Jason magazine (1990), jaargang 15 nummer 4 by Stichting Jason

I N H 0

lason Magazine is een tweemaandelijkse uitgave van de Stichting Jason

U 0

SOP

G A V E

REDACTIONEEL

I Redactie Hoofdrcdacleur: lIans van der Lee Eindredad ie: Rcné Dcntcner Fr,mk K1cihrink

EEN SCHAAP IN WOLFSKLEREN Een interview met de Leidse arabist dr. J.J.G. Jan sen over Arabisch nationalisme en islamiti sch fundamen talisme.

H an~- Paul Andrie~~cll

Arthur Cremer~ Gerard Krcijèn Nienke Kwak Jaap Rccrink Tcun Stru ycken

Dagelijks Bestuur Voorliuer: Hendrik Jan La~cur Vice-voorzincr: Wim Dcbcts SecretlJri\: E",'in Flipse Penllingmeesh:r: Theo Dcr~ign i Pu blic Rrl ations: Rcbccca Meijlink JC P-Coördinatie: Marianne van Leeu\!oen ACI .-CoürdinalÎc: Marijke Schuil

Algemee n Bestuur Mr. F.C.M. ülri~ Mul",. 1'.1·1. Gocdhan Mr. F.A .M. van den Heuvel Dr\. A. M . Kmwpcn FJ . \1 ~rl"us R.lt . van der Meer Dr,. F.1.1. Princcn Dh. It W. Zaagman Dr,. D.I·I. z..lI1dee

Raad van Advies Pr()f.dr. W. Dekker. voo rzitter Prof.dr. J.Th.1 . van den Berg Drs. GJ.J .M. l'layen c.c. V<ln den Heuvel H.A.M. Hoefnagels Mr. J.G.N. de Hoop Scheffer R.D. Praaning Dr\. W.K.N. Schmel7.er Prof.dr. A. "'<ln Stildcn Prof.dr. H.W. Tromp Dr~. L. Wc(;kc

2 SADDAM DE GEWELD(DAD)IGE Kim Sm il over het fenomeen Saddam Hoessein : ee n boerenzoon di e (verba le) te rre ur niet sc hu wt.

IMMIGRATIE VERSTERKT POSITIE Drs. R.M. Naftaniël van het CIDI werd gev raagd naar zijn me ning over Russisc he joden. Palestijnen en andere ac tue le za ken in hel Midden-Oosten.

HOSNI MUBARAK Wi e is die Mubarak eigen lijk? Een profiel door Arthur Cre11lers.

ACHTERGROND VAN EEN EINDELOZE VENDETTA Gerard Kreijen werpt een licht op de dui stere en complexe situatie in Libanon.

Redactie/ Secreta riaat jason laan van Meerdervoort 96

2517 AR Den Haag telefoon: 070-3605658 De redactie behoudt zich het recht voor artikelen te weigeren. Overname van in jason Magazine

WEINIG HOOP OP VREDESPROCES Een inlerview met Afif Safieh, de afgelopen drie jaar de PLO-vertegenwoordiger in Nede rl and.

verschenen artikelen kan slechts geschieden in overleg met de redactie.

20 KIELE-KIELE-KOEWEIT

Druk: Haagse Drukkerij! Sijthoff Pers.

155N 0165 -8336

Een analyse van de recente gebeurtenissen in het Midden-Oosten door René Dentener.

RED

ACT

ION

Het Midden-Oosten:

de nieuwe vijand?

Sterke historische banden, een gemeenschappelijke taal en cultuur, een zelfde religie en nauw verweven belangen. Dit zijn stuk voor stuk factoren die kunnen bijdragen aan de politieke stabiliteit van een regio of de eenheid van een natie. Deze stelling, die algemene aanhang vindt in de wereld der internationale betrekkingen, lijkt volledig ontkracht te worden door de toestand waarin het Midden-Oosten zich bevindt. Want hoewel daar elk van de bovengenoemde factoren in meerdere of mindere mate aanwezig is, wordt de internationale orde voortdurend heen en weer geschud door de conflicten die zich in deze regio afspelen. Het IsraĂŤlisch-Arabisch conflict, de chaotische toestand in Libanon, de Palestijnse kwestie, het oplevend moslimfundamentalisme en de recente Iraakse inval in Koeweit compliceren de situatie in steeds grotere mate. Deze hooggespannen toestand,

gecombineerd met het feit dat de strijdende partijen bovenop de helft van 's werelds oliereserve zillen en het besef dat wij ons in het nucleaire tijdperk met zijn massavernietigingswapens bevinden, laat maar al te duidelijk naar voren komen dat de gehele internationale gemeenschap gebaat is bij een spoedige en vreedzame oplossing van de conflicten in dit gebied. Momenteel lijkt zowel de spoedige als de vreedzame oplossing ver van de realiteit verwijderd. Bij de totstandkoming van de artikelen was nog niets bekend van de inval in Koeweit door Irak. Ten gevolge van omstandigheden kon een artikel dat de rol van IsraĂŤl in de regio zou belichten geen doorgang kon vinden. G.P.H. Kreijen

Een schaap in wolfskleren Interview

Het pan-Arabisme ofwel Arabisch nationalisme heeft na de Zesdaagse Oorlog van 1967 als ideologie afgedaan . Saddam Hoessein's krampachtige inspanningen op de Arabische top in Bagdad (mei jongstleden) om de "Arabische eenheid" uit Nasser's dagen nieuw leven in te blazen kunnen nauwelijks serieus genomen worden. Het islamitisch fundamentalisme is daarentegen een reëlere optie. De meeste Midden-Oostenlanden die van deze theorie gebruik maken doen dat echter om intern orde op zaken te stellen. De leidse Arabist Hans Jansen is dan ook van mening dat de Rushdie-affaire in het Westen sterk opgeblazen is en dat het islamitisch fundamentalisme er veel minder gevaarlijk uitziet dan men ons hier wil doen geloven . Het interview met

H oe :iel de \'crhouding

dr. j.J.G. lansen is

begrippen islamitisch fUlidamentalisme en pan-Arabisme eruit ? " Hel islamitisch fundamentalisme is ee n beweging, die zijn wo rte ls heeft in de tw intige r jare n van deze eeuwen die in de zeve nti ger jaren duide lijk onder de aandac ht van de Europeanen en het Westen is ge ko men. Het pan-Arabisme. de weg dat alle Arabi sche stalen een po liti eke eenheid zouden moeten vo rmen, is een beweg ing di e zijn wortels wel diep in de negenti ende ee uw heeft , maar die pas goed voor het voetlicht komt als de Arabische Li ga gestich t word t. Deze bewegin gen sluiten elkaar in zekere zin uit , omdat het Arabi sch natio na lisme uitgaat van sec ulie re westerse conce pten. Met name van het onge lukkige westerse idee dat de total e mensheid verdee ld kan worden in groepen. Die groepe n worden dan nati es genoemd en die hebben dan één land, éé n taa l, één le ide r. een stralende toekomst, ee n groots ve rleden en al s hel even wil ook een gemeenschappelijke godsdienst. Het nationalisme is in de Derde Wereld vaak vermengd met iets wat je misschien nalivism kunt noemen : een hekel hebben aan bemoe ienissen door bui tenlandse ove rheden. Die cocktail van narivism en nationalisme heeft geleid tot een bepaald soort politieke houding. Alleen, de islam kent het concept van de moderne natiestaat. zoals wij dat hebben. niet.

afgenomen door René Denttmer en Hans van

der Lee, redacteuren van joson MogoLine.

lU ssen

Het is voor zeer vrome mosl ims nog steeds heel moeilijk o m zich in het nati o nali sme te vi nden. Je merkt ook dat het in de Arabi sc he we reld in zijn begintijd tevens aantrekke lijk is geweest voor chri stenen. De Syrische nati onalistisc he le ider Michel Anaq was ze lf ook een chri sten. En je hebt ze lfs ook in de negentiende eeuw in Egypte min of meer joods-Arabi sche nationali sten. zoa ls de fasc inerende figuur Abu Nadara. Het pan-Arabi sme o f Arabi sch natÎonalisme in bredere zin en he t is lamiti sch fundame nta lisme sluiten e lk aar du s uit. Er zijn wel leiders gewees t di e ge probeerd hebben de twee strominge n te vereni ge n. Anaq in Syrië e n Nasser in Egy pte zijn de meest duidelijk voorbee lden van het Arabisch nat ionalisme. De meest succesvo lle exponenten va n het fundamentali sme zijn de le ide rs van de Mos limse Broederschap ...

KUil! u de lallden \'all hel MiddenOosten indelell op een schaal \ '011 meer lot minder islamilisch fim damelllalisrisch? " Al s je dit aan een orthodoxe moslim zou vrage n, zou die mi ssc hien Saoedi -Arabië als een heel vroom land karakteri seren (waar de wet ten van de islam ten vo lle worden nageleefd ) en hij zo u Irak aan de andere kant van hel spectrum ze tten. Op zo' n schaal zijn Syrië en Irak de zui verste voorbeelden van

een Arabi sch-natio na listisch regime en is Saoedi-Arabië het zui verste voorbee ld van een regi me dat zijn legitimite it in de godsdi enst zoe kt. De moe ilijkheid is alleen dat nationali sti sche reg imes veelal proberen de religieuze oppositie de wind uit de zeilen te nemen door bepaalde islamiserende maatregele n af te kondigen die weerklank vinden bij de bevo lkin g -zoals het verbiede n van alcoho l. Daarom is het vaak moeil ijk o m te zeggen hoe islamitisch reg imes zijn. Egypte is in zekere zin het kem land waar de ideeën va ndaan kome n, waar de intellectue le strijd gestreden wordt. Daar v ind je beide standpunten: zo wel het meest nationalisti sc he a ls het fundamentali sti sc he standpunt ."

Hel Arabisme herhers:t een :ekere paradox in :ich. Sinds decennia Îs het de heersel/de id('olos:ie in het Middel/-Oosten, lOch wordt de dagelijkse praktijk gekenmerkt door Arahische teMenstelling('11 en cO/lj1iclell . Hoe komt dal ? ""Een regerin g hee ft een theorie nodi g om haar gezag te rechtvaardigen. Die is in o nze landen sim pe l. Je hebt een Tweede Kame r e n di e rechtvaardi gt de mac ht suit oefe ning door Lubbers en zijn reg ime. om het in Ooste uropese of Arabische termen te zeggen. Daarmee is de ko us af. In de Arabi sc he wereld is dat anders. Daar heeft men gee n rech tvaard igi ng voor het machtshande len van de overheid di e door de bevo lk ing gedee ld word t. Voortdurend is er een di sc ussie gaande. Elke maatregel wordt ter di scuss ie gesteld en daarmee ook de he le leg itimiteit van het overhe idsgezag. Om dat ideo logische vac uüm o p te vullen heeft het pan-Arabi sme ge fungee rd. Maar dat wo rdt langzaam verdrongen door een is lamitisc he rechtvaardigi ng voor het machtshandelen van de overhe id. Het pan-Arabisme wordt bemoeilijkt

door het feit dat die eenheid van taal, volk en natuurlijke grenzen eigen lijk nergens bestaat. We zien dat die hele nationalistische theorie aan alle kanten rammelt. Zodra je die gaat gebruiken om het vacuüm op te vullen dat er rond de

legitimiteit van hel machtshandclen van de overheid is. krijg je moeilijkheden. Ik heb in 1966 een jaar gestudeerd in het Egypte van Nasser. Er lage n bergen pamOetten op straat over nationalisme en Arabische eenheid, maar daarin was niemand geïnteresseerd. niemand geloofde het. " Dat zegt de overheid, maar de overheid zegt zoveel en de overheid is per definitie niet goed." Je kon in die tijd ook heel goed merken dat wanneer de overheid een bepaald standpunt innam -bijvoorbeeld "Israël is de vijand"- dan ging de bevolking meteen een beetje twijfelen. Wij denken " het zijn malle

ideeën uit Den Haag, maar ja. oké". Dat soort milde ergernis over de overheid is in de Derde Wereld onbekend. De overheid wordt daar niet erg positief bekeken door de gemiddelde burger. Als de overheid zich nationalistisch opstelt, wil de bevolking haar oppositie vaak religieus vorm geven. Stelt de overheid zich religieus op. dan neemt de oppositie uiteraard weer een andere vorm aan."

macht betekend hebben. Vandaag de dag zijn alle bestuurders in het Midden-Oosten maar voor een ding bang: de religieuze oppositie. Want die heeft een consistente theorie en zegt dingen waarvan de bevolking zegt "ja, je kunt het loch eigenlijk niet tegensp reken". Af en toe wordt die religieuze oppositie keihard onderdrukt. Dan krijg je allerlei extreme splinters, zoals de groep die Sadat vermoord heeft . En af en toe wordt die oppositie wat ruimte gegeven. Dan krijgje direct massabewegingen. zoals de Mosl imse Broede rschap in Egypte en de mensen die in Algerije bij de verkiezingen zo'n mooi resultaat hebben behaald. Zodra e r wat ruimte wordt gegeven blijkt dat de oppositie het redt. Vaak wordt die ruimte gegeven, nada t er een aalltal brood rellen geweest is. Dat is in zowe l Egypte. Jordani ë als Algerije het geval geweest. Het gaal dan vaak in onze ogen om een zeer minieme prijsverhoging van het brood, waarna een tijdje later verkiezingen worden gehouden waarbij de religieuzen dan ook wÎnnen." Is de idee inderdaad teil tijde \ 'WI de nederlaag \'an Nasser aan =ijn neergang begonnen. wam daan'óór geloofde men heilig ill hem en ;1/ de door hem gepropogeerde theorie van het Arabisme . Daarna viel men in een gat?

"Ja, de Palestijnen ook. De PLO is eigenlijk pas toen begonnen. De Palestij nel> hebben eerst gewach t op acties van anderen. Toen Nasse r zo verschrikkelijk faalde in 1967 -of hij nou Israël heeft aangevallen of niet. hij heeft dat sc haakspel gewoon verkeerd

"Nasser faalde verschrikkelijk in 1967: hij heeft dat schaakspel gewoon verkeerd gespeeld" gespeeld. Zodanig dat Israël in staat was om Egypte militair te vernietigen. Achteraf gezien is dat toch wel het keerpunt geweest voor het nationalisme. Of het al dood is. is moeilijk vast te stellen. want het blijft ook heel lang doorwerken in schoolboeken. En allerlei gevoeligheden van Arabieren als ze in contact komen met het Westen komen op ons vaak nationalisti sch over. Een theorie die mensen vijftig jaar lang in de greep houdt. is natuurlijk niet in één dag weg. Ik denk toch dat het een aflopende zaak is." Is de ople\'ing \'an het fiUldamen talisme terug te \'oeren op eell falel/d bil/I/el/lal/ds beleid of staat de:e np :ic":elf' "Het is niet zo dat een fundamen tali stische regering de regering is van de annen en de verdruk ten . Als dat zo was. dan zou de aan-

Dr. J.J.G. Jansen, orabist te Leiden

(foto Joson).

Delikt II dal hel pan-Arabisme een middel kan :l}'n om imeme politieke problemen Ie \'ersfuieren ? "Jawel. maar die problemen zijn in al die landen zo verschrikkelijk groot. Daar is bijna geen medicijn in de vonn van ideologie tegen te vinden. Propaganda helpt ook niet; de bevolking is veel meer immuun voor propaganda dan hier in het Westen. Ik geloof niet dat panArabisme iets is dat nog heel krachtig leeft. Daar wordt bijna niet meer van gedroomd. Mensen zullen onmiddellijk roepen dat alle Arabieren één natie zijn, vervolgens gaan ze echt over tot de orde van de dag. Pan-Arabisme, daar maakte men zich tijdens de Eerste Wereldoorl og druk over. Alle Arabieren samen tegen hun toenmalige bezetters (de Turken), dat zou natuurlijk een gewe ldige politieke

zullen we dan een ideale maat-

schappij kunnen opbouwen". Het is een aantrekkelijke boodschap, die verbonden wordt met goede berichten over wat er met je

gebeurt na de dood. Mensen wil· len dat graag geloven."

