Entrepreneur Bonaire Q2 2018

ENTRE PRENEUR BONAIRE Q2 2018

Business Magazine Bonaire

Tourism Corporation Bonaire Bonaire’s blue Destiny

Tempo Caribbean

weerspiegelt de ontwikkeling van Bonaire

Kamer van Koophandel Vraag naar arbeid

Stimuleren van vraag met behulp van belastingen

Qredits

Match

Dabboussi Holding

Rusteloze

Canarbo: Demanding Taste

Growing on Demand

and Demand benen

Zorgaanbod arbodiensten

Business Magazine Bonaire in Collaboration with the Chamber of Commerce Bonaire | Q2 2018

BONAIRE

Entrepreneur Bonaire 2018

Content

Preface

On Demand Nowadays, we are used to get our supplies on demand. Whether we desire a nice meal, groceries, a movie, music or haute couture, we may find it delivered instantly and at our doorstep.

In order to deliver on demand, you’ll have to be familiar with the community you do business with. Governments, for example, are supposed to know and satisfy the demands of their people, including the ones of the entrepreneurs that are supporting the economy. Hence, it would be reasonable to expect governments to deliver on demand as well.

As for entrepreneurs, they meet the market demand by taking risks. Business owners either successfully deliver what consumers want and are consequently rewarded or fail to deliver what the market wants and pay the price for misjudgment with personal losses.

Governmental demands on the other hand are being paid for by taxpayers. This money is often used to cover up wasteful miscalculations of politicians or bureaucrats and their favorite interest groups. Perhaps that is the reason why delivering on demand remains utopic as far as governments are concerned; no self-sacrifice and no accountability.

16 Facts and Figures Q1 2018 Chamber of Commerce Bonaire

18

Marnix Stoorvogel Colophon Publisher Conté | Marnix Stoorvogel Authors Patricia Bergwijn Businesstown.com Dick ter Burg Paul Janssen Tom Kok Tom Peeters Rianne van Rijswijk Mike Martel Tristan Monzon Carola Roeters Atla Ruhe-Simou Robert Smaal Marnix Stoorvogel Gerjanne Voortman

Qredits Canarbo

22

Final editing Write | Patricia Bergwijn Realisation Conté Photography Conté | CreativEnvision Edition 4 times a year If you would like to advertise or react, please contact the publisher: +599 770 7723 | info@studioconte.nl HVO paper represents woodfree offset paper.

This magazine is printed on wood-free paper also called tree-free paper.

The raw material used might be, inter alia, rice, straw, bamboo, hemp or cotton.

Dabboussi Holding Growing on Demand

Entrepreneur Bonaire 2018

Entrepreneur Bonaire Q2 2018 10 TBonaire’s Bleu Desteny TCB Bonaire’s Blue Destiny TCB

6

10 Tempo weerspiegelt de ontwikkeling van Bonaire 12 Chamber of Commerce Vraag naar arbeid 16 Chamber of Commerce

Tempo

Juliette de Grijze

10

Facts and Figures Q1 2018 18 Qredits Canarbo: Demanding Taste 20 De hulpvraag is het begin van de zorgverlening

Match and Demand Eternal Demand

36

22 Dabboussi Holding Growing on Demand 26 Gadgets Pencil

Stimuleren van vraag

42

doormiddel van belasingen

28 How to manage absenteeism

30 Sint Eustatia Een micro-economie 32 Column Rusteloze benen 34 Voor u een vraag?

Schimmels op de werkplek 36 Match and Demand Eternal Demand 37 Column A lesson in Demands 38 Het ABC van...

Vastgoed ontwikkeling 42 Stimuleren van vraag doormiddel van belasingen 44 12 Questions before you start a business 46 Next theme Development

Ak

ker

ma

ns

Au

to

Su

pp

lies

BV

FORD EDGE SPORT 2018

The 2018 Ford Edge is pleasant to drive, with handling characteristics more similar to those of a large car than a hulking SUV. Power plant options range from a polite base engine with good fuel economy to the vivacious twin-turbocharged Sport.

Acceleration and Power The Edge comes standard with a twin-turbocharged 2.0-liter four-cylinder. This 245-horsepower engine gets great EPA-estimated fuel economy ratings of 20 mpg in the city and 29 mpg on the highway. Though it isn’t especially energetic, it isn’t anemic either, making it a suitable daily driver.

Akkermans Auto Supplies B.V. Hyundai Bonaire N.V. Kaya Amsterdam 2 Bonaire Caribbean Netherlands Tel +599 717 8667 Fax +599 717 5034 info@akkermansbonaire.com www.akkermansbonaire.com

Reportage

6

Entrepreneur Bonaire 2018

BONAIRE’S BLUE DESTINY Text: Patricia Bergwijn | Picture: CreativEnvision

Bonaire might be on its way to a blue destination.

Tourist Corporation Bonaire (TCB), headed by director Maurice Adriaens and the new stakeholders’ platform are doing everything they can to stay on course of the Strategic Tourism Master Plan (STMP) that was issued last year. But to become this blue destination and stick to the plan is far from easy in Bonairean reality.

The Strategic Tourism Master Plan Last year (2017) director Adriaens could finally welcome the Strategic Tourism Master Plan. Through the years, ‘the making of’ already had cost several of his predecessors their contracts and stakeholders had been demanding a plan for over at

least seven years. In other words: the stakes were mounted up quite high.

As was to be expected, the researchers from the Floridian University, responsible for the plan, concluded that it was time for drastic changes: Bonairean residents should profit and benefit more from the opportunities and economic welfare tourism could bring the island and the tourism industry could and should do a better job. ‘Contributing to the economic wellbeing of the majority rather than the select few’, they stated in their report. Bonaire was to become the Caribbean’s first blue destination.

This would generate money, create jobs, and combine both the preservation of Bonaire’s natural resources and sustainable economic development. Being blue would make Bonaire: ‘a high-end boutique destination that is founded on a fusion between nature and people’ accomplished by giving restricted access and keeping the tourist density low ‘while achieving societal goals of increased opportunities and quality of life’ (STMP 2017-2027).

7

The masterplan described five strategies which included a strong and professional TCB, a strong hotel performance and human capital, an increased tourism demand, an increased airlift, and last but not least the governing of the cruise tourism flows. In order to get to this blue destination and overcome all challenges that lay ahead the plan required a capital of $ 150 million and promised in return 2,400 extra jobs, 600 new four star hotel rooms, 60,000 extra arrivals (in ten years) and a 45% stake in Bonaire’s economy by 2021 instead of the current tourism share of 20%. Everybody was optimistic and willing to cooperate, thus, a new tourism platform was commissioned.

The tourism industry would become the future engine of Bonaire’s economy. Even the local government seemed to be pleased and sent director Adriaens a carefully formulated yet positive response. But then…

Challenges and Victories At the beginning of 2018 reality came kicking in. Due to a wave of austerity measures, TCB lost 30% of its former budget and went from $ 2.1 to $ 1.4

Entrepreneur Bonaire 2018

CONTRIBUTING TO THE ECONOMIC WELLBEING OF THE MAJORITY RATHER THAN THE SELECT FEW million, while they actually needed nine million extra to be able to execute the plan. As a result the challenges multiplied and were not as easy to overcome as the authors of the plan had predicted. Nevertheless, this year is just an exception according to TCB’s director. Even though the tourist agency suffered twice as much, since the other state-owned companies within the Bonairean holding only got a 15% cut, and TCB didn’t receive any explanation or motivation, Maurice Adriaens still firmly believes in the masterplan and its successful execution. Of course he had to suddenly downsize, adjust and postpone plans, actions, events and expectations this year, but he, his team of ten people, and his platform of preselected stakeholders are convinced they will manage no matter how great the odds.

This year already counts for a total number of 470.000 cruise tourists.

And although not everybody seems to be equally happy with this cruise prospectus, it is necessary according to the director, and part of the plan of becoming the Caribbean’s first blue destination. ‘A blue destination means there is a perfect balance between the economy and economic development on the one hand and the preservation of Bonaire’s rich and beautiful nature on the other. The plan proves they can naturally coincide, support one another and flourish. But the past years economic development was paying the price of the growing weight of preservation.’ The way the preservation of Bonaire’s nature was being executed, in his opinion, was preventing if not blocking economic growth and basically pulling the island down.

One of the reasons to keep on believing and stick to the STMP is that it is not all bad news and hardships.

For example, American Airlines just started flying to Bonaire in June and already decided to increase its flights to Bonaire from one to four times a week from December on. The number of stay-over tourists is rising as well. Since last year at least three hotels or resorts have been build or expanded their accommodation.

Moreover, the Zuidpier (southern pier) is being renewed, which means an exponential growth of the cruise tourism to a maximum of 505.000 visitors a year will be possible.

Actions and Measures to become blue Although his budget has been cut severely, this doesn’t really seem to affect TCB’s or the director’s optimism nor his belief in the STMP. Together with his team and stakeholders’ platform, which consist of representatives of BONHATA (Bonaire Hotel and Tourism Association), STINAPA (Bonaire National Parks Foundation), the Chamber of Commerce Bonaire and TCB, he has regular meetings with ROA (The Council of Education and Labor market) to improve the education, the image of jobs in the tourism sector, and the level and quality of service of 8

the youngsters who will be working in the tourism industry in the near future.

This has already resulted in a positive change in attitude. According to Maurice Adriaens, students are more active, more involved, and definitely more resourceful than they used to be.

Acknowledging the fact that in order to become a blue destination you’ll need to involve the Bonairean people and make them a part of the ‘going blue’ concept, a recent press release announced the information and marketing campaign ‘What is blue to you?’ All the meetings, programs, events and promotional campaigns TCB and its stakeholders managed to organize will culminate during the International Sailing Regatta in October 2018, when Bonaire will officially declare itself a blue destination.

A measure that is yet to be decided upon, as the director points out, is the head tax per cruise tourist. ‘Aruba and Curacao are collecting eight dollars per tourist, Bonaire only two. The direct revenue on the cruise tourism could therefore easily be doubled or even tripled and Bonaire would still be the cheapest among the neighboring islands’, he explains.

However, as important optimism and faith are, we’ll know for sure if going blue was the real answer and solution for Bonaire in two to five years or even more. After a very challenging year and somewhat stormy weather for the STMP, it is just too early to tell.

Entrepreneur Bonaire 2018

Interview

Juliette de Grijze Tempo Caribbean, Branch manager Bonaire

Tempo weerspiegelt ontwikkeling van Bonaire Tekst: Gerjanne Voortman | Foto: Juliette de Grijze

Uitzendbureau Tempo Caribbean opende 25 jaar geleden het eerste kantoor op Aruba. Inmiddels heeft Tempo Caribbean vestigingen op Aruba, Curaçao, Bonaire en Sint Maarten. Vanuit Bonaire en Sint Maarten wordt ook de markt van Saba en Sint Eustatius bediend. De vestiging op Bonaire vierde afgelopen april haar tienjarige bestaan. Juliette de Grijze is hier sinds acht jaar werkzaam, waarvan de laatste zes jaar als branchmanager.

J

uliette heeft door haar ervaring veel inzicht in de lokale arbeidsmarkt en ziet hoe ontwikkelingen in de samenleving weerspiegeld worden in de vraag en het aanbod bij Tempo. Zo is er momenteel door de bouw van nieuwe hotels en restaurants veel vraag naar horeca personeel. Het is dan ook duidelijk dat Bonaire zich op de kaart zet als culinair aantrekkelijke bestemming.

De juiste mensen op de juiste plek Naast Juliette werken er op Bonaire twee recruitment consultants en een financieel medewerker bij Tempo. De recruitment consultants behandelen aanvragen, bezoeken de klanten, doen de matchmaking en stellen contracten 10

op. De financieel medewerker zorgt dat de betalingen correct en tijdig verlopen. Behalve uitzendwerk, verleent Tempo payrolling services om bedrijven HR administratie uit handen te nemen.

