JOB (4) Bedrijfsblad Bonaire 2017

4 2017

Jouw Onderneming op Bonaire

Bouwen

voor de bevolking

RVB

Bouwen en beheren

Resort Bonaire

luxe voor de middenklasse

Bouwvergunning

Fundamenten

Waarom we bouwen

Eigen bedrijf?

Kamer van Koophandel

Het lichaam

nieuwe stijl of kopen

De bouwsector als graadmeter

voor het leven Qredits helpt!

als bouwplaats

Bedrijfsblad Bonaire in samenwerking met de KvK | Vierde kwartaal 2017

Bonaire

JOB Bedrijfsblad 2017

Voorwoord

Funderen Voor iedere ondernemer geldt dat de kwaliteit van de fundering van het bedrijf bepaalt of de onderneming op de lange duur bestaansrecht heeft.

Gebruikmakend van zijn kennis, kwaliteiten, vaardigheden en inzicht in de financiën zal hij om zijn bedrijf verder op te bouwen en te blijven vernieuwen zo nu en dan gedegen marktonderzoek moeten doen en zich bij tijd en wijlen laten voorlichten hoe hij zijn bedrijf het beste of nog beter kan positioneren. Op die manier zal zowel zijn fundering als het huis (bedrijf) dat hij daarop heeft gebouwd de tand des tijds kunnen doorstaan.

Ter illustratie de Caribische versie van een oud Hollands rijmpje over funderen: Daar was eens een mannetje zonder verstand, Dat bouwde zijn huis op ‘t strand; Het sprak: “O, Heer, geen orkaan, dan gaan we eraan!”

Toch kwam er een golf, die zijn huisje bedolf.

Dus het huisje verzonk en ‘t mannetje verdronk.

Inhoud

6

FCB

Bouwen voor de bevolking

12

Marnix Stoorvogel Colofon Uitgever Conté \ Marnix Stoorvogel Auteurs Evert Bleijenberg Inge Berben Patricia Bergwijn Dianne Boelmans Dick ter Burg Roderick Groenman Joost Houtsma Paul Janssen Luise van Lieshout Tom Peeters Rianne van Rijswijk Carola Roeters Robert Smaal Manolo Soleana Amanda Zantal

RVB

Bouwen en beheren voor de Rijksoverheid

42

Eindredactie Write \ Patricia Bergwijn Realisatie \ Distributie Conté Fotografie Conté \ creativEnvision Uitgave 4 x per jaar Wilt u adverteren, reageren of heeft u vragen?

Neem dan contact op met de uitgever: +599 717 7723 info@studioconte.nl HVO papier staat voor houtvrij offset papier.

Dit blad is gedrukt op houtvrij papier ook wel boomvrij papier genoemd.

De grondstof hiervoor kan onder meer rijst, stro, bamboe, hennep en katoen zijn.

Qredits

Eigen bedrijf? Qredits helpt!

JOB Bedrijfsblad 2017

Inhoud 32 ABB-aspecten bij

6 FCB OLB Evaluatie Ruimtelijk Ontwikkelingsplan

18

Bouwen voor de bevolking 12 RVB

34 Een eigen huis

Bouwen en beheren 16 Kamer van Koophandel Statistieken Resort Bonaire

Luxe voor de middenklasse

24

nieuwe stijl

36

Ruimtelijk Ontwikkelingsplan

40 Samen bouwen aan

24 Resort Bonaire

42 Kamer van Koophandel

26 Column

een gezonde organisatien

De bouwsector als graadmeter 44 Eigen bedrijf?

Qredits helpt!

46 Six steps to build

als bouwplaats 30 Claim your Spot in the

42

of kopen

22 Laaggeletterdheid aanpakken voordelig voor bedrijven

28 Het lichaam

De bouwsector als graadmeter

36 Bouwvergunning

38 Waarom we bouwen

18 OLB evaluatie

Sportieve bouwstenen

Kamer van Koophandel

bouwen

nieuwe stijl

Luxe voor de middenklasse Bouwvergunning

oplevering en exploitatie van onroerend goed

mobile App Economy today 4

your brand 46 Column Fundamenten voor het leven

Ak

ker

ma

ns

Au

to

Su

pp

lies

Ford Focus 2017

Akkermans Auto Supplies B.V. Hyundai Bonaire N.V. Kaya Amsterdam 2 Bonaire Caribbean Netherlands Tel +599 717 8667 Fax +599 717 5034 info@toyotabonaire.com www.toyotabonaire.com

BV

JOB Bedrijfsblad 2017

Bouwen voor de bevolking

Tekst: Patricia Bergwijn | Foto: FCB - Write

“Samen met mijn fantastisch team zet ik me in voor betaalbare huisvesting voor de bevolking van Bonaire en dan met name voor de kwetsbare doelgroepen”, verwoordt Ben Oleana, de directeur van Fundashon Cas Boneriano (FCB), de kern van de missie van de enige woningbouwvereniging op het eiland. “Mensen helpen die niet in hun eigen woonbehoefte kunnen voorzien”, vult de manager financiën, Esther van Blerk aan. “Je kennis en ervaring overdragen en middels betaalbare woningen zorgen dat de gemeenschap vooruit gaat”, doet Rupert Arrindell, de manager vastgoedbeheer er een schepje bovenop.

6

D

e in 1974 opgerichte woningbouwstichting FCB met een huidig woningbestand van 482 woningen, vijf maatschappelijk vastgoed gebouwen en elf commerciële wordt in corporatieland gezien als een piepkleine woningbouwvereniging.

Volgens de index van Aedes, de vereniging van wooncorporaties in Nederland bijvoorbeeld is een corporatie in grootteklasse S (small) verantwoordelijk voor zo’n 2500 tot 5000 woningen. De zorgen van en uitdagingen voor de FCB zijn er echter niet minder om. Bonaire kampt immers met een groot tekort aan sociale woningen en de woningbouwstichting wil bouwen, al jaren, maar krijgt tot nog toe niet de gewenste financiering.

Zorgen en uitdagingen Met een bedrijfsopbrengst van USD 2.759.741, een eigen vermogen van USD 11.729.683 en een bescheiden maar positief jaarresultaat van USD 59.543 volgens het jaarverslag van 2016 doet de FCB het goed en kan de stichting met een gerust hart financieel gezond worden genoemd. Voor de bouw van de gewenste 500 sociale woningen is echter een investering nodig van 35 miljoen dollar. En dit is dan ook meteen een van de grootste zorgen en uitdagingen voor de organisatie.

Als piepkleine woningbouwvereniging heeft de FCB noch de middelen noch de financiële reserve om deze voor de bevolking van Bonaire zo broodnodige investering op te vangen en is de organisatie dus afhankelijk van andere partijen. Gesprekken met partners als het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en Infrastructuur en Milieu (IM), de Nederlandse Waterschapsbank (NWB), de Nederlandse Investeringsautoriteit (NIA) en de Europese Investeringsbank (EIB) hebben tot nog toe niet tot het

JOB Bedrijfsblad 2017

gewenste resultaat geleid. Men ziet het als een risicovolle investering omdat de woningbouwvereniging op Bonaire in tegenstelling tot corporaties in Europees Nederland geen toegang heeft tot het Waarborgfonds Sociale Woningbouw dus geen leengarantie krijgt en de huursubsidieverordening nog niet rond is. Het feit dat geschikte huisvesting een belangrijke rol speelt bij de bestrijding van armoede dat op schrift zowel voor de Nederlandse ministeries als de lokale overheid, het Openbaar Lichaam van Bonaire (OLB), een van de belangrijkste speerpunten is in het Meerjarenprogramma Caribisch Nederland 2015-2018 mag niet baten, de financiering voor de woningen blijft vooralsnog uit. Dit gegeven dwingt de FCB, die al jaren bezig is om het voor elkaar te krijgen, om te blijven zoeken naar alternatieven en aan het eind van de rit mogelijk voor minder wenselijke oplossingen te kiezen.

Sociale woningen en woningnood De zestien noodwoningen die de stichting met geld van het Bommelberaad - een samenwerking tussen de wooncorporaties Woonlinie (Zaltbommel) en Thuis (Eindhoven), BZK en de woningcorporaties in Caribisch Nederland - en een eigen bijdrage bouwt, zijn eigenlijk, hoewel zeer welkom, niet heel veel meer dan een druppel op de gloeiende plaat.

In feite zijn er minimaal 1100 tot 1200 sociale woningen nodig, legt directeur Oleana uit. De eerste 500 komen aan de ergste woningnood tegemoet.

De vraag of behoefte is echter vele malen groter, beaamt de manager vastgoedbeheer. Ook al kwam eind 2016 het nog altijd groeiende aantal geregistreerde woningzoekenden bij de FCB op 554. “Heel veel mensen nemen vanwege de enorme lange wachttijd de moeite niet meer om zich in te schrijven”, licht hij toe.

