Jason magazine (1992), jaargang 17 nummer 4

Jaargang 17

~

Augustus 1992

Nummer4

Losse Nummers f 4,95

Magazine voor Internationale Vraagstukken

Het tekort van Nederland

Inhoud Redaclie

R edacl;o//e('/

Hoofdredactie: Martijn Hop

Krenten uit de pap Door S.F. Milia.

Eindredactie:

1

SiJvio Milia AmoutNuyl Arjen Bom Elena van der Hoom

Over de heruitvinding van Nederland

Marie-Jose Jonker

Door Karst Bouman

Peter Lingg Heo., WaJbroek

2

Lay-ouI: ~

A.F. Nuyt Jason Magazine is een twee-

Legaliseer de drugs!

maandelijkse u.itgave van Stichting J8500

lnterview met psychiate r W. Sen gers

6

,Dagelijks Bestuur: Voorzitter: Marianne van Leeuwen iVice-voorzitter: Martijn Boelen Secretaris: Ellen VOD Koczian

Nederland, de witte raaf

t. Secretaris: Ono Jellema Penningmeester: Ingeborg van Dijck

Door Erwin Mu ll er

Fondsenwerving: Richard Louwers PR-coordinatie: Marona van den Heuvel Act. coordinatie: Mic:hiel de Weger

10

Algemene bestuur:

Handjeklap

Jhr. Mr. A.a.F.M. Alting von Geusau 0... F.G.H. van den Broek Mr. P.C.M. C>ri" M.B.A. 0... F.CIetoo 0... A.H. Gierveld Mr. F.A.M. van den Heuvel

Door Silvio Mi lia en Amout Nuyt

13 !i

. l.A. de Koning, M. PhiJ. · R.H. van der Meer · PJ J. Printen . I.W.J.M. Rutten. M. B.A. · EJ. Wterings

Misinformation about Ethiopia S y Fisseha-Tsion Menghi stu

15

f.Dr. W. Dekker. voorzitter . de Bakker f. Dr. I.ThJ. van den Berg f.Or. H. de Haan

Afbladderende verf Door A.F. Nuyt

f. o... V. Halberstadt

18

· G,J.l .M. Hayen e.C. van den Heuvel .A.M, Hoefnagels · J.G.N. de Hoop Scheffer · R.W.Meines R.D. l'nIaning 0... W.K.N. Schroei""

Wereldscenario's Made in Holland Door Peter Lingg

19

Prof.Dr. J ,G. Siccama

Prof.Dr. A. van Staden Prof. Dr. H.W. Tromp Drs. L. Wecke

Verdwijnt de afschrikking? Deel 2

Slichling Jason Laan vBO Meerdervoort 96 2517 AR Den Haag tel. 070-3605658

Door Herman de Lange

20

De Stichting J OS01l is niel aansprakelijk voor de meningen die;n bijdragen n(laf \'Oftn WOfd{,11 gebracht.

Druk: Haagse Drukkerij en

Uitgeversmaatschappij/Sijthoff Pers

ISSN 0165-8336

Co pyright Overname van bijdragen is slechts toegestaan met een bronvennelding naar het volgende voorbeeld. waarbij tussen haakjes de gevmagde gegevens moet zijn ingevuld: "Onderstaande bijdrage van (auteur) is overgenomen uit Jason Magazine. jaargang (nr.), nummer (nr.). (maand. jaar), dat gewijd is aan hetthcma (thema). Jason Magazine is een tweemaandelijkse uitgave van Jason. Stichting voor Internationale Vraagstukken. Den Haag."

Redactioneel

Krenten uit de pap

In dit nummer staal ons e igen land

ce ntraal. Aan een dergelijk thema kan op verschillende wijzen gestalte gegeven worden. Men kan de Nederlandse handelsgeest roemen, bogen op ee n niet onaanzien lijke plaals in hi storie en kunst, wij -

zen op de wereldfaam van de Floriadc-tentoonstelling. Een tegenovergestelde benadering zou vaml krijgen via nie tsontz ie nde. ongezouten kritiek op Nederlands we l en wee .

Jason Magazine stippelde een la ve rende koers uil en pikte onderweg enkele forse krenten uil de Nederlandse pap...

In het openingsartikel bree kt Karst

Bouman een lans voor de eige n Nederlandse idenlitcil. Hij signaleen een teloorgang van nationale eige naardi gheden en een onverschilligheid voor de instandhouding daarvan.

Ze ker. Nederland kende geen dwi nge nde territoriale unifi cati e zoals zich dal deed gelden voor Frankrijk of Duitsland. sterker nog. het was er bij tijd en wijle zèl f slachtorfer van.

Geen reden echter om gaandeweg een positieve, we lwillende kijk op hel ederlands cul tuurgoed te laten varen.

Psychiater Senge rs gaf middels ee n interview ee n scherpe ana lyse van het international e drugsbeleid in het algemeen en hel Nederlandse beleid in het bijzonder. Zijn tekort van Nederland: de Opiumwet uit 1928.

Destijds een hamerstuk, nu zonder een fundamentele politieke di scussie ni et af te schaffen.

Maar van Sengers màg het: vanaf pagina zes leest U waarom.

Treinkapingen zijn er geweest. aanslagen tegen banden met het Zuid-Afrika van de apartheid. geweldsdaden van ETA en IR A.

Toch heeft Nederland in de afgelopen dece nni a relatief wei ni g uitingen van terrori sme ge kend. In een overzichtsm1ikel geeft Erwin Muller verschillende ve rklarin gen.

Vervolgens geeft de redactie een kort overzic ht van de gebeurtenissen in de driehoeksrelatie Nederland- Indonesië-OostTimor. Portugal houdt vast aan een principieel afwijzende houding jegens het Indonesische opt reden in Oost-Timor en heeft intussen de EEG zover gekregen een samenwe rkingsverband met de Asean-Ianden. waartoe Indonesië hoort, op te schorten . Een 'onbeduidende ' EG-lidstaat woog nu eens Nederland en bevond het te licht...

Op pagina 18 een beeld va n Europa.

Hel daaropvolgende artikel van Or. FissehaTsion Menghistu gaat in op het beeld dat alhier bestaat ove r de Hoorn van Afrika. Van ee n object ieve berichtgeving is niet altijd sprake, goede bedoelinge n ten spijt. Soms ziet de pers moedwillig re levante delai ls over het hoofd. In een besc heiden poging de stilte na de United Nations Conference on Environ ment and Development te verbreken vo lgt een kort ve rslag van een bijeenkomst rond het thema "balanced growth '.

Tot slot deel twee van het artikel van Herman de Lange over (nucleaire) afschikking en ve iligheid. Reeds in 1945 duidde de Amerikaanse wete nschapper 8rodie op de mechani sme n van atomaire afschrikking. Het is van belang te zien we lke processen afbreuk deden aa n de bi polaritei t van de afsc hrikking.

Overigens staat ec n ni euw universitci tsjaar voor de deur. Met dit magaz ine hopen wij speciaal de aandacht te trek ken van stu-

denten-in-spé. Jason Magazine komt tenslotte voort uit 's tudievlijt ' . Het doel is natuurlijk ni euwc abonnees. Reacties in andere vorm • (ingezonden brief) zijn oo k we lkom!

S.F. Mi/ia

Alleen het logo nog ...

Jason Magazine heeft gekozen voor een ni euwe huisstijl. Dankzij een strakkere lay-out en doo r het hanteren van slechts één lettenypc, de Times Ncw Roman. hopen wij de inhoud van JM beter vorm te geven. Nadat eerst. bij JM2. de nieuwe omslag was geintroduceerd en nu. bij de voor u liggende JM4, een complete restyling van het binnenwerk zijn beslag heeft gevonden. is de pericx:le van grote veranderingen voorbij.

Wat echter res t is hel logo. Het Dage lijks Bestuur van de Stichting Jason heeft opdracht gegeven voor hel ontwerpen va n een geheel nieuw handelsmerk. Wij zuIlen hier spoedig meer ove r laten horen.

Daarna. beste lezers en lezeri nnen. zal. zonder verdere grafische oprispingen in Jason Magazine. ni ets uw leesge not meer in de weg staan.

• A.F. NII)'t

FOlo omslag: De 'kaascampaglles' maken onlosmakelijk deel uil \'lil/ hel Nederlandse imago in hel buitenland... (/OIO: ANP) Jasoll Magazine nr. 4. aug. 1992

Zeewind

Over de heruitvinding van Nederland Wie denkt dat Nederland sinds de Zeventiende Eeuw een souvereine natie is geweest, heeft het mooi mis. Wie durft te beweren dat Nederland over een eigen, kraakheldere nationale identiteit beschikt, eveneens. Misschien moeten we onszelf en ons land weer opnieuw uitvinden.

Door Karst Bouman

Nede rl anders worden evenals Be lgen. Zwitsers e n ook Italiane n genoemd naar hel land waar zij wonen. Andere vo lken daarentegen wonen in landen die naar hen zijn genoemd: Fran krijk is hel land van de Fransen, Enge land het land van de Engelsen, Duitsland van de Duitse rs, Denemarke n van de Dene n enzovoort . Naties als de Nederl andse he bbe n hun staat gevormd op een grondgebied waar zij a l een lange historie in ander polit iek verband achter zich hadde n. Ze zijn pas nat ies geworde n door de Slaat die zij hebben gesticht ; e n het ligt dan ook in de rede dat het nationaa l verband voor hen minder vanzelfspreke nd is en meer problemen opl evert dan voor vo lken die hun staal terecht kunne n zie n al s familie-erfeni s, dat wil zeggen ee rder al s viscera le dan al s bewust geconstrueerde hi stori e.

Zo zal het ook komen, dat Nede rlande rs zic h meer dan de genoemde slanwo lke n afvragen o f hun natie nog we l een toekomst heeft . e n da t die vraag meer inhoudt dan zorg all een. De goede verstaande r hoort daarin ook de twijfel of zo' n nationale toekomst wenselijk. ja o f zij wel de moeite

2

}asotJ MagazitJe nr. 4. aug. 1992

waard is. Mi sschi e n zij n er in dit land we l meer me nsen die deze vraag ontk ennend beant woorde n dan zu lken die Nede rlande r will en zij n en blijven. Dat antwoord wordt trou wens niet zozeer in woorde n gegeven aJ s veel eer in gedrag; waarbij valt te denken aan taalgedrag, maar ook aan materi eel hande len.

Laat de ede rl andse geschiede ni s dan niet d uidel ij k zie n dat e r een ze lfbew ust en nationaa l de nkend en strevend Nede rland bestaat? Zeke r, in de strijd tegen Spanje en in de Goude n Eeuw daarn a, toen de Noordnederl and se Republie k opk wam. de zeeen behee rste, rijker was dan all e buurl anden e n ook in taal e n beschaving een grote uitstraling had . Be nijd e n nagevolgd al s zij werd van Londen tol Pe te rsburg en van Slockholm tot Boedapest. is het een ware lu st geweest om Nede rlander te zijn. met de weerglans van de vrijhe id , modernite it. ge leerdhe id , vermete lhe id en fortuin die deze benaming ve rgeze lde.

Met die korte vre ugde - ongeveer tachtig jaar tu ssen he t T waa lfjari g bestand e n de troonsbestijging van Willem e n Marie in Enge land - is het pathos van de nationale ont plooi ing echter wel bijna uitgeput. Het in wendi g staatsbeste l

liep na di e tijd all een maar stroever; oude tegenste llingen vergaarde n stof zonder dat er vanuit Den Haag, Amsterdam of uit de provinc ie eni ge geslaagde verni euwing kwam .

Inte rnationaal werd Nede rland de min o f meer verwaarloosde - e n ook zichze lf verwaarloze nde - besc he rme ling van Enge land , nie t all een wat he t e igen grondgebied maar ook wat he t koloniale rijk betrof. Commercieel bl eef het van Engeland de rivaal die, vechtend met een op de ru g gebonden hand, sne l verder achte rraakte. Culturee l liet het zich, veel meer nog dan in de late Midde lee uwen e n ook veel sterke r dan de Enge lse n of Ita lianen, doordre nke n met Fra nse smaak en taal. De Nederlanders van de 'Pruike ntijd ' sc hijnen te zijn vergete n wat dichtkunst, wat drama, wat leve nde mu zie k en bee lde nd e lan is. Van poli tieke zelfbe wustheid in de natie is pas weer sprake tijde ns de Patri otte nbeweg ing in de jare n 1780, die treurig e indigt met een Prui sische bezettin g onde r Engel se goedke uring en mei een stadhoudersreg ime dat in een onbetre urd iso lement ten onder gaat als Willem de Vijfde zonder strijd het ve ld ruimt voor de opmars der Revolutie.

Inderdaad werd er toen enige tijd gesproke n van 'vrije Bataven', wie r lot echter onafscheidelijk verbonden was met de wense n van het nieuwe Frankrijk en die al snel, zonder tegenstand van betekenis. in het Fran se imperium opg inge n. Negentien jaar na de Bataafse bevrijding - en wederom voortgebracht door grote machtsverschuivingen buiten Nede rland om - volgde een andere bev rijdin g; deze keer een cadeau van Engelse staatkunde, Pruisische vrijscharen en kozakken. Een nieuwe, al niet meer jonge Oranje kwam uit Londen naar hier om koning te spe len - in verli cht napo leontisc he stijl - en zijn zoon trouwde met een zuster van de Russische tsaar.

Opnieuw bevond Nederland zich zonder eigen toedoen in hel kamp der 'welden kenden ', In het van Engeland teruggekregen imperium dienden Engelse handelsbelangen op dezelfde voet als Nede rlandse te worden begunstigd.

Pogingen lOt een eigen onafhankelijk optreden. zoals in Straat Malakka of tijdens de Belgische ops tand, werden afgestraft. A fortiori was dit het geval tegen het einde van die 19de eeuw. toe n de Nederland se Boeren van Oranje Vrijstaat en Transvaal voor hun zelfstandigheid vochten.

Het nat ionali sme van na de Franse tijd, hoewel luider dan tevoren, heeft dan ook altijd een holle klank gehad. Dit was niet de ' heerlijke uitkomst', waarvoor 'a ll e man van Neerland's stam" we l tachtig jaren" vochten'.

Integendee l, de Nederlandse stam was voor de tweede keer geringgeschat tijdens en na de veren igi ng van Noord en Zu id, Vlaanderen was opnieuw gedegradeerd tot' glacis' , str ategisch niemand sland tussen de 'zeemogendheden' en Frankrijk.

Het Koninkrijk der gehalvee rde Nederlanden was een Biedenneier-staatje. produkt van Europese Restauratie. dat zichze lf alleen in schijn als natie, in werkel ijkheid als antikatholiek Venetië definieerde: koopmanshuis dat het drukste kruisp unt van conti nentaal en mariti em verkeer beheerste en daaraan zonder pOllekijkers wilde blijven verdienen. Het voornaa mste bestanddeel van de Nederlandse zelfbevesti ging was het be haaglijke gevoe l met niemand iets te maken te hebben: niet s met de paus, ni ets met de Duitse Bond, niets met de grote en militante buu rstaten. Vanuit de lu wte overzagen onze ove rgrootvaders het geheel van Europese tegenstellingen, ja, van strijdend en lijdend mensdom, en oordeelden. Zij wensten iedereen het beste - 'inte rnationaal Recht' - schudden meewarig het hoofd en zongen in hun ve ilige hui s Wien Neerlands bloed zonder ooi t nog bloed te zien; behalve natuurlijk in de overzeese bez ittingen.

En daar nu ook de persoonlijke en burge rlijke vrijheden we ini g meer verschilden van die in België of Hannover, in volkssouverein Frankrijk en parlementair-oligarchisch Engeland, beteke nde de onafh anke lijkheid van dit winstgevende 'plekje grond waar onze wieg eens stond' allang niet meer de redding van tirannie. maar het behoud van voordelen.

De Nederlandse afsplitsing van het Rijk van Karel V was een door de natuur gegeven en door drie grote staten getolereerd priv il ege geworden. Onze gewapende neutraliteit "eigen meester, niemands knecht' - was in werke lijkheid onze neutrali seri ng tot object van Europese staatkunde, Ie kostbaar om gegund te wo rden aan welke mogendheid dan

ook. De 'Koninklijke' Marine was vrij we l ee n dependance van de Engelse. De ' Koninklijke' Landmachl was in beteke ni s gezonken tot die van een schrikdraad voor de onverlaat di e de Nederlandse grenzen niet zou eerbied igen. De roemruchte Waterlinie functioneerde nog tot in de Wereldoorlog als een soort legende, waardoor het aanvalsplan- Von Schlieffen kon worden ve rzwakt lot een Duitse opmars allee n door België. maar kon bij de hervatting van die oorlog in 1939 alleen maar acht maanden autosuggestieve vei li gheid bieden.

Na die oorlog was de onafhank elijkheid van Nederland pure fictie geworde n. Een imperium waarb ij verge leke n hel Britse gehee l verb leekte, nam West-Europa onder zijn hoede en bevroor de status quo van 1945. zonder overigens ze lf met herstelde grenzen rekening te houden. Wij werde n 'bondgenoten' van het soort waar ook het oude Imperium Romanum in gegrossierd had. Onze reactie leek op die van de koning van Pergamum , die zijn hellenistische staatje als erfeni s aan Rome naliet, ee n souverei niti et prijsgevend die toch niet meer bestond. Zo hoopten wij als modelsatelI iet een st reepje voor te krijgen bij alle andere. En na 1969, toen die andere als vlooien uit en in de Amerikaanse mat ras sprongen, stond daar in Washington nog alt ijd Jan Salie met de hoed in de hand voor de pe rsoneelsinga ng, gedienstig wachtend op com mercieel voordeel, zoa ls land ingsrec hten voor de Koninklijke Luchtvaartmaatschappij en leveranties door meer van die koninklijke winke ls.

Is dit de zelfhoon van een ove rjarig en verbitterd nationali st? Int egendee l. het is een poging tot koele observat ie van de Nederland-

Opstal/d tegel! vreemde invloed: de Batavieren-eed geschilderd door Rembral/dt (foro: ANP)

Jasoll Magazine nr. 4. aug. 1992

3

se ent ite it; voorwaarde tot draag lijke voortzet· ting van een Nederlandse ideJ1liteit. dus ook voor burgerzin (civ isme) in welke vorm dan ook.

Maar als Nederland al 300 jaar geen werkelijk souvere in land meer is, waarom zou dan juist nu de identiteit alsnog een probleem worden? Om deze vraag te beantwoorde n, moet de politiek·historische waarneme r zijn blik verpl aatsen van de zaak die nog altijd ' Nederland ' heet naar de Nederlanders zelf, dus naar datgene waar het we rke lijk op aankomt. Immers, wie een gemenebest dient, maakt e igen persoon we l daaraan ondergesc hi kt; maar zonder de pe rsonen is dat begrip maar een schim die tiranniseert ... of het Haagse gezelschapsspel dat als verst ijfde bluf gee n onderdaan meer interessee rt .

Als het tot de mense lijkheid behoort om aandee l te nemen in de openbare zaak die allen aangaat, dan is e r in het Nederl anderschap sinds jaren ee n voe lbaar tekort aan menswaardig bestaan, aan ex istentie. Dit groeiende Nederland se deficit heeft ee n economisch, ee n politie ke en ee n geeste lij ke kant .