Gamal Abdel Nosser

hang van dat soort bewegingen

(1918· 1970) tijdens

groter zijn. Niet alle armen en ver-

de Hadj - heilige bedevaart - in

drukten zijn fundamentalist. Het is

Mekka (foto ANP).

voor hun wel een aantrekkelijke

beweging. want zij belooft dat de islam de oplossing is. De islam verbiedt rente. Waarom is het leven zo duur? Omdat we rente moeten betalen. Wanneer de rente

is afgeschaft, gaan de prijzen omlaag en de lonen omhoog. Dat is een heel algemene verwachting bij eenvoudige mensen in de islamitische wereld. Er is een menigte

van sociale problemen. Dat brengt mensen ertoe om te zeggen "onze

maatschappij werkt niet, hoe kun· nen we haar werk baar maken? Door onze maatschappij islamitischer te maken". Dat zijn dan niet

alleen de verdrukten, maar vaak bankiers, middenstanders, aannemers. makelaars. Dus mensen die

er in hun eigen maatschappij hele· maal niet slecht voor staan, maar die -juist doordat ze hun eigen

maatsc happij vrij goed doorheb· ben· zien dat de maatschappij niet goed werkt. Die denken dan niet "nou, dan moeten we hem liberali-

seren á la Gorbatsjov of á la Bush, maar we moeten hem islamiseren.

Dan hebben we door God gegeven wetten die het gedrag van de men· sen bepalen en dankzij die wetten

Kunt u reageren op de volgende stelling: de overeenkomst tussen het nationalisme en het fundamentalisme is dat ze beiden een bedreiging vormen voor hel Westen? "Oh, ze zijn beiden geen enkele bedreiging voor het Westen. Dat is echt een populaire dwaling. Het fundamentalisme is een interne beweging die zich richt op binnen· landse zaken (vrouwen moeten gesluierd, dieven moet de hand worden afgekapt). Elke grote natie gaat natuurlijk een internationale rol spelen. Maar het nationalisme is toch eigenlijk ook een binnen· landse theorie. Het is een poging om een staatsideologie te ontwikkelen. Onze pijnloze manier van het regime veranderen. die kent de Derde Wereld niet. Bij ons hoeft de overheid niet zoveel ideologie aan te bieden. want het bestaan van de overheid is direct gerelateerd aan het gedrag van de kie· zers. Zodra er geen vrije verkiezingen zijn moel de overheid weet-ik-wat-voor theorieën bedenken om haar eigen machtshande· len te rechtvaardigen. Terugko· mend op de stelling, ik heb een stukje geschreven in het boek ter gelegenheid van het afscheid van Biegel en dat heet "Is de islam een anti-westerse beweging?" Het antwoord op die vraag is: nee. Het is een interne beweging. Maar als die opleving leidt tot het creëren van een hele grote staat, ja, dan wordt het anders. Dan krijg je het gewo· ne machtsspel tussen grote staten waarin naar mijn mening de religie niet zo'n grote rol speelt. Dat is gewoon het internationale machtsevenwicht, waar weinig bij wordt gebeden ." Levert het meenemen van islamitise/le wetten naar het Westen . zoals het verplicht dragen vall eell sluier. een gevaar op voor ons waardenpatrooll ? "In de gemeente Alphen aan den

Rijn heeft de plaatselijke wethou· der zich fel tegen de sluier gekee rd. Marokkaanse vaders wil· den hun geslachtsrijpe dochters niet naar school sturen als ze niet

gesluierd waren. De gemeente heeft daar een enonne scène over gemaakt. De minister van Onder-

wijs heeft toen gezegd dat het wél mocht. Ik vraag mij af: als mos· lims zich in Nederland op een eigenaardige manier willen kleden die het voordeel heeft dat ze elkaar direct kunnen herkennen op straat,

dan mag dat. Daar is hier, dacht ik, geen bezwaar tegen. Het wordt anders als moslims hun eigen

stmfrecht in Nederland toegepast zouden willen zien. Ik moet nog zien dat daar een meerderheid van moslims in de Tweede Kamer voor

is te vinden. Zolang het daar niet om gaat. is er vrijheid van gods· dienst. Wij leven in een a-religieu-

ze maatschappij . De moslims (en in mindere mate de oT1hodoxe

joden) herinneren ons er af en toe aan dat er buiten West·Europa maatschappijen bestaan die wel

degelijk religieus zijn. Dat vi nden we dan vervelend. Met name lagere overheden weten zich er vaak geen raad mee, maar de centrale overheid is daar heel streng in. De grondwet is religieus-neutraal.

Kort geleden stond er een artikel in een Egyptisch fundamentalis· ti sch tijdschrift. waarin erop gewe-

zen werd dat di enstplichtige mos· lims in Nederland de gelegenheid krijgen om hun gebeden te ver· ri chten en het vlees zo voorge-

schoteld te krijgen dat het door hun gegeten mag worden. Ons land werd toen in dat blad als voorbeeld gesteld aan de Egypti· sche regering. in de trant van " wanneer is het in Egypte zover?" Wij zijn ons er goed van bewust

dat een poly· religieuze maatschap· pij moet leiden tot een overheid die zich religieus-neutraal opstelt.

Dat besef is in de Derde Wereld niet aanwezig. In ieder geval wordt de overheid daar als een

indringer gezien. De godsdienstige leiders denken het beter te weten dan de overheid."

Hoe is het succes van Saddam Hoesseill te verklaren. Ligt dat aan zijn ideologie van het Ara-

bisch socialisme. dat een huwelijk is van moderne islam, Arabisch nationalisme en democratisch socialisme? " Ik geloof niet dat je de verklaring in de ideologie moet zoeken. Een regime dat in staat is zijn vijanden te straffen en zijn aanhang te belonen, zo'n regime blijft in de Derde Wereld in het zadel. Saddam Hoessein en Hafez al-Assad zijn hier duidelijk toe in staat. En ook Khomeiny: vroeger kwamen er voortdurend berichten dat het regime in lran wankelde. Dat is niet zo. Ze zitten heel krachtig in het zadel, treden zeer repressief op tegen de oppositie, belonen hun aanhang, kortom , die zijn niette slaan. Het verhaal dat ze daarbij vertellen ergert de bevolking vaak vreselijk. Die ergernis vertaalt zich dan in een opleving van de religie -er wordt een betere wereld beloofd- en daardoor hebben al die regimes te maken met religieuze oppositie. Over Irak is het dan moeilijk praten, want dat bestaat allemaal nog, maar ik denk werkelijk dat er al in de Nasser-tijd eigenlijk bijna niemand was die in die ideologisc he praat geloofde." Is de "Iraan se variant" niet meer een uitdrukking vall de anti-westerse tendens van her islamitisch fundamentalisme. dan dat het het zuivere model van de islam ;s? "Ik denk dat er in Iran toch een basis van publieke opinie is die het allemaal prachtig vindt. Als die er niet is, dan is er op zijn minst toch een overheid die het wil en een bevolking die er niets tegen doen kan. Is dat nu echt anti-westers? Natuurlijk in het begin: de Amerikaanse ambassade -de gijzelingdat laat zich aanzien als een antiwesterse maatregel. Maar wat er in feite gebeurde, was dat ze uit de archieven van de ambassade materiaal haalden om mensen buitenspel te zetten en ze vervolgens uit de weg te ruimen. Er is toen een langdurig zuiveringsproces gaande geweest. Tijdens de Rushdie-affai re had je eigenlijk iets dergelijks. Toen hebben Iraanse beleidsambtenaren die voor een nonnalisering met het Westen waren ook een veer moeten laten. Ja, ze vinden het Westen een poel van zonde.

Maar het is wel ver weg. Ze willen zelf een oase van zuiverheid zijn in een verworden wereld. Als een

sche politiek. Er zijn in die lobby mense n die Shamir heel gevaarlijk

regime of een vo lk dat wil proberen, laat ze dat dan doen! Daar hebben wij toch weinig last van. hoe mensen in lran gekleed gaan? In Spakenburg gaan de mensen ook heel vreemd gekleed."

allemaal prachtig vinden. Het is

Toch zien sommigen een spookbeeld voor zich. De Iraniërs zouden in dat scenario westwaarts stormen om de heilige plaatsen van Jeruza/em ;n bezit te nemen. "Na de revoluties in Oost-Europa is het vijandbeeld in het Westen veranderd. Wat is nu de opvallendste aanwezigheid buiten de gren zen van de toekom stige supermacht "Europa 1992"? Dat zijn de Arabieren, de moslims. Het is volkomen terecht dat mensen zich daar zorgen over gaan maken. Maar de zogenaamde gastarbeiders komen niet hier naartoe omdat de situatie in eigen land zo ideaal is. Een land met werkloosheid, annoede en een gebrek aan organisatie is militair gezien niet in staat tot grote sprongen. Bovendien heeft de Moslimse Broederschap gezegd dat het veroveren van Jeruzalem en het voeren van een Jihad onzin is, zolang in Egypte de islamitische wetten niet worden toegepast. Vanuit hun optiek is het dan ook ondenkbaar dat God zou toestaan dat Egypte een oorlog won, zolang dit niet het geval is. Er zijn zo ontzettend veel problemen in die landen. Als je die inventariseert , dan staat het zionisme echt niet op de eerste plaats. Natuurlijk, wanneer iemand een theorie heeft, moet je altijd afvragen of hij die in praktijk gaat brengen. Als dat zo is, veronderstel ik dat de daarvoor ingestelde dien sten dat lang van tevoren zullen zien aankomen."

Wordt het beeld dat men in het Westen heeft als zol/den de Midden-Oosten/anden anti-westers zijn niet in hoge mate bepaalde door de joodse lobby in de Ver· enigde Staten? "Ja, het ziet er zo uit. Maar, hel blijkt dat die beroemde joodse lobby in de VS niet zo makkelijk meeloopt met de huidige Israëli -

vinden en er zijn anderen die het niet zo'n eenheid als je van buitenaf denkt. Israël werkt waar-

schijnlijk wel vreselijk op het geweten van mensen die zich

tege n bepaalde aspecten van haar politiek keren. Ik denk niet dat de slechte pers die de Arabische were ld in het Westen heeft het werk is van de joodse lobby. In de anti-Arabische lobby zitten joden, evengoed als er ook momlonen en Hare Kri shna's of protestanten en katholieken in zitten. De Amerikaanse bevolking heeft nu eenmaal

een percentage joden dat groter is dan in het Wes t-Europa van na de

Tweede Wereldoorlog. Maar wal ik van mijn joods-Amerikaanse collega 's ken ... Nu een anekdote. Er kwam eens een Amerikaans-

"Die beroemde joodse lobby in de VS loopt helemaal niet zo makkelijk mee met de huidige Israëlische politiek" joodse Arabist naar Nederland en toen riep het CID! "dat is fijn. die kan ons dan eens eventjes helpen

uitlegge n -grof gezegd- wat voor schoften die Arabieren we) niet

zijn". Toen dacht ik : "Je zal toch een lelijke pijp roken als je die man voor een lezing vraagt." Want die man is z6 veel genuanceerder

dan dat banale standpunt. dat het ni et goed zou vallen. Zo' n avond die het CIDI wilde beleggen heeft ook nooit plaatsgevonden, omdat de opinies zover uit elkaar lagen."

War vindt ti van de stelling dat een vredesregeling met lsraë/niel alleen met staten ZO II moeten wordell gesloten, maar ook met de belangrijkste religieuze leiders, omdat anders het probleem verschuift van staten naar religieuze groepen die anti-Israël zijn? "Het is zo dat toen Egypte vrede sloot met Israël reli gieuze groeperin gen hun best deden om te bewijzen dat de regeerders geen goede moslims waren, want anders hadden ze die vrede niet gesloten. En die ontwikkeling zou zich in

meer landen kunnen voordoen. Israël zal niet alleen vrede moeten slui ten. maar ook een vrede die een zekere weerkl ank vindt bij de bevolking van de Arabisc he landen. Dat is in Egy pte ni et zo' n probleem gebleke n. Er zijn groepen die zich radicaal tegen Israël keren. maar die keren zich hoofd zakelij k tegen hun eigen regering en brenge n dat tot uitin g door de concrete punten van die regering aan te vallen. Wat is er als strijdpunt nou meer zichtbaar dan die vrede met Israël? Het zou kunnen gebeuren dat regeringen die een

"In Iran versloeg de islam de VS en in Afghanistan de Sovjet-Unie. Wat willen we nou nog meer? Beter kun je haast de 21 " eeuw niet ingaan" slec hte verhouding hebbe n met de religieuze oppositie een vrede sluiten die door de re ligieuzen wordt aangegrepen. Als je leest wat de offic iële religieuze leiders over Israël schrij ven is dal allelIlaal bui tengewoon mild en rati oneel. M aar als je de ingezonden brieven leest in kranten. dan is de inhoud daarvan volstrekt paranoïde. Je hebt in de Derde Wereld veelal een verHeilige geseling tijdens de herdenking van het martelaarschap van imam Hoessein, d~ kleinzoon van Mohammed (foto ANP).

schil tussen de hi/{her culture en de papular culture. In de islamitische wereld is in beiden geen antisemiti sme aan wezig. Beiden zij n z6 gewend te werken met religieuze en etni sche minderheden dat zulke gevoelens daar eigenlijk niet bestaan . M aar je hebt tegenwoordig een soort van lussenklasse gekregen. Die is klein en heeft weinig maatschappelijk kansen. Onder di e groep vind je we l degelij k anti-joodse gevoele ns. Die groep is ook heel gevoelig voor religieuze oppositiebewegingen, di e anti-joods heten te zijn. Als je de hartelijkheid ziet. waarmee gewone mensen in Egypte Israëlische toeri sten hebben toegejuicht toen die kwamen ... dat was in veler ogen echt een gênante ve rtoning. Langs de toeri stenwinkels stond ni et alleen in het Engels, maar zelfs in het Hebreeuws "weIeome -special price for you". Nu kun je je afvragen of dat wel zo' n vri endelijke opmerk ing was. Dit terzijde. Zo erg als hi er gedacht wordt dat het is, is het echt niet. Kij k bijvoorbeeld naar het gemak waarmee Israëli sche geleerden en Europese jode n zich in bepaalde Arabi sche landen kunnen bewegen. Ja, er wordt dan wel gediscussieerd over schurkenstreken die Israël uith aalt. De anti-Israëlische

gevoelens in de Arabi sche wereld zijn zo anders opgebou wd dan wat wij als antisemitisme kennen. dat je dat haast ni et kunt vergelijken."

Zal het fundamelllalisme van Iran gaan aanspreken in de zuidelijke Sovjet-republiekell ell krijgelI we er door het uiteell val/ell vall de Sovjet-Ull ie 1'661' het jaar 2000 eell heleboel nieuwe islamitische lalldell als studie-object bij? "Dat laatste blijft voor uw rekenin g, haha ... ! Grote rijke n hebben de neiging om uit elkaar te vallen. maar als puntje bij paa ltje komt valt het vaak toch wel mee, Het is zeker waar dat ook de moslims in de Sovjet-Unie moed hebben geput uit Kh omeiny's overwinning. Het fundamentalisme spreekt al aan en welke vonn het aanneemt is moeilijk te zeggen. Uit die revolutie hebben moslims uit de hele were ld moed ge put. Ook al ben je het ni et helemaal met Khomeiny eens, het is toch fantastisch dat iemand van jouw club de wereld doet siddere n? En in Afghanistan versloeg de islam de Sovjet-U nie. Wat wi llen we nou nog meer? We hebben Amerika en de Sovjet-Unie op hun knieë n gekrege n. Beter kun je haast de 2 1e ee uw niet ingaan."

Saddam de Geweld(dad)ige door Kim Smit

De superkanonaffaire, het dreigement met chemische wapens aan het adres van Israël, de harde opstelling in de OPEC, er gaat geen week voorbij of Saddam Hoessein doet de wereld sidderen met zijn bizarre uitlatingen. De charismatische president ziet zichzelf graag de rol toebedeeld van nieuwe leider van de Arabische wereld. Wie is deze gevaarlijke man die tornt aan het toch al zo fragiele machtsevenwicht in het Midden-Oosten?

