Oikos Nieuws #75

#75 DECEMBER 2016

VOEDSELBANK ALS CHANGE AGENT? 3 DIACONALE KIESWIJZER 4–5 WAARDEN MAKEN HET VERSCHIL 6–7 DPC IN GHANA: EEN NIEUWE STAP 8–9 KORT NIEUWS 10 KBO-BRABANT 11

VOORWOORD waarden bijna inherent verbonden zijn met die lastige kwesties in de samenleving en de wenselijke veranderingen waar Oikos aan werkt.

Het maatschappelijk onbehagen in Nederland (en andere westerse landen) lijkt zich sterk te richten op internationale dreigingen en onzekerheden (zoals migratie, terrorisme en klimaat) en op internationaal beleid (EU, ontwikkelingssamenwerking). Soms leidt dit tot fel verzet tegen bijvoorbeeld de komst van migranten, het budget voor ontwikkelingssamenwerking of het associatieverdrag met de Oekraïne. Dit onbehagen is ook verbonden met onderscheid tussen wij en zij en met de kwestie van religieuze en etnische identiteit.

Feiten en analyses staan vrij zwak tegenover dat veelzijdige onbehagen. Polarisatie – soms escalatie – hangt hier mee samen.

W

ie deze 75ste Oikos Nieuws leest, ziet allerlei onderwerpen de revue passeren. De komende verkiezingen in Nederland, een DPC training in Ghana, voedselbanken, de vele gedaanten van een energieke samenleving, belastingontwijking, crowdfunding, maatschappelijk rendement van ouderenbonden en zelfs mode. Als meewerkend directeur ben ik trots dat we met dit kleine team zo veel tot stand brengen.

De professionals van Oikos zoeken de lastige kwesties op, kijken in het bijzonder naar de dragers van verandering en gaan samen met hen aan de slag. We ondersteunen partnerorganisaties met toegepast onderzoek en faciliteren energieke initiatieven en veranderingsprocessen.

Oikos heeft vanouds een bijzondere interesse in de rol van levensbeschouwing, religie en waarden. Deze interesse heeft niet alleen te maken met het interkerkelijk karakter van de stichting, maar ook met de overtuiging dat levensbeschouwing, religie en

Oikos begeeft zich niet in de frontlinie. Oikos zoekt het zwijgzame centrum op, mensen die de aantrekkingskracht van de polen ondervinden of die – juist door hun zwijgen – gerekend kunnen worden tot één van de polen. We vermoeden dat achter dat onbehagen reële zorgen schuil gaan, dat die zorgen ook erkenning behoeven, maar dat ze zich niet per definitie hoeven te vertalen in (stilzwijgende steun voor) extreme posities. Juist daarom dienen die lastige kwesties onderwerp van gesprek te zijn, niet alleen op de niveaus van ‘feiten’ en ‘analyses’, maar ook op de niveaus van ‘waarden’ en zelfs – al dan niet religieus geïnspireerd – ‘geloof’.

In samenwerking met o.a. Stay Human werken we aan een goede strategie om hier mee aan de slag te gaan.

We hebben in juni afscheid genomen van Rogier van der Weijden.

Hij is nu werkzaam bij de Vereniging Milieudefensie. We zijn hem dankbaar voor de waardevolle bijdragen aan o.a. Oikos Nieuws, de Oikos website en het gebruik van sociale media. Esther Dwarswaard neemt een deel van zijn taken over.

Eind 2016 hopen we onze nieuwe website te kunnen presenteren.

Dan zullen alle veranderingen van de afgelopen maanden ook zichtbaar zijn op www.stichtingoikos.nl. Reacties zijn welkom.

DAVID RENKEMA, DIRECTEUR OIKOS

SAVE THE DATE! Op vrijdagmiddag 24 maart organiseert Oikos een bijeenkomst over de uitkomst van de Tweede Kamerverkiezingen en wat voor consequenties die kan hebben voor ons streven naar een eerlijke en leefbare wereld.

Zet deze datum vast in je agenda, je hoort er meer van!

2

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

24 – 03 2017

VOEDSELBANK ALS CHANGE AGENT?

“Het is wel een fijne plek hier. Het is goed omheind, niemand die je ziet. Ik kom met mijn fiets, dat valt niemand op.” Deze opmerking van een klant van de voedselbank illustreert hoe hardnekkig de beeldvorming rond voedselbanken is. Als middel in de strijd tegen armoede hebben voedselbanken in Nederland een erkende en belangrijke plek verworven. Maar voor veel klanten van voedselbanken gaat afhankelijkheid van voedselhulp samen met gevoelens van schaamte en verdriet over het eigen ‘falen’. Dat helpt niet bij het vergroten van de zelfredzaamheid, nodig om op termijn weer zelf in de behoefte aan voedsel te voorzien. De laatste jaren zijn enkele interessante initiatieven ontstaan die daar een antwoord op willen zijn. Oikos doet met Kerk in Actie onderzoek naar deze initiatieven.

W

at deze initiatieven, zoals de Super Sociaal in Helmond, de Sociale Kruidenier in Amsterdam en de VLA Super in Almere gemeen hebben, is dat zij werken volgens een winkelformule. Klanten kiezen zelf de producten die zij willen kopen en rekenen af met een betaalpas waarop periodiek een tegoed wordt bijgeschreven. Soms betalen klanten een kleine eigen bijdrage. Die keuzevrijheid en de verantwoordelijkheid voor het eigen budget helpen klanten niet alleen om grip te krijgen op eigen bestedingen. Ze gaan bovenal uit van respect voor de waardigheid van mensen die leven in armoede, aldus de manager van één van deze initiatieven.

