Oikos Jaarverslag 2012

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Inhoud

Oikos – het kan anders Een wereld waarin eerlijkheid en duurzaamheid voorop staan, dat is ons ideaal. Oikos zet zich in om in Nederland de omslag richting een duurzame samenleving te realiseren. Daarin wordt niet alleen rekening gehouden met de eigen belangen, maar ook gekeken naar de effecten van onze levensstijl voor mensen elders in de wereld én de generatie die na ons komt.

Oikos werkt aan dit doel door middel van concrete projecten en programma’s. Waar mogelijk worden de krachten gebundeld met andere organisaties. In verschillende netwerken vervult Oikos een centrale rol. Oikos zoekt naar de verbinding tussen lokale en (inter)nationale initiatieven die streven naar duurzame ontwikkeling.

Oikos gelooft in internationale samenwerking. Niet omdat mensen in ontwikkelingslanden niet zonder onze hulp zouden kunnen. Niet omdat we er zelf direct of indirect belang bij zouden hebben. Wel omdat internationale handelsverhoudingen en belastingverdragen structurele ontwikkeling in de weg kunnen zitten. Daarom bepleit Oikos veranderingen in het internationale financiële systeem met het oog op rechtvaardige en duurzame ontwikkeling wereldwijd.

Oikos werkt samen met andere organisaties aan het vormgeven van een veerkrachtige toekomst. Daarnaast zet Oikos in diverse samenwerkingsverbanden haar ruime ervaring, kennis en methoden in bij het ondersteunen van mensen die vanuit hun eigen leefomgeving een bijdrage willen leveren aan de transitie naar een eerlijke, duurzame wereld.

Voorwoord 1

1

Het kan duurzaam 3 Tax Justice Nederland 4 Secretariaat Nederlands Platform Millenniumdoelen / EEN 6 Sister2Sister 7 Werk aan de Wereld 8 Our Common Food 10 I like this – Let’s do it! 12

2

Het kan samen 13 Dialogue for Peaceful Change 14 Maatschappelijk Rendement 15 Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling 16 Lobbyen voor Afrika 18 Peace Beyond Borders & International Sports Leaders Exchange 19 Vergelijking Verkiezingsprogramma’s 2012 20 Migratie en Ontwikkeling 21

3

Het kan anders 22 OikosXplore 23 Oikos organisatie 24 In Vogelvlucht: Oikos 2012 25 Kwaliteitsbeleid 26

4 Financiën en Organisatie 27 Balans per 31 december 2012 28 Rekening van lasten en baten 30 Financiers 32 Waarderingsgrondslagen 32 Accountantsverklaring 33 Begroting 34 Medewerkers 35 Bestuur 37 Colofon

Voorwoord

V

oor u ligt het jaarverslag 2012 van stichting Oikos.

Oikos werkt aan verandering in Nederland gericht op een rechtvaardige en duurzame ontwikkeling wereldwijd. Met andere woorden: Oikos richt zich primair op het huiswerk dat ons in Nederland te doen staat.

Oikos gelooft dat het anders kan: eerlijker en duurzamer.

Vanuit haar ervaring weet Oikos dat we dat alleen samen kunnen bereiken. Ook in 2012 hebben wij vanuit dit perspectief gewerkt.

Het kan eerlijk De wereldwijde roep om een eerlijk en transparant internationaal belastingsysteem van organisaties zoals Tax Justice NL, kreeg mede door de crisis steeds meer gehoor bij partijen als de OESO, de Europese Commissie, de G8 en G20. Als coördinatiepunt van Tax Justice Nederland heeft Oikos in 2012, via lobby en onderzoek, samen met andere organisaties een belangrijke bijdrage geleverd aan het op de agenda zetten van de rol van Nederland als facilitator van belastingontwijking.

De uitdaging voor 2013 is de maatschappelijke druk te verzilveren en de Nederlandse politiek ertoe te bewegen op dit dossier niet langer slechts ‘mee-te-stribbelen’ maar zowel in Nederlands als in internationaal verband concrete stappen voorwaarts te zetten.

Het kan duurzaam In Nederland ontluiken vele vernieuwende initiatieven van betrokken mensen op velerlei maatschappelijke terreinen zoals zorg, energie en voedsel. Deze krachtige trend wordt gelukkig steeds meer herkend én erkend. Hoewel veel van deze initiatieven mede zijn geïnspireerd door gevoelens van ongenoegen over bureaucratie, winstbejag, vervuiling en verspilling, werken ze veelal aanstekelijk vanwege hun enthousiasme, pragmatisme en idealisme. Belangrijk kenmerk van deze trend van constructieve verontwaardiging is dat mensen vanuit hun eigen leefomgeving zich inzetten voor een eerlijker, duurzamer en vooral menselijker samenleving. Oikos steunt deze trend die “Van huis uit” (Oikos Beleidplan 2011–2015) begint. Oikos heeft daarbij in het bijzonder aandacht voor initiatieven van jongeren en migranten.

Oikos biedt deze doelgroepen letterlijk en figuurlijk ruimte om op eigen(zinnige) wijze vorm te geven aan een betere wereld. Onze aspiraties op dit terrein komen tot uiting in projecten als Our Common Food, I Like This – Let’s do it, Africa in Motion, OikosXplore en de ID-Challenge. Hoogtepunt van 2012 was naast een record aantal van 117 workshops door en voor jongeren, het project Our Common Food.

Met Our Common Food ondersteunde Oikos, samen met andere organisaties, experts en bedrijven honderden jongeren bij hun eigen initiatief op gebied van gezond, eerlijk en duurzaam voedsel.

Het geslaagde slotevenement in Rotterdam op Nederlands grootste stadsboerderij trok 350 deelnemers.

1

Het kan samen Veranderingen beklijven alleen als ze gedragen worden door meerdere en verschillende partijen. Oikos faciliteerde daarom ook in 2012 diverse samenwerkingverbanden van maatschappelijke organisaties zoals het Nederlands Platform Millennium Doelen, het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling en het al genoemde Tax Justice Netwerk. Via deze netwerken verbindt Oikos tientallen maatschappelijke organisaties rond belangrijke thema’s van internationale samenwerking.

Ook benutte Oikos diverse door haar zelf (verder) ontwikkelde methoden die tot doel hebben om samenwerking tussen verschillende maatschappelijke partijen te faciliteren. Zo bracht Oikos haar ervaring met de conflictmanagementmethode DPC in bij een langlopend geschil tussen oliemaatschappij Chevron en de lokale gemeenschap in de stad Richmond in Californië (USA). Dichter bij huis ondersteunde Oikos de gemeenteraad van Veldhoven bij het zicht krijgen op het maatschappelijk rendement van ouderenorganisaties in haar gemeente. Ook kan Oikos met tevredenheid terugkijken op haar begeleidingstraject van lokale kerkelijke groepen actief op gebied van duurzaamheid. Voor Oikos is het faciliteren en bevorderen van onverwachte of hernieuwde samenwerking tussen burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties, kerken en overheid een belangrijk instrument bij het werken aan onze gezamenlijke toekomst. Het kan alleen maar samen.

Het kan anders Het jaar 2012 stond ook in het teken van aanhoudende bezuinigingen. Bij diverse collega-organisaties waren gedwongen ontslagen de laatste jaren helaas aan de orde van de dag. Oikos heeft ervoor gekozen de budgettaire uitdaging van 2013 op andere wijze het

Gerhard Schuil, Directeur Oikos

2

‹‹ Mensen zetten zich vanuit hun eigen leefomgeving in voor een eerlijker, duurzamer en vooral menselijker samenleving. ›› hoofd te bieden. Eind 2012 hebben de vaste medewerkers besloten een deel van hun salaris in te leveren met als doel de kracht en kwaliteit van het bestaande team te bewaren en zo het werk van Oikos in 2013 veilig te stellen. Met deze maatregel gaven medewerkers direct uiting aan de voor Oikos belangrijke uitgangspunten het kan eerlijk en het kan samen. Zij lieten hiermee op onconventionele wijze zien dat het anders kan. Bestuur en directie zijn hen hier zeer erkentelijk voor.

Tot slot Net als in voorgaande jaren zal Oikos ook het komende jaar vanuit haar oecumenische inspiratie, ervoor kiezen om als organisatie niet alleen op te roepen tot deelname aan haar programma maar zal Oikos vanuit haar inspiratie dienstbaar zijn aan de niet-aflatende energie en aspiraties van mensen en organisaties in Nederland, mensen die weten dat het eerlijker en duurzamer kan en dat de weg daar naartoe een weg is die we samen afleggen.

Janne Nijman, Voorzitter Oikos

Jaarverslag 2011 Stichting Oikos

1 Het kan duurzaam

3

Tax Justice Nederland

Waar is het geld gebleven?

Titel: Tax Justice NL

Succesvol: grote aandacht voor onderwerp in media gerealiseerd

Doelstelling: Een eerlijk en transparant internationaal belastingsysteem dat bijdraagt aan internationale ontwikkeling Looptijd: doorlopend Partners en financiers: Both Ends, Cordaid, Evert Vermeerstichting, Oxfam Novib, SOMO, ActionAid NL, Transnational Institute

Dilemma: balanceren tussen effectieve stake-holder dialoog en waakhondfunctie.

Verbeterpunten: ontwikkeling handelingsperspectief voor burgers in Nederland

Budget: € 97.211 Website: www.taxjustice.nl Twitter.com@TaxJusticeNL

O

ntwikkelingslanden zijn de dupe van internationale belastingontwijking en -ontduiking doordat zij broodnodige belastinginkomsten mislopen. Ook door Nederland stroomt jaarlijks ruim tienduizend miljard euro, waarover nauwelijks belasting wordt betaald. Mede dankzij Tax Justice Nederland is een eerlijk en transparant internationaal belastingsysteem steeds meer onderdeel van het maatschappelijke en politieke debat geworden. In 2012 droeg Tax Justice NL via onderzoek en publicaties er aan bij dat onrechtvaardige mondiale praktijken van belastingontwijking inzichtelijk werden gemaakt. Daarnaast was ook de rol van het bedrijfsleven en de effecten die belastingpraktijken kunnen hebben op ontwikkelingslanden een speerpunt.

Ontwikkelingslanden lopen door praktijken van belastingontwijking en –ontduiking naar schatting jaarlijks zo’n 160 miljard dollar mis.

Opbrengsten die zij hard nodig hebben voor investeringen in duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding. Ook Nederlandse weten regelgeving maakt internationale belastingontwijking op grote schaal mogelijk. De Nederlandse overheid heeft met meer dan 90 landen verdragen gesloten om het betalen van dubbele belastingen tegen te gaan. De schaduwzijde voor ontwikkelingslanden wordt echter steeds duidelijker. Multinationals – mijnbouwbedrijven bijvoorbeeld – die in ontwikkelingslanden actief zijn, krijgen via deze verdragen de kans om met behulp van brievenbusfirma’s op een legale manier veel minder of zelfs helemaal geen belasting te betalen in de landen waar zij werken.

Tax Justice Nederland pleit al geruime tijd voor meer transparantie door middel van country-by-country rapportages, waarin een multinational de inkomsten per land vermeldt. Daarnaast moeten zowel bestaande als nieuwe belastingverdragen van Nederland kritisch doorgelicht worden op mogelijke negatieve effecten voor ontwikkelingslanden. Ook moet Nederland meer rekening houden met de ongelijkwaardige relatie tussen ontwikkelingslanden en alleen nieuwe verdragen aangaan als er sprake is van een duidelijk economisch en ontwikkelingsbelang voor ontwikkelingslanden.

4

In het najaar verscheen zowel in het vakblad voor de ontwikkelingssector Vice Versa als in Oikos Nieuws een interview met Willem Lageweg (directeur MVO Nederland), Giuseppe van der Helm (directeur VBDO) en Albert Hollander (voorzitter Tax Justice NL). Zij spraken over belastingparadijzen, belastingontwijking en de rol van belasting in MVO. Zij gaven aan dat het belangrijk is om bedrijven in het kader van MVO aan te spreken op hun belastingbeleid. Het vergroten van de kennis daarover is essentieel. Inzet kan zijn dat grote bedrijven zich gaan realiseren dat een agressieve fiscale grensverkennerij, die veel belastingvoordelen oplevert, reputatierisico’s met zich mee kan brengen.

Veel succes had Tax Justice in 2012 met het aanspreken van de Nederlandse politiek en overheid op het Nederlandse belastingbeleid en de gevolgen daarvan voor ontwikkelingslanden. Regelmatig zijn inhoudelijke gesprekken gevoerd met Tweede en Eerste Kamerleden over het fiscaal (verdrags)beleid, illegitieme geldstromen wereldwijd en het belang van belastingen voor ontwikkeling. Door de val van het kabinet in het voorjaar van 2012 moesten de partijen aan de slag met een nieuw verkiezingsprogramma. Een mooi moment voor Tax Justice om inhoudelijke informatie aan te leveren over belastingverdragen en -beleid. In een aantal partijprogramma’s van met name de linkse partijen is deze input overgenomen.

In februari is voorafgaand aan het Algemeen Overleg Fiscaal Verdragsbeleid door Tax Justice lobby gevoerd en input geleverd aan alle Tweede Kamerfracties. Verschillende parlementariërs hebben punten uit de briefing van Tax Justice in Tweede Kamerdebatten ingebracht. Duidelijk is dat het thema belastingen in 2012 prominent op de politieke agenda is komen te staan Ook het nieuwe kabinet laat blijken meer aandacht voor belastingen te hebben. Een zichtbare stap in de goede richting gaf minister Ploumen van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking in december door aan te geven dat zij plannen gaat ontwikkelen om arme landen te helpen met betere belastingheffing. Tax Justice was vooral te spreken over de aankondiging dat zij samen met staatssecretaris Weekers van financiën de nadelige effecten van belasting-

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

‹‹ Ontwikkelingslanden lopen door praktijken van belastingontwijking en –ontduiking naar schatting jaarlijks zo’n 160 miljard dollar mis. ›› verdragen voor ontwikkelingslanden gaat onderzoeken.

Daarnaast heeft Tax Justice Nederland in 2012, net als in voorgaande jaren, deelgenomen aan rondetafelgesprekken met het Ministerie van Financiën en vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven. De grote media-aandacht heeft in 2012 een belangrijke bijdrage geleverd aan het politieke en maatschappelijke debat.

Er zijn veel artikelen verschenen in met name het Financieele Dagblad en de Volkskrant. Ook nrc.next en Trouw zijn geïnteresseerd geraakt in het thema belastingen. Een belangrijke eigen publicatie van Tax Justice vormde de briefing paper ‘Verdragsparadijs Nederland’, die in het najaar is uitgebracht. Daarin wordt op heldere wijze uitgelegd waarom Nederland een verdragsparadijs is, wat de gevolgen daarvan zijn en wat eraan gedaan kan worden. De media en politiek hebben regelmatig gebruikt gemaakt van de inhoud van dit paper.

De afgelopen tien jaar is het internationale netwerk van Tax Justice hard gegroeid. Daardoor was het gewenst de interne

Het kan duurzaam

organisatie aan die nieuwe dynamiek en realiteit aan te passen.

Namens de Europese leden van het Tax Justice Netwerk heeft Tax Justice NL plaatsgenomen in de Global Board om mee te denken over deze herstructurering. Begin 2013 zal dit proces afgerond worden. Ook op Europees niveau is een aantal stappen gezet voor een betere organisatiestructuur. Sinds september vervult Oikos het secretariaat voor Tax Justice Europe.