Deuitspraak die de Amerikaanse schout bij nacht Alfred Thayer Mahan ( 1840- 1914) in 1902 deed , volgens welke "de Mediterannee zal toebehoren aan éé n enkele meeste r, za l vallen onder de hege· manie van één enkele domineren-

de mogendhe id die haar voorde len als tentake ls in alle richtinge n zal uits trekken 6f hel toneel van ee n

permanent contl ict 7..3 1 zijn" wint met de dag aan actualiteit. Lange tijd twijfe lde ni emand eraan dat het Nabije en het Midden·Oosten hel tonee l zouden blijven van een eeuwigdurende strijd . Immers. hel Israëlisc h-A rabi sche connict lijkt niet meer dan een logisch vervolg te zijn op de hi sto ri sche confli cten tu ssen Grieken en Perzen, tu ssen Rome en Canhago, tu ssen christendom en islam, tussen Napoleon tisch Frankrijk en Groot-Brittannië, tusse n democratieën en

asmogendheden .

Verbale terreur Toch is e r ee n man die meer geloof hecht aan de mogelijkheid dat één enkel e mogendheid zich de alleenheerschappij in dit gebied za l toeëigenen. Deze man heet Saddam Hoessei n. De Arabische machthe bber. di e Irak volkomen beheerst door het vereni gen van de functies van staatshoofd. eerste mini ster, voorzitter van de Revolutionaire Commando Raad. secretari s-generaal van de Ba'ath· partij en opperbevelhebber van het leger in één persoon. met ambities die niet all een Israë l angst aanjagen.

Z ijn uitspraken van de afge lopen maanden spreken voor zich. Farzad Bazon , een journal ist van Iraanse geboorte in di enst van de Britse Obs.rver, liet hij op 15 maart in het openbaar ophangen onder verdenking van spio nage voor zowe l Iran als Israël. De diplomati eke re l die hi eruit voort· vloe ide bluste hij met o lie door zijn bondgenoten Egypte, Noord· Jemen en Jordani ë -met welke drie landen Irak de Arabische Coöperatie Raad vonnt- de op Irak geric hte lastercampagne vanuit Londen te laten heke len. hetgee n ze lfs de als gemati gd en anglofiel bekend staande koning Hoesse in van Jo rdanië zonder teru ghoudendhe id deed. Op 27 april o ntde kten Britse e n Amerikaanse ve iligheidsagenten een Iraakse poging to t het smokkelen van e lektroni sc he o nt stek ingsmechani smen die geb ruikt kunnen worden in atoom wapens. De poging mi slukte. Saddam Hoessein beperkte zich tot de in kleine kring ge uite constatering dat de Engelsen nog niet eens in staat waren een ge loofwaardi ge lastercampagne op to uw te zetten. Op 2 mei verk laarde hij dat hij er niet voor terug zou deinzen "de helft van Israë l met behulp van g ifgas en chemi sche wapens van de aardbodem te doen ve rdwij nen". Een realisti sc he bedreiging, aangezien hij er eve nmin voor terugsc hrok gifgas e n chemi sc he wapens te gebruiken in de strijd tegen Iran en tege n de voor zelfbe-

sc hikking vechtende Koerd ische bevolking in Irak. Dit dreigement was des te meer macaber door he t fe it dat het Duitse bedrijven zij n die het Irak mogelijk maken de Israë li's met de gasdood uitte roeien. Half juli beschuldigde Hoessein ze lfs Irak 's trou we bondgenoot Koewei t ervan samen met de Vereni gde Arabische Em iraten Irak te benadelen door o li e op de we re ldmarkt te dumpen. waardoor de ol ieprijs zou zij n gedaa ld en de Iraakse o lie-export drastisch zou zijn afgenomen. Op zij n beurt betichtte Koewei t Irak van ol iediefstal. De bemiddeling van sec retari s-generaa l van de Arabi sche Liga, Chedli Klibi. moes t eraan te pas ko me n.

Kim Smi! is studente aan het Jnstitul des Sciences Po/itiques in pari;s,

Scrupuleuze boerenzoon Wie is deze man die zich alles lijkt te kunnen veroorloven? Saddam Hoessei n, boerenzoon uit Tikrit. een dorpje ten noorden van Bagdad. werd geboren in roerige tij den. Irak, dat aan het Ottomaanse Rijk had toebehoord. we rd na de Eerste Were ldoorlog bestuurd onder Brits mandaat en verwierf pas in 1932 de total e onafhank e· lijkhe id. Om de Arabieren tijdens de oorlog tege n de met de Duitsers geallieerde Turken op te zetten werd aan de cllerifvan Mekk a beloofd dat zij n dynastie zou heersen over de gehele Arabi sche we reld. De geheime Sykes-Picotakkoorden (19 16) waren echter van ge hee l andere stre kking: opnieuw zouden de ko lonial e mogendheden Frankrijk en Groot· Brittanni ë een stukje van de wereld (ver)delen zonde r reke ning te houde n met etnische en intern nationalisti sche belangen. Feisal. zoon van de cherif, werd verdreven uit Syrië en beklom de troon in Irak. Z ijn broer Abdullah, aan wie de troon te Bagdad toekwam. werd koning van Jordani ë (zjjn kl ein zoon is de huidi ge ko ning

;

dentocht verheven. Hij zou zelfs eigenhandig een kogel met een mes uit zijn been verwijderd hebben. Na Kassem's val keerde hij terug naar Irak, waar hij de eigenlijke partijleider werd. Hij had slechts één doel voor ogen: de sterkste

man van Irak, zoniet van de gehele

Arabische wereld worden. Saddam nam al snel de plaats van generaal Hassan al-Bah in als nummer één van de partij. Vlak voor het uitbreken van de oorlog tegen Iran was

zijn ster al zo hoog gerezen dat hij tegelijkertijd president, eerste minister, opperbevelhebber, voorzitter van de Revolutionaire Commando Raad en secretaris-generaal

van de Baath-partij was. Zijn regime venoonl veel overeenkomsten met dat van Ceaucescu in Roemenië: zijn tegenstanders zijn uil de weg geruimd en iedereen

bespioneert iedereen. Alle belangrijke posten worden bezet door naasten uil Tikrit (met uitzonderin g van het ministerie van BuitenSaddom H~u~in:

Hoessein van Jordanië). In 1933,

de nieuwe Nasser?

een jaar na de onafhankelijkheid. stierf koning Feisal I en zijn zoon

(foto ANEFO).

Ghazi volgde hem op. In deze bewogen atmosfeer van frustratie, an ti-imperialisme en

beginnend pan-Arabisme werd Saddam el-Tikriti , de latere Saddam Hoessein. op 28 april 1937 geboren. Een vader had hij niet en

Hoessein's regime vertoont veel overeenkomsten met dat van Ceaucescu: zijn tegenstanders zijn uit de weg geruimd en iedereen bespioneert iedereen toen hij tien jaar was, nam hij zijn

toev lucht bij zij n oom Hajd Khairrallah Tonah, een oud-officier die in 194 1 nog gerebelleerd had tegen de door de Britten geïnstalleerde monarchie. Zijn oom stuurde hem tegen de wil van zjjn moeder in naar school in Bagdad,

toendertijd een brandhaard van anti-monarchistische activiteiten.

In 1955, het jaar waarin koning Feisal 11 het Pact van Bagdad tegen een mogelijke bedreiging van de Sovjet- Unie tekende, werd Saddam lid van de revolutionaire

Ba'ath-partij. Deze Partij vall de Arabische Wederopstandin g noemt zich nati onalisti sch, wat een wijde strekki ng tot gevolg heeft. Zij beschouwt namelijk alle Arabische volkeren als één enkele nati e. Het is een seculiere partij die organisatori sch veel lijkt op de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Organi satorisch, maar niet ideologisch. Saddam heeft van jongs af aan een felle afkeer van het marxisme gekoesterd. Vanaf het begin viel Saddam in de partij op door zij n moed en zijn absoluut gebrek aan scrupules, wat elke revolutionaire partij slechts tot voordeel strekt. Zijn carri ère begon in de ordedienst van de partij . Op 14 juli 1958 nam een handvol door Nasser geïnspireerde officieren onder leiding van generaal Kassem de macht over. AI snel was de partijleiding van mening dat Kassem de revolutie had ve rraden en zijn liquidatie werd op touw gezet. Saddam maakt deel uit van het executiecommando en raak te·ge wond. Het belette hem niet via Syrië te vluchten naar Egypte, waar hij zijn rechtenstudie begon. Deze periode uit het leven van Saddam Hoessein is door zijn propagandadienstlOt een ware hel-

landse Zaken, dat onder verantwoordelijkheid van de christen Tarek Aziz staat). Alle hoogwaa rdigheidsbekleders zijn soennieten, terwijl deze slechts veertig procent van de bevolking uitmaken. Daarbij moel nog in ogensc houw worden genomen dal

ongeveer de helft van deze soennieten Koerden zijn, een bevol-

kingsgroep die begrijpelijkerwijs nooit bij zonder veel loyalitei t aan

Bagdad betoond heeft.

Milita ir avont urisme De lange en kostbare oorlog met Iran (360.000 Iraakse doden, 60 á 70 miljard gulden schuld aan zijn Arabische vri enden, voornamelijk

Saoedi-Arabië en Koeweit ) heeft Saddam's interne en externe posi-

tie slechts versterkt. Hij is naar voren gekomen als de eigenlijke overwinnaar uit een oorlog die

geen overwinning heeft gekend, omdat Teheran het staakt-hetvuren heeft moeten aanvaarden zonder het vertrek van het zozeer

ge hate regime te Bagdad. Khomei ny had dat immers als een onontkoombare voorwaarde voor een

wapenstilstand gesteld. Hierdoor is Hoesseins prestige in de Arabische we reld tot ongekende hoogten

geslegen en de nede rlaag legen Israël in 198 1 zo goed als vergelen. Door zijn loegepasle melhoden en zijn in de oorlog bewezen gebrek aan scrupul es (gebruik van gifgas lege n de eigen bevolking) is

sche vijf (Vereni gde Slalen. GroolBrittannië. Frankrijk, Sovjel-Unie. China) e n Israël. Zuid-Afrika, Pakislan e n India. In 198 1 bombardeerde Israël we liswaar de Osirak-kerncentrale

elkaar nodig, ze vullen elkaar aan, de één kan niet zonder de ander

leven." Saddam denkl wel degelijk zonder Israël te kunnen leven. AI

in 1967 verk laarde Irak de oorl og aan Israël in de Zesdaagse Oorlog.

de terreur in Irak zelf aangewak-

nabij Bagdad (door Irak als een

echter zonder zich militair in de

kerd. Voor de Arabisc he wereld was de

nationale vernedering opgevat), de pogingen tot de verwervi ng van atoomwapens worden evenwel

SI rijd Ie mengen. Sinds Saddam Hoessein de oppersle machlhebber van Irak is zijn de banden meI

verwoed voortgezet. De onldekking van gesmokk elde eleklroni -

Israël alleen maar verslechterd. Z ijn uitspraak dat hij "de helft van Israël zonodig van de aardbodem zal doen ve rdwijnen" is daar we l een heel illustratief voorbeeld van.

oorlog tussen Iran en Irak een getrouwe afspiegeling van de wer-

kelijkheid: Arabieren lege n Pe rzen, soennieten legen sji'ieten, pan-Arabi sch nationalisme tegen islamisme; de nieuwe wereld tegen

sche ontstekingsmechanismen duidt er volgens Am erikaanse des-

de oude were ld? Saddam Hoessei n doel hel graag zo overkomen. Gedurende de oorlog had de Iraakse opperbevelhebber, voor zover

snel het atoomtijdperk zou kunnen binnentreden. Dit in tegenstelling tot hun Britse collega 's die menen dat het hiervoor nog minstens vij f

hij nog aan iemand verantwoor-

jaar nodig zal hebben.

uit de verk laring dat "Israël weet waanoe Irak in staat is en er al jaren rekening mee houdt. Het zal

Aartsvijanden

in slaal zijn deze dreiging hel hoofd Ic bieden."

kundi ge n op dal Irak nu wel heel

din g sc huldi g was, carte blanche teneinde Irak tc voorzien va n ee n

machtig militair arsenaal. De veel-

De builenlandse pol iliek van Bag-

al door Frankrijk via Jordanië

dad is er één van opponunisme en

geleverde ullramodeme wapens

Irak zal altijd de kan I kiezen waar-

maakten hel mogelijk het Iee uwe-

van het op dat moment denkt het meeste profijt te kunnen trekken.

deel van de Iraanse industrie Ie vernieti gen. Door middel van raketten met een reik wijdte van

600 en 900 kil omeIer, eventueel Ie voorzien van chemische wapens en tczijner tijd van atoomkoppen.

Hoewel Irak hel non -proliferalieverdrag uil 1968 heeft ondertekend en zich dus verpl ichl heeft bezit en verspreiding van atoomwapens legen Ie gaan. doet het verwoede pogingen zich te kunnen scharen in het rij tje van de histori -

Toch zij n e r we l degelijk Iwee constanten te ontdekken in Irak 's systeem van bondgenootschappen: een uitgesproken vijandschap met Israël en Syrië.

Wal Israël belreft heeft Saddam Hoessein zich altijd meer kunnen verenigen met Nasser's wens "alle joden de zee in te drijven" dan met

de uilspraak die koning Feisal I in 19 19 deed: " Hel Arabisch nationalisme en het zionisme hebben

Toch lijkl Israël niel geïnlimideerd Ie zij n. De officiële reaclie beslond

Israëls inlichtingend ienst is al jaren meer dan gem iddeld actief in Irak en is uiterst waakzaam voor wat betreft eventuele ontwikke lin-

gen di e Irak dichle r bij hel bezil van een eigen atoomwapen zouden kunnen brengen. Israël schroomde niet om een kerncentrale te bombarderen en zijn ro l in de mysteri euze explosie die in september van

198 1 hel mililaire EI-Alekssandria lrof is nooil duidelijk geworden. Deze ontploffing ten zuiden van

Bagdad zo u volgens weslerse inlichtingendiensten het leven

gekosl hebben aan ongevee r 700 mense n. Irak zelf heeft dil in alle

Een Iraaks pant1ervoer. tuIg, vermoedelijk ttn BMP van RuuJscht makelil (foto JaJOn).

toonaarden ontkend. Hel zou slec hls een bedrijfsongeval meI 7 doden zijn geweest. Ta l slol heeft Israël ged urende de acht jaar van de oorl og tu ssen Irak en Iran wapens aan de laatste geleverd minder om zijn trouwe bondgenool de VS lol sle un Ie zijn (de bedoeling was hel voor Israël bedre igende tankarsenaal van irak drasti sch te verzwakken. red.), maar meer in de hoop dat Irak sterk verzwakt uit de oorl og zou komen. Echter niet Israël. maar Syri ë is Irak s aartsvijand nummer één. Ook al slOOI de Syri sc he machl-

Saddam Hoessein begint steeds meer op de bekende olifant in de porseleinkast te lijken hebber Hafez al- Assad zich bij Saddam Hoesseins meest recente uilspraak meI betrekk ing lol Israë l aan. Hij was van mening dat persoonlijke spanningen terzijde moes ten worden geschoven teneinde het zionisti sche gevaar het hoofd Ie kunnen bieden. Het connicl mei Syri ë is geboren uit een territoriaal connict en wordt bovendien nog gevoed door persoonlijke rivalitei t tussen Hoessein en Assad. Verscheidene malen werd een aanslag vanuit Syri ë op het leven van de Iraakse president

Iraalue parachutisten op aeftning (foto ANEFO).

verijdeld. Tevens koos Syrië in de Golfoorlog panij voor Iran, alhoewe l hel zich e r altijd voor ge hoed heeft mililair in de strijd belrokke n Ie raken. Irak op zijn beun heeft zich nooit afzijdig gehouden van de oorlogen in Libanon en waar hel maar mogelijk was anli-Syri sc he krachlen gesle und.