Juliette houdt zich voornamelijk bezig met management en marketing. Maar, ze zet haar netwerk en ervaring ook regelmatig in om advies te geven en werkzoekenden en werkgevers aan elkaar te koppelen. Die matchmaking vergt veel kennis over mens en cultuur. “Iemand die erg druk is, wordt ongelukkig op een kantoor waar men ervan houdt in stilte te werken,” geeft Juliette als voorbeeld. Om inzicht te krijgen in de bedrijfscultuur worden de werkgevers regelmatig bezocht.

Werkzoekenden komen naar het

bureau om kennis te maken. De consultants krijgen op die manier een goed beeld van hun persoonlijkheid en passies.

Een CV of diploma geeft volgens de uitzendexpert namelijk geen volledig beeld van iemands talenten. Een werkzoekende die een administratieve opleiding heeft gedaan, is bijvoorbeeld niet per se een geschikte frontdesk medewerker. Dat vraagt ook om een passie voor dienstverlening en een energieke uitstraling. In andere gevallen heeft iemand niet de juiste diploma’s, maar wel de competenties en motivatie voor een functie. Juliette en haar team streven er uiteraard altijd naar de juiste mensen op de juiste werkplek te krijgen.

Bijdragen aan de lokale arbeidsmarkt Tempo Caribbean weet zich te onderscheiden van andere uitzendbureaus door ervaring en een groot netwerk, ook buiten Bonaire. Tempo gelooft in de kansen van globalisering voor het Caribisch gebied. Ook de vraag naar internationale professionals wordt daarom gefacilieerd. Vooral voor specialistische functies is het niet altijd mogelijk om lokaal de juiste persoon te vinden. Al jaren is er bijvoorbeeld veel vraag naar ICT’ers en andere (hoog)opgeleide technici. Ook is er een vrijwel continue vraag naar zorgpersoneel op Bonaire. De groei en professionalisering van lokale bedrijven en organisaties heeft in de afgelopen jaren de vraag naar financieel en stafpersoneel verder doen toenemen.

Omdat Tempo wil bijdragen aan de lokale arbeidsmarkt, wordt informatie over vraag en aanbod doorgegeven aan ROA CN (Raad Onderwijs Arbeidsmarkt Caribisch Nederland). Zij gebruiken deze input om lokale scholieren en studenten te stimuleren om te kiezen voor een opleidingsrichting waar op de arbeidsmarkt veel vraag naar is. Ook wordt nauw contact onderhouden met de Directie Samenleving en Zorg van

MET DE INZET VAN DE RECRUITMENT CONSULTANT, WAT GEDULD EN EEN BEETJE GELUK IS ER VOOR IEDEREEN EEN WERKPLEK TE VINDEN het Openbaar Lichaam Bonaire, waar werkzoekenden zich melden voor arbeidsmarktbemiddeling.

Tempo als springplank Juliette omschrijft Tempo als een ‘springplank naar de arbeidsmarkt’.

Niemand wordt de deur gewezen, ook mensen die geen diploma’s of werkervaring hebben, kunnen er terecht. De branchmanager kent vrijwel alle ingeschreven werkzoekenden bij naam en van gezicht. “Met de inzet van de recruitment consultant, wat geduld en een beetje geluk is er voor iedereen een werkplek te vinden”, stelt ze.

Zelf kwam Juliette aan haar baan bij Tempo nadat ze zich had ingeschreven als werkzoekende. Het was dan ook een verassing, toen ze hoorde dat ze haar wilden aannemen bij het uitzendbureau zelf. De van oorsprong Bonairiaanse studeerde op Aruba en in de Verenigde Staten en woonde op Sint Maarten, voordat ze besloot terug te keren naar haar thuiseiland. Noch Bonaire, noch Tempo heeft haar ooit verveeld.

Gaan voor die nieuwe baan De branchmanager adviseert mensen die op zoek zijn naar een (nieuwe) baan om zich niet alleen in te schrijven bij Tempo Caribbean, maar ook om gebruik te maken van hun eigen netwerk. Door mensen om je 11

heen te laten weten waar je naar op zoek bent, ontstaan er vaak nieuwe mogelijkheden. “Wanneer je wordt uitgenodigd voor een gesprek, is het belangrijk om je goed voor te bereiden, te weten waar het bedrijf voor staat en wat de functie inhoudt”, raadt Juliette kandidaten aan.

Voordat sollicitanten naar hun eerste gesprek gaan, stappen ze vaak nog even binnen bij het kantoor van Tempo. Soms wordt er dan nog snel een piercing verwijderd of een kraag rechtgezet. Het derde advies van de expert is dan ook van praktischere aard: “Zorg dat je er altijd netjes uitziet.”

Blik op de toekomst Tempo Bonaire is eind vorig jaar verhuisd naar een groter kantoorpand aan de Kaya Grandi. De komende maanden wordt gewerkt om de nieuwe huisstijl van het bedrijf door te voeren in de inrichting en de voorgevel.

Ook op andere vlakken blijft Tempo innoveren. Dit is onder andere terug te zien in de steeds verder gaande digitalisering van de administratie en aanstaande ontwikkeling van een online (werk)platform. Daarnaast wordt gewerkt aan een beoordelingssysteem waardoor de kwaliteit van de organisatie online zichtbaar wordt.

Voor klanten leiden deze technische innovaties tot meer voordeel en gemak in het gebruiken van de diensten van het bedrijf.

Meegaan in nieuwe ontwikkelingen in de markt, is een onderdeel van de visie van Tempo Caribbean.

Ontwikkelingen op Bonaire worden niet alleen weerspiegelt in het werk van het bedrijf, Tempo draagt ook actief bij aan innovatie en staat voorop bij nieuwe ontwikkelingen in de (internationale) markt.

Entrepreneur EntrepreneurBonaire Aruba 2017 2018

VRAAG NAAR ARBEID Tekst: Dick ter Burg | Kamer van Koophandel | Foto: Conté

De vraag naar arbeid In de vorige editie gingen we in op het aanbod op het eiland. In navolging daarvan is deze keer de vraag van de markt aan de beurt. Een thema dat velen in dat verband bezighoudt, is de vraag naar arbeid.

D

e vraag naar goede arbeidskrachten is naar verluid in diverse sectoren aan het toenemen.

Zo roept de toerismesector harder en harder om capabele werknemers. Elk jaar komen er immers meer restaurants, touroperators en hotels bij. Die ondernemers zijn allemaal op zoek naar het beste personeel. Het liefst stellen ze iemand van het eiland aan. Dus iemand die hier al woont en de lokale situatie

kent. Dat biedt op een aantal vlakken namelijk meer zekerheid. Zekerheid die je niet hebt, wanneer iemand van buitenaf naar het eiland komt. Want hoe leuk en fantastisch het leven in de Cariben ook klinkt, het is natuurlijk niet alleen maar zon, zee en strand.

Bonaire moet je liggen en je moet de juiste persoon zijn om hier te wonen en te werken. Vanaf een afstand is dat moeilijk te beoordelen.

Het toenemende werkaanbod zorgt ook voor problemen. De kleine vijver van potentiële werknemers op het eiland veroorzaakt het wegkapen van personeel tussen ondernemers onderling. De beste mensen krijgen ergens anders net iets meer betaald en ‘lopen’ dan dus ‘over’.

Hoewel begrijpelijk, kan het voor de ondernemer die de werknemer niet meteen kan vervangen frustrerend zijn. Helemaal als dit midden in het hoogseizoen gebeurt. Iemand van buiten het eiland aantrekken, kan maanden duren. Tijd die ondernemers in de toeristische sector over het algemeen niet hebben, omdat ze vaak slechts enkele maanden per jaar 12

hebben om inkomsten te genereren.

Deze kleine vijver op Bonaire is echter geen verrassing. Met een bevolkingsaantal van nauwelijks 20.000 inwoners is de kans groot dat niet alle functies kunnen worden ingevuld door de ‘eigen mensen’.

Door geschoolde en gekwalificeerde werknemers van buiten aan te trekken ontstaat er meer flexibiliteit. Daarnaast zorgt het voor een uitwisseling van kennis en ervaring met lokale krachten.

Wat hen weer aantrekkelijker maakt voor de lokale arbeidsmarkt. Dit geldt uiteraard niet indien de aangetrokken arbeidskrachten geen toegevoegde waarde hebben, maar het louter gaat om het feit dat ze goedkoper zijn. In dat geval moet je als eiland oppassen.

Arbeidsbemiddeling en tewerkstellingsvergunningen Op Bonaire is het proces van arbeidsbemiddeling en tewerkstellingsvergunningen (TWV) sinds 10-10-10 opgesplitst in twee delen. De verantwoordelijkheid voor de arbeidsbemiddeling ligt grotendeels bij het Openbaar Lichaam (OLB).

Entrepreneur Bonaire 2018

Het toekennen van TWV’s wordt gedaan door de afdeling Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZWRCN) van de Rijksoverheid Caribisch Nederland (RCN). Een ondernemer krijgt gedurende zijn zoektocht naar personeel (zonder Nederlands of Amerikaans paspoort) dus te maken met beide instanties. In theorie zou dit geen problemen hoeven op te leveren, maar in de praktijk zien we dat het niet echt soepel gaat. Zo klagen veel ondernemers over te lange doorlooptijden en matige manier van communiceren. Officieel duurt het hele traject maximaal dertien weken.

Hiervan zijn vijf weken voor het OLB, vijf weken voor de vergunningverlening en drie weken voor de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND), waarbij ook de verblijfsvergunning wordt geregeld.

Maar dertien weken oftewel drie maanden duurt voor veel ondernemers eenvoudigweg te lang.

Voorbeeld Een restauranteigenaar moet op zoek naar een andere kok, omdat zijn kok vlak voor het hoogseizoen

is vertrokken. Hij krijgt bij een ander etablissement meer betaald. De eigenaar probeert een geschikte vervanger te vinden door advertenties te plaatsen en in zijn netwerk te zoeken. De ondernemer komt er echter al snel achter dat er op het eiland niemand is, die voldoet aan de eisen. Dus moet hij iemand van buiten aantrekken. De eigenaar zou in Nederland of de Verenigde Staten naar een kandidaat kunnen zoeken, maar iemand uit het Caribisch gebied die gewend is aan de omgeving en de cultuur en de gebruiken kent, is beter.

De eigenaar moet nu de weg gaan bewandelen van arbeidsbemiddeling en een tewerkstellingsvergunning aanvragen. Dit neemt minimaal dertien weken in beslag. Wanneer hij dan eindelijk de nieuwe werknemer kan aannemen, zijn er ruim drie maanden verstreken en is het hoogseizoen bijna voorbij. Het niet hebben van een kok kan voor deze ondernemer echter het einde van zijn zaak betekenen.

De Kamer van Koophandel en Nijverheid Bonaire (KvK) is al enige tijd 13

in overleg met zowel het OLB als de Rijksoverheid om te kijken hoe deze voor het eiland belangrijke procedure verbeterd kan worden. De particuliere sector ondervindt naar onze mening op dit gebied namelijk onnodig veel tegenstand. Bovendien schaadt het volgens ons de groei van de lokale economie en daarmee dus de toekomst van het eiland.

Doel TWV Tewerkstellingsvergunningen zijn een middel om het aantrekken van personeel van buitenaf te ontmoedigen en het aannemen van lokale arbeidskrachten te bevorderen. De meeste mensen zullen dit doel ondersteunen, maar het gaat mis zodra het middel zijn doel voorbijstreeft. Dit gebeurt wanneer we eerst proberen om alle lokale arbeidskrachten tewerk te stellen voordat we toestemming geven om iemand van buiten aan te trekken.

