Jason magazine (1993), jaargang 18 nummer 2 by Stichting Jason

Jaargang 18 Nummer 2

April 1993

Magazine voor Internationale Vraagstukken

OOST-EuROPA IN BALANS?

Inhoud Redactiol/eel

Zal de geschiedenis zich herhalen? Martijn Hop

Redactie

Hoofdredacteur: Martijn Hop Eindredacteuren: Marc Klumper Jaap Rodenburg

Conflict in voormalig Joegoslavië: een historie van angst en nationalisme

Lesley d ' Huy Erik.·Jan kcijzer Herman Kok Tom Kuperus

EmmaMulier Barb:tr:t Rijks

M arc Klum per

Het milieu van Oost-Europa onder de loep genomen

Veronique de Weiehs de Wennc

Mark van Wees

Jason Magazine is een twee· maandelijkse uitgave van Stichting Jason

Ea:ster'n Europe

Dagelijks Bestuur Voorziuer: Martijn Boelen Vice ~voorzitter: Michiel de Weger Secretaris: Ellen von Koczian Penningmeester: Bartje Kroilen Int. Secretaris: John KOOlStra Fondsenwerving: Richard Louwers PR·Coordinatie: Marona van den Heuvel AJgemene Zaken: Matthijs de Wolf Algemeen Bestuur lhr.Mr. A.G.F.M. Ahing von Geusau Drs. F.G.H. van den Broek Mr. F.C.M. Caris, M.B .A. Drs.F.G. Cleton Mr.Drs.AH . Gierveld Mr.F.A.M . van den Heuvel Drs. J.A. de Koning. M.Phil. Drs. H.l . Laseur Mr.R.H . van der Meer Drs.F.l.J . Princen Drs. E.I. Weterings

Pe le r A .J . Broede rs

11 Ol/~ekerheid

Hoe stabiel is Hongarije? Erik ~ J a n

Keij zer

15 Ol/daadkrachtig

Schendingen van mensenrechten in Bosnië-Herzegovina: Verkrachtingen en etnische zuiveringen. Les1ey d 'Huy

T om Kuperu s

Raad van Advies Prof.Dr.W . Dekker. voorziuer F. de Bakker Prof.Dr.J.ThJ. van den Berg Prof.Dr.H. de Haan Prof.Drs.V. Halberstaclt Drs.GJJ .M. Hayen C.c. van den Heuvel

R egiollllli.\atiol/

Trends in the former Sovjet-Union T om Ku peru s

H.A.M. Hoefnagels MrJ.G.N. de Hoop Scheffer Drs.R . W. Meines R.D. Prdaning Drs,W.K.N, Schmelzer Prof.DrJ.G, Siccama Prof.Dr.A. van Staden

Central Eastern Europe and

8ased on an inte rview wilh Pi el Danke n

Jason Contactpersonen

Killed by Other Means

Leiden : Diane de Vries 071 · 125100 Amsterdam: Peler Theunisz 020-6254795 Rotterdam: Slephanie de Bléwurt 010-4141584 Utrecht: SandnlGenet 030~512061 Groningen: Frederik Smits van Oyen 050~ t28509 Maastricht: Erik·Jan Goris 043 ~252 162 Nijmegen : Esther Peeters 080·558549

T om Kuperu s

Ol/th ullel/d

Als toerist in Republica Hrvatska Hennan Kok

Stichting Jason

Laan van Meerdervoort 96 2517 AR o.n Haag lel, 070-.l6O S6 SS

rax

070-~j

3l8S

process of European integration

Political Economy of military spending in the USA

Oe Sticilling l ason is niet aansparakelijk voor de

Alex Mint z

meningen die in bijdragen naar voren worden gebracht. Opzeggingen dienen schriftelijk te gebeu ~ ren ,

Druk : Haagse Drukkerij en Uitgeversmaatschappij

ISSN 0165-83~

COPYRIGHT Overname van bijdragen zijn slechts toegestaan met bronvennelding naar het vol gende voorbeeld . waarbij tussen de haakjes de gevraagde gegevens moeten zij n ingevuld: "Onderstaande bijdrage van (auteur) is overgenomen UÎ t law n MagazÎne. jaargang(nr.). nummer(nr,). (maand.jaar). dat gewijd is aan het thema(thema), Jason Magazine is een tweemaande lij kse uitgave van Jason. St ichting voor Internat ionale Vraagstukken. Den Haag. "

Redactioneel

Zal de geschiedenis zich herhalen? Zoals elke oorlog ecn oplossing biedt voor de situat ie van vóór deze oorlog. sc hept de oplossing van het con niet ook nieuwe probleme n. Ten aanzie n van Oost-Europa zijn er in de recente gesch iedeni s verschillende conflicten aan te wijzen, die zowel voor een opl ossi ng als voor hel creëren van probl emen hebben gezorgd. De Eersle Were ldoorlog begon op de Balkan in 1914 meI de moord in Sarajevo op de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand. Er werden ook in die tijd rege lmatig - polilieke - moorden gepleegd en deze ene moord kan niet de enige oorzaak geweest zijn van dit uite inde lijk gre nsverlegge nd conflict; he t is wel een aanleid ing geweest. Heel Europa was vastgegroeid in haar onderlinge ve rhoud ingen en het was toen sterk gepolari seerd. Er werd gezocht naar een aan leiding om tot een krachtmeting te komen tussen Duitsland en het Oostenrijks- Hongaarse Rijk enerz ijds en Frankrijk en Engeland anderzijds. Tussen Duilsland en Enge land beslond een hoogopgelopen bewapeningswed loop. Frankrijk wi lde revanc he nemen op Duitsland omdat de Fransen in de oorl og 1&70/1 &7 1 Elzas- Lotharingen hadde n verl oren. De moord op Franz Ferdinand was de vonk in het zwaar verhitte Europese kruidvat. De oplossing voor dit zinloos vee l slachtoffers eisende conflict was het sluiten van de versc hill ende verdrage n rond Versailles. Bij deze verdragen speelden allerlei - nieuw ontstane - volkerenrechtelijke principes een belangrijke rol. Het zelfbeschi kkingsrecht van volkeren werd van deze principes het meest ge propageerd door de Amerikaanse president Wilson. Dit soms ver doorgevoerde, maar tegelijkertijd tot onrechtvaardige uitkomsl.en leidende, principe heeft een groot stempe l gedrukt op de verdeling van Oost-Europa en in het bijzonder op de Balkan. Wilson heeft zich tot het uiterste ingespannen om in Oost-Europa elk volk zijn eigen grondgebied te geven. Frankrijk en Engeland gingen slechts deel s in dit streven mee. Zij waren namelijk voorstanders van het creëre n van enkele grote staten in plaats van vele kleine, omdat dit de stabilitei t zou bevorderen. Daarom werden bij 'Versailles' Serven, Kroaten. Bosnië rs, Macedoniërs, Slovenen, Albanezen en enige versplinterde bevolkingsgroepen in één staat samengevoegd. Dit was één van de oorzaken van het huid ige conflict in Joegoslavië. Voor de overige oorzaken kan men het beste het openingsartikel lezen over Joegoslavië dat een hi storie heeft van angst en nationalisti sche bewegi ngen. Overigens is het bovenstaande maar een kleine illustratie van het feit dat de oplossing van de ene oorlog, de basis vormt voor het confli ct waar een volgende oorlog uit voort kan komen. Bij Versailles werd Oost-Europa opgedeeld in kleine landen, die buiten de in vloedssfeer lagen van de grote mogendheden. VersailIes werd door degenen die waren overwonne n als onrec ht vaardig beschouwd en kon door de mei expansiedrift behe pte leiders van het Derde Rijk worden aangegrepen als de reden voor een Tweede Wereldoorlog. Reeds bij de conferentie van Jalta in 1943 werd Europa opgedeeld (op de achterkant van de sigarenki st van Churchill , volgens de legende) in twee invloedssferen: een westelijke en een oostelijke. Hoewel het nooi t tot een conflict is gekomen. was deze verdeling de grondslag voor de Koude Oorlog. Europa was gespleten in twee sterk van elkaar afgescheiden sferen. Door de toenadering lussen Oost en West konden de relati es ' verwarmd' worden waardoor de scheidi ng doorbroken kon worden. Hopelijk zal de beëindigde Koude Oorl og

niet de basis vormen voor een confontatie in de toekomst; de geschiedenis mag zich niet herhalen. De vraag is wat de huidige stand van zaken ten aanzien van Oost-Europa is en wat West-Europa eraan kan doen om een nieuw conflict te voorkomen. a de val van de Berlijn se muur en het vermeende verdwijnen van de Koude Oorlog is de situatie in Europa helaas niet stabieler geworden. Oost-Europa wordt niet meer door één alles overheersende en totalitaire ideologie bijeen gehouden. Ieder land is op zichzelf aangewezen, wat de kan s op onderlinge conflicten vergroot. Het gebrek aan één ideolog ie kan ook interne conflicten veroorzaken, doordat binnen de nu ze lfstandige landen meerdere bevolkingsgroepen leven die ieder hun eigen grondgebied opeisen. Het Westen stelt voor het communi sme het kapitali sme in de plaats. Het is een zeer aantrekkelijke optie, alleen duurt het nog tot ver in de volgende ee uw, voordat een centraal geleide economie omgevormd is lot een markteconomie van Westers niveau. De problemen in OostEuropa blijken gekenmerkt te worden door instabiliteit en een trage ont wikkeling. Om een antwoord te vinden op de vraag wat West-Europa eraan kan doen om een nieuwe confrontatie met Oost-Europa te voorkomen, is het nuttig om naar de grole instabiele federatie achter OostEuropa Ie kijken: hel G.0.5. Bij het Ier perse gaan van dil Magazine is de pos itie van de president van Rusland onduidelijk. Het lijkt erop dat Jeltsi n, voordat hij door middel van een referendum het volk heeft kunnen raadplegen, door de oude communisten en conservatieven in het niet democratisch gekozen ' Parlement' op een zijspoor is gerangeerd. Dit zou zeer sp ijtig zijn en het is gevaarlijk, want dit zou wel eens het begin kunnen inleiden van het herleven van de doodgewaande Koude Oolog. Een gevaarlijke ontwikkeling dus in een land waarin maar één zekerheid is: dat er een chaoti sche situatie heerst. Het Westen probeert Jeltsin te steunen in zijn hervormingen en in zij n pogingen om hel democrati se ringsproces te redden. In politiek opzicht kan het Westen weinig uitrichten. Wel kunnen de westerse landen Oost-Europa bijvoorbeeld helpe n door middel van hel starlen van verschillende in vesteringsprojecten aldaar. Maar met de instabiliteit veroorzakende ontwikkelingen in het achterhoofd zullen bedrijven - en overheden - terughoudend zijn ten aanzien van economi sche verrichtingen in Oost-Europa. Maar wat het Westen nu juist zou kunnen doen, is haar politieke en economi sche krers hier om te draaien. Door middel van het plegen van grootschalige investeringen en het hel opheffen van alle handelsbarrières_zou de slabilileil in de regio verbeterd kunnen worden. Het Westen loopt hierbij wel een financieel risico, maar het kan op den duur winstgevender zijn om in de stabiliteit van de buurman te investeren - en daarmee in de eigen vei ligheid - dan passief toe te kijken. Over het algemeen kan gezegd worden, dat er in Oost-Europa nog vee l moel gebeuren. Niet alleen zullen het democratiseringsproces en de economi sche ontwikkelin g voortgezet moeten worden vanuit Oost-Europese landen zelf, maar ook het Westen zal hierin moeten bijdragen. Dit zal de economische ontwikkeling en stabiliteit van Oosl-Europa en de ve iligheid van West-Europa ten goede komen. Zo kan het Westen voorkomen dat de geschi edeni s zich zal herhalen. • M .G. Hop

Jason Magazine nr. 2. april 1993

Conflict in voormalig Joegoslavië: een historie van angst en nationalisme De huidige crisis binnen voormalig Joegoslavië is voor velen een conflict dat zich pas de laatste jaren zou hebben ontwikkeld. Niets is minder waar. De strijd tussen de verschillende republieken en bevolkingsgroepen met eigen culturele en religieuze achtergronden vindt zijn oorsprong in een ver verleden. De diversiteit aan volkeren in dit gebied maakt het bijna onmogelijk om als een staat te opereren. Het land is dan ook door de geschiedenis heen middels gedwongen integratie als eenheid naar buiten getreden. Het is ondenkbaar om de ontwikkeling van voormalig Joegoslavië als een vast omlijnd proces te zien. door Marc Klum per

De doelstelling van d it artikel is om bij de lezer begrip te kweken voor de ontstane situatie in voonnali g Joegoslav ië via een inzicht in de historische achtergrond van het gebied. Van hieru it zal aan het slot worden getracht de oorzaken die ten grondslag li ggen aan het conflic t nader te defi niëren. Ter verdui de lijking van de complexe ontwikkeli ng van Joegoslavië zal ik een spl itsing maken in drie perioden. Het eerste tijdvak begint in he l midden van de veertiende eeuwen loopt tot de Vrede van Versailles in 19 18. Vervo lgens zal er een overzicht worden ge maakt van de re levante gebeurtenissen lOt en met het einde van de Tweede Wereldoorlog, en de beginperiode van Joseph Bosz (Tito). Het derde tijdvak omvat de communist.i sche regeringsperiode tot aan het begin van de huidige burgeroorlog in 199 1. Het artikel zal worden afges loten met concl usies die een antwoord moeten geven op de vraag wat de oorzaken zijn van het conOict in voonnali g Joegos lav ië. Daarbij wordt geen poging ondernomen om Ie komen met oploss ingen voor het conflict. Periode 1350-1918. In het midden van de veert iende eeuw was er sprake van ee n relatief stabiele situ atie in de Balkan. Er bestonden diverse koninkrijken die ieder een du idelijke identiteit hadden. Ten eerste valt op dat er, weli swaar onder Hongaars bestuur, een Groot-Kroati sch Rijk bestaat dat een Rooms- Katho lieke traditie kent. Dit Rijk richt zich sterk naar Noord-

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Europa, waarbij er hechte banden bestaan met Hongarije en Beieren in het zu iden van Dui tsland. Daarnaast zien we in de tweede helft van de veertiende eeuw een Bosni sch Rijk onder leiding van koning Tvrtko ( 1353139 1). Een duidelijke re ligieuze identiteit ontbreekt binnen dit koninkrijk. De eni ge religie uze stroming die daar voeten in de aarde had was de sekte de r Bogomilen. Deze se kte hanteerde een vis ie die gekenmerkt werd door religieus dualisme: de wereld wordt door zowel het goede als het kwade beginsel geregeerd. Het katholieke noorden ondernam in die tijd krui stochten tegen deze "ketters". Later zou dit tot gevolg hebben dat deze groe p Bos niërs zich zonder tw ijfel bij de Ottomanen aans loten en op die manier zich Bosnische mos lims gingen noemen. Het orthodoxe Servië bevond zich in het midden van de veert iende eeuw in een sterke positie. Onder Tsaar Dushan kreeg het land een dui delijke identiteit. Er werd een nationale kerk gesti cht, codificering van eigen wetgev ing vond plaats en ze creëerden een leid inggevende pos itie ten opzichte van de andere Z uid-S lav ische koninkrijken. Vanaf het einde van de veertiende eeuw komt er geleidelijk een einde aan de re latief stabiele situatie in de Balk an. Vanui t het zu iden zien we een sterke ex pansie van het Ottomaanse Rijk (Turken) richting centraal Europa. Islamitisch religieuze tradities en bestuu rsvonnen werden via veroveringen door de Ottomanen in de Balkan ge introduceerd. Tegelijkertijd vond er vanuit hel noor-

den van Europa een uitbreiding plaats van het Habsburgse Rij k. Het noordelijke deel van de Balkan kreeg te maken met katholieke religieuze tradities en bestuursvonnen. Het gevolg hiervan was dat er voor het eerst sinds de Romeinse tijd en het Byzantium een splitsing in de Balkan onstond tussen twee verschillende godsd iensten met eigen maatschappelijke en bestuurlijke nonnen en waarden. De Zuid-Slave n werden in twee kampen verdeeld. Een scheiding die dramatisc h zou zijn voor de verdere ontwikkeling van dit deel van de Balkan. De grens tussen deze twee Rijken liep vanaf die periode dwars door het latere Joegoslavië. Kroatië , Slovenië en Hongarije kwamen onder Habsburgs bestuur te liggen. Servië, Bosnië en Bulgarije moesten het leiderschap van de Ottomanen erkennen. Macedonië en Montenegro werden niet bezet, maar waren te zwak om de eigen identiteit te behouden. De Ottomanen hadden ook in die gebieden een overheersende rol. Tot ongeveer 1878 verschoof de grens tussen de Habsburgers en de Ottomanen voortdurend. Dit werd veroorzaakt door wederzijdse veroveringen en heroveringen in het toenmalige grensgebied . Achter deze gebe urteni s ligt de verklaring voor het feit dat in het hu idi ge Kroatië, Bosnië en Servië verschillende bevolkingsgroepen leven met een eigen katholieke, islamiti sche of orthodoxe levensovertuiging. Eeuwenlange confrontatie met vluchtelingenstromen , deporta-

•

Sinds' 818 ondrr Oosl~n,ljb Mhuf.

OnQfhQnk~lIlk 'IOnl~ndom sinds

kreeg . Ee n grote mix van godsdiensten, cul turen en bestuursvormen werd immers gedwongen geimegreerd. De vereni gi ng van Zuid-S laven was geschied onder samenloop van omstandigheden waarin korte-termijnidealen de overhand hadden: de ineenstorting van grote Rijken en het einde van de oorlog in combinatie met gloedvolle hoop op een nieuw begin na die oorlog. Het verleden van gesc heiden wegen werkte echter op langere tennijn door.

"Het nationalisme kreeg via een 'domino-effect' weer de overhand in de buurlanden."

1852.

Autonoom g~bltd

.Ind. '829 (wNt

tTAltË

van Adrianopool) OnafhanblljlrMId sinds 1818

Bron: Armex, dd. 1991 , artikel J.CA.C. De Vogel ties en migraties heeft dit gedee lte van de Balkan een grote bevolkings- en culturenmi x opgeleverd. De Ottomaanse overheersing in het zuidelijke deel van de Balkan scheidde de Kroaten en S lovenen van de andere ZuidSlaven af. De katholieken en Servisch-orthodoxen in het door de Turken bezelle gebied kregen steun van respecti evel ijk Frankrijk en Ru sland. De band van Servië met Rusland speelt nog Sleeds een politieke rol. De Ottomanen werden mede door de hulp van Rus-

land in 1878 definitief uil Servië en het zuidelijke deel van de Balkan verdreven. Vrij snel na deze bevrijding trokken de Ru ss ische troepen zich geheel terug. Problemen binnen eigen land waren hier de oorzaak van. Gevolg was dat de Balkan zonder ec hie leider ze lf naar ccn duurzaam evenwicht diende te zoeken. Gezien de geschiedenis van het gebied leek dat een moeizaam proces te worden. Het Congres van Berlijn ( 1878) probeerde in een evenwichtige verhouding tussen de koninkrijken te voorzien. Ondanks dit initiatief streefde het nationali stische Servië al snel naar een overheersende rol in de Balkan . Een terugkeer naar een instabiele situ atie was niet meer te voorkomen. Het nationali sme kreeg via een ' domino-effect' weer de overhand in de buurlanden. Deze ontwikkeling leidde in 1912 tot de eerste Balkanoorlog tussen Bulgarije, Servië, Griekenland en Montenegro enerzijds en de Turken anderzijds. De laatste Balkangebieden moesten ook nog op de Turken herove rd worden. De oorlog leidt in datze lfde jaar lOl het Verdrag van Londen, waarbij de Turken nagenoeg alle Balkanbezittingen zouden verliezen. Bitterheid ontstaat er over de verdeling van Macedonië tussen de Bulgaren, Grieken en Serven. Dit leidde snel daarna tot een tweede Balkanoorlog waarbij Bulgarije onverwacht Servië en Griekenland aanvalt. Via een Roemeens-Turkse interventie op diplomatiek niveau komt men in 1913 tot de Vrede van Boekarest. Macedoni ë wordt ver-

"Eeuwenlange confrontatie met vluchtelingenstromen, deportaties en migraties heeft dit gedeelte van de Balkan een grote bevolkings- en culturenmix opgeleverd." deeld tu ssen Servië en Griekenland. Daarnaast wordt onder druk van Itali ë en Oostenrijk -Hongarije de staat Albanië offic iee l erkend om de Serven de toegang tot de Adriatische zee te belemmeren. Kroatië en Slovenië kozen samen met Bosnië in die periode voor het streven naar zelfs tandi gheid zonder revoluti e. Onder invloed van Oostenrijk -Hongarije werd via comprom isvorming naar volledige autonomie gestreefd. In 19 14 onstond de Eerste Wereldoorlog op de Balkan. Oostenrijk-Hongarije streefde naar een Groot-Slavische staat, terwij l Servië een Groot-Servië voor ogen had. In beide plannen speelde de toegang lOt zee een belangrijke rol. De ineenstort ing van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk in oktobe r 191 8 leidde een ni euwe episode in tijdens de ontwikkeling van Joegoslavië. Verzwak t door het ontbreken van de bescherming door Oostenrijk-Hongarije besloten de Kroaten en Slovenen zich met de Serven te verenigen in het Koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovene n. Op I december 19 18 werd dil Servische initiatief bekroond met de officiële erkenning door de geallieerden middels de Vrede van Versailles. Het kreeg een eigen regering en parlement en stond onder leiding van de (Servi sche) koning Alexander I. De boerenbevolking van de twee verzwakte staten was overigens fel tegen de opgedrongen vereniging met de Serven. De rest van de bevolking gaf steeds meer steun aan de boeren , zodat het nationali sme snel de overhand

Periode 1918·1945. Deze periode wordt al s één van de belangrijkste gezien om het huidige conflict in voormalig Joegoslavië te verkl aren. Het jonge koninkrijk bracht niet de stabiliteit in de regio die men voor ogen had. Kroati sche boeren, gesteund door hel grootste gedeelte van de bevolking, waren zoals gezegd fel tegen de vereniging met de Serven. Er werd binnen een paar maanden na de vereni ging de Kroatische Boeren Partij opgericht , met al s enige uitgangspunt de onafllankelijkheid van Kroatië. Via een boycot van regering en parlement kreeg men zelfs steun uit niet-Servische kring buiten Kroatië . Overtuigd van de leidende rol in het gebied gi ng Servië over tot "servisering" van de bevolking in Kosovo en Macedonië. Middel s terreur en expansiedrift werd getracht deze zuivering door te voeren. Om het koninkrijk te leg itimeren werd er in 1921 door koning Alexander I gehaast een grondwet gefonnul eerd . De constitutie werd gehee l naar de wens van Servië ingev uld: een centraal bestuur en de macht via hoge posities in handen van de Serviërs. Op politiek ni veau spraken de Kroaten en Slovenen onvoldoende mee. Het gevolg van dit politiek falen was dat grote politieke tegenstell ingen aan het licht kwamen. veroorzaak t door groeiend nationalisme dat vooral in Kroatië en Bosnië de kop opstak . Deze instabiliteit zorgde niet all een voor verbaal geweld in het parlement, maar bracht ook terreur, politieke vervo lging en moordaanslagen met zich mee. Deze toestand duurde een aantal jaren voort . In 1928 werd hierbij een hoogtepunt berei kt. Uit woede over het nationalisti sche gedrag werd in juni van dat jaar de leider van de Kroati sc he Boeren Partij vennoord . De gevolgen waren desastreus voor de opbouw van een stabiel parlementair stelse l binnen het koninkrijk . Koning Alexander I ontbond het parlement , sc hortte de grond wet op en trok op die manier alle macht naar zich toe. Een koninklijke dictatuur was een feit. Verder werd de naam van het koninkrijk veranderd in "Jugoslavia", wat " Het land der Zuid-Slaven" betekent. De Kroati sche oppositie had simpe lweg het nakijken. Alexander had tot doel via deze weg de eenheid van het land te herstell en. maar hel tegendeel was het geval. Een heid kun je niet opleggen. Daarnaast werden maatschappelijke en economi sche verhoudinge n verstoord doordat de koning bestuurlijke grenJasoll Magazine nr. 2. april 1993

ze n wijzigde. In de meeste gebieden verkregen de Serven de meerderheid. zowel qua bevolkingsaanta l als qu a poli tieke macht. Slechts in twee prov incies was er sprake van een Kroatische meerderheid. terwijl de Slowenen éé n "eigen" reg io krege n toegewezen. De Serven waren de baas. De moord op Alexander I in 1934 gaf hoop op ee n dalende spanning tu ssen de republieken. Vanui t d ie gedachte werd er in 1939 een overeenkomst door de partijen getekend waarb ij iedere republiek meer autonomie toegeweze n kreeg. De toenaderin g kwam te laat om enig effect tc hebben. In april 194 1 we rd Joegoslavië betrokken bij de Tweede Wereldoorl og. Nazi-Du itsland viel met be hulp van Italiaanse troepe n het land binnen. Kroati ë verk laarde zic h met steun van de bezetters onafhankelijk . Onder leiding van Pave lic we rd Kroatië een vazal staat van Duilsland. Pave lic was teve ns leider van de in 1934 opgeri chte Ustashe-beweging. Deze extremi stische groepering vocht in de jaren dert ig voor een onafhan ke lijk Kroatië en hanteerde, in tege nstelling tot de Boe ren Partij , alle moge lijke middelen. De Ustashe maakte zich al snel schuldig aan massale moordpartijen onder de Serven. De keuze was sim pel: bekering tot het katholicisme of de dood. Deze bekerings ijver werd voornamelijk ingegeven doo r sterk nationali sme. De Serve n hadden erg vee l te lijden onder de Dui ts- Kroati sc he terreur. Binnen Servië werd in die periode de tegenhanger van de Ustashe geboren: de Chetni cks- beweging. Daarnaast mengden de Parti zanen onder leiding van TilO zich vanaf 1943 meer en meer in de strijd. Tito. gesteund door de Ru ssische geall ieerden. vocht voor ee n communi sti sche ee nheidsstaat tege n Ustashe. Chetn ic ks en de Duitse bezetters. De strijd binnen Joegoslavië had meer het karakter van een burge roo rl og dan va n ee n we re ldoorlog. Toch bleven de landen rondom Joegoslavië actief. Hongarije annexeerde Vojvod ina. Albanië besc hermde de Albanese minderheid in Kosovo en Bulgarije beze tte de Servische delen van Macedonië: de randgebieden werden ni et onge moeid gelaten. Met de beslissende steun van het Rode Leger kwamen de communi sten onder leidin g van Tito winnend ui t het Joegoslavisc he drama. In novembe r 1945 werd de Federale Volksrepubliek Joegoslavië uitge roepe n. Weer was er sprake van een ged wongen integrat ie van alle volkeren in het gebied: dit keer onder ee n communi sti sch regimc.

