ISSO-publicatie 64
Kwaliteitseisen isoleren Materiaal en montage van thermische isolatie van installaties in utiliteit
ISBN: 978-90-5044-332-6
INHOUDSOPGAVE
1
2
3
4
Samenvatting
5
Afkortingen
7
Symbolenlijst
9
Begrippenlijst
11
Inleiding
15
1.1
Omvang
15
1.2
Doel en reikwijdte ISSO-publicatie
15
1.2.1
Reikwijdte
15
1.2.2
Doelgroep
16
1.2.3
Leeswijzer
16
1.3
Normen en richtlijnen
1.4
Verantwoording
17
Programmafase
19
2.1
Toepassingsgebieden thermische isolatie
19
2.1.1
Klimaatinstallaties
19
2.1.2
Luchtkanaalsystemen
21
2.1.3
Overige installatieonderdelen
22
2.2
Corrosie onder isolatie
22
2.3
Realiseren van het programma
22
Ontwerp leidingen, kanalen en isolatie
25
3.1
Ontwerpaspecten
25
3.2
Gangbare isolatiematerialen
25
3.3
Isolatie van installaties, isolatie en brandveiligheid
30
3.4
Isolatie van installaties en energieverliezen
30
3.5
Selectie isolatie verwarmings- en gekoeldwaterleidingen volgens NEN-EN 12828
33
3.6
Thermische berekeningen kanaalisolatie en warmteverliezen
Realisatie 4.1
ISSO-publicatie 64
17
34 35
Kwaliteitseisen werktuigbouwkundig installateur
35
4.1.1
Algemeen
35
4.1.2
Kwaliteitseisen voorkomen van CUI (Corrosion under insulation)
36
4.1.3
Richtlijnen m.b.t. de gehele installatie
36
4.1.4
Specifieke aandachtspunten bij leidingen en leidingverbindingen
36
4.1.5
Leidingdoorvoeringen
37
4.1.6
Specifieke aandachtspunten leidingmaterialen
37
4.1.7
Metalen kanalen
38
4.2
Voorkomen van vervuiling in/onder de isolatie
39
4.3
Aandachtspunten isoleerder en werktuigbouwkundig installateur
39
4.4
Hoe omgaan met afwijkingen ten opzichte van PVE/ontwerp
39
3
Kwaliteitseisen isoleren
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
4.10
4.11 5
Kwaliteitseisen isoleerder
40
4.5.1
Algemeen
40
4.5.2
Materialen isoleerder
40
4.5.3
Voorbereidingen isoleerder
40
4.5.4
Montage isolatie om leidingen
41
4.5.5
Beugeling van leidingen, met een medium in het temperatuurgebied van omgevingstemperatuur tot 120 °C 41
4.5.6
Beugeling van leidingen, met een medium in het temperatuurgebied van 6 °C tot omgevingstemperatuur 41
4.5.7
Leidingbeugels
41
4.5.8
Montage ophangpunten lucht- en ventilatiekanalen
42
Isolatie van leidingen
42
4.6.1
42
Isolatie- en hulpmaterialen
4.6.2
Aandachtspunten materialen
42
4.6.3
Uitvoering
43
Isolatiematerialen voor leidingen
44
4.7.1
Minerale wol
44
4.7.2
Hard synthetisch schuim, PIR/Resol
44
4.7.3
Flexibel elastomeerschuim FEF
44
Appendages, overige apparaten en buffervaten
45
4.8.1
Warmte transportsystemen
45
4.8.2
Koude transportsystemen
45
Isolatie van luchtkanalen
45
4.9.1
Algemeen
45
4.9.2
Buitenluchtaanzuigkanalen en afblaaskanalen
46
4.9.3
Luchttoevoerkanalen
46
Afwerking van isolatie
46
4.10.1 Buitengelegen gelegen leidingen, appendages en luchtkanalen
46
4.10.2 Binnen gelegen leidingen en appendages
47
Kwaliteitscontrole isolatie
47
Beheer en onderhoud
49
Bijlage A
Minimale eisen isolatie en afwerkmaterialen
51
Bijlage B
Dikte van de thermische isolatie volgens NEN-EN 12828
69
Bijlage C
Tabel gangbare toegepaste isolatiematerialen en isolatiedikten
85
Bijlage D
Corrosie onder isolatie
88
Bijlage E
Montagevoorbeelden isolatiematerialen
Bijlage F
Voorbeeldberekening temperatuurdaling bij leidingen in lucht
Bijlage G
Checklist oplevering (klimaat-)installaties
121
Bijlage H
Checklist oplevering technische isolatie
124
92