Als het aan de wooncorporatie ligt, komen die 500 woningen er hoe dan ook. De voorbereidingen 7

voor het bouwen van de eerste 76 woningen op het plangebied bij Kaya Nieuw Amsterdam zijn klaar, het bouwprogramma en het terrein zijn gereed dus wat betreft de FCB beginnen ze hier vanaf januari 2018 met bouwen. Daarna moeten verspreid over de komende zeven à acht jaar Hato met 50, Nikiboko met 144, Noord Saliña met 16, Dawari met 50, Rincon Zuid met 14 en ten slotte Republiek met 150 woningen volgen. Dat is, als het de FCB lukt om de financiering op de een of andere manier los te krijgen. Het OLB heeft in ieder geval al acht miljoen voor de infrastructuur toegezegd.

Irreële bouwkosten In het verlengde van de financiering voor de 500 sociale woningen ligt de zorg om de exorbitant gestegen bouwkosten.

Sinds de dollarisatie van 2011 zijn de kosten die aannemers berekenen op Bonaire over het algemeen met zo’n 40% of meer omhoog gegaan. Waar een aannemer vroeger twaalf dollar per uur berekende, rekent hij nu achttien dollar per uur en wat doe je als je voor een bouwproject maximaal 1,7 miljoen hebt begroot op basis van eerdere en gangbare prijzen en de goedkoopste inschrijver nu aankomt met een bedrag van 2,4 miljoen? Met alleen scherp onderhandelen kom je er dan niet.

De hoge kosten liggen volgens de directeur en financieel manager echter niet alleen aan de dollarisatie.

De bouwmarkt wordt immers mede bepaald door wat bemiddelde niet van Bonaire afkomstige particulieren kennelijk kunnen en willen betalen.

“De prijzen die zij betalen rijzen de pan uit, maar ze kunnen het zich veroorloven en dus vraagt een aannemer de hemel.

Het gevolg is dat de gemiddelde Bonairiaan en wij als FCB nauwelijks meer kunnen bouwen omdat we het niet kunnen betalen”, stelt Oleana.

Daarnaast zijn er bedrijven, die volgens Arrindell eveneens veel meer vragen dan voorheen. Zo waren de kosten voor aansluiting van een woning op water

JOB Bedrijfsblad 2017

en energie niet zo lang geleden nog USD 800, maar vraagt het nutsbedrijf nu vanwege alle nieuwe wet- en regelgeving en een toezichthoudende instantie USD 4.000 per woning. Dat is nog al een verschil. “Zulke kosten zijn niet meer realistisch”, voegt de directeur toe, “dat kunnen wij gewoonweg niet opbrengen.” Hij is dan ook van plan om binnenkort met een aantal bedrijven om de tafel te gaan zitten en afspraken te maken. “We moeten gaan samenwerken met elkaar om de prijzen betaalbaar te houden of we moeten gaan werken met aannemers en bedrijven uit de regio.”

Huurachterstand en politiek Een ander heikel punt van aandacht was tot voor kort de huurachterstand.

Bij zijn aantreden als directeur in 2008 was de stichting bijna failliet door onder andere een door de jaren heen opgebouwde huurachterstand van 1,6 miljoen ANG (Antilliaans Nederlandse Gulden) en het feit dat de overheid toen nog geen huursubsidie verstrekte. Als eerste reduceerde de kersverse directeur dan ook het personeelsbestand met 45% en trof hij maatregelen om dit structurele gebrek aan inkomsten op te lossen.

Zo waren de kosten voor aansluiting van een woning op water en energie niet zo lang geleden nog USD 800, maar vraagt het nutsbedrijf nu vanwege alle nieuwe wet- en regelgeving en een toezichthoudende instantie USD 4.000 per woning Het bleek een harde dobber.

Huurders hadden namelijk het idee dat de huizen van de FCB van de overheid waren en je daarom niet hoefde te betalen. Want als de nood eventueel aan de man kwam, werd het probleem wel opgelost door de politiek om daarmee de kiezers tevreden te houden of te paaien.

De huurachterstand oplossen en de politieke inmenging verminderen heeft dan ook enige voeten in de aarde gehad en is de FCB en de directeur die voor het nieuwe beleid 8

aansprakelijk werd gesteld niet altijd in dank afgenomen. Met behulp van een woonteam dat achter de voordeur van de huurders komt nog voordat de zaken uit de hand lopen, verschillende incassobureaus en als het echt niet anders kan het voeren van rechtszaken voor gedwongen ontruimingen heeft de FCB de achterstand op de jaarhuur de laatste vijf jaren echter weten terug te brengen van 50,6% naar 13,3% eind 2016. De politieke inmenging is ondanks de politieke tegenwind eveneens minder geworden.

Zowel de huurders als de politiek beseffen inmiddels steeds beter dat de FCB een onafhankelijke stichting is en dat je de huur dus gewoon zult moeten betalen. Een punt van zorg voor de FCB met betrekking tot dit onderwerp en niet bepaald een toonbeeld van Good Governance is alleen nog de Raad van Commissarissen. Drie van de vier leden zijn in 2008 en één in 2004 aangesteld door het Bestuurscollege.

De zittingsduur bedraagt echter maximaal vier jaar. Dus de FCB blijft dit punt en de gewenste veranderingen van de statuten in het kader van de Code Corporate Governance ook in 2017 en zeer waarschijnlijk tevens in 2018 op de agenda zetten van de Eilandsraad.

JOB Bedrijfsblad 2017

Even voorstellen Directeur Ben Oleana: De van oorsprong leraar werktuigbouw, Ben Oleana, maakte al snel naam als consultant en bestuurder. Tot hij in april 2008 werd gevraagd door een adviseur van de overheid om voor een jaar directeur van de FCB te worden. Hij weigerde.

In een jaar kon hij niet genoeg doen. Dus kreeg hij een vierjarig contract en ging aan de slag. Eenmaal binnen bij de FCB wist hij niet wat hem overkwam. Het was er een zooitje en de organisatie was bijna failliet, om Oleana’s eigen woorden te gebruiken. Hij trok vier maanden uit om zich in te lezen, de organisatie door te lichten en sloeg vervolgens, met hulp van een woningcorporatie in Nederland waarmee hij een samenwerkingsovereenkomst sloot, aan het reorganiseren.

Hij haalde letterlijk en figuurlijk en ondanks de plannen en het verzet van de politiek die zijn macht over de FCB in snel tempo zag tanen de bezem door de stichting. Daarnaast stelde hij op cruciale posities de juiste mensen aan. En ook al is het hem zowel door de bevolking als de politiek vaker niet dan wel in dank afgenomen, zijn aanpak is succesvol gebleken. Heden ten dage is de FCB een woningbouwvereniging die zijn zaken en administratie op orde heeft en de bevolking van Bonaire daadwerkelijk ter dienst kan staan.

Manager Financiën Esther van Blerk: Na ettelijke reizen en bezoeken aan de eilanden besloot Esther

van Blerk samen met haar man en gezin naar Bonaire te verhuizen in 2003. Toen Ben Oleana haar vroeg om te komen werken voor de FCB in 2012 was het na negen jaren gewerkt te hebben voor de afdeling financiën van het OLB tijd voor een verandering. Ze doet haar werk bij de FCB nog altijd met heel veel plezier niet alleen omdat het haar de uitdaging biedt die ze nodig heeft, maar ook omdat ze er volgens haarzelf en haar collega’s echt op haar plek zit. Het resultaat liegt er dan ook niet om. De jaarrekening en de financiën van de FCB zijn tip top in orde en de organisatie doet het financieel goed.

Manager Vastgoedbeheer Rupert Arrindell: Twintig jaar geleden begonnen bij de Curaçaose woningbouwcorporatie Fundashon Kas Popular (FKP) werd hij in 2009 benaderd door Ben Oleana met het verzoek om een projectdossier op te stellen voor de bouw van 101 woningen bij Kaya Nieuw Amsterdam. Dit was niet tegen dovemans oren en gaandeweg raakte hij steeds meer betrokken bij FCB. Het werken bij de stichting geeft hem veel voldoening.

Zijn grote trots is het klachtensysteem dat hij heeft helpen opzetten. Onder zijn leiding is het achterstallig onderhoud ingehaald en het aantal van 300 in behandeling zijnde klachten de afgelopen vijf jaar teruggebracht naar gemiddeld zo’n twaalf in behandeling zijnde klachten op willekeurig welk moment.

De heropvoeding van de ‘huisaannemers’ en korte communicatielijnen hebben daar een grote steen aan bijgedragen.

Selibon rekent op ons...

Waste Management Recycling Corporate Services Cleaning Services

Kaya Industria 20 | Email: info@selibon.com | Tel: +599-717-8159 | Fax: +599-717-7339 10

Het bedrijfsleven op Bonaire, Saba en Sint Eustatius heeft nu en in de toekomst goed geschoold personeel nodig.