Het gaat ook niet goed als bij iedere aanvraag alle dertien weken worden gebruikt om te kijken of er iemand beschikbaar is. Ondernemers hebben

Entrepreneur Bonaire 2018

Het gat tussen de kwaliteiten en interesses van de werkzoekende en het aanbod van banen / de vraag vanuit werkgevers lijkt het probleem te vormen. capabele werknemers nodig om hun bedrijf te kunnen laten draaien. Met een te strikt uitgevoerd vergunningenbeleid slaagt een ondernemer daar niet of onvoldoende in. Daarnaast wekt de overheid hiermee indruk op de stoel te willen gaan zitten van de ondernemer. Wat toch niet de bedoeling kan zijn.

Het proces van arbeidsmarktbemiddeling Zoals beschreven bestaat het arbeidsmarktbemiddelingstraject uit twee delen. Het OLB voert het beheer over de ‘kaartenbak’. Het in kaart brengen van de vraag van de ondernemers en het aanbod van werkzoekenden is een belangrijke taak want tussen vraag en aanbod dient een goede match gevonden te worden. Het proces verloopt als volgt: Iemand die op zoek is naar werk, gaat naar het OLB om aan te geven wat zijn kwaliteiten en interesses zijn. Het OLB verzamelt deze gegevens en neemt ze op in een databank (de kaartenbak) van werkzoekenden. Zodra er een vacature binnenkomt, wordt er eerst gekeken of er iemand is in de databank die kan worden gematcht met de vacature.

Voor een werkgever is het de snelste manier om uit te vinden of er lokaal geschikte kandidaten zijn. Maar in de praktijk gaat het er helaas iets anders aan toe. De zogeheten kaartenbak of databank bij het OLB is niet op orde en het matchen van

werkgevers of ondernemers aan de ene kant met werkzoekenden aan de andere lukt niet. Waarom?

Arbeidsbemiddeling houdt veel meer in dan het beheren van een databank. Vraag en aanbod moeten op elkaar worden afgestemd en daarvoor moet je onder andere weten wat de klant en dat zijn dus zowel werkgevers/ ondernemers als potentiële werknemers, precies wil.

Dit proces van het op elkaar afstemmen vereist de nodige aandacht. Om hier verbetering in aan te brengen, werkt het OLB samen met de gemeente Leiden die in het verleden ook kampte met dat probleem en dit met behulp van een gerichte aanpak heeft weten op te lossen. Al is het afwachten of het de gewenste resultaten zal opleveren.

Een tewerkstellingsvergunning aanvragen Het tweede deel van het traject betreft de vergunningverlening. Zodra er bij het OLB duidelijk is geworden dat er lokaal geen geschikte krachten zijn, mag er een vergunning worden afgegeven voor een kandidaat van buiten. Dit deel van het proces neemt enige weken in beslag. In het geval van een verlenging van een bestaand arbeidscontract dient overigens dezelfde procedure te worden doorlopen. Het punt is echter dat ook hier praktijk en theorie niet geheel op een lijn liggen.

De Rijksoverheid heeft er namelijk voor gekozen om een aantal beroepen uit te sluiten. Voor deze professies kan geen vergunning worden aangevraagd, omdat deze lokaal zouden moeten worden kunnen opgevuld.

Een niet geheel onlogische redenering, wanneer er nogal wat mensen zijn die werk zoeken. Een ondernemer wil echter niet zomaar een willekeurige 14

werknemer. De betreffende kandidaat moet voldoen aan de eisen die een werkgever/ondernemer stelt. Zeker op het gebied van een aantal basale zaken als op tijd op je werk zijn, representatief overkomen en een beleefde en geïnteresseerde houding aan de dag leggen, maar die zijn niet altijd aanwezig bij degenen die werk zoeken. Mogelijk is dat tevens de reden waarom het hen niet goed lukt om een baan te krijgen of te behouden. Als de ondernemer door de huidige regelgeving dan toch gedwongen wordt om deze mensen in dienst te nemen, gaat de overheid niet alleen wederom op de stoel van de ondernemer zitten, maar ondermijnt deze in feite ook de bedrijfsvoering met alle schadelijke gevolgen van dien.

Daarnaast wordt het sommige ondernemers extra moeilijk gemaakt omdat er allerlei gegevens aan de aanvraag gekoppeld worden. Zo werd tot voor kort de procedure gevolgd dat een ondernemer geen belastingschuld mocht hebben op het moment van zijn TWV-aanvraag. Een schuld bij de belastingdienst werd gezien als ondeugdelijke bedrijfsvoering en dat alleen was reden om aanvragen

Entrepreneur Bonaire 2018

af te wijzen. Er werd niet gekeken of er een betalingsregeling was getroffen tussen de Belastingdienst en de ondernemer, of dat er een fout was gemaakt bij de verwerking van gegevens bij de Belastingdienst zelf. Een schuld was een schuld en dus ondeugdelijke bedrijfsvoering.

De rechter heeft dit beleid recentelijk veroordeeld en de ondernemer in het gelijk gesteld. Op dergelijke gronden mag een vergunning niet meer worden geweigerd.

Werkaanbod groter dan vraag Dat het om de lokale arbeidskrachten te beschermen behoorlijk moeilijk is om een TWV te verkrijgen, is vreemd in het licht van de huidige situatie op Bonaire. Als we het aantal vacatures vergelijken met het aantal werkzoekenden, kunnen we namelijk de conclusie trekken dat de vraag naar werknemers groter is dan het aanbod. Wat in feite betekent dat we

geen werkloosheid zouden moeten kennen op het eiland. Daaruit kunnen we opmaken dat er sprake moet zijn van een ander probleem, waarvoor we gezamenlijk een oplossing dienen te zoeken. Er is kennelijk een gat ontstaan tussen de kwaliteiten en interesses van werkzoekenden en het aanbod van banen oftewel de vraag vanuit werkgevers. Dus daar zouden we de aandacht op moeten richten.

Onder het aanbod van arbeidskrachten valt bovendien een grote groep van mensen die niet langer in staat is om te werken als gevolg van een lichamelijke of geestelijke beperking dan wel een verslaving of anderszins. Deze groep (naar verwachting zo’n 200 à 300 ingeschreven werkzoekenden) heeft een ander traject nodig. Een sociale werkplaats bijvoorbeeld waarbij men leert en wordt begeleid bij het goed kunnen functioneren met een beperking. Helaas is van een dergelijk

project nog geen sprake op Bonaire, maar dit dient in de ogen van de KvK wel opgezet te worden.

Een ander punt is dat het TWVontmoedigingsbeleid in veel gevallen onnodig lijkt. Voor de toerismesector is het bijvoorbeeld maar de vraag of werkzoekenden daar daadwerkelijk belangstelling voor hebben.

Een baan in die sector wordt immers door veel eilandbewoners nog altijd gezien als werk waarbij je in het weekend en ’s avonds moet werken, slecht betaald krijgt en de gehele dag buiten in de zon bezig bent.

Ook bij het MBO blijkt dat de jeugd de voorkeur geeft aan administratieve richtingen. De jongeren prefereren een dienstbetrekking binnen in de airco en liefst bij de overheid, boven een baan in de horeca.

Terwijl men in de horeca juist extra kan verdienen door toeristen een geweldige service te verlenen. Volgens de Kamer is dit een zorgelijke trend.

Entrepreneur Bonaire 2018

Q12018

+599 717 4989

animalshelterbonaire.com

STATISTIEKEN HANDELSREGISTER

Nieuwe rechtsvorm registraties tussen 01/01/2018 en 01/04/2018

Totaal aantal registraties per land van afkomst op Bonaire in 01-04-2018

Rechtsvorm

Country Aantal

Nummer

Eenmanszaak

960 Maatschap 3 Vennootschap onder firma 22 Commanditaire vennootschap met één beheerder 1 Commanditaire vennootschap meerdere beheerders 1 Naamloze vennootschap 859 Besloten vennootschap 1647 Coöperatie 9 Stichting 317 Particulier fonds 38 Vereniging met volledige rechtsbevoegdheid 119 Vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid 13 Vereniging zonder rechtsbevoegdheid 2 Buitenlandse rechtsvorm met hoofdkantoor op Bonaire 3 Nevenvestiging met hoofdkantoor buiten Bonaire 130 Besloten vennootschap naar Nederlands recht 7 Totaal:

4131

Totaal aantal nieuwe ingeschreven bedrijven tussen 01/01/2018 en 01/04/2018

Nationaliteit

Nummer

Suriname 1 Colombia 16 Dominicaanse Republiek 4 Jamaica 2 Ecuador 1 Nederlandse (Aruba) 4 Nederlandse (Nederland) 40 Nederlandse (Curacao) 19 Nederlandse (Bonaire) 38 Nederlandse (Sint Maarten) 1 Nederlandse (Sint Eustatius) 1 Venezuela 4

Inschrijving

nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw nieuw 16

Argentinië 9 Aruba 217 België

18 Barbados

1 Dominica 1 Brazilië

7 Burundi

1 Canada

23 Caribisch Nederland 48 Colombia 181 Congo 1 Curaçao

917 Cyprus

1 Dominicaanse Republiek 183 Ecuador 8 Frankrijjk

23 Haiti

11 Hongarije 2 India

25 Indonesië 24 Irak

2 Jamaica

20 Libanon 23 Marokko

5 Mexico

3 Nederland

1354 Nederlandse Antillen 632 Portugal

37 Peru 95 Puerto Rico (U.S.A.) 3 Roemenie

3 Schotland

2 Sint maarten

19 Spain

20 Zovjet Unie (USSR) 1 Suriname

13 Verenigd koningkrijk 10 Verenigde Staten van Amerika 131 Volksrepubliek China 112 Venezuela

35

Entrepreneur EntrepreneurBonaire Aruba 2017 2018

CANARBO: DEMANDING TASTE

E

Text: Patricia Bergwijn | Picture: Conté

ver tasted those fine delicious oysters on Bonaire, or had your milk in your already excellent Illy cappuccino just perfectly frothed up? If the answer is a very satisfied yes, then you are blessed with a refined taste, a passion for really good food, and have had the pleasure and privilege to go to one of the restaurants that serves the high-end quality products of Canarbo Epicurean Market, Bonaire’s one and only purveyor of epicurean foodstuffs to restaurants.

The Company Canarbo is a division of Blue Water Development (LLC) Bonaire. It is a company that has its roots in real estate, and was originally founded by the Bonairean Indira Charles in 2006.

Back then Indira was mainly in the business of property management looking after houses of specific customers, and friends. The total turnaround happened when Indira met the Canadian Brian Battah in 2012.

Head over heels with each other, they both decided to follow a path that was destined to bring Brian to Bonaire.

On one of Indira’s trips to visit with Brian in Canada, her brother Arturo Charles, an already experienced and successful supplier in the Bonairean food industry, asked if it was possible to find a producer of fresh Canadian salmon to export to Bonaire. Brian, while still working as an entrepreneur

2018

Entrepreneur Bonaire 2018

It enables Bonairean restaurants to broaden their horizons

in the fashion industry in Canada, used his broad network of customers to help him source out fish and seafood suppliers. Seeing a great opportunity, he was willing to contribute, and help the company grow albeit from a distance. And develop it did. By 2013 with Brian moving to Bonaire full time, a separate import branch was established, that not only imported the best salmon out of Maritime Canada, but also the finest oysters, and lobster.

In 2015 Blue Water Development opened a second import business in Aruba, and with Aruba, Canarbo Epicurean Market was definitely alive and kicking.

True Entrepreneurship Canarbo, acting on a request from one of the better restaurants on Bonaire, was asked if they could help them to import weekly fresh goods out of Holland. Indira and Brian had already noticed that many restaurants and chefs not only had difficulties with local supplies but were basically forced to buy the same products as their colleagues in other restaurants.