Dat uitgangspunt staat ook aan de basis van additionele diensten die klanten bij deze initiatieven vinden: van een luisterend oor tot vrijwilligerswerk, in de winkel of elders; van juridisch advies tot een cursus budgetbeheer. Alle zijn erop gericht de klant zoveel mogelijk in staat te stellen de eigen situatie te verbeteren.

Uiteraard wordt daartoe veel met professionele hulpverleners en gemeenten samengewerkt.

Deze initiatieven lijken daarmee goede voorbeelden van een meer integrale benadering van armoedebestrijding en duurzame ontwikkeling. Juist die benadering vormt een belangrijke pijler in het werk van Kerk in Actie. Oikos heeft aan die positionering de afgelopen jaren bijgedragen. De Duurzame Ontwikkelingsdoelen, de opvolger van de Millenniumdoelen, vormen het kader van deze visie. Deze doelen vragen om een meer structurele aanpak, om verbinding van het werk in het Zuiden en in Nederland en om wederkerigheid in partnerschap.

Onderzoeksvragen Het onderzoek naar vernieuwing bij voedselbanken bouwt hierop voort. Het wil antwoord geven op vragen als: klopt het dat voedselbanken, met een focus op het vergroten van zelfredzaamheid van klanten, beter in staat zijn bij te dragen aan structurele armoedebestrijding? Dragen zij in positieve zin bij aan beeldvorming over armoede, voedselhulp en klanten van de voedselbanken, waarmee de positie van de armen wordt versterkt? Hoe zit het met de rol die deze initiatieven spelen in het tegengaan van voedselverspilling? En zien zij een rol voor zichzelf in verduurzaming van de voedselketen? Welke redenen hebben andere voedselbanken om niet te kiezen voor een vergelijkbare vernieuwing?

Middels interviews, literatuurstudie en een innovatie-atelier met diverse stakeholders willen Oikos en Kerk in Actie antwoord vinden op deze en andere vragen. Antwoorden zullen bijdragen aan het formuleren van een heldere visie op de eigen rol en bijdrage van Kerk in Actie en plaatselijke kerken in voedselhulp in het kader van armoedebestrijding en duurzame ontwikkeling.

TEKST: JUDITH GROOTSCHOLTEN

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

3

DIACONALE KIESWIJZER PARTIJPROGRAMMA’S LEZEN DOOR EEN DIACONALE BRIL

4

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

Verkiezingen zijn het feest van de democratie. Ik ontleen deze mooie uitspraak aan wijlen Willem Breedveld, politiek commentator bij het dagblad Trouw.

We kunnen onze stem uitbrengen op de kandidaat van onze voorkeur, die ons mag vertegenwoordigen in de Tweede Kamer. Maar, het mag dan een feest zijn, het kan ook een lastige keuze zijn met allerlei ongelijksoortige afwegingen.

Kerk in Actie en Oikos werken aan een diaconale kieswijzer, bedoeld als hulpmiddel om tot een keuze te komen bij de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen. TEKST: DAVID RENKEMA

O

ikos heeft inmiddels een traditie opgebouwd met het screenen van de verkiezingsprogramma’s. De methode van werken luistert nauw. Het gaat immers om een middel dat mensen helpt bij hun eigen keuze te komen, niet om een dwingend stemadvies. Tegelijkertijd is het ook klip en klaar dat Oikos niet neutraal of onpartijdig is. Kerk in Actie en Oikos hebben een diaconale bril opgezet bij het lezen van de programma’s, ingegeven door de jarenlange ervaringen met maatschappelijke kwesties. Deze bril heeft een dubbele focus. De eerste focus is op een aantal belangrijke diaconale thema’s. Globaal gaat het om de positie van kwetsbare mensen in Nederland (werk, inkomen, zorg), de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (ontwikkelingssamenwerking, handel, klimaat), godsdienstvrijheid en vluchtelingen.

De tweede focus is op een aantal belangrijke diaconale waarden: rechtvaardigheid, compassie, wederkerigheid, participatie, menselijke waardigheid en rentmeesterschap.

waardenbenadering dat deze zich niet onbemiddeld laten vertalen in beleid. De politieke praktijk is wat dit betreft weerbarstig.

De screening is vervolgens vrij simpel en transparant. Het gaat om slechts drie vragen: 1: Besteden de partijen aandacht aan de gekozen diaconale thema’s? 2: Zo ja, wat zijn hun standpunten?

3: Hoe verhouden die standpunten zich tot de waarden? Per thema doen we dan een uitspraak over de standpunten van de partijen. In 2012 sloten de standpunten van GroenLinks en de ChristenUnie goed aan bij de diaconale waarden. De PVV en de VVD kwamen aan het andere einde van het spectrum te staan.

Het is kenmerkend voor de kieswijzer dat geen scores per partij bijgehouden worden. We ordenen naar de gekozen thema’s.

Het is aan de gebruikers om een partij te kiezen.

Het maatschappelijk en politiek onbehagen lijkt momenteel groter dan ooit. Dit laait op rond Europa (referenda), internationale samenwerking en het beleid m.b.t. vluchtelingen en migranten. Maar ook rond bankencrises, belastingontwijking en de exorbitante beloningen van sommige managers is dit onbehagen manifest. Dit onbehagen is reëel en verdient alle aandacht.

Tegelijkertijd wordt dit onbehagen verbonden met een vermeende tegenstelling tussen het klagende volk en de graaiende elite.

Helaas is die tegenstelling niet helemaal gespeend van waarheid.