Regionaal machtsstreven Deze twee constanten in de buitenlandse poliliek van Bagdad uilgezonderd. ki est Irak afwisselend zijn bondgenolen. Hel werpl zich op al s beschenner van de PLO, laai zich dan weer door de Verenigde Staten. dan weer door de Sovjel-U nie beïnvloeden. Of beticht opeens zijn tro uwe bondgenoot Koeweit van prijsdumping op de wereldmarkt en stationeert een groot deel van zij n troepen in het grensgebied lussen deze twee landen (op het moment van het schrijven van dit artikel was het nog niet mogelijk te zeggen of dit machtsvertoon tot een militair confl ict zou escaleren. red.).

Duide lijk is in ieder geval dal Saddam Hoessein stree ft naar de hegemonie over de Arabi sche wereld . Hij creëerde vorig jaar samen met Noord-Jemen (hel verenigde Jemen hee ft zich nog niet uitgesproken over een lidmaatschap), Jordanië en Egyple de Arabische

Coöperali e Raad, zodal de fundamenten van een eventueel politiek diepgaander samenwerking stevig in Bagdad gewon eld zijn. Steeds meer andere Arabi sche landen, waaro nder Koeweit en zelfs Egypte. die zelf voonnannen van de Arabische wereld trachlen Ie zijn . beginnen zich zorgen te maken over de ambities van de Iraakse machlhe bbe r die zich steeds minder van de hem omringende were ld lijkl aan Ie tre kke n. Binnen de OPEC en de Arabisc he Liga begint hij sleeds mee r op de beke nde olifanl in de porseleinkasl Ie lijken. Ook al is Irak verzwakt uit de Golfoo rl og levoorsc hijn ge komen. het is nog steeds een land waar lerdege rekening mee moet worden gehouden. Hel is 'S werelds zesde olie-exporteur na de Sovjet-U nie. de Verenigde Staten. Saoedi -Arabië, Iran en M ex ico. Het hee ft een bevolking van 17 miljoen inwoners. een nati onaal inkomen van 2942 do llar per persoon e n een getra inde legem13cht van één mil joen man. Aan dit alles moet worden loegevoegd dal hel een leider heeft die voor niets lijkt terug te schrikken. De westerse wereld is teveel verstrikt in haar economisc he en dipl omalieke belangen om deze megalomaan te stoppen.

Immigratie versterkt positie Interview Per maand arriveren er in Israël meer dan 10.000 Russische joden. Het land ziet zich voor enorme problemen geplaatst. Kan Israël de immigratiestroom verwerken? jason Magazine sprak hierover met Ronny Naftaniël, directeur van het Centrum voor Informatie en Documentatie over Israël (CIDI). Het werd een gesprek over Russische joden, de Iraakse dreiging en onderhandelingen met de PLO. H et CIDI is in 1974 opgericht met het doe l info nnati e te ve rsc haffen over Israë l en joodse gemeensc happen in de wereld. Daartoe geeft het CIOI de tweewekelijkse Israël Nieuwsbrief uit en verri cht het kwanaal slUdies over bepaalde aspecten van de MiddenOostenproblematiek. Het centrum wordt financieel ondersteund door bijdrage n van de "vrienden va n C ID!"'. abonnementsgelden van de Israël Nieuwsbrief en subsidies van joodse organisaties in Nederland . Sinds 1982 is Naftanië l directeur van het Cl DI. Hij legt uit dat er een g root verschil bestaat met de Israëlisc he ambassade: "De ambassade is de spreekbui s van de zittende Israëlische regerin g. Hel ClOi is een Nederlandse joodse organisatie die nauwkeuri g luistert naar wal er zoa l gezegd wordt in de joodse ge meen sc hap in Neder-

land. maar in principe losstaat van elke politieke ri chtin g in Israël."

Woningnood Het afgelopen jaar heeft Israë l een grote stroom immig ranten uil de Sovjet-Unie verwe lk omd. Er arriveerden zo' n 10.000 Ru ss isc he joden per maand . De grootsc heepse immigrati e stelt Israël voor giganti sche problemen op het gebied van hui svesting en werk gelegen heid. Naftaniël denkt eve nwel dat de meeste immigranten aan een baan geholpen kunnen worden. " Het merendee l is hoog opgeleid. Wi skundigen bijvoorbeeld zull en geen moeite hebben werk te vinden. Eén op de ti en immigranten is echter musicus en

aan musici heeft Israël gee n gebre k. Dat is een probleem'" Door de druk op de hui zenmarkt zijn de huren sterk gestegen. Dat heeft tot gevolg dat een groe iend aan tal mense n uil hUil hui s wordt gezet omdat zij de huurverhog in g niet kunne n opbrengen. Het gaat hier voornamelijk om Oriënt aalse joden Uoden die oorspronkelijk uit Arabische landen komen). Z ij bewonen nu geïmproviseerde tenten. Hun hui zen worden betrokken door vooral Russische immigranten. die subsid ies voor hui svesting ontvangen. Zet dat gee n kwaad bloed bij de Oriëntaalse bevolk ingsgroep? Naftanië l betwijfelt dat er vee l me nsen met uitzetting worden bedreigd. ;'Voor zover dat ec hter gebeurt. kan het zeer frustrere nd zijn voor de betrokkenen. Daarom is het hee l goed mogelijk dat de toenemende immigrati e van Ru ss isc he joden tot sociale en etni sche spannin ge n le idt. Het merendee l van de soc iaal zwakkeren vind je o nder de joden di e uit Arabische landen afkomsti g zijn. Het is echter ni et zo dat zij tegen nie uwe immigrat ie gekant zij n. Omgeven door 150 miljoen Arabieren. maakt de komst van één of twee miljoen Russ ische joden Israël tot een sterker land. De Oriëntaalse joden o nderkennen dat. Alleen willen zij -zoals de immigranten- geholpen worden door de regering. Dat is hun politi eke klacht." De Oriëntaalse joden zijn in het algemeen o rthodoxer dan de Europese joden en de Ru ssische immigranten. Naftaniël

voorziet echt er op dat gebied weini g wrijving: "Er zij n religieuze tegenstellingen. maar in de praktijk zull en economi sc he en soc iale botsingen overheersen. Overigens is het interessant te weten dat derti g procent van de Russ ische joden niet joods is, althans niet vo lgens de joodse (re li gieuze) we t. Die bepaalt dat alleen een kind van een joodse moede r jood is. De Wet op de Terugkeer, die de immig rati e regelt, ste lt ec hter dat e lke jood in Israë l welkom is. met zijn famili e. Sommige orthodoxe groeperin gen plei ten e rvoor de Wet o p de Terugkeer ten aanzien van het "joods zijn" in ove reenstemming te brengen met de re li g ieuze wette n. Ik zie dat ec hter niet gebe uren,"

Het interview met drs. R.M. Nafranit/ is gemaakt door Gerard Kreijen en Jaap Reerink, redacteuren van Jasan Magazine.

Water De bezette geb ieden ni et meegerekend. heeft Israël een oppervlakte van 20.000 vie rkante kil omete r, ongevee r de he lft van Nede rl and . Het land te lt viereneenhalf milj oen inwoners. Naftaniël sc hal dat Israël nog drie á vier miljoen ni euwe immigranten kan o pnemen. " De limiet wordt niet bepaald door de grondoppervlakte. maar door de hoeveelheid wal er. Hel Meer van Tiberias. een belangrijk waterreservo ir. heeft nu a l ee n gevaarlijk laag peil bereikt. In de toekomst zal Israë l in o nt ziltingsfa brieken van zeewater moeten investeren. Maar dat kost hande n vol ge ld." Het is de vraag of de sputterende economie van Israë l deze kosten kan dragen. Het land lijkt al genoeg problemen te hebbe n met de opvang van de stroom Ru ss ische immigranten . Naftanië l verwacht dan ook dat -bij een toenemende immigratie- "de zeepbel van subsid ies en welkomstpremies" uit elk aar zal spatten: " Israël za l voor grote economi sche problemen komen te staan. Dat betekent dat de bevolk ing de broekriem strakker zal moeten aan ha len. Vergeet ec hter niet dat de immi-

zionisme waren. Door de toegenomen vrijheid wordt nu alles op z'n kop gezet. Een vriend van het communisme, zoals de PLO en de joden, is een vijand van de Ru ssische bevolking. Omgekeerd zijn de vijanden van het communisme in dit geval Israël en het zionismede vrienden van het Russische volk. De bevolking zegt eigenlijk: joden lazer op en ga naar Israël."

Bezette gebieden

Drs. R.M. Nahaniël, directeur ClDI

(foto fason).

granten de economie een boost geven. Ze brengen een enonne hoeveelheid kennis en vaardigheden in en ze zijn bereid hard te werken."

Verguisd De visumaanvragen van Sovjetburgers die zich in Israël willen vestigen worden behandeld door Israëli sche ambtenaren, die nog steeds onder auspiciën van de Nederlandse ambassade in Moskou werken. Naftaniël verwacht niet dat de Sovjet-U nie op korte termijn de diplomatieke betrekkingen met Israël zal herstellen: "De Russen hebben dat altijd afhankelijk gesteld van de vorderingen van het vredesproces in het Midden-Oosten. De Sovjet-Unie zou dan partij moeten zijn bij een mogelijke internationale vredesconferentie. Ik denk echter dat die ontwikkelingen achterhaald worden door de toenemende zelfstandigheid van de verschillende Sovjet-republieken. Het zou me niets verbazen als Letland of Litouwen binnenkort zelfstandig diplomatieke betrekkingen met Israël zulle n aanknopen. Georgië zal volgen, en uiteindelijk ook de Russische Republiek. Israël is door de Sovjet-Unie jarenlang verguisd. De communisten zeiden altijd dat ze vóór de joden , maar tegen Israël en het

De Arabische staten zijn in rep en roer over het toenemend aantal Russische joden dat zich in Israël vestigt. Op 30 mei kwam de Arabische Liga bijeen in Bagdad en veroordeelde de immigratie scherp. Maken de Arabieren zich ongerust over de mogelijke vesti~ ging van immigranten in de bezet~ te gebieden? Naftaniël hi erove r: "De Arabische wereld accepteert niet dat Israël het recht heeft mensen op te nemen. De felle protesten die de Arabische Liga aante~ kent tegen de kom st van immigranten naar Israël lopen als een rode draad door de geschiedenis van het Midd e n -Oos te ncon ~ niet. Ook vóórdat Israël de Wes/bank bezette waren er protesten. De Arabieren zijn tegen immigratie pur song. Dat geldt evenzeer voor de PLO. die ook in Bagdad vertegenwoordigd was en de slotverklaring onderschreef. Bovendien heeft Arafat de Sovjet-Unie onlangs nog verzocht de grenzen voor joodse emigranten te sluiten. lets anders is, dat ik vind dat de Russische joden zich niet moeten vesti gen in de bezette gebieden. De Israëlische regering hee ft ver~ klaard dat zij daar ook niet aan mee zal helpen. Dat betekent dat er in de bezette gebieden geen huizen of opvangcentra voor de immigranten worden gebouwd. Het mag niet zo zijn dat de rechten van de Palestijnen schade ondervinden door de vestiging van Ru s~ sische joden. Overigens gaat nog geen half procent van de immigrantenstroom daadwerkelijk in de bezette gebieden wonen, terwijl daar op dit moment huizen leegstaan. De reden dat de Russische joden die huizen niet intrekken is dat zij hun land hebben verlaten uit angst voor antisemitisme en

geweldpleging. Dan wil je zeker niet op de Westbank wonen, waar je de kans loopt met stenen bekogeld te worden."

Onderhandelen, met wie? Tijdens een recent bezoek van de drie ministers van de "EG~ trojka " aan Israël benadrukte premier Shamir dat de PLO onaanvaardbaar zou zijn als onderhandelingspartnef. Israël zou "zijn eigen oplossing" moeten zoeken. In hoeverre vertolkt Shamir hier de gevoelens di e er onder de joodse bevolking leven ten opzichte van de PLO? Naftaniël: "V lak na de toespraak di e Arafat in 1988 voor de Verenigde Naties hield, was volgens opiniepeilingen meer dan de helft van de Israëlische bevolking bereid met de PLO te onderhandelen. De laatste tijd is die bereidheid afgenomen. Dat komt deels doordat de PLO weer aanslagen pleegt en terreurdaden uÎlvoert. Daannee is het vertrouwen in Arafat uitgehold. Een ander aspect is het verzet van de PLO tegen de immigratie van Russische joden. ook als die zich binnen de grenzen van vóór 1967 vestigen. Als de Palestijnen een eigen staat hebben, mogen zij toch ook iedereen opnemen die zij willen? Het is duidelijk dat er een oplossing moet worden gevonden voor het Palestijnse vraagstuk. Die oplossing moet daaruit bestaan dat de Palestijnen de mogelijkheid hebben in vrijheid te leven. Dat komt neer op staatsvonning op de Westhank en de Gaza-strook. in een mogelijk verband met Jordanië. Maar de Israëlische bevolking ziet de PLO als een gevaar en vindt Arafat onbetrouwbaar. Men ziet Arafat liegen. Sommige mensen zeggen dat Arafat goede bedoelingen heeft. maar dat zijn plannen doorkruist worden door de extreme, terrori sti sche fracties binnen de PLO. Dat zou betekenen dat Arafat zijn eigen mensen niet de baas is. Als je dan een akkoord met Arafat sluit, sluit je in feite een akkoord met niemand. Als je niet met de PLO wilt onderhandelen, dan ben je aangewezen op de inwoners van de bezette gebieden. Die verzetten echter geen stap zonder de PLO. Zo

wordt het een vicieuze cirkel. Ik ben van mening dat consultatie tussen de Palestijnse delegaties uit de Wes/bank en de PLO mogelijk moet zijn . Zonder consultatie met de PLO wei geren die mensen te praten, zo liggen de zaken in het Midden-Oosten nu eenmaal. Bovendien vind ik dat Palestijnen uit Jeruzalem en Palestijnen die de grens zijn overgezet ook deel mogen uitmaken van de Palestijnse delegaties. Ik zo u het echter een slechte zaak vinden als er -in het kader van een vredespJan- ook verkiezingen zouden plaatsvinden in het oostelijk stadsdeel van Jeruzalem. Dat zou betekenen dat Israël de soevereiniteit over OostJeruzalem uit handen geeft. Een meerderheid van de Israëli sche bevolking zou daar grote bezwaren tegen hebben. Ik ben geen politicus, maar ik zou het voorstel van Baker. zoals dat door de Arbeiderspartij is aan genomen, hebben aanvaard. Voor mij waren de gronden waarop Sham ir het voorstel heeft verworpen niet overtuigend."

Fundamentalisten Het afge lopen jaar is in het Midden-Oosten een democrati serin gsproces op gang gekomen. In Al gerije, Jordanië en Koe weit werden min of meer vrije verkiezingen gehouden. Uit de verkiezingsuitslagen blijkt dat. als de Arabie ren mogen kiezen, ze voor het fundamentalisme kiezen. Deze trend lijkt ongunsti g voor Israël te zijn. Naftaniël is er echter niet van overtu igd dat het land bang moet zijn voor het fundamentalisme: "Sommige fundamentali sten staan onverzoenlijk tegenover Israël. maar anderen zien de joden juist als de brengers van het geloof. De laatstgenoe mden zijn bereid op de één of andere manier met de joden samen te leven. In het Midden-Oosten zijn de christenen het fel st gekant tegen Israël. Ze zijn roomser dan de paus. waarschijn lijk omdat ze er in de moslim-wereld op aangekeken worden dat ze zo' n "Westerse" godsdienst aanhangen. Met sommige fundamentalisten vall in ieder geval nog te praten. In Egypte ligt de situatie anders. Daar is de grootste fundamentali sti sche groe-

pering -de Moslimse Broederschap- fe l tegen Israël. Als die de macht zou krijgen, zou het vredesakkoord tussen Egypte en Israël al gauw een dode letter zijn."

