Oikos Nieuws 73

#73 DECEMBER 2015

KLIMAATLOOP 3–7 VERANDERINGEN BIJ OIKOS 9–10 TAX JUSTICE 11–12 PETITIE TEGEN BELASTINGONTWIJKING 12

VOORWOORD

VERHALEN VAN VERANDERING af van hun perspectief. Rond klimaat zijn er optimistische en pessimistische verhalen, om nog maar te zwijgen van de verhalen van klimaatsceptici. De aanslagen in Parijs roepen ook allerlei verhalen op, soms sterk contrasterend. Naast de oorlogsretoriek van IS en enkele westerse politieke leiders, beluister ik verhalen die in het teken staan van anti-islam, interreligieuze dialoog, herinneringen aan het verleden en ook sociale cohesie.

De verscheidenheid aan verhalen is waardevol. Sommige verhalen hebben als doel het winnen van bondgenoten (‘zieltjes’). Mensen die (nog) geen uitgesproken positie innemen, worden door dat soort verhalen voor het blok gezet. Maar verhalen vormen met al hun verschillen ook een prikkel tot stellen van vragen, om veronderstellingen te checken, dilemma’s onder ogen te zien van dilemma’s en te zoeken naar achterliggende waarden. Een samenleving die dat vermogen heeft, heeft veerkracht, juist ook in moeilijke omstandigheden. De zwijgende meerderheid ontpopt zich zo tot een radicaal centrum dat de toon aangeeft als het gaat om keuzes en gedrag.

D

e terroristische aanslag in Parijs bracht het bestaande geweld ineens heel dichtbij. Woorden, symbolen en rituelen geven uitdrukking aan de gevoelens van angst, betrokkenheid, woede en verdriet. De klimaattop bracht veel mensen in beweging, van klimaatloop tot klimaatparade. Het wandelen in de richting van Parijs leidde tot goede gesprekken. Het was ook een appèl op de politiek om haast te maken met het klimaatbeleid en het vormde tevens een gelegenheid voor de ontwikkeling van nieuwe samenwerkingsverbanden.

Zeker de aanslag in Parijs leidde tot allerhande commentaar. De woordkeuze daarbij luistert nauw. Mensen vertellen verschillende verhalen over één situatie. Welk verhaal mensen vertellen hangt

Oikos is in verandering. In dit nummer ga ik daar uitvoerig op in.

Bovenstaande woorden duiden de richting aan voor die verandering.

Ook over deze veranderingen zijn verschillende verhalen mogelijk: economische noodzaak, het kiezen van focus en positie, terug naar de kern… De veerkracht van Oikos zal afhangen van de wijze waarop we omgaan met deze verhalen van verandering. Afscheid nemen van collega’s is pijnlijk, zeker als het een gedwongen afscheid is na een soms jarenlange goede samenwerking. Oikos treedt het nieuwe jaar vol vertrouwen tegemoet, niet op basis van de zekerheid op succes, wel vanuit de overtuiging dat we ons ten volle zullen inzetten om kansen te benutten.

Ik wens u een goed 2016!

DAVID RENKEMA, DIRECTEUR OIKOS

WERKDAG OVER INTERCULTURELE COMMUNICATIE Op zaterdag 23 januari 2016 organiseert de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) samen met Oikos de werkdag Dezelfde God, verschillende culturen. Met deze werkdag willen de PKN en Oikos inzichten aanreiken die kunnen helpen om te komen tot een goede samenwerking tussen protestantse gemeenten en migrantenkerken. Met workshops over interculturele communicatie door Max Koffi (Africa in Motion) en polarisatie-management door Bart Brandsma (DPC).

2

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

KERKEN IN BEWEGING VOOR EEN RECHTVAARDIG KLIMAATBELEID

Dit najaar ontstond er iets moois op de Nederlandse voetpaden: de Klimaatloop.Een lange stroom mensen kwam op gang, met een duidelijk doel voor ogen: een rechtvaardig klimaatbeleid. De wandelaars wilden met hun moderne pelgrimage een teken afgeven aan de onderhandelaars bij de klimaatconferentie in Parijs: Er moet nu wat gebeuren! De klimaatloop is een initiatief van kerken en kerkelijke organisaties over het hele spectrum van kerkelijk Nederland: van katholiek tot protestant en van evangelisch tot doopsgezind.

Het is voor het eerst dat kerken samen optrekken op dit thema. Het resultaat: 10 etappes en 1 manifestatie. Een verslag per regio:

WEEKEND

1

Groningen Drenthe

O

p 19 september ging de Klimaatloop van start met twee etappes met als eindbestemming Groningen. Vanuit zowel Winsum als Peize vertrok een groep enthousiaste wandelaars. In de eerste energieneutrale kerk in Nederland (Centrumkerk Winsum) werden de pelgrims uitgezwaaid door de burgemeester van Winsum en de predikant. De route trok door het mooie Groninger landschap langs de wierden (vanouds de bescherming tegen het stijgende water) en het Oude Reitdiep. Uit Peize vertrok een andere groep pelgrims, waaronder Cordaid-directeur Simone Filippini en Raad van Kerken-secretaris Klaas van de Kamp. De twee groepen ontmoetten elkaar op de Grote Markt van Groningen.

