Oikos nieuws #77

#77 FEBRUARI 2018

Laatste editie!

EINDE EN NIEUW BEGIN 3 JAARVERSLAG OIKOS 2017 4–11

VOORWOORD Met enige weemoed ga ik aan de slag met het voorwoord van de laatste Oikos Nieuws. Vlak voor de kerst hebben we als team afscheid van elkaar genomen.

Deze Oikos Nieuws is ook ons laatste gezamenlijke product.

Allen hebben bijgedragen aan het nummer dat u nu in handen heeft. Nu zit ik midden tussen de dozen: archief, oud papier, boeken en afval. We werken nu nog met vier parttimers aan het leegruimen van het pand, deze Oikos Nieuws, de rapportages, de afscheidsbijeenkomst (16 maart) en het boekje over Oikos. Maar naast de weemoed is er ook trots op alles wat we sinds de jaren zeventig van de 20ste eeuw (OSACI en IKVOS) en sinds 1994 (Oikos) hebben gedaan: acties, onderzoek, publicaties, presentaties, conferenties, cursussen en trainingen.

Nu we aan het opruimen zijn, zie ik ook weer allerlei bijna vergeten activiteiten voorbij komen. Wat hebben al die collega’s veel werk verzet, creatief en waardevol. Iedere fase had ook weer een eigen jargon om te beschrijven wat we gingen doen. Gedurende al die jaren waren er ook bestuurders die de relaties met de kerken verzorgden, de kwaliteit bewaakten en die de verantwoordelijkheid voor het geheel wilden dragen.

Zoals iedere organisatie heeft ook Oikos fases gekend waarin de spanningen over de koers van de organisatie hoog opliepen.

Soms leidden die situaties tot het al dan niet gedwongen vertrek van collega’s. Ook hebben we om economische redenen afscheid moeten nemen van gewaardeerde collega’s. Tenslotte hebben we ook enkele (oud) collega’s en bestuurders aan de dood verloren.

Deze gedachten staan voor weemoed, pijn en verdriet.

Het afgelopen jaar zijn we met ons allen in staat geweest om – ondanks het besluit om Oikos op te heffen – de projecten op een goede manier te voltooien. Sterker, het was voor ons een eer en genoegen om hier aan te mogen werken. U leest hierover op de volgende pagina’s.

Ik sluit dit voorwoord af met twee opmerkingen. De eerste is mijn dank aan allen die op de een of andere manier hebben bijgedragen aan het werk van Oikos: financiers, kerken, partnerorganisaties, donateurs, de uiteenlopende zakelijke dienstverleners, (oud-) collega’s en (oud-) bestuursleden. De tweede is dat ik er alle vertrouwen in heb dat vroeg of laat elementen van de Oikos missie en de opgedane ervaringen van betekenis zullen zijn voor de actuele maatschappelijke vragen. Daar proberen we in het Oikos boekje en op de bijeenkomst van 16 maart aan bij te dragen.

We hopen u daar te zien!

DAVID RENKEMA (DIRECTEUR)

Aankondiging publicatie Het kan anders!

Wat is de betekenis van de rijke historie van Oikos voor de actuele maatschappelijke vragen? Deze vraag staat centraal in het boekje dat David Renkema de komende maanden gaat schrijven. Oikos en de beide voorgangers (IKVOS en OSACI) richtten zich van oudsher op ‘ontwikkelingssamenwerking in brede zin’. Oikos keek daarbij naar de oorzaken van uitsluiting, uitbuiting en milieuverstoring, met name naar die oorzaken waar we ‘zelf’ bij betrokken waren. Dat ‘zelf’ varieerde van burgers en consumenten tot en met ondernemingen, kerken en politiek. Actie, reflectie en educatie waren de middelen die ingezet werden. Tegelijkertijd waren Oikos en haar voorgangers interkerkelijke en oecumenische organisaties. Dat kleurde zowel de inhoud en de vorm als de doelgroepen en partnerorganisaties.

Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is er veel veranderd, zowel binnen de wereld van ontwikkelingssamenwerking en kerken als binnen de brede, mondiale, context. In het boekje blikken we vanuit actuele mondiale vragen selectief terug op Oikos, IKVOS en OSACI. Het wordt een boekje van ongeveer 120 pagina’s en een winkelprijs van maximaal € 15,00. Het zal waarschijnlijk najaar

2

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

2018 uitkomen, bij uitgeverij Skandalon. We verstrekken het (gratis) aan de organisaties (kerken, fondsen, partnerorganisaties) die het werk van Oikos mogelijk hebben gemaakt. Ook de particuliere donateurs die in 2017 of 2018 € 15,00 of meer geschonken hebben aan stichting Vrienden van Oikos zullen het boekje gratis toegezonden krijgen. Mocht u alsnog een donatie overwegen, dan kan dat via NL55 INGB 000 232 44 11 t.n.v.

Stichting Vrienden van Oikos te Utrecht.