"Het verleden van gescheiden wegen werkte echter op langere termijn door." Periode 1945- 1991 Door de gedwongen intcgratie onder het commu nisti sc he be wind van Tito werden nation alistische sentime nten sterk onderdrukt. De vo lksrepubliek lee k daardoor een eenheid voor de buiten wereld. Tito heeft echter maat regelen genomen die de spannin gen tussen de republieken en bevolki ngsgroepen onderhui ds hebben doe n aan wakke4

Jasoll Magazine nr. 2. april 1993

'\ _

Map 9: 'Tbe European ~ and Thdr War Plans in 1914 TlIE WAJ. ,lAHS

A German.aac:k upoll Fnonce (Schiáfm Plan)

• Frmch in....... ol LornlDo: (rt.a XVII)

...

C 8ricIû

Fon:a tg PraDce

DI 1.1IMIaa.uacll ..poII I!.ut Pnw&Io

DI6 I.I1M1aa Mrike.,.wcAIIICJia.Hunpry lEI AIIIIJO. HWlpriaa Invuioa ol Galidlo

De drang \'0 11 hel Ooslenrijks-Hongoars Rijk naar een Groot-Slavisch Rijk komt hier d uidelijk /laar voren . Bron: P. Kennedy. Rise olldfall ofthe Great Power.

ren. Na de oorlog werden ten eerste co llaborateurs en politieke tegenstanders massaal vervolgd. Vooral de polit ie ke top van de Ustashe en de Chetni cks moest het ontgelden. Zij genoten grote populariteit onder de burgerbevolking binnen de eigen te vertegenwoordi gen republi ek. Om het centralisti sche bestuur te vergemakke lijken wijzigde Tito op de tweede plaats de (bestuurlij ke) grenzen tu ssen de republ ieken middels rechte lijnen. Di t had tot gevolg dat vele dorpen, steden , moslims, katho lieken en orthodoxen weer onder ander bestu ur kwamen te liggen. Maatsc happe lijke en economische verhoudingen werden ged wonge n verstoord. Vooral Serven kregen het door deze maatrege l extra moe il ijk. Tito waakte bew ust voor Servische dominant ie, en bevoordeelde de andere republieken door hen meer bestuu rl ij ke macht in handen te ge ve n. Er was sprake van een nonServisch centra lisme. Dit uitgangspunt kreeg een extra accent toen de communi sten de "Servisc he rep ublieken" Macedoni ë en Montenegro ee n autonome status binnen de volksrepubliek aanboden. Servië protesteerde hev ig. en zag deze maatregcl als het verliezen van eigen grondgebied. Men moet hier uit opmaken dat de communi sten het nati onalisme nict serieus hebbe n genomen en daardoor dit onbestuurbare sentiment niet gesmoord hebben. Als belangrijkste maatrege l die Tito genomen heeft, geldt de plicht van de rijke republieken (Slovenië en Kroati ë) om elk jaar een dee l van hun welvaart af te staan aan de anne delen van de volksre publiek (bv. Servië). In het midden van de jaren zeve nti g leidde dit tot een po litieke cri sis na een weigering van Slovenen en Kroaten om langer aan d ie verpli chti ng ten opzichte van Servië te vo ldoen. Tito heeft naar aanleiding van dit protest de maatrege l en igz ins versoepeld, maar de spanni ngen bleven bestaan. Vanaf d ie tijd eisen de republieken steeds mee r aut onomie. De communi sten versterken echter de centralistische politiek. In 1980 overlijdt de communi sti sche leider Tito. Er word t ee n presidentiële raad inge-

"Men moet hier uit opmaken dat de communisten het nationalisme niet serieus hebben genomen en dlUlrdoor dit onbestuurbare sentiment niet gesmoord hebben." steld met acht leden, waarbij de president om be urten door één van de republieken wordt ge leverd. In het begin van de jaren tachti g functioneerde deze raad zonder problemen, maar onder in vloed van de ineenstorting van het communistische oostblok verloor de raad langzaam het gezag. Toen in mei 199 1 Kroatië aan de beurt was de pres ident te leveren, nam Servië voorzorgsmaatrege len door de parlementen van Kosovo en Vojvod ina op te heffen. De leden werden vervangen door Servische stromannen. Venneerderd met de pro-Serv ische stem van Montenegro kwamen de Serven o p vier stemmen; een meerderheid in de raad! De Kroati sche president skandidaat Mesik verklaarde de laatste president te zu llen zijn. Zijn aanstell ing ontspoort kort daarna op vier tegenstemmen. Op 25 jun i 199 1 roept Kroatië zijn onafhankelijkheid uit. een dag later gevolgd door Slovenië. Onder dru k van de EG wordt de onafhankelij kheid drie maande n uitgesteld. Deze tijd wordt helaas door de partijen benut om zich te bewapenen. Onder le iding van Milosevic zal Servië als eerste gewe ld gaan gebruiken om de Se rvi sche minderheden in Slovenië, Kroatië en Bosnië te bev rijden. Het huidige confl ict is geboren. Co nclusies. Wanneer we de hi storische achtergrond van het voonn alige Joegoslav ië bezien, kunnen we vier conclu sies trekken waarui t we de oorzaken van het hui dige conflict kunnen afleiden. Ten eerste is er sprake van een zeer

vroege splitsing en een mix van godsd ien ~ sten, culturen en bestuursvonnen. Reeds in de veertiende eeuw is in dit deel van de Bal~ kan een voortdurende botsing van volkeren dichtbij geweest. De identitiet naar ge loof en nationaal gevoel was echter pas vanaf de negentiende eeuw een voedingsbodem voor massaal geweld en onderlinge haal. Op de tweede plaats is er in de twintigste eeuw bij~ na onafgebroken sprake geweest van gedwongen integratie en gedwongen aanpas~ sing van grenzen. Het koninkrijk der Serven, Kroaten en Slovenen na 1918 en de co mmu~ ni sti sche volksrepubliek zijn hier de beste voorbeelden van. De geschiedenis leert ons dat dit soort integratie het vasthouden aan de eigen identiteit alleen maar versterkt. Ten derde is te concluderen dat politiek/bestuurlijk falen heeft geleid tot verdergaande instabiliteit in de regio. Het gebrek aan politiek initiatief in 1878 na de verdrijving van de Ottomanen was mede de oorzaak van het aanwakkeren van het nationalisme. Wanneer er op hoog niveau politiek overleg had plaatsgevonden tussen de belangrijkste spelers over een duurzame vredesregeling in het gebied, had er veel leed voorkomen kunnen worden. Verder is er te weinig politiek! bestuurlijk overleg geweest bij de totstandkoming van de grondwet in 1921. Wanneer de Kroaten en Slovenen in de politieke macht hadden kunnen delen, was de kans op een stabieler parlementair stel sel groter geweest. Tot slot valt te concluderen dat de buurlanden van voonnalig Joegoslavië blijven vasthouden aan hun territoriale ambities. Dit komt de stabiliteit binnen voonnalig Joegosalvië niet ten goede. Vooral het gebied Macedonië ligt zeer gevoeli g tu ssen Servië, Griekenland en Bulgarije. Er was weinig voor nodig om de angsten die in de historie gegroeid zij n bij de bevolking te doen opleven. Het verleden was en is nog steeds njet verwerkt en leidt mede tot nieuwe excessen. Antwoord op de schuldvraag? De historische achtergrond geeft alleen aan dat de huidige burgeroorl og niet alleen de schuld is van de Serviërs. • Marc Klumper is (eind)redacteur van Ja son~mag azine

Jonge Serviërs protesteren tegen Tiro en het Centrale Comité van de Communistische Partij. (Foro: ANP.)

Literatuur: - The Rise and fall of lhe Great Powcrs Paul Kennedy, Vintage Books. New Vork, 1989 - B, lelanich, History of the Balkans; Eyhteenth and Nine teenth centuries, Cambridge. 1983 - J.C.A.C. De Vogel. "Joegoslavië: wie vecht legen wie?" in Armex dec.l99l. - J.C.A.C. De Vogel. De controversen lussen Serviërs en Kroaten in Annex okt.I99 I. - Ab van Goudsoever. "Geweld, migratie en identiteit in het oude Joegoslavië" in Internationale Spectator. Okt 1992.

Jasoll Magazine nr. 2. apri l 1993

Nuance

Het milieu in Oost-Europa onder de loep genomen 'Milieu en Oost-Europa; een blik door de verrekiJker' . Dit was nog de titel van een in 1987 door het Instituut voor Milieuvraagstukken uitgebracht rapport over het milieu in Oost-Europa. Er is sindsdien veel veranderd en de verrekijker is op het ogenblik niet meer nodig. Een nauwkeuriger blik door de loep wordt daarentegen steeds noodzakelijker. Als gevolg van Glasnost en andere politieke veranderingen in het voormalige Oostblok en de intensivering van de contacten met het Westen is bij ons de laatste jaren veel bekend geworden over de toestand van het milieu in Oost-Europa. De algemene tendens van deze berichtgeving is negatief en pessimistisch: "Het is er niet best gesteld met het milieu en het zal heel moeilijk zijn iets te verbeteren". door Terecht of onterecht , in dit themanummer over Oost-Europa is een behandeling van de ontwikkelingen in het milieubeleid zeker op zijn plaats. In de overige artikelen van dit themanummer wordt aandacht besteed aan de belangrijkste politieke, economi sche en sociale ontwikkelingen in Oost-Europa. Deze artikelen geven daarom een goede beschrijving van de achtergrond, in welk licht de bestaande problemen op hel gebied van milieu en milieubeleid in Oost-Europa kunnen worden bezien. In dit artikel zal op noodgedwongen summi ere wijze een beschrijving worden gegeven van de problemen waannee de regeringen in Oost-Europa kampen als zij proberen het mili eubel eid te verbeteren en zal teven s een indicatie worden gegeven van de oorzaken in een hi storische perspectief. Er wordt geprobeerd het eenzijdige beeld, zoals dat hierboven is beschreven, te nuanceren en een beeld sc hetsen van de complexe samenhang tu ssen de politieke en economi sche transfonnaties en de hervonningen in het milieubeleid. Tenslotte za l ook aandacht worden besteed aan de samenwerking tussen Oost-Europa en het Westen. Doel van het artikel is de lezer bewust te maken van het complexiteit van de problemen en de oorzaken ervan, en inzicht te geven in de mogelijke oplossingsrichtingen. Vooroordelen Laten we beginnen met het uit de weg ruimen of nuance ren van een aantal bestaande 6

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Mark van Wees

vooroordelen over de toestand van het milieu en het milieubeleid in Oost-Europa:

'In Oost-Europa is her mer her milieu zeer slecht gesteld· Dit is slechts gedeelte lijk waar. Nederland is gemiddeld (per vierkante meter) meer vervuild dan de landen in Oost-Europa, waar nog veel schone gebieden zijn te vinden. De problemen in Oost-Europa worden echter mede veroorzaak t door de concentratie van vervuilers in gevoelige geb ieden. De vervuilende zware industrie is bijvoorbeeld vaak geconcentreerd in de buurt van bevolkingscentra, zodat op plaatselijke en regionale sc haal de milieuproblemen meestal aanzienlijk groter zijn dan in ons land. Daarnaast gaat bijna alle aandacht in de Westerse pers uit naar de milieurampen en de ecologische rampgebieden in Oost-Europa; Tschjemobyl, de Zwarte Driehoek, het Aralmeer. Hoe belangrijk deze problemen ook zijn, ook de andere minder dramatische vonnen van milieuaantasting en vervuiling verdienen de aandacht, inclusief de problemen die in de toekomst belangrijk zouden kunnen worden. illustratieF is de volgende indeling in de volgende vijf categorieën, die specifiek voor de Oosteuropese economieën kunnen worden onderscheiden: 1. problemen die makkelijk kunnen worden opgelost door de economische veranderingen. De combinatie van economische hervonningen, hogere energieprijzen en industriële modernisatie zu llen leiden tot een gedeeltelijke oplossing van de

belangrijkste problemen die worden veroorzaakt door emi ss ies van vervuilende stoffen binnen een jaar of tien zonder massieve investeringen; 2. urgente problemen die om een specifieke oplossing vragen, die niet bijzonder duur zijn. Voorbeelden zijn de verontreiniging van de Virtularivier in Polen door zout afvalwater van de mijnbouw of het gebruik van kolen bij de verwarming van huizen; 3. Ernstige problemen, die dreigen te verslechteren en die om dure oplossingen vragen. Voorbeelden zijn bodemverontreiniging in de buurt van grondwater en de onveilige kerncentrales; 4. Ernstige problemen die niet erger worden en die later, als de economi sc he si tuatie is verbeterd, aangepakt kunnen worden. Voorbeelden zijn vuilnisbelten en sommige vannen van bodemverontreiniging; 5. Nieuwe problemen die tijdens de huidige veranderingsprocessen die kop op kunnen steken. Onder deze worden bijvoorbeeld de problemen verstaan die als gevolg van de overgang naar een consumptie maatschappij kunnen optreden, zoals de vergroting van de afvalstromen. Ook kan de vaak onduidelijke politieke en economische situatie, waannee een overgangsperiode gepaard gaat, soms leiden tot verwaarlozing van bepaalde beleidsterreinen.

'In alle Oost-Europese landen is de situatie gelijk' Slechts gedeeltelijk waar. Doordat de Oosteuropese landen gedurende lange tijd een gemeenschappelijk politiek en economisch

' De Westerse pers heeft alleen aandacht voor de ecologische rampgebieden' . (Foto ANP) systeem hebben gekend, zijn een aantal factoren die geleid hebben tot de hu idige problemen vergelijkbaar. De verschillen echter tussen afzonderlijke landen op het gebied van bij voorbeeld economische structuur,

"De Oosteuropese landen zijn eerste instantie zelf verantwoordelijk voor het oplossen van de problemen en hebben zelf ook bijna alle mogelijkheden dit te doen." politieke traditie en specifieke milieuproblemen zijn vaak groot. Bij het zoeken naar oplossingen voor de mil ieuproblemen in Oost-Europa moet dus vrijwel reken ing worden gehouden met de specifieke eigenschappen van een land. Vergelij k als voorbeeld Polen met Albanië; In Polen worden veel milieuproblemen veroorzaakt door de vervuilende elektric ite itscentrales, die vooral op kolen worden gestookt. In Alban ië daarentegen wordt veel waterkracht gebru ikt. Verder is de industrie sector in Albanië veel minder ontwikkeld dan in Polen. Een laatste belangrijk versch il betreft de politieke hervormingen die in Polen al vee l verder zijn gevorderd

dan in Albanië, dat pas kort ge leden het communi sme vaarwel heeft gezegd. Het heeft dus slechts beperkte waarde om, zoals in di t artikel gebeurd, Oost-Europa als gehee l te behande len.

doende gerealiseerd dat het Westen op het gebied van milieubeheer en mil ieubeleid ook veel van de ervaring en kennis van de Oosteuropese landen kunnen leren. Hier wordt later in dil art ikel nader op ingegaan.

'Er is daar nooit wat aan de milieuproblemen gedaan' Slechts gedeeltelijk waar. Vanaf ongeveer 1970 zijn in de meeste Oost-Europese landen mili eumaatrege len genomen en instanties in het leven geroepen, die voor toezicht en controle verantwoorde lijk waren. De effectiv iteit van het gevoerde mil ieubeleid was door diverse oorzaken laag. met name door de lage prioriteit van milieudoelstellingen ten opzichte van de economische doelstellingen. De belangstelling voor het milieu was tijdens en vlak na de recente politieke hervorm ingen groot. In de meeste Oosteuropese landen wordt op het ogenblik hard gewerkt aan het opzetten van een goed milieubeleid.

'Door de overgang van hef communistische systeem lIaar de markt-economie op westers model zal de toestand van het milieu vanzelf verbeteren' Slechts gedeeltelijk waar. Weliswaar zullen na de overgang naar een markteconomie de prijzen voor grondstoffen en energ ie een betere afspiege ling zijn van de schaarste van de goederen. Deze ontw ikke lingen zullen een belangrijke stimulans zijn voor verhoging van de efficiëntie in de industrië le produktie en het tegengaan van versp illing. In de praktijk zijn bijvoorbeeld de energieprijzen in veel Oosteuropese landen al drasti sch

'Zonder Westerse hulp zal hel nooit lukken iets te verbeteren' Niet waar. De Oosteuropese landen zijn eerste instantie zelf verantwoordelij k voor het oplossen van de problemen en hebben zelf ook bijna alle mogelijkheden dit te doen. Samenwerking met Westerse landen zal ec hter zeker een bijdrage kunnen leveren. met name op het gebied van de ontw ikkeling van milieubeleid en op het gebied van technologie-overdracht. Het gaat met nadruk om samenwerking, want het wordt nog niet vol-

"Het klakkeloos overnemen van de westerse consumptiemaatschappij zal veel negatieve milieueffecten hebben." gestegen. Ook is het moge lijk om binnen een markteconomie economische en financiële prikkels in het mili eubeleid toe te passen. zoals heffingen en subsidies.

Jasoll Magazine nr. 2, april 1993

De negatieve effecten van de economische veranderingen zijn echter niet te verwaarlozen, zoals het volgende voorbee ld aangeeft. Binnen een paar weken na de val van de Berlijnse muur constateerden werknemers van

"Soms werden bedrijven door de centrale overheid boetes opgelegd, die door deze bedrijven echter konden worden gedeclareerd bij die zelfde centrale overheid, maar bij een ander ministerie." de afvalverwerking in Oost-Berlijn een toename van 20% van de hoeveelheid huishoudelijk afval, waarschijnlijk voor het grootste verpakkingsmateriaal van westerse produkten. Het zal iedereen duide lijk zijn dat het klakkeloos overnemen van de westerse consumptiemaatschappij ook veel negatieve milieueffecten zal hebben.

Oorzaken [n de volgende paragrafen wordt ingaan op een aantal oorzaken van de hu idige milieuproblemen in Oost-Europa, waarbij ook een historische beschrijving van de ontwikkeling van het milieubeleid wordt gegeven. Deze oorzaken zij n complex. Ten dele hebben deze te maken met de specifieke kenmerken van de betreffende landen. Er kunnen echter ook algemene, meestal politieke en economische, kenmerken worden aangewezen, die in meer of mindere mate betrekking hebben op Oost-Europa in het algemeen. Deze worden hieronder besproken. In een economie op marxistisch-leninistische grondslag zijn de natuurlijke hulpbronnen vrij ten behoeve van het produktieprocessen te gebruiken. Omdat veel natuurlijke hulpbronnen, waaronder schone lucht, bodem en water, in bijna onbeperkte mate voorhanden waren, bestond er geen economische stimulans om zuinig met deze natuurlijke hulpbronnen om te gaan. Daarnaast stond er ook geen prijs op het verv uilen van het milieu. Let wel, een vergelijkbare situatie bestond en bestaat nog ten dele in de westerse kapitalistische economie. Economische groei had in het voonnalige Oostblok hoge prioriteit. Andere doel stell ingen. waaronder die op milieugebied, waren hieraan ondergeschikt. Het accent lag binnen de industriesector op de ontwikkeling van de zware industrie, met name staal en metaal, chemische- en de kunstmestindustie. Zware industrie is relatief vervu ilend, en is bovendien energie- en grondstofintensief, waardoor ook de indirecte milieueffecten groot zijn. met name door electriciteitsproductie en grondstofwi nning. De technologieën die in de industriële produktieprocessen en in de energiesector worden gebruikt zijn vaak verouderd en worden slecht onderhouden, waardoor deze zowe l met betrekking tot grond stofgebruik

Jason Magazine nr. 2, april 1993

'Het accent lag op de ontwikkeling van de zware industrie'. Foto: ANP

"De regeringen zullen zich door de economische crisis en de vaak korte levensduur van de regeringen noodgedwongen beperken tot korte termijn doelstellingen en daarmee de vaak complexe en lange termijn belangen van milieu en ontwikkeling verwaarlozen. "

als tot energiegebruik inefficiënt zijn. De bedrijfsvoering en het management zijn ook belangrijke factoren. Er was namel ijk door het grote belang van produktiecijfers weinig aandacht voor energie- en grondstofbesparing en voor de effecten voor het milieu. In de inleiding is al gesproken over de ruimtelijke aspecten van de milieuproblemen in Oost-Europa. De vervu ilende zware industrie werd vaak geconcentreerd in de traditione le industriegebieden, waar ook de grote bevolkingscentra lagen. Ook de electriciteitsproductie moest in de buun van de grote gebruikers (industri e en steden ) worden opgebouwd. De concentratie van verv uil ende industrie, ve rvuilende elektri citeitscentrales en steden veroorzaakt een grote milieubelasting, zowel voor de bewoners als voor de natuur. Een bekend voorbeeld van een dergelijk probleemgebied is de beruchte Zwarte Driehoek in het grensgebied tussen Polen en Tsjechië.

