S TI CH T IN G L E ZE N E N POËZIECEN T R UM P R ESENT ER EN
D R E D N VERWO
Iedereen leest verwonderd. Vooral tijdens de Poëzieweek. 30 januari - 5 februari 2014 Deze week is het Gedichtendag en Poëzieweek, daarom schenken we je een poëziebundel voor in de trein. Omdat de trein een ideale plek is om te lezen, om voor te lezen, om even weg te dromen bij mooie woorden. In de bundel vind je werk van Delphine Lecompte, Maarten Inghels, Max Temmerman, Ruth Lasters en Michaël Vandebril. Ze blikken vol verwondering terug op gebeurtenissen van het voorbije jaar. Eerder verschenen hun gedichten als ‘Achterafgedicht’ in De Morgen. Als uitsmijter krijg je het eerste gedicht van de kersverse Dichter des Vaderlands Charles Ducal cadeau. Verder hebben we nog enkele gouden leestips voor jou in petto. Stichting Lezen, VONK & Zonen en Poëziecentrum wensen je een Poëzieweek vol ontdekking en verwondering!
3
Delphine Lecompte over koning Albert en Delphine Boël
De Koning is niet dood, lang leve Delphine! Ex-koning Albert praat in zijn slaap: ‘Lieve Delphine, ik hou niet van je Papier-machégedrochten, maar ik zie je graag. Het liefst zou ik dragonder Paola vergiftigen En terugkeren naar je sibillijnse moeder. Maar tussen fantasie en realiteit staan labiele zoons, Rabiate hagiografen en obsolete etiquette...’ De volgende dag zegt koningin Paola zacht: ‘Je had een rare rêve, Albert mon cher; Je mompelde, je giechelde, je zei iets obsceens Over papieren draken en Filips spookbakkebaarden…’ Albert haalt zijn schouders op En herschikt zijn royale scrotum in zijn koninklijke onderbroek.
4
Ook Delphine is wakker Aan de andere kant van de zee smeert ze Furieuze jam op haar zoutloze beschuiten Ze heeft geschreeuwd in haar droom Maar gelukkig is haar zadelmakende minnaar doof Ze propt de beschuit met vijgenconfituur in zijn mond En gaat dan naar haar atelier Om de laatste hand te leggen aan een vaderhatende vogelverschrikker van papier. ’s Middags belt Delphine naar haar moeder Ze roddelen over suikerzieke graven En spotten met De Nieuwe Aambei van de oudste koetsier van Vlaanderen Zonder verband stikt een Oostendse meeuw In de plastieken vampiertanden van een royalist. Het is alweer bedtijd voor ex-koning Albert Alors il pense, hij denkt aan zijn duffe opvolger, Hij smacht naar een uitje met zijn bastaarddochter: Op een Engels strand zullen ze een ijsje delen Hij zal kijven noch slaan wanneer Delphine te gulzig likt Zonder kroon zal hij voorgoed Papa heten.
5
6
Max Temmerman over het Ferrarisbos in Wilrijk dat meer dan 200 jaar in een zonevreemd gebied lag.
Fantoompijn
In Wilrijk stond een bos dat de statige leeftijd had bereikt waarvoor plantsoenen en lanen uit eerbied hun kruinen naar hun wortels buigen. De ouders van de overgrootmoeder van mijn vader flaneerden er op zondag graag door het rococodecor van sleutelbloem, dalkruid, bosanemoon en daslook. Het woord hoogbouw bestond nog niet, ze bewonderden het bos als een kathedraal van groen, hout en mos. Gisteren werd die kathedraal in luttele uren omgehakt, als een ordinaire oprit aangestampt en bij elkaar geharkt. Dom, dom, dom bos. Al die jaren had het abusievelijk op een plek gestaan die voor een mooie opslagloods was voorbestemd. Erosie treedt op als een welgekomen fantoompijn. Het zal nu niet lang meer duren. Binnenkort weet niemand nog wat we missen of waar we vandaan.
7
Michaël Vandebril over de terugkeer van het everzwijn in Vlaanderen.