In 2012 heeft Oikos ook zelf activiteiten op het gebied van Tax Justice ontwikkeld. Samen met VBDO is op 24 november een bijdrage geleverd aan de improvisatiestudio ‘Belasting Verantwoord’ tijden s de conferentie ‘De toekomst die WIJ willen’ (zie pagina 8 en 9). Centraal stond de vraag hoe verantwoorde belastingen als MVO-thema op de agenda van bedrijven is te krijgen. De aanzet vanuit deze studio heeft geresulteerd in een vervolg waarin Oikos en VBDO in 2013 een transitiepodium gaan opzetten rond dit thema.

5

Secretariaat Nederlands Platform Millenniumdoelen / EEN

Hoezo armoede?

Titel: Secretariaat Nederlands Platform Millenniumdoelen (NPM)

Succesvol: groot bereik van jongeren via sociale en online media

Doelstelling: bekendheid aangaande de millenniumdoelen vergroten bij een publiek dat zich weinig verbonden weet met vragen rond internationale samenwerking, binnen deze groep richt NPM / EEN zich met name op jongeren Looptijd: 2011–2013 Partners: ongeveer 40 verschillende ontwikkelingsorganisaties

Dilemma: borging financiële continuïteit van Nederlands Platform Milleniumdoelen in tijden van bezuinigingen Verbeterpunten: Ook natuur- en milieuorganisaties betrekken bij de samenwerking

Financiers: SBOS en de participanten van het NPM Website: www.een.nl

A

rmoede de Wereld uit! Dat is waar het bij de millenniumdoelen om gaat. Nog even en het is 2015, het jaar dat millenniumdoelen gehaald moeten zijn. De afgelopen jaren is veel bereikt op het gebied van het terugdringen van armoede, ziekte en honger, maar nog niet voldoende. Daarom zette EEN zich ook in 2012 met vereende krachten in voor een wereld zonder extreme armoede en honger. Daarnaast werkte EEN in de projecten Combeat Poverty en My Style samen met jongeren om duurzame producten te testen en onder de aandacht te brengen van andere jongeren.

EEN is het initiatief van het Nederlands Platform Millenniumdoelen, een samenwerkingsverband van ruim 40 maatschappelijke en ontwikkelingsorganisaties. Ook Oikos is daarbij betrokken en voert al vanaf het begin in 2007 het secretariaat. De campagne ‘EEN! Armoede de wereld uit’ zet de millenniumdoelen in de schijnwerpers om zo politici en andere besluitvormers ervan te doordringen dat het bijna 2015 is. Daarnaast richt EEN zich op iedereen die wil bijdragen aan het halen van de millenniumdoelen. EEN daagt vooral jongeren uit door hen op een creatieve en aansprekende wijze via met name social media te betrekken bij vraagstukken van armoedebestrijding en eerlijke verhoudingen. Verrassend is dat dit steeds vaker jongeren zijn van wie je dat helemaal niet verwacht.

My Style My Style is een gezamenlijk project van oikosXplore en EEN. Voor My Style testen inmiddels ruim 40 jongeren trends, activiteiten en producten op het gebied van duurzaamheid en schreven daarover meer dan 150 reviews. Deze verspreiden zij via hun eigen sociale netwerken en andere online media. Dat was erg succesvol. Maandelijks lezen meer dan 800.000 jongeren deze reviews. Voor de reviewers organiseerde EEN samen met oikosXplore trainingen in het schrijven over eerlijke handel en het nut van duurzame en eerlijke producten.

Een ander aandachtspunt was het meten van wat deze reviews teweeg brengen bij de jongeren die ze lezen. Daarvoor hebben EEN en oikosXplore een methode ontwikkeld. Zie ook pagina 12.

Combeat Poverty Combeat Poverty is een initiatief van EEN en Combeat, het multiculturele jongerennetwerk van. De bedoeling is dat jongeren onderzoeken of duurzame producten werkelijk bijdragen aan armoedebestrijding. Zo is in 2012 bijvoorbeeld de Eerlijke

6

Winkelroute in Utrecht onderzocht en is in Noord-Holland de actie Koop een Koe van Oxfam Novib onder de loep genomen. De bevindingen zijn vastgelegd in een video. Omdat deze opzet in de praktijk niet helemaal werkte zoals verwacht, is de deze aangepast.

In een Combeat Poverty Hangout voeren jongeren een debat op straat over bijvoorbeeld banken, mode of technologie. Zij bespreken het thema vooraf met ontwikkelingsorganisaties, bedrijven en de overheid. Het doel hiervan is om nieuw licht te werpen op een onderwerp en met ideeën te komen hoe het anders kan. Daarvoor zijn de jongeren getraind in interviewtechnieken, visuele productie, camera en geluid. Na een succesvolle try-out met 20 jongeren over de vraag ‘Wat doet de bank met jouw geld?’ zal in 2013 de eerste echte Hangout over banken worden gehouden.

Hoezo armoede?

In de Hoezo armoede-week eind november werd in 180 landen aandacht besteed aan wereldwijde armoede. Belangrijkste doel was mensen bewust te maken van de armoedeproblematiek en het debat over armoedebestrijding te prikkelen. Meer dan 500 miljoen mensen zijn bereikt via televisie, radio, internet en live events. In Nederland deed EEN mee met verschillende samenwerkingspartners, waaronder Edgie. Edgie is een internationale nieuwsservice, opgezet door EEN, dat gericht is op positief en trendy nieuws uit ontwikkelende landen.

Journalisten krijgen de kans hun licht te laten schijnen op verhalen die hoop, oplossingen en een nieuwe toekomst uitdragen. Omdat media als (video)blogging en het genereren van nieuwswaardige artikelen voor EEN steeds belangrijker zijn geworden zal in 2013 ingezet worden op het vergroten en versterken van het mediabereik van EEN in combinatie met Edgie en My Style.

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Sister2Sister

Vrouwen maken het verschil Titel: Sister2Sister

Succesvol: verschil maken voor vrouwen door vrouwen

Doelstelling: Jonge vrouwen bewust maken van de arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie en de cacaoteelt en hen laten ontdekken hoe zij zelf kunnen bijdragen aan betere arbeidsomstandigheden.

Dilemma: Hoe om te gaan met sponsoring door bedrijfsleven

Looptijd: 2011–2012 Partner en financier: Hivos

Verbeterpunten: vermarkten workshops

Budget: € 22.798 Website: www.facebook.com/oikosXplores2s

K

leding en cosmetica zijn voor veel vrouwen belangrijk.

Meer en meer zijn zij zich bewust van de vaak slechte omstandigheden waaronder hun favoriete producten in ontwikkelingslanden worden gemaakt. Maar hoe weet je of je een eerlijk en duurzaam product koopt en hoe kun je zelf het verschil maken? Met de workshops Shop ’n Style en Chocolate Factory van Sister2Sister wil Oikos (jonge) vrouwen een leuke avond bieden en laten zien hoe ze bij kunnen dragen aan betere arbeidsomstandigheden voor de vrouwen die veelal hun producten maken.

Veel kleding wordt gemaakt in ontwikkelingslanden. Af en toe wordt in de media bericht over de erbarmelijke omstandigheden in de textielindustrie. Zo verschenen er schokkende verhalen over branden in textielfabrieken waar de werknemers als ratten in de val zitten.

Maar ook wordt bericht over de lange werkdagen voor een schamel loon en uitbuiting en intimidatie die vaak de arbeidsomstandigheden kenmerken. Vaak blijft onderbelicht dat het vooral vrouwen zijn die in de kledingindustrie werken. Hivos vraagt aandacht voor de grote rol die veel vrouwen in de kleding- en andere productieprocessen spelen en heeft oikosXplore gevraagd dit uit te werken tot activiteiten voor (jonge) vrouwen. Onder de noemer Sister2Sister is dit uitgewerkt in workshops die gekenmerkt worden door het gezellig samen met andere vrouwen aan de slag gaan met aan-

sprekende producten als chocolade of kleding en cosmetica.

Centraal staat het idee dat vrouwen het verschil kunnen maken voor vrouwen in arbeidsprocessen.

Shop ’n Style In de nieuw ontwikkelde workshop Shop ’n Style staat duurzame kleding en cosmetica centraal. In deze workshop zijn verschillende plekken ingericht waarbij de deelnemende meiden of vrouwen kunnen ontdekken wat hun (koop)stijl is. In de Beauty Corner worden vrouwen geadviseerd en opgemaakt door een visagist en kunnen ze zelf verzorgingsproducten op natuurlijke basis testen. In de Fashion Corner geeft een fashionista een persoonlijk kleur- en stijladvies en helpt zij bij kledingruil. In de Fair Shopping Corner wordt aandacht gevraagd voor de arbeidsomstandigheden van vrouwen in de kledingindustrie. De manier waarop de workshop is ingericht, wordt door de deelnemers zeer positief gewaardeerd. Zij vinden het een gezellige, leuke en afwisselende activiteit, die ook nog eens inhoud biedt.

Daarnaast geven zij aan dat het vooral gezellig is om als vrouwen onder elkaar bezig te zijn met kleding en make-up, dingen die voor veel vrouwen belangrijk zijn.

Chocolate Factory Voor Sister2Sister is de succesvolle oikosXplore-workshop Chocolate Factory aangepast aan de doelgroep vrouwen. In deze workshop maken de deelnemers bonbons die aan het eind tijdens een gezellige high tea geproefd worden. Tussendoor krijgen de vrouwen een inkijkje in de wereld van de vrouwen die werkzaam zijn in de cacaoindustrie. Daarnaast worden concrete handelingsperspectieven geboden om bij te dragen aan de verbetering van hun positie.

Een mooie combinatie van creativiteit, informatie en genieten!

In 2012 zijn er 23 workshops gegeven onder de noemer Sister2Sister.

Daarbij zijn in totaal 630 (jonge) vrouwen bereikt. Interessant was de aanwezigheid met een aangepast concept van Shop ’n Style tijdens de Margriet Winterfair. Veel vrouwen waren verrast over de mogelijkheden die zij hebben om zelf het verschil te maken. Bijvoorbeeld door kleding te checken en de ruime keuze uit eerlijke en duurzame producten.

Door verlenging van Sister2Sister tot eind 2012 kwam er ook een mogelijkheid om te verkennen in hoeverre deze workshops tegen betaling in de markt gezet kunnen worden. In 2013 zal dit verder ontwikkeld worden.

Het kan duurzaam

7

Werk aan de Wereld

Improviserend naar de toekomst die wij willen

Titel: Werk aan de Wereld Doelstelling: Bijdragen aan de noodzakelijke omslag naar rechtvaardige en duurzame welvaart.

Looptijd: 2009–2011/12 Partners: ICCO Kerk in Actie, Platform DSE, organisaties verbonden met de Alliantie Fair & Green Deal Financiers: Kerk en Wereld, ICCO Kerk in Actie Budget: € 151.226 + € 22.483

Succesvol: nieuwe vormen van samenwerking ontwikkeld: improvisatiemethode Dilemma: effectieve samenwerking tussen organisaties op gang brengen die ingepast kan worden in de eigen werkprogramma’s en waarin ieder eigen profiel houdt Verbeterpunten: spirituele/filosofische/theologische verdieping en ondersteuning van de inzet voor duurzaamheid; beoogde resultaten beter bespreken en beschrijven

Website: www.stichtingoikos.nl/werkaandewereld

H

et borrelt van de duurzame initiatieven in de samenleving. Bedrijven, kerken en burgers zetten hun beste beentje voor. Helaas lukt het nog niet om fundamentele veranderingen tot stand te brengen, vanwege de versnippering van tijd, energie en middelen van de verschillende initiatieven.

Oikos pleit daarom voor nieuwe vormen van samenwerking en versterking van al die initiatieven door middel van improvisatie.

In 2012 stond Werk aan de Wereld grotendeels in het teken van improvisatie, met als hoogtepunt een conferentie waar dit in de praktijk werd gebracht. Daarnaast is het coachingstraject van lokale kerkelijke groepen afgerond. Ook daarin stond improvisatie centraal.

Bij de start van Werk aan de Wereld in 2009 werd ingezet op het verbinden van verschillende landelijke initiatieven tot een landelijk duurzaamheidsnetwerk. Het begin was veelbelovend door de opzet van het platform Duurzame en Solidaire Economie (DSE) en de Alliantie Fair & Green Deal. Toch is met name de Alliantie niet tot volle wasdom gekomen. Deels kwam dit doordat er geen overeenstemming was over hoe welvaart, groei en duurzaamheid zich tot elkaar verhouden. Ook blijkt samenwerking vaak moeilijk omdat deze niet volledig past binnen de eigen werkprogramma’s en het eigen profiel van de organisatie. Duidelijk werd dat een nieuwe manier van samenwerken nodig is. Ook al is het jammer dat de eens zo veelbelovende

8

samenwerking stagneerde, het leverde wel een veelbelovende nieuwe visie en werkwijze op: samenwerking door improvisatie.

Deze improvisatie wordt gekenmerkt door openheid, diversiteit, elkaar de ruimte geven, creatieve verbeelding, experimenteren en afstemmen. Over improvisatie op een duurzame samenleving schreef Oikos-onderzoeker Christiaan Hogenhuis het boek ‘De Ceder en de Saxofoon’. Dit boek speelde een belangrijke rol bij de opzet en werkwijze van de conferentie in november.

De toekomst die WIJ willen Om een beeld te geven van improvisatie en te laten ervaren hoe dit werkt, organiseerde Oikos samen met een groot aantal organisaties de conferentie ‘De toekomst die WIJ willen. Samen improviseren op de doorbraak naar duurzaamheid’. Ongeveer 150 bezoekers kwamen op 24 november naar de Rode Hoed in Amsterdam. Arjo Klamer (Erasmus Universiteit) liet zien welke fundamentele veranderingen in de economie moeten plaatsvinden. Hij benadrukte het belang van de ‘oikos’, de relaties met mensen tot wie wij behoren, en het aansluiten bij de menselijke verlangens en zorgen. Hans Boutellier (Verwey-Jonker Instituut) en Annemarth Idenburg (WRR) wijdden de aanwezigen in op het gebied van maatschappelijke improvisatie.

In zeven improvisatiestudio’s werden de bezoekers uitgedaagd mee te improviseren op thema’s als voedsel en landbouw, het geldsysteem of belastingen. De studio’s focusten zich op mogelijke nieuwe

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

verbindingen tussen organisaties, bedrijven, burgers, burgerinitiatieven en overheden. Het werken in improvisatiestudio’s bewees zich als een bruikbare methode waarbij iedereen, ongeacht kennisniveau, ideeën en oplossingen kon inbrengen. Aan het eind van de dag reflecteerde René Grotenhuis (Cordaid) aan de hand van de bevindingen vanuit de diverse studio’s op de VN-conferentie over Duurzame Ontwikkeling die in juni in Rio de Janeiro is gehouden. Deze dag gaf een duidelijk beeld van de vernieuwende rol van Oikos in het zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking door middel van improvisatie. Komend jaar zal Oikos doorgaan op dit spoor door het verder ontwikkelen van transitiepodia of toekomstateliers en te zoeken naar nieuwe verbindingen en kansen voor een duurzame samenleving.