The reality at the time was limited choice, and no options for tailor-made food products, or special wishes.

Obviously, this impeded the potential of restaurants on Bonaire to specialize or become more exquisite. As a result both Indira and Brian, started selling the idea suggesting to the all restaurant owners that if they were willing to pay more, in return they would be delivered weekly guaranteed fresh and quality goods on demand and at their doorstep. It took many

visits, and handing out a fortune of free samples, before convincing the owners and chefs of the advantages and endless possibilities of this special and personalized service that was being offered to them. Eventually the couple’s time, investment, and efforts finally paid off. The vision of one restaurant and the way the company responded to the need in combination with time, patience, and perseverance made the others gradually follow suit.

Secrets to Success One of the secrets to their growing success is the continuity of quality of service and product. This is rooted in the way Canarbo organizes its supply chain. By procuring their seafood directly from the very best suppliers in Maritime Canada, their great tasting Alberta beef from a meat processor in Montreal they live up to their motto ‘From the Source to your Door’ in no time. Immediately after being bought, their epicurean goods depart from Montreal airport with KLM Cargo, and arrive in Bonaire via an overnight stay in Amsterdam. Alternatively, from the Netherlands, a skilled and experienced tradesman, visits farmers to inspect and buy fresh products on a Wednesday and by Thursday evening the goods arrive by flight in Bonaire.

This timeline permits Canarbo to offer the chefs on the island the most exquisite top-notch certified quality products of their choosing. According to the couple, the specialized service, with guaranteed deliveries, is a true commitment towards the betterment of the restaurant and the culinary scene on Bonaire. “It enables Bonairean restaurants to broaden their horizons, and upscale their menus, all 19

the while permitting the restaurants to offer a food experience like none other”, Brian states.

Indira and Brian call it their hands on service, and they try to keep a very close relationship with all of their clients. “It is all about that personal touch, being there for your clients, and really helping them out as best as possible, whatever their needs”, they explain.

This also means that if one of the chefs suddenly discovers that he has run out of a certain product last minute, Brian or Indira receive a call or app. Whether it’s 7.00 or 11.00 pm, they will take care of it immediately. Although this extraordinary service and delivery isn’t free of charge, it really filled a void.

Expansion and new Products In order to be able to grow, and continue to improve their business model, the couple approached microfinancier Qredits. After Brian and Indira talked with the business advisor of Qredits Bonaire and sent in the requested paperwork, they could execute their business plan within two to three weeks. “It all went very fast”, Indira tells delighted over the service and the way Qredits handled their application for a loan. “They really do help you out.”

In preparation for the new high season to come, it is all hands on deck, because they have to get ready and plan for the big launch of two new projects starting August 2018. “It’s hard work, almost 24/7, but it is our way to help Bonaire get to the culinary top of the food chain in the Dutch Caribbean”, Indira says proudly.

Entrepreneur Bonaire 2018

Tekst: Robert Smaal | Bon Bida

DE HULPVRAAG IS HET BEGIN VAN DE ZORGVERLENING

H

et werk binnen Gezondheidscentrum Bon Bida Bonaire begint zeer regelmatig met een hulpvraag.

Deze krijgen we meestal eerst hard copy via de verwijzer. Dit kan een huisarts, een medisch specialist of de bedrijfsarts zijn. Afhankelijk van het type hulpvraag wordt de patiënt vervolgens ingepland bij een van de daarvoor gespecialiseerde therapeuten of bij meerdere disciplines wanneer de zorgvraag complexer is. Het maakt verschil of je naar het gezondheidscentrum wordt gestuurd voor revalidatie na een nieuwe knie (waarbij normaal gesproken alleen een fysiotherapeut wordt ingeschakeld) of dat je naar het centrum bent verwezen voor een hartrevalidatie na een open hartoperatie bijvoorbeeld. In het laatste geval wordt er naast de fysiotherapeut voor de re-activatie vaak ook een leefstijlcoach en een ‘mental’ coach ingeschakeld voor het optimaliseren van de uitkomst van de revalidatie en ter preventie van een recidief.

Voorafgaand aan het eerste contact met de patiënt zorgt de therapeut ervoor dat de hulpvraag vanuit de verwijzer duidelijk is en wordt er indien nodig contact opgenomen met deze verwijzer voor aanvullende informatie dan wel voor beeldvormend materiaal. Pas daarna volgt het binnen

de zorgverlening heel belangrijke eerste contact met de patiënt oftewel de intake. De bedoeling van de intake is om de hulpvraag van de patiënt zelf duidelijk te krijgen en dit wordt gedaan door middel van een kennismakingsgesprek (een anamnese) dat is gericht op het klachtenbeeld.

Dit geldt voor alle zorgverleners en disciplines in het centrum. Met andere woorden: de psycholoog, de fysiotherapeuten, de diëtiste, de logopediste, de maatschappelijk werker en andere medewerkers nemen allemaal een anamnese af. Afhankelijk van de klachten en de betreffende discipline volgt er hierna soms ook nog een lichamelijk onderzoek. Daarmee kan bijvoorbeeld worden vastgesteld in hoeverre de zorgvraag realistisch is. Soms is een hulpvraag dusdanig ingewikkeld of uitgebreid, dat deze wordt onderverdeeld in verschillende subdoelstellingen waar gefaseerd aan kan worden gewerkt. De doelstellingen en het verwachte tijdspad worden beschreven in het elektronisch patiëntendossier en bijgesteld wanneer dat nodig blijkt. Om de hulpvraag volstrekt helder te krijgen voor zowel de patiënt als de hulpverlener maakt Bon Bida intern gebruik van SMARTIEdoelstellingen. Soms is het namelijk helemaal niet zo vanzelfsprekend of gemakkelijk om precies te weten wat je nodig hebt. Bovendien worden veel 20

mensen door een verwijzer naar het centrum gestuurd zonder dat het hen duidelijk is wat ze van de zorgverleners kunnen verwachten of wat er van henzelf wordt verwacht. Het SMARTIEprincipe kan hierbij helpen. Het is een afkorting van een aantal kenmerken waar de betreffende doelstelling aan moet voldoen. Iedere doelstelling moet Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden, Inspirerend en middels Eigen controle uitvoerbaar zijn.

Specifiek Een specifieke doelstelling omschrijft de context, de situatie en wanneer je met welke betrokkenen je doel wilt bereiken.

Meetbaar Je maakt het doel meetbaar door vast te leggen wanneer je het doel hebt bereikt en dus ook wat je verwacht te kunnen doen nadat je het doel hebt bereikt Acceptabel De doelstelling moet aanvaardbaar zijn voor alle betrokkenen. Dat wil zeggen voor de patiënt, de therapeut, de omgeving en de werkgever. Daarnaast neem je op welke nadelen of problemen er mogelijk gekoppeld zijn aan het doel dan wel kunnen ontstaan en hoe je deze kunt oplossen.

Entrepreneur Bonaire 2018

Realistisch Een realistisch doel is haalbaar binnen de daarvoor gestelde tijd en specifieke situatie en ligt binnen het vermogen en/ of de competenties van de hulpvrager.

Tijdgebonden Elk doel heeft een tijdspad en een einddatum. Daarmee leg je vast wanneer het doel behaald moet zijn. In geval van complexere problematiek kunnen er subdoelen worden opgesteld die eveneens een tijdsverloop en deadline hebben.

Inspirerend Een inspirerende doelstelling is positief geformuleerd en sluit aan bij wat iemand belangrijk vindt.

Eigen controle De eigen controle ten slotte moet duidelijk maken of het doel dat de zorgvrager wil bereiken binnen zijn eigen controle ligt en of hij degene is die het behalen van het doel mogelijk

kan maken.

Het (samen) formuleren van deze doelkenmerken geeft handvatten om de doelstellingen zo concreet mogelijk en daarmee dus hanteerbaar te maken.

Op deze manier wordt bovendien duidelijk wat de patiënt belangrijk vindt en wordt de kans van slagen groter.

Daarnaast krijgt en kan de patiënt zo meer verantwoordelijkheid nemen.

De laatste jaren is er een duidelijke verschuiving merkbaar binnen de gezondheidszorg waarbij de regie over de therapie steeds meer in handen komt te liggen van de patiënt zelf. De hulpverlener of therapeut krijgt meer en meer de rol van coach binnen het hulpproces. Opvallend is dat deze manier van revalideren veel beter werkt in vergelijking met hoe het er voorheen aan toeging. In plaats van het “overgeven van jezelf” aan de behandelaar en hem laten bepalen wat je moet doen en laten, worden patiënten nu gestimuleerd om te begrijpen wat er aan de hand is, wat

DE REGIE VAN THERAPIE KOMT STEEDS MEER IN DE HANDEN VAN DE PATIËNT ZELF

een mogelijke oplossing zou kunnen zijn en hoe deze bereikt kan worden.

Met behulp van coaching wordt de veel belangrijkere interne motivatie gestimuleerd. Deze interne motivatie zorgt er namelijk voor dat een patiënt niet alleen tijdens het contactmoment bezig is met zijn therapie, maar ook gedurende zijn dagelijkse bezigheden.

Het resultaat is dan ook een sneller en effectiever antwoord op de hulpvraag.

ONE STOP SHOP FIELMICH AND SONS

• DHL Xpress Courier Services • Ezone Internet Shipping Delivery • Douane Import and Export Brokerage Bulevar Julio A Abraham 51, Bonaire CN | +599 717 6161

Entrepreneur Bonaire 2018

DABBOUSSI HOLDING:

GROWING ON DEMAND

Text: Patricia Bergwijn | Photo: Dabboussi Holding

Twenty-five years ago (1993) City Shop started as a sixty square meter showroom on Kaya Nikiboko Noord. Nowadays, this daughter of the Dabboussi Holding B.V is a 4,000 square meter state-of-the-art retail compound on Kaya International offering everything for the home and the office including high-tech electronics and computers.

Always looking for opportunities to expand his companies, owner and businessman Mohamad Dabboussi is currently developing Bonaire’s biggest car rental facility: the Dabboussi Tourist and Aviation Center.

22

THE NEW CENTER OFFERS A NEW WAY OF OBTAINING QUALITY VEHICLES IN BONAIRE.

The making of the Dabboussi Holding After Mohamad Dabboussi immigrates to Bonaire from Lebanon in 1990, he starts his business career by founding Mueblería Antilliana. Within a few years the renowned furniture store becomes City Shop, selling home appliances, furniture, and electronics. In order to respond to the increasing demand of the Bonairean people the shop has to expand its range of products and services. The current location has the most potential. Thus, Mohamad Dabboussi establishes Dabboussi Real Estate, a construction company that will built the new City Shop and the luxurious villa compound Coral Garden Villas for tourists. By the year 2000 the old store moves to its newly built 375 square meter outlet at Kaya International. Three years later City Shop needs to add another 150 square meters to its showroom, and has to do that again in 2007. Keeping up with the demand, City Shop extends its showroom space once more in 2012 to become a state-ofthe-art retail facility with a 1,500 square meter showroom, a warehouse, and office space. The multistore now sells almost everything you might need at home or in in the office: furniture, mattresses, and white, brown and grey goods.

In the meanwhile another opportunity presents itself: Avis Rent-A-Car

Bonaire. Being an entrepreneur with a passion for motorized vehicles, Mohamad Dabboussi seizes that opportunity and acquires the car rental company.

With Avis joining the family in 2013, the establishment of a corporation to direct the efforts of all the companies (City Shop, Dabbousi Real Estate, and Coral Garden Villas) becomes necessary and the Dabboussi Holding sees the light of day.

While still busy negotiating terms for what is to become the Daboussi Tourist and Aviation Center at the airport, owner Dabboussi finds the time to yet found another business in 2017: Dabboussi Motors. This fifth company in preparation for the realization of the new center offers a new way of obtaining quality vehicles in Bonaire.