Hier spraken poolonderzoeker prof. Louwrens Hacquebord en de Boviliaanse FairClimate-manager Samuel Sang端eza over de gevolgen van klimaatverandering in verschillende werelddelen.

Op de tweede dag werd in Drenthe gelopen. Na kerkdiensten in het Drentse Vries en Hooghalen vertrokken de wandelaars als gezegende pelgrims richting Assen. Bij het Arboretum Assen werd tijdens een tussenstop nog eens benadrukt hoe belangrijk bomen zijn voor het beheersen van de CO2. De twee groepen, in totaal ruim 80 wandelaars, ontmoetten elkaar bij de Adventskerk voor de afsluiting onder leiding van dominee Bert Altena en met medewerking van weerman Reinier van den Berg.

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

3

WEEKEN

D2

WEEKE

NoordHolland

O

p 3 oktober werd de start van de derde etappe (AlkmaarEgmond) ingeluid door het carillon op het Alkmaarse Waagplein. Het carillon van de Waag speelde het Klimaatlied, speciaal voor de Klimaatloop gecomponeerd en geschreven door de Alkmaarse beiaardier Christiaan Winter.

Na een officieel moment met de wethouder Duurzaamheid van Alkmaar en de directeur van Greenpeace Sylvia Borren, trok een lange stoet wandelaars door de binnenstad. Een mooie wandeling volgde door de bossen, over velden en door de duinen. Onderweg waren er meditatieve momenten op diverse bijzondere plekken en lunch in de historische Slotkapel van Egmond aan den Hoef. Op de Adelbertusakker (740 AD) ontvingen de pelgrims de zegen van Broeder Thijs van de Abdij van Egmond.

De volgende dag kregen de wandelaars bij de start in de Willibrorduskerk van Heiloo van de enthousiaste pastoor flesjes om te vullen bij de Mariabron in Heiloo, een van de meest bezochte bedevaartsplaatsen van Nederland. Een korte wandeling bracht de deelnemers bij de oude waterput waar de kinderen uit de groep het water uit de diepte ophijsen. Over water gesproken; bij het bezoekerscentrum van het waterleidingbedrijf PWN werd een film getoond over klimaatverandering en vertelde een PWNmedewerker over het belang van schoon drinkwater en wat PWN eraan doet om dit ook in Afrikaanse landen duurzaam te realiseren.

4

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

ND 3

ssel

Overij

V

anuit de dorpskerk in Olst vertrok op 17 oktober de Klimaatloop richting Deventer. De eerste paar kilometer liepen de burgemeester en een wethouder uit Olst mee, tot aan de Aardenhuizen. Deze huizen zijn het bewijs dat je energiezuinig (zonder aansluiting op waterleiding, riolering en elektriciteit) en in verbondenheid met de natuur kan wonen.

Vlakbij Deventer ontdekten de wandelaars bij de biologische boerderij De Oosterwaarde dat hier wordt gewerkt met het jubeljaar, zodat de aarde één keer in de zeven jaar tot rust kan komen.

De volgende bestemming was de allereerste Groene Moskee van Nederland: de Centrum Moskee in Deventer. Ömer Melikoglu, secretaris van de moskee, gaf een rondleiding met speciale aandacht voor de thema’s rentmeesterschap en dankbaarheid. Van Groene Moskee naar Fairtrade Kerk is het maar een klein stukje lopen: in de Lebuïnuskerk stond de klimaatpelgrims een royale high tea te wachten. Tijdens de afsluitende viering werd namens de groene moskee in Deventer een koran in de ark gelegd, waarmee het interreligieuze aspect van deze etappe nog eens werd benadrukt.

Op zondagmorgen werden de pelgrims met een zegenwens toegezongen toen zij de Ichtuskerk (Deventer Colmschate) verlieten met de ark. Via Oxe en Joppe liepen de wandelaars naar de Gorsselse Heide, een mooi natte-heidegebied met bijzondere flora en fauna. Na de passage van landgoed de Voorst waar o.a. de ijsvogel en de grootoorvleermuis vertoeven, zagen de lopers niet veel later de Sint Walburgiskerk opdoemen, waar opnieuw een gastvrij onthaal volgde.

Manife statie Utrech t

M

et spatten water op de wang kwam Jan Wessels van Missie-Nederland op zaterdag 24 oktober de kerk binnen tijdens de landelijke manifestatie van de Klimaatloop.

Toch regende het niet. Wessels was één van de dragers die een blok ijs van de ene kerk naar de andere hadden getild. Zo zag het er stoer uit, met voorop twee draaggroepen en daarachter een lange stoet van ongeveer tweehonderd mensen die volgden. Ze liepen van kerk naar kerk Reinier van den Berg had in de Domkerk met passie duidelijk gemaakt hoe hoog het water inmiddels is gestegen en bij menigeen tot aan de lippen is gekomen. Tenminste vier miljoen mensen uit de Nijldelta zullen als klimaatvluchteling het heil elders moeten zoeken. ‘Wat we nu meemaken met de stroom vluchtelingen is nog maar het allereerste begin’, profeteerde de weerman. Van den Berg noemde vijf mogelijkheden om de ramp die zich aan het voltrekken is, niet groter te laten worden.