Kerkelijke groepen Vanaf 2009 begeleidde Oikos tien kerkelijke groepen op het gebied van duurzaamheid. Een spannend proces omdat er geen vastomlijnd programma klaarlag. Op basis van dit coachingstraject werd een begeleidingsmethodiek ontwikkeld, die ook in andere kerkelijke groepen toegepast kan worden. In 2012 is dit coachingstraject afgerond door met alle groepen terug te blikken en te vieren wat er bereikt is. In iedere groep zijn nieuwe activiteiten van de grond gekomen. Zo zijn in Joure verbindingen gelegd met Transition Towns en de burgerlijke gemeente, in Hoogeveen zijn jongeren ingeschakeld bij de Cascaderun om aandacht te vragen voor een betere wereld en in Halle werd sociale cohesie een belangrijk aandachtspunt. De groepen zelf waren verrast te ontdekken dat ze zich in korte tijd hebben ontwikkeld tot een vitale en veerkrachtige groep binnen de kerkelijke gemeente. Ook zagen zij dat het werken aan duurzaamheid meer en meer verankerd is geraakt. Terugblikkend kan worden gesteld dat dankzij de begeleiding de groepen stappen hebben gezet die anders niet (zo snel) gezet zouden zijn. Vrijwel alle groepen zagen de meerwaarde in van het coachingstraject, al heeft elke groep het traject anders ervaren. Uniek aan de methode zijn de luisterende open houding en het maatwerk, die groepen uitnodigen en motiveren om zelf aan de slag te gaan met duurzaamheid.

Het kan duurzaam

Nieuwe voeding In februari waren in Dieren 38 deelnemers uit tien groepen aanwezig tijdens de ontmoetingsdag ‘Kerken krijgen nieuwe voeding’. Centraal stond de verbinding tussen groepen, verbeelding rond het thema voeding en verdieping in de wereldvoedselsituatie en in voedsel en spiritualiteit. De hoogtepunten en successen van de groepen werden gevierd door deze eerst één op één met elkaar te delen. Vervolgens werd in een aantal groepen gezocht naar de rode draad in de verschillende verhalen. Deze vernieuwende manier van interactie en uitwisseling gaf de deelnemers veel energie. Een groep die enigszins was vastgelopen, gaf na afloop aan dat zij dankzij deze dag weer vol energie en inspiratie aan de slag zijn gegaan. Bij alle groepen bleek er een duidelijke behoefte aan ontmoeting, uitwisseling van inspirerende ideeën en verdieping in een actueel thema.

ECEN In augustus werd de Assemblee van het European Christian Environmental Network (ECEN) in Elspeet gehouden. Oikos was betrokken bij de organisatie en kreeg de ruimte om de vruchten van het coachingstraject te delen met partners uit Nederland en Europa via een korte plenaire presentatie en een drietal speeddates.

De Europese netwerkleden toonden veel belangstelling voor de wijze waarop het coachingstraject is vormgegeven. Maar een echte eye-opener was de excursie naar Dieren, die Oikos organiseerde. Het was één van de drie excursies in het programma.

Ongeveer twintig personen waren in Dieren te gast en zagen dat hier de volle breedte van de gemeente betrokken wordt bij duurzaamheid. Daarbij gaat het niet alleen om milieu en energie (ecologische duurzaamheid), maar ook om betrokkenheid bij elkaar en de ander (sociale duurzaamheid). In 2013 zal Oikos de ontwikkelde methodiek verspreiden via een website zodat kerkelijke groepen hiermee hun voordeel kunnen doen. Bovendien zal Oikos begeleiding bij de methodiek aanbieden. Daarnaast staat het creëren van een netwerk op de agenda waarbinnen aandacht is voor de combinatie spiritualiteit en duurzaamheid.

9

Our Common Food

Zaadbommen, stadstuinen en een WereldBurger Titel: Our Common Food Doelstelling: stimuleren van uitwisseling tussen jongeren en professionals rondom diverse aspecten van duurzaam eten Looptijd: 2011-2012 Partners: Lokaal Mondiaal, NCDO Financiers: OxfamNovib, Lokaal Mondiaal, Particulier fonds Budget: € 94.800 Website: facebook\ourcommonfood Twitter.com/our_common_food

G

ezond, duurzaam en eerlijk voedsel heeft de toekomst.

Steeds vaker leveren consumenten daaraan een bijdrage door minder vlees te eten, producten bij de lokale boer te kopen of eigen tomaten te kweken. Ook onder jongeren heeft duurzaam en eerlijk voedsel steeds vaker een hip imago.

Oikos gelooft in de kracht van jongereninitiatieven op het gebied van voedsel. Our Common Food is in 2012 opgezet om deze initiatieven zichtbaar te maken én met elkaar verbinden om zo de impact daarvan te vergroten.

Oikos en Lokaalmondiaal boden in 2012 met Our Common Food een platform voor jongeren en (young) professionals om samen op een creatieve, vernieuwende en praktische manier innovatieve oplossingen te bedenken voor de voedselproblematiek. Deze oplossingen werden gedeeld met beleidsmakers, wetenschappers en ondernemers met als doel bij te dragen aan de transitie naar voedselveiligheid en voedselzekerheid. Acht teams werkten rond een concrete ondersteuningsvraag van een opkomend initiatief op gebied van gezond en duurzaam voedsel. Zo formuleerden zij antwoorden op vragen als ‘Wat kunnen we doen om kantinehouders te stimuleren duurzaam (echt) voedsel aan te bieden?’ en ‘Hoe krijgen we een echte prijs à de werkelijke prijs van producten onder de aandacht van consumenten, producenten en overheid?’

Kick-Off De start van Our Common Food vond op 23 maart plaats tijdens de Kick-Off in Amsterdam. Ongeveer 100 studenten, jongeren en (young) professionals kwamen bijeen om zich in te gaan zetten voor duurzaam, eerlijk, gezond en lekker eten. Acht teamcaptains probeerden in korte tijd zoveel mogelijk deelnemers te overtuigen zich bij zijn of haar team te voegen. Vervolgens kozen de deelnemers op basis van deze inspirerende pitches voor één van de teams. In een eerste brainstorm borrelden al heel wat creatieve ideeën en innovatieve oplossingen op rond de thema’s Globesity, Eerlijke Prijs, Duurzame Kantine, Urban Gardening, Landgrabbing, Werelds Dieet, Lokaal- en Seizoensgebonden en Flexitarian.

10

Succesvol: faciliteren van verbinding en samenwerking tussen geïnteresseerde jongeren en opkomende jongereninitiatieven maakt veel positieve energie los en levert een belangrijke bijdrage aan de omslag in onze samenleving over hoe wij denken over ‘ons’ voedsel.

Dilemma: het zo combineren van bottum-up en top-down dat improvisatie en een vooraf gepland proces een optimale samenwerking laten zien.

Verbeterpunten: meer tijd voor voorbereiding en planning, waardoor de verschillende elementen beter op elkaar afgestemd kunnen worden.

Als vervolg op de Kick-Off zijn er teambijeenkomsten gehouden onder leiding van de teamcoach, een speciaal daarvoor door oikosXplore opgeleide facilitator. De ideeën en oplossingen zijn met behulp van experts, beleidsmakers en vertegenwoordigers van het initiatief verder uitgewerkt, aangescherpt, geprofessionaliseerd en uitgevoerd.

Zo maakte het initiatief Pluk de Stad deel uit van het team ‘Lokaal en Seizoensgebonden’, werkte het team ‘Werelds Dieet’ samen met onder andere Wereldmaaltijd, Sous Catering en eetcafé EKKO, en was het initiatief ‘Yes We Canteen’ nauw betrokken bij de activiteiten van het team Duurzame Kantine. Teams werden gestimuleerd contact op te nemen met professionals die werkzaam zijn op het thema van hun interesse. Bijvoorbeeld met professionals vanuit de wetenschap op het gebied van stadslandbouw en bodemkwaliteit, met bedrijven als AHOLD, EkoPlaza en Horecatrends, en met maatschappelijke organisaties als The Hunger Project en NCDO. Daarnaast zijn er diverse ondersteunende bijeenkomsten en trainingen georganiseerd met als doel elkaar te ontmoeten, te inspireren, feedback te geven.

Zo is tijdens een training ingegaan op het teamplan: hoe je dat vormgeeft en op welke wijze je dat naar buiten breng. Ook zijn drie campagnetrainingen georganiseerd over de wijze waarop je als team je verhaal vertelt en hoe je die boodschap overbrengt. Daarnaast zijn twee inspiratiesessies gehouden. Op de Floriade is het Huis van de Smaak bezocht en in de Hof van Twello zijn workshops en feedbacksessies gehouden.

Aan de teams waren door Lokaalmondiaal ook twaalf jonge journalisten gekoppeld. De journalisten werkten samen met de teams aan journalistieke producties over de verschillende thema’s. In de zomer zijn de journalisten in twee groepen op reis gegaan naar Tanzania en Indonesië waar zij deze thema’s belichtten vanuit Zuidelijk perspectief: bijvoorbeeld ‘De strijd voor dierenwelzijn in slachthuizen in Indonesië’ en ‘De rol van landgrabbing in Tanzania’.

Deze artikelen zijn in uiteenlopende kranten en magazines gepubliceerd, met een breed en divers lezerspubliek: in het Reformatorisch Dagblad, op de website www.oneworld.nl, in KIJK magazine, ELLE eten, in het magazine Santé en in de Groene Amsterdammer. Het totale bereik van deze producties komt opruim 1 miljoen. Er is ook

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

in verschillende andere media aandacht geweest voor Our Common Food, zoals MyWorld en de websites van het NCDO en de Youth Food Movement.

leem – gegooid op plekken die wel wat bloeiende natuur kunnen gebruiken. Daarnaast zijn diverse andere (guerrilla) acties uitgevoerd, die gericht zijn op meer eetbaar groen in de stad.

Succesvol, creatief en actief

Food Guerilla Event

De teams en de journalisten zochten elk op hun eigen manier antwoorden voor de verschillende kanten van het voedselprobleem en voerden concrete acties uit. Zij maakten daarbij actief gebruik van Facebook, Twitter, weblogs, video’s en reportages. Op de Facebookpagina, die door 306 personen werd gevolgd, werden nieuwtjes over voedsel geplaatst, voedselgerelateerde evenementen aangekondigd en discussies gevoerd.

Sommige teams bevorderden dialoog met bewoners, bedrijven of overheid. Anderen deden onderzoek, voerden campagne of ontwierpen juist concrete tools. Een leuk en succesvol initiatief kwam van het team Werelds Dieet. Dit team ontwikkelde de WereldBurger als duurzaam alternatief voor de bekende hamburger.

De samenstelling van deze burger bestaat uit ingrediënten die een gezonde en duurzame bijdrage leveren aan de consument en de wereld. Voor ieder seizoen is een recept uitgedacht waarbij rekening wordt gehouden met een eerlijke voedselverdeling in de wereld en met een gezond dieet. In de week van 16 oktober, Wereldvoedseldag, heeft de WereldBurger op het menu van eetcafé Ekko in Utrecht gestaan en zijn receptenkaarten uitgedeeld op verschillende plekken.

Opvallend is de leuke vormgeving van de receptenkaarten en de positieve manier waarop dit gebracht werd.

Samen met NCDO en Lokaalmondiaal organiseerde Oikos op 9 november het Food Guerilla Event op stadslandbouwbedrijf Uit je Eigen Stad in Rotterdam. Deze dag met 350 deelnemers die tevens de afsluiting vormde van Our Common Food, stond in het teken van voedsel en verandering. De dag werd geopend door Maurits Groen (nummer 3 van duurzame top 100 Trouw). Ook andere prominenten zoals Sywert van Lienden van de G500 droegen bij aan de dag. Tijdens deze dag konden deelnemers verschillende inspirerende workshops, trainingen en sessies volgen. Twee teams van Our Common Food organiseerden sessies over ‘landgrabbing’ en de ‘echte prijs’ van voedsel. Tijdens deze sessies werd op een dynamische en interactieve wijze de dialoog gestart met deskundigen, studenten, voedselactivisten en voedselondernemers. Het team Urban Gardening presenteerde de toolkit ‘Stadstuinen – Do It Yourself’. Daarnaast konden deelnemers zich laten inspireren door video’s over de activiteiten van alle teams van Our Common Food. Een andere inspiratiebron vormde de fototentoonstelling van het journalistenteam over de rol van voedsel in Indonesië en Tanzania.

Een andere creatieve bijdrage kwam van het team Urban Gardening met de toolkit ‘Stadstuinen – Do it Yourself’. Daarmee kan iedereen zelf een stadstuin opzetten. Bijzonder is dat tips worden gegeven over hoe om te gaan met mogelijk vervuilde grond in (stads)gebieden.

Het team dat zich richtte op lokaal en seizoensgebonden voedsel heeft de handen ineen geslagen met Pluk de Stad. Samen brachten ze eetbare gewassen in de stad in kaart en hebben zij campagne gevoerd richting de gemeenten om eetbare planten en struiken te plaatsen in bijvoorbeeld parken. Ook zijn zaadbommen – balletjes aarde gevuld met plantenzaden en compost, verpakt in een omhulsel van klei of

Het kan duurzaam

De afronding van Our Common Food betekent niet het einde van dit succesvolle platform. Sommige teams zoals Werelds Dieet en Globesity gaan door. Leden van andere teams houden contact, maar zullen minder vaak bij elkaar komen. Het platform wordt met een iets andere insteek voortgezet door FoodGuerilla, een initiatief van NCDO. Voor Oikos leverde de werkwijze en insteek van Our Common Food leerzame en waardevolle kennis op, die goed aansluit bij de vernieuwingsslag van Oikos. Elementen als de inhoudelijke betrokkenheid van facilitators en het langdurig inzetten van facilitators als coach bij een project, zullen in 2013 verder gebruikt en ontwikkeld worden door oikosXplore.

11

I like this – Let’s do it!

Duurzaam en eerlijk is de trend Titel: I like this – Let’s do it!

Succesvol: Impact gedragsverandering boven verwachting

Doelstelling: Jongeren stimuleren tot een duurzame lifestyle Looptijd: 2011–2012 Partners: EEN Subsidiegevers: SBOS

Dilemma: Groot bereik via diverse kanalen koppelen aan impactmeting. Sponsoring van bedrijven accepteren Verbeterpunten –

Budget: € 142.806 Website: www.oikosxplore.nl facebook.com/MyStylenl

H

oe kun je jongeren stimuleren om in actie te komen voor een betere wereld? Door aan te sluiten bij hun levensstijl en hen op een actieve manier te betrekken bij de dingen die hen aanspreken. Het project I like this doet dit door haar activiteiten aan te laten sluiten op wat jongeren leuk vinden en stimuleert hen om in beweging te komen.

OikosXplore draagt met I like this ideeën voor een duurzame lifestyle aan, zoekt jongeren op tijdens festivals en maakt steeds vaker gebruik van social media. In 2012 organiseerde I like this verschillende activiteiten, die elkaar versterken en aanvullen.

Chocodropping Op 5 mei is samen met Stoere Vrouwen en klimvereniging IBEX op ludieke wijze een coup gepleegd tijdens het bevrijdingsfestival in Wageningen. Ongeveer 15.000 jongeren werden verrast door een stoet aan ‘Stoere Vrouwen’ én mannen die abseilend en marcherend fairtrade chocolaatjes uitdeelden. Via een groot scherm op het podium werd aandacht gevraagd voor eerlijke handel. In lijn met het thema van het bevrijdingsfestival ‘Vrijheid geef je door’, werden de speciaal met deze boodschap verpakte chocolaatjes gedeeld door de aanwezigen met hun buurvrouw of buurman.

