudwatervoorziening Samenstel van leidingen, fittingen en toestellen voor de productie en distributie van huishoudwater. Leidingwater Water, bestemd om te drinken, te koken, voedsel te bereiden of andere huishoudelijke doeleinden. Opmerking: Leidingwater kan zijn drinkwater, warmtapwater of huishoudwater. Leveringspunt Plaats waar: a. Het distributienet van een waterbedrijf, respectievelijk collectieve watervoorziening, overgaat in een collectieve watervoorziening, respectievelijk collectief leidingnet, dan wel overgaat in een woninginstallatie of andere installatie die op dat distributienet is aangesloten; b. Een collectief leidingnet overgaat in een woninginstallatie of andere installatie die op dat leidingnet is aangesloten.

Opmerking: Definitie conform het Drinkwaterbesluit, artikel 1. Meervoudig circulatiesysteem warmtapwater Circulatiesysteem warmtapwater dat zo is ingericht dat op één of meer plaatsen leidingen parallel doorstroomd kunnen worden. Mengwaterinstallatie Leidingwaterinstallatie voor de afname van warmtapwater dat met een bepaalde hoeveelheid drinkwater is vermengd om de gewenste lagere temperatuur in stand te houden (mengwater). Naverwarmingstijd De naverwarmingstijd is de tijdsduur waarin water continu op of boven de gegeven temperatuur dient te worden gehouden. Omdat het hier in de regel een situatie met doorstroming betreft dient ervoor te worden gezorgd dat al het doorstromende water aan deze eis voldoet. Er mag geen situatie ontstaan waarin een deel van het water een kortere naverwarmingstijd en/of een lagere temperatuur heeft ondergaan. Perceel Elk roerend of onroerend goed, gedeelte of samenstel daarvan, dat een leveringspunt heeft of zal hebben ten behoeve waarvan levering van leidingwater geschiedt of zal geschieden. Prioritaire locatie Een locatie zoals aangewezen in het Drinkwaterbesluit artikel 35 Reikwijdte, waarvoor het opstellen van een risicoanalyse en beheersplan verplicht zijn. Risicoanalyse Legionella-risicoanalyse zoals bedoeld in artikel 37 van het Drinkwaterbesluit. Opmerking: Definitie conform het Drinkwaterbesluit, artikel 1.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

Reinigen Het verwijderen van bezinksel, sediment en (kalk)afzetting van de (oppervlakte van) watervoerende onderdelen van (delen van) een leidingwaterinstallatie. Sediment Bezinksel of afzetting uit het water. Spoelen Bij het spoelen wordt het water in een uittapleiding naar een tappunt ververst. Hierbij worden geen eisen gesteld aan de temperatuur van het water. Standtijd De standtijd is de tijdsduur waarin een leiding of andere installatiedelen in zijn geheel op of boven de gegeven temperatuur dient te worden gehouden ten behoeve van preventieve thermische desinfectie. Tappunt Plaats waar het drinkwater, huishoudwater of warmtapwater beschikbaar komt voor gebruik. Taptemperatuur De temperatuur van het water aan het tappunt. Thermisch beheer Wijze van legionellapreventie gebaseerd op beheersing van de temperatuur van het drinkwater of het warmtapwater. Opmerking: Definitie conform het Drinkwaterbesluit, artikel 1. Toezichthouder De toezichthouder, aangewezen op grond van artikel 48 van de Drinkwaterwet, sinds 20 april 2012 is Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Voor mijnbouwinstallaties is de toezichthouder het Staatstoezicht op de Mijnen. Uittapleiding Niet-circulerende leiding waaruit leidingwater direct aan ĂŠĂŠn of meer tappunten ter beschikking wordt gesteld. Warmtapwater Verwarmd drinkwater. Warmwaterinstallatie Leidingwaterinstallatie voor de afname van warmtapwater. Warmtapwatertoestel Toestel of serie van toestellen, waarmee warmtapwater wordt bereid of kan worden bereid door het opwarmen van drinkwater. Warmtapwatertemperatuur De temperatuur van het warmtapwater aan het tappunt. Woninginstallatie Samenstel van leidingen, fittingen en toestellen, aangesloten op het distributienet van een drinkwaterbedrijf of van een collectieve watervoorziening of op een collectief leidingnet, en deel uitmakend van een woning.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