Het wantrouwen in de klassieke volkspartijen is ook een uiting van dit onbehagen. De peilingen laten een versplinterd politiek landschap zien. De volkspartijen buigen min of meer richting dat onbehagen, nemen soms de toon en soms de inhoud ten dele over. Na 15 maart 2017 komt de vraag naar de nieuwe coalitie op tafel. Vóór de verkiezingen staan de onderlinge verschillen centraal, daarna zullen compromissen gesloten moeten worden.

De politieke leiders zullen dan alle zeilen moeten bijzetten: visie, strategie, wijsheid, volharding en lef, veel lef.

Waardenbenadering De plannen van de politieke partijen laten zich vanuit verschillende perspectieven lezen. Het individuele of collectieve eigenbelang is zo’n perspectief. De vraag is dan hoe de plannen uitwerken voor mijn pensioen, mijn besteedbaar inkomen of mijn veiligheid.

Op nationaal niveau gaat het dan om de economische groei, de concurrentiepositie, het vestigingsklimaat en de nationale veiligheid. Een ander perspectief is dat van de Nederlandse identiteit. Het perspectief bepaalt mede de keuze. Het perspectief – de diaconale bril – van Kerk in Actie en Oikos komt voort uit de praktijk van het diaconale werk en uit campagnes rond bijvoorbeeld schuldkwijtschelding, millenniumdoelen, belastingontwijking en klimaatverstoring, alle gericht op het streven naar een eerlijke en duurzame samenleving. In die praktijk komen de genoemde waarden tot uitdrukking. Het is ook eigen aan een

Onze kieswijzer kijkt alleen naar de plannen voor de toekomst.

Wat de partijen de afgelopen periode daadwerkelijk hebben gedaan, komt niet aan de orde: stemgedrag in het parlement, initiatieven, compromissen, beleid van hun eventuele bewindspersonen etc. Ook toetsen we de plannen niet op haalbaarheid en op mogelijke neveneffecten. Uiteraard kunnen dergelijke overwegingen wel een rol spelen bij het uitbrengen van een stem.

Onze waardenbenadering betekent niet dat andere perspectieven verkeerd zouden zijn. Het unieke van deze kieswijzer is dat we de plannen van de politieke partijen per thema consequent door een diaconale bril lezen en beoordelen.

Hulpmiddel voor kiezers

De diaconale kieswijzer zal omstreeks 1 februari 2017 beschikbaar komen. Oikos levert het basismateriaal, Kerk in Actie verzorgt de vormgeving. De belangrijkste boodschap van de diaconale kieswijzer is: Ga stemmen en bereid je daarop actief voor door (ook) deze bron te gebruiken. De verkiezingen vormen een moment om te laten weten waar jij belang en waarde aan toekent.

Dat de keuze lastig kan zijn, dat de situatie ernstig is, komt niet in mindering op het feest van de democratie van 15 maart 2017.

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

5

WAARDEN MAKEN nken omde HET VERSCHIL Oikos stimuleert met het programma ‘Waarden maken het verschil’ de transitie naar duurzaamheid. Het programma bestaat uit meerdere onderdelen, waaronder Toekomstateliers en het netwerk Theologie en Duurzaamheid. TEKST: CHRISTIAAN HOGENHUIS

D

e civil society staat de laatste jaren in het centrum van de aandacht. Ze verschijnt niet meer zozeer onder de klassieke naam van ‘maatschappelijk middenveld’, maar onder de noemers van ‘participatiesamenleving’, ‘energieke samenleving’, ‘vitale samenleving’, ‘wakkere stad’ en noem maar op. Waar de participatiesamenleving vooral wordt geassocieerd met het terrein van de zorg, staat de energieke samenleving voor het veelkleurige geheel van burgerinitiatieven, vernieuwende bedrijven, bewegingen, maatschappelijke organisaties en kerken die van onderop werken aan duurzaamheid, van microtot macroniveau.

Die activiteit ‘van onderop’ is de laatste jaren bepaald niet minder geworden. De samenleving bruist van het duurzame en zorgzame initiatief. Talloze mensen ondernemen zelf pogingen om de grote vragen zoals rond klimaatverandering aan te pakken, soms nog steeds vanuit de traditionele maatschappelijke organisaties, maar vaak ook daarnaast, er buitenom of zelfs er tegenover; soms als vrijwilliger, maar steeds vaker ook als zzp’er of (sociaal) ondernemer. Door die ontwikkeling is de verhouding tussen burgers, maatschappelijke organisaties, overheid en markt volop in beweging en in discussie. Veel van die initiatieven bewegen sneller dan de overheid en de markt en lopen als het ware voor de troepen uit. Met het project ‘Waarden maken het verschil’ voedt Oikos deze beweging en discussie, met het oog op de transitie naar duurzaamheid.

compassie

6

wederkerighe id

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

Duurzaamheid staat daarbij wat ons betreft in het teken van bezieling, spiritualiteit, religie en het gezamenlijk zoeken naar zin. De centrale vraag van duurzaamheid, welvaart en welzijn is immers: wat is voor ons van doorslaggevende waarde (zodanig dat we dit willen doorgeven aan anderen, elders en na ons)? Dit is tegelijk de vraag waar religie en spiritualiteit om draaien.

Waarden spelen hierbij dus een centrale rol. Welke dat zijn en hoe die worden ingevuld, daarover verschillen de meningen. Die verschillen kunnen een bron van spanning en conflict zijn, maar ook een bron van creativiteit. Met dat laatste worden verschillen productief. Daar zet Oikos zich op allerlei manieren voor in: in concreto in dit project o.a. met Toekomstateliers, conferenties over de energieke samenleving en het netwerk Theologie en Duurzaamheid.

verbinden

d i e h k j eerli

Toekomstateliers Toekomstateliers is onze term voor creatieve en interactieve workshops met uiteenlopende partijen om visies en/of praktische oplossingen voor concrete vragen te ontwerpen; vragen die te maken hebben met duurzaamheid en de toekomst van de samenleving.