Van de mensen die de actie gezien hebben vond driekwart de actie ‘leuk’ of ‘fantastisch’. Meer dan de helft gaf aan in de toekomst producten met een positief verhaal te willen kopen. De overgebleven chocolaatjes zijn met hetzelfde doel ook elders uitgedeeld. Bijvoorbeeld in Utrecht tijdens de Slavernijroute en in Amsterdam onder het motto ‘Tourists save the world’ waarbij jongeren chocolaatjes deelden met onbekenden.

My Style In 2012 groeide het My Style-panel dat reviews over duurzame producten schrijft uit van 23 naar meer dan 40 jongeren. Inmiddels lezen maandelijks meer dan 800.000 jongeren deze reviews Inmiddels zijn al meer dan 150 reviews geschreven over zeer uiteenlopende producten als beautychocolade, een elektrische auto, Strawberry Body Butter en een riem van brandweerslangen. Al deze duurzame producten zijn getest op hun (h)eerlijkheid, gebruiksvriendelijkheid, prijs en kwaliteit. De testers gaven ieder op eigen wijze hun mening weer over het product. Vaak geïllustreerd met foto’s en videoclips zijn de testresultaten vooral verspreid via de weblogs en facebook-

12

pagina’s van de jongeren én natuurlijk op de My Style Facebookpagina, die als centrale spil fungeerde. Daarnaast zijn reviews doorgeplaatst in diverse online en papieren magazines als Girlscene.nl, Good2b.nl, Xookazine.nl en Viva. In totaal is het bereik vele malen meer dan vooraf was beoogd.

Make Room!

De producten met een positief verhaal en de reviews daarvan zijn ook gebruikt tijdens de festivaltour Make Room! In 2012 zijn vijf festivals bezocht waar per festival gemiddeld 500 jongeren tussen de 15 en 25 jaar zijn benaderd om net als de MyStylers hun mening te geven over de producten in de stand, die ingericht was als jongerenkamer.

In 2012 zijn onder Make Room! ook 55 workshops gegeven die met internationale handelsverhoudingen, eerlijke prijzen en producten als koffie, cocktails en chocolade te maken hebben. Op een laagdrempelige manier worden jongeren uitgedaagd na te denken over een duurzame levensstijl zonder dat hen een keuze wordt opgedrongen.

Uit de evaluaties en nametingen blijkt dat de workshops een effectief middel zijn om jongeren te inspireren tot duurzamer gedrag. Zo geeft bijna tweederde van de workshopdeelnemers na afloop van de activiteit aan bewuster te willen consumeren en vaker producten met een positief verhaal te kopen. Uit de nametingen die twee tot vier weken na de workshops zijn gedaan, geeft 69 procent van de deelnemers aan bewuster te zijn gaan consumeren.

Hoewel I Like This in 2012 is afgerond, zullen diverse onderdelen zoals de workshops en My Style voortgezet worden onder oikosXplore (zie pagina 23). De (product)kennis die opgedaan is door My Style zal gebruikt worden in andere projecten, zoals de kleding workshop Shop ’n Style (zie pagina 7). De kwaliteitsslag die gemaakt is door vernieuwingen en verbeteringen en de duidelijkere handelingsperspectieven in de workshops, zal door oikosXplore worden overgenomen en voortgezet.

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

2 Het kan samen

13

Dialogue for Peaceful Change

Internationale methodiek toepassen bij conflictsituaties in Nederland Titel: Dialogue for Peaceful Change

Succesvol: nieuwe (inter)nationale toepassingen zijn ontwikkeld

Doelstelling: De ontwikkeling en verspreiding van een methode waarbij dialoog wordt toegepast als instrument om vrede te bewaren of tot stand te brengen Looptijd: 2012 Partners: TIDES – Noord-Ierland; Different Tracks Global; Emerald HPC – Antioch, USA

Dilemma: – Woordkeuze (bijvoorbeeld ‘dialoog’ en ‘conflict’) werkt soms belemmerend bij aanspreken van nieuwe doelgroepen – Onder welke voorwaarden wil Oikos haar kennis op het gebied van omgaan met conflicten beschikbaar stellen aan of delen met controversiële maatschappelijke actoren.

Budget: € 43.464 website: www.dialogueforpeacefulchange.net

C

onflicten komen overal voor, ook in Nederland. Om te voorkomen dat conflicten uit de hand lopen is de methode Dialogue for Peaceful Change (DPC) door Oikos en het Noord-Ierse Tides ontwikkeld. Deze methode wordt inmiddels wereldwijd toegepast. In 2012 verkende Oikos een mogelijke rol bij een meer specifieke toepassing van DPC in de Nederlandse context. Daarnaast ondersteunde Oikos wereldwijd DPC-activiteiten en zijn nieuwe trainers en coaches opgeleid.

Het afgelopen jaar is de methode Dialogue for Peaceful Change (DPC) tijdens drie trainingen in Nederland ingebracht. Een voorbeeld van de toepassing van DPC op een specifieke vraag en context was de studiemiddag die in oktober is verzorgd voor de Vrienden van Sabeel, een organisatie gericht op recht, vrede en verzoening in Palestina en Israël. De vraag stond centraal met welke rol zij vanuit Nederland het meeste kunnen bereiken voor de mensen daar. De deelnemers kregen zicht op hun eigen positie door de analyse van de mogelijke rollen en de vraag hoe zij zich verhouden tot andere groepen.

In november kwamen twaalf deelnemers bijeen in Huissen voor een training met onder andere Colin Craig uit Noord-Ierland, één van de grondleggers van het mondiale DPC-project. De deelnemers gaven na afloop unaniem aan dat de training hen veel handvatten voor zelfontplooiing en groei in werk- en leven had geboden. Tegelijkertijd gaf de training ook inzicht in de eigen rol en positie in conflicten. Naast de training in Huissen zijn in 2012 in verschillende landen nog zes trainingen gegeven. Daarbij zijn in totaal 136 facilitators getraind.

Facilitators hebben een training van vijf dagen gedaan en hebben geleerd een conflict te begrijpen en ermee om te gaan. Wereldwijd zijn er nu 843 facilitators. Daarnaast zijn er trainers die de Training of Trainers hebben gevolg. In 2012 zijn in Canada 3 nieuwe trainers gecertificeerd. In totaal zijn er nu 32 trainers.

14

Verbeterpunten: methodiek en presentatie aanpassen aan nieuwe doelgroepen

In de Californische stad Antioch (VS) wordt al een aantal jaar succesvol gewerkt met de conflictmethode DPC in combinatie met het concept van de High Performing Community (HPC). Daarin wordt de gehele gemeenschap betrokken bij het terugdringen van jeugdbendes door aan preventie te doen en door jongeren te stimuleren weer naar school te gaan. Er is aangetoond dat in deze stad ruim twintig jonge levens per jaar worden gered. Daarnaast besparen ze bijvoorbeeld 30.000 dollar omdat de politie nog maar twee keer per maand in plaats van elke dag hoeft uit te rukken voor de jongeren die oorspronkelijk in de jeugdbendes zaten. Dit succes is niet onopgemerkt gebleven in de naburige stad Richmond. Door geweld tussen jeugdbendes vallen in deze stad per jaar rond de tachtig doden. Oliemaatschappij Chevron heeft een raffinaderij in deze gewelddadige stad en wil de komende tien jaar plannen financieren om de jeugdbendeproblematiek tegen te gaan. In augustus 2012 is een succesvolle training met tweeëntwintig sleutelfiguren uitgevoerd als start van een groot en langdurig project waarin een combinatie van DPC en HPC wordt toegepast.

In opdracht van Oikos heeft onderzoeksbureau Noorda & Co onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de succesvol gecombineerde methodieken HPC en DPC toe te passen in Nederland. In 2012 is het rapport daarover uitgebracht. Daarin wordt de conclusie getrokken dat DPC in combinatie met HPC in Nederland zeker toepasbaar is en van meerwaarde kan zijn. Zij raden aan om enkele experimenten op buurt of wijkniveau aan te gaan. Inmiddels zijn er verkenningen gestart rond de toepassing in de Nederlandse context.

Oikos zal ook in 2013 als belangrijke partner betrokken blijven bij de internationale DPC-activiteiten. Daarnaast zal verder ingezet worden op de toepassing van DPC in de Nederlands context, al dan niet in combinatie met HPC.

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Maatschappelijk Rendement

Vrijwilligerswerk: Gezien en gewaardeerd Titel: Maatschappelijk rendement ouderenwerk Veldhoven Doelstelling: Vaststellen van maatschappelijk rendement van vrijwilligers in zes ouderenorganisaties in de Gemeente Veldhoven berekenen.

Looptijd: 2012 Partner: Seniorenraad Veldhoven

Succesvol: maatschappelijke organisaties zijn positief over uitgevoerd onderzoek en geven aan dat methodiek hen ondersteunt in hun dialoog met politiek en beleidsmakers.

Dilemma: de methodiek levert belangrijke indicatie van de financiële meerwaarde van vrijwilligerswerk voor de samenleving. Bij gebruik van de methode moet echter altijd oog zijn voor de immateriële meerwaarde van het vrijwilligerswerk.

Financier: Gemeente Veldhoven Budget: €11.021 Website: www.stichtingoikos.nl/maatschappelijk-rendement

V

Verbeterpunten: methodiek heeft naast zijn kracht ook beperkingen. Deze moeten proactief worden geformuleerd en gecommuniceerd naar belanghebbende.

eel vrijwilligers zetten zich vanuit kerken, moskeeën, jongeren- en ouderenorganisaties in voor hun medemens. Deze zorg en aandacht voor de ander is vaak van onschatbare waarde. Maar wat levert dit de samenleving op en kun je dat in geld uitdrukken? Om inzicht te krijgen in de waarde en het belang van vrijwilligerswerk heeft Oikos enige jaren terug de methode Maatschappelijk Rendement ontwikkeld. In 2012 heeft Oikos het maatschappelijk rendement van het werk van zes ouderenorganisaties in de Gemeente Veldhoven onderzocht en gepresenteerd in het rapport Gezien en gewaardeerd.

gesteld over alle activiteiten die in of vanuit de organisatie ontplooid zijn om zo precies mogelijk de eraan bestede uren in kaart te brengen.

De door vrijwilligers gewerkte uren zijn omgerekend in een geldwaarde. Daarbij is gerekend met tarieven zoals die in de thuiszorg gelden. Dat uitgespaarde bedrag wordt maatschappelijk rendement genoemd. Op deze wijze heeft Oikos berekend dat de waarde van het vrijwilligerswerk van deze zes ouderenorganisaties omgerekend € 822.000 is. Daarmee leveren deze vrijwilligers niet alleen een grote bijdrage aan het welzijn van vele ouderen in deze gemeente, maar ook een aanzienlijke besparing voor de gemeenschap als totaal.

In de gemeente Veldhoven zijn zes ouderenorganisaties actief, waar veel vrijwilligers zich inzetten om een scala aan activiteiten voor hun leden te organiseren. Het gaat om activiteiten als kaarten, biljarten, wandel- en fietstochten, het organiseren van busreizen, (gezondheids)voorlichting en huisbezoeken als uiting van sociale zorg en betrokkenheid op elkaar. Daarnaast doen deze organisaties aan belangenbehartiging richting de gemeente en andere partijen die bij ouderen in Veldhoven betrokken zijn. Voor dat werk stelt de gemeente Veldhoven jaarlijks geld beschikbaar. In reactie op de voorgenomen bezuinigingen van de gemeente, heeft de Seniorenraad Veldhoven het initiatief genomen om onderzoek te laten doen naar het maatschappelijk rendement van het ouderenwerk. Dit vonden zij van belang om de juiste waardering voor hun activiteiten te kunnen krijgen.

De gemeenteraad heeft dit initiatief overgenomen en selecteerde Oikos uit een zestal organisaties om dit onderzoek uit te voeren.

Het onderzoek en de presentatie van de resultaten droeg eraan bij dat de vrijwilligers in Veldhoven trots zijn op het resultaat dat ze met elkaar realiseren. Hun zelfbewustzijn en zelfvertrouwen is versterkt en zij kunnen nu krachtiger zeggen: ‘We doen dingen die er toe doen’. Ook de Seniorenraad is blij dat het belang van het werk van de vrijwilligers zo duidelijk is aangetoond. De gemeenteraad sprak haar waardering uit voor het onderzoek en gaf aan dat zij meer inzicht heeft gekregen in het brede scala aan activiteiten voor ouderen dat de vrijwilligers uitvoeren. Als gevolg van het onderzoek heeft zij besloten om de voorgestelde bezuinigingen in een rustiger tempo te realiseren. Hierdoor hebben de ouderenorganisaties meer tijd om in te spelen op mogelijk komende extra bezuinigingen.

Aan het begin van het onderzoek is aan de vertegenwoordigers van de te onderzoeken groepen gevraagd zo duidelijk en consistent mogelijk alle activiteiten van de vrijwilligers op een rijtje te zetten. Vervolgens heeft Oikos op basis van deze gegevens interviews gehouden met vertegenwoordigers van de betreffende groepen. Er werden vragen

Het kan samen

Naar aanleiding van dit onderzoek heeft de Seniorenraad om een aanvullend onderzoek gevraagd. Daarin stond de vraag centraal in hoeverre de activiteiten van de ouderenorganisaties betaalde werkzaamheden in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) vervangen. Het onderscheid in al dan niet WMO-gerelateerde activiteiten zorgde voor een relevante aanscherping van de methode.

Eind 2012 zijn gesprekken gestart voor een vervolgonderzoek in andere delen van Noord-Brabant.

15

Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling

Werken aan begrip voor religie Titel: Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling Doelstelling: Het bijeenbrengen en uitdragen van kennis en inzichten met betrekking tot de rol van religie bij internationale samenwerking Looptijd: 2011–2013 of doorlopend Participanten en Subsidiegevers: Cordaid, Dutch Consortium of Migrant Organisations (DCMO), Edukans, ICCO Kerk in Actie, Islamic

Succesvol: intensivering van samenwerking tussen ontwikkelingsorganisaties, wetenschap en media Dilemma: prioriteitstelling in breed, vluchtig en gepolariseerd debat Verbeterpunten: afstemming met participanten

Relief Nederland, Mensen met een Missie, Seva Network Foundation Budget: € 201.665 Website: www.religie-en-ontwikkeling.nl twittercom/RelDev

W

elke rol speelt religie in ontwikkelingsprocessen?

Aan deze vraag lijken veel ontwikkelingsorganisaties voorbij te gaan. Komt dat doordat religie niet langer vanzelfsprekend is in de Nederlandse samenleving?

Duidelijkis dat de ruimte voor afwijkende meningen vanuit de eigen religieuze waarden steeds verder onder druk komen te staan. Ook roepen religieuze uitingen vaak heftige reacties op vanuit de seculiere samenleving. Het Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling laat een duidelijk tegengeluid horen. Vanuit de praktijk van zorg voor medemensen, natuur en milieu kan religie juist een meerwaarde bieden bij ontwikkelingsprojecten of ter verlichting van de economische crisis. Het Kenniscentrum bevordert een open houding met betrekking tot religie en draagt bij aan het debat daarover.

Economische crisis en religie Welke mogelijkheden hebben religies om de crisis te verlichten?