Bedrijfsleven Gedegen beroepsonderwijs op de eilanden is net als beroepspraktijkvorming en praktijkstage heel belangrijk. Immers, op de werkvloer wordt het vak geleerd dus wordt een erkend leerbedrijf. Benader hiervoor ROA CN. Studenten Er is werkgelegenheid in de sectoren: Hospitality, Toerisme, Bouw en Techniek.

Studeer en werk in ĂŠĂŠn van deze sectoren!

Je vindt ons op

Together, we make it work

Raad Onderwijs Arbeidsmarkt | Caribisch Nederland Bonaire Kaya Korona #3 | T: +599 717 5450 F: +599 717 5460 Sint Eustatius T: +599 319 4808 | E: info@roacn.com W: www.roacn.com S: roacnbonaire

JOB Bedrijfsblad 2017

Bouwen en beheren

A

ls het om bouwen en beheren in de publieke sector van Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES) gaat, kom je al snel terecht bij het Rijksvastgoedbedrijf Cluster BES (RVB-BES). De laatste jaren zijn er een aantal grote bouwprojecten de Bonairiaanse revue gepasseerd.

Het nieuwe politiebureau, de gloednieuwe orkaanproof brandweerkazerne, het nieuwe zorgverzekerings- en belastingkantoor, de bijna opgeleverde gevangenis zijn naast de brede school Papa Kornes en de binnenkort te starten uitbreiding van

het Openbaar Ministerie slechts een paar voorbeelden van bouwprojecten die het RVB in opdracht van de betreffende ministeries, directies en/of overheidsdepartementen uitvoert, managet en beheert. Maar hoe gaat dat proces nu precies in zijn werk? En wie bepaalt en doet wat?

De boedel Cluster BES met in totaal zo’n vijf medewerkers is als departement van de directie Vastgoedbeheer van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) verantwoordelijk voor alle nieuwbouw, het onderhoud, het beheer, de (ver)huur en (ver)koop van de huidige 65 rijksgebouwen, 12

waarvan er 28 op Bonaire, 17 op Saba en 20 op Sint Eustatius te vinden zijn.

Bij de transitie van 10-10-10 werd de boedel van de voormalig Antilliaanse overheid gescheiden en ‘erfde’ de Rijksoverheid de overheidsgebouwen op de BES-eilanden. Deze boedel is zeven jaar later aangevuld met wat er in de tussentijd is bijgebouwd en/of gehuurd.

Rol- en taakverdeling Voor de gebouwen van de Rijksoverheid zijn de spelregels, rol- en taakverdeling en verantwoordelijkheden tussen het RVB en de dienst die huurt vastgelegd in het Rijkshuisvestingsstelsel. Er zijn twee stelsels die bepalend kunnen

JOB Bedrijfsblad 2017

voor de Rijksoverheid

Tekst: Patricia Bergwijn | Foto: CreativEnvision - Conté

zijn: het Rijkshuisvestingsstelsel voor kantoren en het Rijkshuisvestingsstelsel Specialties. Bonaire kent In tegenstelling tot Europees Nederland echter maar één stelsel; de Specialties.

Dit Rijkshuisvestingsstelsel Specialties is per 1 januari 2017 in werking getreden.

Het bouwproces Van start tot oplevering maakt een nieuwbouw- of renovatieproject van het RVB een heel proces met verschillende stappen door. Het in januari 2016 aangestelde hoofd Cluster BES, Marcel Kreuk, licht aan de hand van een bouwverzoek van een fictieve overheidsdienst de gang van zaken toe.

Het fictieve bouwproject van de even fictieve Rijksoverheidsdienst BRES (Bevordering Respect en onderlinge Samenwerking voor Bonaire) wordt volgens de vigerende procedure uitgewerkt. Deze procedure geldt zowel voor nieuwbouw als renovatie.

Procedure voor nieuwbouw of renovatie De dienst BRES heeft na veel wikken, wegen en vergaderen besloten dat, gezien het groeiende aantal medewerkers en de zeer krappe behuizing, een uitbreiding van het huidige kantoor de beste optie is.

De dienst heeft niet heel veel middelen tot zijn beschikking maar kan een bescheiden budget vrijmaken voor een nieuw aan te bouwen kantorencomplex.

Dus dient het management een aanvraag in bij de per 2017 hernoemde Shared Services Organisatie Caribisch Nederland (SSO CN) van Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

De SSO, die verantwoordelijk is voor de bedrijfsvoeringstaken van heel RCN en de diensten onder andere ondersteunt op het gebied van huisvesting, neemt na ontvangst van de aanvraag contact op met het RVB en in overleg stellen beiden gezamenlijk een functioneel Programma van Eisen (PvE) op. In een functioneel Programma van Eisen staat omschreven welke functionaliteiten er gerealiseerd moeten worden in het bouwproject.

Dit kan bijvoorbeeld gaan om het aantal werkplekken, het aantal vierkante meters voor de kantoorruimtes, wel of geen lift, etc. Het functioneel PvE wordt vervolgens door het RVB uitgewerkt tot een technisch Programma van Eisen.

Dit technisch PvE bevat specifieke bouwkundige en technische eisen en prestaties en houdt rekening met de geldende wet- en regelgeving. De SSO gaat met dit PvE naar aanvrager BRES en indien de dienst zich erin kan vinden, kan het RVB aan de slag met het voorlopig ontwerp. De architect die het RVB hiervoor inhuurt, vertaalt het PvE naar een voorlopig ontwerp.

Na afronding legt het RVB het voorlopig ontwerp voor aan opdrachtgever SSO en samen controleren ze of alle functionaliteiten in het ontwerp aanwezig 13

zijn. Als dat het geval is, krijgt de architect de opdracht om het definitief ontwerp te maken.

Aan de hand van het definitieve ontwerp dat uiteraard wordt voorgelegd aan indiener BRES, stelt het RVB het bestek, bestektekeningen en een kostenraming op. Hierin wordt omschreven wat, waar en hoe gebouwd en geïnstalleerd moet worden en onder welke voorwaarden. Afhankelijk van het bedrag benadert het RVB, na het afstemmen van de kostenraming met opdrachtgever SSO en aanvrager BRES, een of meerdere aannemers en wordt er onderhands of Europees aanbesteed. Het RVB maakt daarbij een keuze uit enkelvoudig onderhands (één aannemer), meervoudig onderhands (meerdere aannemers) of een openbare Europese aanbesteding. Het verschil zit hem dus in feite in hoeveel partijen door de RVB worden uitgenodigd om in te schrijven op het bestek en hoe ‘open’ de aanbesteding is.

Al naar gelang het aantal aannemers dat inschrijft, worden de inschrijvingen getoetst op de kosten door een kostendeskundige, die als het om specialistische zaken gaat, wordt ingehuurd. Het bouwen op de eilanden kan soms een bijzondere expertise vereisen. Op basis van de uitslag van de toetsing wordt de opdracht gegund aan deze of gene aannemer.

Met betrekking tot de toetsing maakt het Rijksvastgoedbedrijf in sommige

JOB Bedrijfsblad 2017

gevallen gebruik van de EMVI-methode (Economisch Meest Voordelige Inschrijving). In dat geval wordt niet alleen naar de prijs gekeken, maar kunnen de meedingende partijen punten scoren op bijvoorbeeld duurzaamheid, materiaalgebruik, kwaliteit en tijd.

De aannemer met het grootste aantal punten, mag dan gaan bouwen.

Bij bouwprojecten op de eilanden wordt bovendien rekening gehouden met de zogeheten BES-code. Dit houdt onder andere in dat overheidsgebouwen standaard aardbeving- en orkaanproof moeten worden gebouwd.

Tijdens de bouw doet het RVB de directievoering en houdt toezicht op de financiële en technische uitvoering van het bouwproject middels periodieke bouwvergaderingen en controles op de locatie van het project. Na oplevering wordt het gebouw overgedragen aan de aanvrager en ziet de RVB erop toe

dat de aannemer zich houdt aan het eenjarig onderhoudstermijn. Na afloop van dit termijn neemt de RVB het beheer over, sluit onderhoudscontracten af met lokale bedrijven en neemt het gebouw op in het planmatig onderhoud en de Meerjarenonderhouds- en investeringsplanning. De uitkomsten van de periodieke inspecties dan wel conditiemetingen die het RVB uitvoert, bepalen grotendeels welke onderhoudswerkzaamheden en investeringen er de komende vijf jaar worden uitgevoerd.

Daarnaast kunnen de verschillende diensten voor dagelijkse storingen de storingsmeldlijn van het RVB bellen.

Even voorstellen Hoofd Cluster BES Marcel Kreuk: Als kleine jongen koesterde Marcel Kreuk heimelijk de wens om architect te worden.

14

Hij werd bouwkundige.