Er is een eerste opzet van het boekje beschikbaar voor geïnteresseerden. U bent van harte uitgenodigd om op basis van deze aankondiging of de eerste opzet, suggesties aan te reiken voor de inhoud. Ook kunt u via een e-mail aan oikos@stichtingoikos.nl kenbaar maken dat u graag in aanmerking wilt komen voor een exemplaar van het boekje.

EINDE EN NIEUW BEGIN Oikos stond voor een specifieke manier van omgaan met mondiale vraagstukken. De inzet was bijna altijd de vraag naar de eigen rol in het geheel. Daarbij richtte Oikos zich niet op de welwillende rol van donateurs van allerhande goede doelen, maar op de veel ongemakkelijker rollen in domeinen als de economie, de samenleving en de politiek. Juist daar liggen de keuzes en ook de dilemma’s.

Daarnaast richtte Oikos haar activiteiten op het werken aan een eerlijke en leefbare samenleving, lokaal, nationaal en mondiaal. Ten slotte richtte Oikos zich ook op het verbinden van maatschappelijke vragen met zingeving, waarden en geloof. Hier lag ook de verbintenis met de kerken en de actieve interesse in andere religieuze en niet-religieuze tradities.

Oikos heeft op 31 december haar werkzaamheden beëindigd. Onze organisatie zag zich het laatste decennium geconfronteerd met ingrijpende – ook bedreigende – veranderingen in haar omgeving en heeft uiteindelijk het tij niet kunnen keren. We willen echter nog één keer met u allen samenkomen om terug te kijken op wat er was, en vooruit te blikken naar wat er komen gaat.

We doen dit met een bijeenkomst op 16 maart in Utrecht, getiteld Einde en nieuw begin. U bent hierbij van harte welkom!

Amma Asante zal haar visie geven op de mondiale vragen en dilemma’s, mede in relatie tot de inzet van Oikos. Ze is politicologe en zat korte tijd in de Tweede Kamer voor de PvdA. Ze heeft veel kennis over ontwikkelingssamenwerking en maatschappelijke vraagstukken. Oikos heeft met plezier met haar samengewerkt rond de publicatie van Game Changers. Diasporadoeners en -denkers voor een andere Afrika-agenda (2014).

De rol van Oikos bestond uit toegepast onderzoek, trainingen, cursussen, het faciliteren van samenwerkingsverbanden en educatie. Zelden stonden we hierbij zelf in de spotlights, vaak was het in samenwerking met of dienstverlenend aan andere partners.

De organisatie Oikos mag dan eindigen, de specifieke manier van omgaan met mondiale vragen blijft waardevol. Sterker, die heeft ook toekomst zonder onze organisatie. Daar willen we tijdens deze laatste bijeenkomst van Oikos bij stilstaan.

Wat

Afscheid van Oikos

Wanneer

Vrijdagmiddag 16 maart 2018

Waar

Boothstraat 7, Utrecht

Opgave

via e-mail aan oikos@stichtingoikos.nl (verplicht vanwege de begrensde ruimte)

Kosten Gratis Kees Posthumus zal op zijn kenmerkende wijze het gesprek leiden over de nalatenschap van Oikos, de breedte van het netwerk, de thema’s en de methoden van Oikos. Een aantal mensen uit het netwerk van Oikos zal door hem letterlijk aan tafel genodigd worden.

David Renkema is de laatste directeur van Oikos. Hij is in 1983 begonnen bij één van de voorgangers van Oikos.

Hij krijgt (bijna) het laatste woord over de nalatenschap.

De bijeenkomst wordt geopend door de voorzitter van Oikos, Jan van Doggenaar. Oikos medewerker Kees Brussel verzorgt een muzikale bijdrage.

Programma 13.30

Welkom met koffie en thee

14.00

Opening door Jan van Doggenaar

14.10

Amma Asante – mondiale uitdagingen

14.30

Muzikaal intermezzo door Brussel CS

14.45

Rond de tafel van Kees Posthumus

15.45

David Renkema – de verrijkende historie van Oikos

16.00

Afsluiting met hierna borrel.

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

3

JAARVERSLAG 2017 Symposium Een nieuwe economie van iedereen Theater Maitland, Landgoed de Horst, Driebergen 2 november 2017 Wie is er niet voor een economie en samenleving waarin de aandacht is verschoven van welvaart naar welzijn, van groei naar bloei en van winst naar waarde(n), die ten dienste staat van in plaats van gediend wordt door mensen, en waarin een goede relatie tussen mens en natuur centraal staat? Dat was de vraag waarmee het symposium ‘Een nieuwe economie van iedereen’ werd aangekondigd, het hoofdbestanddeel van het programma ‘Waarden maken het verschil’ dat Oikos met steun van Kerk en Wereld uitvoerde.

Op deze dag werden niet zozeer de contouren van die ‘nieuwe economie van iedereen’ geschetst. Wel werd gesproken over wat eigenlijk het doel van de economie is, of zou moeten zijn. Maar het belangrijkste punt van de dag was dát het werk aan die nieuwe economie aangepakt moet worden, en wel in gezamenlijkheid.