INLEIDING

1.1 ALGEMEEN Om legionellose ofwel veteranenziekte te voorkomen heeft de overheid regels opgesteld ten aanzien van leidingwaterinstallaties. In het Drinkwaterbesluit wordt de verplichting opgelegd om voor een beperkt aantal collectieve installaties een risicoanalyse uit te voeren en zo nodig een beheersplan op te stellen ten behoeve van legionellapreventie. Het doel van de regelgeving is om tot legionellaveilig beheerde installaties te komen. Dit kan op twee manieren worden bereikt:  Door geen aerosolen te laten vrijkomen;  Door te zorgen voor leidingwater met een legionellaconcentratie onder 100 kve/liter. Het doel van deze handleiding is om informatie en hulpmiddelen te geven die nodig zijn om de wettelijke regels op correcte wijze te kunnen nakomen. De primaire doelgroep van deze handleiding zijn adviseurs, installateurs en beheerders (technische dienst). Daarnaast is de handleiding bruikbaar voor drinkwaterbedrijven, inspectie, fabrikanten en leveranciers. Hierbij dient te worden opgemerkt dat voor het uitvoeren van een risicoanalyse het opstellen van een beheersplan en het uitvoeren van beheersmaatregelen meer vereist is dan het aanschaffen en gebruiken van deze handleiding. Een ruime installatietechnische kennis en ervaring, met name op het gebied van leidingwaterinstallaties, is vereist. Het gaat dan om de volgende punten:  Specifieke kennis met betrekking tot leidingwaterinstallaties (NEN 1006, Waterwerkbladen, ISSO-publicatie 55 of gelijkwaardige ontwerpmethoden en technieken);  Algemene kennis ten aanzien van bouwkunde en verwarmings- en klimaatinstallaties. Ook dient het bureau of bedrijf dat de risicoanalyse uitvoert en het beheersplan opstelt van een installatie die valt onder hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit 2011 gecertificeerd te zijn (Drinkwaterbesluit art. 37 en 38). Deze certificatie is gebaseerd op BRL 6010 'Legionella preventieadvisering voor collectieve leidingwaterinstallaties' van InstallQ (zie www.installq.nl). De legionellapreventie adviseur dient daarnaast te voldoen aan de eisen van vakbekwaamheid volgens BRL 6010 bijlage 2. Deze handleiding heeft betrekking op leidingwater. De term leidingwater wordt in ISSO-publicaties gebruikt als overkoepelend begrip voor drinkwater, warmtapwater en mengwater. De handleiding legt uit hoe de risicoanalyse voor leidingwaterinstallaties kan worden uitgevoerd conform de Regeling Legionellapreventie en BRL 6010, en geeft richtlijnen voor het opstellen van een legionellabeheersplan. Bij correcte toepassing van deze handleiding mag worden verondersteld dat is voldaan aan de eisen die de wetgeving stelt aan de risicoanalyse en het beheersplan, en ook aan de eisen die in redelijkheid gesteld kunnen worden aan de legionellaveiligheid van leidingwaterinstallaties. Als andere methoden worden toegepast die niet in deze handleiding zijn beschreven dient men zelf bij het bevoegd gezag aan te tonen dat de gekozen oplossingen gelijkwaardig zijn. 1.2 WETTELIJK KADER, NORMEN EN RICHTLIJNEN In Nederland worden de algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties gegeven in NEN 1006 [4]. Een praktische uitwerking hiervan wordt gegeven in de Waterwerkbladen [5]. Daarnaast geeft ISSO-Publicatie 55 [6] aanvullende richtlijnen voor ontwerp, realisatie en beheer van collectieve leidingwaterinstallaties. NEN 1006 is aangewezen in het Bouwbesluit artikel 6.12 en 6.13. In de toelichting op artikel 6.12 van het Bouwbesluit wordt tevens verwezen naar de ISSO-checklist hotspots [18] en ISSO/SBR-publicatie 811 [11]. 1.2.1 Wet- en regelgeving leidingwaterinstallaties In Nederland bestaat ten aanzien van leidingwater de volgende weten regelgeving van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW):  Drinkwaterwet, 2009, Stb.2009, 370/Stb.2011, 313;  Drinkwaterbesluit, 2011, Stb.2011, 293/Stb.2011, 313;  Drinkwaterregeling, 2011, Stc.2011, 17546/Stb.2011, 313;  Regeling legionellapreventie in drinkwater en warmtapwater, 2011, Stc.2011, 10828/Stb.2011, 313;  Regeling materialen en chemicaliën drinken warmtapwatervoorziening, 2011, Stc. 2011, 11911.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