Na zijn studie bouwkunde die hij later aanvulde met een studie bedrijfskunde rolde hij het projectmanagement in bij een van de grootste wooncorporaties in Nederland. Alwaar hij als manager van de afdeling Vastgoed onder andere zorgde voor de centralisatie van het contractmanagement. Op zoek naar een nieuwe uitdaging en de wens om op Bonaire te gaan wonen stuurde hij in 2015 een open sollicitatiebrief naar het Rijksvastgoedbedrijf en werd per 1 januari 2016 aangesteld als projectleider. Zijn opdracht was om het vastgoedmanagement op de BESeilanden op te zetten. Na een half jaar werd hij het hoofd van het Cluster Bes. Om het hele vastgoedmanagement goed uit te kunnen voeren en de continuïteit te garanderen hoopt hij binnenkort met behulp van het nieuwe organisatie formatieplan de dienst uit te kunnen breiden naar zo’n negen vaste medewerkers.

JOB Bedrijfsblad 2017

Authentieke tropenwoning

Girouette, Curaçao

Zeer centraal en hooggelegen woonhuis met prachtig uitzicht op een zeer ruim perceel.

Ook zeer interessant voor nieuwbouwprojecten Terreinoppervlakte 5219 m² Totaal eigenterreinoppervlakte 7350 m² Eigendomsvorm eigendom Ligging rustig gelegen Infrastructuur verharde weg Indeling Slaapkamers Badkamers Berging/washok Huiskamer Overdekt terras Open terras

4 2 1 1 1 1

Kenmerken Woonoppervlakte 300 m² Bouwjaar 1961

realestatecaribe.com realestatecaribe.com/residence/girouette-3

EU: + 599 9 736-1133 US: 011- 599(9) 736-1133 info@realestatecaribe.com

JOB Bedrijfsblad 2017

Statistieken handelsregister

Totaal aantal ingeschreven bedrijven op 01/10/2017

Nieuwe rechtsvorm registraties 01/04/2017 en 01/07/2017

+599 717 4989

animalshelterbonaire.com

Rechtsvorm

Eenmanszaak

Maatschap Vennootschap onder firma Commanditaire vennootschap met één beheerder Commanditaire vennootschap meerdere beheerders Naamloze vennootschap Besloten vennootschap Coöperatie Stichting Particulier fonds Vereniging met volledige rechtsbevoegdheid Vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid Vereniging zonder rechtsbevoegdheid Buitenlandse rechtsvorm met hoofdkantoor op Bonaire Nevenvestiging met hoofdkantoor buiten Bonaire Besloten vennootschap naar Nederlands recht Totaal:

Nummer 885 3 17

104 14

Totaal:

1 1 854 1548 8 312 37

2

Eenmanszaak

Naamloze vennootschap Naamloze vennootschap Naamloze vennootschap Besloten vennootschap Besloten vennootschap Besloten vennootschap Stichting Stichting Nevenvestiging met hoofdkantoor buiten Bonaire Totaal:

Nummer

189 273 59 294 394 80 47 200 243 81 866 62 85 886 3759

Totaal aantal nieuw ingeschreven bedrijven tussen 01/07/2017 en 01/10/2017

124

Sector

7

Industrie Bouwnijverheid Detailhandel non-food Hotels, etc.

Reparatiebedrijven Installatiebedrijven Transport Bankwezen Verzekeringswezen Zakelijke dienstverlening Overige dienstverlening Verhuur onroerend goed Overige dienstverlening

Reden

35 2 3 3 1 3 7 1 1

opheffing algemeen in liquidatie

opheffing algemeen liquidatie in liquidatie opheffing algemeen liquidatie in liquidatie liquidatie

1 57

opheffing algemeen 16

Aantal

3

3920

Sector Industrie Bouwnijverheid Detailhandel food Detailhandel non-food Hotels, etc.

Reparatiebedrijven Installatiebedrijven Transport Bankwezen Groothandel Zakelijke dienstverlening Overige dienstverlening Verhuur onroerend goed Overige dienstverlening

Totaal aantal nieuw uitgeschreven bedrijven tussen 01/07/2017 en 01/10/2017

Rechtsvorm

Q32017

Totaal:

Aantal 5 17 9 13 5 1 6 7 1 26 3 3 38 138

JOB Bedrijfsblad 2017

Tekst: Dianne Boelmans | Foto: OLB

Evaluatie Ruimtelijk Ontwikkelingsplan Bonaire

In 2010 is voor het eerst in de geschiedenis van Bonaire een bestemmingsplan ofwel het Ruimtelijk Ontwikkelingsplan Bonaire (ROB) voor het hele eiland vastgesteld. Behalve dat het een wettelijke taak van de overheid is om het ruimtelijk ontwikkelingsplan actueel te houden (tenminste één maal in de vijf jaar moet het plan herzien worden), is het na zeven jaar werken met het plan hoog tijd voor een evaluatie.

H

et ruimtelijk ontwikkelingsplan omvat het grondgebied van Bonaire, Klein Bonaire en het onderwaterpark van Bonaire. Het vormt de basis voor de ruimtelijke ordening op het eiland. De bestaande situatie is het uitgangspunt, maar we leggen als overheid ook de gewenste ontwikkelingen voor de komende jaren vast in het plan. Voor zover we dat kunnen voorzien uiteraard. Het ROB is immers geen ‘glazen bol’ en er zullen zich altijd situaties voordoen die we niet kunnen voorspellen. In zulke gevallen passen we het bestemmingsplan dan 18

aan met een herziening.

In het ruimtelijk ontwikkelingsplan vertaalt de overheid economisch, toeristisch, agrarisch en milieu- en natuurbeleid naar ruimtelijk beleid.

Dat geldt ook voor beleid op het gebied van archeologie en monumenten. In het ontwikkelingsplan leggen we vervolgens vast wat waar gebouwd mag worden en waarvoor welke grond mag worden gebruikt. Daarbij staan vragen als, waar wil Bonaire naar toe op het gebied van hotelontwikkeling, is er voldoende ruimte om nieuwe hotelontwikkeling mogelijk te maken of moeten we juist terughoudender zijn als het gaat om deze hotelontwikkeling, biedt het

ruimtelijk beleid voldoende ruimte voor ondernemers om bedrijven te starten, hoe gaan we de komende jaren om met onze containeroverslag en moeten er aanpassingen komen in het ruimtelijk beleid ten behoeve van (het stimuleren van) landbouw en veeteelt, centraal.

Het zijn tevens de vragen waarover we moeten nadenken de komende periode.

Om antwoorden te krijgen, zullen we verschillende informatie- en inspraakbijeenkomsten organiseren.

Samen met de burgers en andere belanghebbenden denkt de overheid dus na over de ruimtelijke ontwikkeling van Bonaire in de komende jaren.

De eerste bijeenkomsten zullen nog voor het einde van het jaar plaatsvinden.

Uiteraard kondigen we deze aan in de dagbladen, op de radio, via de sociale media en op onze website www. bonairegov.com.

De vaststelling van het geactualiseerd ROB staat gepland voor 2018.

Beeldkwaliteitsplan Centrum en Zeepromenade Kralendijk Samen met lokale architecten werkt de overheid aan een beeldkwaliteitsplan voor het Centrum en de zeepromenade van Kralendijk. Als het hart van Bonaire en ook ons visitekaartje voor de toeristen is het immers een gebied waar het aanzicht extra aandacht verdient. Nieuwe ontwikkelingen moeten dan ook passen bij de historische kwaliteiten en structuur van de omgeving. Het beeldkwaliteitsplan is één van de uitvoeringsprojecten van de vastgestelde Centrumvisie Kralendijk (2013). In een beeldkwaliteitsplan geeft de overheid uitgangspunten en richtlijnen voor het aanzicht van zowel de bebouwing als de openbare ruimte.

De beeldkwaliteit van een gebied is van essentieel belang voor de beleving van het betreffende gebied.

Het doel is dan ook om tot een consistente en aantrekkelijke inrichting te komen waarbij de openbare ruimte en de bebouwing op elkaar aansluiten

en elkaar versterken.

In oktober zullen de diverse onderdelen van het plan worden ingevuld.

Het plangebied zelf is opgedeeld in zes zones; zeepromenade, Kaya Grandi, aanloopstraten, Centrum Noord, Centrum Midden en Centrum Zuid.

Per deelgebied komen onder andere gebiedsbeschrijvingen, richtlijnen voor de beeldkwaliteit en referentiebeelden in het plan aan de orde.

Daarnaast zal het beeldkwaliteitsplan een visie op de openbare ruimte bevatten. Daarbij maken we onderscheid tussen hoofdwegen, centrumstraten en verblijfsruimtes.

Voor de verschillende wegen ontwerpen we profielen als uitgangspunt voor de vormgeving. Ook gaan we in op onderwerpen als materiaalgebruik, groen en straatmeubilair.

Het streven is om het plan in november af te ronden en het vervolgens voor besluitvorming voor te leggen aan het bestuurscollege.