Dit jaar is bijvoorbeeld op verzoek een toekomstatelier georganiseerd voor het ontwerpen en op gang brengen van een ‘schone luchtroute’ in Utrecht; in eerste instantie als onderdeel van één van de culturele zondagen in Utrecht, maar uiteindelijk kreeg het een blijvend karakter door het koppelen van meetinstrumenten aan een website. Eerder zijn toekomstateliers georganiseerd over het opzetten van een voedselhub voor regionaal voedsel in Utrecht, voor het ontwikkelen van een spel dat basisschoolleerlingen leert wat je met afval kunt en over de wens om een meidenopvanghuis te organiseren specifiek voor meiden met een islamitische achtergrond.

Dergelijke toekomstateliers versterken en versnellen bottom-up initiatieven en daarmee de beweging naar duurzaamheid. Zo zijn er meer ‘aanbieders’ van ondersteuning bij duurzaamheidsprocessen. In feite is dat veld van aanbieders behoorlijk versnipperd en

innovat

ie

d

menselijk e waardigh eid

t spiritualitei

vertrouwen

woekert het met beperkte middelen. Meer samenhang en samenwerking hierin zou de beweging naar duurzaamheid van onderop nog meer vaart kunnen geven. Bovendien lijkt er behoefte aan meer onderlinge uitwisseling van kennis en ervaringen, om het werk van de aanbieders te professionaliseren. Daarvoor heeft Oikos zich ingezet middels de organisatie van een werkconferentie in mei van dit jaar onder de titel De Grote Transitie Utrecht, samen met enkele andere partijen in de regio Utrecht.

Energieke samenleving, overheid en markt.

Ook op een andere manier schenkt Oikos aandacht aan deze ontwikkeling. De ontwikkeling van de energieke samenleving en de participatiesamenleving vraagt van zowel de overheid en de bedrijven als van maatschappelijke organisaties een andere rol. In enkele conferenties, waaronder ‘Een economie van iedereen’ (begin 2017, in samenwerking met Vice Versa) wordt dit verder besproken.

Theologie en Duurzaamheid Die energieke samenleving manifesteert zich ook in de kerken. Bijvoorbeeld in de Groene kerken, waarvan er inmiddels meer dan honderd zijn. En ook de Klimaatloop die Oikos vorig jaar mee organiseerde kan hiervan als een teken worden gezien.

Veel van de groene, kerkelijke, energieke activiteit is uitermate praktisch: zonnepanelen op het kerkdak plaatsen, energiebesparing in het kerkgebouw e.d.

Dat is op zichzelf een goede zaak. Het is misschien een teken dat duurzaamheid in de Nederlandse samenleving op weg is een norm te worden; een fatsoensnorm zouden we kunnen zeggen. Maar duurzaamheid is niet alleen een zaak van het aanschaffen van duurzame producten. Duurzame producten bestaan in feite niet. Bij duurzaamheid gaat het uiteindelijk om de ‘volhoudbaarheid’ van een bepaalde kwaliteit van leven van mensen met de aarde als geheel. Daarbij is het gebruik van bepaalde producten ongetwijfeld meer verantwoord dan van andere. Maar als we met zijn allen genoeg van die ‘verantwoorde producten’ gebruiken – kleding bijvoorbeeld, of voedsel, elektrische fietsen, ledlampen etc. – zet dit de duurzaamheid van onze manier van leven vanzelf onder druk en worden zij alsnog onverantwoord. Het gaat dus niet alleen om de introductie en het gebruik van meer verantwoorde producten, maar ook om het realiseren van een levensstijl waarin het gebruik ervan binnen zekere

grenzen blijft en van maatschappelijke – economische, politieke – structuren die dat ondersteunen in plaats van ondermijnen. En zo komen we toch terecht bij het belang van maatschappijkritiek en de filosofische, ethische en theologische vraag wat een verantwoorde levensstijl en zinvolle kwaliteit van leven is.

Theologische bezinning op de verhouding tussen mensen, de rest van de werkelijkheid en God is ook van belang omdat duurzaamheid ondanks het succes van de GroeneKerkenactie bepaald nog niet in alle kerken hoog op de agenda staat en te vaak nog wordt gesteld dat milieu, natuur en duurzaamheid geen thema’s voor de kerk zijn. Omdat bijbel en geloof slechts zouden gaan om God en mensen. Paus Franciscus heeft weliswaar in zijn encycliek Laudato Si’ met die gedachte korte metten gemaakt, maar het is van groot belang dat daar ook theologisch materiaal bij wordt ontwikkeld om die stellingname te onderbouwen en uit te werken.

Theologische bezinning op dit thema is in Nederland echter marginaal. Aan theologische opleidingen wordt er zo goed als geen aandacht aan besteed. Met het netwerk Theologie en Duurzaamheid probeert Oikos hierin verandering te brengen, o.a. via de organisatie van studiedagen, zoals afgelopen november, onder de titel ‘Deugt de natuur?’