In hel Weslen hebben belangengroeperingen, de milieubeweging. een zeer belangrijke rol gespeeld bij in de belangslelling brengen van milieuthema's. Zij hebben ook een aanzienlijke politieke invloed. In Oosl-Europa hebben milieugroeperingen, door het gebrek aan democratie , nooit een rol van betekenis kunnen spelen. Een gevolg hiervan is de onvoldoende kennis en bewustzijn bij de bevolking over milieuproblemen, de oorzaken en

de mogelijke oplossingen. Pas de laatste jaren is hierin verandering gekomen. Het falende milieubeleid in de meeste Oost-Europese landen is ook al s belangrij ke oorzaak te noemen. De doelstellingen waren vaak hoog gegrepen. maar door de slechte en gebrekkige uitvoering. de lage prioriteit van milieudoelstellingen len opzicht van de economische doel stellingen en hel gebrek aan infonnatie. was het milieubeleid meestal zee r ineffectief. Het politieke en economi sche systeem in Oost-Europa werd gekenmerkt door centrale planning. Het economisch beleid en later ook het milieubeleid werd op nationaal

"Men realiseert zich nog te weinig dat het Westen op milieugebied kan profiteren van Oosteuropese kennis en ervaring. De samenwerking is nog teveel eenrichtingverkeer." niveau vastgeste ld. Regional e en plaatselijke autoriteiten hadden geen of weinig vrijheid dit beleid toe te spitsen op de regionale of plaatse lij ke omstandigheden. In Nederland wordt om deze reden de laatste jaren steeds meer veramwoorde lijkheid toebedeeld aan de provinciale en regionale overheden. De taken en verantwoordelijkheden van de regionale overheden moeten dan wel goed aan sluiten bij de milieudoelstellingen. Historisch milieubeleid Het milieubel eid in Oost-Europa is ongeveer net zo oud als dat in het Westen . Hieronder word een schets geven van de historische ontwikkeling van het milieu in Oost-Europa, waarbij de waarschuwing moet worden gegeven, dat de verschillen tu ssen de afzonderlijke landen grool zijn. Dil ge ldl zeker voor de ontwikkelingen van de laatste jaren. Voor 1970 waren milieuproblemen in de politiek niet of nauwelijks aan de orde. In de jaren 70 echter kregen milieuthema 's in Oost-Europa een beperkte po litieke aandacht, ongeveer op hetzelfde tijdstip als in ons land. Er zijn hiervoor twee oorzaken aan te wij zen: Het werd ten eerste steeds belangrijker voor de regimes om te voorzien in acceptabele levensomstandigheden voor de bevo lking en om iets te doen aan de steeds duidelijk zichtbaarder wordende aantasting van het milieu. Ten tweede kreeg het milieu ook internationaal steeds meer aandacht.

In deze periode werden diverse maatregelen op milieugebied opgenomen in de economische plannen en werd wetgeving opgesle ld. In Polen bijvoorbeeld werd in 1980 integrale milieuwetgeving ingevoerd , de zogenaamde ' Act on Protection of Environment and Nature '. De regering ging er nog steeds van uit dat de milieuproblemen binnen het communistische, centraal geplande systeem goed zouden kunnen worden opgelost. Door diverse factoren was de effectiviteit van deze maatregelen zeer gering. De belangrijkste zijn de lage prioriteit van milieudoelstellingen ten opz ichte van de economische doel stellingen , de ineflïcintie van de bureaucratie, de ineffectieve wetgeving en de slechte handhaving. Een voorbeeld van het laatste: Soms werden bedrijven door de centrale overheid boetes opgelegd, die door deze bedrijven echler konden worden gedeclareerd bij die zelfde centrale overheid, maar bij een ander mini steri e. In de jaren tachtig werd door de oppositie groeperingen de slec hte toestand van het milieu gebruikt 0111 kritiek op de regimes uit te oefenen. Onder druk namen de regeringen milieudoelstellingen aan en besteedden meer aandacht aan milieubeleid. In Polen werd in 1985 het Mini sterie voor Milieubescherming, Naluurlijke hulpbronnen en Bosbouw in het leven geroepen. Er veranderde echter weinig aan de lage effectiviteit van dit beleid, omdat aan de wezenlijke belemmeringen weinig veranderde. Toen eindelijk aan het e ind van de jaren tachtig de oppositiegroeperingen de macht overnamen, spraken all e panijen de intentie uit om al het mogelijke te doen om de mili euproblemen op te lossen. Helaas is het milieu al snel daarna op de politieke prioriteitenlij st van de nieuwe regeringen naar beneden gedu ikeld. De oorzaken van deze onlwikkeling hebben betrekking op de politieke , economisc he en sociale situatie en worden hierna besproken. Een in de Volkskrant geciteerde Russische automobilist antwoordde op een vraag van een journalist naar het loodgehalte in de benzine en de luchtverontreiniging veroorzaak.te door het verkeer in Moskou: " Ik. ben de halve stad afgereden op zoek naar benzine. Wat kan mij dan de kwaliteit schelen. Zolang mijn motor niet naar de knoppen gaat vindt ik alles best." En wie kan zich niet het dilemma voorstellen van ee n plaatselijk bestuurder die een besluit moet nemen over de sluiting van een verouderde, zeer vervu ilende fabriek, waardoor dui zenden arbeiders op straal zouden komen te staan? En hoe kan een minister van milieu een lange termijn milieubeleid 0pslellen als elk half jaar de regering moet worden gewisseld. Deze voorbeelden illustreren dat de politieke, economi sc he en sociale omstandigheden in OostEuropa grote barrières opwerpt voor de ontwikkeling en uitvoering van een effectief milieubeleid. In bijna alle Oosteuropese landen heerst in meer of mindere mate een economische crisis. De verouderde industrie kan niet concurreren met het buitenland en de nodige herstructurering zal veel geld kosten. De maatschappelijke gevolgen van deze crisis

zijn zeer groot. Het gevolg is dat de aandacht voor milieuproblemen vervaagt. zeker als milieumaatregelen negatieve economische effecten hebben. De instabiliteit van de economie maakt het extra bovendien moeilijk milieubeleid te formuleren en uit te voeren. Extreme veranderingen in de rente tarieven bijvoorbeeld maken lange termijn investe-

"In de voormalige SovjetUnie maakt 88% van de mensen gebruik van het openbaar vervoer, tegen slechts 5% in Nederland, " ringen onmogelijk. De regeringen zullen zich door de economi sche crisis en de vaak korte levensduur van de regeringen noodgedwongen beperken tot korte termijn doelstellingen en daarmee de vaak complexe en lange ternlijn belangen van milieu en ontwikkeling verwaarlozen. Daarnaast zijn veel van de factoren die in het communistische verleden een be lemmering vormen voor de ontwikkeling en uitv oering een effectief milieubeleid slecht heel moeilijk en langzaam te veranderen. Met name de in stitutionele factoren worden door velen genoemd als een belangrijk problee m. Het herstructureren van het amblelijke apparaaI bijvoorbeeld meI als doel de uitvoering van de veranderende beleid en wetgeving te kunnen uitvoeren is een kostbare, moeizame en tijdsintensieve opgave.

Oost-west samenwerking De laatste jaren zijn de contacten op milieugebied tussen Oost-Europa en het westen drasti sch toegenomen. We kunnen hierbij onderscheid maken tusse n directe milieuhulp die Oosl-Europa wordl geboden, en de samenwerking op het gebied van de ontwikkeling van internationaal milieubeleid. Op het ogenblik is de omvang van de Westerse milieuhulp nog gering, zeker als deze worden afgezet tegen de geschatte kosten van de benod igde saneringen in Oost-Europa. Ook Nederland levert hieraan z'n steentje bij. In 1992 bedroeg de 101ale hulp aan Oosl-Europa 3 10 miljoen gulden. Daarnaast mag niet worden vergeten dat milieuaspekten ook een belangrijke rol kunnen spelen in andere vormen van samenwerking. Dit ge ldt met name de economische programma 's en de programma 's gericht op de industriële ontwikkeling. Deze zijn wat omvang betreft vaak veel groter dan de programma 's specifiek gericht op het milieu. De directe en indirecte milieueffecten van economi sche en industriële ontwikkeling zijn aanzienlijk. Het Westen heeft de landen van OostEuropa vee lte bieden. De belangrijkste vorm van steun is op het ogenblik financiële hulp. De landen in Oost-Europa hebben een structureel gebrek aan ge ld. Met financiële steun kan bijvoorbeeld de introductie van milieuvriendelijkere technologie of de sanering van probleem gebieden worden gestimuleerd.

}asoll Magazine nr. 2. april 1993

Een belangrijk deel van de steun wordt ech· ter besteed aan het inhuren van Westerse bedrijve n of inste ll ingen om in Oost-Europa projecten uit te voeren. Andere vonnen van steun , die tot doel hebben om ke nn is en ervaring uit te wisselen, hebben op de lan ge duur een hoger rendement. In het Westen is al veel ervaring, vaak door vallen en opstaan, 111et de ontwikkeling van milieubeleid in een markteconomie. Veel van onze ervaring hierin kan in Oost·Europa worden gebruikt. Ook kan steun worden geboden op het gebied van milieumanagement in bedrijven. Men reali see rt zich echter nog te we inig dat ook het Westen op milieugebied kan profiteren van Oosteuropese ke nni s en ervaring. De samenwerking is nog tevee l eenrichtingverkeer. Drie voorbee lden: De wetenschappelijke kennis op het gebied van gezondheidseffecten van mili euverontrein ig ing is in Oost- Europa aanzien lijk. De normen vanaf de jaren zeve nti g in het mili eubeleid werden toegepast waren namelijk vaak gebaseerd op de wetenschappe lijke analyse van gezondheidseffecten . Een tweede voorbeeld betreft het openbaar vervoer, dat in Oost·Europa in tegenste ll ing tot ons land het be langrijkste transportmidde l is. In de voormalige Sowjet-Unie maakt 88% van de mensen gebruik. van het openbaar vervoer, tegen slec hts 5% in Nederland. Een laatste voorbee ld betreft de relatief hoge graad van recycl ing van afva lstoffen. Over de technische en organi satorische aspecten van recyc ling kunnen we missc hien iets va n Oost-Europa leren. De drastische veranderingen die de Oosteuropese maatsc happijen ondergaan, en het fei t dat veel zaken bijna van de grond af moeten worden opgebouwd kan ook een voordeel blijken te zijn. In het We sten moet vee l tijd en energie worden gestoken in het aanpassen en herstructureren van bijvoorbee ld de economi sche be leid en de wetgevi ng om aan de milieudoelste llinge n te kunnen voldoen. Dit proces blijkt langzaam en moe ilijk te zijn. Oost-Europa heeft in veel aspecten unieke moge lijkheden om van de historische fou ten en successe n van het Westen te leren en deze ken ni s te gebruiken bij het opze tten van bij voorbeeld de ni euwe mili euwetgeving , een nieu w be last ingstelsel

etc. Zo kan relatief vee l sneller resultaat worden geboek t of met andere woorden met een hazesprong (i n het Enge ls leapfroggillg) het Westen worden gepasseerd. Het is natuu rl ijk de vraag in hoeverre d it in de praktijk mogelijk is. Als illustrati e tenslotte voor de mogelij kheden voor samenwerking tu ssen Oost en West worden hi eronder drie voorbeelden gegeven: als eerste een voorbee ld van samenwerking op ove rheidsni veau, dat spec iaa l gericht is op de ontwikke ling van mili eubeleid, als tweede ee n voorbeeld van economi sche samenwerking, waarbinnen aandac ht aan mil ieuaspekten kan worden besteed, en tens lotte een voorbee ld op onderwij sgebied. European Environmental Action Plan . Het opstarten van het zogenaamde Environmenta l Action Programme for Central and Eastern Europe is het lx:langrijkste agendapunt van de pan-europese conferentie va n milieu mini sters, die in april 1993 in Zwi tserland zal worden ge houde n. De doel stelling van dit programma is het aanpakken van de meest ernstige milieuproblemen in Ce nt raa l en Oost-Europa. door de landen te helpen zowel de voor de landen spec ifi eke als de meer algemene beleidsst rategieën te ont wi kkelen, en om de Oost-West samenwerking te versterken. Het programma zal worden opgestart door een aantal studies naar de toestand van het milieu in OostEuropa. Europees Energie Hal/{h'est. Hoewe l zich in Oost-Europa, met name in Ru sland. nog grote voorraden foss iele brandstoffen bevinden, ve rkeert de Oost europese energiesector in grote problemen: de techno logie die voor de olie en gaswinning worden gebruikt is verouderd en veel energ ie wordt bij transport en gebruik versp ild. West-Europa heeft daarentegen ee n grote en nog steeds stijgende behoefte aan energie. Een commerciële samenwerking tu ssen West- en Oosteuropese bedrijven op energiegebied kan daarom voor beide voordelen op leve ren . Het Europees Energie Handvest dat op initiatief van onze premier Lubbers in december 199 1 door meer dan 50 europese landen is ondertekend, moct hiervoor een kader vormen. Omdat

echter energie winning en energiegebruik in Oost-Europa een belangrijke oorzaak van milieuaantasting en -verv uiling is, kan in hel kade r van het Handvest ook aandacht worden besteed aan de aanpak van deze problemen , bijvoorbeeld door de introductie van mili euvriendelijkere technologieën bij energiew innin g of door het verhogen van efficiënti e bij energiegebruik . Helaas was in de oorspronke lijke Handvest weinig aandacht voor milieuaspekten , maar mede op aandrang van de mili eubeweging is hierin in een later stadium verbetering opgetrede n. European Programme in Environmental Management. Deze postdoctorale opl eiding wordt dit jaar voor de eerste maal georganiseerd door vier samenwerkende Nederlandse universitaire milieuinstituten. Oosteuropese studenten van diverse disciplines worden in deze cursus opgeleid tot milieumanagers en be leidm akers. Veel van de Nederlandse ervaring op het gebied van milieubel eid is in de cursus verwerkt, maar het belangrijkste is dat de studenten worden getraind om in hun eigen land zelfstandi g op mili eugebied te kunnen werken. Samenwerking op milieugebied zal voor all e betrokkenen voordelen op leveren. Meer dan tot nu toe gebruike lijk zal het milieu bovendi en een rol moelen spelen bij samenwerking op andere terre inen, met name op het gebied van de economi sche en industriële ontwikkeling. De milieuproblemen in Oost-Europa hebben complexe oorzaken en vragen daarom om specifieke oploss ingen, net als bij ons. De waarde van artikelen en studies al s deze, waarin OostEuropa als geheel wordt beschreven, wordt daarom steeds geringer. Het gebruik van een loep wordt noodzakelijk. •

Literatuur: Duncan Fisher. PartUlise Deferred: E'fI'ironm~nliJl poticymaking in eenlral and Easlern Europe. Ro)'allnstitute of International Affairs. Londen. 1992. Hilar)' F. French, Green Re"olulion!l: tnvironmental Heconslruction in Easlern Eurotn and the Soviet Union, Worldwatch Paper 99, Worldwatch Institute Washing. ton. Nalhalie Ha rrems en Ralph 8rieskorn. Klm sen en bedreigingtn I"oor milieuhulp tuln Oost-Europa. In : ROM, nr. 12. december 1992, p 20-23 A. PJ . Mol en J.8 . Opschoor. Milieu I n Oost-EuropG; e", blik door de I"e",kijker, Instituut \'oor Milieuvraagstukken, Vrije Unh'ersiteit Amsterdam 1987. Philip R. Prydt, Em'ironmlntal Management in the SOl"iet Union, Cambridge Uni\'ersity Press, 1991 . E. Tellegen, Nlderlandse milieuhulp aan CenlrfUlL- en Oost-Europa. In : Milieu, 1992, nr. J, p 94-96

GEVAARLUK CHEMISCH ' Het Westen kan ook iets leren I'an het Oosteuropese milieubeleid'. Foto: Jason 10

Jason Magazine nr. 2, april 1993

De auteur is dOlik verschuldigd aan drs. Rene Does, werkzaam bij het Oost-Europa Ill stiwut, en aan dr. Korsten Burges, werkzaam biJ Ecofys, voor hUil commentaar op een conceptversie van dit artikel. Mark \'Gil Wees;s werkzaam biJ het Instituut voor MilieuvraagstukkeIl aan de VriJe Uni\'ersiteit Amsterdam.

Threat

Criminal activities in Eastem Europe Door Peter A_J_ 8roeders_ Commissaris van Rijkspolitie ie kt

At the time 1 wri le this artic1e, the world is waiting for the outcome of the Moscow Congress. President Jeltsin is fighling in a remarkabJe way against his political defeat. Nobody knows how the strugg le will end. The confrontat ion between Jeltsin and the Congress seems to have reached the point of no progress, which means that any kind of political leadership seems 10 he impossible. Even the lasi alterna路 live, a referendum, has no chance 10 succeed. The people of Ru ssia lost their faith in domestic polities and is onl y concerned about the food they need every day. The bad economie situ ation, wich causes high unemployment, low salaries and high inflation, a150 causes an increase in criminal activities. A lot of people have become very inventive in making money by illegal activities. A 101 of those activities are organised by indi viduals, but there are signs thai professional organised crime, Iike the maffia, is increasing its influence in Eastcm Europe. ln thi s article I will mainly write about the situation in Poland and the fonner Sovjet-Union. Most other Eastcrn European countries are very reserved in publishing their figures concerning criminal activities. One exceplion has 10 he made: Yugoslavia. When we look at Yuguslavia we must conclude that this country look the lead in criminal activities. The Yuguslavian criminal has proved 10 be very aggressive and violent. The use of deadly anns is very frequent and the ir maffia-Iike organization is reason for great concern for police-authorilies in Western Europe. Robberies, kidnapping and murder, it is all in their bock. Good cooperation between European police-forces is a conditio sine qua non in this respect. Fonner Eastern Gennany has leamed the crimin allesson quick and very weil. The German police have their hands full with the effecls of neo-nazism and an inc reasi ngly more violent society. A real problem that frequently occurs, is the change in nelworks that are built every period of time, People who work today, may be gone tomorrow. A Polish colleage eSlimates the necessary 'cleaning ' of police civil servants about 85%. However, there is an insufficient number of young officers to take over the jobs. In some cases it was necessary 10 replace servan ts who were sent away earl ier. Ailhough lhe 'cleaning' of civi l servants has become 10 an end. a few

servanlS are still not certai n about their job. This si tuation also occurs in the fonner Sovjet-Union. The efforts of the Western police organisations to reach for a beller coorporation wi th their colleages from Eastern Europc are beginning 10 show some results. EspcciaJly the international coorporati on wi th the Balkanese countries should be mentioned. The battle against the trade of drugs in Ihat region is organised in a professional way. Poland is a neighbour of united Europe. A hi gh professional police-slructure in Poland would create a feeling of sec urity within the Western European countries. The Dutch police tries 10 be a coordinator (by a Coordinative Police Council) for the partnershipprogrammes 10 stimulate thi s process.

"The bad economie situation, which causes high unemployment, low salaries and high inflation, also causes an increase in criminal activities." Criminals from Poland are increasing lheir influence in (Western) Europe. Nowadays they participate in trade in women, production of softdrugs and trade of nuclear materiais. In thi s art icle you wi ll read more abou t these activities. How is the Polish police force functioning since the start of the democratizationprocess in Gdansk? In the autumn of 1990 the Polish police became a member of Interpol. This is considered as one of the more significant symptoms of the political transfonnation accomplished: the passage from a one-party, au thoritive state model with a cenlrally planned, ineffective economy based on adminislrati ve steering, to a ci tizen state with pluralisti c parliamentory democracy and a market economy geared 10 producti vily and profil. In the course of these changcs the lawenforcement-authorities who had been referred to as the 'militia ' since 1944, were transfonned into a new public service, given thc traditional name of 'police'.

The social and political transfonnali on, the economie collapse. reorientation of values, abo lition of trave l restrictions, liberali zati on of penal legis lat ion and praclice, combined wilh low professionalism on the part of the newly created police-serv ice have all been conducive 10 a qualitative and quantitative ri se in crimi nal activity. The criminal infrastTUcture, as diagnosed by the Polish police. eXlends to more than 2 million individuals convicted or suspected of committing crimes, almost 900.000 minors and adu lts under the Ihreat of demoralizalion, several thou sand convicts escaping from penal insti tutions and houses of correction. The police est imates that over the years onc Ihird of the criminals known to them are recidivists. Individuals with previous convictions commit some 30 % of crimes, mostly against property. The activity of organized criminal groups is becomi ng more professional in character and increasingly hennetical. Loot passages are streamlined, the network of criminal links is ex panding, (he allocation of lasks and operations is more effective, The criminals have sophisticated resources at hand for the achievement of their objectives, like modem communications, transport, considerable finances and an expensive sphere of influence. Total material losses suffered by Polish society as aresuIt of committed crimes were estimated at Usdollar 2 14,000.000 for 1990. Some figures: The Public Prosec utors ' Office and the policc had on record 883,346 crimes in 1990 wh ich is an increase by61 % comparedto 1989. The overall solving-rate of these crimes was about 40 %, The re were 959 murders in 1990, an increase of 48% compared to 1989. Of these murde rs 79% were solved. There is great conce rn aboul the number of anempted murde rs, and espccially those incidents where police-officers are shot by offenders illegally possessing weapons. Oflcn Ihese are hunting weapons that have been remodelled. The fact that the police is still looked upon as in the old days of suppression plays a significant ro le. Great efforts are undenaken to make the police more popu lar with (he public. 14.5 % of the murders are re lated to robbcry. 5.6 % is connected with sex ual crimes. }asoll Magazi"e nr.

2, april 1993

Life and health are also affecled by the availability of drugs, whic h impacts on the young people. The Health Service and Ihe police es timates that there are 250,000 addicts in the country of which over 60 % are under 24 and over 75 % are mal e. The characteri sti c feature of the Polish drug mi suse scene is production of primitive opiates, mostly for personal use, from poppystraw compot. There is not yet a distinct ive group of producers and drug sellers. And then there is also the use of other substances such as g lues. so lvents, pastes and powders with instant and short Ii ved hi ghs and not precise ly narcoti cs. bUI wh ich often ca use permanent damage to the central nervous system. However Polmld is looked upon as a transi t country. There have been numerous auempts IQ convoy drugs from the Far East to Western Europe over Polish tem10ry.