ONE STOP SHOP FIELMICH AND SONS

• DHL Xpress Courier Services • Ezone Internet Shipping Delivery • Douane Import and Export Brokerage Bulevar Julio A Abraham 51, Bonaire CN | +599 717 6161

JOB Bedrijfsblad 2017

Bouwinspecties bij het OLB Tekst: Manolo Soleana | Foto: OLB

Hoe werkt de regelgeving ten aanzien van bouwwerken op Bonaire?

Als men een woning of ander bouwwerk wil bouwen, moet men een bouwvergunning aanvragen oftewel toestemming verkrijgen.

I

n de bouwvergunning worden een aantal voorwaarden opgenomen waaraan de vergunninghouder zich dient te houden.

Zo wordt er bijvoorbeeld in vermeld dat het gebouw op een bepaalde afstand van de perceelsgrenzen dient te worden neergezet.Het kan ook gaan over het storten van beton, waarvan men melding dient te maken.

De wapening (het ijzer dat in de betonconstructie wordt aangebracht) wordt in dat geval gecontroleerd door de afdeling bouwinspectie van de Directie Toezicht en Handhaving van het Openbaar Lichaam Bonaire (OLB).

De bouwinspecteurs moeten namelijk toetsen of met betrekking tot het betreffende bouwonderdeel de juiste wapening, dus dat wat op de goedgekeurde tekeningen is aangegeven, is gebruikt en geplaatst.

Zij geven antwoorden op vragen als, komt de wapening overeen met hetgeen dat op de tekening staat, is de wapening op de juiste plaats gezet, voldoet de betondekking aan de eisen van de omgeving waarin

gebouwd wordt. Een droog, vochtig of agressief milieu vereisen elk een andere aanpak. Is de uitslag van de controle positief, verleent het OLB toestemming om het beton te storten.

Bij funderingen wordt de wapening vaak ‘omgekeerd’ geplaatst.

De hoofdwapening hoort echter onder de verdeelwapening te liggen.

Als de wapening is gevlochten (het door middel van binddraad aan elkaar binden van ijzer), wordt deze meestal op de correcte wijze aangebracht.

In plaats van gevlochten wapening past men tegenwoordig ook wel bouwstaalmatten of betonmatten toe.

Deze matten worden op maat gesneden en in de funderingstroken geplaatst. Bij deze methode worden er echter regelmatig vergissingen begaan, omdat de kortste staven als hoofdwapening moeten fungeren en dus aan de onderkant moeten liggen.

Zelfbouwers beheersen deze manier van beton storten vaak niet. Zo leggen zij bijvoorbeeld de langsstaven onder omdat ze die als hoofdwapening beschouwen. Als de bouwinspecteurs dit bij hun controle constateren, geven zij instructies om de wapening te herstellen. Indien de betreffende bouwer weigert het herstel uit te voeren, krijgt hij geen toestemming om het beton te storten. Hetzelfde euvel geldt voor kolommen, ringbalken en verdiepingsvloeren. Alhoewel het bij deze zaken voornamelijk gaat om de betondekking. Om de juiste betondekking te bereiken moet men immers dekkingsklossen van kunststof gebruiken.

Goede aannemers hebben de kennis en vaardigheden om bouwwerkzaamheden als het storten van beton naar behoren uit te voeren.

20

fysiotherapie • maatschappelijk werk • logopedie diëtetiek • lifestyle coaching • mental coaching arbocuratieve zorg • gym • spa/beauty-salon Bon Bida Bonaire levert dienstverlening voor de praktijk en kenmerkt zich door snelle patiëntenzorg, hoge kwaliteit en deskundigheid, goede communicatie, professionaliteit en transparantie van handelen te continueren en verder te optimaliseren. Ons centrum moet een plek zijn waar de patiënt en klant - ongeacht de aard van de klacht - zich prettig voelt en weer vertrouwen krijgt in het functioneren van zijn of haar lichaam en/of geest.

Wij zorgen ervoor dat de in de praktijk geleverde zorg de meest geschikte is. De sfeer en de omgangsvormen spelen tevens een rol in de wijze waarop dat vertrouwen tot stand komt.

Bulevar Gob. N. Debrot 74, Bonaire CN - 717 7030 - www.bonbida.com

JOB Bedrijfsblad 2017

Laaggeletterdheid aanpakken voordelig voor bedrijven

I

Tekst: Inge Berben

n het kader van de week van Alfabetisering organiseerde FORMA in samenwerking met Stichting Lezen en Schrijven Bonaire (SLSB) en PricewaterhouseCoopers Accountants (PWC) twee conferenties met ‘Het voordeel van het reduceren van laaggeletterdheid binnen een bedrijf en organisatie’ als onderwerp.

Zowel FORMA als de SLSB onderkennen dat het probleem rondom laaggeletterdheid op Bonaire ernstig is en dat het belangrijk is om dat in gezamenlijkheid en gericht op preventie en vermindering van laaggeletterdheid bij volwassenen aan te pakken. Laaggeletterdheid raakt ons allen. Het heeft niet alleen grote consequenties voor het bedrijfsleven en onze gemeenschap, maar het resulteert ook in hogere sociale en medische kosten en een verlaagde productie. Daarnaast kan laaggeletterdheid een negatieve invloed hebben op de veiligheid op de werkvloer.

Kosten laaggeletterdheid Het doel van de twee conferenties was om bedrijven en organisaties in de gezondheidszorg bewust te maken van de impact van laaggeletterdheid op de maatschappij en het bedrijfsleven. Tijdens de conferenties heeft PWC cijfers gepresenteerd, die duidelijk maakten wat laaggeletterdheid betekent

voor de economie van Nederland.

Het bureau heeft in Nederland verschillende onderzoeken gedaan naar het fenomeen en de economische en sociale kosten als gevolg daarvan. De impact is in 2016 opnieuw in kaart gebracht met behulp van een model uit 2013. De schatting van de maatschappelijke kosten die op basis van dit model gemaakt kan worden, uitgaande van 2.5 miljoen laaggeletterden in Nederland, ligt op een bedrag van 1 miljard euro per jaar.

Deze kosten bestaan voornamelijk uit inkomstenderving, verminderde productiviteit en een gestegen beroep op de gezondheidszorg.

Laaggeletterden zijn namelijk vaker werkloos, hebben een lager inkomen, betalen daardoor minder belasting en vanwege hun slechte positie op de arbeidsmarkt zijn ze meestal aangewezen op sociale zekerheidsvoorzieningen.

Daarnaast lijkt laaggeletterdheid gerelateerd te zijn aan criminaliteit.

Door een gemis aan inkomen wordt de kans op participatie in criminele activiteiten, zoals diefstal, drugshandel en illegale prostitutie immers groter. Verder blijkt uit verschillende onderzoeken tevens dat laaggeletterdheid een groter aantal huisartsbezoeken en ziekenhuisopnamen tot gevolg heeft.

Met andere woorden: hogere kosten voor de gezondheidszorg.

22

Laaggeletterdheid op Bonaire Het onderzoek van de SLSB (2015) heeft uitgewezen dat minimaal 22% van de volwassenen op Bonaire laaggeletterd zijn. FORMA heeft al eerder aangegeven, dat het percentage laaggeletterdheid onder de volwassenen op ons eiland waarschijnlijk hoger ligt. Hierdoor worden de kosten voor onze maatschappij ook hoger.

De organisatoren trokken op basis van alle gegevens voorzichtig de conclusie, dat het ons eiland $ 1 miljoen dollar per jaar kost. Let wel, ieder jaar, zolang je laaggeletterdheid niet grootschalig aanpakt.

FORMA heeft tijdens de conferenties belicht wat de mogelijkheden zijn met betrekking tot educatie, de verschillende taalprogramma’s en dienstverlenende voorzieningen ter stimulering van de onafhankelijkheid van laaggeletterden in bedrijven en organisaties.

Net als op de conferentie kunnen geïnteresseerden zich inschrijven voor aan dit thema gerelateerde workshops bij FORMA.

JOB Bedrijfsblad 2017

n! i u n e j f j i r h Sc Emailadres: info@fundashonforma.com • telefoonnummer: +599 717 6949

Forma start met verschillende cursussen in 2017 Talen

Qredits (ondernemerschap)

Papiaments basis

HACCP (voedsel veilig werken)

Papiaments gesprekken

Sociale hygiene

Papiaments spelling

Rijbewijs

Engels voor beginners 1

Managementvaardigheden (keuze uit 20 modules)

Engels voor beginners 2

Klantgerichtheid (keuze uit 9 modules)

Engels voor halfgevorderden

Zakelijke communicatie Engels (ZCE)

Nederlands als tweede taal voor beginners 1

Zakelijke correspondentie 1 (ZCN)

Nederlands als tweede taal voor beginners 2

Zakelijke correspondentie 2 (Nederlands)

Digitale vaardigheden

Excel voor beginners

Basis Computer W8 & internet explorer niveau 1

Excel voor gevorderden

Basis computer W8 & internet Explorer niveau 2

Microsoft outlook

(instructietaal Papiaments) (instructietaal Papiaments)

Training uitnodigingen en posters met Microsoft office

(instructietaal Papiaments)

Microsoft Frontpage

Trainingen

Microsoft powerpoint

Communicatie en klantvriendelijkheid

Microsoft project

Zakelijke communicatie

Hobby’s

Basis budgettering (instructietaal Papiaments)

Timmeren voor vrouwen

Secretariaatspraktijk

Aquarellen Taart decoratie

ucatie. d e n e n e s s leren!