In het Drinkwaterbesluit zijn de regels met betrekking tot Legionellapreventie opgenomen in hoofdstuk 4. In het Drinkwaterbesluit is de verplichting opgelegd om voor een beperkte groep van de collectieve installaties een risicoanalyse ten behoeve van legionellapreventie uit te voeren en zo nodig een beheersplan op te stellen, zie paragraaf 1.2.3. 1.2.2 Verantwoordelijkheid van de eigenaar Volgens de Drinkwaterwet, artikel 1, lid 3 is de eigenaar van de collectieve watervoorziening of het collectief leidingnet verantwoordelijk voor de uitvoering en naleving van de drinkwaterregelgeving. Indien deze niet zelf die voorziening of dat leidingnet exploiteert, is ook de exploitant verantwoordelijk, voor zover het de uitvoering van maatregelen of de naleving van verplichtingen betreft die, naar gebruikelijk is, behoren tot de bevoegdheid van een exploitant. In de toelichting op het Drinkwaterbesluit art. 31 wordt onder de eigenaar verstaan: de juridische eigenaar, ook indien deze niet de economische eigenaar (de exploitant) is. Voor leidingwaterinstallaties in gebouwen betekent dit dat de gebouweigenaar primair verantwoordelijk is en te allen tijde volledig aanspreekbaar is op de naleving van de drinkwaterregelgeving, ook als de gebouweigenaar de exploitant opgedragen of gemachtigd heeft om uitvoering te geven aan de verplichtingen uit de drinkwaterregelgeving. Nadere uitleg Er kan sprake zijn van een: a. Juridische eigenaar van een locatie/gebouw met inbegrip van de daarin aanwezige collectieve watervoorziening of collectief leidingnet; of b. Juridische eigenaar van een collectieve watervoorziening of collectief leidingnet in een locatie/gebouw dat wordt gehuurd; of c. Exploitant van een locatie/gebouw met inbegrip van de daarin aanwezige collectieve watervoorziening of collectief leidingnet. Wie is primair verantwoordelijk?  In situatie a is de juridische eigenaar van een locatie/gebouw primair verantwoordelijk;  In situatie b is de juridische eigenaar van de collectieve watervoorziening of collectief leidingnet primair verantwoordelijk, dus niet de juridische eigenaar van locatie/gebouw;  In situatie c is de juridische eigenaar van een locatie/gebouw primair verantwoordelijk en volledig aanspreekbaar. De exploitant kan worden aangesproken op de uitvoering en naleving van verplichtingen uit de drinkwaterregelgeving, waaronder beheersmaatregelen, inclusief kleine wijzigingen/aanpassingen, aansluitingen van toestellen, en eenvoudige reparaties/herstelmaatregelen aan het leidingnet. Dit betreft dus geen bouwkundige of klimaattechnische aanpassingen. De exploitant kan dus, evenals de eigenaar, een bestuurlijke dwangmaatregel worden opgelegd. Wanneer grote investeringen nodig zijn om aan de drinkwaterregeling te kunnen voldoen, en de juridische eigenaar van een locatie/gebouw met inbegrip van de daarin aanwezige collectieve watervoorziening of collectief leidingnet is daarvoor niet bereikbaar, dan wordt de exploitant daarop aangesproken. Opmerking: In een huurovereenkomst of convenant kan geregeld worden wat een juridisch eigenaar en wat een exploitant moet doen. Deze overeenkomst is een zaak tussen de betreffende gebouweigenaar en exploitant of huurder van het gebouw. 1.2.3 Overzicht categorieën collectieve installaties waarvoor risicoanalyse en beheersplan verplicht zijn De categorieën voor de eigenaar van een collectieve installatie waarvoor de verplichting geldt, zijn vastgelegd in het Drinkwaterbesluit hoofdstuk 4, artikel 35 Reikwijdte (https://wetten.overheid.nl/BWBR0030111/2018-07-01#Hoofdstuk4_Paragraaf4.1). De aangewezen categorieën voor de zorginstellingen zijn vastgelegd in de Regeling Legionellapreventie, artikel 2 (https://wetten.overheid.nl/BWBR0030166/2018-01-01). We houden het hier bij een verwijzing naar de wetgeving, omdat deze wettelijke aanwijzing kan wijzigen. 1.2.4 Soorten legionellabacteriën De soorten legionellabacteriën waarvoor de kwaliteitseis van toepassing is, zijn vastgelegd in de Regeling Legionellapreventie, artikel 4 (https://wetten.overheid.nl/BWBR0030166/2018-01-01#Artikel4).