In 2012 stond deze vraag centraal in verschillende bijeenkomsten rond het thema ‘Economische crisis en religie’. Deze bijeenkomsten waren vooral gericht op islamitisch bankieren omdat eigenlijk alleen binnen de islam religieuze richtlijnen gekoppeld zijn aan het economisch-financiële systeem. In samenwerking met Islamic Relief Nederland en het Institute of Social Studies (ISS) organiseerde het Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling in februari de bijeenkomst Islamic Development Finance. Ongeveer tachtig mensen bezochten deze interessante bijeenkomst die een aanzet gaf tot het denken over islamitisch bankieren in Nederland. Twee Britse islamitische deskundigen gingen nader in op islamitisch bankieren en islamitische microfinanciering, die beide aansluiten bij de religieuze voorschriften. Daarnaast zijn er raakvlakken met duurzaam en ethisch verant-woord bankieren. Het voorbeeld van rentevrij islamitisch bankieren werd ook ingebracht in een improvisatieworkshop over een verantwoord geldstelsel tijdens de conferentie ‘De toekomst die WIJ willen’ (zie pagina 8 en 9).

Complexe verhoudingen In het nieuws wordt al snel een eenzijdig beeld geschetst over de verhoudingen tussen politiek en religie in een seculiere staat als

16

India, Indonesië, maar ook Nederland. Dat de realiteit veel complexer is, blijkt wanneer geprobeerd wordt de situatie te analyseren vanuit etnische, religieuze, seculiere en machtsverhoudingen. Dat het zinvol is aandacht te besteden aan dergelijke complexe verhoudingen om zo een bijdrage te leveren aan een genuanceerde meningsvorming, bleek uit de bijeenkomst ‘Syrië. Mozaïek van religieuze en etnische groepen’. Deze bijeenkomst, bezocht door ruim zeventig personen en geleid door arabiste Petra Stienen, organiseerde het Kenniscentrum in december in Den Haag. Professor Dr. Jakob Skovgaard-Petersen van de Universiteit van Kopenhagen gaf in zijn lezing een analyse van de complexe religieuze en etnische werkelijkheid in Syrië. Zowel in de media als in de politiek domineren sterk versimpelde beelden, als ‘christenen steunen het regime’ en ‘de oppositie streeft naar een islamitische staat zonder godsdienstvrijheid’. Deze beelden scheppen een eigen werkelijkheid, die geen recht doen aan het mozaïek van religieuze en etnische groepen in Syrië. In een forum gaven Alaa Abdelfatah en Iba Abdo (beiden afkomstig uit Syrië), Tammam Aloudat (Artsen zonder Grenzen) en Feije Duim (ICCO Kerk in Actie) vanuit hun persoonlijke ervaringen hun visie op de dynamiek binnen de Syrische samenleving. Ook zij benadrukten dat de media teveel aandacht heeft voor de extremen en te weinig voor de mensen die zich inzetten voor democratie.

Samenleving op zoek…naar religie?

In november organiseerde het Kenniscentrum samen met de Tilburg University de jaarlijkse publiekslezing. Pieter van Os (journalist NRC) sprak over het ongemak van de seculiere samenleving met religie.

Als het gaat om ritueel slachten, besnijdenis of homoseksualiteit roept dat keer op keer heftige reacties op. Zozeer dat juist de mensen die het hardst roepen dat ze voor een scheiding van kerk en staat zijn, de neiging hebben om de staatsinmenging in religieuze zaken steeds groter te maken. In een paneldebat vertelde Edward de Kam (Youth for Christ) over zijn ervaringen met het stopzetten van subsidie voor een succesvol jongerenproject in Amsterdam wegens vermeende evangelisatie. Ook Tamarah Benima (rabbijn) gaf aan dat zij moeite heeft met de wijze waarop het maatschappelijk debat verloopt, maar benadrukte anderzijds ook de zegeningen van de secularisatie. Duidelijk is dat religie niet kan en mag geweerd worden

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

van Positive Muslims, gaf vanuit haar eigen ervaringen een helder inzicht in de realiteit van HIV/Aids in Zuid-Afrika. Een paar maanden nadat haar man was overleden ontdekte zij dat zij met HIV besmet was. Zij zocht naar ondersteuning, maar niemand wilde die geven.

Zij realiseerde zich dat als het taboe op HIV/Aids en de omgang met HIV-positieve mensen niet doorbroken zouden worden, er meer mensen door onwetendheid besmet zouden raken. Daarom doorbrak zij de stilte en werd daarmee het moedige gezicht van moslims met HIV.

Trainingen

uit het publieke domein. Maar dat houdt wel in dat vanuit religies het gesprek moet worden aangegaan met die seculiere omgeving.

Vanwege de zaalcapaciteit konden maar vijftig deelnemers aanwezig zijn. In christelijke media als VolZin, Christelijke Weekblad, Het Goede Leven en Reformatorisch Dagblad werd verslag gedaan van de bijeenkomst.

Seksualiteit en religie Er is moed voor nodig om vanuit een religieuze overtuiging de discussie over seksualiteit aan te gaan In 2012 is ‘Seksualiteit en religie’ als nieuw thema op de agenda van het Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling gezet. Een heikel punt is en blijft Aidspreventie. Over dilemma’s aangaande HIV/Aids preventie vanuit islamitisch perspectief organiseerden het Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling en Islamic Relief Nederland in december een seminar.

Dr. Hany el Banna, oprichter van Islamic Relief Worldwide, gaf in een helder een eerlijk verhaal aan dat HIV/Aids en seksualiteit uit de taboesfeer gehaald moet worden. Faghmeda Miller, medeoprichtster

Het kan samen

Net als in voorgaande jaren gaf het Kenniscentrum ook dit jaar cursussen, trainingen en presentaties naar aanleiding van het Praktijkboek Religie & Ontwikkeling of over deelonderwerpen vanuit de verschillende thema’s. In totaal zijn er acht trainingen gegeven.

Zo is in juni aan 15 medewerkers van Cordaid de tweedaagse training ‘Zin in Religie’ gegeven aan met name jonge medewerkers. Een deel van de training bestond uit kennisoverdracht over religie. Daarnaast was er een rollenspel over hoe je bijvoorbeeld omgaat met een religieuze leider in een ontwikkelingsland. Boeiend was dat de deelnemers aangaven blij te zijn met de ruimte die zij kregen om hun eigen ervaringen met religie uit te wisselen. Daarin werd ingegaan op de eigen geloofsgeschiedenis en wat heilig is voor jezelf en de ander.

Kennis delen Naast bijeenkomsten en trainingen spelen ook de website, Twitter en de nieuwsbrieven een belangrijke rol in het vragen van aandacht voor religie en ontwikkeling. In 2012 is gewerkt aan de intensivering van de aanwezigheid op social media. De website telde gemiddeld 750 unieke bezoekers per maand. Afhankelijk van wat er speelt worden enkele tientallen tweets maand verstuurd.

In 2013 richt het Kenniscentrum zich opnieuw op het thema ‘Economische crisis en religie’ en zal het thema ‘Seksualiteit en religie’ verder uitgediept worden. Daarnaast zal de rol van religie bij rampen en noodhulp worden onderzocht evenals het thema voedsel, cultuur en religie.

17

Lobbyen voor Afrika

Afrika heeft de toekomst!

Titel: Lobbyen voor Afrika Doelstelling: het creëren van een grote coalitie om de economische empowerment en ontwikkeling van Afrika te ondersteunen

Succesvol: het mobiliseren van Afrikaanse en Nederlandse studenten om in interdisciplinaire teams samen te werken aan een plan voor het aanpakken van de behoeften en omstandigheden van de Afrikaanse bevolking.

Looptijd: 2012 Partners: Kerk in Actie, Africa in Motion Subsidiegever: Kerk in Actie Budget: € 45.000 Website: www.africainmotion.nl facebook.com/africainmotion

Dilemma: het bedreigende van politiek activisme voor Afrikaanse migranten versus actieve participatie en lobby richting de Nederlandse politiek.

Verbeterpunten: verfijning van communicatie in petities richting doelgroepen, in het bijzonder de Afrikaanse, waarbij rekening wordt gehouden met politieke gevoeligheden.

@AfricainMotion1

A

frika is rijk! Met die boodschap wil Africa in Motion tegenwicht bieden aan het vaak stereotype en negatieve beeld van Afrika. Afrika heeft veel te bieden, maar moet de kans krijgen zich economisch te ontwikkelen en haar economische stagnatie te doorbreken. Voor ondersteuning van de economische emancipatie van Afrika zetten Afrikaanse Nederlanders zich via dit netwerk in voor draagvlak onder de Nederlandse bevolking en politiek te krijgen voor een verandering in de handelspolitiek. In 2012 heeft het netwerk zich verder versterkt en is een start gemaakt met de bewustwordingscampagne ‘Afrika is Rijk’ en het nieuwe initiatief ‘Africa 25’.

waarmee de Nederlandse politiek en bedrijven tot verandering uitgedaagd worden. Teleurstellend was dat er slechts enkele honderden handtekeningen onder deze petitie zijn gezet. Vooral deelname van Afrikanen zelf was zeer gering. De reden hiervoor is dat veel Afrikanen de boodschap als politiek activisme zagen. Zij ervoeren dit als bedreigend en durfden daarvoor hun nek niet uit te steken.

Belangrijk leerpunt is dat de boodschap van Africa in Motion meer verfijnd en op de verschillende doelgroepen toegespitst moet zijn.

Africa 25

In 2011 heeft Oikos samen met Kerk in Actie en verschillende migrantenorganisaties de lobbygroep Africa in Motion opgezet.

De lobbygroep heeft als doel een breed draagvlak onder Afrikaanse migranten te verkrijgen voor steun aan de economische ontwikkeling van Afrika. In 2012 is dit netwerk verder versterkt door studenten, politici en politieke partijen, NGO’s, bedrijven en particuliere initiatieven bij de lobby en actie voor Afrika te betrekken. Belangrijk daarbij is de omslag in het denken van Afrika als continent van armoede en schaarste naar Afrika als continent van overvloed en creativiteit.

Africa 25 is een veelbelovend nieuw initiatief dat in 2012 is gestart.

Africa 25 is gericht op uitwisseling en samenwerking van studenten aan Nederlandse en Afrikaanse universiteiten in een platform. In interdisciplinaire teams werken zij samen aan plannen voor een duurzame economische ontwikkeling in Afrika waarvan zowel Afrika als Nederland de vruchten kunnen plukken. De teams helpen Africa in Motion haar boodschap wetenschappelijk te onderbouwen en van daaruit het Nederlandse beleid rond grondstoffen te beïnvloeden of kritische vragen te stellen aan politieke partijen. In 2012 is contact gelegd met universiteiten in Ghana en Kenia. In Zambia is met het werven van studenten gestart.

Afrika is rijk!

Van horen zeggen naar zien

In de campagne ‘Afrika is rijk!’ laat Africa in Motion zien dat Afrika rijk is aan delfstoffen als goud, platina, bauxiet en coltan, en aan grondstoffen als hout, cacao, rubber en koffie. Het probleem is dat deze grondstoffen niet in Afrika zelf verwerkt worden, maar worden geëxporteerd. Volgens Africa in Motion kan de Afrikaanse bevolking zich alleen ontworstelen aan structurele werkloosheid en armoede, als het de overstap maakt van buitenlandse hulp naar duurzame ontwikkeling van het continent. Bewerking van de ruwe grondstoffen zou dan gewoon in Afrika zelf moeten plaatsvinden.

Een andere belangrijke stap is dat er hervormingen in de handelspolitiek doorgevoerd moeten worden. Hiervoor is de online petitie Nieuw Afrikabeleid opgesteld in de hoop op een breed draagvlak

In oktober 2012 is de workshop ‘Afrika van horen zeggen naar zien’ voor het eerst aan pabo-studenten gegeven. Deze workshop was meteen een succes en is in het najaar al acht keer gegeven.

De workshop is erop gericht dat de studenten anders leren kijken naar Afrika. Vervolgens gaan zij lesmateriaal ontwikkelen waarin zij basisschoolkinderen laten ontdekken dat Afrika rijk is. In 2013 zullen de beste lessen in een boek gebundeld worden. Veel studenten zijn erg enthousiast over deze workshop en geven aan dat zij inhoudelijk iets nieuws over Afrika hebben geleerd. Ook waren zij verrast over de vele mogelijkheden en kansen die er voor Afrika zijn.

18

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Peace Beyond Borders & International Sports Leaders Exchange

Sport: katalysator voor vrede?

Titel: Peace Beyond Borders l International Sports Leaders Exchange Doelstelling: Meerwaarde van sport voor vrede aan de orde stellen bij beleidsmakers, filmhuispubliek, scholieren en studenten. Uitwisseling realiseren tussen sportleiders uit Utrecht en Kenia/Soedan Looptijd: 2011–2012 Partners: Nederlandse Sport Alliantie, IKV/Pax Christi, Upact, JoU, Mozeshuis

Succesvol: erkenning door Nederlandse stakeholders van Afrikaanse expertise op gebied van sport en samenlevings-vraagstukken.

Dilemma: hoe kunnen we de meerwaarde van expertise uit ontwikkelingslanden voor Nederland op dit beleidsterrein duurzaam ontsluiten?

Verbeterpunten: leerervaringen borgen

Financiers: E-Motive, JoU Budget: € 750/ € 5.540 Website: www.peacebeyondborders.nl

W

apens neerleggen en sportschoenen aan! Was het maar zo eenvoudig om vrede tot stand te brengen.

Toch is sport een goede en laagdrempelige manier om bij conflicten mensen (weer) bij elkaar te brengen en met elkaar in gesprek te komen. Ook in Nederland. In 2012 heeft Oikos zich in twee projecten ingezet om ervaringen rond sport en vrede vanuit de Afrikaanse context toe te passen in Nederland. In Peace Beyond Borders gaat het om de rol van sport bij het zoeken naar openingen en aanknopingspunten in vredesprocessen. International Sports Leaders Exchange is een vervolg hierop, waarin uitwisseling van de expertise rond conflict en vrede centraal staat.

Peace Beyond Borders Om de vicieuze cirkel van geweld in het grensgebied tussen Kenia, Oeganda en Zuid-Soedan te doorbreken nam de Keniaan Ambrose Ongwen het initiatief voor het Peace and Sports Programme. Onder het motto ‘niet schieten, maar scoren’ organiseerde hij sportactiviteiten om zo jonge nomadische krijgers met elkaar in contact te brengen.

Door ook de gemeenschap erbij te betrekken is gezocht naar vreedzame alternatieven voor het steeds gewelddadiger roven van elkaars vee dat het gebied teistert.

De ervaringen vanuit het Peace and Sports Programme stonden centraal in het project Peace Beyond Borders, waarin Oikos en de Nederlandse Sport Alliantie samen werken. Dit project is in februari 2012 afgesloten met het mede door Oikos georganiseerde symposium It’s all in the game. Ongeveer negentig studenten, beleidsmakers, professionals op het gebied van sport en ontwikkelingssamenwerking waren aanwezig tijdens deze dag van denken en doen rondom sport en conflict. Ambrose Ongwen maakte veel enthousiasme los onder de aanwezigen door hen bewust te maken van de positieve rol die zij zelf kunnen spelen om mensen door middel van sport bij elkaar te brengen. Tijdens de twee workshops over de mede door Oikos ontwikkelde methode Dialogue for Peaceful Change, (zie pagina 14) bood Oikos de deelnemers nieuwe mogelijkheden om naar conflicten in Neder-land te kijken. In 2012 won Ambrose Ongwen de Compassieprijs (een initiatief van ondermeer de Doopsgezinden, Remonstranten en de Nederlandse Protestanten Bond).