Verschil ‘Waarden maken het verschil’ heet dit project. Het voorgaande maakt duidelijk dat ze dat op verschillende manieren doen. Over waarden wordt verschillend gedacht en dat kan leiden tot spanningen. Maar die verschillen zijn, zoals gezegd, ook een bron van creativiteit. Ook raken ze aan diepe drijfveren en zetten daarmee mensen in beweging. Oikos draagt daaraan bij, als deel van die beweging. Daarmee maakt Oikos het verschil. Op weg naar een duurzame samenleving.

rentmeesterschap

samen delen

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

7

DPC IN GHANA: EEN NIEUWE STAP Afgelopen zomer organiseerde Oikos een DPC training in Ghana.

Jaap van der Sar en Marijke Boessenkool doen verslag van hun ervaringen.

TEKST: JAAP VAN DER SAR

D

e regering van Ghana heeft enkele jaren geleden de beslissing genomen om een Nationale Vredesraad (National Peace Council – NPC) in te stellen. Achtergrond was dat in het land tal van kleine en grotere conflicten zich voordeden, waar iets mee moest gebeuren. In de NPC nemen vertegenwoordigers van verschillende levensbeschouwingen deel: katholieke kerken, protestantse kerken, de Raad van Kerken, enkele imams namens islamitische organisaties en ook het bedrijfsleven. De belangrijkste taak van de NPC is om in Ghana mechanismen te ontwikkelen om conflicten te voorkomen en als ze er toch zijn, hier goed mee om te gaan en deze zo mogelijk op te lossen. Doordat Oikos lid is van Oikosnet, de Europese Vereniging van oecumenische centra, kwamen we in contact met Oikosnet Afrika. Deze organisatie nodigde ons enkele jaren geleden uit een DPC-training (Dialogue for Peaceful Change) te geven in Ghana. Dat was in 2013. In 2014 volgde een tweede en begin juli 2016 een derde. Deze training werd gegeven in samenwerking met de Presbyterian Church of Ghana en de Regionale Peace Council. Vanuit Nederland waren Marijke Boessenkool en ondergetekende als trainers afgereisd naar Ghana.

Het viel op dat een aantal mensen meer dan uitstekend op de hoogte was van de dynamiek rond conflicten. Ook viel het op dat sommige van deze specialisten vooral met de mond vol tanden stond – en bleef staan – als het er om ging aan concrete conflicten

iets te doen. Zij wisten niet hoe de communicatie te starten en goed vorm te geven als je met conflicterende partijen in gesprek kwam.

Juist daarop richt de DPC-training zich – merkten zij tot hun vreugde.

Als resultaat van de training en van gesprekken met enkele functionarissen van de NPC is nu een project ontwikkeld om te komen tot de opbouw van zowel mensen die concreet en effectief met conflicten kunnen omgaan als mensen die het trainerswerk van ons als internationale trainers binnenkort kunnen overnemen. Wat dat betreft beginnen we niet bij nul. Al tijdens deze training waren er twee Ghanese trainers betrokken bij het geheel. En bij de trainees zagen we verschillende mensen die met een beetje meer ervaring zomaar goede trainers zullen zijn. Dat effect is er nu al.

Een ander uitvloeisel van het werk in Ghana is dat we nu ook een training hebben ontwikkeld van één dag. De ‘gewone training’ met veel praktische direct toepasbare kennis duurt vijf dagen; dat is niet voor iedereen haalbaar. Met de ééndaagse training worden vaardigheden geoefend die leiden tot meer zelfvertrouwen om in conflictsituaties op te treden. Ook lokale ervaringen kunnen bij deze korte variant goed meegenomen worden. We zagen het gebeuren – en gaan er mee verder als de financiering in Ghana gegarandeerd is. Daar is de NPC nu mee bezig, we verwachten daar begin 2017 een besluit over te vernemen.

DPC en polarisatie Zwart-wit denken is mensen eigen. We denken in tegenstellingen. Man versus vrouw, vreemd tegenover eigen, christen versus moslim, jong tegenover oud, Amsterdam tegenover Rotterdam, autochtoon versus allochtoon. Polarisaties werken in op de identiteit van mensen. Dat hoort er bij maar het kan ook extreme (gewelddadige) vormen aannemen.

Dan hebben we inzichten nodig, goede antwoorden en een polarisatiestrategie.

DPC trainer Bart Brandsma schreef een helder basisboek voor professionals die grip willen krijgen op polarisatie in de dagelijkse praktijk. Of het nu gaat om politie, rechtspraak, onderwijs, of we nu burgemeester zijn, leerkracht of journalist; we hebben visie, inzichten en handvatten hard nodig in een tijd waarin polarisatie – wij-zij denken – zich als een rode draad door politiek en samenleving rijgt. Het boek levert eye-openers en beschrijft in drie delen wat we moeten weten om een polarisatiestrategie te ontwikkelen en toe te passen.

Polarisatie. Inzicht in de dynamiek van wij-zij denken, door Bart Brandsma is te bestellen via www.polarisatie.nl, verkoopprijs € 24,75 incl. verzendkosten.

8

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

BLOG: Marijke Boessenkool Het gesprek stokt. Een wanhopige blik. “What

Leren door te spelen

question should I ask now?”, vraagt Mercy, één

Leren van modellen en ze weer loslaten was ook voor mij een

van de deelnemers aan de training Dialogue for

interessante les. Net als Mercy, ben ik geneigd om de dingen

Peaceful Change. Ik stel haar een wedervraag:

perfect te willen doen. Dan kan een theoretisch model in je hoofd

“Wat denk je? Wat komt er als eerste in je op?

soms flink in de weg zitten. In de training maakten we gebruik van

Let go of the model.”

verschillende spelvormen en ik merkte hoe krachtig het is om

De korte stilte die volgt wordt onderbroken door Mercy’s krachtige

spelenderwijs te leren.

stem. “I heard you and I understand your concern.” Het is geen vraag, maar een bevestiging. Ik heb je gehoord en ik begrijp je.