Literatuurlijst
ISSO-publicatie 64
119
126
4
Kwaliteitseisen isoleren
SAMENVATTING De ISSO-publicatie 'Kwaliteitseisen isoleren' is bedoeld als referentie voor materiaalkeuze en montage van leidingisolatie ten behoeve van opdrachtgevers, ontwerpers, adviseurs, installateurs, isoleerders en opleiders in het technisch beroepsonderwijs. Het geeft minimaal te hanteren eisen voor het voorkomen van ongewenst warmteverlies, montagetechnieken, het voorkomen van uitwendige corrosie en het aanbrengen van isolatiesystemen (isolatiemateriaal + afwerking). De ISSO-publicatie geeft voor distributieleidingen van warm- en koud water installaties en voor ventilatiesystemen de hiervoor gangbare isolatie- en hulpmaterialen weer. Het temperatuurgebied van de getransporteerde media ligt tussen 6 °C en 120 °C. De in de ISSO-publicatie genoemde producten zijn materialen die zich in de praktijk hebben bewezen. De systematiek van de ISSO-publicatie is zodanig dat in de toekomst hieraan nieuwe materialen kunnen worden toegevoegd. De ISSO-publicatie beperkt zich tot vrijhangende leidingen en kanalen in gebouwen. In deze ISSO-publicatie worden tevens de buiten gelegen leidingen en kanalen van en naar de luchtbehandelingskast, koeltoren of warmtepomp/ koelmachine meegenomen. Voor de afwerking van alle andere leidingen of kanalen buiten het gebouw wordt verwezen naar het CINI Handboek 'Isolatie voor de industrie' en ISSO-publicatie 7, Grondleidingen voor warmte- en koudetransport. De in de specificatiebladen genoemde normen en standaards sluiten aan bij de dagelijkse praktijk. Voor bepaling van de benodigde thermische isolatiedikte wordt verwezen naar: Leveranciers/productonafhankelijke software gebaseerd op NEN EN ISO 12241; CINICALC van CINI; ISSO-tool Warmteverlies warmwaterleidingen; ISSO-publicaties 7, 17 en 25. De in deze ISSO-publicatie genoemde isolatiedikten van de vermelde isolatieproducten betreffen de voorhanden zijnde minimale isolatiedikten. Om een effectieve samenwerking tussen de ontwerper, installateur en isoleerder te bevorderen is in deze ISSO-publicatie 'Kwaliteitseisen isoleren' aandacht gewijd aan het ontwerp en de uitvoering van een installatie, afgestemd op de aspecten die verband houden met het isoleren daarvan en het voorkomen van corrosie van de geïsoleerde leidingen. Deze ISSO-publicatie is tot stand gekomen door middel van een samenwerking tussen VIB, OOI, Wij Techniek en ISSO. De technische uitwerking van de ISSO-publicatie heeft plaatsgevonden in een ISSO-kontaktgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van adviesbureaus, isolatiebedrijven, onderwijs en isolatieproducenten. Om de ISSO-publicatie actueel te houden zullen ISSO en VIB overleggen, wanneer een aanvulling of wijziging gewenst is. Het vakgebied zal hiervan door middel van persberichten, mailings en de ISSO-internetsite op de hoogte worden gehouden.
ISSO-publicatie 64
5
Kwaliteitseisen isoleren
AFKORTINGEN BENG
Bijna energieneutraal gebouw.
CV
Centrale verwarming.
EPC
Energie prestatie coĂŤfficiĂŤnt.
Fe
IJzer.
FEF
Flexibel elastomeerschuim.
GBS
Gebouw beheer systeem.
GKW
Gekoeldwater.
GW
Glaswol.
H
Waterstof (in het periodiek systeem).
HTK
Hogetemperatuurkoeling.
HTV
Hogetemperatuurverwarming.
HDPE
High density polyetheen (PE met een relatief hoge dichtheid).
KW
Koelwater.
LTK
Lagetemperatuurkoeling.