Het kan samen

International Sports Leaders Exchange De afsluiting van Peace Beyond Borders was ook een doorstart naar een verdere toepassing in de Nederlandse context: de International Sports Leaders Exchange. Want ook in de Nederlandse context kan sport mensen met elkaar in contact brengen en de sociale cohesie bevorderen. Centraal daarin staat de uitwisseling van ervaringen en het leren van elkaar.

In september 2012 was Ambrose Ongwen opnieuw in Nederland.

Samen met twee collega´s liep hij mee met Jongerenwerk Utrecht (JoU). Zij wisselden ervaringen, tips en gedachten uit, gaven workshops en kwamen in contact met de Utrechtse jeugd. Daarnaast werd een ‘inspiratiebijeenkomst’ georganiseerd waarbij buurtwerkers, beleidsmakers en sportleiders uit verschillende Nederlandse steden aanwezig waren. Er vond een uitwisseling plaats van methoden om buurten en wijken te ontwikkelen tot plaatsen waar jongeren én ouderen zich veilig voelen. Ambrose Ongwen deelde zijn ervaringen vanuit de Oost-Afrikaanse context. Daarnaast was Jim Hyde, oudpolitiechef van Antioch (VS), aanwezig. Hij gaf inzicht in de wijze waarop de gemeenschap in Antioch werkt met High Performing Community. Door inzet van honderden vrijwilligers vanuit de gemeenschap in Antioch wordt geprobeerd jongeren uit jeugdbendes te halen en hen weer terug naar school te laten gaan. In deze aanpak is gebruik gemaakt van Dialogue for Peaceful Change.

De deelnemers ontdekten veel overeenkomsten in de gedeelde ervaringen, zoals het betrekken van de gemeenschap bij het zoeken naar oplossingen in een conflictsituatie. Daarnaast waren zij zich ook bewust van de verschillen in de context en de wijze waarop de gemeenschap werkt. Het is interessant om die diepere context te analyseren zodat de verschillende aanpakken beter met elkaar vergeleken kunnen worden. De komende tijd wordt onderzocht wat de mogelijkheden daarvoor zijn. Daarnaast zal er een vervolg komen op dit uitwisselingstraject, maar dan uitgebreid naar andere steden.

19

Vergelijking Verkiezingsprogramma’s 2012

Stemmen met een diaconale bril Titel: Vergelijking verkiezingsprogramma’s 2012 Doelstelling: inhoudelijke vergelijking van verkiezingsprogramma’s op thema’s van Kerk in Actie

Succesvol: project in korte tijd succesvol afgerond met onder andere aandacht in landelijke media Dilemma: hoe val je op tussen de vele andere stemwijzers

Looptijd: 2012 Partner en financier: Kerk in Actie

Verbeterpunten: vormgeving uitkomsten

Budget: € 13.130

N

a de val van het kabinet Rutte zijn er in 2012 vervroegde Tweede Kamerverkiezingen gehouden. In de aanloop naar deze verkiezingen heeft Kerk in Actie aan Oikos gevraagd om een vergelijking uit te voeren van de verkiezingsprogramma’s van elf politieke partijen. De vergelijking vond plaats op diaconale thema’s als armoedebestrijding, vluchtelingen, duurzaamheid, zorg en mondiale verantwoordelijkheid.

Daarmee wordt de kiezer voor wie deze thema’s belangrijk zijn een mogelijkheid geboden om kennis te nemen van de verschillende politieke opvattingen op die thema’s.

De tijd is voorbij dat kerkgangers automatisch op een christelijke partij stemmen of daartoe zelfs opgeroepen worden vanaf de kansel.

Wie wil weten op welke partij hij of zij moet stemmen, wordt tegenwoordig op zijn wenken bediend met Kieskompas, Stemwijzer en allerlei andere meer of minder serieuze kieswijzers. Deze kieswijzers geven een stemadvies, gebaseerd op wat jouw positie als kiezer is in relatie tot de voornemens van de verschillende politieke partijen.

Sommige gelovigen willen zich bij hun keuze ook laten leiden door Bijbelse waarden als gerechtigheid, barmhartigheid en rentmeesterschap. Maar deze begrippen laten zich niet direct vertalen in concrete politieke voornemens. Het is wel mogelijk te kijken hoe de politieke partijen die kernwaarden in hun partijprogramma invullen. Dat is de reden dat Kerk in Actie Oikos heeft gevraagd een diaconale kieshulp te maken. Het gaat daarbij om een overzicht van vijf thema’s waar het diaconaat binnen de kerken zich nauw bij betrokken voelt.

om hun visie op de toekomst van Nederland en de manier om daaraan te werken naar voren te brengen. Ook allerlei groepen en organisaties geven hun wensen vanuit de eigen waarden en visie op de samenleving weer. Door de realiteit van de economische crisis zullen er keuzes gemaakt moeten worden die verstrekkende gevolgen kunnen hebben. Sommige politieke partijen kiezen bijvoorbeeld voor vergaande hervormingen van de arbeidsmarkt of het zorgstelsel, met het risico dat ze de belangen van mensen die nu kwetsbaar zijn schaden. Andere partijen werpen zich juist op als hoeders van bepaalde kwetsbare groepen, maar nemen het risico dat ze de kosten doorschuiven naar komende generaties. Hier doen zich niet alleen voor de politiek, maar bijvoorbeeld ook voor het diaconale werk lastige dilemma’s voor. In een vergelijking van verkiezingsprogramma’s kan dit niet weergegeven worden. Pas na de verkiezingen blijkt in de politieke praktijk wat de stem van de kiezer waard is.

Kerk in Actie heeft kans gezien om met de diaconale kieswijzer publiciteit in onder andere Trouw en de Telegraaf te bereiken.

Zowel bij Oikos als bij Kerk in Actie kwam de overweging op om bij een volgende gelegenheid meer aandacht te besteden aan de vormgeving van de uitkomsten.

Om te komen tot een diaconale kieshulp zijn de beleidsvoornemens van elf politieke partijen per thema geïnterpreteerd met een diaconale bril. Daarvoor zijn de kernwaarden barmhartigheid, gerechtigheid en rentmeesterschap naast de verkiezingsprogramma’s gelegd.

Er is gekeken in hoeverre de partij op specifieke thema’s al dan niet aansluit bij de visie en de plaatselijke, landelijke en internationale ervaringen van het diaconale werk. Wat zeggen de partijen bijvoorbeeld over de rechten van vluchtelingen en migranten? Zijn sociale en ecologische grenzen in acht genomen? Is er oog voor kwetsbare mensen? Ook werd bekeken in hoeverre partijen voorkomen dat mensen buitengesloten worden. De interpretatie van de verkiezingsprogramma’s is daardoor niet meer neutraal, maar gekleurd door (christelijke) waarden en ervaringen van diakenen, vrijwilligers en de werknemers van Kerk in Actie op specifieke terreinen. De kieshulp beoogt daarom geen stemadvies te geven, maar wil de kiezer informeren om zelf tot een weloverwogen keuze te komen.

Verkiezingen vormen voor politieke partijen het moment bij uitstek

20

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Migratie en Ontwikkeling

Een nieuwe stap voor migranteninitiatieven!

Titel: Migratie en Ontwikkeling

Succesvol: debat tussen migrantenorganisaties verdiept

Doelstelling: Samenwerking tussen migranten en ontwikkelingsorganisaties stimuleren met inspirerende voorbeelden van initiatieven die ondernemend en duurzaam werken aan internationale samenwerking.

Dilemma: eigenheid versus ‘met één stem spreken’

Looptijd: 2012 Partners: Cordaid, Dutch Consortium of Migrant Organisations, Diaspora Forum, OxfamNovib

Verbeterpunten: zichtbaarheid van de meerwaarde van migranten in samenleving

Financier: Cordaid Budget: € 22.691 Website: www.id-challenge.nl

A

ctieve betrokkenheid van migranten bij ontwikkelingsprojecten levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van hun thuisland. Het Sociaal Cultureel Planbureau stelt in haar rapport ‘Particuliere Initiatieven in ontwikkelingssamenwerking’ uit 2012 dat initiatieven van migranten dat initiatieven van migranten ook een belangrijke bijdrage leveren aan de integratie in de Nederlandse samenleving.

Vanuit deze gedachten zet Oikos zich al vele jaren in om migranten te steunen bij het verwezenlijken van hun initiatief of idee. In 2012 is in het kader van Internationale Migrantendag een conferentie georganiseerd en is de balans opgemaakt van 10 jaar Ideeënwedstrijd.

Hoewel er veel succesvolle, innovatieve en creatieve initiatieven van migranten zijn, is de zichtbaarheid daarvan in de samenleving en politiek vaak gering. Een belangrijke reden is dat initiatieven en organisaties op het gebied van migratie en ontwikkeling elkaar niet altijd weten te vinden. Oikos zet zich actief in om verbindingen te leggen en samenwerking te stimuleren door gebruik te maken van elkaars kennis, netwerk en ontwikkelingsmogelijkheden, zowel van migranten, studenten, het bedrijfsleven en young professionals.

JUSTice do it: The Next Step!

Samen met Cordaid en vier andere organisaties op het gebied van migratie en ontwikkeling organiseerde Oikos op 15 december de conferentie JUSTice do it: The Next Step! Meer dan 70 personen vanuit diverse achtergronden en organisaties bezochten deze dag in het sfeervolle Humanity House in Den Haag.

Een belangrijk deel van de dag bestond uit workshops omdat die de mogelijkheid bieden met elkaar in contact te komen, te discussiëren en om kennis en ervaringen te delen. Tijdens de ochtend stond het Nederlandse en internationale politieke beleid centraal, met speciale aandacht voor de invloed die hierop uitgeoefend wordt door onder andere het Global Forum on Migration and Development en het World Social Forum on Migration. Het middagprogramma stond in het teken van leren voor de toekomst. Er vond een uitwisseling plaats over de meerwaarde van het ondernemen van lobby-

Het kan samen

activiteiten. Daarnaast was er ruimte om successen en leerpunten van de Ideeënwedstrijd te delen. De kennis en uitwisseling vanuit de workshops leverden vragen en stellingen op voor het politiek debat aan het einde van de dag, waaraan onder meer Marit Maij (PvdA) deelnam. Het leverde een boeiend debat op waaruit naar voren kwam dat de politiek zeker open staat voor geluiden vanuit de migrantenorganisaties. Voor beleidsbeïnvloeding is het zelfs van belang dat de politiek die geluiden hoort en dat migrantenorganisaties zichtbaarder zijn. Daarvoor moeten zij wel gezamenlijk en meer met één stem spreken richting de politiek.

Na 10 jaar Ideeënwedstrijd In 2012 is er geen ID-Challenge georganiseerd, maar is er wel grondig teruggeblikt op 10 jaar Ideeënwedstrijd. Daarbij is gekeken naar hoe de projectideeën zich de afgelopen jaren ontwikkeld hebben, wat de leerpunten en succesfactoren zijn en hoe dit inspireert voor initiatieven in 2013. Duidelijk is dat de Ideeënwedstrijd een ontwikkeling heeft doorgemaakt en mee is gegaan met de tendensen in de samenleving. Zo zijn migrantenideeën tegenwoordig in toenemende mate gericht op sociaal ondernemerschap. Ook duurzaamheid, samenwerking, creativiteit en innovatie zijn veel belangrijker geworden.

Dat biedt toekomstperspectief.

Bij toekomstige edities van de ID-Challenge zal sociaal ondernemerschap een grotere rol gaan spelen. Oikos zal zich ook in 2013 blijven inzetten voor migratie en ontwikkeling door een verbindende rol te spelen door verschillende organisaties op dit gebied samen te brengen.

21

3 Het kan anders

22

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

oikosXplore

Jongerennetwerk Titel: oikosXplore Doelstelling: jongeren op diverse manieren betrekken bij (internationale) maatschappelijke vraagstukken Looptijd: 2012

Succesvol: er is een record aantal positief gewaardeerde workshops gegeven. OikosXplore facilitators zijn voor het eerst ook ingezet bij reguliere Oikos-activiteiten.

Dilemma: het tijd maken voor coaching facilitators

Financiers: Stichting Woudschoten, Stichting Dialoog, Stichting Vrienden van Oikos en particuliere bijdrage

Verbeterpunten: inkomsten workshops van deelnemers

Budget: € 81.455 Website: www.oikosxplore.nl facebook.com/oikosXplore

J

ongeren actief betrekken bij (internationale) maatschappelijke vraagstukken en hen uitdagen stappen voor een betere wereld te zetten. Dat is de uitdaging waar oikosXplore ook in 2012 voor stond. Net als in voorgaande jaren werd de werkwijze van oikosXplore gekenmerkt door een aanpak op maat en ervaringsgericht leren. Met als basisgedachte: jongeren enthousiasmeren jongeren. Het afgelopen jaar is extra ingezet op het waarborgen van de kwaliteit van de workshops, de dienstverlening en de inzet van facilitators.

De 25 facilitators, jongeren die Oikos zelf heeft opgeleid voor het geven van workshops, spelen een cruciale rol binnen de activiteiten van oikosXplore. Naast het geven van workshops, denken zij ook mee over de ontwikkeling van workshops en andere activiteiten. Ook zetten ze zich voor oikosXplore in bij diverse festivals. De coaching van facilitators is in 2012 structureIer opgezet. Door middel van training, coaching en intervisie wordt vorm gegeven aan de leercyclus van facilitators. De facilitatortrainingen zijn ge-evalueerd en op grond daarvan uitdagender gemaakt. Interessant is dat in 2012 facilitators voor het eerst ook buiten de activiteiten van oikosXplore zijn ingezet. Zo zijn facilitators ingezet tijdens de conferentie ‘De Toekomst die WIJ willen’ (zie bladzijden 8 en 9) en als coaches bij Our Common Food (zie bladzijde 10 en 11). Oikos zet in op het meer en vaker inzetten van deze enthousiaste en kundige groep jonge mensen in haar werk. Dat biedt interessante doorgroeimogelijkheden en een nieuwe uitdaging voor facilitators. Voor oikosXplore biedt dit de mogelijkheid een breed netwerk van betrokken jongeren te creëren.

tot vier weken de deelnemers aan de workshop vragen te stellen, valt meer te zeggen over de invloed op gedrag, houding en kennis.

Speciaal voor een mannelijke doelgroep is de workshop Treasure Hunt ontwikkeld. In deze workshop wordt ingegaan op de arbeidsomstandigheden rond de winning van mineralen als coltan, een onmisbare grondstof voor veel gadgets en mobiele telefoons. In een actieve outdoor-simulatie kruipen de deelnemers in de huid van een Congolese mijnwerker om iets van de zware arbeidsomstandigheden bij de winning van coltan te ervaren. De deelnemers worden zo geprikkeld om na te denken over de bijdrage die zij kunnen leveren aan de verduurzaming van de gadgetindustrie.

Symposium Doe-het-zelfrevolutie Op 9 oktober organiseerde oikosXplore samen met Studium Generale en SIB Utrecht in het kader van de Universitaire Vredesdagen in Utrecht het symposium ‘Doe-het-zelfrevolutie’. Tijdens het symposium stonden burgerinitiatieven voor een betere wereld centraal.