Economie draait om de kwaliteit van (samen)leven, om een goed leven voor iedereen, stelde Arjo Klamer. Het gaat niet om transacties of het onderscheid tussen markt, overheid en community. Govert Buijs bracht in dat economie bestaat uit netwerken van op creativiteit gebaseerde uitwisseling, wederzijdse dienstverlening, relaties en gedeelde vreugde.

Een nieuwe economie is kortom een waarden- en relatiegedreven economie.

Over hoe die er precies uit moet zien verschillen de meningen, wat ook in de discussie duidelijk naar voren kwam. Ook al doen we in de economie vaak alsof ‘there is no alternative’ (TINA), in de praktijk geldt: there are many alternative (economic) reasonings (TAMAR). Daarvoor kunnen we te rade gaan bij een scala aan economen uit het verleden, zo stelde Irene van Staveren.

Duidelijk is dat een dergelijke economie een ingrijpende en veelomvattende transitie vergt. Dat hangt samen met de grote complexiteit en mondiale verwevenheid van economie en samenleving, de inrichting en het bestuur ervan, waardoor ‘alles met alles samenhangt’, zoals Roland Kupers benadrukte.

Die complexiteit en samenhang maken dat deze transitie niet vanuit één punt en met een vooropgezet plan ‘maakbaar’ is. Er is een veelheid aan actoren nodig, van burgers tot mondiale verbanden. Een dergelijke transitie vergt én leidt tot andere verhoudingen tussen overheden, bedrijven, burgers en organisaties. Het gaat om een economie niet alleen voor iedereen maar ook van iedereen; waarin ieders stem telt, iedereen zich thuis voelt, waaraan iedereen en elke partij een zinvolle bijdrage levert.

Bij de voorbereiding van de dag stond een aantal vragen centraal: • Erkennen we dat elk van de partijen (overheid, bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers) een eigen rol heeft in het werken aan een nieuwe economie?

• Kunnen we ervan uitgaan dat (vrijwel) iedereen zich naar vermogen inzet voor het gemeenschappelijk goede waaraan die economie zou moeten bijdragen?

• Willen we constructief én kritisch met elkaar meedenken over de invulling van die rollen?

• Kunnen we elkaar daarop aanspreken en willen we erop aangesproken worden?

Aan het eind van de dag kunnen we op deze vragen over het algemeen ja zeggen. Tevens zijn de verschillende rollen verhelderd. Dat pleit ervoor daarmee praktisch en constructief verder samen te werken.

CHRISTIAAN HOGENHUIS

4

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

Hoe groen is het hart van de kerk?

Diaconale kieswijzer 2017

Op 1 december organiseerden het netwerk Theologie en Duurzaamheid, Oikos en de Groene Kerken Actie de studiemiddag ‘Hoe groen is het hart van de kerk?’ Doel was de theologie en de predikanten, pastores en theologen dichter bij de Groene Kerken Actie te brengen en daarmee de Groene Kerken een theologischer inslag te geven.

Bijna traditiegetrouw heeft Oikos bij de landelijke verkiezingen 2017 een analyse gemaakt van de partijprogramma’s. Kerk in Actie was hierbij de partnerorganisatie. Samen bepaalden Oikos en Kerk in Actie de wijze waarop de programma’s getoetst zouden worden. De diaconale kieswijzer is in februari 2017 gepubliceerd op de website van Kerk in Actie. Bij de evaluatie gaf Kerk in Actie aan tevreden te zijn over het werk dat Oikos heeft verricht. Kerk in Actie had gemikt op 20.000 gebruikers.

Dit aantal is echter bijlange na niet gehaald. Op dit punt zal Kerk in Actie bij een volgende gelegenheid voor een andere aanpak kiezen.

In een interactieve setting bogen ruim 30 deelnemers – theologen en ‘leken’, predikanten en vrijwilligers – zich over vragen als: • Hoe speelt het thema duurzaamheid in je geloofsgemeen- schap? Wat is in de praktijk de rol van geloof en theologie hierbij?

• Vind je dat duurzaamheid in het hart van kerk, geloof en theologie hoort? Zo ja, hoe kunnen we daar het best aan bijdragen?

• Wat zijn naar jouw idee de belangrijkste inspiratiebronnen voor de aandacht voor duurzaamheid en groene kerken?

Heeft de theologie daaraan iets bij te dragen? Welke accenten zouden daarin gelegd moeten worden?

Dat leverde een schat aan inzichten op, van ‘Een Bijbelse ervaring is dat we ‘nee’ kunnen zeggen tegen het bestaande’ tot ‘Een theologische gedachte is dat duurzaamheid ook positief over overdaad gaat. Mensen creëren schaarste, maar de wereld is in essentie overdadig.’