Heer Ever Ah, de oude rechten, de oude geboden! Hugo Claus teruggekeerd uit lang vervlogen tijden — grommend en wroetend en met opgerichte pennen trek ik ‘s nachts door uw brabantse beemden en zwarte valleien hoezo ik kom ongelegen op uw genetisch gemanipuleerde velden en wegen, ik ben uw hertog tussen maas en rijn, mijn oude speelterrein van poelen en vennen hier heerst de borstelige vorst van uw gekapte bossen hoor ik het geschal van honden (die onder ons zo fier zijn opgestaan) dan zal u mij niet vinden, noch verwonden hoe durft gij te beweren “ze rollen in de modder en lachen om ons” en op mijn domein de grote jan uit te hangen… spreek met twee woorden: “heer everzwijn!” ja, krijgt het aan uw nieren gij bastaardzonen, trekt naar parijs het moge niet baten, straks staan hier het hert, de otter of nog beter, — hypocriete lezer, — mijn gelijke, — mon frère!, de bever
8
9
Maarten Inghels over Allerzielen.
Indien de dood een leugen is Wij hebben jullie weggebracht: mevrouwen, meneren, grootvaders en zwijgzame harten, donkerte. En ik heb geturfd: wie van jullie onder het eerste ijs ging, gevallen blad, het meiklokje als een kinderhand, wie rond de tafel mist, afreist. Als kind liet ik uit mijn handen glippen: een hamster, twee poezen, een uit zijn plastic tuin verbannen roodwangschildpad, en oefende ik op wat nog in de scheur van de aarde moet, een stenen buik krijgt.
10
Zo ben ik uitgeteld. In pak opgetrokken boven twee voeten in het gras, een hoofd dat zich naar de verliezen zet, drinkt bij dat ene stuk muziek ik wek jullie niet uit dat vermaledijde bed maar blijf hier wachten op de grond waarop wij verzuchtend staan. Want indien de dood een leugen is die zich loszingt van het bestaan neemt niemand jullie nog iets af. Sluip dus niet weg, sluit de vuist. Recht jullie rug uit as of graf, spook nog lang in onze naam.
11
12
Ruth Lasters over de vergrijzing.
Bloem
Witte washanden waarmee je wast je oude vader verharden ’s nachts tot omslagen voor ongeschreven brieven naar elkaar (ooit komt er een machine, pa, die ze met elektroden op de hoofdhuid registreert en uitprint de epistels die je slechts schreef in gedachten, nooit noteerde. Zij liggen daar dan na je laatste adem in een stapel van exact jouw lichaamslengte). In godsnaam, hou je benen stil, vader! Misschien groeit er in hersenen van ouders die verschoond worden tegennatuurlijk door hun kind, een beeld van steeds dezelfde bizarre, onbestaande bloem – teken ze in de spiegeldamp, pa – zoals een nieuwe plantensoort woekerend na kernstraling.
13
Poëzietips EEN LEEUWERIK BOVEN EEN WEILAND
K.Schippers, Querido, 2014, 296 p.
Kijk mee met K.Schippers, een scherpe observator die het wonderlijke in de dingen van alledag ziet. K. Schippers is bovendien de auteur van het Poëzieweekgeschenk 2014. ER IS OVERAL MEER GINDER DAN HIER
Bob Van Laerhoven, Davidsfonds, 2008, 134 p.
Bob Van Laerhoven neemt je met zijn reisgedichten mee langs nieuwe werelden, poolreizigers en… exotische vruchten. IK WOU DAT IK TWEE HONDJES WAS
Vic Van de Reijt, Prometheus, 2011, 227 p.
Fan van poëtische nonsens, taalspel en woordvrijerij? Je vindt het allemaal in deze bloemlezing gewijd aan het light verse. QUERIDO’S POËZIESPEKTAKEL 4: VIJF DRAKEN VERSLAAN
Ted Van Lieshout, Querido, 2011, 91 p.
Geniet van deze bloemlezing voor kinderen van 9 tot 99 bevolkt door wonderlijke wezens, dromen en heldendaden.
14
IN DE LUWTE
Koen Stassijns en Ivo Van Strijtem, Uitgeverij P, 2012, 79 p.