De grensoverschrijdende o ntwikke linge n in de stoffelijke bestaansmiddelen zu llen we l de meeste in vloed hebben op dat tekort.

Ook in het tijdperk der internat io na li se ring, voora l tot 1900, was toc h de economisc he act iviteit een werkterrein waar de zakenman, de fabrikant , de reder, de grote schipper, de zelfstand ige boer z ich verdienstelijk wisten te maken voor e igen vo lk: ni et a ll een door ge ld te verd ienen, maar door voor spec ifieke Nede rl andse bedrij vighe id, produktie, voedse lvoorz iening te zorgen. De multinationale ondernemingen, de grote kapitaa lfusies e n de Europese Econo mi sc he Gemeen schap hebben er na 1900 e n voora l na 1960 voor gezorgd dat het voor grote ondernemers lang niet meer zo duidelijk is al s vroeger we lk nationaal belang z ij dienen met hun werk . Steeds meer ingrijpende besl iss ingen over wel en wee van Nederlandse bedrijven worden bui te n Nederland genomen, door instanties die aan de welvaart van de Nederl ande rs we in ig boodschap hebben; nog gezwegen van de vele econom isch-politieke besli ssingen over 'Europa ', die in Brusse l worden genomen.

Wat de politieke po te ntie betreft, lij kt het voldoende om het verl ies van 70 lot 90 procent van de besli ss ingsmac ht ove r e igen land naast de w inst van mi sschien 5 procent medezeggensc hap in 'Europese' zaken Ie stellen. Daarbij is het echter niet gebleven. De grote meerderheid van de Nederl anders heeft er blijkbaar voordeel in gezien sind s 1950 in alles de lijn van de Veren igde State n van Amerika Ic volgen; e n dil vermeende voordeel is zelfs geloofsartikel geworden. Met andere woorden: voor die meerderhe id staan de NA va en he t were ldle ide rschap van ' Amerika ' buiten di scussie. Wie daarvan uilgaat, behoort tot de weldenkenden e n is daarbij ook nog real ist; wie andere uitgangspunten in overwegi ng neemt, is op z ijn best een fantast e n wordt ook snel verdacht van 've rkeerde ' contacten. Zo doet o pinie rend Nederland nog als vano uds graag ee n vrijblij vende dui t in het zakje: alleen is het e r nu geheel van overtui gd dat die duiten zonde r noeme nswaard ig effect blijven. De werkelijke stappen blijven beperkt tot evoluties op de vierkante centimeter die de zelfgekozen hegemoon ons overlaat. In mo netai r opzicht wordt Bonn

4

Jasoll Magazine nr. 4, aug. 1992

(Frankfurt ) gevolgd, dat o p z ijn beurt de dollar ste unt. Van Londen wordt a ll een nog gehoopt. dat het zoveel mogelijk voor een 'open' EG za l zorgen - alweer vooral met het oog op goede betrekkingen met' Amerika' -e n al wat uil Parij s komt , wordt haast per defin itie gewantr ouwd. Het zijn de Ame rikanen di e ons nog e ni ge spee lruimte tegenove r de Duitse rs moeten laten; de rest telt nauwelijks mee.

Het grootst is het ve rsc hil met een ha lve eeuw ge leden in binnenlands staatku ndi g opz icht. Toe n waren e r niet alleen de ' Indi sche' belangen, maar ook een volke nve rzamel ing van 60 a 80 miljoe n ' inl anders', wier lot van 8 miljoen Nederlande rs a fhin g. Ee n Zaak Lebak , met zijn verreike nde politieke e n gees telijke implicaties za l het deltalandje aan de Noordzee niet meer beschore n z ijn. In plaats van ee n mini ster van Kolonië n en een gouverneur-generaa l die hande lend optreden , hebben we nu alleen nog ee n pratende Pronk e n ee n zak vo l geld om onze e igen sto kpaardjes mee te voedere n. Hoe wein ig die zak bete· ke nt , valt dagelijks Ie z ie n aan de duodec imocatastrofe in het dorp Paramaribo, waar o ns ge ld geen e nkele funeste fase bleek te kunnen voorkomen.

Wat de geest der nat ie bet reft. blijkt in Nederl and elke dag te worden vergeten dat

"Als het tot de menselijkheid behoort om aandeel te nemen in de openbare zaak die allen aangaat, dan is er in het Nederlanderschap een voelbaar tekort" taa l en cu ltu re le kwaliteit ook mac ht sinstru · mente n zijn. Wie he ldere laai - e ige n, rijke vocabu la ire, le nige syntax is. homogene spe llingsrege ls, goede zeden van stijl - Ier besc hikking heeft, krijgt daarmee een ste rke greep op de werkelijkheid en bepaal t mede het heersende bee ld ervan, dal zelf ook wee r werkelijkhe id is doordat het uitwerking heeft.

Daartoe dienen een taal studie- en en een taa lbehee rapparaat die niet alleen descriptief en analytisch, maar ook normerend te werk gaan.

Het is een functi e die in o nze ' neerlandistiek' a l ve le jaren als onwete nsc happelijk wordt geringschat e n door onze sc ho le n nie t meer vervu ld. De macht van het Nederland s wordt verder verzwakt doordat bij gebrek aan normen van goede smaak allerle i taalcultuurtjes van kleine coterieën - beroepsgroepen, media, standen - vrij spel hebben. Ambte lijk en poli· tiek jargon contam ineren de joumali ste ntaal.

Gedrags- en sociaalwetenschappelijke termen, eerst operat ionee l bedoe ld en gedefini ëerd , zij n gangbaar in de ambtelijke en politieke sfeer, waar ze loze kreten worden en a ls schibbolet we rken. Commerc ie le reclamewoorden raken overal in gebru ik hoewel ze in feite niets betekenen. En over dil alles heen schuift onopho ude lij k de drab van AngloAmerikaanse uitdrukkingen, die het niet a ll een nog gemakkelijker maakt om te praten zonde r na te denken maar ook de muziek e n de

plastiek uit de laa i wegnee mt.

De preekcultuur, die tol na de oorl og een groot deel van het vo lk be reikte en er het e igenlijke nationale stempel op drukte, is hel voorrecht van een kleine ke rk gaande minderheid geworde n e n o ndervindt daarvan de terugs lag in de vorm van ve rwatering, politisering, vul garisering. Het nationale lied , voor de oorl og een cu ltuur op zic hze lf, is vrij we l verd wene n. En over het gehele geeste lijk te rre in kan worden vastgesteld dat a ll es wal een nationaal accent heeft , iets dufs, iets o nuitsprekelijk 'square 's' heeft gek rege n e n indie n en igsz in s mogelijk wordt gemeden. Er word t trouwens vrij we l alleen nog in het Engels gezongen en geb lèrd, gegrapt en gew ichtig gedaan, reclame gemaakt en verontschuldigd.

Uit dit tableau kan maar éé n conclusie worde n getrokken; de Nederlanders hebben afstand gedaan van hun Nederlanderschap, wat er ook in hun paspoort of rijbewijs moge staan. En daar hebben zij we llicht groot gelijk in. Niet vanwege ee n mogelijke Nederlandse inferi o riteit. maar o m een veelbetere reden; zoa ls de hoop der voortvarenden a l eeuwen gevestigd is op de mogelijkheden overzee en in het achterland, zo ziet de mondige burger nu al veerti g jaar uit naar een ruime r staatkundig verband, waari n zij n gedachten over grote aangelegenheden gewic ht in de schaal leggen en zijn stern wordt gehoord.

De meest in het oog lopende 'mondigheid ' is uiteraard nog alt ijd die van het politiek bedrijf dat ' Den Haag' wordt ge noemd.

Vroegere burchte n van nationalite it -'het Paleis', het 'Tore ntje', ' hel Binnenhof' - trek· ken sprekers aan die zich tot tolk maken van respectievelijk de primitieven, de zakendoe~ ners e n de touwtrekkers om centen en procen~ ten. Maar op geen van die plaatsen worden nog grote bes li ss ingen genomen of zelfs maar grote zaken besproken a nders dan in vorme n van ondergeschikthe id. Z ij die werkel ijk mondig zouden wi ll en zij n, hebben zic h na de oorlog achtereenvolgens gewijd aan de Benelux, aan de Veren igde Naties, aan de NAVO, aan de Europese Gemee nsc happen. Res ultaten waren niet ge heel afwez ig. m aar bleven marginaal.

Benelu x, in wezen een bi laterale belofte van betersc hap tu ssen kleine , van e lkaar ve rvreemde buren, stuitte al sne l op de oude belangentegenstell ingen - de Schelde, Frankrijk, de were ldhande l - d ie a lleen over· brugd zouden zijn als de verdragspartijen nog een werkel ijk nationaal vuur zouden hebben bezete n, dat wil zeggen de wil tot een sterkere gezame nlijke macht. De be ide kopstu kken van die jaren, Spaak e n Stikke r, werden echter secretari s-gene raal .... niet van Benelux, maar van de NA va. De Veren igde Naties maakten hie r e n daar graag gebruik van de dien ste n van Nederl anders - de zelfstandigwording va n Libië, de landbouworganisatie - maar stelde al s forum waar were ldorde werd gemaakt diep te le ur.

De NA va bleek voor ons land vooral een opd rac htgever, op wie w ij meer invloed zouden hebben gehad als Nederland de 5 1ste staat van de USA was geweest. A lleen in de zogeheten Europese Gemee nschap, vooral tijdens het Europa van de Zes, hebben talrijke Nederlande rs staatvormend kunnen werken : op de onmi sbare grondslag ' do ut des' , met vo ldoende eigen gewic ht in de weegschal en van grote gemeenschappe lijke kwesties, en in

wij ons ste rk voor een verruiming e n ve rgroting va n de Europese binnenmarkl. met Frankrijk voorde beschemling en uitbouw der commun au taire instellingen. waartoe ook (vooral !) het buitentaricl' moel worden gere kend.

Niet-Nederlandse reclame- uitingen :ijn ingeburgerd in straatbeeld en spraakgehruik .. (fOlo: ANP)

hel behee r van de gestic htc in stellingen met hun regelend ve rmogen e n ruime ge ldmiddelen. Voor de Nederlandse ki eze r die de gebe urten issen volgt, geldt intussen het tegendee l. De Tweede Kamer heeft e r weini g behoefte aan onze onderhandelaars in Europa tegenspel te bieden e n e r va lt op d it terrei n du s wein ig te kiezen ; de behandelde materie is e r meestal ook te droog en tc ingewikkeld voor.

He t Eu ropese Parlement werd e n wordt door regeringen zorgv uldig weggehouden van de beslissingsmacht e n trekt dan ook maar weinig belangstelling. Nergens wordt een Europese ve iligheidspo litie k, bevolkingspolitie k. gezondheidspolitiek, belasting-, inkomens- en socia le-verzekeringspo lit iek al opini ëre nd e n parlementerend vastgeste ld. terwijl op al deze te rre ine n de nationale spee lruimte wordt uitgehold. Europa wordt ook een alibi voor rege ringen om met voorbijgaan aan de in hun volken leve nde ideëen de wegen dc r ambtelijke in stanties te volgen.

Wanneer de ontwikkeling van de EG naar sterkere supranati onaliteit was doorgegaan. zoude n Nederlanders niet all een hun volle aandeel zijn blijven leveren aan de gedachtenont wikkeling en de besl uit vorm ing. maar dit aandeel als 'grootste onder de kl einen ' zelfs he bben kunne n conso lideren. Verre van toevalli g. is he t tegendeel gebeurd.

Naannate het aantal deelnemende lande n toenam e n het percentage kleine re staten steeg van 50 naar 60 procent. zijn de grOl e re langs eigen specifieke onderh ande lingskana le n hun gewic ht g,tan aanwe nden om 'communautaire' besluite n voor te koken e n voldongen feite n te sc heppen. Het zou ook vreemd zijn geweest als Parijs, Bonn/Frankfurt en Londe n, elk goed voor 55 a 70 milj oen burgers. zich de wet konden laten stelle n door een combinali e van bijvoorbeeld Amsterdam. Brussel.

Luxemburg. Kopenhagen e n Dublin met te zamen nog geen 35 miljoen in woners. Met dit proces wordt de Nederlandse homo po liticus ec hte r we l de laatste illusie uit h3nden ges lagen om door middel van Europese federale

partijen e n een aan het Europese Parle me nt verantwoordelijke federal e regering mee te beslissc n over's werelds loop.

De situatie is nu deze dat Nederlanders hun ze lfstand ige staat zoude n wi ll en opdoeken. te rwijl de drie grootste EuroJX!se buumatics er nict aan denken het federali smc te omhelze n. Er zil du s nie ts anders op dan als Nederlanders te blijven werke n. dc nkcn. spreke n e n mit sdi en het e igen Nederlands gewicht zovee l moge lijk te vergrolen. Daarvoor is innigc snme nwerking met Vlaandere n een ee rste vereiste; niet alleen omd at ook dat geb ied Nederl ands is e n nic t in de eerste plaats omdat wij zo een volk van meer dan 20 miljoen worden. maar om gemeensc happe lijk het beste gebrui k te make n vnn onze verkeersl iggi ng. Begonnen kan worden met de instelling van ee n nieuw 'watcrschap ' - in dit geval allereerst gezondheid s-, have n-, en verkeers· autoriteit - Rijn-, Maas-. Schelde mond , waarin all e zeehavens (Brugge. Gent. Antwerpen, Vli ss ingen, Rotterdam. Dordrec ht , Amster· dam enzovoort ) tot samenwerki ng worden gebrac ht : di t niet om de onde rlinge naij ver uit te doven. maar 0111 e lk nadeel of voordeel verbonden me t kunstmati ge Icrritorium gre nze n uit te sc hakele n, voorgoed. Later volgt de onderlinge afstemming van bestuursc ulturen. taal be leid, wetenschaps- en onderwij spolitiek enzovoort. Aldus kan Nederland binnen tien of vijfen twi nti g jaar aan Frankrijk gre nzen, dat bij de verkeerssituatie rond de Schelde en de Noordzee het grootste be lang heeft e n zic h dan voor elke wens op dit gebied tot een centrale Nederlandse instantie zal moeten wenden.

Deze ze llbewu ste toe naderi ng tot Frankrijk in de letterlijke zin kan vervolgens worde n verstev igd in ecn meer fi guurlijke betekenis. Zo ontstaat e r een werkelijke driehoeksverhouding met de twee landen die zich in hun sind s lang gei nstitutionali seerde vrie nd schap we l de ' motor' van de Europese eenwording noemen. Me t Duitsland maken

De Britse e ilanden. waamlee Nede rland al s 'neutraal' la nd zolang geli ëe rd was. komen de laatste dert ig jaar voor ons op de derde plaats: een verschuiving die zich al voorafteke nde toe n de zeeheersc happij op Amerika overg in g e n Ncderlands- Indie onafhankelijk werd. Doordat Engeland de ee rste vijfti en jaren buite n de Europese Gemeensc hap bleef en de Nederland se economi e steeds vaster met de Du itse verweven raakte, ve rl oor die oude relatie nog meer aan betekenis. Dat Engeland de Gemeenschappen he t li efst zou uitbreiden tot een groot diffuus vrij handelsgebied, nauw verbonden met he t Amerikaanse en zo moge lijk met de Japan se marktcn e rbij . is een exce ntri sc he lijn die ons land nie t meer kan volgen.

Wannee r Frankrijk e n Duitsland het eens zijn ove r een Europees Europa, za l Nederland niet Atlantisch kunnen blijve n.

Want aan tegenstellingen tusse n dit Europa e n Amerika ontbreekt het zeker niet: nu nog vooral op landbou wgebied. weldra ook in de kapitaalexpansie naar he t (Nabije) Oosten.

Voor dit vergrote Europa - als het zij n conse rve rend zwaarte punt vindl e n ni et met zijn pro· blemen 'à la derive' gaat - zou he t nu nog gewe ldi ge Amerika we l ee ns spoedig de kle inere neef kunnen worden. Ee n planetaire inspann ing om de Aardse natuur te redden en de honge re nde. migrerende mensheid te hulp te komen , zou kunnen verhinde ren dal nieuwe tegenstellingen lot gewel ddade n e n bewapeningsinspanningen leiden. Ook daarin hee ft Nederland ee n experti se en een ste m waarnaar vanouds wordt ge lui sterd.

Er is voor Nederla nd du s werk aan de winkel: niet alleen in economi sche en ook niet alleen in verdedigende zin. maar ook in staat kundige zin: Nederlandse initiatieven waarop Europa zit te wachten en die onze buren respect zullen inboezemen, mede doordat zij e r vee lcer mee gedie nd dan dwarsgezeten worde n. En bij elke moedige stap vooruit zal de Nederlandse identi teit duidelijker uitkomen.

Identiteit is nie t allee n dat wat wij vanouds zijn. het is ook wat wij van onsze lf willen maken in de omstandi ghede n waarin wij ons bevinden. Zo'n identiteit kan noo it bestaan in he t besef tot ee n losse verzame ling scharre· laars te behoren wier en ige karaktertrek het is in hetzelfde moeras op te groe ien e n te kwaken. op he tze lfde empl acement te rijden en in de file tc staan. e n er allemaal ne uroti sch probe ren aan te ontv luchten door fi scale emigrati e, verre vakanti es en hodgy-podgy-Engels.

Wijzelf hebben het in de hand of we tot het ve rborgen vo lkje van wonnen en pisscbedde n behoren dal je alleen maar ziet overa l waar goudmijntjes worde n bl ootgelegd en centen omgedraa id. ofwe l ee n hechte club van goed verstaanbarc makelaars te zijn.

•

Dit artikel \'erscheen eerder ;n Hollands MaandhladJehruari /992. }asol/ Magazine nr. 4. aug. 1992

5

Verslaving

Legaliseer de drugs!

Mariniers vegen Perron 0 schoon, Maastricht opent jacht op drugstoeristen, staatssecretaris Simons wil korten op verslavingszorg, het zijn enkele recente krantekoppen waarbij een overwegend negatief beeld wordt geschetst van (hard)drugs en gebruikers: de platgespoten rand van de samenleving. Dr. W. Sengers is een man met wetenschappelijk inzicht in de menselijke psyche. Jason had een prikkelend gesprek met hem. Steeds terugkerend thema is de legalisering van drugs. President Bush voert in het verkiezingsjaar onder andere campagne met de slogan Yes to Life, No to Drugs.

Als het aan Sengers ligt zou die veranderd mogen worden in Yes to Life, Yes to Drugs ...

Op maandagavond 22 juni )./. !.'.wamen in Rotferdam gestationeerde mariniers op eigen il/itiatief ;1/ aCIie tege" de drugsgebruikers I'Gn he f Centraal Station. Wat vindl U 1'0 11 de:e actie?

Senge rs: ' Twee punten. Ten ee rste is de actie ee n uiti ng van ongenoege n, een sociale reactie op iets wat daar waarneembaar is.