Hij riep op bij grote reizen de ecologische voetafdruk te compenseren met concrete herbeplantingen van groen. Verder moet het mogelijk zijn minder fossiele brandstoffen te verbruiken, meer alter-natieve energiebronnen aan te spreken, meer producten in kringloop te gebruiken en vanuit ecojustice recht te doen aan internationale verhoudingen.

In diverse kerken kwamen kerkleiders uit verschillende tradities aan het woord. Karin van den Broeke verbond de duurzaamheid met de gerechtigheid, twee thema’s die in haar jeugd nog wel eens tegenover elkaar werden uitgespeeld, maar nu volop in één adem werden genoemd. Gerard de Korte sprak in de Catharinakerk over de pauselijke encycliek Laudato si. Hij haalde de integrale ecologie naar voren. En Joris Vercammen legde in de Gertrudiskerk een verbinding tussen liturgie en klimaat. Een eucharistische levenshouding, zo zei hij, heeft er weet van dat het leven een geschenk is.

Leven in eucharistie staat daarmee tegenover consumentisme.

In het afsluitende panelgesprek in de Jacobikerk kwamen de maatschappelijke organisaties aan het woord: Greenpeace, Urgenda, Cordaid en ICCO. Volgens Faiza Oulahsen van Greenpeace zien overheid en bedrijfsleven fossiele brandstoffen nog steeds als de basis van de economie. Dennis van Berkel van Urgenda wees erop

dat we het allemaal moeilijk vinden om anders te denken: ‘We hebben een psychologisch mechanisme om dat soort zaken te ontkennen’. Tijdens de slotviering stonden kerkleiders Bisschop de Korte, Aartsbisschop Vercammen (oud-katholiek), PKN synode-voorzitter Van den Broeke, Jan Wessels (MissieNederland) en vice-voorzitter van de Raad van Kerken Kees Nieuwerth, gebroederlijk naast elkaar. Als een zichtbaar teken van de gezamenlijke inzet van kerken voor een duurzame wereld.

WEEKEND

4

d

Gelderlan

O

p zaterdag 31 oktober vertrok de Klimaatloop uit de vrijgemaakte Ontmoetingskerk van Ede. Daar sprak wethouder Leon Meijer over de ambitie van Ede om een van de duurzaamste Nederlandse gemeentes te worden.

Zo organiseert Ede tijdens de klimaattop in Parijs een eigen duurzaamheids-top. Via het bos de Sijsselt liepen de deelnemers naar de Franse Kamp, een voormalige opslag van munitie dat nu onderhouden als natuur-gebied door A Rocha. John Smits van A Rocha vertelde daar over het werk van een grote groep kerkelijk betrokken vrijwilligers om dit terrein terug te geven aan de natuur.

Daarna wees weerman Reinier van de Berg in zijn bijdrage erop dat klimaatverandering geen theorie is, maar een meetbaar feit.

De wandeling ging vervolgens door de bossen van Wageningen Hoog naar de Arboretumkerk, waar de dag besloten werd met een goed bezochte Iona-vesper. Burgemeester van Rumund stelde dat voor hem persoonlijk het wereldlijke en het geestelijke niet gescheiden zijn. Hij wees op het belang van internationale samenwerking over de grenzen heen en benoemde de diverse activiteiten van de Gemeente Wageningen om klimaatneutraal te worden in 2030. Zo vertelde hij over de innovaties van de Universiteit van Wageningen, zoals de opwekking van elektriciteit uit wortels.

Op de tweede weekenddag werd op maar liefst drie plekken gelopen: van Wageningen naar Oosterbeek, van Elst naar Oosterbeek en tot slot in Zeeland langs het Veerse meer. In Wageningen vertrokken de pelgrims na een Scheppingsviering

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

5

in de Bevrijdingskerk via het bospad over de Wageningse Berg, richting Renkum. Na lunch in de (kersverse) Groene Kerk van Heelsum (PKN) met ondermeer wethouder Wendy Ruwhof (Renkum) trokken de wandelaars verder door het prachtige Heelsumse beekdal en de bossen van Wolfheze. Bij het klooster van de Trapistinnen in Oosterbeek ontmoetten ze de wandelaars uit Elst. Deze groep was die ochtend vertrokken nadat wethouder Jan van Baal (Overbetuwe) de groene-kerk-vlag had gehesen bij de protestantse gemeente Elst. Via Park Lingezegen en de nieuwbouwwijk Schuytgraaf kwam deze groep van 55 lopers aan bij het Drielse veer die de groep in twee keer de Nederrijn overzette. Aangekomen bij de ingang van het Trapistinnenklooster liepen de twee groepen samen het klooster tegemoet.

In het klooster namen de pelgrims deel aan de Vespers voor Allerheiligen, waarin ze met de zusters hebben gezongen en gebeden.