Een centrale vraag was: we weten wat we moeten doen, maar waarom doen we het niet? Is dat vanuit de gedachte dat de wetenschap het wel oplost? Dat riep reacties op die in een afsluitende ronde langs het panel werden geïnventariseerd: • De centrale vraag is lastig. Houden we ons kennelijk niet aan onze eigen principes? Nee, het gaat erom dat onze wereld een complexe wereld is. Moraliseren is daarin een te gemakkelijke reactie. Verandering zal veelomvattend moeten zijn en meerdere generaties vergen.

• Wat is dan de bijdrage van de theologie: aanwijzen waar de Geest zich manifesteert, zeker ook buiten de kerken; de moed helpen bewaren; geloven dat de positieve voorbeelden die er ook zijn méér betekenen dan alleen die voorbeelden op zichzelf; en helpen te leren leven met paradoxen en met falen.

• Wat cruciaal is, is zelf (persoonlijk en als kerk) te gaan staan voor wat je beweegt, in plaats van steeds te wijzen naar wat anderen moeten doen, niet doen of niet mogen doen.

Daarmee moeten en kunnen we gezag ‘veroveren’.

Kerk in Actie heeft de kieswijzer ingezet als degelijke informatiebron bij een meer speelse stemwijzer. Deze stemwijzer onderscheidde zich van andere kieswijzers doordat het niet alleen liet zien welke partij het beste aansloot bij de voorkeuren van de deelnemer, maar ook wie het meest zou profiteren van het ingenomen standpunt. De test is uiteindelijk ingevuld door 5300 mensen. De ChristenUnie werd verreweg het meest geadviseerd als de meest passende partij, op enige afstand gevolgd door de PvdA, SP, GroenLinks en de SGP. In een artikel voor het Christelijk Weekblad (20 januari 2017) trekt één van de onderzoekers de conclusie dat de reden dat de ChristenUnie het meest werd geadviseerd ook lag aan de vooraf gekozen diaconale thema’s en de daarbij passende waarden.

De uitslag van de verkiezingen viel niet tegen, in de zin dat de PVV niet de grootste partij is geworden. De gevormde coalitie is in zekere zin een bijzondere centrum-variant. De ChristenUnie heeft daar een (klein) christelijk-sociaal stempel op kunnen drukken. Het toetsen van het regeerakkoord op diaconale waarden viel echter niet binnen dit project.

DAVID RENKEMA

CHRISTIAAN HOGENHUIS

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

5

Ieder verhaal telt

Duurzame armoedebestrijding, voedselbanken en sociale kruideniers

Maatschappelijk onbehagen, boze burgers, gewone burgers, normale Nederlanders. De termen buitelen over elkaar heen.

Welke werkelijkheid gaat hier achter schuil? Of gaat het om een hype, gevoed door politici, commentatoren en (sociale) media? Hoe dan ook, het laaide op rond de vestiging van AZC’s, referenda en verkiezingen. Politici deden vervolgens weer een duit in het zakje met toespraken (zoals Buma bij de Schoo-lezing) en de tekst van het regeerakkoord. Dat onbehagen ging ook gepaard met polarisatie en – daarmee – een verschraling van het centrum.

Oikos heeft activiteiten ontwikkeld om dit maatschappelijk onbehagen te thematiseren, onder andere door kerken middelen aan te reiken om het gesprek over dit onbehagen in (lokale) gemeenschappen aan te gaan. Uiteindelijk leidde dit tot de werkdag “Maatschappelijk onbehagen, polarisatie en kerken” op 23 oktober j.l. Oikos organiseerde deze bijeenkomst samen met Pax. Kerk en Wereld (Protestantse Kerk) en Projecten in Nederland (Konferentie Nederlandse Religieuzen) zorgden voor de financiering. Circa 50 pastores en kerkleiders namen deel.

Stevo Akkerman (Trouw) opende het gesprek met een mooie column, mede naar aanleiding van zijn boekje ‘Het klopt wel maar het deugt niet’. Erik Borgman, Jan Wessels, Erica Meijers en Jan Gruiters gaven aan het einde van de bijeenkomst hun visie op alles wat er gezegd was.

Kerk in Actie en Stichting Oikos presenteerden in augustus het rapport Sociale supermarkten als change agent? Een verkenning, geschreven door Judith Grootscholten en Christiaan Hogenhuis. Dit was de uitkomst van een verkennend onderzoek van Kerk in Actie en Oikos naar enkele sociale supermarkten in Nederland. Welke betekenis hebben de in het onderzoek opgedane inzichten met betrekking tot concept en praktijk van sociale supermarkten voor de vele voedselbanken, was de centrale vraag.

In een bijeenkomst op 29 juni 2017 in Utrecht werden de hoofdelementen van dit rapport besproken met vertegenwoordigers van voedselbanken en sociale supermarkten, onder wie een groot aantal mensen met een kerkelijke betrokkenheid.

Op basis daarvan werden wenselijke ontwikkelingen op een rij gezet en werd een aantal belangrijke stappen daarvoor geformuleerd.