Mensen hebben blijkbaar last van de drugsgebruikers. Een derge lij ke ac tie kàn eigenlijk niet, maar er zijn heel wat zaken die niet kunnen of moge n en Ibc h gebeuren; het wijst op een tekort aan adequ ate oploss ingen d ie binnen ons rechtssysteem vallen. In jurid ische zi n keur ik de actie af. In ethi sc he zin is er moeilijk een al gemene uitspraak te doen, voor de een kan het we l, voor de ander daarentegen niet. Zelf vat ik het gebeuren vooral op als een signaal waar we iets mee moeten doen. Er moet een opl ossing gevonden worden voor het probl eem. Ik noe m de Rotterd amse domi nee Vi sser die zich jaar-in -jaar-uit inzet voor de opvang van drugsverslaafden en zo in sociaal opzicht een hand uitreikt naar mensen d ie steeds ve rj aagd worden van hun pl ek. Dit kee r ware n het de mariniers. ee n vo lgende keer zijn het buurtbewoners d ie gezamenlijke actie ondernemen. Een echte aanpak van hel probleem blijft uit. · 6

jason Magazine nr. 4 , aug. 1992

Hoe groor is hef probleem il/ ROfferdom eigenlijk? ' Ik ge loof dat het we l meevalt. Er zijn bepaal de wij ken waar vee l dru gsgebruikers wonen, bij voorbee ld in Spange n. en er hun e igen leve ntje leiden. Ze hebben er als het ware hun eigen subc uiluur we lke botst met die van dege nen d ie er geen deel van uitmaken.

Natuurlij k zijn er de be kende auto-i nbraken, maar als je dat soort dingen afze t tegen het totaa l aan crim inaliteit in Nederl and valt het allemaal wel mee. Wat betreft de overl ast op hel station: de een vindt het er vresel ijk, de ander stelt er niets van te merken en is noo it iets overkomen.'

111 feite sprekell we l lil over toleranTie. Waar ligf 1/11 de grens \'011 rolerallfie en vooral \'on overschrijding daarvan? Als mensen zich il1 IHm (b urger)rechtell bedreigd \'oelen, werkelijk hef idee hebben dat hen iets kan overkomen ell eell illgrijpen uitblijft, dan w u je kUI/ nell stellen daT de grens van tolerantie is OI'erschrede".

Sengers: ' Dat hangt ervan af à f er iets gebeurt en vooral wat! Er moet naar mij n mening een ve rschil ge maakt worden tussen de bedreiging die door beri chten in kranten

wordt opgeroepe n en die we lke uit de feitelijke situatie voortkomt. Het is goed mogelijk dat mensen zich bedreigd voe len op basis een constante stroom van negatieve berichtgeving, zonder dat zij zelf ooit ter zijn plaatse zijn geweest. Ik waag het Ie bet wij felen dat er zovee l nare dingen voorvallen op Centraal Station. Het is we l zo dat de aanblik van CS rommelig en smerig is. In die zin kan men spreke n van overl ast. niet van drugscriminalite it. Dat laatste hee ft betrekk ing op het verbod op handel in drugs ..

U duidt eigenlijk op wijdverbreide l'ooroordelentegen drugs\'erslaafden ...

'Zeker, velen zij n bang van hen en zui len nooit contact zoeken. Pas als mensen in hun gezin, familie of vriendenkring een drugsgebruiker hebben zou er eni g begrip kunnen ontstaan. Ove rwegend ec hter blijft het beeld van de criminele drugsgebruiker, iemand di e vo lgens ons j uri disc h systee m fout zit, maar sociaal gezie n toc h niel bij voorbaat crimineel genoemd mag worden.

Op dit terre in van drugsgebruik doen zich ont zettend vee l soc iale in vloeden gelden die een verergering van de problematiek te weeg brengen. Nee m nu de term "drug-mi s-

bruik'·. Voor de meeste overheden vonnen de drie drugsconventies van de Veren igde aties de basis van het (anti-)drugsbe leid. In deze conventies wordt steeds ges proken over drugabu se. in plaats van drug-use. Bij de consumptie van éé n glas alcohol wordt ni et snel gedacht aan mi sbruik. bij de nutti gi ng van één joint wèl.'

Maar wordt er dan geell onderscheid gemaakt lUsselI soft- ell harddrugs?

Se ngers: ' Internationaal niet, in Nederland wel. Zo komen we op het Nederlandse beleid waarin twee belangrijke elememen aanwezig zijn die in het door de meeste andere landen gevoerde beleid ontbreken.

Ten ee rste wordt er in het Nederlandse be leid gesproken van drugs met onaanvaardbaar risico tegenover drugs met niet-onaanvaardbaar risico - van aanvaardbaar durft men nog niet te spreken.. . De eerste categorie wordt gevomld door de harddrugs: cocaïne. morfi ne en alle afgeleide produklen. zoa ls LSD, ee n hele was lijst va n produkten. Voor de niet-onaanvaardbare drugs blijft een klein lijstje over, te weten hasj en weed, cannabi sprodukten.

Bovend ien is dit alles bepalend voor het vervo lgingsbe leid en uit voering daarvan.

De typisc h Nederlandse coffee-shops. waar hasj verkrijgbaar is, worden gedoogd .'

Hoe oud is eigelllijk de drllg~prohlematiek in Nederland? Wal/fleer is de:e omstaan en hoe is dat gegroeid? Beter gevraagd: \'anaf wal/lIeer werd drugsgebruik als maatschappelijk probleem beschouwd?

'Wel. in wettelijke zin werd in de Verenigde Staten aan het einde van de vorige ee uw reeds het probleem bepaa ld. Men wilde af van de drugs uit het Oosten, (Rond die tijd kwamen vee l Aziaten naar Noord-Amerika om als goedkope arbeidskrachten te dienen.

Opiumgebruik was voor ve len van hen in zeke re zi n nonnaal en verspreidde zich onder westerlingen - Red. ) Onder druk van ze kere fundamentali sti sc he groepe ringen kwam rond 19 11 een eerste internationale overeenkomst tot stand waarin o,a. hel ge bruik van drugs len zeerste strafbaar werd gesteld, Zo is de Nederlandse Opiumwet uit 1928 beter te plaatsen.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam erhet zgn.

Opiumprotocol. een in 1953 ges loten verdrag waarin de op iumproduktie beperkt werd tot India. Iran. Griekenland. Turkije. Bulgarije.

Joegos lavië en de Sovjet- Un ie.

In Nederl and werd drugsgebruik daadwerke lij k een maat schappelijk probl ee m vanaf de jaren '60. toen met de democratiseringsbeweging het gebruik van harddrugs ingang vond. Het werd als een probleem ervaren mede op grond van de strafbaarheid ervan (de ge noemde Opiumwet - Red.), Zo was er in Nederland al een strafwet tegen drugs nog voordat er ül:X!rhaupt een probl ee m was op dit terrein! Een nati onaal gefonnaliseerde ethiek op grond van internationale afspraken,'

ve ntie geratificee rd moest worden en de implementati e middels wet gestalte kreeg bleef diepgaande di scuss ie achterwege. Voor zover ik mij herinner waren er geen tegenstem mers, het was een hamerstuk . Niemand in di e tijd voorzag hoe dat zou gaa n uitwerken.

We zijn ons onvo ldoende bewust van het feit dat de probl emen die wc hebben - naar mij n men ing - puur en alleen door die wetgeving zijn veroorzaakt.'

Hoe moetelI we dat begnjpell ?

Se ngers: ' Wel, als drugs op deze lfde wijze als alcohol en ge neesmiddelen wettelijk toegestaan wa ren zou er geen sprake zijn van bijzondere probl emen. Onze gevangen issen zouden aardig leegraken, mome ntee l wordt ongeveer de helft van het aantal gevangenisplaatsen in Nederland bezet gehouden door plegers van delicten in de zin van de Opium wel. '

Eell liberaler of meer humanistisch beleid in Nederland - ill \'ergelijkillg met andere Europese landen - vindt een basis in de wetsher:ienillg waarin onderscheid is gemaakt lUssen risico-gehalten \'Gil \'erschillende drugs. Is !tet drugsprobleem ill het huitellland dali alleen maar groter door strengere wetgeving?

Senge rs beaamt dat en vervolgt: 'lk ben inderdaad mijn verhaal begonnen met het onderscheid dat in Nederland is aangebracht. u komt het tweede belangrijke e lement en dat betreft de zogenaamde nonnali sering van het drugsbeleid. De tenn werd jaren ge leden ge munt door Eddy Engelsman, hoo fd van de afdeling Drugs, Tabak & Alcohol van het mini sterie van WVC (Enge lsman nam ove rige ns onlangs afscheid al s directeur van die afdeling - Red .)

In 1985 nam de toenmalige staat ssecretaris voor Volksgezondheid Van der Reij -

den die bewoordingen ove r tijdens de open ing van een internationaal congres ove r drugsbeleid. Dat sloeg enonn aan. ik was cr toevallig bij . het heeft er bij mij toe ge leid hetze lfde woord tc gebruiken voor de Europese Beweg ing voor Normali sering van hel Dru gsbe leid, di e toen een jaar later in het leven werd geroepe n, Conc reet betekent de nonnal ise ring dat men zich in ons land beperkt tot de merkbare el lende, men zich niet drukker maakt dan feitelijk ge recht vaard igd .

De we l is niet veranderd , de nonnal isering bracht ee n versoepe ling van de wetshandhaving tOl stand . De Proc ureurs-Generaal kwamen toen meI een ric htl ijn. Daarnaast zijn overwegingen in hel kader van de vo lk sgezondheid be langrijker geworden. hetgee n bijvoorbeeld tot uiting komt in ons beleid via de verstrekking van meth adon, .

Het eigenaardige doet :ich \'001' dat l'eJen in Nederland stellen dat er minder problemen :oudell :ljn geweest indien de (strenge) wetgeving er niet was. Voor andere Janden in Europa kali het drugsbeleid niet streng genoeg :ijll. Voor de o\,e,.heid in de BOllllsrepubliek is het \'f'ije Nederlandse beleid al jaren Jang een doorn in het oog. Wat moeten we met de:e patstelling ?

Sengers stelt dat deze silUatie voort komt uit de verschill en van men ing over hel gevaar va n drugs. Hij verwijst naar de bewoordin gen in de drugsconve nti es van de VN, Er wordt ondubbelzinnig vastgesteld dat àllc drugs gevaarlijk zij n. Sengers verder: ' Nederland marcheert ni et mee in deze pas.

Een onde rzoeker op dit geb ied, Peter Cohen uit Amsterdam, stelde vast dat ook buiten de kring van cocaïne-vers laafden er wel men sen wa ren die zo af en toe cocaïne ge bruikten. Er worden ook leg io XTC-feesten ge houden ...

Nederland is nu eenmaal vee l to leranter in de uit voering van het be leid. Voor alle duide lijk heid : de handel en derge lij ke in drugs wordt

Gratis joint' tjes op de Dam: ol'er softdrugs wordt ill Nedl'r/antl lIiel :0 moeilijk gedaall (foto: ANP)

Was er il/ Nederland eel/ cOl/sensus teil 0011 :ien \ '011 de \'Oststelling \'Gn het dru,r:sprobleem? Waren er destijds grote I'erschillell \'an mening lIlssel/ de politieke partijen daarOI'er?

Sengers: 'Toen de internutionale conJasoll Mllgllzille nr. 4. aug. 1992

7

alcoholisten die inderdaad hel oude waardepatroon los laten en verloederen, maar hun aantal op het totaal aan alcohol gebruikers is laag.

Waarom zo u dat bij de drugs nu anders anders zijn? Omdat drugs mee r vers lavend zo uden zijn?! Ik zeg nee, het is de reactie van de samenlev ing! Vergeet niet dat het strafrecht op deze middelen, hetgeen ze illegaal verkl aart, betekent dat de regeringen die dit doen in fe ite geen enkele greep meer hebben op de kwaliteit, de beschikbaarheid en de prijs van de middelen. Nogmaals het begon allemaal met de conventies die regeringen bonden aan een nationale ratifi cati e; zo kreeg Nederland de Opiumwet. Dàt vormde de basis voor wat dan nu de internation ale drugsmafia, de georgani seerde misdaad wordt genoemd. We moelen ons het volgende reali seren: wereldwijd gezien gaan de grootste bedragen om in de wapenhandel, op de tweede plaats. legaal, de oliehandel. Daartussen komt de omzet van de internation ale drugshandel!

Ik zou zeggen, de-criminaliseer, legali seer die drugs. Het is het enige wat je je doen kan ... er zijn in een samenl ev ing ook andere wegen dan die van het strafrecht om mensen in mindere mate naar drugs te doen grijpen. Dat moet dan wel mondiaal, eventueel beginnen we er in Europa mee.'

Spuiten. eell paar straten verder; harddrugs blijven een probleem (F oto: ANP)

beschouwd als misdrijf, het gebruik ervan slechts als overtreding. Voor de Procu reursGeneraal hebben de gebruiksovertredi ngen niet de priorite it. In dat opzicht is er sprake van het opportuniteitsbeginsel, de rechter mag vervolgen. In Duitsland en Scandinavische landen daarentegen moet de rechter confonn het legaliteitsbeg insel alles vervolgen.

Bovendien staat in de Nederlandse wettekst dat gebruikers 30 gram hasj in hui s mogen hebben.'

Sengers signaleert de gedifferentieerde opvattingen in de media in Nederland. Toch kan niet helemaal ontkent worden dal er ook hier een zeker taboe op drugs ru st, maar dat kan samenhangen met een tekort aan relevante infonnatie. Bovendien is de behoefte daaraan onder mensen niet zo groot. De doorsnee-burger zal toch niet zeggen 'wat is dal daar met die junks op Centraal Station, laat ik eens een dik boek over de gevaren van drugs lezen'.

Drugsverslaafden worden gestigmatiseerd als 'the worst of evi!'. Waarom wordt de \'erslaafde gezien als een paria?

Sengers: ' Kijk. gebruik en verslaving zijn niet altijd waarnee mbaar, verloedering,

8

Jason Magazine nr. 4, aug. 1992

sociale deprivatie zo je wilt, wèl. De verloederden zijn de eni gen die wij kennen als drugsgebruikers. De ve rslaving heeft zijn oorzaak in psychi sche facloren, de verloedering wordt bepaalt door sociale factoren, de afwijzing van de omgeving werkt het in de hand. Er is sprake van marginalisering. Bovendien zij n de middelen die een ve rslaafde nodi g heeft ont zenend duur, omdat ze illegaal zijn. Hij zal er alles voor over gaan hebben om zijn drugs te bemachtigen. zijn ethiek zal veranderen , de verslaafde zal gaan stelen, oplichten en wat dies meer zij.'

U stelt met alldere woordelI dat het met die marginalisering wel :014 meevallen als er een andere sociale context zou zijn. als de drugs (semi- )Iegaal zouden :ijn. immers het aandeel van de criminaliteit in deze ketelI zou lager zijn. Waarop baseert U deze voorspelling?

Zou een samenleving gehaat zijn bij een gemakkelijke toegang tot werkelijk verslavende middelen?

Sengers: 'Neem nu alcohol: er zijn veel alcohol-verslaafden, waaronder we inig verloederden. Er zijn natuurlijk we l chroni sc h

We geven de;n de media wel gelliue zorg weer dat het met het liberale Nederlandse drugsbeleid gedaan kan zijn, wanneer het verdrag van Schengen tot volle werking komt.

Sengers stelt vast dat de indruk bestaat als zou Schengen een EEG-aangelegenheid betreffen. De eerste aanzet tot dat verdrag werd een aantal jaren geleden gegeven door een bijee nkomst van Europese mini sters van Binnenlandse Zaken en Justitie, alsmede hooggeplaatste politie- fun ctionari ssen in het Italiaanse Trevi. Weliswaar inter-gouvernmenteel overleg, maar daannee nog geen gezags uitoefening uit naam van de EEG. Zelfs de halfjaarlijkse mini sterieë le topontmoetinge n mi ssen een substantiële juridische basis in EEG-verdragen. Sen gers houdt het er op dat Schengen van weinig invloed op het Naderlandse, nationale drugsbe leid za l zijn.

Hij vervo lgt: 'Ons beleid heeft ze lfs een uitstraling naar buiten, in de noordelijke Duitse deelstaten, in met name Bremen en Hamburg, gaan serieuze stemmen op om een voorbeeld te nemen aan het Nederlandse beleid.

Overigens is het Dee nse beleid ook vrij tolerant. De andere (Europese) landen voeren een hard beleid. Zweden gaat daarin het verst, daar streeft men de nul -opti e na, de non-consumptie van alcohol- en drugs. In Zweden heeft men ee n prachtige subcultuur waarin ve len hun eigen stokerijtje hebben. Dat is gewoon heel leuk, want allemaal illegaal, maar met alle ri sico's van dien, er ontbreekt immers een kwa liteitscontrole. Zwitserland en Frankrijk zijn vrij streng, Spanje voert een en igz ins redelijk beleid met betrekking tot de softdrugs.'

Hoe is de situatie in Oost-Europese landen? ' In die landen, maar ook in GOS-landen, vraagt de drugsproblematiek in toenemende mate om de aandacht. Het ge bruik van drugs neemt hand ove r hand toe. Nu wordl er tegenwoordig in die landen ope nlijk over gepraat. voorheen werd het allemaal verbor-

gen gehouden door de overheden. Nu blijkt de overheids-structuur inadeq uaat om ook maar iets aan de problemen doen, in sommige GOSlanden ontbreekt ten enen male de instamie of het apparaat waarmee de problematiek benaderd kan worden. De drugs-mafia ondertussen ziet natuurlijk een gewe ldi ge nieuwe markt.'

Is er Europees ge:ien op lager beslIlurlljk niveau nog enig ol'erleg met betrekking tot de drugsproblematiek?

Sengers: 'Er bestaat ee n European Council of Region s and Communities. waarbinnen we l eens overleg plaatsvindt over de kwestie. Hoewel e lke lagere overheid zich in zekere zin te houden heeft aan de nationale wetgeving. is cr voor bij voorbeeld grote Europese steden wel enige locale bewegingsvrijheid. Sinds een paar jaar bestaat er tussen die steden overleg over het te voeren drugsbeleid. Tastbaar resultaat is de zgn. Reso lutie van Frankfurt, waarin heel sterk de normali sering van drugsbeleid naar voren komt. Grote steden zijn gebaat bij ee n derge lijke aanpak. omdat zij al s lokale overheden met de brokken zitten. de regering zit in verge lijk hoog en droog.

In Nederland hebben we hel driehoek s-ove rl eg tu ssen Rotterdam. Am sterdam en Utrecht en vori g jaar bes loot de regering de (fi nanci ële) ondersteuning van de verslaafden zorg te decentralise ren. De Consu ltatiebureau 's voor Alcohol en Drugsverslaafden (CAO 's) krijgen nu geld, of anderszins steun , van hun locale overheid.'

Aan het begin l'all dit imeniew \'ertelde U kort iets over de situatie in Rolterdalfl, klim U iets dergelijks ook \'001' de landelijke situatie doen ? Wat :ljll blj\'oorbeeld :wakke kamen \'an het huidige Nederlandse beleid en w(lar bem U bIl} mee? ' In Nederland is men langzaam tot het besef gekomen dat via de vrije verstrekking van steriele spuiten mede de verspreiding van Aids enigzins ingedamd kan worden.

Overwegin gen van volksgezondhe id staan du s duidelijk voorop. In landen met een repressid beleid is de gere latee rde Aid sproblematiek vee l groter.

Blij ben ik me I de loegestane verenigingen van druggebruikers. al s spree kbui s voor de groep leve ren di e uit eerste hand informatie. In andere landen is zoiets vooralsnog ondenkbaar. In Rotterdam wordt er wel subsidie aan een dergelijke ve reni ging of zelfhulp-groep gegeven. Blij ben ik ook meI hel gedoogbele id, de coffee-shops, dal is nalUurlijk geweldi g. De zgn. Slepping-up lheorie heeft in ons land nau welijks ge lding; juist in landen meI een repressief beleid is de overstap van hasj op coke voor de hand liggend , àlJe drugs zijn in die landen verboden. Ik noem ook de methadonverstrekking.