Tegelijkertijd werd in Zeeland ook een etappe gelopen. Dit was een spontaan initiatief vanuit de plaatselijke kerken. Vanaf de Veerse Dam liepen ruim 40 pelgrims langs het Veerse Meer, door de Veerse kreken en het stadje Veere over de sluis naar het Arboretum van Kleverskerke. Op een brancard werden twee blokken ijs meegezeuld, die natuurlijk aanzienlijk in grootte afnamen onderweg. Er was dan ook in de wijde omtrek geen ijsbeer of pinguïn te zien! Door enkele deelnemers werd tijdens de tocht zwerfafval verzameld, wat aan het eind een flinke stapel afvalzakken opleverde. In Kleverskerke werd een afsluitende vespers gehouden.

WEEKE

ND 5

Zuidg Limbur

D

e klimaatloop heeft als ondertitel “Kerken op weg naar Parijs”. Deze ondertitel kreeg wel een heel bijzondere betekenis, toen de ochtend na de terreuraanslagen in Parijs de pelgrims zich verzamelden voor de laatste twee etappes. Reisleider Guus Prevoo sprak met de deelnemers over de aanslagen die verdeeldheid en ontrust zaaien en mensen uit elkaar willen drijven. Op weg naar de klimaattop zijn er ook tegenslagen. Mensen roepen dat het wel meevalt, de wetenschappelijke analyses worden in twijfel getrokken en anderen zeggen dat er wel op tijd goede technische oplossingen gevonden zullen worden.

Allemaal zaken die de urgentie van het klimaatdebat onderuit halen. Prevoo: “Wij gaan dit weekend stappen zetten op weg naar de klimaattop in Parijs. Stappen waarmee wij de onderhandelaars in Parijs willen oproepen om de urgentie deze keer serieus te nemen. Wij laten ons niet tegen houden!”

De pelgrims hadden twee dagen stevig wandelen voor de boeg.

Gelukkig waren er ook een aantal bezinningsmomenten en goede onderlinge gesprekken tussen mensen die hart voor de schepping hebben en die privé maar vaak ook op een plek in de kerk of de politiek het gesprek over klimaatverandering en duurzaamheid aangaan. Vanuit de politiek was Carla Dik (ChristenUnie) aanwezig. De meeste deelnemers liepen beide dagen. Overnachtingen waren geregeld in abdijhotel Rolduc. Zaterdagavond vond hier een bijeenkomst plaats over de encycliek van paus Franciscus met de titel: Om de zorg voor ons gezamenlijke huis. Op zondag werd aan het einde van de Klimaatloop bij het Drielandenpunt op de Vaalserberg het stokje over gedragen aan de kerken in Duitsland en België. Ook de ark, die symbolische alle tochten is meegedragen, werd doorgegeven.

DIT ARTIKEL KWAM MEDE TOT STAND DANKZIJ BIJDRAGEN VAN FRANK CORNET, JAN VROONLAND, KLAAS VAN DER KAMP, HENK VAN SCHAIK, BERT WOLTERS, HENK GOUDZWAARD EN HANNIE LUIJTEN. KIJK VOOR DE UITGEBREIDE VERSLAGEN OP WWW.KLIMAATLOOP.NL.

6

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

Column

Een klimaat van vertrouwen

O

Het is verleidelijk deze beweging toe te schrijven aan paus Franciscus en zijn encycliek Laudato si. Of aan de Pelgrimage van gerechtigheid en vrede waartoe de Wereldraad van Kerken in 2013 besloot en opriep. Maar tegelijk zijn de encycliek en de pelgrimage zelf een teken van toegenomen kerkelijke en religieuze aandacht voor duurzaamheid en klimaatverandering.

Er is meer aan de hand. Dat blijkt ook uit het feit dat ook elders in de samenleving de beweging letterlijk toeneemt: de Climate Miles van Urgenda en de Klimaatparade (Climate March) waaraan diverse milieuorganisaties meedoen.

Daar zijn allerlei oorzaken voor aan te geven. Zo is klimaatverandering langzamerhand een niet meer te ontkennen wetenschappelijk feit geworden, zoals weerman Reinier van den Berg tijdens de Klimaatloop ook een aantal keren heeft aangegeven. We worden bovendien keer op keer geconfronteerd met berichten over superstormen, ernstige overstromingen en extreme droogtes. Daarbij moeten we overigens wel aantekenen dat het moeilijk is dergelijke gebeurtenissen in een altijd al variabel klimaat aan een sluipende trend als klimaatverandering toe te schrijven.

Is daarmee de religieuze beweging simpelweg een herhaling en kopie van de beweging elders in de samenleving? Soms lijkt het daarop, als in religieuze kring net zo alarmistisch gesproken wordt over klimaatverandering als vaak in de milieubeweging, wat de slogan Act now for climate justice ook wel een beetje oproept. Op andere momenten lijkt de religieuze beweging zich zelfs als voorhoede te zien, als zij stelt dat bringing faith to the climate talks noodzakelijk is om de klimaatonderhandelingen een moreel kompas te geven.