Iraakse dreiging Irak vormt nu de grootste bedreiging voor Israël. Het land heeft een goed geoefend. tot de tanden bewapend lege r. In 198 1 werd Irak vernederd. toen Israël de nucleaire reactor Tammu z I bombardeerde. Onlangs drei gde de president van Irak. Saddam Hoessei n, dat hij bij een dergelijke aanval in de toekom st raketten geladen met chemische wapens op Israël zou afvuren. Vol gens Naftaniël wordt dit dreigement in Israël zeer seri eus genomen: "Onder de bevolking zijn gasmaskers verspreid en de bestaande schuilkelders zijn aangepast aan chemische oorlogvoering. Zelfs is men -in samenwerking met de Amerikanen- bezig een raket te ontwikkelen die het hele Iraakse rakettenarsenaal kan uitschakelen. Saddam Hoessei n heeft zijn vo lk in het graf gestort door een oorlog tegen Iran te voeren. Hij gebruikt chemische wapens tegen de Koerdi sc he minderheid. Zijn persoonsverheerlijking neemt groteske vormen aan. Zo 'n man kan het in zijn hoofd halen om plotseling aan te vallen. Daar moet Israël op voorbereid zijn."

al-Assad. dat hij -onde r bepaalde voorwaarden- bereid is vrede met Israël te sluiten. Een nieuw militair avontuur tegen Israël is uitgesloten. Daarnaast wil hij rust in de ru g om de Iraakse dreiging uit het oosten het hoofd te kunnen bieden. Alles bij elkaar genomen heeft Syrië redenen genoeg om met Israël lOt een vergel ijk te komen . Dan rest allee n nog een probleem waar Israël altijd mee geconfronteerd wordt: het feit dat de Arabische staten stuk voor stuk dictaturen zijn . In Israël ondertekent het parlement het verdrag dat met een vreemde mogendheid gesloten wordt. Een ni euwe regering zal het akkoord ee rbiedi gen, omdat de vo lksvertegenwoordi ging er zijn goedkeuring aan heeft gegeven. In de Arabische landen wordt een verdrag door de machthebber ondertekend. Als die wegva lt , let zij n opvolger ni ets om een dikke streep door het akkoord te halen . Dat schept grote onzekerheid voor IsraëL"

Demonstratie tegen de Amerikaanse druk op Israël om te onderhandelen met de PLO (folO EPA).

Syrië De dreiging van Syrië neemt daarentegen af. De Sovjet-Unie is steeds minder bereid Syrië volte stouwen met wapens, zonder daar een cent voor teru g te zien. Het wegvallen van de Ru ssische steun aan Syrië wordt in Israël als een positieve ontwikkeling gezien. Naftaniël plaatst daarbij wel enige kanttekeningen: " Het geefttegelijkertijd aan Irak de mogelijkheid de Arabi sche wereld nog meer te domineren. Syrië vormde altijd een goed tegenwicht voor Irak. Die landen haten elkaar meer dan ze Israël haten. Anderzijds brengt de venninderde Russische steun Syrië wellicht naar de onderhandelin gstafel. Ik hecht enig optimisme aan de uitlatingen van de Syrische president

crisis en had met problernen te kampen, ,nelmellde religieuze een explosieve en een uitdijende beleid van presiwas erop gericht om de Arabische

~.~t.~~)~::

Achtergrond van een eindeloze vendetta door Gerard Kreijen Wie aan het Midden-Oosten denkt, denkt aan Libanon . Wie aan Libanon de nkt, denkt aan burgeroorlog, bomaanslagen, vliegtuigkapingen, wanhoop en de puinhopen van Beiroet. De haat en de felheid waarmee de vele verschillende partijen e lkaar bestrijden zijn voor de hoofdschudde nde buitenstaander een raadsel. Wie bestrijdt wie en waarom in dit land dat zich vijfentwintig jaar geleden nog het Zwitserland van het Midden-Oosten mocht noe me n? Gerard Kre ijen gaat nader in op de wortels van de al vijftien jaar durende b loedige burgeroorlog .

Debevolkingssamenstelling zoals wij die IlU kennen. begon zijn eerste vannen aa n te nemen in de ze vende eeuw na Christus. De Libanon. het gebergte aa n de Midde llandse Zee meI zij n ve le reeds in de lijd van de Phoeniciërs befaamde havens. vomldc een ideaal toev luchtsoord . In hel noorden

en in hel midde n van hel gebied ves tigden zich de Maronieten. een uit Syri ë verd reve n christelij ke ge meenschap. Als gevolg va n de islamitische verovering van Syri ë ve rsc henen er ook Arab ische stammen tcn tonele. De Soennieten trokk en vooral naar de steden aan de kus!. De Sjï ielen vesti gden zich in het zuiden en in de vrucht -

bare Bekaa- vallei. De Druzen. di e zich in de elfde ee uw van de Sji' ieten afsplitsten. bewoonden hel Chouf-gebergte tc n oosten van Beiroet. Voo ns woont er lot op de dag van vandaag ove r het hele land ve rspreid een grote versche idenheid aan christelijke gemeenschappen. waaronder Gri eksOnhodoxen, Gri eks-Katholieken. Annee ns- Katho lieken en Syri sc hOrthodoxen. Als taal werd in de loop van de ee uwen het Arabisc h overge nome n. Gedurende vele eeuwen bleef het betrekkelijk rustig binnen deze mengelmoes van volkeren en c ultu ren. Bedre iginge n kwamen eerde r van bui te naf dan van binnen -

uit. De krui svaarders deelden het land op in noord en zuid, de Egy ptisc h-Syri sc he Mame lu kken-staat hi e ld er angstvall ig ee n oogje in het ze il en onde rn am enke le ve ldtoc hten uit vrees voor te vee l westerse invloed. Toc h kan van de Mame lukken en van de Ottomaanse Turken die hen in de zesti ende ee uw opvolgde n nie t gezegd \\torden dat zij intolerant waren. De bewone rs van het li banon-gebergte wa ren in het alge mee n vrij om hun e ige n za ken af te hande len.

zame houding van de Ottomaanse heersers niet lange r voo r lief na m. interveniee rde en dwong het Règle",elll OrgalIiqlle af ( 186 i). Het gebied we rd autonoom en kwam onder het bestuur va n ee n christelijke gouve rne ur. be nocmd door de Turkse sultan. Onde r de pac ificerende sluier van het Rè}.:lemellf trad Libanon. inte rn verdeeld. maar loc h betrekke lijk vreed7. .aam de twintigste eeuw binnen. Nadat het Turks-Ottomaanse rijk in de Eerste Wereldoorl og ten onde r was gegaan. werden Syrië en hel aulOnome Libanon in 1921 door de Volkenbond als mandaat gebied aan Frank rijk ove rgedra ge n. De Arabische bevolking (vooral in Syri ë) ve rze tte zich fe l tegen het Franse gezag. De Maronieten ec hter. di e de oude droom va n een christelij ke. wes h!rs georiënteerde Le vantijnse staat ee n stap di chte rbij zagen komen. maakten zich niet al te druk ove r

= ~

Gerard Krei,en is redacteur van Jason Magazine.

Weg Spoorweg Olieleiding

Ottomanen en Fransen De verstoring van hel evenwicht kwam in de negent iende ee uw. Aangezien de chri stelijke bevolking sneiler groeide dan de overige bevolking. ontstond er ee n mi grati e van christe nen naar het zuiden en de steden. Tegelijkertijd trac huen de Ouolllanen de greep van hun gezag te verstev ige n. Hel gevolg was dat de spann ingen. met name di e tussen Maronieten en Druzen, hoog opliepen. De vaak als pachters voor Druzisc he grootgrondbe zitters werkende Maron ieten vonden steun bij de Fra nsen. met wie zij al sinds de krui stochten contacten onde rhi e lden. Een deel van de Dru ze n werd gesteund door de Engelsen. De escalati e kwam in 1860, toen de Druzen een bloedbad onder de Maronieten aanrichuen. Frankrijk, dat de lijd-

_ 7I1iddellalldse ==Z ee

de beslissing van de Volkenbond. Hoewel het Franse gezag als tame lijk effectief gekenschetst kon worden. on tstond er toch -mede als gevolg van de opkomende middenklasse- in het door handel bloeiende Beiroet een gevoel van nationali sme en een roep om onafhankelijkheid. De Fransen waren steeds minder welkom. Zeer dui -

delijk kwam dit naar voren na de (eerste) verkiezingen in 1943 , toen de kersverse regering van president Bishara al-Khuri meteen een aantal maatregelen nam, die tot doel hadden de Franse invloed te elimineren. Toen de Fransen (sinds 1941 was het gebied door de Vrije Fransen en de Engelsen op VichyFrankrijk veroverd) daarop de gehele regering arresteerden, sloeg de vlam in de pan en brak er een opstand uit. Slechts een Engelse diplomatieke interventie kon de

gemoederen enigszins tol bedaren brengen. De toestand bleef echter zeer onrustig en in 1946 volgde de definitieve terugtrekk ing van de

Engelse en Franse troepen. De onafhankelijkheid. sinds 1943 formeel , was nu een feit.

Gentlemen's-agreement In 1943 sloten de leiders van de voornaamste Libanese bevolkingsgroepen met het oog op de onafhankelijkheid het Pacf Na/iollale. Dit Pacf bevane de verdee lsleutel voor de macht tussen de verschillende confessionele bevolkingsgroepen en luidde in hoofdlijnen als vo lgt. " De Libanese Republiek is een onafhankelijke Arabische

staat . De president wordt om de zes jaar door het parlement gekozen (nooit twee temlijnen achter elkaar) en is steeds een Maroniet. De premier is Soenniet. de parie· mentsvoorziuer Sjiïet. Het zetelaantal van het parlement bedraagt steed s een veelvoud van elf en de verhouding christenen-moslims bedraagt 6:5." Iedere bevolkingsgroep had dus zijn eigen gereserveerde zetel s. De :es·staot·tot·vijf-\'erhouding werkte ook door in het ambtelijk apparaat en in het leger. Bovendien verkeerden de christenen in de gunstige positie dat zij ook de opperbevelhebber van het leger en de chef van de inlichtingendienst

mochten leveren. De oorzaak hiervan moet vooral gezocht worden in de vo lkstelling van 1932, waarin zij als een meerderheid naar voren kwamen. Van het Pact werd verwacht dat het de stabiliserende factor zou vormen voor he t politieke stelsel van een land dat door zijn etnische verschillen de potenties van een kruitvat in zich sloot. De geschiedenis zou echter eerder het tegenovergestelde laten zien. Alvorens in te gaan op de ontwikkelingen na de onafhankelijkheid, lijkt het voor een beter begrip van zaken raadzaam eerst de maatschappelijke verhoudingen en Slructuren van nabij te bezien.

Family ties Binnen elk van en tussen de blok· ken van de sterk ver,LUilde Libanese maatschappij bestaat er ee n hi ërarchische structuur, die sterk aan het Schotse clan-systeem doet denken. Elk rel igieus kamp heen zijn eigen territorium. zijn eigen tot de tanden bewapende milities en zijn eigen leidinggevende families. waarvan de clliefs de lakens uitdelen. Loyaliteit is een vanzelfspre· kendheid en de clan-wetten dienen strikt nageleefd te worden. De ene clan wantrouwt de andere en met zijn allen koesteren ze een welhaast allergische afkeer voor enig centraal gezag. Zowel bloed vetes als onnozele ru zies kunnen eindeloos voortkabbelen. hoe wel bondgenootschappen met de ene clan vaak nog sneller worden gesloten dan ze met de andere worden verbroken. De Maronieten, een katholieke gemeenschap die si nds de elfde eeuw wel het gezag van de pau s erkent, maar zijn eigen patriarch en zijn eigen riten kent, vonnen het voornaamste blok binnen het christelijke kamp. Zij hebben hun goede relaties met de Fransen en hun hang naar het Westen nooit onder stoelen of banken gestoken. In de betere kringen wordt Frans gesproken en geeft men zijn kinderen graag Franse namen, om zo het nagestreefde niet-Arabische karakter van de gemeenschap nog eens fijntjes te benadrukken. Bekende familienamen zijn Frangièh (in het noorden en rond de

stad Zghorta), Chamoun (tot voor de burgeroorlog rond de havenstad Damour) en Gemayel. Belangrijk is dat de Maronieten (net als de overige christenen) hun aanlal in verhouding tot dat van de islamiti· sche bevolking sinds de vo lkstelling van 1932 terug hebben zien lopen. Binnen de moslim-bevolking nemen de Soennieten (Ieuerlijk zij die het rechte pad der meerderheid volgen) een vooraanstaande plaats in. Onder hen bevindt zich een groot deel van de succesvolle Libanese handelslieden uit de havensteden , die qua positie en aanzien zeker niet onder hoeven te doen voor de Maronieten. Hun politieke invloed liet echter nog wel eens wat te wensen over. De families Karameh (Tripoli), Salam (Beiroet) en Suhl (Sidon) zijn zeer invloedrijk in soennietische kringen. Het meest achtergestelde deel van de bevolking. zowel economisch als politiek. waren de Sjïieten, die het zuiden en de Bekaa-vallei bewonen. De Sji'a is een ri chting in de islam, die gebaseerd is op het geïnspireerde leiderschap van de imams. Zij nemen het grootste deel van de islamitische bevolking voor hun rekening. In de laatste decennia is echter ook onder hen een politiek bewustwordingsproces op gang gekomen. waarvoor als oorzaken onder andere het contact met de Palestijnse vluchtelingen. de confrontaties met de Israë· li sche troepen in het zuiden en de ontwikkelingen in Iran aangewezen kunnen worden. Bekende sji 'itische families zijn de families Osseiran en Asad. Een andere belangrijke machtsfactor vannen de Druzen, hoewel hun aantal verhoudingsgewijs klein genoemd mag worden (7% in 1932). Het Druzen-geloof is een afsplitsing van de Sji'a en verenigt elementen uit verschillende godsdiensten, zoals het geloof in reïncarnatie. Bij de Druzen maken voora l de families Joumblau en Arslan, die het Chouf-gebergte ten oosten van Beiroet conlroleren, de dienst uit. Gezien het bovenvennelde over het clan-systeem mag het duidelijk zijn dat het ook binnen een

De weigering van Chebab om de moslims aan te vallen had hem geen windeieren gelegd. Het islamitische bevolkingsdeel kreeg ver-

bepaald religieus kamp niet altijd gesmeerd loopt. De Marada (reuzenbri gade) van Suleiman Frangièh. die zich vee lal pro-Syrisch opstelt, is meer dan eens slaags geraakt met de Kata'eb (Falangistische panij ). in 1934 opgericht door Pierre Gemayel en een van de belangrijkste militaire krachten binnen het Maronitische kamp. En om maar meteen bij de milities te blijven. in Tripoli zorgt de soenni-fundamentalistische al-Towhid voor nogal wat problemen. In BeiToet en in het zuiden is de sji' ili· sc he Amal (Hoop) van Nabbih Berri act ief. die sinds 1985 een

in het werk om aan de grieven van moet te komen. Onder andere ver-

sterkte hij hun positie binnen het ambtelijke apparaat. Voons vormden de betere contacten die hij met Syrië onderhield een factor van interne stabilisatie. De sterke eco-

nomische groei, die ondanks alle consternatie reeds onder het Chamoun-regime was begonnen, kon

sympathieën koesterde en gingen er stemmen op voor aansluiting bij

voormalig journalist en lid van al-

de in 1958 tot stand gekomen Verenigde Arabische Republiek (Egypte en Syrië). De gebeunenis-

Khuri's Constitutioneel Blok. Zijn bewind, hoewel beduidend zwakker, lag in het verlengde van dat

sen kwamen tot een climax toen in

van zijn voorganger. Hélou werd

mei 1958 een algemene staking

in 1970 opgevolgd door de omstreden Suleiman Frangièh. Gedurende de ogenschijnlijk rusti ge periode 1958- 1969 had zich in

uitbrak en de moslims in Tripoli

naar de wapens grepen. De opstand breidde zich uit. gesteund door de Syriërs. Tegelijkertijd wei -