Wat betreft de zwakke kanten of waar ik onlevreden over ben, dat is in de eerste plaalS de Opiumwel. Ik blijfvolhouden dal hel de ce ntral e boosdoe ner is. Pas wanneer drugs legaal zijn kan er via de verschillende ministeries tot maatregelen gekomen worden, zoal s we dal meI alcohol gedaan hebben, des noods bepaal je de prijs.

Het vervelende van een repressief beleid is dat een po li tie-functionaris mee nt er

meer van te weten dan bijvoorbeeld een gezondhe idkundi ge. Er is ontzettend vee l onkunde op dit gebied ! Waar ik boos over ben: als men het heeft over ee n verandering van hel drugsbeleid dan moet men met de politie niet praten! Die is er voor de ordehandhaving enzovoorts, over wetsveranderinge n moet gepraat worden met po lili ci, die moeten dat meI elkaar bepalen. die moeten advies vragen aan Ier zake kundigen.

Overigens zal de drugs-mafia er alles aan ge lege n zijn de reeds eerder genoemde conventics hun ge lding te laten houden ... Daar moeten we natuurlijk nicl op gaan zitten wachten. '

Dus alle drugs vrij. .. !

Sen gers: ' De kern van het probleem is de visie dat drugs per defenitie gev aarlijk zijn en du s strafrechlelijk aangepakl dienen te worden. Uit zowel het oogpunt van gezondheid als in soc iaal opzicht is het verbod juist de boosdoener; het brengt met zich mee dat je

armoede gaal het 0111 overleven, je zal gaan zoeken naar wegen om toch aan je trekken te komen en één van die manieren is de handel in drugs ..

Tot bes/uit: wat :ijn Uw aanbevelingen \ '001' allder internationaal cq. Europees drugsbeleid? ·Wel. primair is de lega lisering, hel kunnen beheersen van de drugs. Dal zou ik willen uitwerken lol de greep die een regering zou moeten hebben op de kwaliteit. verkrijgbaarheid en prijs ervan.

Hel huidi ge beleid zou moeten worden omgegoo it. het drugsbeleid zou moeten gaan lijken op dat len aanzien van alcohol of tabak.

Bij de besluitvorming rond een verandering van hel be leid moelen de drugsgebruikers zelf worden betrokken. alsmede ter zake kundige hulpverleners. juristen en gezondheidkundi• gen.'

"Als men het heeft over een verandering van het drugsbeleid dan moet men met de politie niet praten!" de stof ze lden in de mees t zuivere vorm kan krijge n. de middelen waarmee het ge mengd wordt doen vaak hel kwaad . Onder ee n liberaler beleid is de ve mlenging van stoffen min der. ... kijk. hel gaal om de hoeveelheid. fys iologisch gezien zij n heroïne. opium. coke niet gevaarlijk of ziek makend.'

Maar eell grote groep mensen die zich bij \'oortdu/'illg ill eell roes bevinden , dat zal toch geen geringe sociale eli ecol/omische gnolgen hebben .. . ?

'Wie zegt dal het zo ver komt? De ver· loedering zou mijn s inzie ns minder snel toeslaan en voor zover er sprake zou zijn van verslaving, van een roes , zouden sommi gen beIer af zijn dan nu ... • De beschikbaarheid vall middelell ...oreral vrij toegankelijk :ijl1 er gokautomaten , gok\'erslU\'ing wordt als een in on/l'(Ing fOenemend probleem bestempeld.

Sengers: ' Dat is meer het vers lavingsverschijnsel. bij gokken kom I er geen drug aan te pas. Het is mecr een vers la ving aan handelingen. gebeurteni ssen en ge luid. Tja, mi sschien is het beter om de gevaren. lussen aanhalingstekens, van gokvers lav ing en drugsgebruik te plaatse n in het bredere perspectief van wat je van je leven kun! maken. om de onvrede niet te lat en omslaan in een toevlucht tot gokken en drugs. Goed onderwijs, een degelijke opvoeding zijn daarbij onontbeerlijk.

Bovendien lij kt het me geen onzin amloede te beschouwen als een social e voedingsbodem.

Hoe groter de armoede, hoe groter de kans op de problemen waar we over spreken. Kijk . in

Interview: Martij n flop. Peter Lingg en Silvio Milia Dr. W. Sengers is psychiarerte Rotterdam. HU doceerde aan de Eraslfllls Unil'ersiteit. Vall :ijn hand :al een hoek l'erscllijnen gelite/d "Een kritische analyse \'(In het illfematiollale drugsbeleid ...

Jasoll Magazine nr. 4. aug. 1992

9

Terrorisme

Nederland, de witte raaf Nederland en internationaal terrorisme zijn relatief onbekenden van elkaar. In vergelijking met de ons omliggende landen kent Nederland slechts een gering aantal internationaal-terroristische aanslagen.

Nederland kent ook geen "eigen" terroristische groepering zoals de IRA in Noord-Ierland en Engeland, de ETA in Spanje of de Action Directe in Frankrijk. Nederland is een witte raaf in West-Europa.

Door Erwin Muller

Terrorisme valt zeker onder de categorie "essentiall y contestcd COI1cepts", De tennen terreur en te rrorisme worden in vee l publi katies op verschillende man iere n gebruikt. Hel begrip kent een sterke emoti onele waarde. Het gebruik van de begrippen terre ur en terrorisme impli ce ren een afkeuring van een gebeurten is. Terreu r en terrorisme hebben een sterke negatieve connotat ie. Het aandui den van ee n act ie als te rrorisme of actievoerders als terroristen geeft een sterke afwijzing van de rge lijke act ies en actievoerders weer. Hel is een begrip dal de publ ieke opi ni e maar ook besluilvormers tot maatrege len aanzet. Vergel ijkbaar met het begrip crisis lijkt er bij terrorisme iets serieus aan de hand. Bestuurl ijke aandacht en activ ite it is gebode n.

Nagenoeg elke publicatie over terrorisme vangt dan ook aan met een ui tgebre ide discussie over de defi ni tie. Met het overzicht van Schmi d lijkt de disc uss ie over betekenissen van terreur en terrorisme wel uitgekristalliseerd. (Sc hmi d, 1988). In een Nederlandse vertaling komt Schm id met een vo lgende defi ni tie van het begrip terrorisme:

"Terrorisme is een angstaanjagende methode van herhaalde gewelddadige actie, die wordt toegepast door semi-clandestiene. individuele-, groeps-, of staatsactoren, om sterk persoonlijke, criminele of poliTieke redenen, waarbij -in tegensTelling lOl moordaanslagen- de directe doe/willen l'OlI geweld niel

10

Jaso" Magazine nr. 4, aug. 1992

de hoofddoelwilten :ijn. De directe memelijke slachtoffers :ijn ;n het aIgemeelI per toeval u;tgeko:('11 (opporruIIÎteirsdoelwirten) of duidelijk geselecteerd uil een populatie (representatieve of symbolische doelwirren) en dielIell als overbrengers \'an een boodschap.

Dreigings- en op geweld gebaseerde communicatieprocessen lussen terrorist(ische) (organisatie), (il1 gevaar gebrach te) slachtoffers, en de hoofddoelwirren worden gehruikt om het "oofddoelwit (toeschollwer(s» te manipuleren. en hel veranderen il1 een doelwit van terreur, een doelwit van eisen of een doe/wit \ '00 1' aandacht, aflwnkelijk \'an het feit of gestreefd wordt naar intimidatie, dwang of propaganda" .

Schmid heeft geprobeerd het begrip terrorisme zo onafh ankelij k moge lijk te definië ren. Dat heeft geresu lteerd in een defin itie die letterlij k en fig uurlij k zo omvangrijk is dat er zee r vee l incidenten onder vall en. Het onderscheidend vermogen van de definit ie wordt daarmee aangetast.

Het zull en in terreursituati es veelal poli tieke en bestuurlij ke bes luitvormers zijn die de hoofddoe lwitten van het terrorisme vormen. Veelal worden echter door middel van het bedreigen van slac htoffers en door het gebruik maken van de publieke opinie en massamedia polit ieke beslui tvormers beïn vloed.

Di t noemt men de terrorist ische omweg (zie kader). In sommige si tu ati es worden de beslui tvormers zelfbedreigd . Dat behoort ec hter tot de uitzonderingen.

Die directe gerichtheid op politieke bes luitvomlers maakt een bes luit vorm ingsperspectief des te relevanter. Belangrij k wordt dan bijvoorbeeld in hoeverre bes luit vormers zich laten beïn vloeden bij het maken en uit voeren van be leid door terreurinci denten en voora l terreurdreiging. Worden infonnce l en zo nder ruchtbaarheid en ige concess ies gedaan aan de terroristen o f za l terrorisme j ui st elke concess ie bij voorbaat uitslu iten?

Terreur in Nederl and vormt een uilzondering in vergelijking tot omringende lande n. In Nederl and is geen binnenl andse terreurgroe p. vergelijkbaar met de IRA, ETA. AD, CCC of de RAF aanwezig. Internati onaal terrorisme is tot nu toe in Nederl and zeer schaars geweest. Deze constateringen betekenen niet dat Neder land vrij is geweest van terreuri ncidenten. Ik geef kort enkele typerende voorbeelden. Van vo lled igheid is geen sprake.

Veelal is onduidelij k welke incidenten als binnenland s en we lke als internati onaal terrorisme moeten worden aangemerkt. Hier zijn twee criteria gehanteerd. Van intern ationaa l terrorisme spreek ik als terrori sti sche acti es tegen Nederl and of haar inwoners is ge richt. Nati onaal terrorisme betekent dat de terroristen zelf inwoners van Nederland zijn en terrori sti sche acti viteiten ondernemen in en tege n Nederland.

Bij gij ze lingen en bezetti ngen ui t de jaren zeve nti g waren mensenlevens het di recte pressiemiddel voor terrori sten om de overheid onder druk te zetten. In de jaren tachti g

werden de acties minder hard en maakten de po litieke g ijzelingen plaats voor bommeldingen en -aanslagen , overvallen op kazernes, brandstichtingen en andersoortig gewe ld dat meer geri cht was tegen objecten dan tegen personen. Een uitzondering daarop werd gevonnd door een aantal criminele gij ze lingen.

Nederland lijkt vooral gevrij waard te blij ven van een constante dreiging door een terreurorganiatie. Dat neemt niet weg dat terreur in Nederland relatief frequent aanwez ig is. Dit betekent voor een anti-terreurbe leid een constante wijzigi ng van tegenstander. Het voorkomen en bestrijden van incidenten vergt een andere vonn van beleid dan maatregelen tegen een structurele dreigi ng. Het is de vraag of met de afwezighe id van een stru cturele terreurdreiging in Nederland het anti-terreur be leid de kans krijgt zich te verbeteren.

Waarom heeft zich in Nederland -i n verge lijking met het buitenland- relatief weinig terreur voorgedaan? Verschillende theoreti sc he verkl aringen worden gegeven.

1) Een van de verkl aringen wordt gevormd door de "conspiracy"- theori e waari n er van uitgegaan wordt dal Nederland ee n rustplaats vonnt voor buitenlandse terroristen.

Terrori ste n zo uden door het vrije klimaat in Nederland kunnen uitru sten van terroristi sche activiteiten in andere landen. De Nederlandse politie en justitie is vo lgens deze theorie minder intens ief bezig met het opsporen en vervolgen van terrori sten dan politie- en justitieautoriteiten in andere landen. Politie en justitie leggen terroristen minder beperkingen op is de redenering. Nederland als gastland voor buitenlanders heeft een naam hoog te houden.

Vooral Amerikaanse en Duitse onderzoekers hangen deze theorie aan. Zelfs wordt gesuggereerd dat er geheime afspraken bestaan tussen de Nederlandse regering en '; het internationaal terrorisme".

Bew ij zen voor een dergelijke consp iracy zijn nooit aangedragen. Meer dan geruchten blijken het niet te zijn. Het is ook de vraag of er zo vergaande internationale contacten en afspraken bestaan tussen zeer veel terrori sti sche organ isaties dat deze theorie opge ld doet.

2) Een andere verkl aring kan worden gegeven door te wijzen op preventieve en repress ieve maatregelen die Nederlandse autoriteiten hebben ondernomen om terrori sme te voorkomen of te bestrijden. De Binnenlandse Veiligheidsdienst en de Centrale Recherche Informatiedienst proberen door infonnatieverzameling eventuele terroristische incidenten te voorkomen. De coĂśrdin atie van de infonnatieverzameling is in handen van de landelijk offi cier van justiti e inzake terreurbestrijding. Het is moe ilijk te bepalen in hoeve rre deze instanties effectief fun cti oneren. De aard van het werk brengt met zich mee dat eventuele successen niet breed uitgeme ten kunnen worden . Niet alleen fouten blij ven in het duister. Ook eventuele effectieve voorkoming van terrori sti sche incidenten wordt niet openbaar gemaakt. Welli cht dat het recente streven naar openbaarheid van de BVD hier verandering in brengt.

Daarnaast is in de jaren zeventi g een besluitvonningsstructuur ontwikkeld die gehanteerd wordt als zich terrori sti sche incidenten voordoen. Voor zowe l politie en mili tairen als bestuurlij ke en justitiĂŤle gezagsd ragers zijn taken en bevoegdheden op hoofd lij nen vastgelegd. Vee l blijft ec hler onduidelijk; improvisati e za l een belangrijk onderdeel van terreurbestrijding blijven uitm aken. Door de relatieve geringe hoeveelheid terrori sti sche incidenten in Nederland is er (te) we ini g gelegenheid om de effecti viteit en efficiency van deze besluitvonn ingsstructuren te toetsen. In tege nstelling tot het buitenland bestaat in Nederland gee n eigen an ti-terreureenheid. De reguliere politie en militaire onderdelen dienen in principe terrorisme te bestrijden. Wel zijn inmiddels enkele gespecialiseerde eenheden ontstaan die ook in terreursituaties ingezet kunnen worden In Nederland bestaat gee n specifieke anti-terreurwetgeving. Het Wetboek van Strafrecht behoefde geen aanpassing. Wel is Nederland partij bij versc hillende internationale verdragen tegen terrori sme. Daar speelt event uele uitl evering van terroristen een grote rol.

De preventieve en repress ieve maatregelen van de Nederlandse regering zij n in ver-

gelijk ing met het buitenland gering. Inbreuk op grondrechte n van zowel in woners van Nederland als terroristen wordt zo veel mogelijk voorkomen. Uitgebreide en vrij he idsbeperkende veiligheidsmaatregelen zijn in Nederland uitzondering. In het buiten land worden vaak vee l meer en diepgaander maatrege len getroffe n.

Ee n hypothese zou kunnen zijn dat de mate en intensi tei t van preventieve en repressieve maatrege len tegen terrorisme zich evenred ig verhoudt met het zich daadwerke lijk voordoen van terrorisme. Hoe minder intensieve anti -terre ur maatregelen. hoe minder terrorisme zich voordoet; hoe meer en verde rgaande anti-terreunnaatregelen. hoe meer terrorisme zic h voordoet. Nederland lijkt hier een goed voorbeeld van te zijn.

Het is echter de vraag of hi er sprake is va n een causale relatie. Het kan ook zijn dat de hoeveelheid terrori sti sche incidenten bepalend is voor het anti -terreurbeleid. Een definiti ef antwoord kan hierop nauwelijks gegeven worden. Hier lijkt sprake te zijn van een variant op het kip-ei probleem.

3) Centraa l in het anti-terreurbe le id staat de overtuiging dat de Nederlandse overheid bij haar reacties ten opz ichte van terrori sme binnen de grenzen van de democrati sche rec htsstaat moet blijven. Be langrijk is tevens dat naar aanleiding van de negatieve ervarin ge n met repressieve maatrege len tegen sociale bewegingen in de jaren zestig, de houding van de overheid veranderde naar een maatschappel ijk meer flex ibe le opstelling. Hi erdoor kon de legitimiteit van het overheidsopt reden bewaard blijven. Politieke di ssidenten werden zoveel mogelijk geĂŻntegreerd in het po litiekbestuurlijke krachtenveld. All e problemen waren bes preek baar in de Nederlandse po li tiek.

Het integreren van politieke problemen van groepen die zich mogelijkerwijs zouden kunnen gaan inl aten met terroristi sc he incidenten binnen het reguli ere po litieke afwegingsproces lijkt veel van de mogelij ke terreurdreigingen in Nederl and weg genomen Ie hebben. Cent raal in deze vonn van preventi e van terreur staat ee n terughoudendheid in het gebruik van geweld. De po lit iek streeft er

Terroristische omweg Slachtoffers

Terroristen

Publieke opinie Politieke besluitvormers

........._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

I Massamedia

Jason Magazine nr. 4. aug. 1992

II

Via treinkapingen probeerden ZuidwMo/ukkers de Nederlandse regering tot concessies te dwingen. Trein en terrorist bij Glimmen , 1977 (Foto: ANP)

Terrorisme in Nederland: een overzicht Zuid molukse gijzelingen in de jaren zeventig: -

gijzeling van de Indonesische residentie 1970; voorgenomen maar verijdelde ontvoering van koningin Juliana in 1974; gijzeling van trein bij Wijster en Indonesisch consulaat-generaal in Amsterdam 1975; gijzelingen trein bij De Punt en een basisschool in Bovensrnilde 1977 gij zeling Provinciehuis Drenthe in Assen 1978

naar om protest te integreren binnen het bestaande Nederlandse systeem, waardoor het van zijn felheid wordt beroofd en wordt "ingepakt". Sommigen zijn er van overtuigd dat coöptatie van escal aties binnen social e bewc w gingen in het politiekwdemocrati sche afwe w gingsproces de ontwikke ling van een Nederlandse terreurbeweging hee ft verhinderd. Schmid laat zien hoe verschillende van di e escalaties (mili eu en energi e. krakers, raci sme en anti -racisme, Derde Wereld en anti -militarisme) uiteindelijk bespreekbaar werden op de politieke agenda. Dit past bin w nen het idee van Nederland al s onderhande w lingssamenleving. De pacilïcatiedemocratie zou hier aan ten grondslag liggen.

4) Een laatste "verklaring" wordt gevonnd door te wij zen op het toeval.

Nederland heeft lOt op dit moment veel geluk gehad. Er bestaat geen ex pliciete reden waar w om Nederland gevrijwaard is gebleven van terrori sti sche aanslagen. Het had ook makke w lijk anders kunnen lopen. Het kan ook makkelijk in de toekom st verkeerd lopen. ln deze verklaring wordt impliciet ook verondersteld dat de mogelijkheid van sturing door overw heidsinstanties beperkt is. Kan een overheid eigenlijk voorkomen dat zich terrori sme voor w doet? Of is dat een overschatting van de stuw rende potenties van de overheid?

Terrorisme is een comple x probleem.

Complexe prob lemen kennen geen simpele oploss ingen en vooral ook geen simpele ver w klaringen. Verschillende verklaringen zijn tegelijkertijd waarschijnlijk.