Customers are able to either buy or get a long-term lease. Besides the new car, the lease package includes taxes, insurance, maintenance, and a threeyear exchange for another brand-new car. The new building that is being built at Bonaire’s airport will also house the Dabboussi Motors’ headquarters.

Investing in Bonaire The Holding’s main goal is to keep on growing and providing the nicest possible customer service by improving itself and Bonaire.

Living up to its motto ‘Smart shopping, 23

better living’ City Shop and its services, such as home delivery, the installation of appliances, maintenance and repair of white and brown goods (air conditioners, washing machines, refrigerators, televisions, etc.), the assembly of furniture, and their support and warranty system emerged and developed to address the needs of the Bonairean people. For example, the multistore is the only shop on Bonaire that is authorized by the AFM (Dutch Authority for Financial Markets) to execute special financing options like the flex pay ‘buy now, pay later’.

Although this service isn’t exactly free of charge or conditions. For every month a customer pays 1% interest on the total sum of the purchase with a maximum of eighteen months. But for people who just don’t have the immediate means to buy themselves a new fridge or washing machine, it is an attractive solution. Even if they have to be willing to give City Shop insight into their financial situation by handing over their last two salary pay slips and bank statements, and their identification. Another service, which is quite special on Bonaire, is City Shop’s warranty policy. According to the personnel of the store the warranty period is determined by the supplier or manufacturer and City Shop is not entitled to prolong or shorten for that matter the timeframe. City Shop does,

Entrepreneur Bonaire 2018

INVESTING IN BONAIRE ALSO MEANS SUPPORTING INITIATIVES THAT HELP THE COMMUNITY however, have a maintenance and repair department with qualified and specially trained technicians, who may offer you the assistance you need.

Investing in Bonaire also means supporting initiatives that help the community. Whether it is about protecting Bonaire’s natural resources by buying diaries from the Friends of Nature Foundation or providing schools with laptops and tablets for their talent shows and best grades competitions or donating printers to sports clubs and money to foundations that help elderly people or sponsoring tickets for the less fortunate, or organizing social network contests on special dates like Carnival and Mother’s day, the holding and City Shop in particular has a yearly budget to help out Bonairean residents in need and show its appreciation for the island’s community.

The Dabboussi Tourist and Aviation Center The latest project of the Dabboussi Holding has had challenges like the stormy aftermath from a passing hurricane that also delayed shipments with construction material and the sudden shortage of cement on the

island, but is still right on schedule according to director Dabboussi. The three story building that will have its grand opening in November 2018, will offer tourists and Bonairean residents alike all the information, modern technology and comfort they might wish for as soon as they enter the airconditioned building. In the basement the luxury carwash will make your car look like it’s brand-new and if it needs to be fixed the best car mechanics will try to solve the problem. The first floor will become the place to be to order one of Avis 162 cars. In this in total 2500 square meters terminal parents will have the time to discuss which car they like better or check up on their car, while their kids are having the time of their life in the luxurious kid’s corner. They might even look for one of the cultural excursions that are offered by different tour operators at the attractive booths at the side of the terminal or enjoy the delicious healthy snacks and drinks that are sold at the organic café. On the second floor with its astonishing panoramic view, aviation companies and other businesses will be able to rent offices and hold their 24

meetings and conferences in the fully equipped conference rooms. Last but not least customers that are interested in buying one of the splendid vehicles of Dabboussi Motors will find a car of their choosing in Bonaire’s biggest car showroom at the front of the building.

The Dabboussi Tourist and Aviation Center not only will become the biggest car rental facility for the biggest car rental company on the island (Avis), but will also give the best possible service to both tourists and residents according to Mohamad Dabboussi.

By doing so the holding is investing in Bonaire and its people, improving itself and the island, and growing on demand.

in! u n e j f j i r h c S Emailadres: info@fundashonforma.com • telefoonnummer: +599 717 6949

Cursus aanbod FORMA Talen

Qredits (ondernemerschap)

Papiaments basis

HACCP (voedsel veilig werken)

Papiaments gesprekken

Sociale hygiene

Papiaments spelling

Rijbewijs

Engels voor beginners 1

Managementvaardigheden (keuze uit 20 modules)

Engels voor beginners 2

Klantgerichtheid (keuze uit 9 modules)

Engels voor halfgevorderden

Zakelijke communicatie Engels (ZCE)

Nederlands als tweede taal voor beginners 1

Zakelijke correspondentie 1 (ZCN)

Nederlands als tweede taal voor beginners 2

Zakelijke correspondentie 2 (Nederlands)

Digitale vaardigheden

Excel voor beginners

Basis Computer W8 & internet explorer niveau 1

Excel voor gevorderden

Basis computer W8 & internet Explorer niveau 2

Microsoft outlook

(instructietaal Papiaments) (instructietaal Papiaments)

Training uitnodigingen en posters met Microsoft office

(instructietaal Papiaments)

Microsoft Frontpage

Trainingen

Microsoft powerpoint

Communicatie en klantvriendelijkheid

Microsoft project

Zakelijke communicatie

Hobby’s

Basis budgettering (instructietaal Papiaments)

Timmeren voor vrouwen

Secretariaatspraktijk

Aquarellen Taart decoratie

atie. c u d e n e n Volwasse d om te leren! ou Nooit te

Internationale keuken Mozaïek Sieraden maken

Fundashon Forma • Kaya L. D. Gerharts 15 • Tel: +599 717 6949 • info@fundashonforma.com • www.fundashonforma.com

Entrepreneur Bonaire 2018

Gadgets KeyEntre 3-in-1 Apple Pencil Stand Stylishly place your Apple Pencil on any surface with the KeyEntre 3-in-1 Apple Pencil Stand. This versatile 3-in-1 stand does more than just provide a place for your Apple Pencil to rest. Featuring an aluminum holder, it comes with a sleek charger to charge your pencil without making your desk messy with cables.

Likewise, the USB port is convenient for USB flash drives. Aside from being compatible with the Apple Pencil, the stand also works with the iPad Pro 9.7, 10.5 and 12.9.

To use the stand, simply remove your pencil cap, place it down into the connector section of the stand, and keep your cap into the stand’s cap holder area.

Once your pencil has reached a full charge, place the pencil into the cap hold until you want to use it.

DOIY Design Ink Fish Pen

Enjoy a smooth writing experience with the DOIY Design Ink Fish Pen. Shaped like a fish, this pen provides an original and fun design. While the tip of the pen looks like your regular pen, the back features a fishtail. Additionally, the Fish Pen offers smooth scripture for writing, drawing and more. Made from zinc alloy and metal, the Fish Pen comes with a flake texture finish. This textured finish offers adequate grip, making it more comfortable to write with. Additionally, the pen is refillable using the Parker-Type G2 Refills.

Furthermore, the pen comes in three colors: Silver, Copper, and Black. The fish pen is a fun addition to any pencil case or stationery set.

Iphone loader made out of driftwood

26

fysiotherapie • maatschappelijk werk • gezondheidspsychologie diëtetiek • lifestyle coaching • mental coaching logopedie • arbocuratieve zorg • gym • spa/beauty-salon Bon Bida Bonaire levert dienstverlening voor de praktijk en kenmerkt zich door snelle patiëntenzorg, hoge kwaliteit en deskundigheid, goede communicatie, professionaliteit en transparantie van handelen te continueren en verder te optimaliseren. Ons centrum moet een plek zijn waar de patiënt en klant - ongeacht de aard van de klacht - zich prettig voelt en weer vertrouwen krijgt in het functioneren van zijn of haar lichaam en/of geest.

Wij zorgen ervoor dat de in de praktijk geleverde zorg de meest geschikte is. De sfeer en de omgangsvormen spelen tevens een rol in de wijze waarop dat vertrouwen tot stand komt.

Bulevar Gob. N. Debrot 74, Bonaire CN - 717 7030 - www.bonbida.com

Text: Tristan Monzon | Photo: Conté

HOW TO MANAGE

ABSENTEEISM

O

ne of the big challenges of Human Resource (HR) Management is about managing absenteeism and/ or sick leave. Many Dutch Caribbean companies are managed by professionals, who are doing a really good job in their field of expertise, but are in need of extra support or advice the moment complex questions or problems arise. Absenteeism can be a difficult issue to address. One can see absenteeism as a mirror of the company’s and the employees’ wellbeing. To know what is really going on, it is necessary to have good look in this mirror and ask what it is actually telling us. In other words, what is really causing someone’s sick leave or absenteeism? The

first thing we need to realize is that absenteeism is mostly a multifactorial problem, which is not only caused by sickness. The first factor people think about is a disease or a chronic medical condition. But absenteeism can also be induced by conflicts at the workplace, demotivation caused by mismanagement, stress, harassment at work, heavy or unmanageable workloads, difficulties at home, unsafe situations, and the list goes on.

To tackle issues that have little to do with a disease or a chronic medical condition CHS by Medwork has a team of different professionals, such as human resource managers, change managers, labor experts, insurance physicians, company doctors, and financial consultants. All are well equipped and able to respond properly when problems arise.

28

ABSENTEEISM IS THE MIRROR IN WHICH AN EMPLOYEE OR COMPANY CAN LOOK By doing so these professionals become the mirror and provide employees and employers with tailor-made medical and non-medical advices and solutions.

Nowadays, companies are starting to acknowledge more and more that it is not just a matter of being ill or not. Therefore, the demand for multidisciplinary service packages is growing quickly.

So let’s look deeply in the mirror of absenteeism to find the real cause of any work or health related problem and resolve it quickly and properly.

AUTHENTIC TROPICAL HOUSE

Girouette, Curaçao

Very central and elevated house with beautiful view and a very large plot.

• Land area 7350 m² • Property form property • A Location very centrally located • Infrastructure paved road • Bedrooms 4 • Bathrooms 2 • Storage / laundry room 1 • Living room 1 • Covered terrace 1 • Open terrace 1 • Garage 1 • Living area 300 m² • Year of construction 1961

Living area 300 m² Land area 7350 m² realestatecaribe.com/ residence/girouette-3

info@studioconte.nl

Entrepreneur Bonaire 2018

Sint Eustatia

Country Caribisch Nederland Capital Oranjestad Dialing code +599 3 Currency United States Dollar Poulation 3.193 (2016) Official language Eng/Ned Size 8,108 m²

VRAAG EN AANBOD IN EEN MICRO-ECONOMIE Tekst: Koos Sneek

Wikipedia stelt dat de vraag en het aanbod van goederen de prijs bepalen die ervoor wordt gevraagd.

De vraag die hierbij rijst, is of dit ook geldt voor de min of meer geïsoleerde micro-economieën die we kennen op de eilanden van Caribisch Nederland.

Omdat ik het meest bekend ben met de omstandigheden op Sint Eustatius, zal ik mij tot dit eiland beperken.

S

int Eustatius heeft een oppervlakte van 21 km2 en een bewonersaantal van nog geen 3500 inwoners. Het eiland wordt omringd door Saint Kitts en Nevis in het zuiden, Sint Maarten en SaintBarthélemy in het noorden en Saba in het noordwesten. Met uitzondering van Sint Maarten is er tussen Sint Eustatius en de andere omringende eilanden nauwelijks economisch verkeer. Er worden weliswaar lokaal op kleine schaal agrarische producten geproduceerd, maar het merendeel van de goederen die worden gebruikt of geconsumeerd op het eiland komt van buiten Sint Eustatius. Sint Maarten fungeert daarbij als de belangrijkste doorvoerhaven, alwaar zich tevens de groothandels bevinden.

Theorie versus praktijk Al verder lezend staat er dat de wet van vraag en aanbod inhoudt dat op een competitieve markt de prijs van

een product tot stand komt onder invloed van het handelen van kopers (vragers, consumenten) en verkopers (aanbieders, producenten). Met andere woorden: als het aanbod groter is dan de vraag, zal de prijs zakken.