Verwondering kan ontstaan in de stilte tussen twee ogenblikken. Laat je meenemen door deze bundel, waar het wonderlijke schuil gaat in het kleine genieten. REIS NAAR INFRAMUNDO
Peter Holvoet-Hanssen, Prometheus, 2011, 176 p.
Peter Holvoet-Hanssen brengt je een poëtisch verslag van zijn wonderlijke reis als troubadour, kaperskapitein en leerling-tovenaar. IK ZOEK EEN WOORD
Hans & Monique Hagen, Querido, 2013, 185 p.
Deze bloemlezing voor kinderen staat stil bij de wonderen van de taal. Welke betekenis schuilt er achter de letters van een woord en kan je die letters ook achterstevoren zetten? ZO IS HET GENOEG
Wislawa Szymborska, De Geus, 2013, 61 p.
De Poolse Nobelprijswinnares verwoordt het wonderlijke in het kleine, het alledaagse, het nieuwe in het leven van elke dag. Kijk mee en laat je verrassen.
Meer poëzie? www.poëziecentrum.be!
15
Max Temmerman over moeders en over ‘Kreupelhout’, de installatie van De Bruyckere en Coetzee op de Biënnale in het Belgisch Paviljoen in Venetië.
Geheugenverlies Terwijl Venetië zelfzeker lag te blinken aan de beide oevers van haar groot kanaal - waar ze op een dag weer in gaat verzinken, haar eigen oorsprong wordt haar nog fataal legde ik een boom neer als een gewond dier. In het donker, voor de buitenwereld onzichtbaar, stelpte ik zijn wonden en leidde hem tot hier, tot deze zwarte grond als laatste draagbaar. Het kwam traag tot mij als een inzicht van later. Ook omzwachteld als een wel doordacht bedrog schrijnt steeds de waarheid harder dan de leugen. Ooit lost ook deze pijn op maar nu nog staat dit besef als een paal boven water: telkens een moeder sterft, verdwijnt een geheugen.
16
17
Delphine Lecompte over Bayer en de bijensterfte.
De grote baas van Bayer stikt in zijn boterham De grote baas van Bayer stikt in zijn boterham Wanneer hij in zijn ochtendkrant leest Dat zijn pesticiden van de markt worden gehaald Omdat ze toxisch zijn voor bijen De boterham in zijn droom is met muizenstrontjes bezaaid. Wakker scheert de Bayerboeman zijn zelfgenoegzame tronie Met een modern apparaat in een neoclassicistische spiegel Zonder spiegelbeeld slaagt hij er toch in zich niet te snijden Na de scheerbuurt denkt de neonicotinoïde schurk aan zijn makke dalmatiër, Aan zijn nakende maîtresse, en aan een zomerse cocktail met rietje zonder wesp.
18
Op zijn werk verzoekt de Bayerboeman zijn onderdanen te telefoneren Desnoods dreigend naar te onafhankelijke wetenschappers en te sentimentele imkers Verder zijn er meer schattige namen nodig voor oude verdelgings middelen Tijdens de pauze deelt een dommige jarige honingwafels uit Na de pauze wordt de dommige jarige mierzoet op het matje geroepen. Het matje wordt een bed De dommige jarige wordt een maîtresse ’s avonds zegt de Bayerboeman tegen zijn dalmatiër: ‘Ik heb mijn schaapjes op het droge. Zelfs de Europese Commissie kan mij niets maken.’ Naakt valt de grote baas van Bayer onder een paars laken in slaap Een verdwaalde bij onderneemt een maanwandeling op zijn stoppelbaard En pleegt daarna kamikaze in de vreugdeloze Bayerkeelschacht.
19
Michaël Vandebril over de historische haat-liefdeverhouding van Antwerpen en de Sinksefoor.