LTV
Lagetemperatuurverwarming.
MKK
Model kwaliteitsbeheersing klimaatinstallaties.
NEN
Nederlands Normalisatie Instituut.
O
Zuurstof (in het periodiek systeem).
PE
Polyetheen/polyethyleen.
PEF
Flexibel polyethyleenschuim.
PF
Resolschuim.
PIR
Polyisocyanuraatschuim.
PUR
Polyurethaan.
SW
Steenwol.
WTW
Warmteterugwinning.
ZLTV
Zeer lage temperatuur verwarming.
ISSO-publicatie 64
7
Kwaliteitseisen isoleren
SYMBOLENLIJST c
warmtecapaciteit van het medium (soortelijke warmte)
[J/(kg·K)]
kb
specifieke warmteverlies
[W/(m·K)]
L
leidinglengte
[m]
m
massastroom van het medium
[kg/s]
ni
nuttig effect van de isolatie
[-]
p
druk
[kPa]
P
vermogen
[W]
Qv
warmteverlies per meter leiding
[W/m]
V
volume
[l]
Δθ
verschil tussen aanvoer- en retourtemperatuur
[K]
Δθ
temperatuurdaling van het medium in de leiding
[K]
θb
temperatuur van de leidingwand (= watertemperatuur)
[°C]
θl
temperatuur van de omgevingslucht
[°C]
ΦV
warmteverlies per m leiding
[W/m]
di
diameter inwendig
[m]
dis
dikte isolatielaag
[m]
Al
doorsnede leiding
[m2]
qm
massastroom
[[ kg/s]
D
middellijn
[m]
D1
binnendiameter van de isolatie
[mm]
D2
buitendiameter van de isolatie
[mm]
θe
ontwerpbuitentemperatuur
[°C]
θi
ontwerpbinnentemperatuur
[°C]
θo
operatieve temperatuur
[°C]
A
oppervlakte
[m2]
η
rendement
[-]
θa
aanvoerwatertemperatuur
[°C]
θr
retourwatertemperatuur
[°C]
v
snelheid
[m/s]
ρ
soortelijke massa
[kg/m3]
t
tijd
[s]
Φt
transmissiewarmteverlies
[W]
qv
volumestroom
[m3/s]
dw
wanddikte
[m]
ε
wandruwheid
[m]
Q
warmtehoeveelheid
[J]
U
warmtedoorgangscoëfficiënt
[W/(m2·K)]
RL
lineaire warmteweerstand
[(m·K)/W]
UL
lineaire warmtedoorgangscoëfficiënt
[W/(m·K)]
λ
warmtegeleidingscoëfficiënt van het isolatiemateriaal
[W/(m·K)]
E
dikte van de thermische isolatie
[m]
emin
toegestane minimale isolatiedikte
[m]
he
warmteovergangscoëfficiënt tussen buitenoppervlak en de omgeving
[W/(m2·K)]
θm
de gemiddelde temperatuur in de isolatielaag
[°C]
ISSO-publicatie 64
9
Kwaliteitseisen isoleren
BEGRIPPENLIJST Aansluitvermogen Door de warmteopwekker(s) af te geven ontwerpverwarmingsvermogen aan het distributiesysteem ten behoeve van de gebruikers. Aanvoertemperatuur Temperatuur van het verwarmingsmedium bij uittreden uit een warmteopwekker of warmteopwekkermoduul. Anode en kathode De elektrode waar zich de elektrochemische reductie voordoet wordt kathode genoemd (bijvoorbeeld: Fe2+ + 2e- → Fe). De elektrode waar zich de elektrochemische oxidatie voordoet wordt anode genoemd (bijvoorbeeld: Fe → Fe2+ + 2e-). Aan de anode vindt de corrosie plaats. Buitenlucht aanzuigkanalen Luchtkanaal bedoeld voor het aanzuigen van onbehandelde buitenlucht. Centrale verwarming leiding systeem Leiding distributie systeem bedoeld om verwarmd water voor klimaatinstallaties te transporteren. De temperatuur van het aanvoerwater bevindt zich tussen 90 °C en 30 °C, van het retourwater tussen 70 °C en 20 °C. Change-over systeem Klimaatsysteem waarbij de warmte-overdragende delen zoals inductieapparaten, klimaatplafonds of betonkernactivering zowel met warm water voor verwarming, als koud water voor koeling kunnen worden gevoed. Corrosie Ongewenste aantasting van een materiaal ten gevolge van chemische of elektrochemische reacties met componenten uit de omgeving. CUI Corrosion under isolation. Dampdichte isolatie In de installatietechniek binnen gebouwen wordt bewust over dampdichte isolatie gesproken. Hieronder verstaat men isolatie die voor gekoeld water toepassingen ontworpen is, en dusdanig wordt aangebracht zodat er geen waterdamp in/onder de isolatie kan ontstaan. Hierbij dient extra aandacht aan de naadafwerking te worden besteed. Elastomeren Isolatiematerialen bestaande uit synthetische polymeren met rubberachtige eigenschappen. Elastisch materiaal wat weer zijn oorspronkelijke vorm aanneemt na verwijdering van een externe belasting zolang de belasting binnen het kritische gebied valt. Gekoeldwater leidingsysteem Leiding distributie systeem bedoeld om water met een temperatuur tussen 6 °C