An increas ing important phenomenon is the setting up of underground laboratories for the sy nthes is of amphetamine from raw materiais. There is an increasing concern abou t news items and advenisements inv it ing you ng women, indi vidually or in srnall groups, for work abroad as hostesses, dancers, cabaret an ists 3.S.0 .. Most of these you ng people end up in prostitution, their eamings taken over by Ihe organizers. Offences quantitativel y dominating the crimin al stati sti cs are altempts on property. Same 77% of the total. The most se riou s of these are robberies, nearl y 17.000 registered in 1990. The brulalily of Ihe offenders and Ihe use of violence against victims of robberies. who may be pennane ntl y mutilated, becomes more comman. lncreasingly frequent are the cases where victim s are terrori sed with firearms, gas pistols or other means of incapi citation 1990 recorded a boom in such robberies usi ng weapons. There is a growi ng threat of amled bandilry. attacks on postmen. on shops, vicarages, and tinancial inslituti ons. Theft of all kinds including breaking and entering. scores 73 % of criminal offences overall. Detectionrate was nearly 25 %. The majority of these cases focused on money, roreign currencies, jewellery and securitics, audiovi sual eq uiprnent and luxery clolhing as weil as cars. Law less attempts on property also incl ude fraud and counterfeiti ng, especially coun terfei ting currency. Increasing numbers of counterfeit or forged currency are di scovered and registercd, a significant share of these being US dollars and Deutsch Marks. Beside primitive attempls the po li ce see an increasing number of sophi sticated counterfei ling techniques. Al so Po lish soc iety is facing the ' blessings' of a modern open society. Computer crimes, cri mes againsl the natural environment, credit card offences, theft of works of an , dishonest competition. mi sappropriation of inte llectual values, violation of copyri ghts. sham bankruptcies and insurance fraud have all made their appearance. There is an important market in Poland for stolen cars, especiall y because of their neighbouring the Soviet Union and the poli ce estimate that 15 % of all imported cars are stolen. One of the reasans is that Polish individuals do nOl langer need a visa to visit other West European countries which facilita tes their 12

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Iravelling and radius of action. BUI also for the other Europeans it is easy 10 enter Poland because here too na visa is req uired. Customs offi ce rs are nOl as skill ed as we wou ld likc Ihem 10 beo Dutch palice office rs visit ed automarkets in Poland and were supri sed to spot several a Id 'acquaintances' who had obvious ly moved thei r activities ta the EaSI. The Dutch police were and are abl e to recover a still increasing numbe r o f stolen cars Ih anks to the good cooperation and the increasing skill of Ihe Polish colleagues. Now let me turn 10 the former Soviet Union. ln J990the tatal amoun t ofregistered crimes reached a peak after Ihe Second World War. 2.787.()()() known by Ihe police, farnled an increase of 13 % compared 10 1989. Aggress iveness and cruelt y as we il as quality and quantity of arms in possession of cr imin als are growing. The number of violent crimes against individu als has increased by I1 %. Cruel assassinations increased by 25%. Terrorist acts, kidnappings for ransom and intimidation have become quite commono The number of crimes in volving tire-

arms has increased by one Ihird. Crimes for merce nary motives are on the rise. Three years ago the share of infringe ment s on property com prised 43 %, now it is 61 %. ExactIy Ihis Iype of crime accou nls for 3/4 of Ihe increase o f regislered crimes. It is evident that criminogeni e act ivity of persons with criminal records is growing and it may be considered responsible for more than 1/3 of dangcrous crimes. Dwe ll ing upon the crime situation in the farmer USS R in ge neral , one can not but pay atte nt ion IQ the reasons of today's upsening changes in thi s sphere. Crime is a ce rtain type of barometer of soc ial alm osphere. An out break of crime renects a soc ial organ ism 's reaction to acute economie. political and spiritual cri ses in the Soviet Union . This is a reflection of the common process of law di sobedience, weakening of governmental bod ies' authority, public and politi cal instabil ity in most of the form er republics. Factors which play an important role are the fo llow ing: - socio路 political factors relat ed to soc ial changes in the status o f variou s strata of popu lation, grow ing soc ial differentiation , fonnalio n of ncw social groups (cooperati ve workers. private farmers,

tenants, owners of product ion means, wealthy citizens) negatively looked upon by the general publi c; national-and-political factors which manifest themse lves in the increased nationali sti c activity. ethnical conniets related to violation of thc equality of nations; publie-and-politieal factors which accompany the creation of new parties, movement s and other structures of the emergi ng democratie soc iety with the growth of extremism. destabilization of the political situation, weakening public order; socio-economie factors which are connected wit h the deepening of economie crises, drop of the population's real income and increase in the number of people living below Ihe poverty line. the 'shadow economy' getling more criminogenie; social-and-everyday factors which manifest themse lves in the failure of antia1coholi sm campaigns. the inerease in Ihe incidents of drug addiction and abuse of toxieologica l substances, refugee problem. and the deterioration of the general vitality ofthe social community;

- socio-Iegal factors ari sing from the discrepancy between criminal policies and new circumstances. imperfect ion of the penitentiary system. The merging of violent and profitering activiti es imparts to the crime, Ihe features of professionali sm and organizalion. The so-called 'profess ional' criminality in a certain concen- tration is tran sforming into an organized one , The nutrient medium for organized crime in the fornl er Soviet Union is the so-called 'shadow economy' , part of which is grow ing with the increase o f the numberof admini strati ve restri ctions and scarCĂ&#x17D;ty of goods. The command and di stribution based strucrure of industrial relalions determines (he spec ifics ofthe 'shadow-cconomy', as we ll as the uni que character of illegal busi nesses of organized crime groups and corrupted officials as compared to countries with other condilions and economie relations. Later on I will e laborate on the various appearances of economiecrime. lt should be pointed out LhaL the blaek market dealers stratus in a multiplicily of organi zed crime entities, ranges from providing the prerequi sites for criminal activilies to becoming themse lves vietim of felonies. Moslly it is these people who become victims of anned robberies, blackmail and extortion: crime which have become considerably frequ ent. The authorities are very much concerned about non-traditional crime for the fornl er Soviel Union like kidnapping (mostly of chi ldren) for thc purpose of ransom which was never practised in the old days . Substantial changes have taken place in all kinds of serv ices invo lved in the fight against crime. A very powerfu l and effective body seems to be the Criminal In vestigation Department of the Ministry of Interior. The staff is fonned by police-officers who have had a training abroad like the FBI-academy, DEA-courses, money- Iaunderi ng courses a.S.o .. It is abso lutely unclear what role the former KGB plays. Before the coup they were ,as we know now, in lOt al control of the NBational Central Bureau of Interpol Moscow, but now people assure us that the KGB have van ished from the Interpol -stage. Time will teil . Fact is that due IQ slrong privacyregulations in mosl o f the EEC-countries the police must pay special attent ion 10 the exc hange and use of in fo nnation and intelligence. Police- infonnation can only be used for Jaw-enforcement purposes. Political purposes are taboo. The active involvement in the international relations of the fonner Soviet Union creates the prerequisites for society to be infected by, so to speak, the diseases characteristic of market economy countries. Among Ihem is drug-re lated crime, the growlh of which is ri sing at an alanny high rate. Criminal fonnation s are actively ex ploring the so ca ll ed drug market. 35,000 crimes of thi s type were di scloscd and 35 tons of narcotic substances wcre se ized in 1990. The number (August 199 1) of drug addicts was 1.5 million and the annua l proceeds derived

from illicit drug tramcking were then 3 bilIion rou bles. With respect to the avcrage salary of the average Ru ss ian Ihe temptation to enter in criminal activities is enornlOU S. Economic crimes are in principle struclured differentl y. One can sec the growth of the influ x of crimes related 10 currency and securities' banking operations, illegal credits, fonnation of dummy corporati ons, international frauds and illegal transponation of money to other countri es.

"An increasing important phenomenon is the setting up of underground laboratories for the synthesis of amphetamine from raw materials. " The solut ion of the probl em of privati zation will bring a great novelty 10 lawenforcement-acti viti es. After the coup the government pl anned 10 privatize 20,000 trade enterprises, 9000 publi c catering facilities and 12000 public servi ce enterpri ses. Without adequate governmental control , privati zation may turn into Jaundering proceeds of crime and promote corrupt ion. The au thori ties are not really too expe ri enced in the western type of crime. That is why police-officials are eagerly looking for co-operation wil h the Wesl to find joi nt solutions for such problems as drug trafficking, international terrorism and organized crime. I menlioned al ready that one ofthe main concerns is economie crime. The democratization of soc iety and Ihe subsequent move towards a market economy have caused an unprecedented wave of economie crime. Multimillion roubles embczzlements have become quite common. The simplification of procedural questions, custom s and border regulations and the remova l of many entrance/ex it reslricti ons are actively being exp loited for crim inal purposes. Lcgal regulation of foreign economie activity has signifi canl Iy fallen behind the demands of rcalty. These conditions, along with the high level of corruption are conducive to the growth of fraudulent deal s. bank swindles and other dubiou s transactions. This di stinctive feature has attracled the attent ion of the criminal world, whose leaders have always strived to make a profit at the least amounl of risk. Using defici encies in the law, as weil as inadequac ies of law enforcement training lO effecl ively counter criminal acti vities, operators of the 'shadow-economy ' try 10 establish finn positions in the domestic market and carry out large-sca le expon-impon operation s at the expcnse of the staie. Assoc iation s and organi zation s are mu shroomi ng, involving members of the criminal world and business circles, as weil as various government establi shments thaI allows them to commit large sca le unlawful tran sactions with foreign partners. Strong maffia groups are legalizing their aClivities by establi shing eonlacts wilh cooperativcs, intennediary organizations and foreign companies that speciali ze in

Jason Magazine nr. 2, april 1993

fore ign economic activ ily as weil as with commercial banks. Towards the end of 1990 there were more than 2,300 joint ve ntu res registered, whil e approx imately 2,000 of them have met the min imally presc ri bed foundationrequirements. neve r intending to develop a product. Their acti vi ty is primaril y intennedi ary operat ions in export-im port spheres. Barter transactions re lared to the exchange of raw materials abroad for man ufactured goods and subsequent resale at higher prices is the most common type of export-import acti vity which attracts 'shadow economy' capitaL As a result of introd ucing a system of quota and licensing requirements for the acqui sit ion of raw materi als on the domestic market intended fo r export, shipping documents passing customs checkpoints are frequently accompanied by bribery, corruption of gove mment officials and, in the final anal ysis, the fonnation of criminal groups. In order to bypass established restriclions with the purpose of mak ing large profits, criminal groups use various schemes.

"The democratization of society and the subsequent move towards a market economy have caused an unprecedented wave of economie crime." For example instead of the real weight of a shipment. a fictitious one is ind icated on customs declarations, thus high quality materi als are exported as 'waste'. The hi gh price of non-ferrous and precious metals and alloys on the Western markei resu lted in a dramat ic increase of export of products made of these materials (domestic appliances. crockery a.s.o.) at scrap-metal prices, thus aggrevating the shortage of goods in Lhe country. Foreign business me n are drawn ioto criminal aClivities and consciously participate in such fraudulent schemes. Li mitations on export , mainly of raw materi als encourage busi nessmen to engage in Fraudu lent deals in wh ich tictiti ous export/import contracts are concl uded and in reality convert ible currency is acquired for roubles at black market prices. Organized grou ps also engage in smuggling of roubles usi ng criminal avenu es. The police has dissolved the involvement of membe rs of the di plomatic corps, employees of foreign companies and businessmen of various slants in lhe export of currency. The police estimate th at approx imately 20 billion roubles are abroad, the majority of which can be fo und in AusLri a, Switzerland and Spain. The amount of forged papers of value like promi ssory notes, checq ues a.s.o. pu t out in circulat ion is increasi ng day-byday. Attempts are made 10 use these monetary instrurnents actively abroad in obtaining credi t, equ ipment etc .. The absence in the West of reliable information about business-men in the former Soviet Union as weil as carelessly conducted background audits of Russian partners, allow criminals to defraud 14

Jason Magazine nr. 2. april 1993

foreign companies, to a pproach them in good failh and take ad v.nl.ge of them. As a mie such people obtain registration of siste r firms or companies or Ihe right to represe nt a fiml . They then use fo nn s seals and requ isit ion documents of the finn for vari ous fra udulent aC li vities in Ru ssia. knowing ly concl ude impraclicable contracts and obtain advances frorn the enterprise, a percentage of which they keep for themselves. In separate cases, ac ti ng as middlemen, they supply goods from western partners, mai nl y domestic appli ances and computers. Such dea ls, as a rule, are accompanied by the violal ion of customs regul ations and for that reason shi pping containers are delained by cusloms officials. Foreign finns suffer big losses because of these transport problems. Containers may be confisca ted if storage charges are not paid or the neccssary docume nls are not presented. Th is occurs quite frequently. Experience has shown that western companies are not aware of the i1legal acti vi ties of their affi liated enterprises and representatives. The cond iti ons I ment ioned encouraged criminals on the international stage, accumulating large sums of money as a result of ill egal im port/export operations, to root themselves in countries with which the fo rnler USS R does not have legal ass istance treati es. It is obvious th at the absence of such agreement s respresent s a serious and , in many cases, insunnountable obstacle in the necessary exchange of infonnati on aboul such people, in cond ucling in vestigati ve operalions to punish them in accordance wilh the law. At the same ti me it must be considcred that these operators. hav ing considerab le criminal experience and c1ear antisocial orie ntati ons, continue thei r criminal acti vi ty in the countries to whi ch they have migrated, carrying out widespread illegal operali ons, involvi ng numerous partners, including fake companies registered in various countries. In th is regard they represent a danger for the worldcommunity and economy. The shortage in the forme r USSR of computer technology gives ri se to the poss ibil ily of a computer boom. The great demand for both hardware and soft ware stimulated an increase of exports to Russ ia and sign ificantly increased the marketprice of computers above the average worldprices. The possibility to eam excessive profi ts has attracted organized crime groups and mafiosi clans 10 thi s kind of business. Both hardware and software are bei ng stolen and sold again at skyhigh prices. This competition for the market is accompanied by sharp clashes between riva ll ing groups resulti ng in a number of casualties. Evidence of iIIegally earned income in the area of im ported labor al50 has been noted. Construction workers at a num be r of large building sites are fo reigners. The authori ties have infonn ation that blac k market money is being laundered by some of these workers and profi ts extracted by a sc heme similar 10 that used by the Itali an mafi a, in which the estimated vaJue of projects is artificiall y innaled and the difference between thal and the real cost is divided and kept by the customers' representati ve and the contractor.

Organized crime groups become involved in a deal as midd leman, influencing the signing of contracts between oflicial state organizations and foreign companies fo r the import/export of prod ucts at artifi cially high prices on the condition that part of the profit is deposited in the persooal account of the customers' represeotati ve in a bank account abroad. Alann ing infonnation has been received about the intenti on to use Ru ssian territory for the illegal disposal of radi o-active and highly toxie wastes. Export acti vities are in reality controlled by organi zed crime groups. This phenomenon can be seen throughout the whole of Europe especiaHy in the counlries behind the fonner iron curtain. The Netherl ands have drawn the attention of the 60th General Assemblee of Interpol to this increasing problem. Known crim inals have lef! the drugscene and have entered in the transportation of household and industrial waste.One of Lhe biggest problems, not only for fonne r Eastem Genn any, but al so for the other fonner Soviet-satellites is that the police forces are not trained and poorl y equipped 10 face the chall enge of criminals in a free worl d. As said before a lot of former police officers loose their job due to their political past. No doubt through this operaLion a lot of experience is lost. The world is becoming smaller and smaller, borders are being abandoned and people can move free ly, where in the old days all kind s of restrictions played a role. The exportati on and importation of goods is increasing every minute. Where the civilians with good intentions move freely, hindrances for the criminals are diminished too, which gives them great opportunities to commit their ev il acts. The difference between the haves and havenols is growing and il can be expected that a 10 1 of havenots will look for l:X!tter places in thi s world to live in. We see a still increasing number of political and/or economi cal refugees and asy lumseekers arri vi ng at our doorsteps. Among them the police have traced all ready several criminais who are trying to set up a new territory. In that respect il is encouraging to know that good contacts ex ist between the various police forces and th at the co-operation in the struggle againsl organized crime is improâ&#x20AC;˘ ving every day.

NOTES 1. Na een aanvankelijke openheid zijn de Poolse autori teiten veel terughoudender geworden met c:ijfennateriaal. Toe op heden kon officieel geen hand worden gelegd op de criminaÂˇ IiteilSCijfers van 1991 en 1992. 2. Een probleem daarbij vonnt het feit dat er in Polen geen 'waterdic hte' wetgeving op het gebied van drugscri minaliteit bestaat. Het bezit van drugs is in Polcn nict strafbaar; slechts de invoer van. de handel in en de ui tvoer van drugs is strafbaar. Dru gs aangetroffen bij criminelen, aan wie niet de eerder genoemde activiteiten kunnen worden verwe ten, moeten in opdrncht van hel Openbaar Ministerie worden teru ggeven. 3. Hier geldt hetzelfde als voor de Poolse criminaliteilSCijfers: na een aanvankelijke openheid hult men zic h nu in een stilzwijgen.

Onzekerheid

Hoe stabiel is Hongarije? Vanuit het westen kijkend naar Centraal Europa springt Hongarije er meestal positief uit. Jarenlang is Hongarije het meest toegankelijke Oost-blok land geweest. De Hongaren genieten een zekere mate van welvaart en vrijheid. Dit zorgt voor sympathie in het Westen die versterkt wordt door de revolutie van 1956, waarbij de Hongaren tevergeefs om steun van het Westen hebben gevraagd. Na de politieke veranderingen in het Oost-blok van 1989, heeft Hongarije in het Westen nog steeds een zekere mate van vertrouwen. Het land wordt gezien als een stabiel eiland in een roerige zee van problemen. In dit artikel wordt ingegaan op de vraag of dit vandaag de dag nog reëel is. Door Erik-Jan Keijzer

De onverwacht snelle veranderingen in Oost-Europa aan het eind van de jaren tachtig zorgen ervoor dat in de meeste Centraal en Oost Europese landen de communistische regeringen aan de kant komen te staan. Voor Hongarije betekent dit het einde van het tijdperk Kádár. lanos Kádár is sinds de neergeslagen Hongaarse revolutie van 1956 aan het bewind geweest. De omwenteling in Hongarije is een proces dat min of meer gelijk loopt met de aftakeling van Kádár. Naannate de leider van de Hongaarse Communistische Partij ouder wordt, neemt de oppositie binnen en buiten de partij toe. Uiteinde lijk leidt dit tot het afzetten van Kádár als secretaris van de partij. Voor hem wordt de nieuwe maar niets zeggende functie van president van de partij gecreëerd. Een aantal pragmatische leden van de partij nemen de macht over. Karolyi Grösz is de opvolger van Kádár. Gesteund door de hervonningsgezinde krachten binnen de partij maakt hij de weg naar democratische verkiezingen vrij. Eén van de meest opvallende acties van deze regering is de zet van Gyula Hom, de minister van buitenlandse zaken. Hij opent de grenzen tu ssen Hongarije en Oostenrijk waardoor Oost-Duitsers naar West-Duitsland kunnen vluchten. Dit zorgt vrijwel zeker voor een versnelling van de omwentelingen in Oost-Duitsland. De Hongaarse Communistische partij valt langzaam uit elkaar. Een aantal hoge partijleden keert de partij de rug toe nadat een studie van de Hongaarse Academie van Wetenschappen duidelijk maakt dat de revolutie van 1956 gericht was tegen de machtsmisbruik van partijleden. Jarenlang geknoei met en manipulatie van de geschiedenis komt aan het licht. Niet alleen vanuit de partij maar ook van buitenaf wordt de oppositie geleidelijk steeds mondiger. In het voorjaar van 1990 schrijft de regering de eerste verkiezingen uit. Zes partijen halen de kiesdrempel. Een cen-

trum recht s kabinet wordt gevormd waarin de grootste partij, het Magyar (Hon gaars) Democratisch Forum (MOF), samen met de partij van de Kleine Boeren (FKGP) en de Christen Democratische Partij (KDNP) zit· ting nemen. Het MOF levert in de persoon van Jozsef Antall de premier. Het grootste deel van de voomlalige communi sten heeft zich verenigd in de Hongaarse Socialistische Partij (MSP). Samen met de partij van de jonge democraten (FIDESZ) en de Vrije Democraten (SDS), vonnt de MSP de oppo· sitie. Het SDS, als grootste oppositie partij, levert in de persoon van Arpad Gönsz de president. Een parlement met meerdere partijen en een coalitieregering zijn de resultaten van de ee rste verkiezingen. De eerste hindernissen op weg naar een volwaardige democratie zijn genomen. Mijnenveld Het proces van politieke, sociale en economische tran sfonnatie waannee de jonge Hongaarse democratie geconfronteerd wordt is uniek. Het is niet alleen de democratisering van een autoritair po litiek systeem, maar ook de grondige en essentiële transformatie van het economi sche en soc ial e systeem. Dit proces is vol van grote problemen en gevaren . De ontwikkeling van een markteconomie maakt het noodzakelijk voor de staat haar sociale rol drastisch in te perken. De voorheen zwaar gesubsidieerde voedselprijzen en de kosten van de gezondheidszorg springen omhoog. De werkJoosheid, die voorheen nauwe lij ks bestond, groeit dramatisch. Onder invloed van de innatie verslechtert de si tuatie van loonarbeiders en gepensioneerden met de dag. De verschillen tu ssen de sociale lagen nemen snel toe. De Hongaren, gewend aan gelijkheid in welstand, ervaren dit als onrechtvaardig. Op de korte termijn zullen de veranderingen in Hongarije meer verli ezers dan winnaars opleveren. In de loop van het transformatie-

proces kan dit sociale onrust veroorzaken wat een bedreiging vormt voor het succes van de democratisering. In dit mijnenveld van problemen moet de Hongaarse democratie zien te overleven. De instrumenten voor een gezonde democratie zijn aanwezig. Een democratisch gekozen parlement en een kabinet met meer partijen, een kritische media en een institutioneel systeem dat zich steeds verder ontwikkelt. Geloof in de democratie is er op alle fronten. Een bedreiging van de democratie komt dan ook niet zozeer voort uit antidemocratische krachten in Hongarije maar eerde r uit onervarenheid. Deze onervaren blijkt uit de handelingen van de diverse actoren op het politieke toneel. De Media Voor de huidi ge regering is het moeilijk te accepteren dat er kritiek ge leverd wordt door de oppositie en de media. De regering probeert de macht van de media te beperken door regeringsgezinde personen op belangrijke posities binnen de media te benoemen. Het verzet tegen deze pogingen is groot. Ook de president van Hongarije. Arpad Gönsz (SDS), mengt zich in deze macht sstrijd door tot tweemaal toe de benoeming van regeringsgezinde onderdirecteuren bij de staatstelev isie en radio niet te bekrachtigen. Het rechtse MDF parlementsl id Ist· van Csurka beschuldigt de med ia er van onderdeel te zijn van een socialistisch complot. Csurka is één van de politici di e gez ien kan worden als ee n kJassiek Hongaars conservatief nationalist. De door hem in augustus 1992 gep ubliceerde st udi e zorgt voor veel kritiek in Hongarije maar ook daarbuiten. In de Westerse wereld wordt zijn betoog als conservatief, nationalisti sch, anti-semitisch en populistisch bestempeld wat in grote lijnen niet valt te omkennen. Een verduidelij king van het Hongaars conservati sme is hier echter op z'n plaats. Het is een vorm van conservatisme, gestoeld op populisme en Jason Magazine nr. 2, april 1993

Hongaars nationalisme. Het legt de basis van Hongarije bij de agrarische sector. Door de onlwikkeling van het plalle land Onlstaal een agrarische middenklasse die de basis van de natie moet gaan vonnen. Het conservatisme is anti -feodaal en anti-kapitalistisch. Hel behoudt van de Hongaarse identiteit staat hoog in het vaandel. In de Westerse zienswijze is dit een negatief uitgangspunt. De omstandi gheden in Centraal-Europa zijn echter anders. Centraal-Europa is in een fase die West-Europa al achter zich heeft. Het gaat hier om de staatvonning van nieuwe en oude staten. Die staatvonning gaat gepaard met de creatie van een nationale identi teit. In een zich herstructurerende regio waar nationalisme als middel wordt gebruikt om het uiteindelijke doel, een zelfstandige staal, te bereiken moeten ook de reeds bestaande landen hun identiteit niet uit het oog verliezen. Hongarije is één van de oudste en meest homogene staten in Midden- en Oost-Europa en hecht veel waarde aan haar identiteit. In West-Europa wordt dit als negatief nationalisme bestempeld. In hel licht van de ontwik-

aanta l praat programma 's op de radio en televisie. De media vervuil haar taak op een wijze die in de meeste West-Europese landen niet als objectief gezien zal worden. Of de media werkel ijk gekleurd is kan pas bewezen worden wanneer er een nieuwe regering aan hel bewind komt. De houding len opzichte van een nieuwe regering zal aantonen of er sprake is van gekleurdheid of van kritisch volgen

worden, creëren in Centraal Europa grote spanningen."