Coöptatie-strateg ie, gecombineerd met preventieve en repress ieve maatregelen, lijkt de beste garantie Ie bieden voor een zo gering mogelijke terreurdreiging in Neder w land. Het idee dat Nederland in de toekomst net zo veel geluk zal hebben al s de afgelopen twintig jaar is onwaarschijnlijk. Nationale en internationale ontwikkelingen zullen een verschui ving laten zi en van grootschalige COllw flicten naar kle inschalige incidenten . Maar ook dan zal de oploss ing en de verklaring voor terrori sme ver te zoeken zijn.

•

Criminele ontvoeringen: - Caransa Mw. Van der Valk - Heineken en Doderer - Valerie Jelgersma - GJ. Heyn - Kolonel Van der Kieft

Relnante liter.ltuur

J. Basliallns e.a .• Mensen bij gijlClingen. 1981.

I.A. Emerson Vermaal. Terrorist sympa!hizers in Ne therlands. in: Tcrrorism. 1990. pp. 329-335.

the

W.F. de Gaay Fon man. Rechtsstaat em terrorisme. 1979.

1. Hom. Tcrronsmebestrijd ing in Ncderhmd. in: In1ermediair.

12 septcmber 1986.

Rarawaanslagen: - aanslagen Makrowvestigingen Duivendrecht, Duiven en Nuth; - aanslag ministerie van Justitie en kantorencomplex Byzantium - aanslag woonhuis staatssecretaris Kosto en ministerie van Binnnenlandse Zaken

Internationaal terrorisme: -

Gijzeling Franse ambassade in Den Haag door het Japan se Rode Leger 1974 Ontvoering Herrema in Ierland door de IRA 1975.

Executie van de Engelse ambassadeur Sykes en een medewerker door de lRA 1979 Aanslag op zoon Turkse ambassadeur 1979 Aanslagen in Nieuw Bergen en Roermond op Britse militairen door de TRA waarbij twee doden vielen 1988 - Aanslag IRA op twee Australische toeri sten in Roermond 1990 - Aanslagen door ETA op verschillende Spaanse vestigingen in Nederland 1991.

12

Jason Magazine nr. 4, aug. 1992

P. Klerks. Terreurbestrijding in Nederland. 1989 .

N.C. Livings1one. The cult of coumenerrorism. 1990.

M . Moerings. Terrorisme: ee n seri eus problee m voor Nede rl and. in: Tijdschrift voor Criminologie. 1989. pp. 358378.

D. Mulder. lnc SOUlh Moluccan Story. in: P. Jan ke (ed.).

Terrori sm lInd dc mocracy, 1992.

E. R. Muller, De gijzeling in het provinciehuis Drenthe. in: P. ·t Hart C.lI. (red.). Grocpsdcnkcn in het openbaar bestuur. 1991. pp.1 13-137.

u. Rosen1hlll, Rlimpen, re llcn. gijzelingc n. 1984.

A.P. Schmid e n A J . Jongman. Po litical terrorism. 1988.

A. P. Schmid. PoliticlIlI y· motivatcd activists in the Ne the rl llnds in the 1980s. in: J. Lodgc (cd.). The threat of terrorism. 1988. p. 174cv.

A. P. Schmid. Polit iek geweld en terreur-bestrijding in Nederland. in: Tijdschrift voor Crim inologie. 1989, pp. 333· 357.

Diplomatie

Handjeklap Soms weten kleine landen intematiomaal gezien gewicht in de schaal te leggen. Een enkele keer zelfs met emotionele argumenten.

Maar we doelen niet op Nederland .. .

Door Silvio Milia en Arnout Nuyt

Op zondag 19 juli van dit jaar had mini ste r van Buitenlandse Zake n Van den Broek een onderhoud met de Indonesische pre sidcnI Suharto. Daarin verzekerde onze bewindsman dal de economi sc he banden tu ssen ons land e n Indones ië niet verstoord zullen worden door hel bloedbad op Oost-Timor van nove mbe r vorig jaar.

Bovendi en vroeg hij , in plaats van ecn toezegg ing tot verbetering in de situatie van de me nsenrec hten in het eilandenrijk, de president om begrip voor zijn standpunt , te weten de bezorgdheid van Nederland omtre nt de naleving van die rechten op Oost-Timor. Van den Broek g ing ze lfs nog verder door te ste lle n dat Portu gal in EG-verband geen kans zou krijgen een hande ls- en samenwe rkingsoveree nkomst met de ASEAN-landen, waartoe Indonesië behoort, te dwarsbomen.

De dag ern a echte r werden zijn woorden op pijnlijke wijze geloge nstraft toen de onbeduidende EG-lidstaat Portugal dat verdrag wel degelijk wist te blokkeren. De twaa lf mini ste rs van Buitenlandse Zaken (i nclu sie f Van den Broek) besloten tot opschorting van het besluit terzake het verd rag tot aan de herfst, nadat de Portugese mini ster van Buitenlandse Zaken Joao de Deus Pinhe iro een opsomming had gegeven van de Indonesisc he wreedheden op he t e iland. Een van de mini sters heeft hie rbij ongetwijfeld me t kromme tenen aan tafel gezeten, denkend aan zijn uitspraak een dag eerder aan het adres van zijn gasthee r preside nt Suharto.

Portu ga l was dri e ee uwe n ko loni aal heerser over het gebi ed. Na de Anjerrevolutie van 1974 was er ruimte voor een onafhanke-

lijk Oost-Timor. Het marxistische FRETILIN (Volk sfront voor de Bevrijding van OostTimor) kondi gde een jaar late r de onafhankelijkhe id af. De Indones ische rege ring zag, met ste un van de Verenigde Staten, zijn kans schoon ; Oost-Timor werd met enonn bloedvergieten ingelijfd. De VN hebben de annexatie nooit erke nt. De ruimte voor een dialoog met de Indonesische regering moest echter worde n opengehouden. De laatste jaren waren daarin weinig opzie nbare nde fe iten, tot aan het bloedbad in Dili op 12 november vori g jaar.

Sinds het bloedbad heeft de Portu gese regering onder zwa re druk van de publie ke opinie een diplomatiek offensief ingezet tegen Indonesië, zonder vee l successen te boe ken . In februari van dit jaar slaagde Portugal er niet in Indones ië verregaand veroordee ld te krijgen door de VN-Commi ssie van de Mensenrechten. Bij alle grote landen ving de Portugese diplomatie bot. Ook andere state n, zoals Australië e n Nede rland , lieten zich eerder door e igenbelang leide n dan door hum anitaire overwegingen. Bovendien lukte het de Indones ische regering Portuga l in het Amerikaanse Congres a f te laten schildere n a ls een land dat qua mensenrechten en kolon iale uitbuiting nog ve le malen slechte r zou zijn geweest, wij zend op de ' rimboe' die Portugal achterliet. lndones ië daarentege n zorgde voor de aanleg van een uitgebre id wegennet, de bou w van supermarkten en scholen. Met andere woorden, de Indones ische regering staat zich voor op de ont wikke lin g van OostTimor. De Portugese volkswoede kwam tot een kookpunt; lndones ische produkten wer-

den geboycot. overalonstonden spontaan demonstraties en een gecharterde boot met ac ti viste n, de " Lu sitania Express". probeerde tevergeefs Oost-Timor te bereiken. De Portu gese Monarchisti sc he Partij (niet in he t parleme nt vertegenwoordi gd) riep ze lfs op Nederland de oorlog te verk laren. Want , ' de koning in van Nederl and is aandeelhoudster van General Motors en daardoor is ze de baas in Amerika, Australië en Z uid-Afrika.

Nede rland is de e ni ge vijand van Portugal' , aldus een vooraanstaand monarchi st.

Waarom werpi Portuga l zich op als verdedige r van het gebied? Een woordvoerder van het Portugese Mini ste rie van Buitenlandse zaken wees op het fe it dal zo'n 90 procent van de Oost-Timorese bevo lkin g het Rooms- Katholi eke ge loof aanhangt , terwijl dat bij het achterlaten van de voormalige ko lonie maar 40 procent bed roeg. Hij wees op het katholicisme als uiting van verzet (v lg. he t artikel van proressor Kooijman s in Jason 92/2). Daare nboven speelt voor sommi gen de taalband een belangrijke rol; Portu gezen zeggen we l dat w ie Portugees spreekt, Portugees is. En de Timorezen baden in het Portugees, toen ze werden neergeschoten door het Indones ische leger. Hi ermee vindt een emotionee l argument zijn weg naar het diplomatie ke verkee r.

Een andere verklaring is er een die Nederlanders bekend in de oren moet klinken; er moet een koloniale schu ld ingelost worden.

Dit gaat in Portugal echter niet zover als bij ons. Men voe lt zich sim pelweg verant woordelijk voor het ac hterlaten van een onsch uldige bevolking in de hande n van het wrede en boze }asolJ Magazine nr. 4, aug. 1992

13

Indones ië en beslist ni et voor de dingen die men in hel verleden zelf heeft gedaan.

Port ugese rege ringen hebben ni et altijd zo hun best gedaan voor de Oost· Timorese zaak. Volgens Ade\ino Gomes, ee n in vloed rijk Portugees journalist. duurde het tot 1982 voordat een Portugese pres ident de kwestie aan zou snijden in een offic iele toespraak. Dit hield mede verband met de marxistische ac htergrond van het FRETILIN. Voor een socialist als Mario Soares, diverse malen premier en nu president van het land, een reden te meer om de zaak op zijn beloop te laten . De zeve n jaren na 1982 werden gekenmerkt door een onduidelijke mengeling van doelen als ze lfbesch ikkingsrecht voor het Oost·Timorese volk 101 het bouwen van ee n cultureel centrum en het verkrijgen van finan· ciele compensatie voor de opvang van vluch· telingen (inmiddels ruim 3000).

Portugal zit dus met een delicate drie· hoeks· verhouding met Oost·Timor en Indonesië. Elk Portugees initiatief ten aanzie n van het vroegere koloniale gebied wordt door de Indones ische rege ring scherp in de gaten gehouden. Vergelijkbaar is deze situatie met die waarin de Nederlandse regering zich bevond na de Molukse acties in ons land (zie het artikel van Muller ee rder in dil blad). De Molukkers eisten van de regering een ac ti eve opste lling ter ondersteuning van het streven naar een onafh ankelijke Molukse staat. Het waren immers ook dieze lfde Molukkers gewees t die de Nederlandse heerschapp ij over 'de gorde l van smaragd ' hadden ondersteund met hun (fanatieke) dienst in het Kon inklijk Nederlands Indisch Leger. Na de gijze lingsacties was een passieve houding moe ilijk vol te houden. De Nederland se regeringen kozen

de voorzichti ge weg van ondersteuning van Nede rlands- Mol uk se organi sat ies en ged uldi ge onderhandelingen in ee n spec iale commi s· sie waarin ook Molukkers en Indones ische overheid sfun cti onarissen plaats hadden.

Het is waar dat de vergelij king op details de toets der kritiek niet kan doorstaan; op de Molukken was - afgezien van het onder· drukken van de RMS-opstand in 1950 - geen sprake van ee n grootsc hali ge en grove onder· drukking van de Molukse identiteit. Het waren ook ze ker geen communi sten die ee n onafh ankelijke Molukse staat proc lameerden.

Dat laatste is een fac tor van onderschat gew icht : destijds profileerde Suharto van de Amerikaanse steu n in de Oost-West verhouding. In dal licht moet de hypocrisie begrepen worden die Indonesië sommige Westerse landen we l verwijt. Bove ndien moet voor Suh arto het schrikbeeld van ee n in onafhanke· lijke staten versp linterend Indones ië niet onde nk bee ldi g zijn. De daaropvolgende rati o is sim pe l: toegeven aan de Oost-Timorezen kan het begin van de afbrokke ling van de Indonesische eenheidsstaat inluiden. Als de 'v redeli eve nde' culture le overheersing door de Javanen mankementen begint tc vertonen biedt het geweld smiddel uitkomst.

Onze mini ster Van den Broek maakte een inschattingsfout , terwijl Portugal een klein succes als verdedi ger van mense nrec h· ten boekt! De Financial Times van 21 juli j.l. echter wijst op de schadu wkant van het Portugese succes; wat de Portugese mini ster nu heeft weten te blokkeren is een onderhan· delingsmandaat van de EG aan huidi g voorz it ter Groot·Brittannië. Als het aan de Britse onderhande laars zou ligge n wordt in hel ontwerp-verdrag zwaarder gew icht aan mensen·

Van den Broek wilde zaken doen, Portugal niet (Foto: ANP)

14

Jason Magazine nr. 4 , aug. 1992

rechten toegekend. Desalniettemin heeft het 'k leine ' Portugal voorl opig eni g diplomatiek gewicht kunnen tonen.

•

De allfeury behoren tot de redactie van Jason Maga;ine . Eerder verschenen in het april· nummer twee artikelen over de J..'1vestie Oost· Timor. Hel één van de hand van VN-mense nrechtenrapporleur Prof. Kooijmans, hel ander door de Portugese journalist Fernando SOllS(l.

Homework

Misinformation about Ethiopia

After the fragile elections of June 21 Ethiopia looks like becoming a federal state with regional administrations. Dr. Fisseha-Tsion Menghistu devotes a critical word to the way in which , during the last few years, news about Ethiopia was made. In a more generalised way it tells something about the uneven flow of information between North and South. He also gives arguments as to prefer a federal Ethiopia opposite to a division along ethnic lines.

By Fisseha-tsion Menghistu Onc of the problems and ironies in Ihe era of transnationalizati on of Ihe world is that while (he wor ldcommu-

nĂźy is overwhelmed with in formali on, and thai the power and influence of telev ision on society is unpreccdented it a1so appears that

Ihe possibility of being misinfo nned is even greater un less those who are responsible in the collection, processi ng and di stributi on of information are very careful and responsibl e in Ihe use and di ssemi nati on o f such infonn a-

ti on. In such a silualion the fiTst casualt y could onl y be the truth .

Lately. (he Hom of Africa comes IQ OUT attent ion becau se of Ihe still aggravaling situation in Somalia. In Ihe same region lies Ethiopia, much in the Same situation of civil strife until the ex pulsion of Colonel-dictator MengiSl u in May 199 1. From 1 984on ward s~ the year of the Mengistu military coup Ethiopia was a regul ar news- item because of war and famine. Parts of the count ry. like Eritrea. aimed at becoming separate states.

In spite of a substantial volume of

informati on abo ut the Ethio-Eritrean conflict, I have asked myse lf and eve n wondered whcther many Dutch pcople and members of Ihe intern ational public slill are fully aware and infonned about the true causes of the conflict and fa mine fo r which Ihey have ti relessly and compass ionalcly helpcd LO save the vicli ms of war and famine in Eth iopia.

It is truc th at many political and armed groups have rewritlen the history of Ethiopia and the history of the people whom Ihey claim 10 represenl in the way il suiles them. Wh at matters fo r thcm was to achicvc their objecti ve through any means including throu gh lies and propagand a.

The tragedy is Ihat many Western media agencies and writers have used such propaganda as a source base of their report. As a resuIt Ilend 10 argue Ihat the world in general has bee n either inadequately or wrongly informed both about (he cause of fam ine and the contl ict as we il as aboul Ihe hislory of the people in the region.

In a way ĂŽt is not the fa ult of the public.

whi ch is nOlhing more Ihan a consumer of informat ion. The primary res ponsibility to inform the general public about the truth ofthe matter is the responsibility of the media.

In spite of their gcnuine desire to help and awareness of thei r attempted dedi cation to objecli ve reality. sodal responsibilit y and professional integrity. my personal observation is that same Dutchjoumalists do not seem la do thcir homcwork propc rl y. At Icast, th at has bee n my experience on matters re lating to the reponing of Ihe history and causcs of Ihe Ethio-Eritrean contlict.

Du ring the (rag ie fa mi ne of 1983-84 I was approached by some Dutch joumalists for an interview at differcnl times. Same of the questions they asked me was wh y there was drought and whelher there are na ri vers and underground water Ihat could be used for irrigal ion in Ihe ad ve nllhallhe rains fail.

My response la same of them was very simpie. I asked them whcther they had at any time managcd 10 see the map of Ethiopia and heard of the ri ver Nile and other big ri vers and Jason Magazine nr. 4. aug. 1992

IS

their sources. Generally they feel embarrassed either for their ignorance or for lack o f adequate knowlcdge about the co untry. In some cases they also feit bad for asking the m embarrass ing questions. In several occasions.

I have eve n dec lined to conti nue Ihe intervi ew and asked them to call me after they have done their homework. Often Ihey never ca lled back.

Perhaps some of them might wrong ly have mi sunde rstood me as an arrogant person. Th at is not the impress ion I have abou\ my se lf. My only fear was that I didn ' t want 10 make Ihe type of mi stakes that others we re mak ing.

The general tendency I have noti ced not on ly among some journalists and even the gene ral public is that since they are very busy, they do not take the troubl e of asce rtaining the fact s.

For in stance, one of the weil known arguments given by many Eritreans in the 1970s and 1980s was that Eritreans have adif· ferent hi story, cu lture. ident ily and language from Ethiopians. The Amharas were pe rceived as the ruling class or national ity and the rest were victims of Ethi opia and Elhiopian Govemment. The name Ethiopia was perceived as the country of the Amharas and Eritrea was portrayed as a "colony" of Ethiopia.

To make matters worse many jou rnali sts and polili cians continued to echo the lie that Eritreans had never been given the chance to dec ide their ow n destiny and Ihal everything was done withou t their consent. They tried to justify their cause with these arguments. I am one of the few relativel y more infonned Eritreans who are still not pre pared to accept such allegations.

I am prepared to submit a substantial docume nta ry ev idence which would prove that the United Nations had on seve ral occa· sion s sent mi ss ion s to Eritrea to study, identify and determine the as pirations of the Eritrean peop le. Some of the present leaders of the Eritrean Peop les Li berat ion Front (EPLF) and same of their supporters who were youn g boys in the 1950s continue to mi slead Ihe world through manipulating and misleading the weste rn med ia a nd the world continued to acce pt li es as Iruth and genu ine fact s.

While anned struggle began long befere EPLF was e reated, the EPLF pretended to get the whole credit to itself of the three decades of war. It is ofte n portrayed it was EPLF th at fought for 30 years. This of course is nol true . Above all , what was three decades of destruction was pe rceived as a slrugg le for " Ii beration". This is on ly one irony of lhe who le matter. I beg to differ for exam pl e of those peop le who regard the destruction of Yugoslavia as a war of liberation. I do not acce pt thc view that de stroying four decades of deve lopment in four months can he regarded as liberation.

One can find seve ral document s of lhe EPLF and their supporte rs accu sing the United Kingdom and United States Governme nlS of the 1950s for their " impe ri ali st conspiracies" in denying the aspiration of the Eritrean peop le for independence and for supporting a federal relati onship with Ethiop ia and for looking the other way when Hail e Selassie succeeded in what they call "annexin g" Eritrea.

In 1991 those who were perceived

long time enern ies such as the United States Admini strati on have now become allies of EPLF simpl y beeause they ass isted the EPLF to come to power in Eritrea and th ereby making their dream s co me truc. Obviously, one would argue that this is polities and that in thi s c hang ing and funny world it is not surpri sing that thi s cou ld happen. I have no quarrel with suc h an argume nt.