Zo speelden we op één van de avonden het spel ‘Maffia’.

Precies het antwoord wat op dat moment nodig is. We zijn in

Deelnemers transformeerden letterlijk tot ogenschijnlijk

Kumasi, Ghana, middenin een training rondom conflict mediation.

rechtvaardige burgemeesters met dubbele agenda’s en

Deelnemers komen uit heel Ghana en hebben in hun werk veel te

koelbloedige maffiosi. Volledig opgaand in hun rol werden

maken met conflicten. Sommigen in de rol van mediator voor de

mechanismen van ‘blaming’, ‘oordeelsvorming op basis van

National Peace Council en andere in hun werk als religieus leider.

aannames’ en ‘scapegoating’ even vergeten en daardoor des te krachtiger zichtbaar in het spel.

Loslaten van het perfecte model De meeste deelnemers zijn eager om nieuwe theorieën te leren

We are the model

over conflict. Modellen over peacebuilding, conflict prevention

De reflectie na afloop van het spel is licht. Zonder met een vinger

en conflictmanagement. Ook ik vind het heerlijk om in nieuwe

te wijzen is iedereen zich bewust dat de theoretische mechanismen

theorieën te duiken. Een model kan als een vergrootglas werken

die we diezelfde ochtend hadden besproken, niet buiten ons

om in te zoomen op een bepaald fenomeen en te snappen hoe iets

om gebeuren. Wij zíjn die mechanismen. Ook al zijn we de beste

werkt. Het geeft me het gevoel dat ik grip krijg op een ongrijpbare

mediators of de meest verlichte religieuze leiders.

situatie.

Op cruciale momenten vergeten we soms ons oordeel uit te stellen Tegelijkertijd heeft het iets maakbaars. Alsof er een geheim

en in ons hoofd is een verwijt best snel gemaakt. Een spel maakt dat

recept bestaat om tot een perfecte afloop van een conflict te

op een luchtige manier zichtbaar. Het gebeurt gewoon, zonder al te

komen. De vraag van Mercy was logisch. Wat doe je als het model

veel na te denken. Voor mij is het de kunst om vanuit het spel terug

van ‘luisteren, samenvatten, doorvragen’ of de techniek van

te gaan naar het normale leven. Kun je, misschien wel geïnspireerd

‘parafraseren’ niet werkt? In menselijke interactie is het knap lastig

door het model, experimenteren met ander gedrag?

je in te dekken tegen onverwachte reacties. Dan is de vraag; dúrf je het ‘perfecte model’ los te laten om iets te zeggen wat recht uit je

MARIJKE BOESSENKOOL IS ALS ADVISEUR VERBONDEN AAN

hart komt?

KESSELS & SMIT, THE LEARNING COMPANY. DEZE BLOG VERSCHEEN EERDER OP WWW.KESSELS-SMIT.COM.

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

9

KORT NIEUWS TAX JUSTICE NEDERLAND

SHOP ’N STYLE

Het jaar 2016 startte met het Nederlandse Europees

Shop ’n Style is een nieuw platform over feel good

voorzitterschap. Een unieke kans om het Nederlandse

fashion. Wij zijn een team van tien studenten en young

kabinet op te roepen zich in de Europese Raad als

professionals met de gezamenlijke ambitie om bij te

voorzitter hard te maken voor de aanpak van belasting-

dragen aan een eerlijke en duurzame kledingindustrie.

ontwijking. De druk op het Nederlands kabinet werd

Via de activiteiten van Shop ’n Style treden wij op een

verder vergroot door de uitgelekte Panama Papers in

aansprekende manier met andere jongeren in contact.

het voorjaar van 2016. Dit heeft er onder andere aan

De gesprekken over mode, stijl en de kledingindustrie

bijgedragen dat nog voor het einde van het voorzit-

bieden de mogelijkheid om op zoek te gaan naar

terschap, Europa de anti-belastingontwijkingsrichtlijn

onderliggende waarden bij belangrijke kwesties. In de

aannam. Maatschappelijke organisaties hebben gepleit

workshops die we bij MBO (mode-)opleidingen verzorgen,

voor verdergaande afspraken binnen Europa, en zullen

hebben we het met toekomstige modeprofessionals

dit blijven doen in 2017 bij de implementatie van de

bijvoorbeeld over de kledingindustrie. Wat vinden de

richtlijn. Ook kwam de Europese Commissie in 2016 met

studenten van de manier waarop deze op één na meest

een voorstel voor financiële transparantie. Dit voorstel

vervuilende industrie ter wereld zich manifesteert? Hoe

beperkt de rapportageverplichting zodanig dat ook in

willen ze zelf bijdragen aan verduurzaming van de kleding-

2017 publieke rapportageverplichtingen op de agenda

industrie? Bovendien gaan we in gesprek over persoonlijke

blijven. Tax Justice NL zal in 2017 de druk op de ketel

stijl. Waarom kies je voor een bepaald kledingstuk? Wat

houden en de Nederlandse overheid niet weg laten

zegt jouw kleding over jou? Ook daar mag aandacht voor

komen met slecht beleid en halve oplossingen.

zijn, de kledingindustrie verander je nu eenmaal niet door er van buitenaf over te oordelen. We kunnen allemaal wel

Het is duidelijk dat de verkiezingstijd is aangebroken.

anders willen, maar hoe gaan we dingen ook echt anders

Partijen als de VVD pleiten voor het compenseren van

doén zonder afbreuk te doen aan stijl? Look Good,

bedrijven voor het verlies dat zij leiden door aanpak van

Do Good is ons motto.