en 20 °C te transporteren. Inregelafsluiter Afsluiter voor het handmatig instellen van de ontwerpvolumestroom met of zonder een voorziening voor het meten van de volumestroom. Inregelen Instellen van de ontwerpvolumestromen. Heetwater leidingsysteem Leiding transport systeem bedoeld om water met een temperatuur tussen 90 °C en 140 °C te transporteren. Hogetemperatuurkoeling Koeling waarbij de temperatuur van het koelmedium in het vertrek boven de dauwpunttemperatuur blijft. De temperatuur van de lucht of het water is daarbij hoger dan 16 °C en afhankelijk van de relatieve vochtigheid. Hogetemperatuurverwarming Een verwarmingssysteem met een gemiddelde mediumtemperatuur (= gemiddelde van aanvoer- en retourtemperatuur) hoger dan 50 °C.
ISSO-publicatie 64
11
Kwaliteitseisen isoleren
Koelwater leidingsysteem Leidingsysteem tussen condensor (koelmachine) en luchtgekoelde droge koeler of koeltoren dan wel een leidingsysteem tussen verdamper (warmtepomp) en luchtgekoelde droge koeler of koeltoren. Koud (tap) water leiding systeem Leiding distributie systeem bedoeld om koud en niet gekoeld water te transporteren. Lagedrukstoom/condensaat leiding systeem Leiding distributie systeem bedoeld voor stoom en condensaat met een temperatuur van 100 °C tot 120 °C. Lagetemperatuurverwarming Een verwarmingssysteem met een gemiddelde mediumtemperatuur (= gemiddelde van aanvoer- en retourtemperatuur) waarbij 35 °C < T < 50 °C. Luchtkanalen aanvoer/retour Lucht distributie kanaal naar of vanaf een klimaatinstallatie. Ontwerpcondities De gekozen binnen- en buitencondities (temperatuur en relatieve vochtigheid) die dienen als basis voor het ontwerp van een centrale verwarmingsinstallatie. Ontwerptemperatuur De door de ontwerper bepaalde temperatuur waarbij de ontwerpvermogens worden gerealiseerd. Ontwerpvolumestroom De door de ontwerper bepaalde volumestroom waarmee de ontwerpvermogens worden gerealiseerd. Opwekker Onder opwekker wordt verstaan de individuele CV-ketel, warmtepomp, koelmachine of afleverset (bij collectieve installaties). Programma van eisen Document waarin behoeften, eisen en wensen en verwachtingen van de opdrachtgever en de gebruikers zijn verwoord. Het dient als communicatiemiddel tussen opdrachtgever, gebruikers en ontwerpende partijen, via een samenhangend geheel van uitgangspunten en voorwaarden. RVS (roestvast staal) Een staallegering bestaande uit ijzer, chroom en nikkel en een klein beetje koolstof. De meest voorkomende rvssoorten zijn type AISI 304 en 316. Type 316 heeft een betere corrosiebestendigheid dan type 304. Ondanks dat de naam anders doet vermoeden kan roestvast staal wel degelijk corroderen. Staal (koolstofstaal) Staal is ijzer met een laag gehalte aan koolstof. Het is daardoor veel sterker dan smeedijzer of gietijzer. Thermische schil De thermische schil wordt gevormd door de bouwkundige constructies die de verwarmde, respectievelijk gekoelde zone afscheiden van de buitenomgeving (buitenlucht, water, grond of ruimten die niet tot de verwarmde, respectievelijk gekoelde zone behoren). Een constructie tussen de verwarmde zone en een andere verwarmde zone maakt geen deel uit van thermische schil. Utiliteit Alle gebouwen zonder woonbestemming zoals: kantoren, ziekenhuizen, scholen, musea, zwembaden en winkels. Warm (tap) water leiding systeem Leiding distributie systeem bedoeld om verwarmd water te transporteren. Warmtegeleidingscoëfficiënt De hoeveelheid warmte, uitgedrukt in Watt, welke door een materiaal passeert, met een oppervlakte van 1 m2 en een dikte van 1 m, bij een temperatuurverschil van 1 K, tussen de tegenovergestelde vlakken van het materiaal [W/(m2·K)]. De warmtegeleidingscoëfficiënt van de isolatiematerialen dienen gedeclareerde waardes te zijn zoals vastgelegd in de prestatieverklaring DOP (Declaration of Performance) van de betreffende productnorm. Warmtepomp Warmteopwekker die warmte van een laag temperatuurniveau (bron) op een voor verwarming bruikbaar hoger niveau brengt.