The point I am making is that if it was the United Stat.es a nd Britain who dec ided for the Eri trean peop le in the 1950s, can the Eritreans flOW pre tend that it is themselves who have decided their destiny in London in 199 1? lt is true ErÎtrean s have fought and sacrificed with admirable courage, gallantry, dedication and dete rminati on for the cause they ri ghtl y or wrongly fee l is ri ght and just and have achieved military victory. However, ac hieving military victory over Ethiopians and the Ethiopian Governmenl is one thing but bringing about a meaningful developme nt process and improving the quality of Iife of the Eritrean people is another.

I am one of those Eritrean s who has a1ways believed thaI it is not in the long tenn inte rest of Eritreans 10 secede from Ethiopia and that it is diffic ult 10 put a Berlin or Chinese wall betwee n the borders of Tigray (Ethiopian province borde ring Eritrea-ed.) and Eritrea. Even the Berlin wa ll has bee n tom down anyway. Above all , there are no less than 1.2 milli on Eritrean s with homes, assets, businesses and investme nl s in the who Ie of Ethi opia. This al so impli es thaI dec iding the fu ture of Eritrea wi th out laking into account

Mel/ia 011 micro·scale: yOlll/ g Ethiopian nlOIhers receive informarion aboUf child-nwritioll (Foto: ANP)

16

JaSQII Magazille nr. 4. aug. 1992

the fUlu re of Ihe 1.2 milli on Eritreans in Ethiopia would be apol iti cal su icide. The fact of the matter is that the out side worl d does not know that it is Eritreans who have vested economi e interests within Ethi op ia who loose more than the Ethi op ian people in Ihe advent of separation. I would Iike to make it c1ear th at the reason why I am advocaling such a thesis is not because I have property in Ethiopia.

The heart of the matter is that, although the re are different vari eties of di shes c10se ly identi fied with the particular nationalities of Ethiopia. the national dish and delicacies of Ethi opia, i.e "Doro and wat" , as weil as Ihe national dress of Ethiopians, is not very different from that of Eritreans. BUI nobody seems 10 observe thi s very simple fact of Iife.

What had happened was th at some of Ihese joumalists who had friends within Ihe various movements and front s were ex tremely biased in their manne r of reporting abou t both the hi story and problems ofthe country. I even found some joumaIi sts, wrilers and even individuals who worked within church organizati ons who appeared 10 be more Erilrean Ih an EritTcans themse lves. This tendency of appe aring hol ier than the pope made me rather skeptical about many people.

My concern is that Ihe truth must be told and that the record mu st be put straight. 1 have been intri gued by the fact th at those who ought 10 know better and who say they are concerned about Ihe pli ght of the people caughl in Irag ic confl ict and who should have played a constr uctive role in peace and reconciliation process eilhe r tend to overstate and over- dramati ze individual even Is in the civil war or continued 10 fu el war untiJ the armed groups took over power.

I am , for example, one of the Erilreans who does not sincereJy be lieve that the c reation of peml anent micro-states and Ihe organi zation of a country of no less than 80 nat ionalities along ethnic and tribal lines is in the long term interest of Ihe region. It is regrettabie to find out th at wh iJe even educated peopIe who do not li ke bei ng categori zed as Wel sh, Scottish and English rat her than being called British continue 10 ask Ethiopi ans whet her they are Amharas, Tigreans or Oromos, elc. It is these types of double standards which makes African peopJe worry about the intentions and motives of the West. Such stand ards are indifferent 10 a united Ethiopia and sweep aside Ihe territoria I integrity. They offer us soluti ons whi ch they do nol want for themselYes. However, it is abso lutely a big mi slake to put a generalized blame. 1 am sometimes amazed 10 find many genu ine indi viduals and institutions and eve n politi cians and governme nt leaders of the West who are genuinely committed 10 do somet hing positive to so lve the problem of Africa. The problem is their effon s are not we il coordinated and systematic. Wh al ofte n happens is that they are making their own positive contributi ons in their own ways. Unfonunately the efforls of so many good peopJe and institution s te nd to be too lini e to solve the daunting problems of Africa.

In the Hom of Africa, regrettably, it is often the re porters wi th the least aCl ual experie nce and some agencies that are most willing 10 thoughtlessly regurgitate Ihe propaganda di sseminatcd by the nation alli berati on move-

ments and front s that have contribuled 10 the confusion.

The problem in Africa is th at there are no independent infonllation agencie s which try to in form Ihe worl d in a lrue. impartial and c red ibl e manner.

Africa has not produced a type of credible , and efficient Pan African New s Agency with which it could supplant the big four international news-agency giants in the provision of African news and infonnat ion; Reuters (London), The Assoc ialed Press, United Press International (both wilh Ihcir headquarte rs in New Vork), and Agence France Presse (Paris) still detennine most of the charaler of news about Africa. Afri cans may have a lol of c ri ti cism again st these agencies.

The ract is that it makes no sense for either African leaders or African intell ec tual s to continue blaming and criti ciz ing western news age ncies and institutions as long as they cannot be seen to have highe r moraJ and intellectual gro und than those Western agencies and instituti ons whom they cri ti cize.

To make it even worse, the tragedy is th at Africa has man y corrupt leaders who abuse thei r powers for their ow n ends and use

"Western double standards offer Africans solutions which they do not wantfor themselves" the ir power and influence 10 amass wea lth for themselves a nd their families. We have leaders who treat their cili zens Ie ss Ih an Westemers treat their pets and animai s. As was reponed in the press, Colonel Mcngi stu 's crue l and inhuman behavior surpassed Idi Amin 's and Bokassa's c ruelty by turning hi s office and the palace into a grave yard for hi s e nemies.

Unless there arc nat ional and Afri can new s agencies which would scrutini ze the activities and misuse of power by nalional govemment s, mini sters and olhe r offic ials, there is no way to pre vent power barons and corrupted peopJ e from destroying their own res pec ti ve cou ntries as weil as the li ves of mil lions of their ow n citi zens.

If Mini sters and Heads of States can close down pri nting presses and news agencies on allcged grounds Ihal such news papers are carrying "defamatory and libelous articles again st the Government and its Mini ste rs", there is no way 10 have a good and clean Government in Africa.

As long as substanlial countrics of Africa arc totally dependent tcchnologically, and financially on Ihe West. and as long as there are African governme nt s wh ich are, aftcr all , c uhurally and lingui stically different from European countries seeking 10 be Europeans there is no way African newsagencies can mitigatc thcir exte rnal de penden-

ce on the cove rage of news and in format ion.

The main problem in Africa is that many African governments are obsessed with controlling news and informati on that comes ou l of their count ry. They do nol want any information crit ical to the government of the day 10 be Iransmiued from Ihe country.

The national journali sts and media agencies te nd to be paid li ars for nalional govemments. The media in many African cou ntries in act ual facl serve those peop le in powe r instead of Ihe who le populace. That is why in sp ite of the cruelty and inhum an be havior of Me ngistu 's Gove rnme nt , not many journali sts spoke up. Those who decided 10 speak lost thcir li ves and Ihe rest were sil cnced for fear of loosi ng their li ves 100 and Ihose of their families. In short they were far from being independe nt.

There is no way one can bring about the decoJonization of news and in format ion in Africa unless African news agencies are free from governme nt conlrol. However, there are unacceptable degrees of censorship within African Governments.

Since PANA (Pan African News Agency) is dependent on nat ion al news agen cies which often are stooge s of govern ments it is bou nd to have difficulties in producing information whic h angers African Govemment s, particularly cOl1ceming cont entiou s di sputes involv ing Afri can States. PANA is, for example. mandated 10 transmit the intac t inrormation received from one nalional source 10 the other nalional sourees o f information of Members Slales of O.A.U. In a sense thi s forbid s PANA edi tors from altcring the in fonna li on received. With restriction s on press freedom in African coun trie s there is no way onc co uld expec t PANA to ope rate as an independent Pan Afri can News Age ncy.

Any successful commercial news agency mu st have the ability not onl y to produce information of suffici ent quality for which customers are willing 10 pay regularl y, bul al so 10 dcli ve r thi s quickJy. To achieve and maintain both requ ires knowiedge , usually gai ned from ex perience, and muc h money.

PANA has just 17 of it s ow n reporters and ed itors - fewer than a typical provincial daily newspaper in Europe or North America - to operale what purports 10 be a conlinentwide agency with hcadq uartcrs in Dakar and offi ces in Addi s Ababa, Harare, Khartoum , Lagos, and Lu saka.

My argume nt is that il is also Afri cans the mselves as weB as some African leaders who are creating a damage to lhe dignity and stability of Africa it se lf.

If African leaders want 10 eliminate a negative coverage aboul the ir respecti ve countries, they shou ld be seen Lrealing their own people with some decency. •

Dr. Fisseha-Tsion Mengh istu 11'0rks at the Facully of Polilies and Socio-Culwrat Sciellces al ,he Ulliversity of Amsterdam. He is Doctor 0/ Laws (IIul Philosophy. He was a former legal adviso/' al ,he Minislry of Finallce in Ethiopia. jasoll Magazin e nr. 4. aug. 1992

17

Europa

Afbladderende verf Praag 1992. Hoog boven de Mala Strana wappert uitdagend de Stars and Stripes, te zien vanuit het hele centrum van de stad.

Havc! is alweer weg uit de burcht, de revolutie is geweest.

Soms kan je op de gevel van een vervallen huis, onder afbladderende verf vandaan, oude Duitse opschriften zien terugkeren.

Elke dag weer iets meer, lijkt't wel. (foto: A.F. Nuyt)

18

JasOll Magazille nr. 4, aug. 1992

Wereldscenario's Made in Holland Door Peter Lingg Zal het in 2015 nou beter of slec hte r gaan met de wereld? ln een knu s maar krakke mikkig zaa ltje in een eelcafe in Leiden werd op 8 juli door twee bez ie lde CPB-onde rzoekers een presentati e gegeven van een in me i versc henen en solideogende lange-tcnnijn visie omtrent de toekom stige belangrijk ste (economi sche) ontwikke lingen op onze aardbol. Tite l van deze studie: " Scanning Ihe FUlure", De bijee nkom st was georgani seerd door Jason en le idde he l zomerreces (net a ls bij parlementariers)

van de sti chting in. De sprekers, AndrĂŠ de Jong (ont wikkelingseconoom EUR ) e n Ben Ge urts (ingenieur LUW), z ijn beiden werk-

zaam bij het Ce ntraal Plan Bureau en nauw betrokken geweest bij de tot standkoming van bovengenoemde studie.

Op deze bijeenkomst (en op de gratis koffie) kwamen zo'n 25 geinteresseerden af.

Het werd een lange z it met vee l data en een paar kriti sche vragen van het langzamerhand murw-wordende publie k. Marianne van Leeuwen , voorz itster van het Jason-Dagelijkse Bestuur, sloot na ruim twee uur de bijee nkomst af met de woorden: " We mogen niet pessim isti sch worden. Want waar pe ssimi sme heerst, is geen creati viteit aanwez ig". Ze had daannee natuurlijk he lemaal ge lij k. Ik ben zeke r geen pessimi st, maar de realiteit stemt he laas tot zeer kriti sc h nadenke n. Anders word je naief. De UNC ED van pakweg drie weken daarvoor is beslist niet het grote licht geworden, dat visionaire were ldl eiders zouden moeten laten schijnen . Maar voordat de resultaten van de VN-conferentie in Rio de Janeiro in juni van dit jaar te leurstell end bleken te zijn, werd door het CPB in de maand daarvoor met gepaste trots bovengenoemde lange-tennijnstudie (over 25 jaar) gepresenteerd. Tijdshorizon: 2015. Kun je dan nog ' Made in Holland ' zeggen?

Na bekende rapporten e n studies zoals ' Limits to Growth' (Meadows, 1972), ' Our Com mo n Future' (het Brundtlandrapport, 1987) e n ee n Nederlands pronkstuk 'Een Wereld van Versc hil ' (Mini sterie voor Ont wikke lingssamenwerking, 1990), kwam nu ook het CPB me t een economi sch e n futuro logisc h goed o nderbou wde st udie. De CPBwetenschappers bi eden politie k en bestuur een reikende hand door vier toekom stscenario 's te geven, a l of niet goed/slecht voor mens, economie en natuur. De analyses van he t CPB zijn indrukwekkend, de daaruit voortvloeiende algemene aanbevelingen (ni euwe ka nsen zij n m.n.: meer poli tieke en economi sche same nwerk ing, betere hulp en hande l, technologie-overdracht en diffu sie) vond ik echter veel te voor de handli ggend en te mage r. Wat mij betre ft mogen o nze beleidsmakers ec ht veel stev iger aangepakt worden door onze wete nsc happers.

De analyses e n de bijeenvergaarde e n georgani seerde data, van economische maar ook van niet-economi sche aard (mili eu, mi gratie, demografie, politi ek, etc.), le idden tot een toekomstschets, die zich in vier sce nari o's laat uitkri stalli seren . Deze vier scenario 's zijn : Globa l shift , Euopean Renai ssance, Global Crises e n -last but not least- Balanced Growth . De Jong en Geurt s moe sten glimlachend nog eens het misverstand verhe lpen dat een scenariomethode geen toekomstvoorspeIling is (" laten we over aan de waarzeggers en profeten") en dat deze methode zich ondersche idt van bij voorbeeld ex trapo lati e, doordat verschi ll ende en ook tegengeste lde toekomsten tege lijk worden vonngegeven. Om verde re toekom sti ge mi sverstande n te voorkome n : 'Centraal Plan Bureau ' klinkt voor mij e igenlijk ook tamelijk klass iek- marx isti sc h en daannee inmiddel s ook gedateerd. Zoiets al s bijvoorbee ld 'Nationaal Data-analyse Insti tuut ' (het NDI) zou loch wat meer van deze tijd zijn.

Verder is het voortbestaan van modelbouwe rs en hun modellen/scenario 's nog steeds grotendeels afhanke lij k van het idee dat de wereld van morgen vandaag wordt bepaa ld. Dat komt voor politi ci en bestuurders neer op "Shaping the future": stuurbaarheid en maakbaarheid van de same nle ving. Complexe rekenmodellen worde n vaak gefundeerd op onzekere mental e modellen. Voor een model bouwer is het daarom noodzakelijk om het me ntale mode l, samengesteld uit veronderste llingen e n verwachti ngen, expli cie t te maken. Di sc ussie e n verbetering van het mode l wordt daarmee mogelijk.

Ik heb thui s nog maar even opgezocht hoe in ' planningsJiteratuur ' over strategische besluitvorm ing en mode lle n geschreven wordt. Kickert (in Planning binne n perken, 1989. pag. 159): " Bes luit vonning leidende tot grote veranderinge n en waarb ij me n over vee l kennis beschikt komt niet vaak voor.

Weli swaar worden er vaak bes luiten genomen die leiden tot grote veranderingen, maar juist he t feit dat zich daarb ij vrijwel altijd zeer belangrijke onvoorziene en vaak ongewenste effecten voordoen, moge illustreren dat deze bes li ssingen kennlijk ni et gebaseerd waren op erg veel inzic ht. Deze vorm van besluitvorming blijft gereservee rd voor denkers die het z ich kunne n ve roorloven a ll erle i zake n ex plic iet als ceteri s pari bus te beschouwen. Deze voml wordt dan ook toegepast door nogal wat adv iesorganen zoals het Centraal Planbureau en de Clu b van Rome."

Be le idsbepal ers (de kundigen zowel a ls diegene n d ie zic hzelf laten ge lden), ee n belangrijke doelgroe p voor he t CPB, moeten deze beperkingen van mode llen en scenario 's dus voor ogen houden en gebruik blijve n make n van hun intuitie, gecomb inee rd met

hun verstand en vermogen om logisch na te denken. Deze creatieve cocktail. met nog een sche tje sentime nt en de gezonde tweedrank ' rechtvaardighe id en moralite it ', moet m.i. kunnen leiden tol een goede bes lu itvonningsmi x.

Om toch even kort de vier scenario 's te beschrij ven (Volkskrant 30.5.92): I. G loba l Shift: Een bijna ongeremde technische ontwikkel ing is de belang rijk ste krac ht ach ter de groei. Vooral Japan e n de ni e uwe indu strielande n gedijen in dit klimaat. Het vrije-marktdenken le idt in de VS tot ee n nie uwe opleving. De eenwording van Europa stokt. Op m ilie uterrein wordt weinig voortgang geboekt.

2. European Renaissance: De techni sche ontwikke ling wordt geremd door gro e ri sico's e n onzekerheden. Deze trac ht men af te dekken door same n werkin g en ove rhe idssteu n. Dit sluit goed aan bij het Europese den ken. Europa bloeit dan ook op. De EG wordt snel groter. Samenwe rking past niet bij de VS , de economische malai se van de jaren' 80 zet zich lang door. Het mili e u blijft he t zorgenkind.

In deze twee scenario 's staan de VS tegenover de EG, terwijl Japan en de "Dynamic Asian Economies' er in beide scenario 's op vooru it gaan.

3. Global Crises: De cri sis in de were ld economie wordt ingeleid door een voedse lcrisis begin volgende eeuw . De grote hande lsblokken staan steeds overlettelijker tegenover e lkaar, Japan weet zic h staande te houden. De c ri sis spoort aan tot een tot economi sc h herste l leidende samenwerking.

4. 8alanced Growth: De duu rzame same nleving staat centraal. De were ld wijde invoering van de C02-heffing eind deze ee uw is hie rvan het be langrijk ste signaal. Het e ne rgieverbruik loopt hierdoor sterk terug. Samen wer king bevordert de internationale hande l. De Europe se we lvaart sstaat wordt dee ls gedragen door concurrentie. Het voonnalige Oostblok bloeit op. In deze twee scenario's staan de grootste extremen tegenover e lkaar: een were ld w ijde crisis e n milieuvernietiging tege nover een ge le ide lijke en duurzame groei.

Opvallend hie rbij is dat de verwachte economische groe i in de periode tot 2015 in G loba l Crisis 2,5% is, e n in Balanced Growt h 4.25 !

Voor optimisme omtrent mens, vo lk sgezondhe id, natuu r en milieu is he laas weinig reden. In dri e van de vier scenario 's worden e r op deze punten geen grote vooruitgang geboe kt. Ik sluit daarom maar af met de aanbeveling om het rapport ee ns in te gaan zien (prijs c irca 85 g ulden), om te voorkomen dat he t weer zo' n o nderonsje tusse n academic i in gevesti gde kringen blijft. •

Peter Lingg is redacteur 1'01/ Jasoll Maga::ille.

JOSOII Magazille nr. 4, aug. 1992

19

Veiligheid

Verdwijnt de afschrikking?

Deel 2

In vervolg op het eerste deel van een betoog over veiligheidsstrategiĂŤn (Jason Magazine 3/92) nu een behandeling van de na-oorlog se periode en een visie op de toekomst.

Door Herman de Lange

De conclu sie die uil de voorgaande besc houwing kan worden getrokken, is dal de afschrikking omstreeks 1900 als rudiment aire strategie voor de buitenlandse politiek al bestond. Eigenlijk was de afschrikkingspolitiek vee l ouder. In de krijgsgeschiedeni s treft men voorbeelde n van afschrikkingspo litiek aan. Ook denkers over het vraagstuk van oorlog en vrede hebbe n psycholog isch gedrag en politieke processen beschreven die tegenwoordig afschrikking zouden worden genoemd. Het probleem met vroegere vannen van afschrikking was dal

deze hoogstens als een bijkomende en aanvullende strateg ie werd besc hou wd. Misschien is de vroegere afschrikking wel het resultaat van toevallige ontwikkelingen geweest. In de tweede plaats werd de afschri kking opgevat als een andere vorm van oorlogsstrategie.