Volwa e t m o d ou Nooit te

Internationale keuken Mozaïek Sieraden maken

Fundashon Forma • Kaya L. D. Gerharts 15 • Tel: +599 717 6949 • info@fundashonforma.com • www.fundashonforma.com

JOB Bedrijfsblad 2017

Resort Bonaire: Luxe voor de middenklasse

Er wordt het komende half jaar nog flink gebouwd, maar vanaf 1 december 2017 melden de eerste gasten zich aan op Resort Bonaire aan de Kaya Saturnus. Het state-ofthe-art appartementenpark voegt als alles klaar is zo’n 400 toeristische bedden toe aan Bonaire. Projectmanager Jasper Thijssen en General Manager Remco Wikkeling blikken met zekere trots terug en vooruit.

‘Europarcs heeft zichzelf overtroffen’, zeggen ze stellig.

E

n dan te bedenken dat Europarcs, sinds 2016 de naam waaronder het familiebedrijf opereert dat Wim Vos sr. in 1980 oprichtte, geen enkele intentie had om uit te breiden naar Caribisch Nederland. Het bedrijf bouwt en exploiteert vakantieparken in Nederland zoals Recreatie- & Watersportcentrum De Biesbosch en Resort Poort van Amsterdam.

Deze parken onderscheiden zich door de betaalbare luxe en een bouwstijl die past bij de regio en de omgeving.

Het was dat Wim Vos jr., die samen met zijn broer Wouter de huidige directie vormt, door Harry Sint Nicolaas, CEO van de Hestex Systems Group die Europarcs 24

presentatiematerialen levert voor beurzen, werd gewezen op een stuk grond op Bonaire. En dat ze iemand binnen de gelederen van het bedrijf bereid vonden zijn schouders er onder te zetten.

Surinaamse wortels ‘Ik heb de voorwaarden niet eens besproken en meteen toegehapt’, zegt Jasper Thijssen lachend.

Sinds twee jaar staat zijn ervaring in dienst van Europarcs, waar hij te boek staat als de projectmanager die elke klus klaart. Via functies in de detailhandel rolde hij ‘bij toeval’ in het projectmanagement en inmiddels kan hij bogen op zo’n twintig jaar ervaring met vakantieparken en investeringsprojecten in Nederland,

JOB Bedrijfsblad 2017

Tekst: Paul Janssen | Foto: Conté

Duitsland, Spanje en Portugal.

Op Bonaire was hij nog nooit geweest, maar de verhalen over het mooie en pure eiland waren voor hem genoeg om zich voor de duur van de bouw van Resort Bonaire op het eiland te vestigen. ‘Nog driekwart jaar, dan is het helemaal klaar en moet ik weer terug’, zegt hij met enige spijt in zijn stem. Sinds zes maanden is Remco Wikkeling namens Europarcs op het eiland om zich voor te bereiden op zijn taken. De man met Surinaamse wortels die een tijd op Bonaire woonde, is als general manager niet alleen betrokken bij de bouw en de verkoop, maar straks ook verantwoordelijk voor de verhuur en het dagelijks reilen en zeilen van het park. ‘Jasper doet alles van aanbesteding tot verkoop en als dat allemaal klaar is, krijg ik de sleutel’, vat hij de basale werkverdeling simpel samen. Hij is naar eigen zeggen na de HEAO in het diepe gedoken en heeft het vak vooral in de praktijk geleerd.

‘Een boeking afwikkelen kun je leren, hospitality niet. Dat heb je’, zo stelt hij zelfverzekerd.

Investeringen Voordat hij zijn klantvriendelijkheid in de praktijk kan brengen, moet er nog even gewerkt worden aan de voltooiing van het resort.

Want hoewel de eerste gasten al vanaf één december hun opwachting maken, wordt er nog tot medio mei 2018 gebouwd. Maar dan ligt er aan de Kaya Saturnus in Belnem dan ook een park bestaande uit dertien gebouwen met in totaal 114 appartementen die lopen van eenvoudige tweepersoons onderkomens tot zespersoons penthouses voorzien van alle moderne gemakken. Met de bouw van het park is ruim twintig miljoen dollar aan investeringen gemoeid,

die terugverdiend worden met de verkoop van de appartementen aan particuliere investeerders en vervolgens met het beheer van het park en de verhuur aan vakantiegangers. Inmiddels is al tachtig procent van de appartementen verkocht. En dat terwijl de prijzen toch aanzienlijk zijn. Het eenvoudigste appartement moet zo’n 179.000 dollar opbrengen en de vraagprijs voor de luxe penthouses ligt rond de 380.000 dollar. Nog steeds een koopje, volgens Thijssen: ‘Honderdvijftig meter verderop ligt de EEG Boulevard.

Daar kost een vergelijkbaar penthouse al gauw vijf à zes ton.’

Breder publiek Opvallend is naast de hoge kwaliteit van de voorzieningen en de luxe uitstraling vooral het zwembad omgeven door een heus zandstrand dat door het hele park heen loopt.

Een bouwkundige uitdaging en een even unieke als strategische keuze, aldus Wikkeling. ‘Het resort mikt niet alleen op de duik- en snorkelliefhebbers, maar ook op een breder publiek. We werken samen met TUI en willen met betaalbare appartementen van hoge kwaliteit de middenklasse bedienen. In het bijzonder gezinnen met kinderen.

Dat is toch een categorie toeristen waar op Bonaire doorgaans weinig rekening mee gehouden wordt en waar weinig echt geschikte resorts voor zijn. Vandaar ook dat een deel van het zwembad als pierenbad is gebouwd. Daarmee onderscheiden wij ons.’

Bouwen op Bonaire Het feit dat de aanleg van het zwembad en de bouw van de units die inmiddels gereed zijn redelijk volgens planning is verlopen, beschouwen Thijssen en Wikkeling als een waar huzarenstukje. ‘Nu is het vrij groen op Bonaire, maar de bouw heeft het afgelopen jaar letterlijk en figuurlijk veel stof doen opwaaien’, zegt 25

Wikkeling gekscherend. De heren hebben daarbij vooral respect voor de werknemers die bij temperaturen van soms vijftig graden in de zon gewoon ‘knetterhard’ doorwerken om alles voor elkaar te krijgen. Daarbij leerden Thijssen en Wikkeling al doende dat bouwen op Bonaire toch iets anders is dan bouwen in Europa. Alleen al de aanvoer van het materiaal dat slechts via schepen of door de lucht naar het eiland kan komen, vraagt een enorme planning. ‘Als schepen vertraging oplopen door een orkaan als Irma of door motorpech, werkt dat direct door in de voortgang van de bouw. Er zijn immers geen alternatieven’, schetst Wikkeling de uitdagingen.

En vertraging hebben ze gehad.

Het begon vorig najaar direct al met de enorme regenval waardoor er een tijd minder snel gebouwd kon worden. Maar ook zoiets simpels als het sneuvelen van een machine van de enige betoncentrale op het eiland, levert meteen zo twee à drie weken vertraging op. ‘De vervangende onderdelen zijn vaak niet direct voorhanden en moeten ook weer per schip of vliegtuig aangeleverd worden’, aldus Wikkeling.

Economische impuls Vooruit denken en vooral snel handelen en beslissingen nemen, is het devies volgens Thijssen.

‘We hebben het mandaat van de directie om alles hier direct op te lossen. Ons tempo ligt hoog, en daar heeft men op Bonaire wel even aan moeten wennen.’ Ondertussen is Resort Bonaire wel warm omarmd door de politiek en de middenstand.

Logisch, vinden de heren. ‘Het nieuwe park heeft straks een capaciteit van zo’n vierhonderd bedden. Dat is bij wijze van spreken anderhalf vliegtuig extra dat we elke dag naar het eiland halen. En iedere toerist spendeert inclusief verblijf gemiddeld zo’n 140 dollar per dag. Dat is veel geld.

En dat geeft de economie van Bonaire toch weer een impuls.’

Column

Sportieve bouwstenen Tekst: Rianne van rijswijk

In onze genen liggen al onze erfelijke eigenschappen opgeslagen. Het kunnen uiterlijke kenmerken zoals haaren oogkleur zijn, maar ook zaken als de aanleg voor bepaalde ziekten, gevoeligheid voor allergieën en fysieke vermogens. Nederlanders zijn over het algemeen goede langeafstandsschaatsers (denk aan Sven Kramer) en Jamaicanen goede sprinters (Usain Bolt bijvoorbeeld). Je kan als Nederlander harder gaan trainen voor een sprintwedstrijd, maar die strijd zal je nooit winnen. Aan sportprestaties zit namelijk een erfelijk component verbonden. Of je in de wieg bent gelegd voor topsport hangt dus (deels) af van je ouders en voorouders. Je genen zijn feitelijk je bouwstenen.