Dit zou dan ook voor Sint Eustatius moeten gelden. Maar als we kijken naar het eiland, is de werkelijkheid weerbarstig, zeker als het gaat om de levensmiddelen. Volgens het rapport van Ecorys in 2017 “Onderzoek naar prijzen in Caribisch Nederland” zijn er elf à twaalf supermarkten op het eiland. Je zou dus mogen verwachten dat er een competitieve markt is die de prijzen onder druk zet. Niets is echter minder waar. Want vergeleken met elders zijn de prijzen zonder uitzondering in alle supermarkten hoog. Het feit dat er zoveel aanbieders zijn, doet hier niets aan af. De voornaamste reden hiervoor is dat de kosten voor belangrijke segmenten, waarop de prijs is gebaseerd, niet worden bepaald op het eiland zelf.

Ten eerste wordt er nauwelijks iets

Entrepreneur Bonaire 2018

op Sint Eustatius geproduceerd en dus worden productiekosten extern vastgesteld. Ten tweede moeten bijna alle producten over zee (en soms per vliegtuig) worden aangevoerd vanuit Florida, Europa of Zuid Amerika. Dit brengt extra kosten met zich mee en wordt bovendien gedaan door buitenlandse transportbedrijven waarop de lokale markt geen invloed heeft. Verder zijn er op St. Eustatius geen groothandels. Lokale bedrijven kopen meestal in bij groothandels die zijn gevestigd op Sint Maarten.

Het is dus de markt van Sint Maarten met een veel groter volume die de prijs bepaalt voor de producten die uit- of doorgevoerd worden naar Sint Eustatius. De relatief hoge transportkosten van Sint Maarten naar Sint Eustatius komen vervolgens bovenop de reeds vastgestelde prijs.

Wat de prijs ten slotte nog verder opdrijft, is het verschijnsel dat de 6% algemene bestedingsbelasting (ABB) die aan de grens wordt geheven

over de totaal prijs van een product die dure transportkosten daarin meeneemt.

Beperkte keuze Dus ondanks het feit dat er zoveel lokale aanbieders zijn, blijven de prijzen hoog en zijn er slechts marginale verschillen tussen de diverse supermarkten. Dit geldt tevens voor de producten van deze warenhuizen.

Op een grotere supermarkt na hebben alle overige vrijwel hetzelfde tamelijk beperkte assortiment. Dat betekent dat er en niet echt een verschil in kwaliteit is tussen de aanbieders en de consument nauwelijks iets te kiezen heeft of een voorkeur voor een bepaalde winkel ontwikkelt. In sommige gevallen kiest men echter wel voor een bepaalde supermarkt vanwege de locatie. De betreffende winkel bevindt zich dan meestal ergens tussen de werkplek en de woning van de consument. Vooral Chinese supermarkteigenaren spelen

hier handig op in en openen kleine buurtwinkels op verschillende locaties in of nabij woonwijken. De hogere prijs neemt de klant dan vaak voor lief.

Geen prijscontrole De in het verlengde hiervan liggende discussie over prijscontrole wordt weliswaar af en toe gevoerd, maar gezien het feit dat een groot gedeelte van de kostprijs van de goederen extern wordt bepaald, zou dit alleen van invloed zijn op de marge die de lokale supermarkt hanteert. Een lagere marge voor de winkelier kan vervolgens betekenen dat hij niet meer voldoende winst kan maken en zijn zaak moet sluiten.

Daarnaast zou het kunnen zijn dat producten die onder een prijscontrole vallen eenvoudigweg niet meer zullen worden aangeboden. Deze mogelijke consequenties van prijscontrole kunnen op hun beurt leiden tot een verzwakking van de toch al niet zo sterke lokale economie.

COLUMN

RUSTELOZE BENEN Text: Rianne van Rijswijk

A

het veroorzaakt wordt door onze zenuwen. Zenuwen sturen spieren aan en bij deze aandoening gaat er ergens iets mis bij de werking van die zenuwcellen die signalen naar spieren sturen en beweging mogelijk maken. Terwijl het lichaam zich naar de ruststand zou moeten begeven, vraagt het lichaam in plaats daarvan om beweging. En dat ondanks het feit dat je voldoende hebt bewogen die dag.

Er is echter een aandoening, een syndroom, waarin juist in rust ons lichaam vraagt om beweging. Dit heet het ‘restless legs syndrome’ (syndroom van rusteloze benen).

De klachten die patiënten beschrijven zijn bijvoorbeeld een kriebelend of brandend gevoel in de voeten en benen, een enorme drang om te bewegen en soms ook spiersamentrekkingen in rust en of in je slaap (het kan ook in de handen en armen plaatsvinden). Deze symptomen treden voornamelijk ‘s avonds en ‘s nachts op, in rust dus.

Het is een neurologische aandoening en dat betekent dat

Hieruit blijkt dat ons lichaam eveneens een mechanisme heeft, dat lijkt op de werking van ‘vraag en aanbod ’.

Het gaat daarbij feitelijk om hetzelfde principe als vraag en aanbod bij marktwerking.

Als het aanbod groter is dan de vraag, blijven de producenten met een overaanbod zitten. Dit overaanbod kunnen ze vervolgens alleen verkopen, wanneer ze een lagere prijs durven te vragen. In dat geval ontstaat er een neerwaartse druk op de prijs. Is daarentegen de vraag groter dan het aanbod, blijven consumenten vragen naar het product, nadat de totale productie is verkocht. Indien zij het product dan willen hebben, zullen ze bereid moeten zijn om een hogere prijs te betalen. Wat zorgt voor een opwaartse druk op de prijs. Rusteloze benen, kun je zien als een verstoorde vraag, een opwaartse druk in je lichaam.

En hoe vervelend het ook is, blijft, naast voeding en het aanhouden van een bepaald ritme, het advies meestal, je raadt het al: blijven bewegen!

Tekening: Joes Wanders

ls fysiotherapeut zie ik veel patiënten met verschillende aandoeningen en uiteraard heb ik zo mijn voorkeuren. Niet voor een bepaalde aandoening, maar wel voor een type patiënt.

Patiënten waar ik heel graag mee werk, zijn sporters. Sporten speelt immers een belangrijke rol in mijn dag invulling en is bepalend voor mijn mentale toestand en fysieke beloning. Ik kan me indenken - en gelukkig spreek ik niet uit ervaring - hoe vervelend het is, als je je sport niet kan uitvoeren door een blessure of een aanhoudende klacht.

Sommige sporten vragen veel conditioneel vermogen van je lichaam, andere juist meer kracht en explosiviteit.

Voor beide inspanningen geldt dat je een bepaalde tijd moet rusten (grofweg 24 uur na cardio- en 48 uur na krachttraining).

32

Entrepreneur Bonaire 2018

Tekst: Carola Roeters | Arbomedicalbes

SCHIMMELS OP DE WERKPLEK

I

Voor u een Vraag? Voor ons een Weet!

n de vorige editie van de Entrepreneur heeft u uitgebreid kunnen lezen wat wij, als Arbodienst kunnen bieden aan werkgevers en werknemers op de BES. Maar los van wat wij kunnen bieden: wat is nu eigenlijk uw vraag? Als werkgever, als werknemer? Want wij kunnen veel voor u doen, maar het invullen van uw behoefte moet (als service-verlenende organisatie) uiteraard leidend zijn. De vraag van werkgevers en werknemers is veranderd in de loop van de tijd.

Was voorheen de vraag vooral gericht op minder verzuim, nu is er meer en meer een wens voor een gezonder werkklimaat. Bijvoorbeeld de wens om meer ergonomische verantwoord te zitten achter je bureau en zo KANS (Klachten van Arm, Nek en Schouder) geen kans te geven. Of de wens om zonder stress te kunnen werken, door problemen met leidinggevenden en/ of collega’s op te lossen. Maar ook om privé problemen op te lossen: zaken als financiële schulden, relatie problemen of het verwerken van

34

vervelende gebeurtenissen.

Allemaal zaken waar wij als uw arbodienst bij kunnen helpen en een prettiger werkklimaat kunnen ondersteunen.

Eén behoefte onder werkgevers is de laatste maanden sterk aan ’t groeien: de behoefte om werknemers in een gezondere werkomgeving te laten werken. Met andere woorden: een werkomgeving waarin de ademlucht schoon is en vrij van schimmels, roet en andere mogelijk ziekmakende pathogenen. Het is immers zo dat

Entrepreneur Bonaire 2018

EEN WERKOMGEVING WAARIN DE ADEMLUCHT SCHOON IS EN VRIJ VAN SCHIMMELS veel kantoren en werkplekken in authentieke gebouwen gehuisvest zijn.

Uiteraard is dat behoud van cultuur en schoonheid, maar het kan ook gezondheidsproblemen opleveren.

Vroeger waren er geen airco’s en werden de gebouwen gelucht en koel gehouden door het openzetten van ramen (of niet aanwezig zijn van ramen) en dikke muren die isolerend werkten en die de koele lucht binnen hielden. Nu wordt alles afgesloten en er worden airco’s opgehangen.

Deze maken de dikke muren vochtig en creëren daarmee een ideale

leefomgeving voor schimmels… en nu juist deze schimmels kunnen bij inademing de gezondheid schaden.

U ziet ze eigenlijk heel vaak….

Zwarte plekken op de muren en de plafonds. En dat zijn dan de zichtbare schimmels. De grootste hoeveelheden schimmels zitten in en achter muren en zijn niet eens zichtbaar voor ’t blote oog, maar dwarrelen wel rond in de werkruimte. Niet alle schimmels vormen een probleem voor de gezondheid en niet iedereen is er gevoelig voor. Maar dat kan dus wel.

Klachten van de longen, hoesten,

benauwdheid, zijn klachten die kunnen ontstaan als gevolg van het inademen van schimmels. Wij, als uw arbodienst kunnen u ook met dit probleem helpen. Wij kunnen onderzoek doen (is er echt een probleem of zijn alle meetwaarden binnen de geldende normen?) en u gericht adviseren.

Daarmee kunnen we samen proberen deze ziekteverwekkers een halt toe te roepen en uw werknemers laten functioneren in een met recht gezonde werkomgeving!

••

Laat ons u helpen met uw verzuimmanagement met respect voor uw medewerkers en met oog voor uw belangen!

• Volledige, professionele Arbodienstverlening

• Alle keuringen (oa Pensioen, Zeevaart, Asbest) • Drugs & alcohol testing, ook op de werkvloer

• Industriële Onderzoeken (binnenklimaat, geluid, toxische stoffen) • 2 Bedrijfsartsen, Bedrijfsmaatschappelijk werkster, Psycholoog, veiligheidskundige

• 4 talen: Nederlands, Engels, Papiaments en Spaans • Voor grote en kleine werkgevers • Aantrekkelijke tarieven

T +599 717 3100 - www.arbomedicalbes.com - info@arbomedicalbes.com 35

Entrepreneur Bonaire 2018

MATCH AND DEMAND

ETERNAL DEMAND

W

Text: Tom Kok | Coolgroup

hen trying to match the demand of the customer, the eternal question is: what does the customer want? Since the lead time for supplies of any kind might take a while, wouldn’t it be wonderful if we were able to discover what the eternal demand of that customer actually is?

Scholars of the University of Tilburg in The Netherlands have been conducting a long-term study about happiness. Their research has shown that there is one thing that always gives a feeling of happiness to practically everybody. Now, what is that one thing, this element of eternal demand?

The eternal demand is the chance to develop. Beware this doesn’t mean the development itself, but the chance to develop. Give anybody the perception that your product or your service represents a chance to develop themselves and the resulting feeling

will be happiness. People want to feel that they can develop, that they can progress, and that they have chances and options.