Het is de vraag of dat eigenlijk geen overschatting van geloof of van gelovigen is, en een onderschatting van de moraliteit van anderen.

Maar er is ook een andere kant. Dat wordt duidelijk als we Act now for climate justice verbinden met We have faith.

Juist door deze verbinding wordt duidelijk dat Act now niet zozeer betekent “het is vijf voor twaalf” maar: elke stap – letterlijk en figuurlijk – telt. Ofwel: het is nooit te laat en je bent nooit te onbelangrijk om een betekenisvolle, positieve bijdrage te leveren. Het tegengaan van klimaatverandering

is geen zaak van een masterplan dat eerst door regeringsleiders moet worden ontworpen en dan door ons uitgevoerd, voordat het te laat is. Het is een zaak waaraan iedereen, van laag tot hoog, van vrachtwagenchauffeur tot regeringsleider en topondernemer, steeds weer een bijdrage kan en moet leveren. Het zijn juist die bijdragen waarmee we elkaar in beweging brengen. Doordat burgers de straat op gaan en zich laten horen en zien, zullen regeringsleiders eerder geneigd zijn stappen voorwaarts te zetten. Doordat consumenten andere producten kopen, zullen ondernemers eerder het lef hebben om hun aandeelhouders voor te houden dat er duurzamer geproduceerd moet worden. Doordat mensen elkaar vragen stellen, zullen zij elkaar meer aan het denken zetten. Iets dergelijks geldt ook op het niveau van regeringsleiders en CEO’s onderling.

Naarmate zij ambitieuzere stappen zetten, zullen andere leiders dat ook eerder doen. Zo ontstaat gaandeweg een klimaat van meer onderling vertrouwen.

Christiaan Hogenhuis

veral op de wereld kwamen mensen dit najaar in beweging voor een effectief en rechtvaardig klimaatbeleid. Vanuit diverse religies gingen deze mensen onderweg, lopend of op de fiets, als pelgrims.

Daarbij hanteerden zij slogans als Act now for climate justice, We have faith en Bringing faith to the climate talks , Geht doch en hier in Nederland Maak 2015 het jaar van de hoop. Die “religieuze beweging” lijkt groter en breder dan voorheen en trekt in ieder geval meer aandacht. Wat is hier aan de hand? En wat is de betekenis ervan?

Gaan we daarmee (op tijd) het klimaat redden? Daar hebben we geen garantie voor. Geen mens heeft het klimaat in de hand, ook de machtigste regeringsleider niet en zelfs niet wij allemaal gezamenlijk. En het zo noodzakelijke onderlinge vertrouwen is geen product dat gecreëerd kan worden, maar dit kan alleen groeien en gegund worden. Maar daar kunnen we wel zelf aan bijdragen. De essentie van het We have faith is nu juist het vertrouwen dat we in en door die beweging, door elkaar, door het proces zoals dat zich ontvouwt, positief verrast kunnen worden. Alleen als mensen in beweging komen, kan blijken dat er meer mogelijk is dan we dachten, doordat de beweging van de een als een teken van hoop anderen in beweging brengt.

Het gaat er niet om dat wij het klimaat moeten kunnen redden. Het gaat erom dat wij ons laten inschakelen in een beweging die daarop hoopt en vertrouwt. Wij hoeven persoonlijk het klimaat niet te redden; we hoeven alleen maar actief mee te doen. Dan zullen we nog eens wat beleven. Dat is de betekenis van een religieuze ‘beweging’ als de Klimaatloop. Maar dit geldt net zo goed voor de niet kerkelijke Climate Miles en Klimaatparade.

De “meerwaarde” van kerken en religieuze organisaties is misschien vooral dat zij eerder de woorden en de beelden hebben om dit vertrouwen uit te drukken. De Klimaatloop was de eerste keer dat kerken dit gezamenlijk deden. Het smaakt naar meer!

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

7

HET KAN ANDERS: OIKOS VANAF 2016 Vrijdagavond 13 november 2015. In de trein lees ik de eerste tweets over een aanslag in Parijs. Veel is nog onduidelijk. Een dag later is de omvang van de ramp in alle scherpte zichtbaar. Politici spreken oorlogstaal, vergelijkbaar met de dagen na nine-eleven, nu al weer 14 jaar geleden. De media reiken een breed palet aan emoties, visies en analyses aan. Parallel aan deze gebeurtenis vinden de voorbereidingen op de klimaattop in Parijs plaats. De mede door Oikos georganiseerde klimaatloop eindigt dat zelfde weekend op de Vaalserberg bij het drielandenpunt. De klimaatloop getuigt van de zorg over klimaatverstoring en de hoop op verandering. Twee grote maatschappelijke kwesties die mensen beroeren en die beide ook raken aan de agenda van Oikos.

Afscheid en nieuw begin Oikos neemt rond de jaarwisseling afscheid van een aantal collega’s (zie kader). Pijnlijk voor de mensen om wie het gaat en ook pijnlijk voor de organisatie. Sommigen zien nieuwe kansen buiten Oikos.