Werkte de afschrikking niet, dan had men het oorlogsinstrument allang door middel van mobili satiemaatrege len gereed staa n.

Afschrikking werd dus niet in verband gebracht met voorkoming van oorlog. Er werden bijgevolg geen gedragsvoorschriften en be le idsaanwij zingen ontwikkeld die een politieke oorlogspreventie zou kunnen bevorderen . Anno 1900 of 1914 en ook 1939 dacht

ook geen enkele politicus of mili tair aan daadwerkelijke oorlogspreventie. Dergelijke ge-

20

Jason Magazine nr. 4, aug. 1992

dachten waren voorbehouden aan pacifisten. liberale en progressieve po liti ci en de vredesbeweging.

De massale inzet van gas en in hel algemeen chem ische wapens ged urende de Eerste Were ldoorl og en de besc hietingen en bombardementen van open steden door betrekkelijk ee nvoudige vliegtui gen maakten duidelijk dat de oorlog zij n uiterste grenzen begon te naderen en deze ze lfs enkele malen had overschreden.

In de absolute oo rl og bepaa lden niet langer politieke rati onaliteit en afwegingen van doel en middelen de oorlogvoeri ng, maar juist militaire doelstellingen en overwegingen. In de total e oorl og was iedereen so ldaat , doelwit en slac htoffer. Het ondersc heid tu ssen combattant en non-combattant was gez ien de actieradius van nieuwe wapensystemen ve rvaagd. Bovendien was de bereidheid tot oorlogvoering onde r delen van de bevo lking alleen maar toegenomen. Onder derge lijke omstandi ghede n ontstond er gemakkel ijk een oorlogsroes waardoor mensen en soldaten ni et lange r in toom gehouden door ervaringen, nonnen en affectbeheersing- steeds gewelddadiger we rden en gru we lijke excessen bedreven. Met de in voering van nieuwe wapens in de Eerste Wereldoorlog zoals chemi sche wapens, bombardementsvliegtuigen en onder-

zeeboten en in het algemeen de vervolmaking van de wapensys temen overschreed de oorlog langzamerhand grenzen van ve ili ghe id en relatieve onk wetsbaarheid die in de geschieden is van de mensheid lan g hadden bestaan.

Onkwetsbaarheid op basis van natuurlijke omstandi gheden of dankzij e ffectieve afweer en bewapening moest plaats maken voor algemene kwetsbaarheid.

Het gas bijvoorbeeld kon de gebruiker eve n ge makkelijk uit schake len aJs hel beoogde doelwit wanneer de soldaten niet voldoende waren beschermd door gasmaskers en de wind plotseling was gaan draaien.

Bommenwerpers en onderzeeboten konden aanvanke lijk ongestoord civiele doelwitten aanvaJlen. De algehele wederzijdse suĂŻcidale toepassing van deze wapens kon echter nog worden verhinderd of opgesc hort omdat kort daarop bleek dat deze wapcnsystemen ook op ee n tactische manier konden worden gebruikt.

Dit wil zeggen: deze wapens we rden op zo' n mani er ingezet dat de gevec htshandelingen op een slagveld op een effectieve manjer konden worden ondersteund .

Slechts omdat lege rl eidingen op deze manier in staat waren de oorlogvoering beperkt te houden door wapens te ri chten op wapens en burgerdoelen zo veel moge lijk te ve rmijden, kon de oorlog ondanks de revo lu-

ti e in de massavernietigingsmiddelen als instrument van de politiek in het verkeer tussen staten nog enkele tientallen jaren overleven.

Nadat het kernwapen a ls splijt ingswapen (A-bom) e n Ialcr als fusicwapen (H-bom) zijn entree in de internationale betrekkingen had gedaan, rea li seerden vele politici, opinieleiders en ook enkele mililairen zich: ofwe l de oorlog moes t worden afgeschaft ofwe l de oorlog zou de mensheid afschaffen. Een dergelijke conclusie g ing echter anderen veel te ver.

De in wezen uiterst pacifistische beoefenaar van de internationale betrekkingen. Martin Wight, ste lde dat de oorl og niet zou verdwijne n via een automatisch verlopend proces dat ingezet was door de revolutie in de massavernielig ingsm iddc len, Naluurlijk blijfl de oorlog altijd mogelijk onder welke omstand ighede n dan ook. Afhankelijk van de omstand ighede n kan men vervo lgens uitspraken doen over de mate van waarsc hijnlijkheid of onwaarschijnlijkheid van de oorlog. Wat Wight echter zich nog niet realisee rde, was de mogelijkheid dat de C lau sewitz oorl og via omwegen en neveneffecten, niet gep lande en niet lineair verlopende ontw ikke linge n en gebeurten issen, cu ltureel-pol itieke verande ringen en lan gdurige pol iti eke leerprocessen en ervaringen , kortom door een diepgaande c ulturele verande ring, in een beperkt geb ied van de were ld min of meer uit de politiek zou verd wijnen.

Belangrijker dan deze theoretische kritie k van Wight op de gedachte dat de oorlog vanze lf we l zou verdwijnen onder invloed van ee n of ander mechanisme, was de gedachte die was opgekome n vanaf pakweg 1954 in de wereld van de strategisc he denkers dat he t kernwapen mogelijk op een beperkte en tactisc he manier zou kunnen worden gebruikt waardoor co llec tieve ze lfmoord zou worden vermeden. Daarmee kon de oorlog gered worden als inst rument van de politiek en bovendien zou de politi ek daardoor een ex tra keuzemogelijkheid verkrijgen zodat zij in een situ atie van agressie niet alleen hoefde te kiezen uit twee onaanvaardbare alternatieven: zich overgeven aan de agressor of ze lfmoord te plegen door de agressor met vergeldi ngsaanvallen te bestraffen.

De aanvanke lijk vooral op intuïtie berustende in zich te n van de pionier op het te rrein van de afschrikkingspolitiek, Bemard Brodie, dat het atoomwapen het wezen van de oorlog verande rd had. kunnen tegenwoordig met klem van reiten e n argume nte n plausibel worde n ge maakt. In 1945 ste lde Brodie: "Why does the atom ie bomb alter the bas ic character of war? The reasons are several and in ge neral pcrta in to the near·imposs ibility of devising effective tactical defenses alld to the unprecedented economy of expcndi tu re and of time with which an attacker may prove able to achieve a strateg ic decision".In 1959 herinne rde hij er aan dat he t vl iegtu ig een nieuwe dimensie aan het slagveld had toegevoegd.

Het ke rnwapen was totaal anders. Hel nam de oorlog uit het slagve ld weg. In ee n uit voe ri g betoog zette hij uiteen dat ee n verdedi ging tegen kernwapensystemen ( de bom ,de raket e n de enomle infrastru ctuur) e igenlijk niet goed mogelijk was. Hij gebruikte toen al argumenten die 25 jaar late r gebruikt konden worden in kritische pleidooien tcgen het Strategisch Defensie In it iatief (SDI).

Onder invloed van de invoering van het kernwapen werd de essentie van de oorlog

aange tast zoals die ooit was omsc hreven door Carl von Clausew it z (in zij n grote werk uit 183 1) als een voortzett ing van de politiek en van het d iplomatieke verkeer tussen staten met inbreng van andere middelen. De grondslagen van de international e po litiek bleven voorlop ig onveranderd. De nucleaire revolutie had daarop aanvanke lijk geen invloed. De international e politiek werd beheerst door nationale e n soeverei ne staten die hoger gezag nie t erke nden. Hun onderlin ge betre kkingen konden als een anarchie worde n omsc hreven.

In 1945 hoopte n met name kernfysici dat de internationale si tuatie drastisch zou veranderen onder invloed van de nucl ea ire revolutie.

Deze om wentel ing maakte slechts een ding duidelijk: de we reld moest een worde n of er zou geen wereld meer kunnen bestaan . Dit werd een parool voor de diverse vredesbewegingen die ongeveer tie n jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog in het Westen wortel sc hote n.Hcl kernwapen decd in 1945 nog geen afbreuk aan de statenanarch ie, de machtsstrijd tu sse n staten en de politiek van machtsevenwicht. Terecht heeft de po liticoloog Michacl Mandelbaum in 1981 opgemerkt waarom d it nict gebeu rde: 'The politica l revolution that was so wide ly expected in 1945 would have made international polities more like domestic politics by aboli sh ing anarchy, and so, by placing suprc me power in the hand s of a sing le authority, wo uld have aboli shed war. Thi s revolution has not taken place",

"Oorlog kon ondanks de revolutie in massavernietigingsmiddelen nog enkele tientallen jaren o verle ven_ " Niette min begon in 1945 ee n incrementeel. evo lutionair e n cu mulatief ve rl opende ontwikkeling die uite inde lijk is uitgemond in enke le revoluti onaire gebeurte ni ssen. In de eerste plaats de Sovjetunie die vanaf 1986 stap voor stap het bipolaire e n antagoni sti sche Koude Oorlogsysteem verlaat en daarmee de klassieke statenanarchi sche machtsstrijd e n de bewapeningswedloop met het Westen voor po litiek irre levant verk laart. Deze ontwikkeling leidde tot twee revolut ies in Europa en in de wereldpolitiek. De eerste revolutie gesch iedde in 1989 en ve roorzaakte de vrij wording van de Midden-Europese staten, de Duitse eenheid en een nieuwe Europese orde.

De tweede revolutie deed zich voor in 199 1 en leidde tot een implosie van de Sovjetunie en de politieke hoekstenen waarop deze had ge rust sinds 1917 en vervolgens tot een nieuwe wereldorde e n were ldwanorde, Deze revo luti onaire gebeurte ni ssen hebben zich voltrokke n op basis van lang lo· pende veranderingen in de were ldpolitiek. In de eerste plaats het gele ide lijk in de doofpot geraken van de oorl ogsbeweging in de Europees-Atlantische we re ld. Dit veroorzaak· te niet zozeer het e inde van de oorl og e n mogelijk ook ni et het ei nde van de grote oorlog, maar eerder va n bepaa lde oorlogsbeelde n

en van de klassieke instrumentele oorlog. In e lk geva l betekent het einde van de oorlogsbeweg ing dat nu meer dan ooi t het doe l van defensiepolitiek, strijdkrachten en bewape· ning het verh inderen van oorl og is en niet zozeer het voeren en wi nne n van oorlog.D it was reeds in 1946 opge merkt door Bernard 8 rod ie toen hij sc hreef: "Thu s far the ch ief purpose of our military estab li shment has been to win wars. From now on its ch ief purpose mu st be to avert the m .. It can have a lmost no ot he r useful purpose".

De tweede incre me nte le ve randering betrof he t in onbruik ge rake n van o ude referenti ekade rs met betrekking tot militaire macht. veiligheid en vrede in het kemwapen tijd vak. Ik heb dit verschijnsel meer dan tien Jaar geleden het prenucleaire denken genoemd. La ngzamerhand verdwe nen oude refere ntiekaders zodat de nucleaire revol uti e van 1945 nu ook een basis heeft gekregen in de cultuur van de mensheid. iettemin duiken deze oude referentiekaders telke ns weer op gestimul eerd door de omsta ndighede n. Want deze refe rentiekaders e n beelde n gaan terug op oorspronke lijke belevenissen en ervari ngen van de mensheid die zijn doorverteld in de vorm van mythen, legenden. sprookjes. het klassieke epos e n godsdienst ige ve rhale n. De klassieke theorie e n praktijk van internati onale betrekkinge n besta at toch goedddee ls uit in moo ie stijl gevormde gemeenplaat sen uit de verhal e n van de me nshei d .

De derde vera nderin g betrof de overgang van stelsel van machtsevenwicht als midde l om internationale stabilitei t en ve ili g· he id te vergroten en a ls instrument om de nationale belangen e n veiligheid van staten te bevorderen naar een afschrikkingsevenwicht op basis van een verzekerd e n wederzijds verge ldi ngsvennogen. Dit is het proces waarin in de woorden van Bern;'lrd 8rodie de oorlog uit het slagve ld werd gehaa ld. Voortaan telde niet fysieke, maar psychologische macht. Tevens betekende d it een nieuwe on twikke ling waar· mee het a loude onve il igheidsgevoel van de mensheid en van de po litieke organisaties waarin de mensen zich hadden georgani seerd, moest plaats maken voor ee n ollve ili gheidsge· voele ns die op grond van leere rvarin gen beter te hanteren waren. Angsten e n panieken verdwe nen weliswaar niet va nze lf e n ze vermin derden mogelijk ook niet in int.ens iteit e n aantal. Wel liepen heftige gevoe lens van onve ili ghe id en bedre igi ng niet uit op e mot ione le e n ondoordachte reacties. Op deze manier werd de mili tair of fysiek kwetsbare mens e n de kwetsbare maatschappij waarin hij woonde e n leefde. in toenemende mate onkwetsbaar.

De kwestie van angst en ve rtrou wen in een situatie van wederzijds verzeke rde afsc hrikkin g ( men kan hel berocmde beeld van de twee seorpioe nen in de fles gebruiken) in he t kernwapel1lijdvak is op een eloquente manier onder woorden gebrac ht door de beroemde strat egische denker, Thomas Schelling. Hij maakte allereerst duide lijk dat afschrikking gee n unilate rale. maar een wede rzijdse ve rhoudin g betrof. Vervolgens ste lde hij dat onze civilisati e voor ee n groot deel afhangt van wederzijdse kwetsbaarheid: " I am defenseless against al most everybody that I know. and whil e most of them would have no interest in hanlling me there mu st be some that wou ld. I fee I safer in an environment of delerrence than I would in an env iron-

Jaso" Magazine nr. 4. aug. 1992

21

ment of defense". Schelling vervo lgde met vast te stellen dat vaak wordt gezegd dat terreur een slec hte basis is van civilisati e en dat daarom een afschrikkings balans geen permanente en leefbare basis vorml voor oorlogspreventie. Vrees kan gemakkelijk leiden lol vij andschap en in elk geval het nemen van de verkeerde beslissi ngen in cris iss ituaties bevorderen. Volgens Schelling dient men een onderscheid te maken tussen "deterrence" en "terror" en moel men de "balance of lerror"opvatting als een afschrikkingsevenwicht beschouwen: .. I regu larl y stand al the curb watching trucks, buses, and cars hurtl e past at speeds that guarantee injury and threaten death if I so much as attempt to cross against the traffic. I 3 111 absolutely deterred. Buiihere is absolutely no fear. I just know better".

Tenslotte ontwikkelde zich in het kernwapentijdvak ee n nieu we internationale orde. De klassieke stat enanarchie verd wee n niet voll edig , maar werd gerelati veerd . Dat kwam voor een groot deel omdat er ee n fu nctionee l equi valent van de anarchie en het stelsel van machtseve nwicht werd gevonnd in een langdurig incrementeel verl opend proces. Dit was hel nieuwe ste lse l van co ll ec ti eve ve iligheid dat had geleerd van de ervaring van de Volkenbond in het interbellum. Men kan spreken van een veiligheidsregi me of ee n veiIigheidsgemeenschap. Dit regime ont stond binnen die gebieden waar de oorl ogsbeweg ing langzamerhand in de doofpot was geraak t.

Concreet gezegd: deze veiligheidsgemeenschap ontstond binnen de Navo en in het Atlantisch-Europees geb ied. Voor deze ont wikkeling had met name de Britse sc hool van de internationale betrekkinge n een ternl . Er wordt gesproken over een "internati onal society" wanneer men de context van een veiligheidsreg ime bedoelt.

Elementen van deze nieuwe internationale orde zijn ondermee r de afschrikkingspolitiek, de ontspannings- en wapenbeheersingspo litiek en de ontwikkeling van veiligheidsgemeenschappen geweest.

Onder invloed van de nieu we ex istentië le werkel ijk heid van de afschrikking hebben pol it ic i en mil itairen geleerd dat hun eerste opgave was de oorlog in te dammen en op deze manier te voorkomen. Dat hield o.a. in dat zij zich niet lieten meeslepe n door gemeengoed- ideeën ove r preventieve oorl og, pre-emptieve oorlogvoering en massale aan vals- en verge ldingsacties uitgevoerd met alle besc hikbare kern wape nsystemen. Afschrikking in pl aats van defensie of oorlogvoering betekende een inbreuk op tradi tionele veiligheidsdenken van politici en militairen. De afschrikking heeft enkele uiterst paradoxa le ontwikkelingen bewerkstelligd waarvan de politieke en maatschappe lijke betekeni s nog maar door we ini gen wordt beseft.

In de eerste plaats werd de vei li ghe id van staten gebaseerd op een beleid waarin wapen systemen goeddeels onkwetsbaar waren gemaakt terwij l mens en maatschappij uiterst kwetsbaar werden. Inderdaad leek deze ontwikkeling opzienbarend. In feite li ep deze ontwikkeling in de internationale politiek parallel aan de ve ili gheidsverhoudingen in de civ iele maatschappij. Door middel van we tten, regels, afsp raken en politie werd het maatschappe lijk verkeer onk welsbaarder en ve iliger, terwijl het indi vidu en het individuele dee l van de maatschappij uiterst kwetsbaar

22

Jason Magazine nr. 4, aug. 1992

werde n. Toch hield deze kwetsbaarheid gee n grote onve ili ghe id in. maar bevorderde zij ee n vei li gheid voor het individu d ie onge kend was in de gesch iedeni s.

De andere paradox was het feit dat in het kernwapentijdvak de militai re voorbereidin g ( opbouw van de bewapening en geoefendheid van de sold aten) en de oorlogsbereiding (d.w.z. de strategische en tacti sc he aanvals* en verdedi gi ngsp lannen) ongekende hoogten hadden bereikt. Nooit verliep de veroudering en vernieuwi ng van wapensystemen in zo' n snel tempo. De intensiteit en de omvang van de bewapeningswedloop was ronduit onvoorste lbaar. De internationale contex t van de Koude oorlog, het bipolaire, antagoni sti sche conOiet tusse n ve rschillende politieke en ideolog ische stelse ls gaf herhaaldelijk

aanlei ding tot werkelijke angsten, groot wantrouwen en defe nsiepanieken. Dit waren eigenlijk vo ldoende ingred iënten voor een algemene be reidheid lot oorlogvoering onder de mensen en de staten, d.W.Z. een culture le dispositie om een oorl og te zien al s een effectief en sne lwerkend middel om de gegroeide problemen te el imineren en op te lossen. De paradox bestond daaruit dat de bereidheid lot oorlogvoering in het kem wapentijdvak op ee n onge kende en drasti sche wijze venn inderde terwijl de militaire voorbe re iding en de oorlogsvoorbereiding ongekend hoog waren. De geringe oorlogsbereidheid bleek vooral tij dens de eerste jaren van hel Reagan tijd vak ( 198 1- 1985) toen sommige politici. strategische adviseurs en opinieleiders ri epen om een daadwerkelijke en geen kosmetische agressie-

Een Franse atoomkop (Foto: Sijthoff Pers)

•

1

ve koe rs jegens de Sovjetunie. De topoffĂŻ cieren en de so ldaten moesten ni et langer ambtenaren en militaire gedurende een 38 uri ge werkweek zijn. Een herhaling van de oorlogsbeweging uit de tweede helft van de 19de ee uw aan het einde van de 20ste eeuw was niet mogelijk hoezeer ook bepaalde uitingen van actueel postmodernistisch, neoconservatief en individualisti sch denken en handelen denken overeenkomen met het soc iaaldarwini sme, liberale en e litedenken van honderd jaar geleden.