Zowel voedselbanken als sociale supermarkten bleken het van groot belang te vinden om het aanbieden van voedsel te combineren met een begeleidingstraject gericht op het versterken van de zelfredzaamheid van de klant.

Voor de begeleiding wordt daarbij samengewerkt met allerlei professionele instanties. Voedselbanken en sociale supermarkten trekken bovendien regelmatig gezamenlijk op bij het vestigen van de aandacht op het wegnemen van de oorzaken van armoede. De schuldenproblematiek is daarin een belangrijke factor.

6

Een belangrijke conclusie was dat het verhaal van ieder mens telt. Dus wie het onbehagen serieus neemt, zal zich ook moeten inspannen om goed te luisteren en te vragen. Een andere conclusie was dat een actief centrum genuanceerd, kritisch en redelijk is. Deze opstelling staat haaks op die van een centrum dat zwijgt, dat onverschillig is en dat neutraal denkt te zijn.

Veel plaatselijke kerken zijn betrokken bij voedselbanken en vergelijkbare voorzieningen. Kerk in Actie vindt het belangrijk om ook op dit terrein vernieuwende activiteiten van protestantse gemeenten te stimuleren die bijdragen aan duurzame armoedebestrijding. Het rapport en het verslag van de bijeenkomst bieden een aantal bruikbare aanbevelingen.

De bijeenkomst bood daarnaast mooie aanknopingspunten om samen te werken aan de verdere ontwikkeling van sociale supermarkten en vergelijkbare initiatieven bij veel voedselbanken. Het is aan sociale supermarkten en voedselbanken om dit verder op te pakken.

DAVID RENKEMA

CHRISTIAAN HOGENHUIS

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

Dialogue for Peaceful Change

Tax Justice Nederland

In 2017 hebben vijf DPC-trainingen plaatsgevonden, in Canada, de Verenigde Staten, Noord Ierland en Ghana. Oikos heeft bijgedragen aan twee trainingen: een in Accra, Ghana, en een in Ballycastle, Noord Ierland. In Ghana namen 23 vrouwen deel op uitnodiging van het Vrouwennetwerk van Oikosnet Africa.

De deelneemsters kwamen uit zeven verschillende landen.

De financiering vond vooral plaats via Oikosnet International.

We hoorden daar dat in Ghana een toepassing van DPC is ontwikkeld om conflicten te beperken of zelfs te voorkomen rond verkiezingen. Vooral de partij die verkiezingen niet gewonnen heeft bleek vaak rellen en conflicten te organiseren na verkiezingen. In vijf districten zijn speciale trainingen opgezet – met succes. We kregen vragen om meer materiaal en trainingen en zijn in overleg over mogelijkheden voor een vervolg.

2017 stond met name in het teken van de Tweede Kamerverkiezingen en de daaropvolgende kabinetsformatie.

Al in de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen werd het duidelijk dat belastingontwijking een belangrijk thema zou worden tijdens de verkiezingen. In februari organiseerde Tax Justice Nederland een verkiezingsdebat. De financiële woordvoerders van 50Plus, D66, SP, PvdA en GroenLinks gingen met elkaar in debat over hoe de Nederlandse politiek belastingontwijking moet aanpakken en hoe we ervoor kunnen zorgen dat de belastingdruk in Nederland en wereldwijd eerlijker kan worden verdeeld.

Ook de training in Ballycastle leidde tot vervolgvragen. Een training is nu aangekondigd voor begin mei – opnieuw in Corrymeela – waarvoor zich al belangstellenden hebben gemeld uit de hele wereld. We zien dat de kracht en reputatie van DPC op allerlei terreinen begint door te dringen. We zijn daarom blij met op dit moment vier Nederlandse trainers, in leeftijd variërend van 26 tot 65. En er kloppen er meer aan de deur. In totaal heeft DPC sinds de start in 2005 83 volledige (vijfdaagse) trainingen verzorgd met in totaal meer dan 1.200 deelnemers.

Daarnaast zijn talloze kortere introducties gehouden voor specifieke doelgroepen en zijn er toepassingen ontwikkeld in gebieden waar de DPC-benaderingen als behulpzaam is ervaren.

Te denken valt aan sport (zie ook elders in dit verslag), jeugdcriminaliteit en obesitas. Ook hebben we voor kerken een cursus ontwikkeld over ‘conflict en polarisatie’.

JAAP VAN DER SAR

‘Een jaar van mooie woorden, werd een race naar de bodem.’

De uitslag van de verkiezingen voorspelde een lange kabinetsformatie. Het Tax Justice netwerk stelde een manifest op voor de onderhandelaars met als belangrijkste punten een eerlijkere verdeling van de belastingdruk tussen bedrijven en burgers, maatregelen om belastingontwijking en de belastingwedloop aan te pakken en een inzet van het nieuwe kabinet voor een mondiaal democratisch besluitvormingsorgaan ten gunste van een inclusieve aanpak van belastingontwijking.