De omvang van de organisatie zal in 2016 meer dan halveren. Deze situatie is ten dele een gevolg van de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking. Een aanzienlijk deel van ons werk is financieel afhankelijk van de samenwerking met organisaties die mede gefinancierd worden door de overheid. Te denken valt aan Cordaid, ICCO, Oxfam Novib en Hivos en – iets langer geleden – aan de NCDO en SBOS. Ondanks alle inzet is het ook niet gelukt om voldoende alternatieve financieringsbronnen te vinden. Een verkleining van de vaste formatie was onontkoombaar. Deze verkleining was en is ook verbonden met de profilering en de positionering van Oikos.

Terugblik De geschiedenis van Oikos (en haar voorgangers Osaci en Ikvos) laat op het eerste gezicht een breed profiel zien. Ethische bezinning op sociaaleconomische vragen, aandeelhoudersacties, consumentenacties, bewustwording, organisatie en actie, handelingsperspectieven, ontwikkelingseducatie. Het kost weinig moeite om ook allerlei thema’s op te sommen: bewapening, voedsel, kleding, belasting, schulden, religie etc. Bij al deze onderwerpen horen weer kringen van partnerorganisaties en doelgroepen. Maar bij alle verscheidenheid is wel een rode draad aan te wijzen. Oikos beweegt zich rond grote maatschappelijke vragen die het hart, het hoofd en de ziel van mensen raken. Hoe verhouden we ons in Nederland tot die grote vragen? Wat kunnen we als burger, consument of

8

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

aandeelhouder in ons dagelijks leven doen? Zo loopt er een rode lijn van onze werkzaamheden in de jaren zeventig naar ons werk in de komende jaren.

Maar tegelijkertijd zie ik ook een kentering. Tot in de jaren negentig lag het accent sterk op economische vragen, zowel in het onderzoek als in de acties. Oikos droeg daarbij feiten, analyses, handelingsperspectieven en praktische ondersteuning aan. Zonder afscheid te nemen van de economische vragen, kwamen religie en cultuur nadrukkelijk op de agenda van Oikos. Nine-eleven was misschien niet de directe oorzaak, ze vormde wel een bevestiging van die keuze.

Het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling (opgericht in 2006) illustreert deze kentering. Naast de feiten en analyses, kregen ook waarden en wereldbeelden expliciete aandacht. Bovendien voltrok zich nog een andere verwante verandering. Oikos ging minder ‘zenden’ en meer ‘ontmoeten’. We zien dit o.a. in het werk van OikosXplore, Dialogue for Peaceful Change (beide sinds 2004) en ook in de Toekomstateliers (gestart in 2013).

Het kan anders Deze terugblik laat de kiemen zien van het profiel en de positionering van Oikos. Ik hecht aan het benadrukken van deze continuïteit, ook bij alle ingrijpende veranderingen. Het nieuwe profiel verbind ik met het bekende motto ‘Het kan anders’. Ik kan me de aarzelingen bij dit motto goed voorstellen. Het kan ook uitgelegd worden als een naïef geloof in de maakbaarheid van de wereld. Dit motto krijgt pas echt betekenis als je je realiseert dat we leven in een wereld van schending van mensenrechten,

HET WERK VAN OIKOS IS VERBONDEN MET EEN AANTAL WAARDEN: Gerechtigheid Alle mensen komen tot hun recht Duurzaamheid De wereld als huis voor alle leven, nu en later Gemeenschapskracht Basis voor samenwerking en vernieuwing Verscheidenheid Diversiteit als bron van veerkracht Vreedzaam vechten Omgaan met spanningen en dilemma’s

klimaatverstoring en terrorisme. Het motto drukt een verlangen naar veranderingen uit. Sterker nog, er zijn miljoenen of misschien zelfs miljardenmensen die individueel en gezamenlijk ook inhoud en vorm geven aan dit verlangen. Daar bestaan allerlei termen voor, van wereldburgerschap tot burgerparticipatie en energieke samenleving. Juist werkend aan verandering komen dilemma’s en waarden aan de oppervlakte. Oikos verbindt dit verlangen naar verandering met spiritualiteit, levensovertuiging en religie.

Laat het me nog wat sterker uitdrukken: spiritualiteit, levensbeschouwing en religie zijn uiterst relevant, omdat ze veranderingen (afhankelijk van de situatie) kunnen versnellen én vertragen. Verandering – ontwikkeling – is immers niet alleen een kwestie van technische maatregelen; maar ook een kwestie van macht en waarden. Verandering, waarden, dilemma’s en ook religie zijn ondenkbaar zonder spanningen en conflicten, zowel in het klein (samenwerkingsverbanden) als in het groot (‘Parijs’).

Oikos ziet her en der mensen die samen werken aan verandering rond grote en lastige maatschappelijke kwesties. Deze initiatieven variëren van ‘groene kerken’ en deelnemers aan een klimaatloop of vrijwilligers bij asielcentra en voedselbanken tot en met professionals in ontwikkelingsorganisaties en overheidsdiensten.

We spreken hier over ‘communities of change’, gemeenschappen van verandering. Oikos wil deze gemeenschappen versterken.