Libanon een aantal zeer belangrij-

teleurgesteld worden. Genoemd zijn de hoofdrolspelers. Milities

gerde Fuad Chebab -de opperbevelhebber van het Libanese leger-

ke gebeunenissen voltrokken, die

met exotische namen als de Rode

de opstandelingen aan te vallen uit vrees een breuk in het leger tussen moslims en chrislenen te creëren. Hiennee leverde hij een fraai

nikenorde zijn. zoals vele anderen,

omwille van de duidelijkheid weggelaten . Ook bu itenl andse hoofdrolspelers zoals Israë l en Syrië zijn

onder het Frangièh-regime zouden uitmonden in één van de meest

gewelddadige burgeroorlogen van deze tijd. De genoemde ontwikkelingen. die

voorbee ld van de verl am mende

elkaar onderling versterkten,

werking die de religieuze legen-

hier niet genoemd, maar daarover later meer.

stellingen op het centrale gezag hadden. Chamo un bracht de zaak onder de

waren de volgende: I) Het fragiele politieke evenwicht in Libanon, gebaseerd op de consensus van 1943 (gentlemen 's-

Van Chamoun naar Frangièh

aandacht van de Verenigde Naties en de eerste VN -waarnemers arri veerden in Libanon. Nadat in juli

schuiving terecht. Onder de regimes van Chebab en Hélou was

Nadat president Bishara al-Khuri (die zijn ambtstermij n in 1949 door middel van een constituti o-

'58 echter ook nog het pro-westerse Pact \'all Bagdad als gevolg van

neel amendement verl engd zag) in 1952 als gevolg van groeiende ontevrede nheid was teruggetreden, werd hij opgevolgd door Camille Chamoun. De7-" kreeg in zijn regeringsperiode al gauw te maken met

Chamoun de maat vol en verlocht hij de Verenigde Staten om een militaire interventie. die er ook

serieuze problemen . naar aanlei-

prompt kwam. Hoewel de Ameri-

ding van de Suez-crisis in 1956. Chamoun haalde zich de toom van Abdel Gamal Nasser op de hals toe n hij weigerde de diplomatieke relaties met Frankrijk en Engeland

kaanse aanwezigheid in en rond-

een staatsgreep in Irak een flinke

deuk had opgelopen. was voor

val op Egypte hadden gesteund. Ook in Libanon zelf werd hem

om Beiroet geen enkel effect had, bloedde de opstand langzaam dood. De crisis kon nu met behulp van een Compromis van Nationale Eenheid beteugeld worden. Het Compromis kon echter niet de tegenstellingen tussen de bevol-

verweten dat hij te veel wes terse

kingsgroepen wegnemen.

te verbreken, die Israël in zijn aan-

Falan9'stlsch~

de achtergestelde moslims tege-

zich onder zijn bewind goed voon zetten. Chebab werd in 1964 opgevolgd door Charles Hélou, een

van

(foto ANP).

1958 de opvolger van Chamoun. Eenmaal in functie, stelde hij veel

een volledige weergave van de militaire krachten behelst. moel

Ridders en de Maronitisc he Mon-

op,lcht~r

trouwen in hem en hij werd in

steeds fellere concurrentie onder-

vi ndt van de fundamentali stische Hezbollah (Panij van God) onder leiding van sjeik Mohammed Husein Fadlallah. De Progressieve Socialistische Panij (PPS) vormt de sterke ann van de Druzen en wordt sinds de moord op Kamal Joumblatt in 1977 geleid door diens zoon Walid. Wie nu denkt dat het bovenstaande

P/~'rt G~mayd,

agreement) kwam in een aardver-

een urbanisatieproces op gang

gekomen, dat bijna 40% van de Libanese bevolking naar Beiroet deed verhuizen. Tussen de oude bewoners en de nieuwkomers heersten schrijnende sociale tegen-

stellinge n. Er begon zich een gordel van ellende rond de stad te vonnen. Het verschil tussen de stadsbewoners en zij die achterble-

ven op het platteland was misschien nog wel groter. Tussen de nieuwkomers in de steden trad

geen vermenging op, ieder kamp had zijn eigen sector en zijn eigen bestuur. Beiroet werd een Libanon in het klein. In deze situatie van

Partij

Joumblatt, die zich weer niet veilig voelden voor de christenen, van wapens te voorzien. De gevechten

tussen de Palestijnen en de versc hillende christelijke facti es werden steeds he viger. De situatie werd nog gecompliceerder toen de Sjïieten, opgeschrikt door de Israëlische aan vallen op het zuiden en op zoek naar hun politieke rechten, ten tonele verschenen.

Wanneer de burgeroorlog precies begon valt eigenlijk helemaal niet te zeggen. Sommigen voeren de

Falangistische aanval van 13 april 1975 op een bus met 27 Libanese en Palestijn se moslims aan al s oor-

zaak, maar eigenlijk ontstond er al vanaf het begin van de jaren 70 een sneeuwbaleffect van ge weld,

dat tot een hoogtepunt kwam in 1975 en 1976 en dat resultee rde in Beiroet voor de burgeroorlog:

sterke demografische veranderin· gen trachtten de christenen hun

Avenue de Poris

nog steeds op <Ie vo lkstelling van 1932 ge baseerde voordeelspositie te behouden. ondanks het feit dat ze de mee rderheid van toe n hele-

(foto Jason).

maal niet meer bezaten. Hierdoor werden de frustraties en de onrust

onder de moslim-bevolking alleen maar versterkt. 2) De Jordaanse aanval in septem-

ber 1970 (Zwarte September) op de aldaar levende Palestij nen confronteerde Libanon met een nieuwe stroom vluchtelingen, die het land nu als hun laatste toevluchts-

De burgeroorlog ' 75-' 76

gen j uist een van de groutstt: splij tzwammen te zijn .

Vanaf het einde van de periode Hèlou in 1969 waren er al regelmatig schermut selingen tussen Palestijnen en Libanese troepen. De Palestijnen waren de zoveelste staat binnen de staat gaan vonnen

en noch door de Libanese regerin g, noch door de PLO zelf te

keerden zij in een zeer onderge-

de Pales tijnse aan vallen vanuit

schikte positie, bezitloos als zij waren en dienend als goedkope

quenter schoonmaak acti es op

den, waarin zij zich gesteund wisten door de eveneens sterk

De regering en het Libanese leger losten zich gewoon in de aard van het conflict op. Het Pact Nationale, waarvan zo' n pacificerende

werking moest uitgaan. bleek door de maatschappelijke veranderin -

contro leren.

ring van hun politieke denk beel-

de totale desintegrati e van de Libanese staat.

een intern twistpunt.

oord zagen. Net zoals de reeds in Libanon levende Palestijnen, ver-

arbeidskrachten. Deze uitzichtloze situatie leidde tot een radicalise-

Israël, tot het uiterste getergd door Zuid-Libanon begon steeds freLibanees grondge bied te houden. Dit deed vooral onder de Falangisten het gevoel postvatten dat er voor eens en altijd met het "Pale-

achtergestelde Zuid-Libanese bevolking. De Egy ptisch-Israëli-

stijnse probleem" afgerekend moest worden. In dit ongunstige klimaat kon Suleiman Frangièh,

sche interim-overeenkomst van

waarvan bekend was dat hij niet al

In het begin waren de christenen, gesteund door Egypte, aan de winnende hand. Syri ë op zijn beurt steunde de Paleslijnen en het mos-

lim-linkse kamp. Naarmate de strijd vorderde sloten de islamitisch-linkse, Druzische en Palestijnse gelederen zich steeds hechter en begin 1976 begon het erop te lijken dat zij de strijd in hun voordeel zouden beslechten. Syrië. dat, met de Grool-Syrische gedachte in het achterhoofd, net zo min bij een links-Palestijns georiënteerde als bij een rechts-christelijke Libanese eenheidsstaat

gebaat was, begon nu de verdeelen-heers-regel correct toepassend de christenen te steunen. Bovendien bracht het ontstaan van een

te afkeri g was van ge weld. tot pre-

links-Palestijns georiënteerd

sident worden verkozen . De gebeurtenissen kwamen nu in een stroomversnelling terecht. Een

Libanon het ri sico van een Israëlische intetventie met zich mee en daar zat men in Damascus hele-

3) De door Nasser kracht bijgezette gedac hte van het pan-Arabisme had ook in Libanon zijn weerklank

fik se' inflatie versterkte de gevoe-

maal niet op te wachten. Er werd een heuse vredesmacht van 20.000 man op de been gebrac ht. die zich

gevonden en daar de onder velen levende wens van aansluiting bij

en moslim-kampe n. De Palestij-

bij nader inzien niet al te neutraal

nen, op zoek naar bondgenoten begonnen de Druzen van Kamal

opstelde. De christenen vonden tevens dank-

september 1975 versterkte bij hen alleen nog maar het gevoel dat ze door de overige Arabi sche staten in de steek waren gelaten.

Syrië aangewakkerd. Deze ook

onder bepaa lde christelijke groeperingen levende wens, di e bekend staat als de Groot-Syrische gedachle had reeds lange historisc he wortels en vormde altijd al

lens van onvrede en vergrootte de sociale onrust tussen de christen-

baar een bondgenoot in de Israëli 's, die inderdaad niet blij waren met het idee van nog een

moslim -linkse staat aan hun noordgrens. De havens van Sidon en Tyre werden geblokkeerd om

de wapenstroom naar de Palestijnen te onderbreken. In het zuiden werd de christen-m ilitie van majoor Sa'ad Hadd.d getra ind en bewapend. Deze ontw ikkel in gen zorgde n ervoor dat in de loop van '76 het tij weer begon te keren. De op 8 me i 1976 met Syrische steun verkozen christen Elias Sarkis (verkiezing moge lijk na constitutioneel amendement ) kon ook

geen vat op de situatie krijgen. Hij kon ze lfs pas op 23 augustus geïnaugureerd worden, omdat Libanon nu door de Groene Lijn, die van west naar oost lan gs de weg naar Damasc us liep, door midden werd gedee ld. Ten noor-

den van de lijn was cr een christelijke regering, ten zuiden ervan een Dru zisch-mos lims-Palestijnse rege ring, ge leid door Kam.1 Jo um blatt . Pogingen om de gevechten te laten ophouden leidden tot niets. tot op 25 en 26 oktobe r de "top

van Riaad" zorgde voor de instel-

ling van een Arabische vredesmacht, voornamelijk bestaande uil Syriërs. waarvan Sarkis en ecn soennitische offi cier het bevel in handen kregen. Eind november kwamen de gevec hten, op enke le schennutselingen na, eindel ijk lot een einde.

eerdere pogingen (in de burgeroorlog en in 1984) om te komen tot een deconfessionalisering van de machtsverhoudingen, dan wel een evenred ige verdeling van de macht tu ssen christenen en moslims gestrand waren, leek een "top" in het Saoedische "Taif' in het najaar van 1989 succes te hebben. Het felle protest van de Maronieten onder aanvoering van Michel Aoun en de moord op de kersverse president René Mouawad deed de hoop op ee n oploss in g echter opn ieuw vervagen. Er zijn ni euwe partijen bijgekomen, zoa ls de fanatieke Hezbollah, en nieuwe methoden, zoals het gijzelen van buiten landers, die het conflict een nog internati onaler karak ter geven. Oude partijen, zoals de PLO, zijn verdwenen of hebben de wijk moeten nemen. Nadat Israël in maart 1978 al eens met 20.000 man Zu id-Libanon was binnen gevallen, volgde in 1982 de operati e "Vrede voo r Galilea" en moesten Arafat en de zijnen onder de beschenning van een internati onale vredesmacht op 2 1 aug ustu s het vege lijf redde n en scheep gaan in Beir~t. De Palestijn se strijders waren nu misschien weg , maar het Palestijnse vluchtelingenprobleem was en is nog geenszins opgelost. De oudgedienden Israël en Syri ë zijn nog steeds zichtbaar aanwezig. Hoewel Israë l officieel haar troepen van Libanees grondgebied heeft teruggetrokken, voeren Israë-

lische soldaten bij tijd en wijle commando-acties uit en patrouilleren in een zogenaamde 15 kmzone, overeengekomen met de Z uidlibanese legerbevelhebber Antoine L.had. Israë l, dat na 1976 met zijn steun aan de chri stenen als overwinnaar uit de strijd leek te komen. likt nu ook zij n wonden. "Vrede voor Galilea" en de na de terugtrekking in Z uid-Libanon gevoerde politiek van de ;'ijzeren vu ist" hebben een hoge tol geë ist in de vorm van ti entallen miljoenen dollars, meer dan 560 doden en een ernsti ge interne verdeeldhe id met betrekking tot het gevoerde beleid. Ook Syrië. dat zich eerst van ecn comfortabele verdeel-en-heers-politiek leek te kunnen bedienen. zit allang nict meer op rozen. De Israëlische aanwezigheid in Zu id-Libanon dwingt de Syriërs ertoe aanwezig te blijven en andersom. M en is eerder in het con niet verstrikt geraakt, dan dat men er de gewenste invloed op kan uitoefenen. Ook de idee van het pan-Arabisme heeft een stevige deuk opgelopen. A ls de verschillende etni sche groepen in een landje als Libanon elkaar al uitmoorden. wie denkt er dan nog aan de grote Arabische eenheid. M omenteel lijkt het rustig in Libanon, maar in een situatie als deze be tekent geen nieuws nog geen goed nieuws. Februari' 990: straatbeeld in het christelijke deel van Beiroet

(fo to EPA).

Uitzichtloze toekomst De burgeroorlog, die sinds 1975 al aan circa honderddui zend mensen (voornamelijk burgers) het leven heeft gekost, is nog steeds niet ten ei nde. De soc iale en politieke problemen zijn tot nu toe onopgelost gebleven en de enorme verwoestingen vormen een zware hypotheek voor de toekom st. Het ergste is echter de haat en de verbittering die in de harten van de verschillende bevolkingsgroepen is achtergebleven. De kans dat alle partijen ooit nog eens vreedzaam onder de vlag van één natie zullen samenleven lijkt hierdoor prakti sch nih il. Duidelijk komt dit naar voren in het falen om te komen tot een nationale verzoening. Nadat

Weinig hoop op vredesproces Interview De Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) heeft vertegenwoordigingen in verschillende landen en bij de Verenigde Naties, die zij graag ziet als ambassades van de staat Palestina. Getuige de discussie over de bureaus in New Vork (VN) en Washington is de status van deze vertegenwoordigingen echter niet onomstreden . Afif Safieh (1950) was de afgelopen drie jaar de PLO-vertegenwoordiger in Nederland . Vlak voor het vertrek naar zijn volgende post Londen en twee dagen voor de Iraakse invasie van Koeweit had Jason Magazine een gesprek met hem. PLO en de VS. Men heeft de diaHet interview met de Wat is hel resultaat van de heer Sofi,h w"d (inmiddels afgebroken) dialoog loog met opzet op een laag pitje afgenomen door Hons von der Lee en Gerard Kreijen.