Deze bouwstenen of sportersgenen coderen op hun beurt eiwitten die biologische processen aansturen. Dat kun je bijvoorbeeld zien aan de snelheid waarmee spieren aanspannen, de maximale hoeveelheid zuurstof in het bloed en het punt waarop we last krijgen van verzuring.

Uiteraard spelen omgevingsfactoren eveneens mee.

‘Work hard, play hard’, niet waar? Laatst las ik dat wanneer je geboren bent ook heel bepalend is. De selectie voor een hockeyteam wordt vaak aan het begin van het jaar gedaan.

Of je in het eerste kwartaal of veel later in het jaar jarig bent, maakt uit, omdat bij kinderen dan al een groot verschil merkbaar is in groei, motoriek en mentale kracht. En dus vallen zij die in de eerste kalendermaanden geboren zijn meer op en krijgen meer aandacht van de trainer omdat ze groter en vaardiger zijn dan andere teamgenoten. Meer aandacht leidt tot betere prestaties, waardoor ze al snel in de betere teams terecht komen waar potentiële topsporters getraind worden. Niks goede leefstijl en/of veel uren maken, gewoon een kwestie geluk. Toch ben ik niet helemaal overtuigd. Ik weet immers dat Sven Kramer weliswaar geboren is in april, maar Usain Bolt daarentegen is van de maand augustus. Beide zijn topsporters dus dan moet er minstens een andere factor in het spel zijn. Sportiviteit wellicht, oftewel het gedrag dat van een goede sporter verwacht wordt. Nog even terug naar de genen.

Doordat we steeds meer te weten komen over de menselijke genen, wordt het interessanter om te kijken naar het DNA. Genetische testen kunnen niet alleen voorspellen voor welke ziekten iemand een verhoogd risico loopt, maar óók of iemand beter kan gaan hardlopen, zwemmen of sprinten.

En dat is naar mijn mening een beetje teveel. Zouden we dergelijke zaken niet meer moeten laten afhangen van het moment, het toeval en het spel? Want dat is, wat ik onder andere versta onder sportiviteit. Dan kunnen we ons laten verrassen door de bouwstenen en kijken hoever we daarmee komen. Dus laten we ras, genen en geboortemaanden even vergeten. Hoewel, ik ben in februari geboren. Zou ik daar nog eens gebruik van kunnen maken bij die halve marathon?

Stages Vacatures Werving & Selectie www.back2dutchcaribbean.com OCAN Den Haag - Koninginnengracht 19 - info@ocan.nl BanBoneiruBék - Kaya Sábalo 13 - info@banboneirubek.com Caribisch Nederland

JOB Bedrijfsblad 2017

Het lichaam als bouwplaats Tekst: Robert Smaal | Bon Bida

Of het nu gaat om het bouwen van een huis, een kunstwerk of een industriële machine, het is indrukwekkend hoe vakmensen van niets iets kunnen bouwen. In een ieder van ons schuilt feitelijk zo’n bouwer. Hoe zouden we anders tot een volwassen exemplaar kunnen uitgroeien vanuit één enkele cel? Om van vrijwel niets een levend, denkend en communicerend organisme te maken, is een knap staaltje werk.

Dit bouwproces vindt plaats met behulp van zogenaamde stamcellen. Het zijn algemene cellen die zich in de loop van iemands embryonale ontwikkeling ontwikkelen tot gespecialiseerde cellen met een specifieke functie.

Denk bijvoorbeeld aan hersen-, oog-, darm- en huidcellen. Er zijn een oneindig aantal cel variaties mogelijk die elk een geheel andere functie hebben maar wel voortkomen uit dezelfde bron; de stamcel. Eenmaal gespecialiseerd

is de functie definitief en kan die niet meer worden teruggedraaid. We zijn echter niet uitgebouwd, wanneer we zijn uitgegroeid. Zo maken hersencellen dagelijks nieuwe verbindingen en passen je spiercellen zich continu aan aan de activiteiten die je in het dagelijks leven verricht. Als je je biceps gaat trainen, worden deze cellen sterker, groter en effectief opgebouwd.

Je botcellen worden zelfs continu afgebroken en weer opgebouwd.

Deze opbouw past zich, net als bij de spieren, aan aan de belasting op dat moment. Ben je zwaar aan het trainen, worden de botten sterker herbouwd.

Wordt je lichaam minder zwaar belast bij een ziekbed bijvoorbeeld of bij astronauten in de ruimte, worden de botten minder sterk aangemaakt.

En wat te denken van de nagels en haren die blijven groeien, de huid en de bloedcellen die zichzelf steeds 28

vernieuwen? Met andere woorden: je lichaam is één groot bouwterrein waar 24/7 wordt gebouwd.

Het is echter ook weer niet zo dat je lichaam alles kan (her)bouwen.

Bepaalde cellen in je lichaam kunnen niet gereproduceerd worden wanneer ze zijn beschadigd. Dat gaat onder andere op voor hersen- en levercellen, kraakbeen, spierweefsel en daarnaast vele orgaancellen. In de dierenwereld ligt dat soms anders. Als we kijken naar regeneratiemogelijkheden kan er bij een hagedis een hele nieuwe staart aangroeien. Bij een regenworm die in tweeën wordt gesplitst, blijven beide delen leven en een zeester kan beschadigde of verloren ledematen opnieuw aanmaken. De cellen die hierbij geactiveerd worden, zijn uiteraard erg interessant voor de wetenschap.

Het zou immers mooi zijn als we dit ook op de mens zouden kunnen toepassen.

JOB Bedrijfsblad 2017

Zo is, soms zelfs onbewust, iedereen dagelijks bezig met bouwen Mede daarom vindt er in het kader van regeneratie een groots onderzoek plaats naar de (on)mogelijkheid van het gebruik van stamcellen bij mensen.

Theoretisch zou je immers van een stamcel ieder type cel in het lichaam moeten kunnen maken. In de praktijk blijkt echter dat dit idee vooralsnog nog zijn beperkingen heeft. Om de stamcellen van een patiënt zelf te kunnen gebruiken voor de behandeling moeten ze namelijk eerst worden geïsoleerd en in grote aantallen worden gegenereerd. Bij acute ziekte ontbreekt de tijd om voldoende cellen te kweken.

Daarnaast zijn er ziekten die worden veroorzaakt door een genetisch defect en omdat deze genetische fout ook in de stamcel aanwezig is, zijn die cellen dan niet geschikt.

In de toekomst bieden weefselbanken voor deze patiënten misschien wel een oplossing. Dit zijn banken waar zoveel

mogelijk gedifferentieerd weefsel van verschillende typen wordt opgeslagen om bij een zo groot mogelijk aantal patiënten een transplantatie zonder afstoting mogelijk te maken.

Deze weefselhoeveelheden kunnen eventueel afkomstig zijn van (embryonale) stamcellen. Het feit dat stamcellen moeilijk zijn te herkennen, te isoleren en in vitro te vermenigvuldigen vormt op dit moment echter eveneens een beperking. Navelstrengbloed zou een alternatieve bron voor stamcellen kunnen zijn. Dat bloed biedt bovendien talrijke voordelen. Er is namelijk geen risico voor de donor bij het oogsten en het kan daarnaast gemakkelijk worden ingevroren.

Voor de bouw zijn goede bouwstoffen essentieel. Hier maken we dan ook veel gebruik van bij de hulpverlening binnen ons Gezondheidscentrum Bon 29

Bida Bonaire. De fysiotherapeut zorgt voor de stimulatie van een kwalitatief hoge (her)bouw van cellen bij een blessure, of zoekt naar een goede compensatiestrategie, oftewel iets anders sterker opbouwen om eventueel gemis dan wel de beschadiging te compenseren. De diëtiste zorgt er onder andere door goede voeding voor dat de voorwaarden voor de kwalitatief hoge bouwstenen voldoende aanwezig zijn. De leefstijlcoach kijkt naar de meest ideale omstandigheden voor een goede bouw, dat wil zeggen dat hij of zij adviseert op het gebied van beweging, handreikingen geeft ten aanzien van het gebruik van alcohol, roken, voeding en ontspanning. En in de gym wordt de opbouw ten slotte middels verantwoorde oefenschema’s gereguleerd en geconsolideerd. Zo is, soms zelfs onbewust, iedereen dagelijks bezig met bouwen.

JOB Bedrijfsblad 2017

Apps

Claim Your Spot in The Mobile App Economy Today

D

o you have a great app idea that you would like to turn into a mobile reality?

Now you can make an iPhone app or Android app without the need for programming skills.