Anna Chojnacka (oprichter 1%CLUB) gaf aan dat de opkomst van internet ervoor zorgt dat individuen en groepen zich veel makkelijker kunnen verenigen en hun stem kunnen laten horen. Dit heeft ondermeer bijgedragen aan nieuwe vormen van ontwikkelingssamenwerking. Prof. dr. Pieter Winsemius (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) ging vooral in op de ‘doe-democratie’ die bloeit door en gekenmerkt wordt door burgerinitiatieven. Naast lezingen bestond het programma uit workshops waarin lokale initiatieven die verschil kunnen maken de toon aangaven.

Workshops

Promotie

Het aantal workshops dat in 2012 is georganiseerd overtreft de verwachtingen. Nog nooit waren het er zoveel. In totaal zijn er 117 workshops gegeven, waarvan er 40 direct onder oikosXplore vallen. Ook werden er specifieke workshops ontwikkeld en verzorgd voor specifieke projecten zoals I like this (zie pagina 12) en Sister2Sister (zie pagina 7). De meeste workshops zijn gegeven aan studenten en scholieren, maar er zijn ook workshops verzorgd voor jongerengroepen met verschillende religieuze achtergronden en migrantenjongeren. Aan deze ‘workshops op maat’ hebben in totaal 3125 jongeren deelgenomen. Een kwaliteitsslag is gemaakt in de evaluatie van workshops. Door vooraf, direct na afloop én na twee

Voor de promotie van activiteiten is gewerkt aan een nieuwe website.

Ook is Facebook actiever en strategischer ingezet in de promotie door bijvoorbeeld iedere maand een workshop en facilitator centraal te laten staan en door zogeheten ‘win-acties’ te organiseren.

Het kan anders

In 2012 is een verkenning gestart of een deel van de workshops ook tegen betaling aangeboden kan worden. Zo zijn ondermeer de mogelijkheden van ‘waardebepaling achteraf’ of ‘betaling met gesloten beurs’ in deze verkenning meegenomen. In 2013 wordt de marketingen promotiestrategie van oikosXplore verder uitgewerkt om de workshops nog beter in de markt te zetten.

23

De Oikos organisatie

2

012 betrof het tweede jaar van het beleidsplan Van huis uit! 2011–2015. Oikos en haar partners hebben in het afgelopen jaar, evenals voorgaande jaren, te maken gehad met de gevolgen met bezuinigingen op het beleidsterrein van ontwikkelingssamenwerking. De forse uitdagingen van Oikos en collega-organisaties zijn niet uniek en deels vergelijkbaar met die van maatschappelijke organisaties in de cultuur- en milieusector. Oikos heeft daarom in 2012, parallel aan de uitwerking van de eind 2011 ingezette vernieuwing, gezocht naar wegen om te anticiperen op verder teruglopende inkomsten voor de organisatie.

Vernieuwing: beleid en organisatie De grondgedachte van de vernieuwingsslag waaraan de staf van Oikos afgelopen jaar heeft gewerkt, was en is: een planmatige transitie van een projectgeoriënteerde organisatie naar een programma-gedreven organisatie waarbinnen opbouw van expertise én ontwikkeling van innovatieve projecten en producten centraal staat. In het kader van de vernieuwing van haar werk heeft Oikos in 2012 gewerkt aan de ontwikkeling van een programmatische ordening van haar werk. Met de keuze voor programmatisch werken wil Oikos komen tot meer synergie tussen de afzonderlijke projecten en betere positionering en profilering van Oikos.

In 2012 zijn twee conceptprogramma’s ontwikkeld. Het programma “Het kan duurzaam” is gericht op de transitie naar een leefbare, veerkrachtige en toekomstbestendige samenleving. Het programma “Het Kan Samen” is gericht op het respectvol en constructief omgaan met verschillen in de samenleving. In dit jaarverslag presenteren we onze projecten dan ook onder deze beide noemers. Met ontwikkeling van de programma’s is de organisatorische indeling van Oikos in twee vakgroepen: onderzoek en educatie achterhaald. In 2013 zullen deze vakgroepen daarom worden opgeheven en wordt het organogram aangepast aan de nieuwe situatie.

Parallel aan de inhoudelijke programmaontwikkeling heeft Oikos in 2012 middelen en mankracht vrijgemaakt met als doel het professionaliseren en opschalen van de afzet van enkele kernproducten tegen kostendekkende of waar mogelijk marktconforme tarieven. Het betrof hier diensten rondom de conflictmanagementmethode DPC (zie pagina 14), de workshops ontwikkeld binnen oikosXplore (zie pagina 23) en ons onderzoek op het gebied van het bepalen van maatschappelijk rendement van vrijwilligerswerk (zie pagina 15). Ook in de 2013 zal Oikos investeren in het verder ontwikkelen van deze producten voor bestaande en nieuwe doelgroepen.

Concreet hebben medewerkers in vaste dienst en de directie besloten tot een teruggang van 10% in de deeltijdaanstelling en verlaging van de eindejaarsuitkering van 8,3 naar 2%. De afspraken zijn per medewerker vastgelegd in een tijdelijke aanvulling op de arbeidsovereenkomst. Deze aanvulling op arbeidsovereenkomst is stand is gekomen in nauw overleg tussen directie en personeelsvertegenwoordiging van Oikos. Naast bovengenoemde maatregelen zijn in de aanvullingen op de overeenkomsten ook maatregelen vastgelegd met als doel werknemers te vrijwaren van nadelige consequenties in geval van ziekte of ontslag. Mede dankzij deze maatregelen ziet Oikos, ondanks de uitdagingen die er ook zijn, het komende jaar met vertrouwen tegemoet.

Communicatie Oikos heeft in 2012 gewerkt aan een verschuiving van communicatie op papier naar digitale kanalen. De papieren versie van Oikos Nieuws ging van vier naar twee edities per jaar. Ook startte Oikos afgelopen jaar met een e-nieuwsbrief. In 2012 is een begin gemaakt om het informerend organisatieblad Oikos Nieuws om te vormen naar een doelgroepmagazine. Ondanks het minder frequent verschijnen van Oikos Nieuws, stegen de vrijwillige bijdrages van abonnees in 2012 met 10%. In 2012 lanceerde Oikos haar nieuwe website, en intensifieerde Oikos als organisatie haar aanwezigheid op en gebruik van sociale media kanalen zoals twitter en facebook. Het bereik van de nieuwe website lag 25% procent hoger dan van in 2011 en het aantal volgers van Oikos via sociale media verdubbelde.

Medewerkers In 2012 werkte Oikos voor het eerst met een gesprekcyclus tussen medewerkers en directie. In de praktijk betekende dit dat er, naast de al bestaande functioneringsgesprekken, vanaf 2012 werd gewerkt met planningsgesprekken en persoonlijke ontwikkelingsplannen.

Het doel van de gesprekcyslus is gerichte individuele competentieontwikkeling en Oikos-brede versterking van resultaatgericht werken. Voorafgaand aan de start van de gesprekcyclus heeft Oikos de bestaande competenties van het team van Oikos in kaart gebracht via een nulmeting.

Bestuur en directie

Genomen bezuinigingsmaatregel met oog op 2013

De bestuursleden van stichting Oikos ontvangen geen financiële vergoeding voor hun werkzaamheden in het bestuur. Stichting Oikos volgt – enkele uitzonderingen daargelaten – de arbeidsvoorwaardenregeling van de Protestantse Kerk in Nederland.

De functie van directeur valt in schaal 13 van deze regeling. Het directiesalaris bedroeg € 58.405 euro (bruto-jaarsalaris, vakantiegeld, eindejaarsuitkering en variabele beloning) voor 32 uur in de week (aanstellingspercentage van 88,89 op basis van werkweek van 36 uur).

Gelet op de budgettaire uitdaging hebben directie en werknemers in 2012 in onderling overleg afspraken gemaakt, gericht op kostenreductie met betrekking tot het kalenderjaar 2013. In de tweede helft van 2012 hebben alle vaste medewerkers individueel besloten een deel van hun salaris in te leveren met als doel de kracht en kwaliteit van het bestaande team te bewaren en zo het werk van Oikos in 2013 veilig te stellen.

In 2012 nam Oikos na ruim vier jaar afscheid van Hein Pieper als bestuursvoorzitter. Pieper werd opgevolgd door Janne Nijman.

Nijman is voor Oikos geen onbekende, sinds 2007 heeft zij namens de Remonstrantse Broederschap zitting in het stichtingsbestuur van Oikos en vanaf 2008 in het Dagelijks Bestuur. Zie voor de samenstelling van het bestuur pagina 36.

24

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

In Vogelvlucht: Oikos 2012 Het kan duurzaam Het kan samen Het kan anders

117 workshops door en

Wereldwijde roep om transparant

voor jongeren over ontwikkelings-

internationaal belastingsysteem vindt

samenwerking, fairtrade, interculturele communicatie

steeds meer gehoor bij OESO,

G8 en G20

EU,

Slotevent Our Common Food trok 350

foodies

en meer

Oikos verbindt

tientallen maatschappelijke organisaties rond duurzame ontwikkeling

Rechtvaardige belastingen prominent op politieke agenda

Oikos berekende maatschappelijk rendement van 6

ouderenorganisaties in Veldhoven

Oikos vervult het

secretariaat voor Tax Justice Europe

3125 jongeren namen deel aan de workshops van oikosXplore.

Ruim 40

jongeren testten

namens My Style trends, activiteiten en producten op duurzaamheid en schreven daarover

150 reviews

136 nieuwe DPC-facilitators voor conflictbeheersing

Oikos gaf duurzaam

De facilitators van oikosXpore zijn

cosmetica-en kledingadvies

voor het eerst betrokken bij activitei-

tijdens de Margriet

ten van reguliere Oikos-projecten.

wereldwijd

Winterfair

Dit biedt hen interessante doorgroeimogelijkheden

800.000 jongeren kregen de

Vaste Oikos-medewerkers leverden

De verantwoordelijke ministeries gaan

werk van Oikos veilig te stellen

ontwikkelingssamenwerking

My Style-reviews onder ogen

10% van salaris en 75% eindejaarsuitkering in om

de nadelige

effecten van belastingverdragen voor onderzoeken

25 jongeren (facilitators)

12 jonge journalisten

Keniase sportleider Ambrose Ongwen

organiseren landelijk workshops over

deden verslag uit Tanzania en

en 2 Afrikaanse collega’s wisselden

duurzame ontwikkeling

IndonesiĂŤ voor diverse media

Het kan anders

ervaringen uit met Utrechtse

jongerenwerkers

25

Kwaliteitsbeleid

S

tichting Oikos heeft sinds 9 december 2010 het ISO 9001 certificaat. De jaarlijkse externe beoordeling in november leidde andermaal tot het advies om het certificaat te continueren. In 2013 zal een herbeoordeling plaatsvinden.

Binnen de systematiek van ISO 9001 en Certiked – onze certificeringsorganisatie – vindt eens per drie jaar een herbeoordeling plaats. Deze herbeoordeling is doorgaans omvangrijker dan de jaarlijkse beoordelingen.

Certiked toonde zich in zijn beoordeling enthousiast over de ingezette vernieuwing van Oikos, binnen de kaders van het beleidplan 2011–2015. Ook de PR- en communicatiestrategie en het zogenoemde Oikos-Lab werden in positieve zin opgemerkt. Het OikosLab is een poging om een beter zicht te krijgen op de wenselijke en beschikbare vaardigheden van de Oikos medewerkers, veelal gevolgd door een training. Ook de in 2012 geïntroduceerde gesprekscyclus past binnen de verdere professionalisering. In 2013 zal de groeiende samenwerking met ZZP-ers nog wel een plaats moeten krijgen in het kwaliteitsbeleid.

Het algemene oordeel en deze positieve toonzetting laten echter onverlet dat Certiked ook nog een vijftal aanmerkingen (verbeterpunten) signaleerde. Deze hebben o.a. betrekking op het documentenbeheer, de projectdossiers, de positie van ZZP-ers en de taakverdeling tussen directeur en kwaliteitsmanager. Terugkijkend op het jaar 2012 stellen we vast dat de noodzakelijke vernieuwing van de organisatie, het werven van nieuwe fondsen en de uitvoering van lopende projecten veel tijd en aandacht vroegen. Hierdoor kreeg het kwaliteitsbeleid niet altijd voldoende prioriteit van directie en medewerkers. De veranderingen die Oikos de laatste jaren heeft ondergaan, zijn nog niet volledig doorgevoerd in de procedures en structuren. Zo gaat het organogram van Oikos bijvoorbeeld nog uit van het bestaan van vakgroepen (onderzoek en educatie), terwijl deze vakgroepen ten dele zijn vervangen door projectgroepen en programma’s. Een geactualiseerd organogram, gepland voor 2013 zal het eenvoudiger maken om de interacties tussen de verschillende processen goed in beeld te krijgen, inclusief de daarmee verbonden monitoring en registraties.

26

Kwaliteitsbeleid heeft primair betrekking op de producten en diensten van Oikos, de bijdragen van Oikos aan sociale en ecologische transitie en aan omgang met verscheidenheid. Juist in dit primaire proces is het zaak om signalen van onze ‘klanten’ op te vangen, vast te leggen en te vertalen in verbeteringen (lessons learned). We willen wat dit betreft een slag maken waar het gaat om het gebruik van het projectformat en de projectrapportages, zowel op niveaus van de afzonderlijke projecten, partnerorganisaties en het integrale programma van Oikos.

Een effectief kwaliteitsbeleid kan een aanwinst zijn voor een organisatie als Oikos. Een neveneffect van de goede beschrijving van essentiële processen, is dat kwaliteitsbeleid soms wordt beleefd als administratieve overlast. Daarom streven we ernaar om het kwaliteitshandboek in 2013 en 2014 bondiger en gebruiksvriendelijker te maken. De eisen m.b.t. documentenbeheer – inclusief de projectdossiers – zullen ook in 2013 veel aandacht vragen.

De verantwoordelijkheid voor het kwaliteitsbeleid ligt bij de directeur en de kwaliteitsmanager. De drie auditors verzorgen de periodieke interne audits. We zullen de verantwoordelijkheden in 2013 scherper onderscheiden. Hierbij zal ook bekeken worden in hoeverre enkele uitvoerende taken bij de ondersteunende diensten kunnen worden neergelegd.

Kwaliteitsbeleid is werk in voering, gericht op aantoonbare verbeteringen. Stichting Oikos heeft destijds bewust gekozen voor Certiked, een certificeerder voor kennisintensieve organisaties.

Stichting Oikos zal in 2013 een aantal belangrijke verbeteringen doorvoeren. Ons eerste doel is daarbij om al lerend de kwaliteit van ons werk te verbeteren. Een nieuw ISO 9001 certificaat is daarbij een belangrijk effect.

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

4 FinanciĂŤn en Organisatie

27

Activa

Balans per 31 december 2012 Inventaris Aandelen Oikocredit Vorderingen op korte termijn en vooruitbetaalde kosten Liquide middelen

ACTIVA Vaste Activa Inventaris Aandelen Oikocredit Vlottende Activa Vorderingen op korte termijn en vooruitbetaalde kosten Liquide middelen TOTAAL ACTIVA

2012 2011 â‚Ź â‚Ź 6.612 8.289 50.540 50.284 258.656 917.584

276.567 1.059.390

1.233.392

1.394.530

Vanwege een directe koppeling aan het grootboek kunnen er afrondingsverschillen zijn in de tellingen.

28

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Passiva

Algemene reserve Reserve personeelskosten/reorganisatie Vooruitontvangen projectbijdragen, subsidies e.d.