De media heeft als voorlichtingsorgaan en als kritische volger van de poliliek een taak in een moderne democratie. Aanpassing van de interactie tussen de regering en de media is noodzakelijk wil de verdere ontwikkeling van de democratie niet gehinderd worden. Als de acceptatie van de rol van de media samenloopt met hel objectiever worden van de media zal dit een nuttige bijdrage aan de democratie leveren. Dit vergt echter een mentaliteitsverandering die voornamelijk inhoudt dat een stuk wantrouwen van beide zijden moet verdwijnen. Voorlopig heeft de machtsstrijd rond de media slechts negatieve gevolgen. De voortdurende geschillen duiden meer op politieke machtsspelletjes dan op de nodige positieve acties. Dit vergroot het wantrouwen jegens de poliliek en verkle int het ge loof in de democratie. De jonge media en de jonge democratie zoeken naar de juiste samenlevingsvonn. Onderling wantrouwen en gebrek aan acceptatie duidt op onervarenheid. De daaruit voortkomende problemen kunnen gezien worden als kinderziekles van de Hongaarse democratie.

kelingen in Midden- en Oost-Europa is de opstelling van sommige Hongaren niet geheel onbegrijpelijk. Daarbij moet opgemerkt worden dat het nationalisme veel aandacht krijgt. Doordat extreem rechts een onderdeel van het regerende MDF is, staan ze veel in het middelpunt. De aanhang en ondersteuning van deze vleugel is groeiende en kan een belangrijke rol gaan spelen. Tot op heden is de invloed van extreem rechts buiten het MDF nog gering. In de westerse pers krijgt de publikatie van Istvan Csurka veel aandacht. Objectief zijn de publikaties lang niet altijd. Zo wordt meerdere malen een deel van de studie uit z' n context gehaald. Csurka's gebruik van het woord levensru imte is vertaald naar het Duits en vervolgens in meerdere engelstalige bladen in het Duits afgedrukt. De tenn "Iebensraum" is echter expansioni stisch en daannee veel negatiever dan dat de bedoeling van het stuk is. Csurka zegt met het begrip levensru imte het gebied te bedoelen waar Hongaren wonen. Over een mogelijke revisie van de in het verdrag van Trianon(l) bepaalde grenzen heeft hij het niet. Dat Trianon een zeer gevoelige kwestie is in Centraal Europa wordt verderop in dit artikel duidelijk gemaakt. Het niet gewend zij n kritiek te ontvangen of niet weten hoe met kritiek om te gaan is een dagelijks terugkerend beeld. De aantijgingen van de regerende partijen jegens het grootste deel van de media kunnen in dit licht gezien worden. De meeste kranten nemen een zeer kritische houding aan als het om de regering gaat. Dit geldt ook voor een

De Politieke Partijen Het is moeilijk van de politieke partijen een duidelijk beeld te geven. De meeste partijen zij n gevonnd voor en tijdens de omwentelingen. De omstandigheden waren in die dagen anders dan dat ze heden ten dage zijn. De toen geldende consensus bracht mensen bijeen in partijen die niet in één partij blijken te passen. Het voor Westerse begrippen zeldzame geval dat parlementsleden tijdens hun zitting in het parlement van partij veranderen is in Hongarije al regelmatig voorgevallen. Machtsspelletjes zoals rond de media zijn op het politieke toneel aan de orde van de dag. Bij belangrijke benoemi ngen spelen machts politieke zaken een hoofdrol. De regerende partijen lijken moeilijk om te kunnen gaan met kritiek van de oppositie. Zij leggen de kritiek menigmaal uit als onzinnig en niel in het belang van het land. Het democratische belang van de oppositie wordl niet erkend. Door het gebrek aan communicatie en het aanwezige wantrouwen ontstaan er misverstanden. Van de positieve werking die de oppositie kan hebben, wordt geen gebruik gemaakt. De in de oppositie aanwezige en zeer bruikbare ervaring wordt hierdoor niet gebruikt. Op deze wijze blijven kansen onbenut en wordt een groot deel van de tijd in beslag genomen door nuneloze machtsspelletjes. Dringende zaken komen niet aan bod waardoor de Hongaren langzaam het vertrouwen in de democratie verliezen. Hierbij komt ook nog dat de politieke panijen al meer dan een jaar voor de volgende verkiezingen rekening houden met hun kiezers. Dit is één van de redenen dat eventu-

"Problemen die in andere delen van Europa op diplomatieke manier zonder veel spanningen opgelost zouden

Jason Magazine nr. 2, apri l 1993

ele noodzakelijke maar impopulaire besluiten niet genomen worden. Vastklampen aan de macht speelt een voorname rol in Hongarije. Dit blijkt onder andere uit het handel en van het MOF. Het MDF bestaat uit drie hoofdslromingen, een li berale, een christen democrat ische en een rechts-conservatieve. De rechts conservatieve vleugel, onder aanvoering van Istvan Csurka begint zich steeds extremer op te stellen. De leider van het MOF, Jozef Antall, neemt geen afstand van deze vleugel maar accepteert de grotere invloed die de rechter vleuge l binnen de partij uitoefent. Het gevo lg is dat de partij van centrum rechts verschuift naar rechts. Antall geeft als reden voor het accepteren van de verschuiving naar rechts dat dit de enige manier is om de rechter vleugel binnen de partij te houden. Hierdoor kan de rechter vleugel gecontroleerd worden en wordt een ex treem rechtse politieke partij venneden. Een andere, niet door Antall uitgesproken, reden is dat door een mogelijke afsche iding van de rechter vleugel de grootte en daarmee de invloed en macht van het MDF zal afnemen. De extreem rechter vleugel krijgt onevenredig veel aandacht, zeker in de Westerse pers waar voornamelijk de extremen belicht worden. De aanhang voor de vleugel van Istvan Csurka is groeiende maar nog niet massaal. Hierdoor is het twijfelachtig of bij een mogelijke opsplitsing van het MDF een nieuwe extreem rechtse partij een belangrijke ro l zal spelen. Het lijkt erop dat in ieder geval meer dan één en waarschijnlijk zelfs meer dan twee verkiezingsperiodes nodig zijn, voordat een duidelijke politieke structuur is aan te geven. Deze periodes zijn nodig om de politieke partijen te laten uitkri stalliseren, hel wantrouwen weg te nemen en ervaring op te doen met de werking van de democratie in al haar facenen. Het geloof in de democratie is

"Fysieke inmenging in de oorlog in Joegoslavië kan slechts een verhoging van de spanningen veroorzaken en een zware last op de schouders van Hongarije leggen, iets wat het land op dit moment niet kan gebruiken." aanwezig en vonnt een stabiele factor. Het gebrek aan ervaring met de nieuwe bestuursvonn is een instabiele factor die in de loop van de jaren moet verdwijnen wil Hongarije een stabiele democratie worden. De Internationale Aspecten van de Hongaarse Stabiliteit Op het gebied van de internationale politiek spelen twee zaken een hoofdrol. In de eerste plaats is dat de relatie van Hongarije met haar buurlanden en op de tweede plaats de regionale stabilileil. Ieder voor zich bestaat weer uit diverse onderdelen die hieronder kort belicht zullen worden.

De Buurlanden

Regionale Aspecten

De relatie van Hongarije met haar buurlan-

De stabiliteit van de regio wordt voor het

den wordt gedomineerd door de Hongaarse

grootste deel bepaa ld door twee factoren: de oorl og in het voormalige Joegoslav ië en de onvoorspe lbare situatie in Moskou. De oorlog in het voormalige Joegoslavië zorgt voor de nodige onzekerheid in Midden en Oost Europa. Servië maakt relaties in Midden en Oost Europa op basis van geciviliseerde normen en waarden vrijwel onmogelijk. Gedwongen door het isolement waarin Servië zich bevindt, grijpt het terug naar een vorm van nationalisme waarvan menigeen dacht dat het ni et meer bestond. Daar komt nog een pan-Slavistische dreiging bij die gestim uleerd wordt door Moskou. Hier heeft Hongarije geen goede herinneringen aan. De mogelijke esca lat ie van het conflict kan een directe bedreiging van onder andere Hongarije betekenen. Hongarije is op geen enkele wijze van plan zich fysiek in de oorlog te mengen. Fysieke inmenging kan slechts een verhoging van de spanningen veroorzaken en ee n zware last op de schouders van Hongarije leggen, iets wat het land op dit moment nieLkan gebruiken. Directe invloed van de oorlog in het voormalige Joegoslav ië komt voort uit de 450.000 Hongaren die in Vojvodina wonen. Vojvodina is een gebied dat tegenwoordig door Servië beheerst wordt. De Serviërs hebben de autonomie van Vojvodina in 1990 gelijk met die van Kosovo opgeheven. Sindsdien is de constante afbraak van de rechten van de Hongaren een feit. Ook in Vojvodina worde n etni sche zuiveringen doorgevoerd. Etnische Hongaren worde n in oneve nredige aantallen opgeroepen voor het Servische leger. Serviërs worden naar de door Hongaren bewoonde gebieden getransporteerd. Daar bezeilen ze de hui zen van de voor de oorlog gev luchte Hongaren. Intimi datie en bedreigingen zijn aan de orde van de dag. Hongarije probeert op alle mogelijke manieren het lot van de Hongaren in het voormalige Joegoslavië positief te beïnv loeden. Van normale betrekkingen met Servië kan zolang de mensenrechten op vrijwe l alle fronten zo fors worden geschonden geen sprake zijn. De agressie en de constante dreiging van escalatie, maken van de oorlog in het voormalige Joegoslavië een instabiele factor. Naast de oorlog in het voormal ige Joegoslavië gaat veel aandacht uit naar de situatie in Moskou. De dreiging dat de conservatieve commun isten het weer voor het zeggen krijgen zorgt \'oor een gevoel van angst in Midden- en Oost-Europa. Het is niet ondenkbaar dat een conservatieve regering haar invloed weer westwaarts uit zal breiden. Dit is één van de redenen dat de Midden- en Oost-Europese landen w snel mogelijk geïntegreerd wi ll en worden in de Europese Gemeenschap (EG) en het liefst ook in de NAVO. Het Westen ziet zich hier echter geconfronteerd met een dilemma. Aan de ene kant willen ze Moskou niet provoceren door Midden-Europa op te nemen in de Westerse organisaties. Daarmee zou aangegeven worden waar de grens van West Europa li gt. Aan de andere kant nemen ze het risico dat integratie van Midden Europa op een gegeven moment niet meer mogelijk is. Honga-

minderheden. Het gaat hier om ongeveer vier miljoen Hongaren die sinds de grenswijzigingen van hel verdrag van Trianon buiten

Hongarije wonen. De Hongaarse regering zit met een dilemma. Ze kan en wil de Hongaren builen haar landsgrenzen niet de rug toe keren. Dit botst mei het streven naar goede verhoud ingen met de buurlanden. De buurlanden echter. zien de Hongaarse bemoeienis

als ecn inbreuk op de soevereiniteit. Zij zijn bang dat Hongarije uit is op revisie van de

grenzen. De revisie loopt, vo lgens de buurlanden, via claims op collectieve rechten voor de Hongaarse bevo lkingsgroepen naar

autonomie, mei als ei nddoel aansl uiting van de voormalige Hongaarse gebieden bij het oude moederland. De uitspraak van premier Antall dat hij zich de premier van 15 miljoen Hongaren voelt, vergroot het wantrouwen in de buurlanden. Het wordt uitgelegd als ee n teken van een revi sionistische tenden s in Honga-

"Het wantrouwen wordt versterkt door onervaren optreden van de diverse regeringen." rije. Anlall verkondigt in zijn toespraak dat hij zich "in sp irit" de premier van 15 miljoen Hongaren voelt en zegt niets over grenswijzigingen. Dil wordt vrijwel overal weggelaten. Hongarije wil dat de rechten van de Hongaren buiten Hongarije worden vastgelegd. Door middel van collectieve rechten kan de Hongaarse identiteit buiten Hongarije gewaarborgd worden. Door erkenning van het verdrag van Hel si nki ziet Hongarije af van het wijzigen van grenzen door middel van gewe ld. Dit sl uit volgens de buurlanden de vreedzame wijzigingen van de grenzen niet uit. Weer een rede voor de buurlanden om de Hongaren en hun buitenlandse politiek te wantrouwe n. Hongarije beseft heel goed dat het wijzigen van de grenzen niet past in hun buitenland se politiek die gericht is op de samenwerking met en integratie in de Europese Gemeenschap en de NAVO. De veranderi ng van de grenzen en daarmee de hereniging met de oude Hongaarse geb iede n is dan ook niet het doel van Hongarije. Door de behandeling van de Hongaren buiten Hongarije niet meer als enige uitgangspunt van het buitenlandse beleid te nemen. normaliseren de betrekkingen met de buurlanden. Provocaties en confrontaties worden zo vermeden. Door middel van dialoog, behoedzaam optreden, nauwkeuriger formuleren en voorzichtiger handelen wordt het broodnodige vertrouwen opgebouwd. Het is een leerproces waarin vertrouwen een belangrijke rol speelt. Het is duidelijk dat het onderlinge wantrouwen in Ce ntraal Europa een grote rol speelt. Het wantrouwen wordt versterkt door onervaren optreden van de diverse regeringen. Problemen die in andere delen van Europa op diplomatieke manier zonder vee l spann ingen opgelost zouden worden, creëren in Centraal Europa grote spanningen.

rije is redelijk op weg naar West-Europa. De houding van de EG daarentegen is geen grote stimulans voor Hongarije. Toezeggingen en beloftes van de EG zijn nauwelijks in daden omgezet. Toch is door middel van associatie verdragen met de EG de eerste stap op weg naar de uiteindelijke integratie gezet. Hongarije hoeft dan ook niet bang te zijn voor de directe invloed vanuit Moskou , maar het beseft goed dat met Moskou voorzichtig om gegaan moet worden. Het blijft een grote en machtige buurman. Op het internationale vlak spelen een aantal hi storisch gegroeide tegenstellingen mee die op de stabiliteit van Midden en OostEuropa een instabiele uitwerking kunnen hebben. Een gevolg van de historische tegenstellingen is ee n hoge mate van wantrouwen. Door onvoorzichti ge uitlatingen en ondoordacht handelen loopt de spanning in het zeer gevoe lige Midden- en Oost-Europa snel op. Dit maakt voorzichti g manoeuvreren en ontwijken van iedere mogelijke provocatie noodzakelijk. In de relatie met haar buurlanden is door de aanpassing van het Hongaarse buitenlandse beleid verbetering gekomen. Doorgaan op de oude basis van wantrouwen leidt niet tot iets vruchtbaars, vandaar dat Hongarije haar beleid is gaan richten op het wegnemen van het wantrouwen.

"Doorgaan op de oude basis van wantrouwen leidt niet tot iets vruchtbaars, vandaar dat Hongarije haar beleid is gaan richten op het weg nemen van het wantrouwen." De toekomst van Hongarije ziet er, ondanks al de hierboven geschetste problemen, relatief gezien niet slecht uit. De integratie in de EG rond het jaar 2000 is zeer waarschijnlijk. Ook de integratie in de westerse veiligheidsySlemen is niet uitgesloten. Als het leerproces zowe l op binnen lands terrein als op het internationale vlak éénmaal achter de rug is zal Hongarije een naar Westerse maatstaven, stabiele staat zijn. •

Dit artikel is het resultaat \'an een onderzoek uitgevoerd in Hongarije in de maander januari en februari van 1993 door Erik-jan Keijzer, redacteur Jason Magazine. (/)

Het verdrag van Trial/on is het vredesverdrag dat IIa de Eerste wereldoorlog (/920) tussen Hongarije el/ de geallieerde landen gesloten werd. Hongarije verloor hierbij 2\5 van haar grondgebied en / IJ van het toraal aantal inwoners, dit komt neer op ongeveer vijf miljoen personen. Door de grenswijzigingen in 1920 leven tot op de dag vasn vandaag circa vier miljoen Hongaren in de buurlanden van Hongarije.

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Ondaadkrachtig

Schendingen van de mensenrechten in Bosnië-Herzegovina: verkrachtingen en etnische •

•

zUlvenngen Sinds het uitbreken van de burgeroorlog in Bosnië-Herzegovina in april 1992, worden daar op grote schaal de mensenrechten geschonden. Deze schendingen betreffen onder andere gevangenhouding van onschuldige burgers, martelingen, gijzelingen, verkrachtingen en gedwongen verbanningen. Verschillende groepen maken zich schuldig aan de schendingen. Zij zijn grofweg in drie categorieën onder te verdelen: militairen, paramilitairen en politiefunctionarissen. Door Lesley d'Uuy De controle op de naleving van mensenrechten in oorlogssituaties wordt bemoeilijkt door een groot aantal factoren . Ten eerste bevat het internationale recht wel criteria die schendingen van mensenrechten defininiëren maar ontbreekt er ecn doeltreffende internationale gerechtelijke structuur om lot goede veroordelingen te komen . Op de tweede plaats heeft men vaak te maken met (onbetrouwbaar) propagandamateriaal wat door de spelers in het conflict herhaaldelijk wordt gebruikt om elkaar voor de internationale gemeenschap te

beschuldigen van wandaden. Objectieve bewijsvoering is daardoor zelden aan te voeren. Ten derde is het tijdens een oorlogssituatie onduidelijk wie enerzijds de legale macht in handen heeft en wie anderzijds het werkelijk voor het zeggen heeft. Het leggen van de verantwoorde lijkheid bij iemand voor hel schenden van mensenrechten is op die mani er moeilijk te bepalen. Vertalen we deze factoren naar de situatie in Bosnië-Herzegovina, dan ziet men dat de laatste twee genoemde factoren in dit gebied helder naar voren komen. Door het optreden van kleine legertjes onder verschillend commando is het in dit gebied onduidelijk wie naast de georganiseerde legers van Serven en 18

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Kroaten zich aan (buitensporig) oorlogsgeweld schu ldig maken. Verder is de veelheid aan volkeren in het gebied de oorzaak van verschillende informatie over schendingen van mensenrechten en gebruik van geweld. De burgeroorlog die in 1991 uitbrak vindt zijn oorsprong ook in die verspreiding van verschillende volkeren binnen de republiek. De Moslims (erkend als nationaliteit in 1960) maken voor 43. 7 procent deel uit van de bevolking in Bosnië- Herzegovina, de Serviërs 31.3 procent en de Kroaten 17.3 procent (c ijfers uit 1991 ). Deze drie groeperingen zij n niet evenwichti g verspreid over de republiek, noch geconcentreerd in één gebied, hoewel sommige delen een duidelijke meerderheid hebben van één nationaliteit. In november 1990 winnen de partijen van deze drie nationaliteiten de verkiezingen in Bosnië- Herzegovina en vormen vervolgens samen een regering. IzetbecovÎC wordt President van de Republ iek. Het probleem van samenwerking in de regering wordt nijpend als duidelijk wordt dat de Joegoslavische Federatie is opgebroken en Slovenië en Kroatië in juni 1991 de onafllankelijkheid uitroepen. De regering van Bosnië-Herzegovina (waaru it de Servische partij in oktober 1991 is weggelopen) dient een verzoek in om

erkenning als onafhankelijke slaat bij de Europese Gemeenschappen. De Servische Democratische Partij wi l echter voorkomen dat delen van Bosnië-Herzegov ina, bewoond door Serven, onafhankelijk wordt en dreigt een eigen republiek in Bosnië-Herzegovina uit te roepen als deze erkend wordt als onafhankelijke republiek. Servische leiders beginnen hun dreigementen kracht bij te zeilen via maatregelen zoals het erkennen van de politie departementen in de door hun beheerde delen. Zij verklaren op 31 maart dat de Bosnische regering geen controle meer heeft over deze politiedepartememen en dal hier hun eigen recht van toepassing zal zijn. De EG en de VS erkennen op 7 april de onafhankelijkheid van Bosnië-Herzegovina. ln reactie hierop roepen de Serviërs de onafhankelijkheid uit van de Servische Republiek in Bosnië-Herzegovina. Na de internationale erkenning van Bosnië-Herzegovina verspreiden de gevechten zich snel door de republiek.

Internationaal Recht Mensenrechten die in vredestijd gelden, zoal s vervat in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het Internationaal

Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten en het Verdrag tegen Foltering en Andere Wrede, O nmenselijke of Onterende Behandeling of Bestraffin g, worden in tijd van oorlog versterkt door aanvullende internationale humanitaire wetsnonnen, zoals de Geneefse Verdragen van 1949. Paragraaf I van het gemeenschappelijke artikel 3 dat in alle vier Geneefse Verdragen is opgenomen, vereist dat mensen die niet actief deelnemen aan de vijandelij kheden (onder wie ook strijders die de wapens hebben neergelegd of die bu iten het gevecht zijn gesteld worden gerekend) ' in alle gevallen humaan worden behandeld, zonder enig vij andig onderscheid naar ras, kleur, godsdienst of overtui ging, ges lacht, afkomst of rijkdom, of enig ander criterium ' . Het artikel verbiedt vervolgens ' op welk tijdsti p of welke pl aats dan ook met betrekking tot bovengenoemde personen I ) geweld tegen leven en persoon, in het bijzonder alle vonnen van moord, venninking, wrede behandeling en marte ling; 2) gijzelingen; 3) het geweld aandoen van de persoonlij ke waardigheid, in het bijzonder vernederende en onterende behandeling ... ' . Op 22 mei 1992 ondertekenen vertegenwoordi gers van vier partijen in Bosnië- Herzegov ina (president van de Republ iek Bosnië-Herzegov ina, de Servisc he Democratische Partij, de Partij van Democrati sche Actie en de Kroati sc he Democratische Unie), op uitnodigi ng van het Internationale Comité van het Rode Kruis, een overeenkomst. Hierin komen zij onde r meer overeen zich te houden aan artike l 3 van de Geneefse Verdragen. Andere nonnen inzake internationaal humanitair recht, zoals beide Protocollen bij de Geneefse Verdragen uit 1977, houden een uitdrukkelijk verbod in op verkrachti ng, gedwongen prostituti e en iedere vonn van aanranding, op welk tijdstip en we lke plaats dan ook. De Socialistische Federale Republiek van Joegoslavië is toegetreden tot de vier Geneefse Verdragen en de twee Protocollen in respectieve lij k 1950 en 1979. Daarom zij n, ongeacht de overeenkomst van 22 mei, alle staten die zijn ontstaan na het opbreken van voonnalig Joegoslav ië volgens internationaal recht gebonden aan die verdragen. De Republiek Kroatië heeft deze gebondenheid fonneel bevestigd in een decl aratie waarin staat dat Kroatië , Joegoslav ië opvolgt in de Geneefse Verdragen en de twee Protocollen. Tijdens de confe rentie in Londen van 26 en 27 augustu s zijn alle betrokken partijen overeengekomen tot een Actieprogramma voor Humanitaire Zaken wat inhoudt dat de partijen zich verpli chten om de Genee fse Verdragen en Protocollen na te leven en 'dat personen die grove schendingen begaan of hiertoe opdracht geven individueel verantwoordelij k zij n '. Verkrachtingen Verkracht ing en seksueel mi sbruik als vormen van marteling of wrede, onmenselijke of vernederende behandeling zijn duidelijk overtred ingen van de internationale nonnen op het gebied van de mensenrechten. Oorlog rechtvaardigt het opsc horten van dergelijke

nonne n niet. Ui t beri chten over misstanden zoals verkrachtingen blijkt, volgens Amnesty International, dat dergelij ke praktijken frequent zijn in het connict in Bosnië-Herzegov ina. Tevens blijkt dat al le partijen dergelijke misstanden begaan. De meeste slachtoffers zoude n moslim-vrouwen zij n, vernederd door leden van de Servische gewapende troepen. Verscheidene fac toren maken het echter moeilijk om de werkelijke omvang vast te ste ll en van de misstanden waarvan vrouwen in Bosnië- Herzegov ina het slachtoffer zijn geworden. Verkrachting is bij zonder vernederend. Vaak volgen traumatische soc iale reacties die beïn vloed worden door de culturele afkomst of de sociale status van de vrouw. Deze aspecten kunnen een negatieve inv loed hebben op haar vennogen om het trauma van de verkrachting te dragen, nog afgezien van de lijd die zij nodig heeft om het geestelijk leed en de lichamelijke effecten van de verkrachting te verwerken. Het is vaak bij zonder moeilijk om over dergelijke gevallen betrouwbare in fonnatie te verkrijgen. De slachtoffers willen vaak geen verslag doen of bijzonderheden vertellen van de gebeurtenissen, ook niet als zij zich inm iddels ergens bevi nden waar zij gevrijwaard zijn van dergelijke schendingen. Sommige lijken de ervaring uit hun geheugen te willen wissen. Anderen voelen zich vernederd en beschaamd of zijn bang soc iaal gestigmatiseerd te worden als zij onthullen wat hen is aangedaan. Mensen die in het voormalige Joegoslav ië met slachtoffers hebben samenge-

werkt zijn bezorgd dat het uitoefenen van druk om verklaringen af te leggen of interviews te geven, ex tra spanning zal opleveren voor hen die al onnoemelijk leed hebben doorstaan. De grootste moei lij kheid is wellicht de schaamte en het sociale stigma dat vele vrouwen ervan weerhoudt over het door hen ondergane misbru ik te spreken. Daarnaast maakt de bestuurlijke chaos waarmee het gewapende conflict in Bosnië-Herzegov ina gepaard gaat, het (op een paar centra na) nagenoeg onmoge lij k om gegevens systemati sch te verzamelen. De tijdelijke aard van een aantal plaatsen waar vrouwen worden gedetineerd maakt het internati onale organen eveneens moeilijk toezicht te houden. Andere problemen ontSlaan doordat de verkrachting van vrouwen (en andere gruwe lijkheden die tijdens het conflict worden begaan) wijdverspreid als propaganda wordt gebruikt. Daarbij verk.leinen of ontkennen alle partijen de door hun eigen troepen begane mi sstanden en blazen zij die van hun tegenstanders op. Volgens Amnesty International dienen schattingen over aantallen vrouwen die het slachtoffer zijn geworde n van verkrachting of seksuee l misbru ik dan ook met voorbehoud te worden gebrui kt. Er is veel meer infonnatie nodig om het beeld compleet te maken en van veel beweringen is geen bevestiging te krij gen. Amnesty Internationaal is echter van mening dat op veel pl aatsen in Bosnië- Herzegov ina vrouwen, de meesten van hen moslim, door Servische troepen zij n verkracht en seksueel mi sbrui kt. In sommige gevaJlen werden de