Foor tourne, foire de ma rancœur – Max Elskamp
voor de vreugde van uw ogen, lieve kinderen van seminis en alva zetten wij onze kromme kramen op, van plastiek, ijzer en plezier opdat gij kunt kattenknuppelen, voorbeeldig volk, dat zich te barsten vreet aan frikadellen en zuipt als een mollegat, ja tot de broeksknoppen onder tafel springen zat als een snep ‘t is immers alle dagen geen kermis! o, had u al slangenolie en vergeet ook niet waar jullie zo van houden: vrouwen met baarden, honden met twee koppen en het bokserkraam, ze staan daar eenzaam op u te wachten, komedianten, marktschreeuwers en hansworsten,
20
en proud to present, sus de berenvechter, en ondertussen, fien en willem die elkaar willen, tja, daar komen kinderen van, en toch, en toch, het is niet meer wat het geweest is, en ’t zal nooit niet meer worden wat het was, sinds we weg zijn is ‘t maar stil hier, zonder zwier, tot onze heerlijk gemene wederkeer
21
22
Maarten Inghels over het failliet van Motor City Detroit.
Motor City
Het kon niet op, nooit tegenslag, het metaal plooide zich tot utopie, zoals Martin decennialang zijn borstbeen had gebruikt als krik voor die hemelhoge fabriek - zijn kinderen gingen er goed bij varen. Motor City, zong Martin, voor Motor City geef ik gas en rol ik banden, zoek ambriages en plak baarchocs, deuk capots uit met mijn geblutste handen - ze waren de vitessen van mijn dromen. Maar carrosserieĂŤn stilden de honger van zijn opgeschoten jongens niet. Onverkochte voitures stapelden zich zichtbaar op. Besmeurd verlieten de mensen het defecte Detroit zodra het verval was ingezet. Met een platte batterie zijn nu alle lantaarns gedoofd, de straten opengescheurd, de buik van de comateuze stad rot in uitverkoop. Motor City is dicht, huilt Martin ‘s nachts in het uitgeleefde nest waar zijn bed piepend roest. Hij hoort geen spelende kinderen in de steeg, de maan als koplamp zoek, maar draait zich om naast zijn hoestende Martha - die nog altijd ruikt naar asbest.
23
Ruth Lasters over de dramatisch hoge zelfmoordcijfers in onze contreien.
Soort Waarom wij niet bij wanhoop, eender wiens, formaties vormen, zoals eenden eensklaps tegen luchtwerveling een v. Misschien een piramide van wij honderd dichtstbijzijnden, voeten staand op schouders, balancerend bovenop en naast elkaar, zodra een gong weerklinkt waarmee die ene aanvraagt een tijdelijke bevrijding, evacuatie uit zichzelf naar ‘de soort’. Of haalbaarder: die ene radeloze die zich wurmt acrobatisch in een reiskoffer die wij dan door en doorgeven door straten, met als bestemming slechts zijn onvoorwaardelijke blijven. Tot hij de koffer openstampt, zichzelf weer aandurft, aanvat.
24
Ter gelegenheid van Gedichtendag en Poëzieweek (30 januari - 5 februari 2014) vinden er in heel het land honderden poëtische activiteiten plaats. Je vindt een overzicht op www.poëzieweek.be. Zo kan je op Gedichtendag samen met Delphine Lecompte, Maarten Inghels, Max Temmerman, Ruth Lasters en Michaël Vandebril in de Gentse Vooruit ‘Achterom’ kijken naar 2013 met een flitsend poëtisch jaaroverzicht, met muziek van De Held en beklijvende beelden van Vj DAXX. ‘Achterom’ is een uitgelezen kans om in verwondering stil te staan bij het voorbije jaar. Achterom, 2013 in gedichten Donderdag 30 januari 2014, 20u Kunstencentrum Vooruit, Gent Reserveren: 09 267 28 28 en www.vooruit.be Informatie: www.vonkenzonen.be/achterom De literaire voorstelling ‘Achterom’ is een project van de nieuwe literaire vzw VONK & Zonen, met steun van De Morgen, Arenberg, het Poëziecentrum en het Vlaams Fonds voor de Letteren. www.vonkenzonen.be
25
Over de dichters in deze bundel MICHAﾃ記 VANDEBRIL (1972) debuteerde in 2012 met Het vertrek van Maeterlinck dat meteen de Herman de Coninckdebuutprijs wegkaap-
te. In 2011 stelde hij de bloemlezing voor de 5de Nacht van de Poﾃｫzie samen, waarvan hij ook curator was. www.michaelvandebril.be
(1978) dicht dat het een lieve lust is: ze is op Gedichtendag 2014 reeds aan haar vijfde bundel toe De baldadige walvis. Ze heeft een achtenzeventigjarige muze die kaas voor haar koopt en op tijd zegt dat het tijd is om te gaan slapen.