Bijvoorbeeld door kennis of toegang tot kennis aan te bieden.

Maar ook door lastige vragen stellen en dilemma’s te benoemen.

Tegelijk willen we deze gemeenschappen ook ondersteunen door ze tijd en ruimte (pleisterplaatsen) te bieden. Daarnaast zullen we hen ook ondersteunen door mee te denken over handelingsperspectieven en samen met hen te oefenen in conflicthantering.

Werken aan verandering is gebaat bij academisch onderzoek.

Studie en actie, noemden we dit vroeger. Onderzoek is zeker van belang als we de rol van religie, levensbeschouwing en waarden willen belichten. Dat ligt gevoelig, zeker in een samenleving die

geteisterd wordt door religiestress. Academisch onderzoek zal hier zeker niet het laatste woord hebben, maar kan wel zorgen voor enige verheldering. Oikos zal de bestaande samenwerking met universiteiten en hogescholen verder uitbouwen. Oikos maakt deel uit van de oecumenische beweging. Oikos is daarbinnen niet alleen een dienstverlener die goed bekend is met de kerkelijke achterban.

Oikos zal ook de opgedane ervaringen rond ‘het kan anders’ actief inbrengen bij de afzonderlijke kerkgenootschappen en de Raad van Kerken. Met deze focus draagt Oikos actief bij aan de brede christelijke traditie. Eigen aan deze traditie is een actieve en open houding naar andere religieuze en niet-religieuze tradities.

Organisatie Oikos zal in 2016 verder gaan als een kleinere organisatie, met een kernformatie van circa 4 fte. Rond die kern bevinden zich twee soorten schillen. De eerste schil bestaat uit de samenwerkingsverbanden en initiatieven die door Oikos ‘gehost’ worden. Het gaat om zelfstandige eenheden die onder eigen naam en voor eigen risico opereren. Hier onder vallen Shop ’n Style, Tax Justice Nederland, Africa in Motion en het crowdfunding-platform Geloofinjeproject. De tweede schil bestaat uit medewerkers die tijdelijk met Oikos verbonden zijn: stagiaires, vrijwilligers, ZZP-ers en projectmedewerkers.

Leidmotief Een wereld waarin mensen hoe verschillend ze ook zijn, zich inzetten voor menselijke waardigheid en een leefbare aarde. Dat is in het kort de drijfveer van Oikos. Oikos houdt vast aan deze droom midden in een wereld waarin klimaatverstoring, mensen op drift en schendingen van mensenrechten aan de orde van de dag zijn.

Oikos ziet naast alle onverschilligheid en wanhoop ook praktische initiatieven die getuigen van vertrouwen dat een eerlijke en leefbare wereld mogelijk is.

Oikos neemt afscheid van Annemarie van Ede – Secretariaat Brenda Bartelink – programmamedewerker Carlijn Savelkouls – programmamedewerker Ingeberte Uitslag – programmamedewerker Irene Tom – programmamedewerker

Personeel Oikos in 2016 Annelies Hartman-Deuling – Secretariaat Christiaan Hogenhuis – Programmamedewerker David Renkema – Directeur / programmamedewerker Esther Dwarswaard – Geloof in je Project Jaap van der Sar – Programmamedewerker Kees Brussel – Financiën en Beheer Maaike van Diepen – Tax Justice Rogier van der Weijden – Communicatie en PR

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

9

TAX JUSTICE

FAIR TAX RULES Is het eerlijk als de ene winkel staatssteun ontvangt en de andere niet?

Nee, dat is niet eerlijk. Toch is dat precies wat er gebeurt, bij winkels, koffiehuizen en meubelmakers. Ahold, Starbucks en Ikea slagen erin door schimmige deals met de belastingdienst een vele malen lager belastingtarief te krijgen dan bijvoorbeeld Ekoplaza, Bagels & Beans en Noest Meubelen. Recent bepaalde de Europese Commissie dat onder andere Starbucks illegale staatssteun heeft ontvangen van de Nederlandse staat.

Tax Justice NL bepleit al jaren dat er een einde moet komen aan deze onrechtvaardige situatie, die op een iets andere manier ook ontwikkelingslanden dupeert. In 2015 kan Oikos dankzij het Make Tax Fair-fonds investeren in meer bekendheid van het netwerk en haar onderwerpen.

Dat gebeurde onder meer tijdens de Afrikadag.

10

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

O

p de Afrikadag, 7 november in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam, gingen verschillende woordvoerders en andere experts met elkaar in debat over belastingontwijking.

Hierna volgde een column van Guiseppe van der Helm, directeur van VBDO, de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling in Nederland. Hij legde de vraag voor: Is Nederland een belastingparadijs? Volgens Van der Helm is Nederland een doorsluisland, omdat binnen de EU erg veel belastinggeld door Nederland stroomt.

De oplossing ligt wat betreft Van der Helm bij internationale samenwerking tussen overheden en grotere transparantie over belastingafspraken en helderheid over de precieze belasting die een bedrijf in elk land betaalt.