(ussen de Verenigde StOlelI ell de PLO? "De onderhandelingen in Stock-

A. Sofleh, tot vertegenwoordiger in Nederland (foto Jason).

een middel om een bepaald doel te

holm in november-december 1988 leidden door Zweedse diplomatie tot de Palestijns-Amerikaanse dialoog. Wij vonden het toen belangrijk om de dialoog te beginnen met de uitgaande regering-Reagan, zodat zijn opvolger slechts een bestaande dialoog zou erven . Want

bereiken, namelijk een vredesproces dat zou leiden tot een aanvaardbare oplossing van het con-

voor een nieuwe president zou het erg moeilijk zijn om al in de eerste week de "vennetele" stap te zetten

gemaakt , waarbij ik wil benadrukken dat de Amerikanen steeds geprobeerd hebben om de belangrijke berichten, via derde panijen,

om de dialoog te openen. De dialoog begon na de toespraak van Arafat voor de Algemene Vergade-

voor kort PLO-

gehouden en ze was geenszins wezenlijk. Ze was geen doel, maar

nict in het Midden-Oosten. Vandaag de dag ventileren veel

president en zijn minister van buitenlandse zaken. Toch waren er in de geschiedenis momenten dat een

zelfbewuste president het hoofd kon bieden aan lobby's. Ik beschouw Capitol Hili als dat andere door Israël bezette gebied. De leden van het Congres hebben zichzelf kwetsbaar gemaakt voor de invloed van bepaalde lobby 's, vanwege de grote financiële en

politieke steun die ze hebben. Bush en Baker hebben dus te maken met binnenlandse beperkingen. Ik heb echter nog steeds een voorin genomenheid ten opzichte van deze twee heren. omdat ik denk dat zij een constructieve rol

betrokkenen hun onvrede over een

willen spelen. Om een herhaling te

dialoog die eigenlijk een dubbele

beleven van de rol van Eisenhower

monoloog was. Er zijn fouten

in 1956 hebben we een Amerikaanse president nodig met de ethiek van een Caner, de populariteit van een Reagan -die Bush heeft- en de strategische moed van

te brengen. Daardoor marginali-

een Nixon. Persoonlijk zou ik graag geloven dat Bush de man is

ring van de Verenigde Naties in

seerden zij als het ware de dialoog.

die die ro l kan spelen,"

Genève. Twee jaar later moel ik bekennen dal we diep teleurgesteld zijn over

U weet dat de dialoog om verschil-

buiten de dialoog om aan ons over

Bestaat er in hel Congres een Arabische lobby?

wat er bereikt is -of beter wat er niét bereikt is- met dit directe

lende redenen is geschorst. Toch vindt er een enorme diplomatieke activiteit plaats om te komen tot schorsing van de schorsing. Wij

communicatiemiddel tussen de

hopen dat dit zijn vruchten zal afwerpen en dat we niet alleen een nieuwe dialoog krijgen, maar dat

brengen in de Arabische en Palestijnse gemeenschap in de Verenigde Staten en om de middelen

het een verbrede dialoog zal zijn,

te vinden voor hun deelname in

zodat ve rtegenwoordigers van beide partijen niet alleen in Tunis, maar overal in de wereld contacten

het vaststellen van het beleid. De VS is een fascinerend land, het is

kunnen leggen. Ook hopen wij dat deze dialoog ons onmiddellijk tot het vredesproces zal brengen." Beschouwt 1I de reden voor hel schorsen van de dialoog, zoals aangegeven door de Verenigde Staten" dan als niets meer dan een handig excuus?

"Ik denk inderdaad dat het een alibi was. Ik ben goed genoeg bekend met de Amerikaanse binnenlandse situatie en met de mechanismen van besluitvonning

in de VS om te weten welke beperkingen opgelegd zijn aan de

"Er worden pogingen in het werk gesteld om meer structuur aan te

een natie van naties, Daarom zou je verwachten dat het in zijn bui-

tenlandse beleid een niet-gebonden actor zou zijn , die een pacifi-

cerende rol zou spelen. Welke kant de VS ook zou kiezen, ze zou altijd een minderheid in eigen land kwetsen . Helaas is het voor hun tot nog toe gemakkelijker geweest om zich op één lijn te stellen met de Israëlische politiek. Ik denk dat een andere lobby een veel belangrijkere rol moet spelen en dan heb ik het over de Europese lobby. De landen van de EG zullen

de tweede pilaar worden in het nieuwe internationale systeem dat zich nu ontwikkelt en ik hoop dat zij ook in Washington een sterke lobby zullen vormen. Washington is in zekere zin het huidige Rome, een keizerrijk dat in een Pax Americana over de wereld heerst. Ik hoop dat Europa voor dit Rom e de rol kan spelen van een inspirerend Athene." Wat is het belangrijkste resultaat voor de PLO van uw werk in Nederland? "In zekere zin had ik het geluk dat

mijn komst naar Den Haag samenviel met het begin van de intifadah, waardoor de vraag naar de andere kant van het verhaal, het Palestijnse standpunt, toenam. De reactie van de publieke opinie in Nederland op deze opstand was erg interessant. Uitgaande van een verwaarloosbare minderheid voor de legitieme Palestijnse aspiraties. lieten peilingen in februari 1988 zien dat 52% van het Nederlandse volk voor Palestijnse zelfbeschikking was. In een NIPO-onderzoek een jaar later was 69% voor "de verdeling van het mandaatgebied Palestina" tussen joden en Palestijnen. Dus voor die ontbrekende staat, Palestina. Ik denk dat de onvrede van zowel de publieke opinie als de politici jegens Israël evenredig was aan de genegenheid die zij voorheen hadden voor die staat. De ontdekking dat het Palestijnse volk dagelijks onderdrukt en vervolgd werd door een oorlogsmachine die geen enkele internationale conventie respecteerde was voor hen een opvoedende ervaring. De belangrijkste prestatie is de legitimering van de PLO. Dat wil zeggen, het scheppen van een klimaat rond de vertegenwoordi ging van de PLO dat aantoonde dat de PLO een legitieme actor en een interessante gesprekspartner is. Met andere woorden: de nonnalisatie van ieder contact met de PLO. Ik ben blij dat ik hier mocht verblijven, want dit land heeft een strategisch voordeel -en ik bedoel hier niet een solidariteitsbeweging of een politieke partij, maar een diep gewortelde trek van de poli-

ti eke cultuur- en dat is het medeleven met de underdog, het zoeken naar recht vaard igheid, het streven naar een wereldrechtsorde. Als wij daar zuinig mee omspringen werken deze kenmerken in het voordeel van de Palestijnse zaak. Nederland stond van de Europese landen het minst sympathiek tegenover onze grieven. Om verschillende redenen, waarvan je er één als volgt kunt karakteriseren: wij zijn de slachtoffe rs van de slachtoffers van de Europese geschiedenis. Dit heeft de perceptie van de situatie in het MiddenOosten mede versluierd. In de jaren zeventig waren er in Europa één locomotief en verschillende remmen, waaronder Nederland. In het afgelopen decennium nam het aantal locomotieven toe en gelukki g trokken zij allemaal in dezelfde richting: de remmen kwamen los. Daarom was Nederland voor mij een uitdaging: ik zou gaan werken aan de remmen van de Europese Politieke Samenwerking. De laatste drie jaar was de Nederlandse regering actief betrokken bij het bevorderen van rechtstreekse Palestijnse exporten naar Europa. Gezien de bijzondere band met Israël , denk ik dat Nederland er in hoge mate toe bijgedragen heeft dat Israë l niet geprobeerd heeft dit te verhinderen. Twee jaar lang bewezen we dat zulke exporten uitvoerbaar zijn. Nederland was actief aan het economische front

ter compensatie van de stilstand aan het diplomatieke front. In onze aanpak hebben wij ons ten doel gesteld om voor Nederland een nieuwe vriend te zijn, niet om in de plaats te komen van een oude vriend ."

Intifadah op de Westbank: jonge Palestijn in actie met steenslinger (foto EPA).

De strategie van de PLO lijkt gebaseerd te zijn op twee tegenstrijdige gedachten,' vrede en geweld. Denkt u niet dal de wereldopinie zich sneller legel! Israël zal keren als Ii volledig zou kiezen voor een strategie van geweldloosheid? "Wij achten ons nog steeds gebon-

den aan het vredesinitiatief van november 1988. Toen riep de PLO

"Ik beschouw Capitol Hili als dat andere door Israël bezette gebied" in een historisc he stap de Palestijnse staat uil en stelden wij ons positief op tegenover coëx istentie. Elke object ieve waarnemer zal u vertellen dat als we nu niet dichterbij de vrede zijn, dat komt door Israëlische koppigheid en door een territoriale honger die uitsluitend gerechtvaardi gd word t door het Israëlische militaire overwicht. Wij hebben zelfbeheersing uitgeoefend -en ik heb het hier over de strijdkrachten onder het directe bevel van de PLO- ten aanzien van onze gerechtvaardigde gewapende

strijd. De belangrijkste uitdrukking van deze politiek is de intifadah,

die een hoofdzakelijk geweld loos karakter heeft. Natuurlijk. cr waren militaire operaties. meestal

door groepen buiten de PLO, maar alle waarnemers zullen bevestigen

dat wij zelfbeheersing hebben uitgeoefend en voorei tter Ararat heeft de mensen in de bezette gebieden

"Ik geloof dat de Iraakse leiding in de internationale betrekkingen een betere pr nodig heeft" het bevel gegeven geen wape ns te gebruiken in de dagelijkse strijd tegen de bezetting. Heren, ik denk dat u het met mij eens kunt zijn dat een bezctling. in

het bijzonder ee n bezetting die al 23 jaar duurt, terrorisme is tegenover 1.7 miljoen men sen, met alle bijbehorende wreed heden uitgeoefend door een beze ttin gsmacht. Ik aarzel met het vergelijken van

hel onvergelijkbare: een incidentele poging tot militaire bezetting

Mef andere woorden: ferrorisrische groepelI die ill naam van de PLO hUil daden begaan staan los \'01/ de PLO ' "President Arafat hee ft in Genève destijds drie vannen van terrorisme veroordeeld: staatst.errorisme. groepsterrori sme en individueel terrori sme ISafieh begint met wijsvinger op bureau te hameren]. A Is de wereld voor deze drie vomlen van terrori sme eenzelfde hoge nornl zou aanleggen en het staatsterrorisme in de bezene gebieden zou veroordelen. dan zou het voor president AraJat en elke indi vidu-

ele Palestijn ee n stuk gemakkelijker zijn om net zo te reageren op groeps- en individueel terrori sme. Selectieve veront waardi ging maakt het moeilijk 0111 op ethi sch

gebied hoge eisen te stellen. Ik wi l de wereld oproepen om zéé r veeleisend te zij n op ethisch gebied. maar gel ijke eisen te stellen. onafhankelijk van de figu ur die achter de daad steekt. een staat. een groep. een indi vidu."

kant dagelijks collecti ef sadi sme tegenove r ee n geg ij ze lde bevolking. In de afgelopen 30 maanden telden wij meer dan 1200 slac ht-

Dellkr /l lIiet dat de reeeme lOelladeril/g 101 Irak de PLO schade berokkelll. ge:ien de agre.\'sieve houding \'011 dOf lalld fegenO\'er Israël?

offers. Een rapport van Save (he Children laat zien dat er tussen

"De Palestijnse nationale beweging is erg gesteld op haar autono-

aan de ene kant , met aan de andere

denk niet dat er recentelijk een belangrijke wijziging is geweest ,"

We la::.ell zoiefs in .. , '" Safleh maakt wegwerpge baar] ... dat was een Michae l Stein-achtig artikel, weet u. Wij he bben betrekkingen met Irak , net als met Tune-

sië, Egypte enzovoort s. Over die Iraak se agressie. ik wi l u in herin-

nerin g brengen dat Saddam Hoessein verklaarde dat "indien wij ooit worden aangevallen. zouden wij op die-en-die manier kunnen

te rugs laan". Als je de dreiging van een Israël ische aanval op Irak uit die zin verwijdert. dan valt de tweede helft automatisch weg.

Persoonlijk geloof ik dat de Iraakse leiding in de internationale

betrekkingen een betere public relations nodig heeft."

ROlluy Naftalliël heeft ge:egd dat de PLO el/ de Arabische lal/del/ niel alleen tegen de I'estiging van immigranten in de be:elfe gebieden ::.ljn . maar tegen immigratie in hel algemeen ? " Ik denk dat het vraagstuk van de

vijfenvijftig- en drieënzestigdui -

me beslissi ngsbevoegd heid. Wij

Demonstratie voor

zend kinderen onder de zesti en

zijn een onafhankelijke actor die

versnelling van de

jaar gewond zijn geraakt. Als dat

goede be trekkingen wil onde rhou-

immigratie verkeerd aangepakt wordt . De PLO is een voorstander van vrijheid van beweging van mensen. Dil principe zou volgens ons echter ook voor het Palestijnse volk moeten gelden. Een volk dat met geweld is verwijderd uit haar thuisland. Ik zou een hiërarchie van rechten willen introduceren. Ik

geen staatsterrorisme is dat misselijkmakend en on toelaatbaar is. dan wee t ik niet wat terrori sme is."

den met alle buurlanden. Er was

geloof dat wij gemakkelijk hard

geen toenadering ... wij hebben

kunnen maken dal. als er die twee groepen zijn die in Palestina wil-

immigratie van

Russische joden (foto EPA).

betrekkin gen met Irak, maar ik

len leven, het Palestijnse volk het eerste recht op terugkeer heeft. Het recht om terug te keren naar van waar zij nooit verwijderd hadden mogen worden. Daarna kunnen

andere gevalle n worden bekeken.

PFlEVEllr HOI.XH,/5T

oc~

Het zou moeten intri geren dat 90%

van de Russische joden vóór de

Top van Malta niét naar Israël wilde, maar dat daarna 90% als vee in de richting van de enige overge-

bleven bestemming Israël werd gedirigeerd. De VS hebben hun quotum verkleind, de Westeuropese landen hebben hun quota niet vergroot en voor mensen die de Sovjet-Unie willen verlaten is er

maar een bestemming. Ik denk dat hier opzettelijke manipulatie in het

spel is.

Wij proberen de Sovjet-Unie ervan te overtuige n dat het land van bestemming op de documenten die mi granten ontvangen open blijft en dat die documenten ge ldig blijven na vertrek, zodat de houder ervan kan terugkeren. Nu verliest hij na vertrek zijn Russische nationaliteit.

Een andere zaak is het antisemitisme in de Sovjet-Unie. Wij Palestij nen hebben ge leden onder de meeste ideologieë n. De gru we lijkheden die door de nazi 's werden begaan, maak te n het zioni sme -dat tot de jaren dertig een minder-

heidsstrom ing was binnen de Europese joodse gemeenschap- tot de meerderheidsstroming. Ve len verhui sden naar Palestina. En nu heeft de mislukkin g van het communisme een soort gel ijke situatie gec reëerd. Ik geloof dat je tegen onrecht moel strijden en niet daarom het land moet verlaten. Een volksverhuizing is niet het ant-

woord op antisemitisme. Dal antisemitisme wordt tro uwens uil politi ek opportunisme enorm opgeblazen. In interviews met joodse immigranten uil de SovjetUnie op CNN noemde géén van de

geïnterviewden hel an tisemitisme. De Sovjet-Unie maakt nu een overgangsfase door. waarin een minderheid denkbeelden aanhangt die je xenofoob kunt noemen. Maar die minderheid heeft geen inv loed op de besluitvorming. In de Sovjet-Unie is het nog beheersbaar. De sterke pro- Israëlisc he lobby blaast de zaak op om de joden aldaar angst aan te jagen. Het is nog maar de vraag of de toev loed van immigranten uil de Sovjet-Unie ervoor za) zorgen dat Israë l zic h fl exibele r opste lt of dat j uist he t tegendeel het geva l za l zijn. U zult zien dat dil de kleine facties versterk t die in de hu idige regering de onmisbare coalitiepan ners van Likoed vorme n. Dan heb ik het over de fund amentalisti sche en seculiere rechtse partijen. waar· van de verkiezingsprogramma's spraken van de massale deportatie van Palestijnen over de Jordaan om plaats te maken voor de nieuwkomers. Dit is helaas een plausibel scenario voor de toekomst. Israël zal op die manier

mikken op de liballisering van Jordanië."