ISSO-publicatie 64
12
Kwaliteitseisen isoleren
Warmtewisselaar Apparaat waarin warmteoverdracht plaatsvindt tussen twee media in gescheiden circuits. Waterabsorptie Uitgedrukt in kg/m2 geeft de mate aan waarin materialen water kunnen opnemen. Bij kortstondige gedeeltelijke onderdompeling (EN 13472). Waterdampdiffusieweerstandsfactor (μ) De waterdampdiffusieweerstandsfactor (μ) is een abstract getal dat aangeeft hoe vaak een waterdampdiffusieweerstand van een materiaal groter is dan die van een laag stille lucht van dezelfde dikte en bij dezelfde temperatuur en druk. μd-waarde van een materiaal = waterdampdiffusie weerstandsfactor x materiaaldikte [m] Warmwaterverwarmingsinstallatie Centrale verwarming met warm water als transport/verwarmingsmedium. ZLTV Zeer lagetemperatuurverwarming. Verwarming waarbij de gemiddelde mediumtemperatuur 35 graden of lager is.
ISSO-publicatie 64
13
Kwaliteitseisen isoleren
1
INLEIDING
1.1 OMVANG Deze ISSO-publicatie beschrijft de minimale eisen van thermische isolatiesystemen binnen gebouwen van in de utiliteit toegepaste werktuigbouwkundige installaties. Het temperatuurbereik is van 6 °C tot 120 °C. Voor leidingen buiten dit temperatuurbereik verwijzen we naar het CINI Handboek Isolatie voor de industrie [5]. In deze ISSO-publicatie komen de gangbare isolatiematerialen voor die doorgaans worden toegepast. Dit betekent dat isolatiematerialen, die niet voorkomen in deze ISSO-publicatie toch geschikt kunnen zijn. Naast de minimale eisen van thermische isolatiesystemen wordt in deze ISSO-publicatie ook aandacht besteed aan de eisen, waaraan de werktuigbouwkundige installateur bij het aanbrengen van de installaties moeten voldoen, zodat de isoleerder zijn werkzaamheden conform de vereiste kwaliteit kan verrichten. Gebouwen dienen door de invoering van de BENG-eisen, BREEAM-eisen en de doelstelling om uiterlijk in 2050 energieneutraal te bouwen zeer energiezuinig ontworpen te worden. In 2021 wordt het bepalen van de energieprestatie gewijzigd, de EPC wordt vervangen door 3 BENG-indicatoren: energiebehoefte, primair energiegebruik en aandeel hernieuwbare energie. De energieprestatie van gebouwen wordt berekend met de NTA 8800. Goede isolatie wordt hierdoor steeds belangrijker. De benodigde minimaal opgewekte warmte en koude dient naar de afnemer getransporteerd te worden met zo min mogelijk verliezen, door het toepassen van de juiste isolatie. Door de Europese regelgeving is ook in de ons omringende landen toenemende aandacht en wetgeving voor het energiezuinig isoleren van leidingen en luchtkanalen in klimaatinstallaties. Naast de kwaliteitseisen isoleren worden in deze ISSO-publicatie ook de voor deze ISSO-publicatie geactualiseerde onderdelen behandeld uit ISSO-publicatie 26 Uitwendige corrosie (1990), die van toepassing zijn voor het goed aanbrengen van thermische isolatie om leidingen en