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

1.2.5 Zorgplicht voor overige collectieve installaties Voor de eigenaren van alle overige collectieve installaties geldt op basis van de Drinkwaterwet artikel 26 en 30 de plicht om deugdelijk leidingwater ter beschikking te stellen. In artikel 21 lid 1 staat dat de eigenaar zorg draagt dat het drinkwater geen organismen, parasieten of stoffen bevat, in aantallen per volume-eenheid of concentraties die nadelige gevolgen voor de volksgezondheid kunnen hebben. Toepassing van NEN 1006, de Waterwerkbladen en ISSO-publicatie 55 is een randvoorwaarde voor de goede invulling van deze zorgplicht. Naast het voldoen aan deze bouwvoorschriften (ontwerpen en realiseren) zijn een juist gebruik en beheer van de leidingwaterinstallatie eveneens belangrijke voorwaarden voor de deugdelijkheid van het water. In ISSO-publicatie 55.2 'Handleiding zorgplicht legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties' [7] zijn adviezen opgenomen voor installaties die vallen onder de zorgplicht. 1.3 LEESWIJZER In deze handleiding zijn de volgende onderwerpen uitgewerkt:  Werkwijze voor een beperkte of uitgebreide risicoanalyse (hoofdstuk 2 t/m 4);  Het opstellen van het beheersplan (hoofdstuk 5);  Het opstellen van de rapportage (hoofdstuk 6);  Overzicht algemene voorschriften ontwerp, realisatie en beheer (hoofdstuk 7);  Bijlagen met achtergrondinformatie over onder andere: - Legionella, detectiemethoden en desinfectiemethoden; - Het automatiseren van beheersmaatregelen; - Checklist risico's, componentbeschrijving- en beoordeling; - Hotspots; - Ingebruikname van de leidingwaterinstallatie; - Werkvoorschriften. Om op de juiste wijze een risicoanalyse voor leidingwatersystemen uit te voeren is kennis van dergelijke systemen en specifieke kennis over de legionellabacterie vereist. Het betreft hier met name kennis over de algemene karakteristieken van legionella , de natuurlijke aanwezigheid van legionellabacteriën, de wijze waarop een installatie besmet kan raken, de condities waaronder groei en afsterven optreden, de wijze waarop de bacterie verspreid wordt en de wijze waarop mensen besmet kunnen worden. In Bijlage B wordt hiervan een overzicht gegeven. Opmerking: Wanneer een tekst rechtstreeks volgt uit het Drinkwaterbesluit of de Regeling Legionellapreventie, is dit aangegeven met een blauwe balk met daarin het betreffende wetsartikel. Hierdoor is voor de lezer een helderder onderscheid gemaakt tussen wetgeving en richtlijnen.

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater

1.4 SAMENHANG MET ANDERE PUBLICATIES De risicoanalyse met betrekking tot legionellapreventie en de beheersmaatregelen worden in ISSO-publicatie 55.1 beschreven. In deze ISSO-publicatie wordt aangesloten bij andere ISSO-publicaties in de 55-reeks en 30-reeks. Hierna staat een tabellarisch overzicht, zie ook een aanvullend schema in bijlage K. Tabel 1.1 Overzicht ISSO-publicaties met betrekking tot legionellapreventie ISSO-publicatie

Titel

Onderwerpen

ISSO-publicatie 55

Leidingwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsgebouwen

Ontwerpen van collectieve leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 55.1

Handleiding legionellapreventie in leidingwater, Richtlijnen voor prioritaire installaties

Opstellen legionellarisicoanalyse en beheersplan voor leidingwaterinstallaties die vallen onder artikel 31 en 35 van het Drinkwaterbesluit

ISSO-publicatie 55.2

Handleiding zorgplicht legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

Beheersmaatregelen legionellapreventie voor collectieve leidingwaterinstallaties die niet vallen onder artikel 31 en 35 van het Drinkwaterbesluit

ISSO-publicatie 55.3

Legionellapreventie in klimaatinstallaties

Opstellen legionellarisicoanalyse en beheersplan voor met leidingwater gevoede koeltoreninstallaties en luchtbevochtigings-systemen ten behoeve van gebouwen conform het Activiteitenbesluit en het Arbobesluit

ISSO-publicatie 55.4

Alternatieve technieken voor legionellapreventie in collectieve leidingwaterinstallaties

Toepassing van alternatieve technieken voor thermisch beheer van leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 55.5

Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

Opstellen van een totaal beheers- en onderhoudsplan van collectieve leidingwaterinstallaties

ISSO-publicatie 30

Leidingwaterinstallaties in woningen

Ontwerpen van individuele woninginstallatie, met aandacht voor Legionellaveiligheid

ISSO/SBR-publicatie 811

Integraal ontwerpen van legionellaveilige Het voorkomen van hotspots in de woningen drinkwaterinstallatie en uittapleidingen van warmtapwater

Checklist hotspots

Checklist hotspots in waterleidingen

Uitgebreide richtlijnen ter voorkoming van ongewenste opwarming van waterleidingen

Checklist Wet- en regelgeving

Wet- en regelgeving legionellapreventie in drinken warmtapwater

Aanvullende uitleg weten regelgeving t.a.v. zorgplicht, alternatieve technieken en clusteren van componenten

ISSO-publicatie 55.1

Legionellapreventie in leidingwater