In oktober verscheen het regeerakkoord van het nieuwe kabinet. Hierin was er veel nadruk op de aanpak van belastingontwijking. Helaas heeft het nieuwe kabinet echter voor een race naar de bodem gekozen. Het kabinet wil de dividendbelasting afschaffen en verlaagt het tarief voor de vennootschapsbelasting. Hierdoor verschuift het nieuwe kabinet de rekening verder naar de burgers en opent het de mogelijkheid tot nieuwe ontwijkingsconstructies. Met name de afschaffing van de dividendbelasting wordt door politieke partijen en burgers met veel kritiek onthaald. Bij het debat in de Tweede Kamer in november over de dividendbelasting haalt Tax Justice Nederland een stunt uit op de publieke tribune tijdens de reactie van de minister president. De actie valt goed bij politici en krijgt ook de nodige aandacht van de media.

Het debat wordt harder na de publicatie van het zoveelste grote belastingschandaal, ditmaal de Paradise Papers. Wederom toont een lek de grote schaal waarop belasting wordt ontweken onder meer via Nederland. Door het nieuwe schandaal lijkt iedereen in Nederland in ieder geval wakker en belooft de discussie over belastingontwijkingsconstructies en de belastingvoordelen die overheden bieden aan grote multinationals nog lang niet voorbij te zijn.

Oikos trekt zich per 1 januari 2018 terug uit het Tax Justice netwerk. De verantwoordelijkheid voor de coördinatie zal dan komen te liggen bij SOMO te Amsterdam.

MAAIKE VAN DIEPEN

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

7

Geloofinjeproject Crowdfundingplatform Geloofinjeproject heeft een redelijk goed jaar achter de rug. Er werden, net als in 2016, ruim 30 campagnes gevoerd van uiteenlopende aard. Zo werd er campagne gevoerd voor een Stiltetuin midden in Amsterdam, een huis waar (ex) gedetineerden tot rust kunnen komen, inspirerende CD’s, theatervoorstellingen, optredens, en nog veel meer. Totaal werd er voor ruim 200.000 euro aan geld bij elkaar verzameld. Niet elk project slaagde, van de 34 campagnes zijn er negen niet geslaagd. Dat maakt dat bijna 75% wel slaagde en de campaigners het geworven geld konden aanwenden voor hun project.

Burgerschapseductie verder onder Stichting Noordbaak Onze activiteiten in 2017 samengevat:

Dit jaar was het laatste jaar van een driejarenplan (2015–2017), waarna het bestuur goed heeft gekeken naar de toekomstmogelijkheden. Het platform voorzag duidelijk in een behoefte en heeft veel bij kunnen dragen aan het realiseren van activiteiten waar religie en zingeving een rol bij spelen.

Ook voor ons van Shop ’n Style was het een bewogen jaar.

De onvermijdelijke beslissing van Oikos om de activiteiten te beëindigen, heeft ons halverwege het jaar gedwongen tot bezinning. Vers uit de startblokken, moesten wij aan de slag met vragen als: Wie zijn wij? Hoe onderscheiden en verhouden wij ons tot andere organisaties? Hoe kunnen en willen wij verder?

Deze vragen hebben geleid tot vele interessante gesprekken.

Met een mooie uitkomst tot gevolg.

Wij hebben een nieuwe ‘host’ gevonden in Stichting Noordbaak.

Deze organisatie kent een lange geschiedenis (voormalig COS) en heeft veel te bieden. Zo wordt niet alleen Shop ’n Style voortgezet, maar krijgen we ook de gelegenheid om een aantal van de oude workshops van OikosXplore – die letterlijk op de plank liggen – te vernieuwen en toe te voegen aan het workshopaanbod.

Jammer genoeg bleef de groei van het aantal projecten op de site te klein waardoor we niet onze doelstelling konden waarmaken om een bloeiend, veelzijdig platform te zijn voor zinvolle projecten. Op 31 december 2017 is het platform daarom gestopt. We hebben een mooi podium kunnen bieden aan prachtige religieuze en levensbeschouwelijke initiatieven van verschillende omvang en impact. Soms ging het om 500 euro, en een andere keer om 25.000 euro. In drie jaar tijd hebben we met meer dan 100 campagnes ruim 560.000 euro binnengehaald. Een resultaat waar we trots op zijn!

De focus van onze werkzaamheden bij Noordbaak zal zich richten op burgerschapseducatie. Burgerschap heeft een vaste plek veroverd in het curriculum van het formele onderwijs en vervult een belangrijke rol in de maatschappelijke ontwikkeling van jonge mensen. De missie die ons zal leiden is: “Werk maken van duurzame menselijke ontwikkeling door het stimuleren van actief wereldburgerschap bij jongeren.”

Wij zijn Oikos erg dankbaar voor de fijne samenwerking en het feit dat wij de kans hebben gekregen Shop ’n Style te ontwikkelen tot zelfstandig platform. Naast Shop ’n Style en de workshops van OikosXplore nemen we de oordeelvrije houding en het belang van de faciliterende en verbindende rol van onze activiteiten als geleerde lessen met ons mee naar Noordbaak.