luchtkanalen. Gesloten watersystemen ten behoeve van warmte- of koude-overdracht worden meestal ontworpen en gebouwd voor een levensduur van 30 tot 50 jaar, met als doelstelling het probleemloos en storingsvrij kunnen functioneren. Bij deze levensduur is het van belang dat de thermische isolatiematerialen hun isolerende en energiebesparende eigenschappen behouden. Ontwerp en uitvoering van (montage) werkzaamheden van thermische isolatiesystemen staan centraal. 1.2
DOEL EN REIKWIJDTE ISSO-PUBLICATIE
1.2.1 Reikwijdte De ISSO-publicatie beperkt zich tot de technische isolatie voor vrij hangende leidingen en kanalen in gebouwen. In deze ISSO-publicatie worden de buiten gelegen leidingen en kanalen van en naar de luchtbehandelingskast, koeltoren, koelmachine/warmtepomp meegenomen. Voor de verdere afwerking van leidingen of kanalen buiten het gebouw wordt verwezen naar het CINI Handboek Isolatie voor de industrie [5] en ISSO-publicatie 7, Grondleidingen voor warmte- en koudetransport [8]. Bouwbesluit De brand- en rookklasse waar isolatieproducten volgens het Bouwbesluit aan dienen te voldoen worden in deze ISSOHpublicatie beperkt behandeld. Ze maken deel uit van de wettelijk verplichte CE-markering. Demarcatie In deze ISSO-publicatie blijft het navolgende buiten beschouwing: Akoestische isolatie van bijvoorbeeld hemelwater- en vuilwater afvoerleidingen; Brandwerende afwerking en doorvoering van (geïsoleerde) leidingen en luchtkanalen; Aanbrengen elektrische tracing om bevriezing te voorkomen; Veilig werken en veilige omgang met materialen; Normen voor materialen voor afwerking en hulpmaterialen; Hoeveelheid energie benodigd voor productie van materialen en hergebruik.
ISSO-publicatie 64
15
Kwaliteitseisen isoleren
1.2.2 Doelgroep Deze ISSO-publicatie is gericht op mensen die bij hun werkzaamheden te maken hebben met ontwerp, realisatie, onderhoud en beheer van klimaatinstallaties, hemelwaterafvoersystemen, koud- en warmtapwatersystemen, gekoeld, koel- en warmwatersystemen en luchtkanalen, in de utiliteitsbouw en zorgcentra: Installatieadviseurs; Ontwerpers; Installateurs; Werkvoorbereiders; Isolatiebedrijven; Isoleerders; Opleiders (isolatie)technisch beroepsonderwijs; Gebouweigenaren en exploitanten; EPA energieadviseurs. 1.2.3 Leeswijzer Deze ISSO-publicatie is ingedeeld in hoofdstukken, waarbij zoveel mogelijk rekening is gehouden met de verschillende fasen van het totstandkomings- en instandhoudingsproces. De verschillende fasen worden achtereenvolgens doorlopen, waarbij per fase de belangrijkste uitgangspunten en richtlijnen zijn weergegeven. Hoofdstuk 2 behandelt uitgangspunten in de programmafase en theorie over uitwendige corrosie; Hoofdstuk 3 gaat in op richtlijnen voor het ontwerpfase en de uitwerking; Hoofdstuk 4 gaat in op richtlijnen voor de realisatiefase; Hoofdstuk 5 gaat in op richtlijnen voor het beheer en onderhoud.