belastingontwijking. In navolging op andere lidstaten zijn er geluiden om het vennootschapsbelastingtarief te

Binnen Shop ’n Style is volop ruimte om onze eigen ideeën

verlagen, om concurrerend te zijn met andere landen. Dit

vorm te geven. Zo sluiten we niet alleen goed aan bij

betekent dat Nederland verder de belastingwedloop aan

onze doelgroep, maar ontstaan ook verrassende spin-offs.

zou kunnen gaan zwengelen. Een slechte ontwikkeling,

Ons team faciliteert o.a. workshops, ontwikkelt festival-

die leidt tot een ware race naar de bodem, waarbij

concepten, bezoekt (mode-) events en blogt. Eigen

de rekening komt te liggen bij Europese burgers en

inspiratie is het uitgangspunt, om van daar uit een

ontwikkelingslanden.

krachtig verhaal over te brengen. Binnen Shop ’n Style volgen we trainingen om ons verhaal op een inspirerende

Naast de vraag hoe de staat inkomsten genereert, is ook

manier over te kunnen brengen. Een coachingstraject

de manier waarop de Nederlandse staat het uitgeeft

maakt verdere persoonlijke groei mogelijk. Samen werken

bepalend voor hoe duurzaam en eerlijk belastingbeleid

we aan de toekomst van Shop ’n Style. Een toekomst die

is. Dit sluit aan bij het morele vraagstuk over waarom we

veel moois in petto heeft!

belastingen betalen. Een eerlijk belastingstelsel is op de eerste plaats gestoeld op het idee dat iedereen eerlijk bijdraagt aan de samenleving waar ze onderdeel van is.

Tax Justice Nederland zal in 2017 de discussie over een duurzaam en eerlijk belastingstelsel onder maatschappelijke organisaties faciliteren.

MAAIKE VAN DIEPEN

10

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

MIRJAM PRUIS

EEN EIGEN HUIS – WAT LEVERT DAT OP VOOR KBO-AFDELINGEN?

GELOOF IN JE PROJECT Onlangs bestond crowdfundingplatform Geloofinjeproject twee jaar. Dit platform heeft vanaf de start Oikos als werklocatie.

Vanuit het platform worden crowdfundingcampagnes begeleid op www.geloofinjeproject.nl en worden nieuwe projecten geworven. Het gaat daarbij altijd om zin-volle projecten, projecten waar religie, zingeving of levensbeschouwing een rol bij spelen.

De website is een groot succes; na het eerste jaar stond de donatieteller op 100.000 euro, in het tweede jaar werd dat bedrag verdubbeld tot een totaal van 300.000 euro. De projecten op het platform zijn zeer

Het maatschappelijk rendement van vrijwilligerswerk – KBO-Brabant heeft daar al enige jaren een goed zicht op. In 2013 is onderzoek gedaan naar het maatschappelijk rendement (MR) van alle seniorenorganisaties in Noord-Brabant.

Daaruit bleek dat de gezamenlijke organisaties een maatschappelijk rendement (ook wel te beschrijven als uitgespaarde kosten voor de rest van de samenleving) van ruim € 28 miljoen realiseerden. De ruim 300 KBO-Afdelingen droegen daar fors aan bij – ruim € 25 miljoen. In 2016 heeft Oikos op verzoek van KBO-Brabant een vervolgonderzoek gedaan en gekeken naar het effect van een ‘eigen’ accommodatie op het MR. Maakt het uit of KBO-Afdelingen een eigen huis hebben waar zij al hun activiteiten verrichten? En maakt het dan ook uit of die accommodatie in hun eigen bezit is?

gevarieerd, bijvoorbeeld de uitgave van een koran voor kinderen, de inrichting van een stiltecentrum voor daklozen, het opstarten van een generatieproeverij of de realisatie van een zangvoorstelling. Ook de te werven bedragen variëren sterk, van 500 euro tot 30.000,–. Uiteindelijk hangt het slagen van een campagne af van drie factoren: a. de ‘like-factor’ van de campaigner of

de organisatie, inclusief de omvang van

het netwerk.

b. de urgentie, actualiteit of creativiteit

van het project.

c. de originaliteit van de beloning die

donateurs ontvangen in ruil voor hun gift.

Meestal is het een combinatie van deze drie factoren die zorgen voor het succes. Op ons platform is het slagingspercentage 85%!

Geloofinjeproject investeert graag in deskundigheidsbevordering voor mensen die denken over het voeren van een campagne. Enkele malen per jaar organiseren we daarvoor workshops bij Oikos.

De data van de komende workshops vind je boven dit artikel.

Oikos heeft opnieuw gebruik gemaakt van de methode die we zelf ontwikkelden. Daarbij bleek al tijdens de eerste fase van het onderzoek dat maar weinig KBO-Afdelingen juridisch eigenaar zijn van ‘hun’ ruimte. Dat betekent dat het onderzoek werd gericht op KBO-Afdelingen die ruimtes min of meer permanent mogen gebruiken – als een trouwe huurder.

Met vertegenwoordigers van dertien van deze KBO-Afdelingen is heel zorgvuldig gekeken naar al het werk dat de leden daar verrichten. We keken voor een deel naar veranderingen tussen de verschillende jaren door enkele KBO-Afdelingen op te nemen die ook in het vorige onderzoek aan bod zijn geweest. Die veranderingen bleken er te zijn. Zo was het beleid van de burgerlijke gemeente (in dit geval Sint Anthonis) behoorlijk gewijzigd rond het seniorenwerk.

Dat beïnvloedde de resultaten.