ESTHER DWARSWAARD MIRJAM PRUIS

8

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

Changing the Game Kan sport een middel zijn om een sociale gemeenschap op te bouwen of te ondersteunen? Met partners in Nederland, Engeland en Noord-Ierland heeft Oikos hierover in 2016 succesvol een aanvraag gedaan bij het Europese fonds ‘Erasmus+’. Na allerlei voorbereidend werk is de uitvoering in 2017 gerealiseerd – met in onze ogen meer dan het voorafgaand verwachte resultaat. De publieke start vond plaats in februari 2017 in Den Bosch waar de International Sport Alliance (ISA) het voortouw nam. Thema was de vraag op welke manier sport bijdraagt aan een positieve ontwikkeling van jongeren. In mei heeft Oikos samen met Corrymeela in Bellycastle een training opgezet over ‘sport en conflict’– niet een verrassing als we bedenken dat beide organisaties verbonden zijn via DPC. In september vond in Bedford, vlak bij Londen, een training plaats over sport en effectieve gemeenschappen. Alle drie bijeenkomsten van vier dagen waren er op gericht om kennis over te dragen rond de manier waarop sport ingezet kan worden om aan gemeenschapsopbouw bij te dragen. Dan gaat het niet om het sporten zelf maar om specifieke activiteiten die er op gericht zijn mensen te leren om sport te zien als een plezierig deel van het leven én als een instrument voorbij het individuele resultaat. Het ontwikkelde materiaal is beschikbaar voor andere organisaties, andere groepen en landen. Het Engelstalige materiaal betreft zowel geschreven tekst alsook instructievideo’s en lezingen, die komend jaar zullen verschijnen op de website van de International Sport Alliance.

JAAP VAN DER SAR

Gedeelde toekomst en een duurzame nootmuskaatketen

Religie maakt deel uit van de dagelijkse werkelijkheid. Maar het is ingewikkeld om aan te tonen wát religie bijdraagt, ten goede of ten kwade. Kerk in Actie – ICCO ondervindt keer op keer dat spanningen in samenlevingen zich afspelen langs religieuze lijnen. Gedeelde economische belangen zouden kunnen bijdragen aan de vermindering van die spanningen.

Zo zou interreligieuze samenwerking in een economisch ontwikkelingsproject kunnen zorgen voor een gedeelde toekomst. Dit is de theorie van de Shared Futures.

Oikos kreeg de vraag voorgelegd om vanuit dit perspectief te kijken naar een project van Kerk in Actie – ICCO in de Noord-Molukken dat ten doel heeft de inkomenspositie van nootmuskaatboeren te verbeteren. Dit project was echter niet opgezet vanuit de theorie van Shared Futures. Samen met anderen werd gewerkt aan een integraal en duurzaam ketenbeheer. Rond de eeuwwisseling hebben zich in de Noord-Molukken bloedige conflicten voorgedaan waarbij christenen en moslims tegenover elkaar stonden. Beide hebben belangen in de nootmuskaatketen.

We onderzochten de projectdocumentatie en we interviewden de lokale projectleider. We constateerden dat het project in economische termen succesvol lijkt te zijn. Beter ketenbeheer leidde tot een hogere kwaliteit en die leidde weer tot hogere inkomens voor de betrokkenen. Het kan zijn dat de economische vooruitgang heeft bijgedragen aan verminderde interreligieuze spanningen, maar dat bleek niet aantoonbaar.

Het kan ook zijn dat interreligieuze samenwerking heeft bijgedragen aan de economische successen, maar ook dat is niet gesignaleerd. Kortom, de theorie van Shared Futures laat zich niet zo makkelijk terugvinden in de praktijk van een project dat niet vanuit Shared Futures is opgezet.

Het onderzoek van Oikos leidde niet tot de bevestiging van de gehanteerde theorie, maar het stemde wel tot nadenken.

DAVID RENKEMA

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

9

ORGANISATIEVERSLAG 2017 Medewerkers in dienst van Stichting Oikos in 2017 Het bestuur van de stichting Oikos heeft op 22 mei 2017 besloten om de activiteiten van de stichting per 1 januari 2018 te beëindigen. De stichting teerde in op haar vermogen en had geen uitzicht op een gezonde financiële basis in de nabije toekomst. Oikos heeft met de medewerkers zogenaamde beëindigingsovereenkomsten gesloten.

Op 4 september 2017 is ook besloten om voorbereidingen te treffen voor een besluit om de stichting op te heffen. De kerken zijn gevraagd om hier toestemming voor te geven. Dit zal naar alle waarschijnlijkheid resulteren in een besluitvormende vergadering in april. Het Utrechts archief is bereid het Oikos archief (en die van OSACI en IKVOS) te bewaren. Dit zal bestaan uit de bestuursstukken, Oikos nieuws (77 nummers), jaarverslagen en de eigen uitgaven.