KROATlE

Bosanski Brod Omarska 0

•

Banja Luka Manjaca • Zenlca ' • Livno

•

• Kampen, die door Rode Kruis zijn bezocht Kampen, waar toegang is geweigerd Gebied, waar Rode Kruis nog niet mag komen

ALS, "

J ason Magazine nr. 2. apri l 1993

verkrachtingen en het seksueel misbruik. op georganiseerde en systematische wijze uitgevoerd, waarbij vrouwen speciaal voor deze doeleinden werden gedetineerd. Dergelijke voorvallen lijken te passen binnen het grotere patroon van oorlogvoering. Moslims en Kroaten zijn hierbij slachtoffer van intimidaties en mishandeling, waardoor duizenden zijn gevlucht of zich zonder protest uit hun woongebied lieten verdrijven uit angst voor verdere schendingen. Het is niet bekend of politieke en militaire leiders verkrachting specifiek als wapen tegen hun tegenstanders hebben gekozen. Het is wel duidelijk dat er tot nu toe zelden of nooit doeltreffende maatregelen zijn genomen tegen dergelijke misstanden. In de praktijk moeten plaatselijke politieke en militaire functionarissen hebben geweten, dat vrouwen verkracht en seksueel misbruikt werden. Hetzelfde geldt voor de andere grove misstanden die bij het gewapend conflict in Bosnië-Herzegovina zo veelvuldig voorkomen, zoals moedwillige en willekeurige moord op burgers en marteling en mishandeling van gedetineerden. Alle partijen die betrokken zijn bij het conflict maken zich schuldig aan dergelijke misstanden, waaronder het seksueel misbruik van vrouwen. Amnesty lnternational heeft vastgesteld dat er een drie-tal situaties bestaan waarin verkrachting, poging tot verkrachting of seksueel geweld in Bosnië-Herzegovina is voorgekomen ofnog voorkomt: Ten eerste in gebieden waar militair personeel, politiefunctionarissen en anderen voor korte of langere tennijn controle uitoefenen en daar individueel of als groepering hun macht en positie hebben gebruikt om vrouwen te misbruiken; ten tweede in detentieplaatsen waar vrouwen worden vastgehouden, ook al is dat niet speciaal met verkrachting of seksueel misbruik als doeleinde; op de derde plaats in detentÎecentra die uitsluitend of voornamelijk lijken te zijn ingesteld voor het verkrachten of seksueel misbruiken vaan vrouwen. In bijna alle gevallen hebben de slachtoffers een andere naLionaliteit dan de dader. Met andere woorden, vrouwen worden op grond van hun nationaliteit uitgekozen om te worden vernederd. Soms is het een vorm van vergelding voor de, door de daders veronderstelde, activiteiten of voornemens van de mannelijke familieleden van de vrouwen. De vernedering wordt vaak verergerd door de daden in het bijzijn van anderen, soms ook mannelijke familieleden van de slachtoffers, uit te voeren. In veel gevallen konden de daders ongestraft handelen of bedreigden zij de slachtoffers om hen ervan te weerhouden de misstanden te rapporteren. De misstanden dienden niet uitsluitend ter vernedering. Ook konden de mannelijke daders op die manier de slachtoffers misbruiken om hun seksuele verlangens te bevredigen. In een aantal gevallen leek dit op aanmoediging van hun bevelhebbers te gebeuren. Etnische zuiveringen Het conflict in Bosnië-Herzegovina heeft in veel gebieden een sfeer gecreëerd van enorme angst en wanhoop waardoor duizenden Moslims, Serviërs en Kroaten het gevecht

Jason Magazine nr. 2, april 1993

met de bijbehorende chaos zijn ontvlucht op zoek naar veilige streken zowel in BosniëHerzegovina als daarbuiten. Dit heeft geleid tot een grote verschuiving van de populatie, wat op zijn beurt de etnografi sche kaart van de republiek aanzienlijk heeft gewijzigd. Het proces van verschuivende populaties is opzettelijk geactiveerd door een beleid wat etnische zuivering wordt genoemd. Alle partijen van het connict hebben geklaagd dat hun tegenstanders moedwillig de lokale bevolking geïntimideerd hebben met als doel hen over te halen om hun huizen te verlaten. In sommige gevallen, en dit is vrijwel evident in de gebieden onder Servisch toezicht, zijn een hele reeks maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat Moslims en Kroaten het veld ruimen. Voorbeelden hiervan zijn het bijeendrijven en transporteren van grote groepen mensen die vervolgens gedwongen worden de grens over te steken naar vijandelijk gebied of geen andere mogelijkheid hebben dan deze grens over te steken. ln sommige gevallen zijn Moslims uitgezet naar Servië alwaar de het proces voortduurt en de autoriteiten proberen de Moslims naar Hongarije te sturen. Intimidatie, wat een onderdeel is van etnische zuivering houdt ook daadwerkelijke, of dreiging van gevangenhouding in. Deze gevangenhouding gaat gepaard met wrede behandeling en marteling om te verzekeren dat de gevangene ervoor kiest zijn hui s te verlaten in ruil voor de beëindiging van de mi shandeling. De mensen die voor deze keuze werden gesteld moesten fonnulieren tekenen waarin zij bevestigden het gebied te zuIlen verlaten en hun rechten op hun eigendom te zullen opgeven. Anderen die niet gevangen zaten, maar hun hui s wilden verlaten uit angst voor hun veiligheid werden in sommige gevallen ook gedwongen soortgelijke formulieren te tekenen voordat ze werden toegestaan om te vertrekken. In Time International wordt een uitleg gegeven hoe verkrachting als instrument voor etnische zuivering kan fungeren. Nationaliteit is in Joegoslavië gebaseerd op afkomst, en de grootste vernedering is om iemands nageslacht te ·vervuilen'. Massale verkrachtingen veroorzaken, aldus in Time International, "ethnic c1eaning through ethnic pollution".Het oorlogstribunaal De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties heeft op 23 februari unaniem besloten tot de vorming van een oorlogstribunaal voor de berechting van oorlogsmisdadigers in het voonnalige Joegoslavië. In de resolutie worden verkrachtingen als oorlogsmisdrijven aangemerkt. Volgens Prof. mr. F. Kal shoven is verkrachting <al sinds het begin der tijden en in elk systeem' een misdaad geweest. Wanneer het verbonden is met oorlog, wordt verkrachting een oorlogsmisdrijf. Maar de internationale gemeenschap moel kunnen bewijzen dat de Servische leiders een strategie hebben ontworpen, waarin verkrachtingen opzet zijn. Dan pas kunnen deze leiders voor een tribunaal ter verantwoording worden geroepen. Het is echter lang niet zeker of het tribunaalooit bijeen zal komen. Dat hangt in de eerst plaats af van het onderzoek dat door de

speciale VN Commissie-Oorlogsmisdaden onder voorzitterschap van F. Kalshoven wordt verricht. Voor het vaststellen van een oorlogsmisdrijf heb je de plaats, de tijd, de dader, het slachtoffer, de effecten en de relatie tot de oorlog nodig. Die infonnatie is in bijna alle gevallen (nog) niet compleet. Bovendien is verificatie een groot probleem. Maar zonder juridisch steekhoudende bewijzen kan geen internationale rechter iets beginnen. De taak van de Commissie is bewijsmateriaal opsporen en vervolgens proberen de hogere aansprakelijke te vinden, die ofwel hel bevel tot het begaan van misdrijven heeft gegeven ofwel heeft nagelaten de orde en di scipline te handhaven. F. Kalshoven is er voorstander van etnische zuivering goed gedefinieerd in het internationale recht st.rafbaar te stellen. Etnische zuivering komt in geen enkele strafwet voor. Die bestaat niet voor de wet, en toch zijn er in de geschiedeni s talloze voorbeelden van. In de tweede plaats moeten nog een aantal juridische en procedurele vraagstukken worden opgelost. Welk recht moet bijvoorbeeld worden gehanteerd: Joegoslavisch of ander recht? En welk soort straffen moeten worden opgelegd? Vervolgens is het de vraag of het ooit tot arrestaties zal komen. Er zijn nog maar twee maal eerder internationale tribunalen ter berechting van oorlogsmisdadigers gehouden, te welen de tribunalen van Neurenberg en Tokio na de Tweede Wereldoorlog. Deze speciale rechtbanken kwamen bijeen, nadat nazi-Duitsland en Japan waren verslagen en de geallieerden deze landen hadden bezet. Dit maakte het mogelijk de oorlogsmisdadigers te arresteren en te berechten. Er is alle reden een internationaal tribunaal te beleggen. Maar zolang de gruwelijke oorlog in Bosnië-Herzegovina voortduurt en niemand bereid is militair in te grijpen, kunnen de daders niet worden gegrepen. De Veiligheidsraad wil via onderhandelingen met de strijdende panijen komen tot een vredesakkoord voor Bosnië-Herzegovina. Dit staat echter haaks op een tribunaal voor oorlogsmisdadigers. In het kader van het vredesplan van de bemiddelaars Vance en Owen zal verder moeten worden onderhandeld met de Servische leiders. Zij zullen echter nooit instemmen met een vredesakkoord waarin staat dat oorlogsmisdadigers zich voor een internationaal tribunaal moeten verantwoorden. •

NQTES I. De volgende feilen ten aanzien van veric.rachlingen en etni-

sche zuiveringen zijn gedeeltelijk overgenomen uil de rapponen van Amnesly h ema[Îona!: Bosnii-Huugowina Cross AbllUS of Basic Hl/man Rights gepubliseerd in Oktober 1992 en Bosnii-HerugowÎlIll Vuk.rochling~n en S~k.su eI~ Mishandeling door Cewapend~ TrtHpen gepubliceerd op 23 januari 1993.

Tim~

International, 22 februari 1993, pagina 31.

Lesley d' Huy is redacraice van Jason Magazine

Powerplay

High Noon in Russia: Return to the Cold War? The Russian situation at the moment looks a lot like the famous movie classic High Noon, starring reformer Yeltsin as the Russian version of Gary Cooper and the conservative Khasbulatov as the villain. Unfortunately that is where the parallel ends. Yeltsin, most likely, will not survive long enough to take down the villain. Further more the outcome of this showdown will have serious consequences for the rest of the world. The new show in town might very weIl be a rerun of another classic: the 'cold' war. by Tom Kuperus

The currem situation within Russia is like a log raft where the ropes have been cut. The logs, to a casual observer, are still drifting in the same direction, but the logs only have 10 hit a patch of rough water 10 totaHy di sintegrate. And 10 make th ings worse, there is an ongoing battle upon thi s raft. A battle between reformers and conse rvalives. a battle thai has been raging off and on for over 300 years. [n this

battle the refonners, on the anc hand, are looking 10 the West as a mode l 10 govem Ru ssia. On the other hand (he conservati ves stri ve 10 deve lop their own Slavic structures and 10 minimire western influencc. This time the Qutcorne of thi s battle wi l1 al50 decide if the current trend of di sintegration continues or if it will make a comp lete turn around (see the article Trends in [he/ormer Soviet Union) and result in a partial reintegration of the Soviet Union. Strong leader The struggle between reformers and conservatives has caused apolit ical paralysis worsened by the fact that there is a huge power vacuum due to the absense of: a proper legal and police system lO enforce the laws, no links tying the different parts of Russ ia logelher and a population apalhetic with the current political system and tired of the uncertainty in their every day lives. As for lhe economy there are now at least six different economies operating in Ru ss ia (Siberia, the Urals, a northem, a soulhem, a fareastem and a one in the centre), which can be furth er divided into smaller di stincl economies. When a country no langer has got one economy, it is na langer one country. These factors and lhe long traditi on in Ru ss ia of looking towards a strong leader telling the population what lO do, might not necessarily spell doom. ft is a strong leader that wiJl give Russia its

biggest chance of survival as one nation: an indi vidual that can inspire the people and has suftïcient force of personality to ensure control over the Ministry of the Interior, the KGB and the Anny.

"When a country no longer has got one economy, it no longer is one country." Chances There are four very probable scenarias as to the outcome of the struggle between the reform ers with their champion Yeltsin and the conservatives. First of all: Yeltsin puts forward an appeal to the people in a referendum and gets huge popular support, laying the foundation for genuine democratie reforms in the form of a new constitution , resulting in the removal of Khasbulatov's power over parliament. The problem wiht ihis scenario is that for a succesful outcome of a referendum , Yeltsin needs at least 50% of the population to vote. Given the political apathy of the people that is quite doubtful Chance of succes 20%. If thi s fails then Khasbulatov will become the most powerful figure in Russia and he will try to retain , the internationaJy respecled, Yeltsin onl y as a figure head president. Khasbulatov will lhen have achieved what Yeltsin calls the 'cree!ling coup ', which will mean that he wi ll then have achieved what the plotters of the fail ed conservati ve coup of August 1991 had set out to do. Pro· bability of this taking place 30%. In the third scenario Yeltsin refuses 10 rema in as just a fi gure head president. Khasbulatov will then impeach Yeltsin for incompetence. This action will result in vice pres ident Rutskai becoming president. Ruts-

koi , being a very charismatic personality and a Afghanistan war hero, wil! not very Iikely accept the position of president as just a figure head. This will mean that the power struggle between parliament and lhe president conlÎn ues. since RUI.'ikoi does not want a return to the SU but instead wants a market economy. Probability of this happening 40%. Lastly Yeltsin leaves the stage, Khasbulatov and Rutskoi as president do not achieve a working relationship. (a) Khasbulatov takes over and becomes a new Stalin, or (b) a new leader steps in and takes over: Wladislavia is the most likely person for the job and a potent ia I new Stalin. At the moment he is depuly leader of the Civic Union a part of the Military-lndusrial Complex·lobby (M IC) and a director of an annaments factory. Probability of these last sce· nario 's happening both 5%.

"The Soviet Army at the moment would have difficulty defeating a weil motivated group of girl guides". Integration? lnterpreting these scenario 's, the chance of a conservati ve victory over Yeltsin is 80% and growing each day. The result of a conservative vÎctory will be an attempt to partially reintegrate the SU, greater power to the KGB and the MIC-Iobby and at least a slow down of market reform. The conservatives will also try to minimire Western inOuence in Russia, being onl y interested in Western techno logy. This fear o f Western innuence makes it likely that a new 'iron curtain' wiJl be drawn up, without many Ru ssians protesJason Magazine nr. 2, april 1993

ting the change ('It couldn't get any worse', is often heard in Russ ia 's streets today). The new Soviet entity will most likely consist of Russia , 8elarus and most of the Central Asian republics, who all have in common thaI their seperation was a forced one. But with their national structures and feelings growing in stren gth each day a peaceful reintegration becomes more and more unlikely. As for the Baltic states the development of reintegrat:ion might very easily become life threatening 10 their national sovereignty. There is no short tenn threat (short = up to 5 years) to the Ukraine or the countries in Eastem Europe by a threatening Soviet Anny. This is the result of the chaos the Soviet Army 's military structure is in: The Anny at the moment would have difficulty defeating a weil motivated group of gitl guides. Only the elite and superior units are still functional : airbome unites, missiIe troops, air defense (still a fair number). some air force squadrons and only 15% of the navy. Draft fullfillment is only 18% on average and as low as 10% in the Moscow region. The Soviet Army is 'retreating' from Germany and the Ballics, these troops are political-

]ason Magazine nr. 2, april 1993

Iy the most reliable (not yet effected by the new ideas of 'doing your own thing ', working only for one's own benefit and no longer for the interest ofthe state) and will form the backbone of the new army. The rest of the army is on low readyness, does as it likes and frequently allies with local leaders in power. Ostrich The most fruSlr3ting part of it all, is thaI we in the West, once again, sit idily by. Although I know that (he si tuation in Russia is an enormous problem, but hoping that it will go away by trying to picture Khasbulatov as some evil demon is something only an ostrich could be proud of. In the future Khasbulatov, most likely, will be a man with whom we have to do b,,",siness. Therefore we must try and understand thi s man and to find out what he and his supporters are up to: keep your friends close but your enemies even closer. In order to do this it is not very helpful to alienate your enemies. What the former Soviet Union needs is long term help, no matter who is in charge. And giving whatlittie aid, too late by trying to help a man already shot several times and beyond Western

help is also nOL very helpful. This last course of act ion sounds a lot Iike an other classic movie that stared that forgotten Western hero ......... Michael Gorbatchov. â&#x20AC;˘

Update the thiniest of Mareh, just before being printed: we are still in scenario one. The Army is still determined to keep out of the powerplay. RU/skoi has thrown in with Khasbulatov and his conservative loc. AIIhough lhe situalion is highly unstable, wilh lhe scenarios changing by the day. Continued disintegration seems 10 be Ihe Irend. This article was wrillen by Tom Kuperus , editor of Jason Magazine.

Regionalization

Trends in the Fonner

Soviet Union There are many problems in the former Soviet Union, varying from, not yet full blown, Muslim fundamentalism and massive organized narcotics trafficking to ecological disasters and the return of 'former' communists to power. This article is a short analysis of the current political, economie and military situation in the countries of the former Soviet Union. I hope this article will serve to give you an insight into the different problems and opportunities that confront us all. by Tom Kuperus

The Russian Federation at the moment, has to deal with

tWQ

con-

nieting trends, on the cne side reintegrating as rnuch as possible of the fonneT SU and on the other the tre nd of disintegration of the Russian Federation towards regional autonomy. The outcorne of thi s conflict williargely be decided by the results of the serious power struggle between the con-

servatives and the reformers. The conservatiyes arc made up of representatives of fonner the Apparat/Nomenklatura allied with some members of the Military路lndustrial Complex (MIC), the Mini stry of Defense, the Security Ministry (KGB) and much of the non -democratic parliame ntary body led by Khasbulatov. The rcronners are President Yelt sin and his supporters. As to the loyalty of the officer corps there is a divi sion among the two parties. This constitutes the main reason for the army's re luctance, sofar, to become invo lved in current polities. The intemal struggle between the conservatives and the refonners, the pervailing conditions in the country and the lack of hope for a solution to the problems of Ihe Russian popu lation has lead to a seriou s power vacuum belween Moscow and the people. Other factors cont'ributi ng 10 the Russian disaster are: astrong suspicion of NATO in many quarters. a comp le te lack of social direction, great ambivaJe nce towards closer links with the West. strong NonGovemmental Organisations (NGOs) many representing the old Nomenklatura, a potential trend towards isolationism and serious socia! problems linked with military-industrial drawdown. On top of thi s the military faces an enormous moral crisis, close ly Iinked with defence cuts, ' relreat', poor soci al conditions and the coll apse of the conscription system resulting in another dangerou sly unslable player in Russ ia's polit ical house of cards.

T he Ukraine is facing trends and a power siruggie similar 10 Russia. although Russia 's tendency to regionali zation is not yet so acute. Regionalization mu st not be ruled out since not all (he national institulions are yet that strong. A major political issue is the relat ionship with Ru ss ia, focussing on lhe economy. the Russian popu lation in the Ukraine, defense (anny, navy and their nuclear weapons) and the future of the Crimea. Other major developmenls are: a strong trend towards links with the West. a rapidl y grow ing senee of slatehood. a not yet exeess ive nationalism, weak NGOs and a parliamenlry system improving rapidly in concepts of democraey and execulive effectiveness. 8elarus has astrong conservative govemment of former apparatehiks eombined wilh a weak national movement , a very weak concept of statehood and a strong sense of nalional insecurity. This mix has lead 10 ( I) poor relations with neighbours and (2) a trend to reintegrate with Ru ssia. These two trends have resulted in a relalionship wilh Moscow were Belaru s is military still closely all ied with Russia, but also strongly detennined to have administralive autonomy from Moscow as 8alarus greatly di stru sts it as an administrative centre. In genera! the described situation is one of an undemocratie parliamentary system, astrong desire 10 maintain the status quo and astrong tendency to return 10 the good old times. The re sult is a bureaucracy very unwilling 10 develop links with NATO for fear of repercuss ions from Moscow and virt uall y no NGOs (but there is some promising development from the academie structures). Other main trends in Belarus are: no regional problems. a military staff and some parliamentarian s wishing 10 improve links with the West and NATO and nationalism probably beco-

ming a more important force as 1993 progresses. Moldova is effectively split up in two, with a virtually independe nt Transdni stria being supported by the 14th Soviet Army (only partially controlled by Moscow's Ministry of Defense). This split up has reduced Moldova to a country all most entirly dependent upon agriculture (Transdn istri a contains most of the counlries heavy industry). There are only very poorly developed national structures in Chisinau (Moldova's capitai), which is striving to develop national independence. This drive for independence is further endangered by pressures from Romania for integration of Moldova ioto Romania. Other major trends: Moldova is lrying to develop its own military system with limited help of Romania and it is very keen to develop links with the West. Georgia is paralyzed by a severe internal personal power struggle, a separatist movement and tribal dissati sfaclion along its nonhem borde r with Russia. This si tuation is funher complicated by: Russian 'peace-keeping' forces who sympathi ze with and support the separatist cause (but Russia no longer controls the disaffected tri bes), governmental structures thai are not very effective, a nonfunctioning parliament. new NGOs which are not yet effective and a military system whieh is far from effective. The core of the cou ntry is still being held together by a strong sense of national ident ity and developing poli tical parties promise some effectiveness in the political process. Armenia is greally effected by astrong sense of nationali sm as a result of the war with Azerbaijan for the imegrity of Nagomo Karabakh . This

Jason Magazine nr. 2, april 1993

is reinforced by Arrnenians who, retuming from the diaspora, strive for the domination of the political process with, the more com~ mon sense, local leadership. The obsession of AnTIenia, fighting with relatively large and enthusiastie but poorly organized and equiped military forces, by maintaining the integrity of Nagomo Karabakh has resulted in very bad relations with all neighbours except Georgia. This in turn has lead 10 a drive, within Arrnenia, to try and eSlabl ish good relations with Russia 10 escape a political encirclement by unfriendly nations.

"The obsession ofArmenia, fighting with relatively large and enthusiastic but poorly organized and equiped military forces, by maintaining the integrity of Nagorno Karabakh has resulted in very bad relations with all neighbours except Georgia," As for the other party in the war for Nakomo Karabakh, Azerbaijan has a strong authoritarian style of government (the current state structures are still built on old nomenklatura model) as a result of a political scene dominated by war. This war is fought on the Azeri side with very few trained officers, but Ihis is partially compensated by Russian mercenaries and large reserves of military equipment. Iranian weapon deliveries to Annenia have resulted in tension between the two countries. Olher important trends: the rapid search for economie links with the West (especially Turkey), a growing sense of state~identity and a slow progress towards democracy.

trade, large quantati es of uncontrolled anns, very seriou s economic and ecological pro ~ blerns, poor national military structures cornbined with weak and unhappy Soviet troops based locally, rnaking it a virtual powder keg. Muslirn fundamentali sm will become a serious problem when the local governments prove them selves incapable in dealing with these problems, which is al most a certainty. In order 10 cornbal these problems the republics are searching and experimenting with new models for govemment wilh the Turkish, 'democratie' model and the autocratie model of Sou th Korea as the most Iikely candidates. For a lol of the governing elite the Korean model is a more attractive model than the Turkish one: they are nervous oftheir own positions in government, there is no fonn of democralic tradition and Ihey have no confidence in their own economie structures. When we look at South Korea from the perspective of these republics we see an atractive pieture: a vibrant economy, a compliant population and a benevolent dietalor. Further more there is another factor influencing the choise of a new governing structure in favor of the Korean model: 801sjevic arrogance. The republic s of Central Asia were, only a short while ago, part of a superpower and with Ihis in mind it is not illogical that they find the Turkish model a bit humiliating, because of the country's backwardness in quite a lot of areas.

"When we look at South Korea from the perspective of these republics we see an atractive picture: a vibrant economy, a compliant population and a benevolent dictator,"

Ka7.akhstan is the strongest advocat of rebuilding the USSR, but there is a growing Kazakhization of government and a trend towards keeping its nuclear weapons (albeit with a poor chance of being ab le 10 maintain them). Thrkmenistan is the most stabie and economicall y succe sful country in Central Asia. This is the result of political repress ion combined with a presidential 'c ult of personality ' and large natural deposits (for exampIe gas). One major problem is fonned by its serious ecological issues. Uzbekistan is feared as the regional superpower, because of its serious border disputes wilh Kyrgystan and Tadjikistan. The polilical situalion consists of a fonn of ' benevolent ' despoti sm and a sec ret police still following foreigners and dissident s. The only state 10 develop any sense of democracy is Kyrgystan. Although this country also sees itself as still dependent on Russ ia for its sec urity and for rnuch of its administralive structure, rapid nationalization of its govemmenl structure is taking place. This is funher enforced by the countries reliance on Turkish food to keep itself from rationing in the winter.