Programma H2
Ontwerp en uitwerking H3
!;-Ѵbv-ঞ; H4
Onderhoud en beheer H5
Afb. 1.1 Fasen totstandkomings- en instandhoudingsproces
In de programmafase worden de eisen, wensen en verwachtingen ten aanzien van de installatie geïnventariseerd, en eventuele beperkende randvoorwaarden geformuleerd in een technisch Programma van Eisen (PVE). De consequenties hiervan worden op hoofdpunten zichtbaar gemaakt. Aan het eind van de programmafase is er voldoende informatie om een (voorlopig) ontwerp te kunnen maken. Deze fase wordt meestal doorlopen door de adviseur; In de ontwerpfase worden vanuit de voorlopige systeemkeuze de voorzieningen voor het systeem/de installatie door de installatie-ontwerper uitgewerkt. Er vindt terugkoppeling met de uitgangspunten uit de programmafase plaats. Op grond van die terugkoppeling kunnen uitgangspunten wijzigen. Aan het eind van de ontwerpfase wordt een definitief systeem gekozen, waarbij de isolatie van leidingen en kanalen wordt vastgelegd. Hierbij wordt de invloed van de isolatie van het distributienetwerk (leidingen en kanalen) op de efficiency van het totale klimaatsysteem meegenomen. Deze fase wordt doorlopen door de installatieontwerper; In de uitwerkingsfase wordt de installatie tot in detail uitgewerkt. Deze fase wordt meestal doorlopen door de installatie-ontwerper/werkvoorbereider; In de realisatiefase wordt de installatie gemonteerd, geïsoleerd, in bedrijf gesteld en opgeleverd. Deze fase wordt doorlopen door de installateur (monteur, projectleider) en het isolatiebedrijf (isoleerder); In de onderhoud- en beheerfase gaat het eigendom van de installatie over op de eigenaar. Deze fase is de langste fase in de totale levensduur en wordt doorlopen door servicetechnici en de technisch beheerder (exploitant).
In de bijlagen is aanvullende informatie opgenomen over: A. Minimale eisen isolatie en afwerkmaterialen; B. Dikte, voorbeeldberekening en voorbeeldtabellen thermische isolatie volgens NEN-EN 12828; C. Tabel gangbare isolatiematerialen en isolatiedikten; D. Corrosie onder isolatie; E. Montagevoorbeelden isolatiematerialen; F. Temperatuurdaling bij leidingen in lucht; G. Checklist oplevering (klimaat-)installaties; H. Checklist oplevering isolatie.
ISSO-publicatie 64
16
Kwaliteitseisen isoleren
1.3 NORMEN EN RICHTLIJNEN Deze ISSO-publicatie beschrijft de voorschriften zoals geldig tijdens de opstelling in 2020. Wetten, Bouwbesluit, richtlijnen en normen worden regelmatig gewijzigd, vervangen of ingetrokken. Controleer daarom bij aanvang van de werkzaamheden de actuele situatie van wet- en regelgeving. In Nederland bestaan normen en richtlijnen voor isolatie van gekoeld-, koel- en warmwatersystemen en luchtkanalen, maar deze hebben geen wettelijke status. De belangrijkste normen en richtlijnen zijn: NEN-EN 12828 Ontwerp voor watervoerende verwarmingssystemen [1]; NEN-EN-ISO 12241 Thermische isolatie voor gebouwinstallaties en voor industriële installaties- rekenregels [2]; NEN-EN-ISO 8497 Thermische isolatie - Bepaling van de stationaire warmtegeleidingseigenschappen van warmte-isolatie van leidingen [3]; CINI, Handboek voor Industriële Isolatie [5]; LUKA, kwaliteitshandboek luchtkanalen [6]; ISSO-checklist 'hotspots' in waterleidingen [7]. Bij het opstellen van deze ISSO-Publicatie is rekening gehouden met deze normen en richtlijnen. Altijd is de meeste recente norm of richtlijn van toepassing. Voor meer achtergrondinformatie zie de literatuurlijst. 1.4 VERANTWOORDING Deze ISSO-publicatie is tot stand gekomen in een schrijfproces waarbij de rapporteur zorgvuldig de ter beschikking zijnde kennis én ervaringen uit de beroepspraktijk heeft onderzocht en verzameld. De conceptteksten zijn ter toetsing voorgelegd aan een breed samengestelde kontaktgroep. Zowel de samenstelling van de kontaktgroep als de rapporteur zijn weergegeven in de colofon (Kennisbank en binnenkant kaft in papieren uitgave). Met deze ISSO-publicatie is beoogd om handvatten te geven die in ontwerp, realisatie en beheer leiden tot een goede, energiezuinige en juist aangebrachte isolatie bij leidingen en kanalen.
ISSO-publicatie 64
17
Kwaliteitseisen isoleren