You therefore shouldn’t tell them what your product or service can do or how beautiful it is. Instead, you should emphasize how your service or product will help them grow and develop. This might need some creative thinking on your part, because with some services and products the chance to develop might not surface immediately. But it will definitely be a worthwhile investment in time and energy.

Take insurances for example. They can be presented as a way to cover risks, which is nice, but also dull. So let us rethink that for a moment. Once you are insured against the risks involved, you will not have the need for financial reserves to cover those risks. Which basically means, you are free to use that money to invest in yourself, in your personal development.

Another example might be a book.

36

Of course you can buy a novel for pleasure only and joy it will bring. But a book is also a journey of discovery which will give you the chance to develop your thinking and creativity.

Every book opens up your world and offers alternatives for your present life.

Gardening supplies on the other hand might seem like a whole different story, as everybody can put a plant in a pot and water it. But what if you really would invest in the perfect maintenance of a beautiful plant?

Maintaining plants by giving them excellent care with the proper tools wallows your mind and being in the conviction that you can execute a perfect job. An exemplary plant represents a strong mind. And a strong mind will surely give you new opportunities because people will see and love it.

So try it out.

Rethink how your services and products can address your clients’ chance to develop and you will be surprised.

Books

COLUMN

A LESSON IN DEMANDS Text: Paul Janssen

Recently, my daughter went on a vacation for a few days. She has two very young children (three and one year), so it is quite an undertaking. You really need to have your logistics in order, especially if you also have to run your own company.

Next Generation Demand Management

Her husband has no clue and isn’t very helpful.

Because of his busy job and his youthful masculinity, his understanding of the female spirit and running a household with little children is not very well developed.

Often, that leads to a lot of stress for my daughter, and the holiday adventure was no exception.

After she had packed the car and put the children in their seats, she had to visit me to pick up an extra high chair.

Her face red, she shouted in despair: “Shoot, now I have forgotten my make-up too”.

A practical framework for revenue-boosting supply chain management

Next Generation Demand Management is a guidebook to next generation Demand Management with an implementation framework that improves revenue forecasts and enhances profitability. This proven approach is structured around the four key catalysts of an efficient planning strategy: people, processes, analytics, and technology.

The discussion covers the changes in behavior, skills, and integrated processes that are required for proper implementation, as well as the descriptive and predictive analytics tools and skills that make the process sustainable.

Corporate culture changes require a shift in leadership focus, and this guide describes the necessary ‘’champion’’ with the authority to drive adoption and stress accountability while focusing on customer excellence. Real world examples with actual data illustrate important concepts alongside case studies highlighting best-in-class as well as startup approaches.

As a good father I tried to calm her by saying: “My dear, that’s no problem, you look wonderful and you don’t need any make-up at all”.

She looked at me in an evil way and threw a fit, pouring out all her anger and frustration. How stupid my male consciousness can be… She is good looking, but she can still be pretty vain, despite her being a busy mother and entrepreneur. Her frustration did not ask for a denial of what she thought she needed. She wanted support and understanding, because she did not get that from her husband.

Demand

Of course, I should have let her rage and then tell her husband that he can yield lots of goodwill by going home to pick up her make-up. Ultimately, that’s what she wanted. Unfortunately, I am still male enough to miss the ‘hidden’ demands of the female spirit.

So after she solved the issue to her satisfaction, she didn’t deign to look at me and took off.

Demand in economics is how many goods and services are bought at various prices during a certain period of time. Demand is the consumer’s need or desire to own the product or experience the service. It’s constrained by the willingness and ability of the consumer to pay the offered price for the desired good or service.

Demand is the underlying force that drives everything in the economy. Fortunately for economics, people are never satisfied. They always want more. This pushes economic growth and expansion. Without demand, no business would ever bother producing anything.

Nowadays, before I say anything, first of all I think of the lesson I learned from my daughter: Missing hidden messages in any situation can cost you a lot of sympathy and a lot of money. That’s for sure.

35

Entrepreneur Bonaire 2018

Aanbestedingsrecht

project Tekst: Tom Peeters | VanEps Kunneman VanDoorne

Ondernemen op Bonaire Juridische kansen en uitdagingen

bestuursrecht

contacten

Het ABC van Vastgoedontwikkeling Naast een gedegen ontwerp en een strakke projectplanning is ook het juridisch management van vastgoedprojecten van steeds groter belang.

Door een proactieve aanpak die begint met de analyse van mogelijke juridische knelpunten bij de start van het project kunnen problemen in het vervolgtraject vaak worden voorkomen.

Bovendien wordt de kans op langdurige juridische procedures (met de daarmee gepaard gaande vertraging en hoge kosten) door het kiezen van de juiste juridische strategie en het toetsen van de uitvoering daarvan verkleind.

I

n dit artikel reiken wij een eenvoudig en hanteerbaar kader aan dat kan worden gebruikt voor een analyse van mogelijke juridische knelpunten volgens het zogenaamde “ABCmodel”. Dit model is gebaseerd op onze ervaringen die zijn opgedaan bij complexe en wat minder complexe vastgoedprojecten in de breedste zin van het woord (projectontwikkeling, infrastructuur, gebiedsontwikkeling, etc.). We onderscheiden daarbij drie aspecten: het Aanbestedingsrecht, het Bestuursrecht en het Contractenrecht.

Aanbestedingsrecht Het Aanbestedingsrecht is een hulpmiddel om de inkoop bij een project goed te organiseren en via een transparante procedure daarover verantwoording af te kunnen leggen.

Hoewel de regelgeving op het gebied van aanbestedingsrecht op onze eilanden nog in de kinderschoenen staat, is op Curaçao al een aanbestedingslandsverordening ingevoerd en wordt ook vaker ‘vrijwillig’ gekozen voor een aanbestedingsprocedure. Al was het maar om alle schijn van vooringenomenheid te voorkomen.

Het opzetten van een aanbestedingsprocedure vergt nadenken over de partijen die in staat zouden zijn de opdracht uit te 38

voeren, over de vereiste ervaring, de gunningscriteria en de planning. Door deze manier van inkopen wordt vooraf niet alleen duidelijker wat precies wordt gewenst, maar kan achteraf ook beter verantwoording worden afgelegd over de gecontracteerde werkzaamheden.

Bestuursrecht Het bestuursrecht is een verzamelnaam voor alle publiekrechtelijke eisen en procedures die bestaan. Dit recht omvat alle vergunningen die nodig zijn voor de uitvoering van een project en de ruimtelijke en andere randvoorwaarden die daaraan kunnen worden gesteld (via ruimtelijke plannen, ontwikkelingsvisies, natuurbeleid, etc.).

De toepassing van het bestuursrecht maakt duidelijk welke vergunningen nodig zijn en/of er bijvoorbeeld een milieueffectrapportage opgesteld moet worden. Hierbij zal er tevens naar alternatieve uitvoeringsmogelijkheden gekeken moeten worden. Daarnaast moet aan de orde komen of de voorgenomen ontwikkeling binnen het ruimtelijk plan past, of er eventueel aanlegvergunningen nodig zijn en/of er een aanpassing van het ruimtelijk plan is vereist. Verder dienen de vereisten en bijbehorende tijdslijnen voor het indienen van de aanvragen in kaart te worden gebracht en een risicoanalyse te worden opgesteld.

Entrepreneur Bonaire 2018

In veel vastgoedprojecten bestaat de neiging de bestuursrechtelijke procedures als een risico te zien voor de uitvoering van het project, omdat de hoeveelheid regelingen vaak als ondoorzichtig wordt ervaren.

Op onze eiland economieën komt daar vaak nog bij dat geen of moeilijk zicht bestaat op de mate van medewerking van overheden en de doorlooptijd van de procedures. Hoewel op dat gebied in de afgelopen jaren stappen zijn gemaakt, is de uitkomst van sommige procedures nog steeds erg onvoorspelbaar, zeker als sprake is van wisselende eilandbesturen.

Dit is het beste te ondervangen door al in een vroeg stadium te inventariseren wat op welk moment benodigd is en dat vervolgens vroegtijdig aan te kondigen. Soms kan zelfs de samenwerking met bestuursorganen worden gezocht om ervoor te zorgen dat capaciteit om na te denken over de benodigde vergunningen en voorwaarden beschikbaar is.

Contractenrecht Geen enkel vastgoedproject kan zonder afspraken.

Die afspraken worden bij voorkeur vastgelegd in contracten met opdrachtgevers, leveranciers, klanten en overheden. In ons rechtsstelsel geldt het principe van contractsvrijheid waardoor het mogelijk is uiteenlopende

afspraken te maken, mits dit niet strijdig is met de dwingende regels van het lokale recht.

In het kader van contractenrecht is het gebruikelijk om overeenkomsten met leveranciers en klanten te sluiten, maar het komt minder vaak voor dat een overeenkomst met een bestuursorgaan (een openbaar lichaam of het Land) wordt gesloten, terwijl dat toch heel goed mogelijk is. In deze ontwikkelovereenkomsten kunnen de verwachtingen over en weer worden vastgelegd. Dit voorkomt verrassingen bij de ontwikkeling en maakt de risico’s voor een ontwikkelaar beheersbaar.

En dat komt de financiering van een project vaak weer ten goede.

Samenhang De ABC-rechten staan in verband met elkaar. Iedere beslissing of strategiekeuze op een van de gebieden heeft invloed op de andere twee. Het beste is daarom uit te gaan van een geïntegreerde benadering.

Een keuze voor een DB-contract (Design and Build) bijvoorbeeld heeft als gevolg dat de aanbesteding functioneel moet worden ingericht, zodat de inschrijvende partijen de ruimte wordt gelaten voor het voorstellen van creatieve oplossingen binnen de gestelde functionele specificaties. Voor het bestuursrecht 39

(de te verkrijgen vergunningen) heeft dat tot gevolg dat pas na de aanbesteding duidelijk wordt welke vergunningen zijn vereist.

Het ontwerp ligt immers niet vast en de invloed op de omgeving kan per ontwerp verschillen.

Het kan ook voorkomen dat de besluitvorming over het project een (bestuursrechtelijke) milieueffectrapportageprocedure vereist om de verschillende alternatieven en hun invloed op de omgeving in kaart te brengen.

Indien daarbij een keuze wordt gemaakt voor het meest milieuvriendelijke alternatief liggen de randvoorwaarden voor het ontwerp veelal meer vast. Wat de keuze voor een meer traditionele uitvraag in de vorm van een uitgewerkt bestek rechtvaardigt.

Conclusie Het ABC van vastgoedontwikkeling is een handig kader om de drie belangrijkste aandachtsgebieden bij vastgoedprojecten goed en tijdig in kaart te brengen.

Het verkleint de kans dat iets over het hoofd wordt gezien en het maakt duidelijk dat de verschillende juridische aspecten samenhangen waarbij keuzes op het ene gebied gevolgen hebben voor het andere.

Entrepreneur Bonaire 2018

Tekst: Atla Ruhe-Simou | Meijburg & Co Caribbean

STIMULEREN OF ONTMOEDIGEN VAN VR

B

elastingen kunnen tot gevolg hebben dat de vraag naar bepaalde producten, goederen en/of diensten toe- of juist afneemt. Meer concreet zijn op diverse plaatsen in onze belastingwetgeving maatregelen opgenomen die de vraag naar producten stimuleren. Daarnaast zijn er ook maatregelen opgenomen die de vraag naar producten juist (kunnen) ontmoedigen. Het idee is om daarmee gedrag in een bepaalde richting te bevorderen dan wel te laten afnemen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan: milieuoverwegingen, gezond of sociaal gedrag, investeringen, innovatie en ondernemerschap.

Een stimuleringsmaatregel kan hierbij worden gezien als een ‘belastingsubsidie’, terwijl een

ontmoedigingsmaatregel in de regel als een ‘heffing’ wordt ervaren.