The Central Asian Republics lnitially there was no residual sense of statehood, on ly poorly developed state structure s run by Ihe old apparat. This is now being di splaced by a strong sense of tribalism; tri bal disunity fed by nationalization. This has resulted in serious border disputes with neighbours, a general fear of security threats (both in- and extemal): all countries in the region fear the spread of instability from tad~ jikistan and especially the influence of foreign states, a massive organized narcotics

"The civil war in Tadjikistan has resulted in a sort of systematic anarchy of semi-autonomous regions, reducing the effectiveness ofthe central government to zero,"

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Tadjikistan is caught up in a vortex of violence, paral yzed by civil war and bor~ der di sputes. There is massive interference from Middle Eastern states: Iran, Pakistan, Azerbaijan, Afghanistan and Saudi Arabia are supporting various factions in this civi l war, supplying Ihem wilh weapons, instrucÂˇ tors and financial aid. This civil war has resulted in a sort of systematic anarchy of se mi~autonomou s regions, reducing the effecti veness of the central government to zero. The Ballie Stal es In general these stales are strongly driven towards links with Western national and international institutions as a result of the detenninalion 10 become a part of Western society. The 8altic states wilJ have a good chance of overall recovery thank s to: ( I) their size, mak.ing them more easil y gove ma~ bie, (2) relatively short communist rule in comparisson to Russ ia, (3) not being a part of the slavic culture and (4) their position near the West. In Lithuania a fragile but rapidly maturin g democratic political proces is taking shape. On the military side of things there is a smaIl but sensibie army emerging, an improving relationship with Ru ss ia and other neighbours, defu sing ten sion as the Soviet. military withdraw conlinues, but theÂˇ re is still some concern over the Ru ssian military built up in Kallinningrad. Lithuanian society is confronted with: astrong sense of national identity, nascent NGOs and serious problems with crime and smuggling. Latvia and Estonia both face continuing high tensions caused by a real fear of Ru ss ian repress ion, which is re inforced by the presence of a large Russian population and large amounls of Ru ss ian troops. This sense thal their nat ion al identity is being threatened by the Russians prevents a maturing of the political process and sustains the ten sions. There is no effecti ve mililary structure developing in either Latvia or Estonia. After reading aboul Ihe various situations in the countri es of the fonner Soviet Union, it can come as no supri se that quite a lot of the se countries and their people want 10 reinlegrate into a form resembling the fonner Soviet Union, in the hope thai it will bring back the old mi sguided concept of security. This reintegration is still quile likely to hap~ pen (see also the article High Noon: Return 10 the Cold War ?), but what will be the conseq uences of thi s? One thing is sure it wil! not solve the problems thal these countries face, they will only worsen. â&#x20AC;˘ This article was written by Tom Kuperus, all editor of Ja son Magazine.

The Commission has outlined two ncw structures for cooperation at the European Cou ncil meeting in Edingburgh. Firstly the observe r stat us at EPC discussions when there are topics of mUlual interest discussed. Secondly the establishment of European Free Trade Area whieh would encompass EC, EFTA and the Cent ra l and Eastem European countries with which association agreements exisl. Due to the uncertainty surrounding the political and economie prospects, no precise dates for acccss ion of Central and Eastern European countries into the EC can be given. We mu st con-centrate on remaining as alert as before 10 opportunities for opening markets further and, above all , and on atlempling 10 give effect to our good intentions regarding political dialogue. • This article was based on the speech lrom and on interview with Mr. Donkert on the 29111 of januwy at the conference 'Europe in Doubt' alld was written by Tom Kuperus, editor of Jason Magazine.

Alledaags levelI in Serajevo (Foto: ANP)

De enige krant van Sarajevo Door 8arbara Rijks Ziatko Dizdarevic, hoofdredacteur van de Bosnische krant Oslobedenje bracht een bezoek aan Amsterdam en sprak op het Debat, georganiseerd in de Lutherse Kerk door de Universitei t van Amsterdam en het Parool. De journalisten van de Oslobedenje (bevrijding), opgericht in 1943 tijdens de Duitse bezetting, zijn van Islamitische, Kroatische en Servische afkomst Zij proberen vanuit een haJfverwoeste torenflat, waar zij vrijwel dagelijks onder vuur liggen van sluipschutters en Servische kanonnen in de heuvels van Sarajevo, de traditie van etnische tolerantie hoog Ie houden. Met behu lp van een video laat Dizdarevie zien hoe zijn redactie dagelijks de enige krant maakt in de belegerde stad. De journalisten werke n bij kaarslicht in het verwoeste gebouw zonder wate r- en electriciteitsvoorziening. Ondanks de moeilijke omstandigheden zijn ze vastberaden in het gebouw Ie blijven en de krant eigenhandig te distribueren tot het einde van de oorlog. De oververmoeide hoofdredacteur van de Oslobcdenje maakt een drieweekse rondreis door Europa om ge lde lijke steu n te vinden voor zijn krant die grote moeite heeft financieel rond te komen. Maar bovenal zoekt hij morele steun bij de Europese volkeren. In antwoord op een vraag uil uit het publiek ofhij teleurgesteld is over de reacties

en de ontbrekende daadkracht bij de Europese landen, zegt hij meer waarde te hechten aan de publieke opinie dan aan het politieke gezever in Brussel of Straatsburg. De onvoorstelbare leugens die de Kroati sche en Servische media dagelijks produceren, maken het niet alleen voor de Serviërs en Kroaten moeilijk de werkelijkheid Ie ontware n, maar ook voor de buitenlandse journalisten die in het voormalige Joegoslavië werken. Bert Lanting, buitenlandredacteur van het Parool noemt het cliché dat de waarheid het eerste slachtoffer van de oorlog is, en voegt daar het volgende cliché aan toe : 'journalisten zijn vaak de eerste soldaten van de oorlog. In Kroatië wordt die statu s ze lfs van hogerhand erkend. Journalisten bij de belangrijk ste televisiestations en kranten zijn van dienstplicht vrijgesteld; zij strijden aan een ander front. De keerzijde van die rol is dat zij zich moeten onderwerpen aan militaire censuur, Maar de rol van de journalisten de Kroati sche en Servische· ging veel verder dan de gebruikelijke vorm van oorl ogspropaganda: zij recruteerden het volk voor een oorlog die slechts weinigen wi lden. Het waren de TV, de radio en de kranten die de haat tussen de Serviërs en de Kroaten zaaiden. Samen met de Vreme in Servië is de

Oslobedenje de enige krant die het hoofd boven water heeft gehouden te midden van het propagandageweld. De redactie van de Oslobedenje weerspiegelt nog altijd de samenstelling van de Bosnische bevolking van voor de oorlog: moslims in de meerderheid, dan Serviërs en daarna Kroaten. Dizdarevic zegt gee n probleem te hebben met nationalitei ten. Het is te hopen dat ondanks de propaganda en leugens om zich heen de onafhankelijke berichtgeving, vanu it de halfverwoeste toren in Sarajevo, de sluipschutters en granaten zal trotseren en de persen draaiende weet te houden tot het hopelijk snelle einde van de oorlog. • Door hel Parool is een apart gironummer geopend: 3890, t.Il.V. Hel Parool illzake Diz· darevic A· dam , voor iedereen die Dizdarevic wil steunen. 8arbara Rijks is redactrice van Jason Maga· zine

JasolJ Magazine nr. 2, april 1993

Central and Eastem Europe and the process of European integration. This article represents the view of the U nder Secretary of the Ministry of Foreign Affairs, Mr. Piet Dankert on Central and Eastem Europe and the proces of European integration.

The anticipated political and eco~ nomi c advantages of the Maastri cht Treaty will make it cas ier fo r a widened Community 10 support these cou ntries as they progress to full membershi p. Fonnulating an adequate response to the chal lenges posed by the political and economie revolutions in Central and Eastem Europe will remain one of the main poliey principles.

Reasons fo r roster ing d oser ties wit h CenIral a nd Easlern Eu rope Securi ty: integrati on 10 make war unthi nkable. Since 1989 a variety of more diffuse risks ex ist, inherent in the inev itable instabiHty occasioned by the process of transfonnation in those countries: politi ca! divisions, economie slagnation and ethn ic confl icts. Furthermore, ethnic conm ets can easil y spill over national fro nliers and escalate into an international conflict. Central and Eastern European countries feel a need for new security arrangements thal would shield them from these risks while affording them protection from any reactionary backlash in the former Sov iet Uni on. These countries continue to seek finn er garantees of their security than just NACC and CSCE. Applications from Central and Eastem European countries to join the European Union is only a question of time. Membership of the European Union is seen as prov iding a solution to 'politicaI homelessness ' and as an economie boon. NATO and the EC are not necessarily the panaceas, efforts from within are also required . Economie motives. The task of altem pting such very radi cal economi e changes as: introduction of a market economy, restrueturing the economy (privatisation, promotion of enterprise and new markets), introducing a social seeuri ty sytem,

Jason Magazine nr. 2. april 1993

and fina lly catching up in the areas of in frastructu re and env ironmental mana gement. The trans ition to a market economy wiJl inev itably he accompanied by a certai n degree of capital destructi on. Substantial investments are needed if the destruction of capital in the form of: loss of hu man capital, mass migrati on, politi cal instabil ity and slagnati on of the reform process, are to be forestalle(L Ir this rails a vicious cirele of economic dec line, increasi ng unemployment and the co llapse of the social foundatio n necessary to support economi e reform and a sensible socio-economie policy. For the promotion of in vest ment and employment the EC must open its doors to products from Easlern Europe. granting the freest poss ible access 10 the intern al market even in vulnerabie sectors (f.e. stee l). Fi nancial transfers are no substi tute fo r a c10sed Western market. The Community's protection ist tendencies have resulted in more restri cti ve association agreeme nts wi th Rumania and Bulgaria as compared to the Visegrad countries in 1991, especially where there are elearly com parative advantages li ke stee l and agri cultural products. A major concern is Ihe dange rous te ndency to demand at an inereasi ng ly earl y stage protective measures aga inst cheap Eastem European goods. Let us not forget that the total market share of exports from these countries 10 the community is approx imate ly 0.7% on average (vulnerable sector 3 to 4% at most). EC poliey lowards Centra l a nd Easlern

European countries It is a dangerous ill us ion to pretend that th is process would he more likely to succeed if these countries acceded to the community befare time: <al the peoples of Centra! and Eastem Europe are still occ upied in mapping

out (hei r own political course. At the moment the EC is only in the process of becomi ng a real politi cal union. (b) The accession of Central and Eastem Europe into the EC wou ld dirni nish its decisiveness. lnstead of acting as a hel pful arbi trator it would become involved. a party sought after by every protagonist in every confli ct; resulting in frustration and increasing destabilisali on. Accession in the short tenn would drive the Central and Eastem European countries 10 bankruptcy (the fundamental disparities of the levels of economie development are insuperable). Only time, persistent economie efforts and more Iiberal trade policies can ach ieve the economie convergence needed. Traditional trade and cooperati on arrangements are the most appropriate in struments fo r attai ning Ih is goal. Innovation can he stimu lated through targeted cooperati on on the fin ancial sector and by close political cooperation. Associati on agreements are a valuable instrument for prov iding partner countries wilh fi rm and potentional ties with the EC and in prepari ng Central and Eastem European countries fo r future membership. To accelerate and intensify application of the assoc iation agreements, we need to: extend the political di alogue. improve market access (sc rapping tariffs and increasing quotas), encourage bil ateral agreements (facilitating movement of persons and workers), and examine the scope for closer cooperation o utside the frame work of the assoc iation agreements.

Eyepatch

Killed by Other Means "I talked to a man in a hostel for the wounded in Ahwaz who came out of Iraq with his hand blown off. He was a young farmer, about 20 years old. 25,000 people lived in the town and villages around his area: five days ago the area was emptied by 20,000 armed men. That is what has happened since the introduction of the no-fly zone", according to Emma Nicholson, British Member of Parliament (MP). By Tom Kuperus After more than two decades of proseculion the eyes of the world are slowly opening up 10 the horrendous situation in southem Iraq and the fate of the Shia people. It took these long years for several reasons: light Iraqi control of bolh foreign and damestic media, the lack of communication of the Shi ' Îtes in southem

[raq. the West's willingness

turn a blin-

deye 10 Saddams damestic polities in the period when Iraq was still viewcd as an ally against Iran, and recently by the lack of UN observers in southem [raq and the threat of a dis-integrating Iraq.

Iraq: "The food was given 10 lraqi offic ials, who in turn gave it to Saddams anny. I have no failh in the UN as a distributi on agency." To achieve a grealer role for the first mentioned organizalions fITst a new Security Council draft is needed, which incorporates aid la the Shi' ites (at the moment there is no mention of the Shi a people in the resol utions). Also the UN should provide food by air droppings. And measures should be taken by the UN 10 en force the proleclion of the Shia in southern Iraq by the all ie, again st the brutality of Saddams troops. Before any of thi s can happen the world must open ils eyes to the suffering of the Shia people!

The Shi ' ües in lraq are a desperate people and although the no-Ily zone is a measure greatly appreciated by them, forcibie displacements are sti ll taking place as a result of attacks, and the destruction of homes and means of livelihood. The cor-don of Saddams troops and checkpoi nts surrounding the marshes has restricted trade, medication has not been available for many years, there are no doctors and there is a grave shortage of food. Between 500.000 and one milli on people are trapped in the marshes. This all takes place against the background of a campaign of environmental terrorism, which consists of the diversion and mining of water and the systemalic dumping of sewage by the Iraqi anny and other para-military farces, into the water system to destroy Shia agricu ltu re. Resulting in the disappearance of the waterbuffalo (the peoples' main means of support). muddy fish. slinking water. maleria and refugees (at the moment there are three and half a million refugees on the lranian side of the border). Air droppings The needs of the Shia are such that only the international community can meet the problem properly. Dr. Larth Kubba: "Pressure mu st continue to allow a grealer role for UNICEF, World Food Programme and encourage Non Governmental Organisations (NGO's) 10 increase their presence in Ihe South. Currentl y. the only coordinaling body in southern Iraq is UN ICEF and it has no funds alloeated to the south. Other organizations are 100 underfunded 10 do even the minimum work in the soulh . Emma Nicholson, MP, about the UN humanilarian aid la

"But the hope that the West will bring about substantial changes in the domestic policies ofSaddam isfutile, since this will undoubtably bring about a severe disturbance in the Middle Eastern power balance." There are quite a few reasons why this will not happen. The UN has more pressing problems (for example Bosnia) on ilS agenda. The Shi ' ites have a bad reputation thanks 10: - lhe Shi ' ite revolution in Iran accompanied by hostage taking of Americans in Teheran in 1979. - lranian foreign policy since 1979 (for example Sudan) and Iran 's links with terrorism, and - Ihe terrori sm pracliced by several Shi'Île fundamentalist groups (f.e. Hezbollah and Jihad in Lebanon, FIS in Algeria. AI Jihad and AI Najoum Min AI Nar in Egypt) This bad reputation and the existance of other similar problems in the world (f.e. the Kurds, the Bosnians etc) result in a minimal interest of Ihe press for the Shia in southem Iraq.

Furthermore, Ihe Gulf state s do nol want to see a prospering Shi a communily in Iraq for fear of the possibility of simi lar demands from the Shj'ite comm unities in thei r own counteries (for example there are over a million Shi ' Îte citizens in Saudi Arabia).

The Western Dilemma & Power Polities But perhaps most importantly the West faces a dilemma on the question whether or not 10 garantee the safety of the Shia in sou lern lraq. If they do they might involantarily make Ihe first steps towards breaking up lraq along different ethnic-religious lines. Consequentl y these groups will claim parts of lraq as their homeland (f.e. the Kurds). If that happens the important role that lraq plays in keeping thc balance of power in the Middle East will be no more. This wou ld mean an important and very dangerous ex pan sion of Irani an power and innuence. The allies need Saddam (the Tito of Iraq) in keeping the shaky balance of power in the M.iddJe East; without him chaos is probably immanent. The preference of dealing with third world dictators inslead of democratic multi-headed governments (which severely disables the bargaining process) in crisis areas sti ll exists in the West. On the other hand. if the West decides not to support the Shi' ite beyond humanitarian aid, or not even that, we wou ld he creating a very dangerous situation. As Dr. Kubba slates: "Demontating international concern about the plight of the Shi ' -ites would encourage their moderate poli tical trends. Futher negJect and mi strust wi ll only lead 10 the political extremes of desperates". Doing nothi ng wi ll only drive them further into the influence sphere of Iran, And eventually the l.raqi Shi'ite will try to reclaim their land by means of an anned struggle. We will not have to guess who will supply the means, weapons, training and bases needed for thi s struggle. Iran 's power base will in that case definitely be extended deep into southem Iraq, with the above named powervacuum as a conseq uence. The advantage of this scenario is that if the division of lraq happens. it will happen much later than in the scenario where the West actively supports the Shia from this moment on, and perhaps at that point in time there might be a more attractive altemative

Jason Magazin e nr. 2, apri1 1993

action avai lable for the We st to rna intain the balance of power.

Humanita rian aid From the Western point of view. Ihe questi on whether or not to substant iall y help the Sh ia people of southem Iraq should prefe rably be avoided. The West should in any case supp ly hu man itari an aid, if not fo r humanilarian reasons than al least for two othe r reasons: to counter lrani an in fl uence in Iraq and IQ ki ll off any press stories about the necessasity of hu mantarian intervention (too painful after Yugos lav ia). Bu t the hope that the West wi ll brin g about substanti al changes in the domestic policies of Saddam is futile, since thi s will undoubtab ly bring about a severe disturbance in lhe Middle Eastern power balanee. Th is power ba lanee is essenli al in

" The allies need Saddam (the Tito of Iraq) in keeping the shaky balance of power in the Middle East; without him chaos is probably immanent." the ma intenanee of our We stern economies, because of the essentia l quantity of our most strategie matcrial, oil, coneentrated in the Middle East (for example about 99% of Japans o il needs are met by the Mi ddle East). Until it is 0 0 longer in the interest ofthe West

Hu man/arian aid is a Ilecessity to COllIlter at least same of Iran's inj1uence in sou/hem Traq 28

Jason Magazine nr. 2, april 1993

igoore the Shia people in southern Iraq, they will be ki ll ed by other means! â&#x20AC;˘

This ar/iele was wriffell after an interview wit" Mr. Y. Alkoei,Jrom the A/-Koei Foundation, whom I met al/he UNPO conference in lamwr)' of this )'ear. The quotes used . were published ill Dialoge. all argon ofthe Public Affairs Commillee for Shia Muslims in Lond OIl . The arriele was wrillell all personaltitle and does Ilot repressent /lte view of eilher Mr. A/-Koei or thaI of lhe Public AJfairs Commitlee ofShia Mus/ims.

Onthullend

Als toerist in Republika Hrvatska. Kroatië is nu al weer 20 maanden onafhankelijk en meer dan een jaar geleden door de meeste landen erkend. Een wankel akkoord zorgt er voor dat in Kroatië de wapens zwijgen. De Kroaten zijn reeds begonnen aan de opbouw van hun land voor zover zij dat in hun bezit hebben. Een verslag van Herman Kok, die als toerist Zagreb en OostSlavonië in juli 1992 bezocht. Door Herman Kok

Wanneer ik zeg dal ik deze zomer in Hrvatska ben geweest, dan wil len de mensen lachend meteen weten wat voor een grappi g klei n landje dit nu weer is. Wanneer ik hen vervolgens uitleg dat dit de Kroati sche naam voor Kroatië is, dan betrekken de gezichten in hoog tempo en wil men vervolgens weten of ik knettergek ben geworden. Tijdens m'n zwerftocht door Oost-Europa

kwam ik gedurende m'n ve rblijf in Budapest borden, die de richting aangaven naar Zagreb en een hele variatie aan anli-Milosevic-Ieuzen op de muren tegen. Dus vanuit Budapest langs het Balaton-meer

naar de grensplaats Letenye. Bij de grens aangekomen moest eerst al zigzaggend een kilometers lange rij vracht wa· gens omzeild worden. Nee, geen blokkades à la France; deze chauffeurs stonden slechts gedu ldig te wachten om door te worden ge la· ten . Het nie mandsland tu ssen de beide lan· den is het beste te omschrij ven als een 'schil· derachtig • Koude Oorlog plaatje. De brug over de gre nsrivie r overrijdend, keek ik aan tegen ee n bonte verzame ling van wachtto· rens, bunkers en prikkeldraad. Het toenmali· ge Joegoslavië had blijkbaar nie t al te veel vertrouwen in de goede bedoelin gen van het Warschau-Pact. Bij de grens g ing het snel. Een vluchti ge blik in het paspoort was vo ldoende en bij het wisselkantoor accepteerde men gretig de harde D-marken. Voor slechts lOOD-mark krijgt men wel 15.800 echte Kroati sche Di nars. Men kan slechts gissen over de vraag of dit de reële waarde is of slecht s een fictieve waarde. Na verloop van tijd komt men daar altijd wel achter. Vervolgens richting Cakovec en Varazdin, beide ge legen aan de hoofdweg naar Zagreb. Onderweg geen verwoeste hui zen, geen militaire convooien e n geen gewapende mensen. Nee. alles zag er heel onschul dig uit ee n aaneenschakeling van landbouwgronden en boerendorpjes. Het leven ging

hier klaarblijkel ijk z'n normale gangetje. Zo ' n 25 kilometer vanaf de grens ligt het plaatsje Cakovec, een stadje met ongeveer 20.000 inwoners. Ogenschijnlijk een heel nonnaal stadje met wat laagbouw in het centrum en een verzamel ing fraaie Oostblok flats zo her en der neergeplant. Vrijwel direct opvallend was echter het grote aantal Kroatische vlaggen. Per definitie alle openbare gebouwen waren met grote vlaggen getooid. En ook op de daken van de meeste woonfl ats wapperde een grote versie van de Kroatische driekleur. Aan de e ne kant had die hele vlaggenregen we l iets vro lijks, aan de andere kant heeft zo'n grote vlag, d ie vanaf zo' n hoge n at op je neer kijkt zeker ie ts si ni sters. De vraag in hoeverre de hoeveel heid en de grootte van de vlaggen omgekeerd evenredig zijn met de ruimte, die door de regering e n de bevolking wordt geboden aan andersdenkenden, is iets waar je slechts naar kunt gissen. Het waren echter voor mij de eerste te ke nen, die aangaven dat de Kroatische maatschappij verre van nonnaaI functioneert. Iets, wat gezie n de zeer recente vonn ing van de staat e n de bur· geroorlog tegen Servië naar mijn idee moeilijk valt te verwachten. Want telkens wanneer je even het gevoel krijgt je te bevinden in een nonnaaI functionerende maatschappij. word je weer geconfronteerd mei he t con flict en voora l de sterke greep die het confli ct heeft op de mensen. De confrontatie met een tweede, zeer nadrukkelijk aanwezig probleem, volgde bij het ver laten van het stadje. Bij een oud industrieterrein waren op het rangeeremplacement reeksen treinwagons ingeric ht als tijdelijk onderkomen voor vluchtelingen, of, zoa ls we ze si nds kort noemen: ontheemden. In totaal bevinden zich mome nteel zo'n 700.000 vluchtelingen in Kroati ë. In een aantal gevallen kunnen ze worden opgevangen door part icu lieren of verwanten. In veel gevall en zijn ze echter aangewezen op door de staat ingerichte opvangmogelijkheden in

Zagreb. langs de kust of zoals hie r in oude treinwagons. Vanuit Cakovec ging de reis verder naar Varazdin , een stad met 60.000 inwoners op 80 kilometer te n noorden van Zagreb. Een hotelletje was snel gevonden, evenals het an twoord op de vraag ove r de waarde van de Dinar. De prijs voor een kamer was 4.000 Dinar of 50 D-mark. Toen ik aangaf in Dinars te wi lle n betalen werd mij vriendelijk verzocht de tegenwaarde van 50 D-mark in Dinars te betalen, hetgeen zo' n 8.()(x} dinars betekende. De bazin trapte helaas niet in het feit dat ik de tarievenlij st kon ontcijferen. De waarde van deze nie uwe Dinar blijkt dus ni et overal ge lijk te zijn. He t ultieme bewijs hiervoor volgde de volgende morge n tijde ns een bezoek aan de markt. De belangste ll ing bij de mensen om geld met je te wisselen was wel wat e rg groot. Er is dus in ieder geval een zwart wisselcircuit. 's Avonds laat wandelend door het stadje maak te Varazdin met de vele pleintjes, moo ie barokke pandjes en de flanerende paartjes in de zwoele avondsferen een uiterst vred ige indruk. Zelfs de gebouwen van de posterijen of andere overheidsdiensten maak te n, afgeschennd met zandzakken en barricades, haast een vred ige indruk. Het was net of dit alles er gewoon bij hoort . De volgende morgen vroeg door naar Zagreb over de hoofdweg. Opvallend is het naar Oost-Europese maatstaven intensieve verkeer. Wal ook opvalle nd was onderweg, was het geringe aantal buitenlandse auto's op de weg. Af e n toe een verdwaalde Oostenrijker of Duitser en dat was het eigenlij k wel. Nederl anders waren een absolute uitzondering. Grappig was het in ieder geval om auto's in Zagreb te zien slingere n omdat de cha uffe ur bij hel zien van een buitenlander z' n aandacht nie t bij het stuur kon houden. De enige nie t Kroati sche auto 's die je regelmatig op de bou levards van Zagreb tegen komt zijn de auto's van de VNo

Joso" Magazine nr. 2, april 1993

Kroatische vlag en een foto van de Kroatische pres ident Franjo Tudman. En vlaggetjes van Kroatië en fotootjes van de president zijn er in overvloed. Vrijwel op iedere straathoek bevinden zich stalletjes waar je derge lijke 'souvenirs' kunt krijgen . Vlaggen, paspoorten, borden, glaze n, kortom je kunt het zo gek niet bedenken of het is er wel verkrijgbaar met Kroati sche symboliek. Daarnaast zijn er ook landkaarten verkrijgbaar van het Groot-Kroatische Rijk,

''Van enige benzine-schaarste was nauwelijks sprake." zoals dat heeft bestaan rond de Tweede Wereldoorlog en zoals dat vandaag de dag door de Neo-Fasci sten wordt geambieerd. Dit rijk omvat behalve Kroatië ook geheel Bosnië- Hercegovina, Voivodina en delen van het westen van Servië. Wat wrang is dat dergelijke landkaarten broederlijk hangen naast posters van Kroati sche hulporganisaties voor Bosnië, die oproepen tot beëindiging van de oorlog. Hoe groot de aanhang voor dergelijke ambities zijn, moet blijken bij de komende verkiezingen in Kroati ë. Aan te nemen valt dat Tudman deze verkiezingen redelijk makkelijk zal winnen, alhoewel de kritiek op zijn beleid groei t. Enerzijds wordt hem deels de verantwoordelijkheid van de oorlog in Kroatië en Bosnië verweten, anderzijds wordt hem een te zwakke houding jegens de Serviërs, de VN en de UN PROFOR-troepen verweten. Vooral de neo-fascisten en de communisten zullen, zo is de verwachting, trachten hier munt uil te slaan.