Overige schulden op korte termijn

2012

PASSIVA

2011

€ €

Eigen vermogen Continuïteitsreserve – Algemene reserve – Reserve personeelskosten/reorganisatie

316.057 336.984

Vooruitontvangen projectbijdragen e.d. en overige schulden op korte termijn Vooruitontvangen projectbijdragen, subsidies e.d.

Overige schulden op korte termijn

333.701 549.414 246.650 192.480

TOTAAL PASSIVA

1.233.392

316.057 336.579

1.394.530

Toelichting Niet in de balans opgenomen verplichtingen, activa en regelingen Oikos huurt de kantoorruimte aan de Mariahoek te Utrecht van de Oude R.K. Aalmoezenierskamer. De huurprijs wordt jaarlijks per 1 januari geindexeerd, op basis van de index Consumentenlaag. De huur is voor 1e kwartaal 2013 € 9.323. De opzegtermijn is zes maanden.

Oikos heeft een lease contract bij Ricoh inzake een kopieer, scanner annex print-machine. De resterende looptijd van het contract is ultimo 2012 36 maanden. De leasekosten per maand bedragen € 735 inclusief BTW.

Stichting Oikos heeft met het oog op de begrotingstaakstelling met het vaste personeel voor 2013 specifieke salarisafspraken gemaakt. De daaruit mogelijk voortvloeiende financiele gevolgen in de periode tot 1 januari 2016 als gevolg van ontslag op initiatief van de werkgever, zullen voor rekening van Oikos zijn.

De berekening van het maximale risico bedraagt per ultimo 2012 circa € 140.000. Dit is exclusief het laag geachte risico

Financiën en Organisatie

van aanvulling op de arbeidsongeschiktheidsuitkering.

Ten tijde van het opstellen van de jaarrekening 2012 waren er geen concrete aanwijzingen voor het opnemen van een extra last vanwege deze eenmalige bezuinigingsafspraak.

Eigen vermogen Per eind 2012 is de omvang van de continuïteitsreserve beneden de norm van de VFI-richtlijn (reserves goede doelen).

Volgens de VFI-richtlijn mag de continuïteitsreserve maximaal 1,5 maal de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie zijn.

Bestemming saldo 2012 Het resultaat van de rekening van baten en lasten van Oikos over 2012 bedraagt € 405.

Het Dagelijks Bestuur stelt het Algemeen Bestuur voor dit resultaat geheel toe te voegen aan de ‘Reserve personeelskosten/reorganisatie’.

Controleverklaring Deze treft u separaat aan op pagina 33.

29

Lasten

Rekening van lasten en baten Personeel (salarissen, premies e.d.)

Overige personeelskosten Huisvesting Afschrijving inventaris Documentatie Kantoor Administratie, stichtingskosten en juridische kosten Bestuurskosten, contributies en bijdragen Publiciteit en publicaties Aanvullende projectkosten (campagnes, manifestaties)

LASTEN

2012 2011 € €

Personeel (salarissen, premies e.d.)

774.060 701.309 Overige personeelskosten 35.034 44.420 Huisvesting 65.845 63.760 Afschrijving inventaris 3.457 3.456 Documentatie 2.704 3.668 Kantoor 36.164 40.486 Administratie, stichtingskosten en juridische kosten 19.796 16.996 Bestuurskosten, contributies en bijdragen 11.232 8.178 Publiciteit en publicaties 26.522 32.991 Aanvullende projectkosten (campagnes, manifestaties) 283.778 198.100 TOTAAL LASTEN

1.258.593

1.113.363

Vanwege een directe koppeling met het grootboek kunnnen er afrondingsverschillen zijn in de tellingen

Toelichting Na het redelijk forse tekort van 2011, en gegeven de onzekerheid voor de toekomst is het verheugend dat het exploitatie resultaat 2012 licht positief is. Diverse kostenposten zijn lager uitgevallen dan begroot voor 2012 of gerealiseerd in 2011. En in veel gevallen is het gelukt projecten kostendekkend gefinancierd te krijgen. Dat Oikos 2012 met een positief saldo heeft kunnen afsluiten, is vooral ook te danken aan een redelijk hoge productiviteit. De kosten voor de personele formatie zijn zo goed als gelijk aan de begroting (€ 772.000), maar er kon meer tijd aan projecten worden besteed dan was begroot. Dit ondanks dat in 2012 ook veel tijd en energie is gestoken in beleid en plannen vanaf 2013.

Afschrijvingen De afschrijvingen op inventaris (meubilair, investeringen in pand en ICT) waren voor 2012 aanzienlijk hoger begroot dan is gerealiseerd.

Voor 2012 was een grote vernieuwing van het netwerk (Server, software en computers) bedacht. Deze vernieuwing is uitgesteld en zal nu in mei 2013 plaatsvinden. De investering die hiermee is gemoeid zal rond € 32.000 bedragen, waarop in 4 jaar wordt afgeschreven. Vanaf 2013 rekent Oikos dan ook met afschrijvingskosten ten bedrage van € 12.500. De boekwaarde van alle inventaris bedraagt eind 2012 € 6.612, met een aanschafwaarde van wat nog in gebruik is van € 184.976.

Lasten

Publiciteit In de post publiciteit is tot en met 2012 een bedrag ad € 25.000 begroot voor algemene publiciteit van Oikos. De kosten voor algemene publiciteit dalen al een aantal jaar achtereen. Dit komt met name doordat Oikos zich door de projecten die zij uitvoert (en de publiciteit die daarvoor wordt gemaakt) zich al voldoende profileert.

De post algemene publiciteit wordt voor komende jaren begroot op € 15.000. Onder deze kosten vallen onder meer het jaarverslag.

De belangrijkste afwijkingen worden hieronder toegelicht: Overige personeelskosten Onder de overige personeelskosten vallen ondermeer ‘deskundigheidsbevordering’, ‘extern personeel’ en ‘reserveringen inzake niet opgenomen vakantiedagen’. Per saldo vallen deze kosten € 7.000 lager uit dan begroot.

30

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Baten

Subsidies Bijdragen lidkerken algemeen Bijdragen samenwerkingspartners projecten Dienstverlening Vrienden van Oikos en overig Overige bijdragen, giften bijdragen projecten Bijdragen inzake workshops, cursussen, trainingen Rente en diverse baten

2012 2011

BATEN

€ €

Subsidies, financële bijdragen en werkzaamheden voor derden a. subsidies b. bijdragen lidkerken algemeen c. bijdragen samenwerkingspartners projecten d. dienstverlening e. Vrienden van Oikos en overig

462.973 38.100 508.578 64.666 133.954

326.176 44.590 452.219 51.394 143.500

1.208.272 1.017.878

Bijdragen inzake workshops, cursussen, trainingen Diverse doorberekeningen Rente en overige baten TOTAAL BATEN

19.769 1.081 29.877

12.322 3.582 32.895

1.258.998

1.066.677

Resultaat

405 -46.686

Het resultaat is als volgt onttrokken/toegevoegd aan de reserves: Onttrokken aan algemene reserve Toegevoegd aan reserve personeelskosten/reorganisatie 405

Baten De baten zijn aanzienlijk hoger uitgevallen dan begroot.

Het meerdere is grotendeels opgegaan aan ‘aanvullende projectkosten’.

-46.686

Verdeling subsidies 300.000 250.000

Subsidies In 2012 had Oikos twee projecten die gefinancierd werden door SBOS (Subsidiefaciliteit voor Burgerschap en Ontwikkelingssamenwerking, een programma van het Ministerie van Buitenlandse Zaken). Deze projecten zijn in 2011 gestart, maar het grootste deel van de actviteiten hebben in 2012 plaatsgevonden (en daarmee zijn ook de baten voor het grootste deel in 2012 opgenomen). SBOS als subsidiënt zal naar alle waarschijnlijk vervallen, in ieder geval in 2013.

200.000 150.000 100.000 50.000 0

Overheid (SBOS)

2012 links

Financiën en Organisatie

Fondsen

Medefinancieringsorganisatie

2011 rechts

31

Financiers

Waarderingsgrondslagen

› Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Algemeen

› Both Ends › Cordaid › DCMO › Edukans › Emerald Consulting Training Centre › Evert Vermeer Stichting › Fonds 1818 › Gemeente Veldhoven › Hivos › ICCO › Mensen met een Missie › Nederlandse Sport Alliantie › NIZA

Bij het opstellen van het jaarverslag 2012 is voldaan aan de Richtlijn voor de Jaarverslaggeving 640 voor Organisaties zonder winststreven.

Materiële vaste activa De materiële vaste activa zijn gewaardeerd op aanschafwaarde verminderd met een jaarlijkse afschrijving van 10 (meubilair) tot 25% (ICT). Investeringen worden geactiveerd vanaf € 1.000.

Financiële vaste activa Deze zijn gewaardeerd op aanschafwaarde.

Vorderingen Vorderingen worden opgenomen tegen de nominale waarde.

Indien hiertoe aanleiding bestaat is rekening gehouden met een voorziening voor oninbaarheid.

Overige activa en passiva Deze wordt gewaardeerd op de nominale waarde, tenzij in de toelichting een andere waarderings-grondslag is vermeld.

› Oxfam Novib › Particuliere subsidie › Pekoenja › Protestantse Kerk in Nederland/Kerk in Actie

Grondslagen voor de resultaatbepaling Lasten en baten worden verantwoord in het jaar waarop ze betrekking hebben, rekeninghoudend met de toegepaste waarderingsgrondslagen.

› Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) › Remonstrantse Broederschap › SBOS › SOMO › Stichting Dialoog › Stichting Kerk en Wereld › Stichting Vrienden van Oikos › Stichting Woudschoten › Trans National Institute › VSB

32

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Controleverklaring

FinanciĂŤn en Organisatie

33

Begroting 2013

2013 LASTEN € Personeel (salarissen, premies e.d.) 643.175 Overige personeelskosten 40.985 Huisvesting 71.792 Afschrijving inventaris 12.500 Documentatie 3.500 Kantoor 44.325 Administratie, stichtingskosten en juridische kosten 17.523 Bestuurskosten, contributies en bijdragen 8.700 Publiciteit en publicaties 27.500 Aanvullende projectkosten (campagnes, manifestaties, uitbesteed werd e.d.) 170.000 TOTAAL LASTEN

1.040.000

BATEN Subsidies, financiële bijdragen en werkzaamheden voor derden a. subsidies 343.900 b. bijdragen lidkerken algemeen 35.600 c. bijdragen samenwerkingspartners projecten 458.500 d. dienstverlening 53.000 e. Vrienden van Oikos en overig 110.000

1.001.000

Bijdragen workshops, trainingen en cursussen 20.000 Diverse doorberekeningen, diverse baten en rente 19.000 TOTAAL BATEN

1.040.000

Op vrijwillige basis hebben de medewerkers met een contract voor onbepaalde tijd zich akkoord verklaard met een arbeidstijdverkorting van 10% in 2013.

Tevens zijn deze medewerkers akkoord gegaan met een eventuele reductie van de eindejaarsuitkering van 8,3% tot minimaal 2%.

Bij de personeelskosten 2012 is begroot dat Stichting Oikos circa € 35.000 vanuit haar formatie zal doorbelasten aan het Nederlands Platform Millenniumdoelen, annex EEN Campagne.

34

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Medewerkers

Medewerkers in dienst van Stichting Oikos in 2012 Gerhard Schuil / Directeur Kees Brussel / Beheer en financiën Rogier van der Weijden / Communicatie & PR Annemarie van Ede / Secretariaat Annelies Hartman-Deuling / Secretariaat Greet Frankhuisen-van de Baan / Secretariaat Brenda Bartelink / Onderzoek David Renkema / Onderzoek (coördinator) en plv. directeur Koos de Bruijn / Onderzoek Esther Dwarswaard / Onderzoek Christiaan Hogenhuis / Onderzoek Jaap van der Sar / Mondiale educatie (coördinator) Caroline Doelman-de Graaf / Mondiale educatie Irene Karssiens-Tom / Mondiale educatie Geke Kieft / Mondiale educatie Max Koffi / Mondiale educatie Roos Lombo-Visser / Mondiale educatie Jacqueline van Rooijen / Mondiale educatie Carlijn Savelkouls / Mondiale Educatie Ingeberte Uitslag / Mondiale educatie Marijke Boessenkool / oikosXplore Kathrine van den Bogert / oikosXplore Lisa Hilderink / oikosXplore Anne Kemps / oikosXplore Tamara van der Sar / oikosXplore Eline van Westering / oikosXplore Afke van der Woude / oikosXplore

Facilitators oikosXplore Anouk Boom Cynthia Boom Jantine Claus Jorg Damen Daniel Daudey Tjerk Destombes Kevin Kars Mallika de Kramer-Werkhoven Jasper de Lange Wouke Oprel Lisanne Overweg Marjolein Pijnappels Mirjam Pruis Marijt Regts Walli Sadat Tamara van der Sar Rebecca Scholten Coendert Slendebroek Meike Sloover Merit Snoeijer Martijn Spaan Harriët Tienstra Benjamin van Vianen Marieke Vloemans Magali de Walick Margriet Westers Facilitators – overige Samater Geddi Martin Oostenbrink

EEN-campagneteam Ilse Chang Pieter-Jos van Kampen Anne van Schaik (coördinator tot 15 juli) Jessica Scheper Bastiaan Verberne (coördinator) Erik Visser

Financiën en Organisatie

35

Bestuur

Bestuur van Stichting Oikos op 31 december 2012 Namens het Rooms-Katholiek Kerkgenootschap Drs. I. van de Bunt – Koster Zr. M. A. Kras Dr. J. Castillo Guerra Namens de Protestanse Kerk in Nederland J. Molenaar Drs. V. Rooze Vacature (secretaris) Namens de Remonstrantse Broederschap, de Algemene Doopsgezinde SociÍteit, het Religieus Genootschap der Vrienden, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland en de Evangelische Broedergemeente in Nederland Dr. J. E. Nijman, voorzitter Dr. C. L. Maas Drs. L. J. Wagenaar Vanuit de Raad van Kerken in Nederland Ir. K. Nieuwerth Voorgedragen door de werknemers Drs. J.E. Kanis Op vrije zetels Dr. M. Bavinck Drs. J.W.M. Hardon, penningmeester Met waardering voor hun inzet nam Oikos in 2012 afscheid van voorzitter Drs. H.Th.M. Pieper, secretaris H. Bruning en bestuurslid H. Bos.

36

Jaarverslag 2012 Stichting Oikos

Colofon Samenstelling Rogier van der Weijden Gerhard Schuil Teksten Caroline Doelman Foto’s › David Incoll (p.1) › Patrick van der Sande (p.2) › Marc Prequin (p.6) › McKlin (p.7) › Carlijn Savelkouls (p.9) › Maartje Strijbis (p.11) › Armelle van Helden (p.12) › Bart Muhl/Hollandse Hoogte (p.15) › ksrfoto (p.17) › Esther Dwarswaard (p.17) › Jacobien Nagel (p.19) › Charles Roffey (p.21).

Ontwerp en vormgeving In Ontwerp bv, Assen Productie Nilsson, Goes Dit is een extra editie van Oikos Nieuws.

Stichting Oikos Postbus 19170 3501 DD Utrecht T (030) 236 15 00 F (030) 236 49 03 oikos@stichtingoikos.nl www.stichtingoikos.nl

www.stichtingoikos.nl