Frank Heemskerk, bewindvoerder bij de Wereldbank, trapte af met een column over de rol van de Wereldbank: Hoe kunnen leningen gebruikt worden voor meer bedrijvigheid? Volgens Heemskerk moet een goed belastingsysteem voldoen aan de volgende vier P’s: Progressief (wie meer verdient, moet meer bijdragen), Politiek (geen naïviteit, het gaat hier om staatsbelangen), Plaatselijke heffingen en Passend (er moet samengewerkt worden mét ontwikkelingslanden).

SP-kamerlid Arnold Merkies opende het debat.

“Belastingontwijking is een groot probleem, dat andere problemen overschaduwd. Ontwikkelingshulp komt door belastingontwijking via de achterdeur weer terug naar Nederland.” D66-kamerlid Stientje van Veldhoven was het met Merkies eens: “Er is groei nodig in Afrika en hiervoor is het belangrijk dat er belasting kan worden geïnd.” Zij gaf hierbij aan dat het niet zal helpen om het probleem alleen in Nederland op te lossen.”

Participatie van ontwikkelingslanden is erg belangrijk bij het aanpakken van dit probleem, aldus PvdA-kamerlid Paul Tang. Maar dat betekent dus niet dat Nederland en de Europese Unie (EU) moeten toekijken, en niets ondernemen.

Arnold Merkies vindt dat in de gemaakte internationale afspraken vaak loopholes zitten omdat deze (te) breed worden geformuleerd. Tang was het er mee eens dat grote afspraken langzaam resultaat hebben maar constateert wel dat er een positieve trend gaande is, en dat de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) zou kunnen helpen bij het oplossen van dit probleem. Merkies ging er fel op in: volgens hem telt de wet nog altijd zwaarder dan de OESO-afspraken. Bovendien vind hij deze afspraken weinig transparant. “Er is meer transparantie nodig.”

De drie aanwezige partijen (PvdA, SP en D66) waren het eens dat belastingontwijking een groot probleem is en niet alleen in Nederland of de EU aangepakt moet worden. Maar hoe dit probleem nu precies aangepakt moet worden is een heet hangijzer. Of OESO hierbij moet helpen of niet is een lastige vraag. Het codewoord lijkt in ieder geval ‘transparantie’.

“Er is groei nodig in Afrika en hiervoor is het belangrijk dat er belasting kan worden geïnd.”

Ook Van Veldhoven begint haar betoog met de cruciale rol van samenwerking en transparantie. Want anders zouden bedrijven zich simpelweg naar andere landen verplaatsen en blijft het probleem bestaan. Tang vindt dat we goed moeten kijken naar de definitie van een belastingparadijs. Nederland is vooral een loket om geld door te voeren. “We moeten meer transparantie creëren, en de geldstromen belasten.”

Merkies van de SP vraagt zich hardop af: “Maar wat kunnen burgers nu met betrekking tot dit onderwerp doen?” Diverse ideeën worden gedeeld: het boycotten van bedrijven, initiatieven om aandelen te kopen waardoor men de kans krijgt mee te praten bij vergaderingen, ludieke acties ondernemen, onderzoeksjournalistiek financieren of lid worden van een politieke partij.

Naast een woordvoerdersdebat, organiseerde Tax Justice NL ook een interessante workshop over belasting en –investeringsverdragen en hun effect op de ontwikkeling van Afrikaanse landen. In een andere zaal konden mensen zich storten in een interactieve simulatie over tax justice. Hierbij konden de deelnemers zich inleven in de verschillende belangen van bedrijven en overheden in belastingparadijzen en ontwikkelingslanden. De Afrikadag-bezoekers konden ook een petitie ondertekenen waarin minister Dijsselbloem wordt opgeroepen actie te ondernemen tegen belastingontwijking.

OOK DE PETITIE ONDERTEKENEN? KIJK ACHTEROP DEZE OIKOS NIEUWS OF GA NAAR DE VERNIEUWDE WEBSITE: WWW.TAXJUSTICE.NL.

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

11

COLOFON Oikos Nieuws is het magazine van Stichting Oikos. Vrienden van Oikos ontvangen het blad gratis. Nog geen Vriend van Oikos? Meld u nu aan op stichtingoikos.nl/vriend of bel ons (zie hiernaast). Wilt u graag vrijblijvend op de hoogte blijven? Meld u dan aan als abonnee op stichtingoikos.nl/on.

U wordt dan ĂŠĂŠn maal per jaar om een bijdrage gevraagd.

12

OIKOS NIEUWS #73 DECEMBER 2015

Ontwerp & layout In Ontwerp, Assen Productie Nilsson, Goes Eindredactie: Rogier van der Weijden

Fotografie Rebke Klokke (p.1 en 5), Patrick van der Sande (p.2), Dick Vos (p.3), Rogier van der Weijden (p.4 en 7), Frank Cornet (p.4 en 6), Roland Bezemer (p.5), Arjen Faber (p.6) en Roos Trommelen/FMS (p.10 en 11)

Stichting Oikos Postbus 19170 3501 DD Utrecht T (030) 236 15 00 oikos@stichtingoikos.nl www.stichtingoikos.nl