Zagreb, de hoofdstad van Kroatië, is een grote, uitgestrekte stad met in nonnale tijden zo'n 700.000 in woners. Vandaag de dag met de vl uchtelingen schom melt het aantal rond de I miljoen. De stad doet qua omvang en ruimte aan als een wereldstad . Kijk je echter naar prestigieuze zaken, dan doet de stad aanmerkelijk kleiner aan. In de tijd van het toenmali ge Joegos lavië waren veru it de meeste dien sten geconcentreerd in de hoofdstad Belgrado en was Zagreb als tweede stad slechts een stad van regionaa l belang. Rondl opend door het centrum vah wel meteen de rijkdom, die er was en die er nu ten dele nog zeker is, op. Weliswaar hebben de Kroaten hun levensstandaard volgens de statistieken zien dalen met 50 % en is de economie van het land verworden tot een oorlogseconomie: toch lopen de mensen er aanzienlijk verzorgder bij en zijn de winkels aanmerkelijk luxer en beter gevu ld dan in de rest van Oost-Europa. Hoe de situatie zich echter zal ont wikkelen wanneer de men sen door hun spaanegoeden heen zijn valt nog te bezien. Zagreb lee k met de vele flanerende en keuvelende mensen en de vele goed gev ulde terrassen een levendige we lvarende stad waar de begrippen oorlog en politieke spanningen onbekend zijn. 30

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Toch was ook hier de spanning en de idealisering van de oorlog in het straatbeeld nadrukkelijk aanwez ig. De fotografen hadden naast de bekende bruids- en baby-foto 's toch zeker een aantal foto 's van de helden

"Eigenlijk was alles zo normaal en toch, gezien de beelden, die ons via de televisie tijden hebben overstroomd, was het hier allemaal zo onwerkelijk." van het Kroati sc he leger in de etalage staan. Bij de banketbakker wordt het ' Kroatische lege r ' chocolade aangeprezen. In de wikkels van deze chocolade zijn stic kertjes met soldatenfiguurtjes bijgesloten. Wanneer kindertjes voldoende figuurtjes bij elkaar gespaard hebben kunnen ze de oorlog tegen Servië op papi er naspelen. Naast dil all es is er uiteraard zeer veel vlagvertoon in de stralen en zijn de meeste winkeletalages opges ierd met een

Vluchtelingen zijn er in de stad te over. Overal in stad verspreid zijn er opvanghuizen voor vluchtelingen. Dit is echter lang niet vo ldoende. In de gehele stad proberen vluchtelingen een heenkomen te zoeken. Vooral het park nabij het station is uiterst populair. Dit park is onoffic iee l opgedeeld in drie zones. Het di chtst bij het station gelegen deel is bestemd voor de vluchtelingen. Hel aan de overlijde ge legen dee l is bestemd voor de bewoners van Zagreb. De daar tu ssen in gelegen strook fungeert als een soort niemandsland . En dan te bedenken dat de meeste vluchtelingen zijn ondergebracht bij particulieren en zodoende du s aan het straatbeeld onttrokken zij n. werkelijk overvolle treinen ver1rokken vanuit Zagreb naar, wat ik thuis later uit de kranten heb vernomen, Unna in Duitsland. Zagreb was in het geheel niet ingesteld op toeri sten. Toeristen waren een volkomen abnonnaal ve rschijnsel. Dat werd vooral duidelijk tijdens het zoeken naar een camping. De enige camping van de stad, ge legen aan de voonnali ge hoofdverbinding naar Belgrado, bleek ges loten vanwege gebrek aan belangstelling. Ge lukkig werd ik door de medewerkers van het direct daarbij ge legen motel tegen een kleine vergoeding op de camping toegelaten en kreeg daarnaast wasgelegenheid aangeboden in het motel. Het is werke lijk een vreemd gevoel om te kamperen op een ges loten camping met gras

van een halve meter hoogte tijdens het ' hoogseizoen'. Twee jaar geleden was deze camping in deze periode traditioneel afgeladen vol met reizigers op doorreis naar de Balkan, Griekenland of Turkije. Ook het kolossale en zeer moderne motel had te lijden van de oorlog. Mensen op doorreis waren er niet meer te bekennen. De enige gasten waren een handjevo l Kroaten. die hun vakantie noodgedwongen in de buurt van Zagreb moesten doorbrengen. Het gehele complex maakte al met al ee n spookachti ge indruk. Vanuit Zagreb bestond de mogelijkheid om per trein naar Vinkovci in OostSlavonië te reizen. Vinkovc i is een plaatsje, dat tijdens de oorlog regelmatig vanwege oorlogshandelingen in het nieuws is geweest. Het is de Serviërs nooit ge lukt de stad te veroveren en vandaag de dag staat de

"Naast verblijfplaats voor veel vluchtelingen is Zagreb voor veel andere vluchtelingen het vertrekpunt naar het veilige westen." stad onder Kroati sch gezag. Zodoende dat men er per trein kan komen. Alle gebieden onder Servisch gezag in Kroatië worden door de Serviërs hennetisch van Kroatië afgesloten. Gezien het feit dat het gezag in het oosten van Kroatië sterk versplinterd is en delen van de hoofdverbinding naar het oosten in bezit zijn van de Serviërs verkoos ik de trein boven de auto. Een lange treinreis van 7 uur bracht mij al slingerend door dan weer het noorden en dan weer het zuiden van Kroatië uiteindelijk in Vinkovci, de eindbestemming. Een aantal baanvakken van het nonnale trajec t zijn door de Serviërs afgesloten. Gevolg was dat de behoorlijke ex prestrein zich soms door kronkelige heuvelachtige enkelspoorlijntjes moest wunnen.

De reis ging langs de plaatse n Koprivnica, Virovitica en Nasice in het noorden, waarna de tre in door de heuvels afboog naar het zuiden en vervolgens via Slavonski Brod aan de Bosni sche grens in Vinkovci aankwam. In de buurt van het station van Zagreb stonden op het rangeeremplacement een hele reeks afgeschre ven passagiertreinstellen. Tijdens de oorlog waren ze beschoten of geraakt door granaten of op een andere manier onklaar gemaakt. Pas voorbij Nasice, dus al een heel ei nd naar het oosten, werd de reis een andere rei s dan de meeste gewone rei zen. Af en toe passeerde je een beschadigde of geheel uitgebrande woning. Van ee n echt front of iets derge lijks kan hi er haast geen sprake zijn geweest. Het lee k wel alsof men in dit soort gebieden tijdens de oorl og een beetje in het wilde weg heeft geschoten. Dat idee bleef eigenlijk de gehele reis tot aan Vinkovci. Alleen nabij Slavonski Brod lee k het er op of er serieus was gevochten. Daarnaast begon het geze lsc hap in de trei n in een hoog tempo te ' Libaniseren ' . Een groot deel van de reizigers, soldaten en andere lieden, hadden zwaar schiettu ig, zoals Kalashnikovs, op scherp bij zich. Af en toe vonden ze het wel stoer om daarmee wat door de trein te rennen. Aangekomen in Vinkovci leek er op hel eerste gezicht helemaal niets aan de hand. Hel station was geheel in tact, alsmede de voor hel station gelegen straten. Pas verder naar het centrum toe werd de verwoestende werking van de oorlog duidelijker. Flatgebouwen, die zwaar getroffen zijn of geheel aan narden geschoten zijn, behoren in Vinkovci tol het nonnale straatbeeld. Verder wandelend werd ook zichtbaar hoe geconcentreerd de oorlog vaak is geweest. Vooral in het centrum is de schade enonn groot. Vele oude pandjes zijn onherstelbaar verwoest en de kerktoren is aan het begin van de oorlog door de Serviërs met mortierv uur opgeblazen vanwege een Kroatische uitkijkpost. Sedert de wapenstil stand proberen de restere nde bewoners op nieuw op te bouwen wat er op te bouwen valt. Het puin was reeds voor het grootste deel opgeruimd en de

meeste mensen, die er zijn blijven wonen, hebben al wat herstelwerkzaamheden verricht. Een heleboel panden stonden er echter nog net zo bij als in januari. Het gaat in dit geval om mensen, die of hun bezit hebben

"Het kan gebeuren dat de ene straat vrijwel geheel in tact is gebleven, terwijl de daarnaast gelegen straat totaal is verwoest." opgegeven, of zijn gev lucht maar nog niet zijn teruggekeerd, of tijdens de oorlog zijn omgekomen. Voor de rest leek het in en rond Vinkovc i. dat vrijwel aan het front is gelegen, ru stig. De winkels en de cafés waren weer gewoon open en er is weer een beetje leven op straat. Een politieman kreeg in ieder geval de slappe lach toen hij van mij vernam dat ik als toenst in Vinkovci was. Wal de toekomst Vinkovci zal brengen valt echter nog te bezien. De roep vanuit bepaalde segmenten van de Kroati sche maatschappij om de door de Serviërs bezette gebieden gewapenderhand te heroveren wordt steeds luider. Deze optie wordt gezien het tempo waarin Kroatië haar leger aan hel moderniseren is ook steeds realistischer geacht. Vooral de demilitairisering van de Libanese milities leveren de Kroaten veel wapens op. Vervolgens met de trein weer terug naar Zagreb. Gedurende de terugre is was het ee n echte soldatentrei n. Veel soldaten kregen blijkbaar verlof en gingen terug naar Zagreb. De vo lgende dag besloot ik verder Ie reizen naar Slovenië via de stad Karlovac. Bepaalde wijken van de stad hebben gedurende de oorlog geru ime tijd onder mortiervuur gelegen en de schade was ook daar aanzienlijk. Maar ook in en rond Karlovac was hel rustig en de weg door de vredi ge heuvel s naar Slovenië was goed te berijden. Bij de grens neemt men niet eens meer de moeite de paspoonen te controleren. Rijdend in Slovenië schrik je werkelijk van hel totaal ontbreken van Sloveense vlaggen en andere symbolen. Slovenië is wat dat betreft totaal tegengesteld met Kroatië. Het kleine land lijkt stilletjes aan zijn eigen weg te werken, zonder politiek grillige activiteiten. Op de radio geen zware debatten, maar slechts oppervlakkige Tiroler muziek Sloveense stijl . Er zij n nauwelijks uitingen van nationalisme in het land te vinden. Verder is het zeer frappant dat er in Slovenië bijna net zo veel auto's met de sticker YU van het voonnalige Joegoslavië als met de sticker SLO van het nieuwe Slovenië rond rijden. Zou je in Zagreb met een VU -sticker rond rijden, dan kun je er vrijwel zeker van zijn dat je een steen door je ruil krijgt Voor het overige moel ik zeggen dat Kroatië een interessante rei sbestemming is waar het, althans in de Kroatische delen, veilig toeven is. • H.ermall Kok is redacteur \IaTl Jason Magazl1Ie

Jasoll Magazille nr. 2. april 1993

Boekbespreking The Political Economy oJ Military Spending in the U.S.A. Auteur: A/ex Mintz

Publicatie: Routledge , London·New York,

1992. ISBN·nummer: 0-415-07595-5 Prijs: 45.00 pond. Na het einde van de Koude Oorlog is cr binnen de Verenigde Stalen

een discussie ontslaan over de omvang van het defensie-budget en het effect op de nationale economie. Dit boek heeft tot doel te onderstrepen dat de nationale politieke economie en eigen vei ligheidsvraagstukken geen aparte, onafhankelijke beleidsaspecten zijn. En in relatie hiermee, dat nationaal defensiebe leid vaak wordt gedomineerd door interne sociale en economische druk naast de normale politieke invloeden. Na de inleiding bespreekt het eerste deel de cyclussen binnen de militaire uitgaven. In het tweede dee l wordt aandacht besteed aan de politieke economie van militaire uitgaven. Het derde deel bespreekt vcrvolgens de relatie tussen defensie-u itgaven en economische resultaten aan de orde gesteld. Het vierde en laatste deel bestaat uit een beschrijving van de issues waar de defensie·uitgaven mee te maken hebben. De inleiding wordt verzorgd door Alex Mintz. Hij tracht in dit gedeelte kort de theoretische achtergronden die de studie naar

militaire uitgaven beheersen, op een duidelijke manier te schetsen. Ten eerste bestaat er de "Anns race approach". Dit theoret isch perspectief houdt in dat tijdens een duurzame periode van vrede de bewapening van twee staten of coalities zal toenemen, veroorzaakt door conflicterende doeleinden of angst voor elkaar. Militaire uitgaven worden binnen deze theorie gemakkelijk gelegitimeerd. Minder gemakkelijk gaat dit in het tweede theoretisch perspectief. Het "lncrementalism" geeft aan dat militaire uitgaven pas gedaan kunnen worden wanneer de besluitvonning binnen het politieke en ambtelijke spectrum is voltooid. Dit proces loopt via een groot aantal stappen waarbij veel belangen op het spel staan. Het derde perspectief wordt in dit boek gepresenteerd als "The political economy of military spending". Dit integreert de velden van nationale veiligheid en politieke economie. Rode draad binnen dit perspectief is dat de politiek via zowel rationele keuzes als minder gefundeerde uitspraken de economie beinvloedt. en zelfs in beperkte male kan sturen . De focus van dit boek is gericht op de militaire poot van de economie van de VS. De vier grote delen zijn verzorgd door verschillende auteurs. De inhoud ervan vertoont een duidelijke rode draad. Terwijl de nationale veiligheid en politieke economie er sterk verschillende terreinen en methodologieën op na houden, bestaat er ook

een aanzienlijke overlap en wederzijdse relevantie. Dit boek probeert de politieke economie te verenigen met de analyses van defen· sic-uitgaven. Het boek ziet het defensie-uitgavenbeleid niet alleen als een bij-produkt van de wapenwedloop en de betrokkenheid bij oorlogen, maar ook als een uitkomst van )Xllitieke en economische processen. Defensie-uitgavenbeleid omvat immers ook banen, verkopen, lonen en andere economische aspecten. De verschillende auteurs benadrukken ook de wisselwerking tussen de politieke en de economische factoren die de defen sie-uitgaven beinv loeden. Algemeen kan de inhoud van het boek gezien worden als een discussie over zowel de beperkingen van potentiële reducties van de defensie-uitgaven in de VS als de effecten van defensie-uitgaven op de economi sc he groei en sociale welvaart. Zwak punt is dat de gevolgtreKkingen niet worden getoetst aan kritische kanttekeningen die er ongetwijfeld tegen de inhoud en methoden van het boek zullen bestaan. "The Political Economy of Military Spending in the United States" is derhalve een geschikt boek voor diegene die onderzoek doel in het kader van de politiek-economi sche invloed op defensie-uitgaven. •

Marc Klumper is redacteur van Jasoll Magazine.

In 1992 the Jason Foundation organised the 'Seminar on European Polities, Economy and Security'. Thirty Polish. Czech and Slowak students wcrc sclcctcd on base of an essay written in English and their curricul um vitae. The Netherlands was taken as an example of a modem Western democracy in a program that lasted one week. The membcrship of EC and NATO were main issues and visi ts were paid to both organisarions. In 1993 a follow-up will take place with a comparabie program. This year, however, the Jason conference 'The Reconstruction of Eastern Europe' is integrated in the program. APRIL 21 st 1993 HOTEL CASA 400 JAMES WATISTRAAT 75 AMSTERDAM

JAS ON-CONFERENCE

'THE RECONSTR UCTION OF EASTERN EUROPE' Issues dealt with: - New Foreign Policies towards Eastem Europe - Economie Reconstruction - Changed Security Iss ues in Eastem Europe Contributions by (among others): - Or G.A. Wagner (fermer President Royal Dutch/Shell Group) - Drs S. van Wijnbergen (former lead economist Easter Europe, World Bank) - Th. van den Doel (Clingendael) - G.O. Wynia (Managing Director Begemann Russia B. V.) - P. Kopecky, MA (RU Leiden) - Drs H.A. Schaper (Chef Directorate Europe, Ministery of Foreign Affairs) - Or R. de Wijk (Department for Conceptual Affairs, Defence Mini stry)

Costs inc luding luncheon: Jason-subscribers f20,non-Jason-subscribers

no.-

Application by payment on postal account 3561025. For funher informatien contact our secretariat at telephone 070-3605658 or fax 070-3633285.

Jason Magazine nr. 2, april 1993

Wat is Jason? De Stichting Jason is in 1975 door jongeren opgericht om te voorzien in een duidelijke behoefte van jongeren aan evenwichtige informatie over internationale vraagstukken. Jason is niet gebonden aan enige politieke partij en heeft geen levensbeschouwelijke grondslag. Jason informeert op twee manieren . Door het tweemaandelijks uitgeven van dit blad en door het organiseren van activiteiten, zoals buitenland-borrels, congressen, excursies, fora en uitwisselingen. Recente onderwerpen van Jason Magazine waren: Dynamisch Oost-Azië, en De Veranderende Verenigde Naties (Engelstalige editie) en Oude Koloniale Banden. Wil je meer informatie over de activiteiten, van de Stichting Jason, schrijf of bel dan naar het volgende adres of neem contact op met de Jason Contact Personen in je stad, vermeld in het colofon

Stichting Jason Laan van Meerdervoort 96 2517 AR Den Haag. tel: 070 - 3 60 56 58

Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door: I

-~I

ING.Ià)GROUP

ATSaT

della lloyd

PHILlPS

® Royal Dutch/Shell

NATO Information Service

...

AMDI

Index Jason Magazine 1992/1993 1992/2. Eu ropa te n prooi aan nationalisme Koen Koc h

O ude probleme n. nieuwe perspec-

1992/5. Dynamisch Oost·Azië Ingrid d ' Hooghe

Chi na aan de vooravond van het vee rt ie nde partijcongres

Stc ran Landsberger

Chin a a ls macht sfactor in de Paci fic

Ruud Janssens

Amerikaanse hande l en wande l in Oost· Azië

Paul ' t Hart

A lexande r George (red.) Avo iding War

Si lvio Mil ia

Cambodja, het land me t de straf van Si syph us

Pe ler Li ngg

Agend a 2 1? ook me t ambtenaren slaan redden we het nie t

tieven

T heo van der Voort

De orthodoxe kerk en de om wente-

ling A mout Nyt

Profiel: Umberto Bossi

Leenden Jan 8 al

Oud zeer in een ni e uwe we re ld

Jan Jaap Donse laar

Dilett anti sme of bedre igi ng?

ProLmr. P. H. Kooijmans

De kwestie Timor

Fernando Sousa

De nken aan Oost-Timor

1992/3. Eén W er eld , éé n Probleem?

Frans Bevort

Ont wikkelings hu lp Japanse stij l

Chud i Ukpab i

Democ racy, cthn iti city and apa rtheid in chang ing Africa

1992/6. Th c chan ging UN Prof. Or. A. van Stade n

From peace· keepin g to peace· e nforceme nt

Mr A.P.R. Jacobovits de Szeged (I nte rview)

T hc UN and NA TO in peacc· operali ons: partners or competi lors?

M. Ge us

UNCRC Sim ul ati on ·92: Slrc nglhcni ng the worJd

de De rde Were ld : Ee n hoopvoll e he rkansing

Prof. Or. J.G . Sicca ma

T he viability of thc UN as a n e ffec live peace· and securitystruc lu re

A rthur van Buite ne n

Mac ht e n onmacht van NGO 's in he t UN CED proces

Drs. G. Ri ngnaida

Restruc tu ring of the Un ited Nations

Pe te r Li ngg

UNC ED: ee n groen breekijzer voor economisc he groe i. Groen. groe· ne r, de groot ste groe i.

Dr. J. Shea

NA TO 's ro le in peace-keepi ng

Hennan de Lange

Ve rdwijnt de afschrikk ing?

1993/1 Oude koloniale ba nde n

Jan M ichiel Olto

Profie l: Preside nt Anwar Sadat

A ntonio Pcrez Manzano

Brugfunctie tussen rijke noorden en arme zuiden. Hel bevoorrec hte

Mexico. Marn ix Lamberts

Ont wapeni ng,ont wikkelingssamenwerking en ont w ikkeling in

Ell y Rijni e rse

Frankrijk/Afrika: mac ht en onmacht

Ni co Sc huhe Nordh olt

Nede rla ndse blinde vle k tot Indon es ië

And ré Haakmat

De hede nd aagse betrekki ngen lusse n Suri name en Nede rl a nd

Ste fa n Landsberger

Hong Kon g : van Britse kroonko loni eta l Vo lk sre pu blike in se " Specia l Admini strat ion Reg ion"

D. Le urdijk en J. Bru gman (I nte rview )

GroOI Brill anië e n Pa les tina: Een vergeten ge sc hi ede nis

Hans van der Lee

De Omaanse Rena issance

S. van Be nnekom

Inte rna ti ona le same nwerkin g in Anlarli ca: sucesse n en beperkin gen

Or. M ient Jan Faber (In terv iew)

De Europese leadershi p cri ses

1992/4. Het tekort van Nederland Karst Bouman

O ver de herui tvinding van Nede rland

Dr.W J .Senge rs (In terview )

Lega liseer de drugs!

Erwin Mulle r

Nede rland . de wi tte raaf

s. Mi lia e n A.N uyt

Handje kl ap

Fisse ha-Tsion Me nghi stu

Misin formati on about Eth iop ia

Peter Li ngg

We reldsce nari o 's Made in Ho ll and

He rm an de Lange

Ve rd wij nt de afschrikking? Dee l twee