Arië/ Sharoll heeft gesproken over een bouwstop in de bezelte gebie· dell. Denkt u dat/sraë/ :ich aan deze be/ofre kan en wij houden ? "Die uitspraak is gedaan voor image building voor een nieuwe regering die slecht is ontvangen door de internationale gemeenschap. En ik zal u zeggen Ihamert weer met wijsvinger op bureauJ dat er in Oost-Jeruzalem tegenwoordig bijna een demografisch evenwicht is: 140.000 Palestijne n en al 125.000 joden. En de annexatie van Oost·Jeru zalem is nooit internationaal erkend. De immigranten worden aangemoedigd om zich te vestigen rondom Oost-Jeruzalem. om het te verstikken en een onomkeerbare si tuati e te creëren. Dit is propaganda die werkelijk niet te geloven is. De internationale gemeenschap heeft twee vergissingen gemaakt in hel zoeken naar vrede in het M idden-Oosten. Ten eerste heeft men toegestaan dat het vredesproces gegijzeld werd door de Israëlische binnenlandse politiek. De langzaamste actor bepaalt nu het tempo waarin de vrede tot stand kan komen. En in de Israëlische politiek heeft men twee verkeerde benaderingen in hun perceptie van vrede met ons. Of ze ge loven dat vrede met de Arabieren en de Palestijnen een compromis is hal · verwege tussen de Arbeiderspartij

e n Likoed, óf nu -met de nie uwe rege ring- geloven ze dat vrede met ons een compromis is halverwege tu ssen Shamir en Sharon. Ik geloof in het legge n van ve rbanden. lil/kage. Washington -de besluitvonning ten aanzien van het buitenlandse beleid- is he t belangrijkste slagveld voor oorlog en vrede in het Midden-Oosten. Ik vind dat de VS een ve rband moeten leggen tussen hun hulp en hun adv ies aan Israë l. Nahum Go ldman. de vroegere voorLÎlter van de World Zionist Order en een groot staatsman had in de j aren zeventig

Demonstratie voor hervorming von het Israimsche kiesstelsel, om de invloed van de kleine religieuze partijen te verminderen (foto EPA).

"Het Midden-Oosten wacht op zijn Sarajevo, dat overal vandaan kan komen" een gesprek met Mosje Dayan. Hij vroeg: "Mosje. de Amerikanen geven ons veel hulp en wat advies. Tot nu toe hebben we de hulp aanvaard en het advies genegeerd. Wat zou er gebeuren al s ze zouden zeggen: je krijgt onze hulp allee n als je ook het advies neem t?" Berustend zei Dayan toen: "Dan moeten we ook hun advies nemen." Laat mij tenslotte zegge n dat ik e rg pessimisti sch ben. Ik heb de toestand in het Midden-Oosten vaak vergelcke!1 met die van hel Europa van voor de Eerste Wereldoorlog. Er is een trend naar een regionaal conflict en het wacht op zijn Sarajevo. dal overal van· daan kan komen. om het lont aan I.e steken."

Kiele-kiele-Koeweit

René Dentener is redacteur van Jason Magazine.

door René Dentener Even leek het erop dat de wereld voortaan met een gerust hart naar bed kon gaan. Niet middels (gewapende) confrontatie, maar aan de onderhandelingstafel zouden conflicten in de toekomst uit de weg geruimd worden. Het einde van de rivali -

teit tussen de supennachten versterkte die hoop nog eens. Het bleek een valse hoop:

in de vroege morgen van 2 augustus jongstleden overrompelde Saddam Hoessein ' s oorlogstrein het rijke oliestaatje

Koeweit. De wereld stond versteld van deze grove daad van agressie, maar kon in beginsel

weinig uitrichten tegen de regionale grootmacht die Irak sinds de Golfoorlog is. Bij dit alles is het des te ironischer dat de Vei ligheids raad van de Verenigde

gen, zeker als Radio Bagdad een oproep

doet aan hen om zich te ontdoen van hun "corrupte" (veelal koninklijke) le iders. De crisis in de Perzische Golf heeft weer eens aangetoond hoe afhankelijk de Wes-

terse economieën zijn van olie uit deze regio. Onmiddellijk na de in val in Koeweit deden paniekreacties op de oliemarkten de prijzen stijgen tot 24 ,69 dollar per vat ruwe olie. De EG is voor 40% afhankelijk van olie-invoer uit de Golf. Japan zelfs voor 75%. Hoewel de VS slechts 7 8% van hun oliebehoefte uit dit ge bied betrekken, zal de crisis zich ook daar doen gevoelen. De VS hebben weliswaar

strategische olievoorraden om de eerste 160 dagen zonder veel kleerscheuren door

door een multil ateraal leger (eventueel onder VN-vlag), waarvan de VS het leeu-

wedeel uitmaken. Hier komt echter het "dilemma van Vietnam" om de hoek kij ken. Zij n de VS bere id een kostbare oorlog te voe ren -ongetwijfe ld met ve le doden als uitkomst- tegen een goed

getrainde tegenstander? Grenada en Panama zijn per slot van rekening peanuts vergeleken met zo' n militair optreden. Nu is nog 80% van de onderv raagde Amerika-

nen voor een ingrijpen. Als er doden vallen zal dat cijfer snel dalen. Daarnaast zij n de VS eigenlijk he lemaal ni et voorbereid op regionale confli cten van dergelijke grootte. De planners in de VS waren

Naties voor het eerst in haar geschiedenis -en in een voor haar begrip verbazing-

van ruwe olie op de oliemarkten wordt bepaald. Gesteld voor de bittere realiteit

voorbereid op een confrontatie in Europa met die andere supermogendheid, niet op conflicten in de rest van de wereld. De VS missen de capac iteit om op korte ter-

wekkend tempo- eensluidend met een resolutie in harde bewoordingen Irak terugfloot, maar dat het voor de effectu-

dat de VS 50% van hun olieconsumptie importeren kan dat verstrekkende gevol-

mijn een groot (Iand-) leger over te brengen naar de Golf. De 50.000 Amerikaanse

gen hebben. De crisis komt op een slecht moment. De VS bevinden zich nog midden in een miljarden dollars kostende tegenvaller in ·de vorm van het Savings and Loans spaarbanken sc handaal. Het overheidstekort van de VS wordt voor 1991 ingeschat op $ 160 miljard bij ongewijzigd be leid. Da~tekent dat in oktober de Gramm-Rudman-Ho/lings Act (waarin de grens van het tekort op $ 100 miljard is vastgelegd) in werking zal tre-

mariniers in Saoedi-Arabië zijn geen par-

ering van die resolutie reeds te laat was. Jarenlang ontving het repressieve regime in Bagdad exportwapens uit vooral de

Sovjet-Unie en Frankrijk en in mindere mate uit landen als Zuid-Afrika en Brazilië, welke twee laatsten aan elke gretige

afnemer leveren. Met een goed getraind leger van naar schatting 700.000 tot een miljoen soldaten, oorlogservaring tegen Iran en de beschikking over chemische wapens vormt Irak niet alleen een bedrei ging voor Koeweit en andere oliestaatjes, de hele regio ziet zich bedreigd, Israë l incluis. Naar nu is gebleken heeft men duidelijk op het verkeerde paard gegokt.

te komen , dit neemt niet weg dat de prijs

den en automatisch gaat korten op overheidsuitgaven. Een recessie, ook buiten de VS, zou wel eens het gevolg kunnen zijn. Voor Oost-Europa fataal, want daar

tij voor de Iraakse troepen, die beschikken over maar liefst 5.500 tanks. Zij zijn

daar meer om Hoessein te intimideren dan om in te grijpen . Inzet van de marine tegen een in hoofdzaak continentaal land

heeft ook al weinig zin. Resteert de luchtmacht . Laat Hoessein zich daar door afschrikken? Het moraal in Vietnam daalde immers ook niet door de jarenlange B52 bombardementen. Paradoxaal genoeg nam het juist toe. Voordat de VS ingrijpen (als dat al gebe urt) gaat er nog we l wat tijd overheen. Het verdient aanbeve ling

om nu al te gaan nadenken over maatre-

went men nog maar net aan het voeren van economisch beleid zonder hevig gesubsidieerde Sovjet-olie. De overstap naar een vrije markteconomie wordt daar-

VS-regering kan bezuinigingen afkondigen met betrekking tot het olieverbruik. De mislukte energie- politiek vanaf de

door bemoeilijkt. Wat zijn de moge lijkheden ter oplossing van de crisis in de Golf?

regering Carter gee ft we inig hoop dat dat mogel ijk zal blijken. Voor de EG staat

moslim-fundamentalisme is echter een

Deze zijn helaas gering en verre van per-

deze optie sowieso niet ter sprake: na de

binnenlandse aangelegenheid gebleven, terwijl het pan-Arabisme van de charis-

fect. Onderhandelen met Irak over een

oliecrises van 1973 en 1979 zijn in WestEuropa a l in grote mate bezuinigingsmaatregelen (isolatie woningen etc.)

De wapenleveranties. vooral tijdens de acht jaar durende Golfoorlog, hadden mede als doel een tegenwicht te bieden

tegen Iraanse islamitisch-fundamentalistische machtsaspiraties in dit gebied. Het

matische leider Hoessein aanhang tot over de grenzen geniet. De demonstraties voor Irak in Soedan, Jemen en Jordanië en tegen het besluit van een aantal Arabi-

sche Liga-landen voor de vonning van een Arabische vredesmacht getuigen hiervan. Die aanha ng onder de bevolking van verscheidene Arabisch landen kan gevaarlijk zijn voor de zittende regerin-

compromis is op den duur een tijdbom; het versterkt de positie van Hoessein in de

gelen tegen een dreigend olietekort. De

vooruitzicht meer pressie op omringende

doorgevoerd. Het enige dat wij kunnen doen is om landen als Venezuela. Nigeria

OPEC-landen. Bovendien is het de vraag of onderhandelen wel mogelijk is. Alles

of zelfs Saoedi -A rabië te vragen hun olieproduktie op te schroeven. De recente

wijst erop dat Hoessein niet meer ratio-

crisis kan alles bij elkaar nog wel eens

neel handelt en wat zijn beloftes waard zijn hebben we in de afgelopen weken gezien. Blijft over een militair ingrijpen

gevolgen van dien voor de wereldeconomie.

Arabische wereld alleen maar, met als

langer dan vandaag gaan duren met alle

De stichting jASON is in 1975 door een aantal jongeren opgericht om te voorzien in een duidelijke behoefte van jongeren aan evenwichtige informatie over internationale vraagstukken . jason is niet gebonden aan enige politieke partij en heeft geen levensbeschouwelijke grondslag. jASON informeert op twee manieren. Ten eerste door het uitgeven van dit blad, dat iedere twee maanden verschijnt. Recente thema's waren: "Het Amerikaanse Buitenlandse Beleid", "Waar liggen de Grenzen van Europa" en "Haalt de Sovjet-Unie het jaar 20007". Ten tweede informeert jason door het organiseren van activiteiten, zoals "buitenlandborrels", congressen, debatten, lezingen, en rollenspellen. Verder organiseert jASON jaarlijks een scholierenproject (cursus met rollenspel) voor middelbare scholen. Wie belangstelling heeft actief te worden binnen jASON kan zich schriftelijk aanmelden bij het secretariaat. Vermeld in uw brief uw achtergrond en uw interesses.

Voor nadere informatie kun je ook de volgende contactpersonen bellen: Nijmegen Peter Lo ukes v. Diemerbro uckstr. 89 6512 BA 080·60 263X

Rotterd a m Jeroe n Boot & Jon Mc ijcr Hr. GilliSSlnml 26 306 1 NK 0 10-4525484

Utrecht

Amaud du Po nt St. Jacobstraat 2 15 301 1 DK 0 10-4 1178 12

Petra van I-lilst Anto niushof 97 3583 G M 030-5 11 373 Tilburg Hakk y Ray makers & Mark Bee rsmans Wi lhe lm inapark 27 5 14 1 EB 0 13-433200 E nschede

Maarten Wijnheimer Emm astraat 143 75 13 BB 053·308280

Nij enrod e Jan He in A lfrink pla Nijenrode kmr. 79 Straatweg 25 362 1 ME Breuke len 03462·62480 Breda Ton Lultcr Wilhe lmin apark 58b 48 18 SN 076-22869 1 Amsterd a m R. Bierens de Haan Weteri ngsc hans 27 1 10 17 XJ 020-25 1539

Marolla V. d. Heuve l WamlOesstraat 64 lil 10 12 JH 020·243659 Ei ndho ve n : Erik l ansen L. N apo leoll laan 401.l

561 6 BB 040-5 15324

Gronin ge n:

lD. van Beusekolll Lopende Diep 14 9 7 12 NW 050· 128509 Leiden : M ill y de Bru yn v. Z uytbrouckhof 37 23 11 WD 07 1· 120754 M. Ravensbe rgen Oude Ves t lil a 231 2 XV 07 1· 125328

INDEX JASON 189/ 190 89/4. De Grens Drs. A.i . Jong man :

De rol van "grenzen"

in oorlogsgedrag van staten

90/ 1. Het buitenlandse beleid van de VS in de Jaren '90 M.D.W. EdinglOn. Ph.D.: De vonnin g van het Ame rikaa nse

Drs. L.J . Paul :

De Berlijnse Muur: Ihennomeler van Oost-West betrekkingen

Prof. Jhr. dr. EA.M.

Mr. A. Bos:

Problemen en complicaties rond

Alting van Geusau:

Drs. A. Riemcrsma:

buitenlandse beleid Van Yalta to t Malta: de VS en de

nieuwe gren zen in Antarcti ca

Sovjet-U nie in het naoorlogse

De open grenzen in hel Europa

tijdperk

na 1992

Dr. M. v. Rossem :

Pragmati sme en 'pca nut s'

( interview)

89/ 5. Zuidelijk Afrika in beweging Drs. J.w. V.d. Meule n:

R. Bos:

De achtertuin van het Wille Hu is

Diplomatie zegeviert in

Drs. C. Wittebrood :

Zelfbewust Europa d wi ngt VS tot

zuide lijk Afrika

(int ervi ew)

aan passe n

K. Sanjay:

ANC: Alleen onderhandel en op

(interview)

onze voorwaarden

90/ 2. Waar liggen de grenzen van Europa?

A. Nothnage l:

"Onderhande lin ge n waarbij ANC

R. Dentener:

(interview)

geen partij is. zijn zinloos!"

Drs. B. van Dam :

Drs. P. Sluyter:

T. Hansma:

onzin in het Europese ont wapc -

Verdeeldheid Westen ondemlijnt sanctiedruk op Z uid-Afrika

Een nieuwe Europese orde I: zin en ningsproces

H. V. d. Lee:

Een nieuwe Europese orde 11 :

Sancti es Zuid-A frika : vreedzaam

de Duit se eenwording. de EG en

hulpmidde l tege n apartheid

Oost-Europa

Strijd van zuide lij k Afrika voor

Or. E.P. We llenstein :

economische bevrijding

(i nterview)

EG: ve rbreding of verdieping?

A. Kandeya:

Angola en de weg naar nationale

W.L Brugsma:

Duitsland: de locomoti ef van

(interview )

verzoening: de visie van UN ITA

(interview)

Europa

M ozambique op weg naar ech te

Jaso n Ter Plekke:

AEGEE-con gres "Cultur);; ร lash"

H. V. d. Lee:

vrede? Drs. Y.F.M . We sseling:

89/ 6 . Scheuren in het IJzeren Gordijn Drs. H. Ramkema:

Het einde van het lij dperk-

Mr. LJ . Brinkhorst:

Honecker

(interview)

Jaso n Ter Plekke I:

Berl ijn. oktober 1989

Jason Ter Plekke 11 :

Praag. november 19X9

1. Pehe & J. Obnllan :

In Tsjechoslowakije staat alles

Dr. ir. I. Bรกrsony:

De still e revolutie van

Or. A. Gerrits:

Wes te rse openhe id al s model

(interview)

voor Polen

Dc nieuwe grenLen van dc EG: Griekenland, Portugal en Spanje Europese milieusamenwerking

90/ 3. Haalt de Sovjet-Unie het Jaar 2000?

in hCI tekcn van '6X

Hon garij e 1989

Or. J.H.L. Lรถwenhardt :

De Sovjet-centrifuge

F. Kle ibrink:

Gorbatsjov moe t de opposi tie erkennen

H.- P. Andri essen:

Ontmoeting met Sacharov op de

valreep Jason Te r Plekk e I:

Sacharov-congrcs 1990: de fini sh ligt in Moskou

Jason Ter Plekke 11 :

Clin ge ndae l-ro ll e nspe l 1990: c ri sis in het Balticum

Or. K. v.h. Reve:

Ik hoop dat het gee n Libano n wordt

(intervi ew)

Mr. G.P. V. d. Berg:

Sovjet-recht tegen hct verval

E Kaplan/ K. Gradov:

Russ ische romantiek

(interview)

1'. Atabaki: (interview)

Nationalisme en perestrojka