In de tweede plaats gi ngen de grote kernwapenmogendheden er onafhankelijk en bilateraal of multilateraal er toe over het gevaar van kernwapenoorlog in te dammen door middel van allerlei maatregelen van wapenbeheersing. Het doel van wapenbeheersing was de niet-gewilde oorlog als gevolg van politieke of techni sche incidenten en misrekeningen te voorkomen. Tegelijkertijd moest het internationale politieke systeem zo ges tabiliseerd worden dat oorlog op grond van systeeminstabiliteiten voorkomen kon worden. Tenslotte moesten de effecten van wapens en wape ngebruik onder contro le en beperkt blijven zodat een eventuee l gebruik van militaire macht niet ge hee l en al tot een niet te overziene catastrofe zou leiden. Voor het eerst in de gesc hiedeni s werden wape ns en aan vals- en verdedig ings plannen op hun politieke implicati es en hun internationale risico's beoordeeld. Anders gezegd: of zij de kans op oorlog zouden verk leinen dan wel vergroten.

Door zich op deze wijze voor te bereiden op de oorlog waarbij regeringen en staten nog vaak op sleeptouw we rden ge nomen door de snell e vero uderi ng en vern ieuwing van wapensystemen en door de be leidsadv iezen voortvloeiende uit militair onderzoeks- en ontwikkelingswerk, deed zich de paradox voor dat de uiterst realist isch voorbereide kernoorlog steeds onwaarschijnlijker werd.

Ten derde transfonneerde de Navo van een overwegend militaire en militair-poli tieke organisatie naar een nieuwe politieke instelling voor collectieve vei li gheid. Men kan ook spreken van een ve iligheidsge meenschap. De omvang van deze transfonnatie werd pas duidelijk toen de Navo in de herfs t van 1991 voor het eerst si nds lan ge tijd voor een werkelijke vuu rproef stond : we lke maatrege len diende de Navo te treffen in het licht van groeiende politieke, economi sche en cul turele ontreddering in Midden-Europa en Oost-Europa ( de ontbi ndin g van de Sovjetunie en de vorm ing van het Gemenebest van Onarllankelijke Staten). Met de oprichting van de Samenwerkingsraad van de Navo waarvan alle staten uit Midden- en Oost-Europa lid konden worden strekte de Navo een soort vei li gheidparaplu uit over het gehele Europese continent en bouwde tegelijkertijd een onderhandelingsforum op om mei en naast de CVSE een beleid van connic tpreventie en confli ctoplossing in Europa te voeren. Op deze wij ze werd de Navo nog meer een vei ligheidsgemeenschap waari n collectieve ve iligheid via dipl omati e, overl eg, vredesoperaties en dwang kan worden gegarandeerd.

Tenslotte veranderden de militaire organi satie en de militaire lei ders tijdens het kernwapentijdvak in ee n ongeke nde matc.

Aan het begin van deze ee uw had de militaire instituti e zich ontwikkeld tot ee n eigen en qua organisatie geavanceerde dee lmaatschappij .

In de toepassing van nieuwe techni eken en organisatiemethoden liep de militaire organisatie voorop. Militaire organisatiemethoden en militaire technologie vonden nog al wat navolgi ng en toepass ingen in de civiele maatschappij. Naarmate de instrumenten en taakstellingen van de strijdkrachten steeds gecompliceerder werden. stonden zij voor de opgave hun taak op een uiterst professionele wijze aan te pakken. In de Eerste Wereldoorlog werd de harde les ge leerd dat de prijs van een niet-professionele aanpak van de militaire voorbereiding en de oorlogsvoorbereiding chaos, doden verliezen en tenslotte een militaire nederlaag was. De professionali seri ng bevorderde een zakelijke aanpak waardoor ritueel, symboliek, retoriek, bereidheid tot oorlogvoering en oorlogse nthou siasme steeds minder gewicht kregen in een organisatie waarin symbolen en rituelen een belangrijke rol hadden vervu ld.

Met de revo luti e in de destructiemiddelen ve rzakelijkte en professionalisee rde de militaire organisatie nog meer en vanaf dat moment keerde zij terug binnen het geheel van civiele instellingen en organisatie in de maatschappij.

Dat proces werd verge makkelijkt door hel feit dal vanaf het midden van de jaren zeve nti g de krijgsmacht haar geavancee rde positi e in de maatschappij verl oren. De militaire technologie was zo spec ialisti sch geworden dat civ ie le toepassingen niet goed mogelijk waren. Nu deed zich het omgekeerde voor: civiele technologische innovaties werden nu bij voorkeur ook gebruikt bij de wapen prod uktie. Nieuwe wapens waren vaak een assemblage van civ iele technologische inn ovaties. Naann ate de militair minder krijger werd. maar zich vooral moest bew ij zen op grond van vaardigheden in civiele beroepen als manager, planner, econoom, piloot, computerdeskund ige, werktui gkundige etc. werd de scheid ingswa nd tussen de militaire professie en de maatsc happij neergehaald. De officier werd ee n ambtenaar, een crisismanage r, een planne r en ee n wapendeskundige die vooral tot laak had crises in bedwang te houden en oorlogen te vermijden.

Zij n toekomstmogelijkheden hingen en hange n vooral af van vaardigheden en ervaringen die hem van pas komen in de niet-militaire we reld. Dankzij de professionalisering was het mogel ij k dat de militaire en niet-militaire maatschappij een realistischer beeld van de oorl og in het kernwapentijdvak voor ogen krege n. Daarmee was deze professionalisering een factor in het proces dat hee ft ge leid tot het in de doofpot ge raken van de oorl ogsbewegmg.

Het kernwapentijdvak en de afschrikkingspolitiek hebben dus nog al wat invloed gehad op de ont wikkeling van het intern ati onale politieke systeem en op de historische processen in het tijdvak van de Koude Oorlog en daarna. Afschrikking en kernwapenstrategie hebben mede bewerkstelli gd dat de Sovjetunie onder leiding van Gorbatsjov een be leid waarin het wi nnen of niel- verliezen van de bewapen ingswed loop en de Ko ude Oorlog met het Westen centraal stond, sinds 1986 ge leidelijk aan heeft opgegeven.

Daardoor zijn er grote veranderin gen opget reden in de wereldpo litiek en in Europa.

Er zij n twee verschillende benaderinge n van de kwest ie of en in welke mate kernwapens en afschrikking bestanddee l zu ll en blijven van de internationale politiek. ontstaan . De ene school wordt vooral gevornld

door representanten van de militaire insti tuti es zoals Pentagon, kernwapen laboratori a, mili taire leiders en sommi ge strategische denkers die proberen hun oude recepten van maxim ale en allesomvattende afschrikking tegen grote en klei ne gevaren en ca lamitei ten te handhaven in een wereld waari n oorlogen en politiek geweld geen voorbee lden van instrumenteel geweld zijn. Voor zulke situaties zijn hun afschrikkingsrecepten vo lstrekt ongesc hikt en zull en de politieke effecten van hun acties evenmin bijdragen tot herstel van vei li gheid en vrede.

"De scheidingswand tussen militaire professie en de maatschappij werd neergehaald.

De officier werd manager...

De nieuwe oorlogen in Europa en ook de toekomstige oorlogen en situati es van politi ek geweld zu llen niet bedwonge n kunnen worden door middel van kern wapens en afsc hri kk ing. Ook afsc hrikking op basis van conventionele bewapening za l onvoldoende zijn. Gevraagd zijn politieke en diplomatieke oplossingen die een geheel nieuwe benadering vrage n van de politiek en van de militaire inste llingen.

Volgens de vertegenwoordigers van de tweede school is allang het postnucleaire tijdvak aangebroken. Deze stelling werd ondenneer verded igd door de Amerikaanse strateg isc he denker, Edward Luttwak. in 1988. Want de kernwapens waren geen absolute wapens gewees t. Daartegen was verdedi ging mogelijk. Nieuwe militaire techno logieĂŤ n hadden de aanvankelijke effecten van de kernwapens ongedaan gemaakt. Het was nu zaak de convent ionele verdediging ter hand te nemen.

Deze tweede school gebru ikte soms ook more le argumenten. Dreigen met de inzet van kernwapens van imm oree l en de nucleai re bewapeningswedloop was gevaarlijk en immoreel. In feite gebruikte ook president Reagan derge lijke argumenten, want hij was in feite een tegenstander van kernwapens en afschrikking. Want daardoor kon men geen oorlog voere n terwijl een roekeloze vijand we l ee n oorlog kon ontketenen.

Er zijn dus enerzijds politieke groepen, instellin gen en organ isaties die liefst onmiddellijk zouden willen teru gkeren naar het gouden tijd vak van de Koude Oorlog toen op het gebied van militaire voorbe reiding en oorlogsvoorbereiding alles moge lijk was en bijna alles wel gelegi timeerd kon worden.

Anderzijds zijn er groepen die op volstrekt uitee nlopende motieven de afschrikking en kernwapens liever vandaag dan morgen de wacht wi ll en aanzeggen.

Het is onjui st te beweren dat de Verenigde Staten en het Westen in het algemeen de Koude Oorlog met de Sovjetunie Jasoll Magazille nr. 4, aug. 1992

23

gewonne n hebben dankzij hun kernwapen strateg ie e n hun bewapen ingsinspanningen.

He t Westen of de Vere ni gde State n he bben niet gewonnen zoa ls ook de Sovjetunie niet verloren hebbe n. Kernwapens e n afschrikk ing hebben nicl gclcid tOl cen simpele winst- of verl iesrekening. Ze zijn allereerst verantwoordelijk voor enkele ingrij pe nde cul ture le ve ran deringen in de internati ona le politiek. De prijs di e daarvoor is betaald, is hoog geweest met name omdat deze veranderingen vaak nietbedoelde effec te n van po litiek beleid zijn geweest. Me t de kern wapens e n de afsc hrik king probeerden state n, regeringen en politici vaak iets anders te verwerke lijken, namelijk politie ke en militaire win st en macht suitbreiding .

In het kernwape ntijdvak is niet en kel de gedachte aan he t voere n van oorlogen, maar ook aan he t winnen van oorl ogen vo lstrekt in di skredie t geraakt. Deze ontw ikkeling is vaak betreurd of afgewezen door aanh angers van macht s- c n gcwc ld spolitic k e n dcfensieconservatieven. Het vo.orkomen van oorlog als het uit sluitende doel van militaire macht is ccn gedachte die te lkens opn ieuw moet worden aange leerd. Elke generatie opn ie uw zal d it moe te n le re n.

Regeringcn. politici en militairen moeten le re n dat het winnen van de vrede een uiterst gecomp licee rde e n kostbare aangelegenheid is d ie vee l fa ntasie , ee n enorme voorbereiding en grote investe ringen vergt. De militaire instellingen zulle n, eve nals binnen de Navo geschi ed is. zic h meer moele n speciali seren in de ni et-militaire kanten van ve ili gheid om op deze wijze· grotere internationale militaire veil igheid te bewerkstell igen.

Daarnaast is afschrikking te beschouwen als een algemene vorm van dipl omatie k en polit iek ve rkeer dic vec l ouder is dan het kernwape n. Op grond daarvan zal de afschrikking als poli tieke strategie blijven bestaan waarbij natuurlij k gebruik wordt gc maakt van de positieve en negatieve leerervaringe n opgedaan in he t tijdvak van de Koude Oorlog.

4

Ke rn wapens zullen blijven deel uitmaken van de militaire arsena len van en ke le stale n in de we re ld. Dee ls is hun taak de ve rspreid ing van kernwapens tegen te gaan . hoewel een drasti sche ve rminde ring van kern wapens in dat opzic ht he t meest effec tief zal zijn.

Kern wapens zu llen moeten blijven bijdragen tot oorlogspreven tie door een ni euwe poliliek van internati ona le veiligheid e n stabi liteit rugde kking te bieden e n du s mogelijk te maken.

Kern wapens zull en leve ns dc were ld duidelijk moete n maken hoe catastrofaal de weg van po li tiek gewe ld e n oorl ogvoerin g is. Wanneer kernwapen s deze functi es in de kome nde dece nnia kunne n blijven verv ulle n, dan is het bati g sa ldo daarvan zo grool dal het niet mee r zo be langrijk op we lke militair-tacti sc he wijze ove r kernwapens word t nagedac ht en geschreven. Wat e r si nds de revo lutie van 1989 daarover is geschreve n, stemt niet tot veel optim isme. Hel lijkt een herhaling van oude standpunten en refcrentie kaders.

•

Prof Dr. H . de Lal/Ke is \'erbondel/ aan hel Polemologisch InstitulIl "all de Rijkslllli\'ersitieiI GronillRen

Literatuur : Over het ver.chijn:oellOllIlc oorlog zie o.a. Ra ymond Aron. Les guerre~ en chame. Gallimanl 1951. Dieter Scnghaas.

Ab!.Chred.ung uud Fricdcn. Fmnkrun alTI Main 1969.

Bemard BrodIC. 1llc atomie bomb and Arneriean securily. in: Philip Bobbill e.a.( eds.). US nuclcar strategy. A reader.

London 1989 p.M 466. Dit stuk verscheen in november 1945 als brochure van de universitei t va n Vale.

Bemard Brodie (ed.). The absolu te weapon. Atomie power and world order. New Haven 1946 p. 62.

Bemard Brodie, StrJtegy in the missile age. Princeton 1959.

Michacl Manddbaulli. The nuclear rcvolution. International polities bcforcand after Hiroshima. Cambridge. 1981 p.7. l ohn Mueller, The obsolescence or major war. The Bulletin of Peaee Proposals 1990 nr. 3 pp. 32)4328. War: natural, but not neeess,ary.

Thomas C. Schell ing, What .... cnt wrong with anns eont rol? in: Oyv ind Ostellld (ed.), Studies ofwar and pcllee. O slo 1986.

A. van Staden. De veiligheid van Europa in theoretisc h perspectief. Transaktie 1990 nr. 3 pp. 199-2 13.

Manin Wight. lnterna tional theory. o.c. Hedley Bull, The anat 4 ehical society. A study of order in .... orld polities. Houndmills 1977.

Edward N. Luu ..... lIk. An emergmg postnuclear era? The Washmgton Q.,Lanerly vol. I1 nr. I winter 1988 pp.5·15.

Van d e au teur (o.a.): Hennan de L:mge, Het moderne oorlogssysteem en de vrede.

Bloemendaal 1975.

HemHln de Lange. Prenuclcairc denkbeelden en de bewape· ningswedloop, De G ids 1984 nr. J pp. 189-195.

Herman de Lange, De verleiding van strategische verdediging. in Philip P. Evens (red.), De droom der onkwetsbaarheid.

Kam~n 1986 pp.82 499.

Herman de Lange, K we t ~ba:lrhei d cn vrede. Rede. 30 septem· ber 1988. Vrije Unive,",itclt 1988.

Hemlan de L:mge. De polemologie na de verdamping van de bewapeningswedloop en de oplossing van de Koude oorlog.

Een persoonlijke agenda. Tmnsuktie 1990 nr. 2 pp. 120-- t35.

Hennan de Lange, De verdamping van de bewapeningswed· loop en de nieuwe wereldorde: over politieke verande ringen en continuiteit inde internationale politiek. In voorbereiding.

Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door:

24

Aegon

Internationale -Nederlanden Group

Amev

NATO lnfonnation Service

AT&T

Philips

Delta Lloyd

Royal DutchfShell

Jason Magazine nr. 4. aug. 1992

Wat is Jason?

De Stichting Jason is in 1975 door jongeren opgerich t om te voorzien in een duidelijke behoefte van jongeren aan evenwichtige informatie over internationale vraagstukken. Jason is niet gebonden aan enige politieke partij en heeft geen levensbeschouwelijke grondslag. Jason informeert op twee manieren. Door het tweemaandelijks uitgeven van dit blad en door het organiseren van activiteiten, zoals buitenland-borrels, congressen, excursies, fora en uitwisselingen. Recente onderwerpen van Jason Magazine waren: de internationale vluchtelingenproblematiek, het Middellandse Zeegebied en de nieuwe veiligheidsproblematiek in internationale betrekkingen (Engelstalige editie).

Wil je meer informatie over de activiteiten en/of een gratis proefnummer? Bel 070 - 3 60 56 58 of schrijf naar: Stichting Jason, Laan van Meerdervoort 96, 2517 AR Den Haag. Voor nadere informatie kun je ook de hieronder vermelde personen bellen.

Jason Contactpersonen Amsterdam Yvette Schiffclers Biesboschstraat 39·3 1078 ML AMSTERDAM 020·6206922

Marona van den Heuve l Wannoesstraat 64 JOI2JH AMSTERDAM 020·6243659

Maastricht Erik -Jan Goris Sint Annadal JOh 62 14PA MAASTRICHT 043-477392

Marce l Caubo Orleansplein 19b 6217 LB MAASTRICHT 043-472863 Groni nge n

Leiden Erica Zwaan K orte H anse nslraal 10a

23 16 BP LELDEN 07 1·2 15870

Steven Everts Oude Vest 35 2312XR LEID EN 071·121976 Patricia Kampschreur Morsweg 243 23 12 AD LEIDEN 071-143889

Frederik Smils van Oyen Lopende Diep 14 9712 NW GRO INGEN 050·7 17902 Rotterdam Carolien v.d. Kerkhof OOSlzcedijk 148b 3063 BJ ROTTERDAM 010-4330654 Stephanie de Bl ecourt

Pannekoekstraat 74d 3011 LK ROTTERDAM 010-4141584

Index laatste twee nummers: In Jason Magazine 92/2 "Eu ropa ten prooi aan nationalisme", analyseerde Koen Koch de oude problemen van Oost-Europa, liet Theo van der Voort ons de nieuwe positie zien van de Orthodoxe kerk, bezocht Amout Nuyt een verkiezingsbijeenkomst van de Noorditaliaanse separatist Umberto Bossi nabij Milaan , ontleedde Leendert-Jan Bal het oude zeer van de Duitse minderheden, beschreef Jaap van Donselaar het dilettanti sme en de dreiging van extreem-rechts in Nederland en pleitten Peter Kooijmans en Femando Sousa, ieder op eigen wijze, voor de zaak Oost-Timor.

In Jason Magazine 92/3 "Eén wereld, één probleem", behandelde Frans Bevort de Japanse stijl van ontwikkelingshulp , beschreef Chudi Ukpabi de uitdagingen, die het Afrika van na de apartheid te wachten staan, schet ste Jan Michiel OltO het leven van Anwar Sadat, stak Antonio Perez Manzano de Rio Grande over, zag Mamix Lamberts nieuwe kansen voor ontwapening in de derde wereld, betreurde Arthur van Buitenen de macht en onmacht van NGO's in het UNCED-proces, interviewde Peter Lingg OESO-topman Loui s Emmerij en werd Herman de Lange kroniekschrijver van de afschrikking.

Hoop doet leven. En dat geldt ook voor aidspatiĂŤnten. Want iedere dag kan een doorbraa k betekenen in het onderzoek naar een medicijn tegen aids.

Onderzoek waa rvoor veel geld nodig is. Om daaraan bij te dragen is voor u een kleine moeite. En voor mensen met aids van levensbelang.

AIDS FONDS -GIRO 8957 STORTI NG OP BANKREKENING 70 .70 .70 .228 KAN OOK .