Het financiële verslag over 2017 zal in april vastgesteld worden. De kerncijfers zullen daarna op de website gepubliceerd worden. Belanghebbenden (kerkgenootschappen, subsidiegevers) zullen per post een exemplaar ontvangen. Later zal nog een afsluitend financieel verslag over 2018 samengesteld worden.

Algemeen David Renkema Algemeen directeur Kees Brussel Beheer en financiën Esther Dwarswaard Communicatie en publiciteit Annelies Hartman-Deuling Secretariaat

Programmamedewerkers Maaike van Diepen (Tax Justice Nederland) Esther Dwarswaard (Geloof in je Project) Judith Grootscholten (tot 1 juli 2017) Christiaan Hogenhuis Jaap van der Sar

Medewerkers Shop ’n Style De stichting Oikos zal een beroep moeten doen op de stichting Vrienden van Oikos om het geheel in goede orde af te wikkelen: beëindigingsvergoedingen, afronden werkzaamheden in 2018, ontruiming van het pand, de slotbijeenkomst en het boek. Dat betekent ook dat de stichting Oikos eindigt zonder financiële middelen en zonder schulden. Het bestuur van de stichting Vrienden van Oikos zal het eventuele resterende vermogen van de vrienden-stichting een bestemming geven die aansluit bij de doelstellingen van Oikos.

10

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

Mirjam Pruis Haily van den Top Janneke van Wanrooij (tot 31 augustus 2017)

Stagiaires Marjolein Brandhorst (april – juli) Lianne van Valen (februari – mei)

Bestuur van Stichting Oikos in 2017

Samenwerking

Drs. Jan van Doggenaar Namens de Protestantse Kerk in Nederland, voorzitter Dr. Jorge Castillo Guerra Namens het Rooms-Katholiek Kerkgenootschap Drs. Veerle Rooze Namens de Protestantse Kerk in Nederland Ds. Reinhold Philipp (heeft zich begin 2017 teruggetrokken uit het bestuur) Namens de Remonstrantse Broederschap, de Algemene Doopsgezinde Sociëteit, het Religieus Genootschap der Vrienden, de Oud-Katholieke Kerk van Nederland en de Evangelische Broedergemeente in Nederland Ir. Kees Nieuwerth Namens de Raad van Kerken in Nederland Drs. Annelies Kanis Voorgedragen door de werknemers

Werken aan een eerlijke en leefbare wereld kan niemand alleen. Wij werkten daarom actief samen met een groot aantal maatschappelijke en ontwikkelingsorganisaties en kerken die vertegenwoordigd zijn in het stichtingsbestuur.

Daarnaast participeerden we in diverse bredere samenwerkingsverbanden en campagnes. Want samen staan we sterk in ons streven naar een eerlijke en leefbare wereld.

Op vrije zetels Dr. Maarten Bavinck Secretaris Drs. Geert-Jan Meijerhof Penningmeester

Bestuur van de Stichting Vrienden van Oikos in 2017 Drs. Ina van de Bunt-Koster Voorzitter Dr. André Leliveld Penningmeester Drs. Robert Wiggers Drs. Kathrine van den Bogert

COLOFON Ontwerp & layout In Ontwerp, Assen Productie Nilsson, Goes Eindredactie Esther Dwarswaard

Stichting Oikos Postbus 19170 3501 DD Utrecht T (030) 236 15 00 oikos@stichtingoikos.nl www.stichtingoikos.nl

• Action Aid • Africa in Motion • Algemene Doopsgezinde Sociëteit • ASN Foundation • Both Ends • Christelijk Sociaal Congres • Cordaid • De Groene Zaak • De Grote Transitie Utrecht • Geloof in je Project • Eurodad • Fair Food • FNV • Foundation Max van der Stoel • Gemeente Utrecht • Haëlla Stichting • ICCO • Internationale Sport Alliantie • Kerk en Wereld • Kerk in Actie • Kommissie Nederlandse Religieuzen / Projecten in Nederland • Micha Nederland • MVO Platform • Oikosnet Europe • One World • Oud-Katholieke Kerk van Nederland • Oxfam Novib • Partos • PAX • Platform Duurzame en Solidaire Economie • Prisma • Protestantse Kerk in Nederland • Provincie Utrecht • Raad van Kerken in Nederland • Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) • Remonstrantse Broederschap • Rooms-Katholiek Kerkgenootschap • Society for International Development • Socires • SOMO • Tax Justice Nederland • Utrecht 4GlobalGoals • Vice Versa

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018

11

DOMEIN: Dit is je grondgebied, vruchtbaar maar afgemeten. Zet hier je paden uit de smalle en de brede. Stenen zijn inclusief, grenzen staan vast. Mijd Eden: die hof lijkt uitgediend, de boom die in het midden staat kraakt onder vrucht en blad muurvast dringt het seizoen rond het verleden. Blijf ervan af. Schaf schoenen aan, ga stevig stap voor stap.

Hester Knibbe uit: Een bittere navel, De Prom 1997

12

OIKOS NIEUWS #77 FEBRUARI 2018