In onderstaand artikel worden een aantal stimuleringsmaatregelen belicht die de vraag naar goederen en diensten beïnvloeden. Het artikel beperkt zich tot een stimuleringsmaatregel in de vastgoedbelasting, de algemene bestedingsbelasting en de inkomstenbelasting BES. Vastgoedbelasting Investeringsvrijstelling Om investeringen in vastgoed te stimuleren is met ingang van 1 januari 2013 de zogenoemde investeringsfaciliteit in werking getreden. Op grond van deze faciliteit is de waardestijging die voortvloeit

40

uit bouw, verbouw(ing), verbetering, uitbreiding of renovatie van onroerende zaken voor een periode van vijf jaar vrijgesteld van vastgoedbelasting.

Per 1 januari 2014 is deze periode verlengd naar tien jaar. Om in aanmerking te komen voor deze vrijstelling moet een belastingplichtige binnen een bepaalde termijn middels een daartoe opgemaakt formulier melding doen van de genoemde wijzigingen aan de onroerende zaak.

Dus als u, ter illustratie, in 2018 een woning gaat bouwen, kan mogelijk de waardestijging als gevolg van de bouw van de woning (niet de grond) de komende tien jaar in zijn geheel buiten beschouwing worden gelaten voor het bepalen van de te betalen vastgoedbelasting. Deze investeringsfaciliteit kan tevens het

Entrepreneur Bonaire 2018

RAAG DOOR MIDDEL VAN BELASTINGEN gevolg hebben dat de vraag naar goederen in de bouw alsmede de diensten die in de bouw worden aangeboden toenemen.

Algemene bestedingsbelasting Groene auto’s Normaliter is bij de invoer van personenauto’s op Bonaire 25% algemene bestedingsbelasting verschuldigd. Bij de invoer van zeer zuinige personenauto’s hoeft men echter geen algemene bestedingsbelasting te betalen, omdat het tarief voor dit soort personenauto’s nihil is. Dit geldt overigens alleen voor personenauto’s waarvan de CO2-uitstoot dusdanig laag is dat deze binnen bepaalde normen blijft.

Door innovatieve ontwikkelingen lenen andere auto’s dan alleen

elektrische zich tegenwoordig echter ook voor deze regeling. Bovendien bestaat er voor zowel de eilandelijke motorrijtuigenbelasting als de verhuurbelasting motorrijtuigen een stimuleringsmaatregel voor zeer zuinige motorrijtuigen.

Inkomstenbelasting Expatregeling De zogenoemde expatregeling stimuleert het aantrekken van deskundige werknemers van buiten Caribisch Nederland (Bonaire, Sint Eustatius en Saba).

Mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, kan brutering van een schriftelijk overeengekomen nettoloon achterwege blijven (voor loonbelastingdoeleinden) alsmede kan de werkgever aan de expat bepaalde vergoedingen en beloningen in natura

41

tot een bepaald maximum belastingvrij verstrekken. De expatregeling leidt ertoe dat de werkgever hooggekwalificeerd personeel van buiten Caribisch Nederland kan aantrekken. Als gevolg hiervan heeft o.a. Bonaire bepaalde (specifieke) kennis in huis, die op het eiland niet of nauwelijks te vinden was, hetgeen zijn weerslag heeft op bepaalde (markt) sectoren.

Conclusie Hierboven zijn de fiscale gevolgen naar de vraag van producten als gevolg van bepaalde stimuleringsmaatregelen in de belastingwetgeving op Bonaire in kaart gebracht. Uit bovenstaande komt naar voren dat belastingwetgeving mogelijk invloed kan hebben op de keuzes die gemaakt worden door bepaalde (genuanceerde) sturing.

12345678 12 QUESTIONS BEFORE YOU START A BUSINESS Text: businesstown.com

Should I Start a Business?

YOU MAY BE ASKING yourself this very question. However, instead of trying to answer this one broad question, I suggest you ask yourself the following list of twelve more specific questions. The answers will help you to decide whether or not you should start a business. Furthermore, asking these twelve questions will give you more confidence and strength to move ahead.

“Should I Start a Business?” is not the only question you should be asking yourself.

The human mind likes simple binary choices based on the evolution of the basic “fight or flight” syndrome man faced centuries ago. However, considering only one simple question like starting a business or not could lead to a decision you may regret.

It should also be noted that part of the answer to the question: “Should I start a business” depends on your business idea. Small business ideas are not created equal and some of them – restaurants for example – have a higher likelihood to fail.

Instead, I would suggest that you probe deeper by asking yourself additional questions related to whether or not you should start a business.

Here is a 12-question list: 1 How much cash will I have at risk?

2 How much time will it consume?

3 How much energy will it take?

4 Do I currently have other obligations that will prevent me from giving the business 100 percent?

5 Would there be a much better time for me to start a business other than now?

6 What are my alternatives if I don’t start a business now?

7 What are the chances of success?

8 Am I looking at starting a business from a position of relative strength – feeling good about myself and feeling I am relatively well off – or am I looking at starting a business from a position of relative weakness – recently laid off from a job and being behind on my bills?

9 Can I test-run the business part-time before quitting my job?

10 Should I choose between higherrisk or lower-risk businesses?

11 Suppose my business provides less income than I expected, how long should I stick with it?

12 If the business doesn’t work out, how easily will I be able to pick myself up and move along to the next endeavor?

Weigh the Risk against the Reward In order to make a decision you need to weigh the risk against the reward.

42

For example, maybe you are fortunate enough to currently have an excellent, highly paid corporate job with terrific fringe benefits and good advancement potential. The key question for you might not be, “Am I going to start a business?” Instead, it might be, “Am I going to start a full-time business that will require me to quit my primary job?”

Starting any business involves significant risks. You need to weight the risks against the potential rewards.

Similarly, let’s say you have worked for many years, saved a lot of money, and you are close to retirement. Now you think you want to start a business.

So the key question for you may not be, “Do I want to start a business?”

Instead, it may be, “What business do I start?”

Your initial investment will have an impact on the businesses you can start.

But this doesn’t mean that you can’t start a business on a small budget.

It is just that starting new businesses always involves risks. And they are significant, as the failure rate for new businesses is high.

Hard Limits can reduce the Fear of starting a Business Facing risks makes people fearful.

Often, you can reduce the fear and feel better about starting a business if you set some limits. That is firm, hard limits

89101112 that you write down and put straight into your business plan.

Starting a business is a stressful experience. You need to set specific limits to confine your fear of failure and stress.

For example, a hard limit can be that you will not start any business that interferes with your day job. Another limit may well be not to invest more than $100,000 in your start-up business.

You can even decide you will only try a new business for one year, and if you don’t have at least fifty customers and $50,000 in sales after that period, you will shut it down.

As you can see, deciding whether you should start a business or not can be complex and requires some exploration and thought.

While having limits is a good way to

make your experience less stressful, you should also choose an easy business to start with. Especially when you are taking up a business for the very first time.

Not having specific Limits can get you into Trouble You might be thinking, “Why should I limit how much money or time I invest in my business; I want to think big right off the bat and do everything right and as well as I can.”

Well, that’s exactly the kind of thinking that can get you into trouble. If you are anxious about pouring all of your time and money into a business now, imagine how anxious you will become on the days when it looks like the whole show may go south (and almost every business has those days). That’s why,

Fight -or- flight Response

for many people, the best approach is to start small with specific limits.

In fact, you might want to first start a business that you see as just a simple test business, to get your feet wet and build your experience. It will be time well spent, I assure you.

Plan ahead Before you start your business, it is absolutely crucial to have a plan.

So, when you start thinking about your business, even in the very early stages, I would encourage you to start creating your business plan. You don’t have to write the whole thing yet! Even just building your business plan outline will help you identify the potential strengths and weaknesses of your future business.

Hyphothalamus activates adrenal-cortical system by releasing CRF

activates sympathetic nervous system

impulses activate glands and smooth muscles

activates adrenal medulla

releases norepinephrine

releases epinephrine

bloodstream

pituitary gland secretes hormone ACTH

ACTH arrives at adrenal cortex release of approximately 30 hormones

Neural activity combines with hormones in the bloodstream to constitute fight -or -flight response

43

ENTRE PRENEUR ARUBA 2018

ENTRE PRENEUR BONAIRE 2018

Business Magazine Bonaire

CO

MI

NG

Text: Marnix Stoorvogel

Rising Entrepreneurs The Entrepreneur is Aruba’s and Bonaire’s one and only business magazine and soon Curacao’s Entrepreneur will be joining the family as well. This quarterly issued free of charge booklet is full of interesting and up-to-date topics about the development and economics of our own corporate Dutch Caribbean.

The magazine offers information about companies and training courses.

It brings you the latest innovations on the business market.

It investigates and reveals the secrets of success of flourishing companies and illuminates the dos and don’ts in the business world.

Imagine everything you always wanted to know about how to make your business even more successful and the interesting interviews, tips, columns and other business related issues will show you the way. Moreover, the tailor-made for each and every island online and hardcopy magazines are completely tuned in on the business framework of the several islands.

SO

That’s how the Entrepreneur is able to give starters, business owners, companies and investors insight into the corporate world of the Dutch Caribbean. Because the business magazines feature all kinds of enterprises, corporate legislation and quarterly facts and figures, among other things, one really gets to know the ins and outs of doing business on the islands and how to meet possible challenges.

Besides this unique opportunity to share experiences, inform and learn from each other, the Entrepreneur strengthens the economic bonds and encourages cooperation and partnerships within and beyond our islands’ borders.

ON

In other words: Get the latest edition, make sure you are up to date, see how others managed their success and improve your business even more!

Professional advice when managing absenteeism.

CHS by Medwork.

Years of experience in taking care of businesses and employees.

CHS by Medwork.

Ban kwida pa otro Medwork Corporate Health Solutions B.V. Kaya Suit Nikiboko 12 | T: +599 7171820 www.medwork.aw, infobes@medwork.aw

P u b l i s h i n g an d A d v e rt i si n g

Advertise in Entrepreneur ...

We’ll take care of your artwork!

Conté hooks on your Target Audience

Stages Vacatures Werving & Selectie www.back2dutchcaribbean.com

Thunnus albacares

info@studioconte.nl | +599 770 7723

OCAN Den Haag - Koninginnengracht 19 - info@ocan.nl BanBoneiruBék - Kaya Sábalo 13 - info@banboneirubek.com Caribisch Nederland

BONAIRE Q3 2018

Business Magazine Bonaire

NEXT THEME Development

Openbaar Lichaam Bonaire

Bonaire Chamber of Commerce and Industry

Qredits Interview with an applicant

Disclaimer: This Magazine is copyrighted This means that any content and/or appearance of the magazine Entrepreneur Bonaire may not be reproduced or made public without the prior and written consent of the publisher.

All information, insights or opinions as stated in the magazine Entrepreneur Bonaire are that of the interviewees or the author of the article and do not necessarily represent the vision and/or opinion of the editor, publisher or the magazine itself.

Therefore the magazine Entrepreneur Bonaire and its crew cannot be held responsible for possible errors, incorrect postings, views, and/or insights outlined in this magazine.

TOGETHER WE BUILD DREAMS

Pool repair & maintenance. Supplies, tiles, chemicals.

Build all type & exclusief pools, bamboo, swimspa

150m2 shop Mon - Fri 8:30/12:30 - 2:00/5:00 Sat 8:30/12:30

SUNSHINE POOL CARE

Sunshine Pool Care Bonaire NV Kaya Industria 17 Unit 8 Bonaire, Caribbisch Nederland T +599 701 4149 - info@sunshinepoolbonaire.com www.sunshinepoolbonaire.com

Kaya Opal 8 | Postbus 727 | Bonaire, C.N. | Tel: (00599) 788 4369 | john@cfverzekeringen.com | www.cfverzekeringen.com