Ook werd duidelijk dat toevallige

factoren vooral een grote rol spelen bij kleine KBO-Afdelingen. Als voorbeeld: in een lokale groep met 80 leden zorgde één man voor al het organisatorische werk rond Tafeltje Dekje. Dat leidde tot een heel hoog resultaat per lid voor die KBO-Afdeling – ruim € 1.700. Bij heel kleine KBOAfdelingen maakt zoiets erg veel uit.

Bij de grootste KBO-Afdeling – was dit per lid € 226. Door het grote aantal leden kwam die groep echter wel uit op een totale bijdrage van meer dan een half miljoen euro; wat WMObesparing (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) betreft kwam deze KBO-Afdeling op ruim € 400.000. Een andere KBO-Afdeling scoorde met iets meer dan de helft van het aantal leden ruim € 680.000. De oorzaak: deze mensen beheren met veel vrijwilligers de kringloopwinkel, die sociale en duurzaamheidsdoelen op een slimme manier combineert. Voor de lokale overheid is dit een fantastisch resultaat – wat WMO-besparing betreft kwam deze KBO-Afdeling op iets meer dan een kwart miljoen euro. Daarmee is duidelijk dat het onderzoek leidt tot heel specifieke uitkomsten per onderzochte KBOAfdeling. Het resultaat hangt sterk af van de grootte en ook van toevallige factoren. Bij die laatste hoort – zie boven – of iemand een cruciale rol vervult, of er specifieke extra activiteiten door de KBO-Afdeling worden uitgevoerd (een kringloopwinkel, een computercursus, het bijhouden van gemeenschapsruimten). Bezitten of huren van een ruimte – dat maakt minder uit dan de grootte van de afdeling of het dorp. Steeds echter is duidelijk dat de KBO-Afdeling een belangrijke motor van belangrijk werk is.

Een eigen hu

Onderzoek

is

naar het maatscha en Wmo ppelijk rend -besparing ement en van met een eigen acco KBO-Afdelingen mmodatie

JAAP VAN DER SAR

Van harte welkom! Voor meer informatie, zie www.geloofinjeproject.nl of mail via info@geloofinjeproject.nl.

HET RAPPORT IS TE LEZEN VIA DE NIEUWSPAGINA VAN ONZE

ESTHER DWARSWAARD

WEBSITE WWW.STICHTINGOIKOS.NL.

het kan

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

anders

11

Vind jij ook dat het anders kan?

Word Vriend van Oikos!

Geloof jij ook dat het anders kan?

Vrienden van Oikos

Oikos steunt jou!

Steun jij Oikos?

De wereld kan beter. Ja, daar is iedereen het over eens.

Veel mensen maken zich zorgen over ongelijkheid, conflicten en de uitputting van de aarde. Dat we daar in Nederland zelf het nodige aan kunnen doen, zien we echter nog wel eens over het hoofd. Maar hoe pak je dat aan? Oikos steunt mensen en organisaties die willen werken aan verandering in Nederland.

Ben jij al vriend van Oikos?

Een paar voorbeelden: • Ondersteuning (lokale) groepen die zich in willen zetten voor duurzaamheid; • Lobby in Nederland en Europese Unie om belastingontwijking tegen te gaan; • Wereldwijde trainingen in onze methode voor conflicthantering; • Workshops en evenementen voor jongeren door jongeren over onderwerpen als fairtrade, ontwikkeling, zingeving en interculturele communicatie.

Voor het werk van Oikos zijn de Vrienden van Oikos onmisbaar. Met jouw bijdrage is Oikos in staat om nieuwe en gedurfde activiteiten te ondernemen waar (nog) geen fondsen voor beschikbaar zijn. Jouw gift maakt het Oikos mogelijk een fris en tegendraads geluid te laten horen in onze samenleving. Wie kan vriend worden? Iedereen! Kijk op www.stichtingoikos. nl/vriend. Overweeg je met je organisatie, bedrijf of (kerkelijke) groep vriend te worden? Neem dan gerust contact met ons op.

Waarom Vriend van Oikos worden Geloof jij ook dat het eerlijk en duurzaam kan en we dat alleen samen kunnen bereiken? Vind je ook dat we wat betreft duurzame ontwikkeling in Nederland nog het nodige te doen hebben? Neem dan ook een aandeel in de toekomst van Oikos!

Zo zijn wij als kleine organisatie zowel in staat mensen in beweging te brengen als belangrijke onderwerpen op de publieke en politieke agenda te zetten.

COLOFON Oikos Nieuws is het magazine van Stichting Oikos. Vrienden / donateurs van Oikos ontvangen het blad gratis.

Nog geen Vriend van Oikos? Meld je nu aan op stichtingoikos.nl/vriend of bel ons (zie hiernaast). Wil je graag vrijblijvend op de hoogte blijven? Meld je dan aan als abonnee op stichtingoikos.nl/on.

We vragen je dan eenmaal per jaar om een bijdrage hiervoor.

12

OIKOS NIEUWS #75 DECEMBER 2016

Ontwerp & layout In Ontwerp, Assen Productie Nilsson, Goes Eindredactie Esther Dwarswaard

Fotografie • Sura Nualpradid/ Shutterstock.com (omslag) • Patrick van der Sande (p.2) • UN Photo/Isaac Billy. www.unmultimedia.org/photo/ (p.9) • Oikos (p.3, p.7, p.10, p.11) Illustratie • Happy Matters/Heleen Dierdorp (p.4, p.11, Crowd funding)

Stichting Oikos Postbus 19170 3501 DD Utrecht T (030) 236 15 00 oikos@stichtingoikos.nl www.stichtingoikos.nl