ﾂｩ Jonas Lampens.
DELPHINE LECOMPTE
26
MAARTEN INGHELS (1988) schreef twee dichtbundels, Waakzaam en
Tumult, de roman De handel in emotionele goederen, een literair non-fictieboek Een landloper op batterijen en het reportageboek
De eenzame uitvaart: 40 verhalen en gedichten bij vergeten levens. www.maarteninghels.be
RUTH LASTERS (1979) won met haar roman Poolijs de debuutprijs 2007. Haar dichtbundel Vouwplannen werd bekroond met de prijs van Het Liegend Konijn 2009. In 2010 verscheen haar tweede roman Feestelijk zweet. Momenteel werkt ze aan een nieuwe dichtbundel en een roman. www.ruthlasters.be
(1975) debuteerde in 2011 met Vaderland, genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs 2012. Vorig jaar verscheen zijn tweede bundel, Bijna een Amerika, die werd genomineerd voor de Herman de Coninckprijs 2014. www.maxtemmerman.be
MAX TEMMERMAN
27
Charles Ducal, allereerste dichter Des Vaderlands in BelgiĂŤ Een kleine beschouwing over de woorden van de dichter tegenover de taal van de krant en televisie.
WOORD TEGEN WOORD Van alle woorden zijn de onze de zwakste, al liggen zij ontegensprekelijk in de mond. Niemand verhoort ze, niemand verkracht ze. Zij kussen de sterren, zij hebben geen grond. Andere woorden bewegen armen en benen, vullen schedels, ontsteken de keel. Een mes in de rug kan vertaald als een streling, een schop in de buik als noodzakelijk verkeer. Het andere woord rijmt niet, het bewijst zonder meer dat de werkelijkheid strookt met uw krant. Het drukt op uw ogen, de startknop van uw tv, en licht op. Het maakt ons duister en bang. OVER DE DICHTER DES VADERLANDS
28
Op Gedichtendag 2014 krijgt België met Charles Ducal een eerste Dichter des Vaderlands. Het is geen officiële titel, maar een literair initiatief van het Poëziecentrum (Gent), la Maison de la Poésie (Namen) en de nieuwe literaire organisatie VONK & Zonen i.s.m. Passa Porta. Het idee is geïnspireerd door de in Engeland al eeuwen bestaande Poet Laureate en de Dichter des Vaderlands die sinds 2000 in Nederland werd geïnstalleerd.
© Merlijn Doomernik
Lees alle komende gedichten van de Dichter des Vaderlands op www.dichterdesvaderlands.be
CHARLES DUCAL (Leuven, 1952) is een van de belangrijkste dichters in Vlaanderen. Hij vierde in 2012 vijfentwintig jaar dichterschap met een prachtige verzamelbundel Alsof ik er haast ben. Verzamelde gedichten 1987 - 2012. Hij is de eerste Dichter des Vaderlands van België (2014 - 2015). www.dichterdesvaderlands.be
29
Iedereen Leest is een project van Stichting Lezen i.s.m. NMBS. Stichting Lezen wordt gesubsidieerd door de Vlaamse overheid en staat onder de Hoge Bescherming van Hare Majesteit de Koningin. Deze bundel kwam samen met het Poëziecentrum tot stand, naar aanleiding van Gedichtendag en Poëzieweek 2014, met medewerking van VONK & Zonen. www.iedereenleest.be | www.poëziecentrum.be.
v.u. Majo de Saedeleer • Stichting Lezen • Frankrijklei 130/4 • 2000 Antwerpen www.stichtinglezen.be • Wettelijk depot: D/2014/9654/1 • ISBN: 9789077178669 Vormgeving: Magnifik.be
30
Duizenden leestips van en voor lezers.