With Appmakr, we’ve created a DIY mobile app making platform that lets you build your own mobile app quickly through a simple drag-and-drop interface. Millions of people around the world have already made their own apps with Appmakr. So get started; turn your ideas into real apps and build your own mobile app today with Appmakr.

Build an iPhone App There are now more than 500 million iPhones on the planet. If you want the chance to reach out to every one of them, simply use Appmakr’s iPhone app maker. You can create your own iPhone mobile app without touching a single line of code and even upload it

directly to the Apple iTunes App Store.

Everything is “native” and loaded locally on the smartphone, so you don’t need to worry about your users needing internet to use your app. You won’t even need an Apple device to develop your iPhone app, because any web browser and our Appmakr will do.

Build an Android App Android is everywhere! In fact, over 80% of all smartphones in the world are controlled by that little green robot. With Appmakr’s Android app maker, you can build your own Android app to run on all of them. You can develop these apps without hiring an Android developer or building your own coding skills. It has never been so easy to add photos, videos, social feeds, maps and more. You can even publish it directly in the Google Play Market and make it available to all of your new fans around the world.

Start building your Android App now.

It only takes 20 minutes!

30

Is Appmakr safe?

Using Appmakr is completely safe and sound. We know that your reputation, data and privacy are critically important to you. That’s why we go to great lengths to ensure that our mobile app development tool and your mobile apps are both secure. We have partnered with some of the best security companies in the industry, including McAfee and MetaCert, who scan over a billion webpages for any malware or phishing attempts to ensure that your app’s users are kept safe from hackers.

We also use secure OAuth access controls to protect you from anyone else editing your app. This allows us to not store any passwords on our servers, which means they can’t be stolen. Lastly, Appmakr offers a 100% satisfaction guarantee with a 30 day no-money-down free trial on many of our plans. So there’s no risk to try the platform, cancel anytime with no contracts. Safe and easy...

Professional advice when managing absenteeism.

CHS by Medwork.

Years of experience in taking care of businesses and employees.

CHS by Medwork.

Ban kwida pa otro Medwork Corporate Health Solutions B.V. Kaya Suit Nikiboko 12 | T: +599 7171820 www.medwork.aw, infobes@medwork.aw

Bonaire Firefighting NV

Brandblusapparaten & materialen van de hoogste kwaliteit.

aan j i j e o Wat dbeveiliging brandp de zaak o

• REOB gecertificeerd • CE-keuring • Keuringen NEN-norm • Alles op voorraad • Halen-brengen-installeren handblussers (gratis) • 25 jaar ervaring op Bonaire

Poederblusser

Schuimblusser

Co2 brandblusser

Kaya Nikkiboko noord 33 | P.O. Box 283 Bonaire, CN | T +599 786 7066 | klimabrand@bonairetrade.com

JOB Bedrijfsblad 2017

ABB-aspecten bij oplevering en exploitatie van onroerend goed

ABB Tekst: Joost Houtsma | Meijburg & Co Caribbean

Ondernemers op Bonaire kunnen bij de oplevering en exploitatie van onroerend goed onder andere te maken krijgen met de heffing van algemene bestedingsbelasting (ABB).

In dit artikel worden dan ook enkele fiscale aandachtspunten besproken.

Wanneer ABB? Als u als ondernemer goederen vervaardigt en deze verkoopt op Bonaire, wordt u gezien als ‘producent’ en moet u de bestedingsbelasting betalen.

U voldoet aan het andere criterium voor het betalen van ABB wanneer u tegen een vergoeding diensten verricht op Bonaire. Het tegen betaling verrichten van diensten en het vervaardigen en verkopen van producten op Bonaire zijn de twee belangrijkste criteria die maken dat u als ondernemer de algemene bestedingsbelasting moet betalen.

Voor de ABB bent u bovendien niet alleen een ondernemer als u zelfstandig een beroep of een bedrijf uitoefent, maar ook als u bijvoorbeeld een onroerende zaak exploiteert om er duurzaam opbrengst uit te verkrijgen.

U kwalificeert zich in beginsel als producent als u goederen voortbrengt

met behulp van grond- of hulpstoffen of van halffabricaten.

Het producent zijn is tevens van belang in het kader van de vraag of de in rekening gebrachte ABB (de zogenoemde voorbelasting) eventueel in aftrek kan worden gebracht.

Daarnaast kent de ABB verschillende tarieven voor het leveren van goederen en het verrichten van diensten.

Oplevering van onroerend goed Bij de oplevering van nieuw onroerend goed krijgt u te maken met ABB als u wordt gezien als producent.

In de bouwsector is het echter mogelijk om ook andere partijen als producent te kwalificeren. Zo kan de bouwondernemer die in opdracht van de hoofdaannemer een nieuw gebouw of een nieuw gedeelte van een gebouw heeft vervaardigd eveneens producent zijn. Een particulier daarentegen die op eigen grond een woning bouwt, kwalificeert zich voor de bouw van die woning in beginsel niet als ondernemer en/of producent omdat er van wordt uitgegaan dat het gaat om een eenmalige bouwactiviteit.

Nieuwbouw Bij de oplevering van een nieuw gebouw zal er in beginsel ABB verschuldigd zijn. Er is sprake van een nieuw gebouw als uit de bouwmaterialen een constructie 32

wordt gemaakt die verschilt van de functie die de bouwmaterialen voorheen hadden. Is de onroerende zaak al in gebruik genomen of is het om andere redenen niet nieuw, is op basis van een vrijstelling voor de levering in principe geen ABB verschuldigd. Er moet dan echter wel overdrachtsbelasting worden betaald.

Het is bij de levering van onroerend goed dan ook belangrijk om naast de ondernemers- en/of producentstatus tevens vast te stellen of het gaat om ‘nieuw’ of ‘niet-nieuw’ onroerend goed.

Verbouw Bij de verbouwing van bestaande onroerende zaken kan het zijn dat een ondernemer eveneens ABB moet betalen. Dit is het geval wanneer de verbouwing feitelijk leidt tot de vervaardiging van een nieuw gebouw.

Het louter verrichten van onderhoud en reparaties aan gebouwen wordt niet als vervaardiging aangemerkt.

Over dergelijke werkzaamheden is men echter eveneens ABB verschuldigd als er sprake is van het verlenen van een dienst tegen een vergoeding.

Exploitatie van onroerend goed Als u op Bonaire gelegen onroerend goed exploiteert, kan dit ABB-gevolgen hebben.

Als voorbeeld kan worden gedacht aan een ondernemer die zijn gebouw op Bonaire verhuurt aan een ander die daarin een restaurant exploiteert. Over de ontvangen verhuurvergoeding is ABB verschuldigd, omdat er sprake is van de exploitatie van een vermogensbestanddeel waarmee duurzaam opbrengsten worden verkregen.

Een aantal diensten is vrijgesteld van ABB. Zo hoeft over de verhuur van onroerende zaken aan particulieren die woonachtig zijn op Bonaire en huren op basis van permanente bewoning geen ABB te worden betaald.

Voor de verhuur van hotelkamers en appartementen waarvoor toeristenbelasting is verschuldigd, geldt hetzelfde.

Conclusie U kunt bij de bouw en de exploitatie van lokaal onroerend goed diverse obstakels tegen komen in het kader van de heffing (en eventuele vooraftrek) van ABB. Meijburg & Co Caribbean heeft ruime ervaring met de toepassing van het Caribisch-Nederlandse (fiscale) recht in het algemeen en de ABB in het bijzonder. Wij assisteren u daarom graag bij fiscale knelpunten en eventuele mogelijkheden.

De in deze publicatie opgenomen informatie is van algemene aard en heeft geen betrekking op de specifieke omstandigheden van een bepaald individu of een bepaalde entiteit. Hoewel bij de totstandkoming van deze publicatie de grootst mogelijke zorgvuldigheid is betracht, kunnen wij niet garanderen dat de daarin opgenomen informatie op de datum van ontvangst juist en volledig is of dat in de toekomst zal blijven. Op grond van deze informatie dient geen actie ondernomen te worden zonder adequate professionele advisering na een grondig onderzoek van de specifiek van toepassing zijnde situatie. Š 2016 Meijburg & Co Caribbean, Tax & Legal, is een Curaçaos samenwerkingsverband van besloten en naamloze vennootschappen en is lid van het KPMG netwerk van onafhankelijke leden verbonden aan KPMG International Cooperative (KPMG International), een Zwitserse entiteit.

Alle rechten voorbehouden.

Aluminium Doors:

Sliding, swing, and harmonic shutter door

Windows:

Sliding, hinged shutters and awning windows

Repair services:

Broken windows & doors, glass or screen repair

Glass Raw & Laminated:

Transparent, anti sun gray, anti sun bronze, milk (thickness from 3-10 mm)

Service:

Glass delivery within 2 days maximum Kaya Industria z/w 1 | alumarbonaire.com | Tel: + (599) 7176464 | + (599) 7016474

JOB Bedrijfsblad 2017

Een eigen huis bouwen Tekst: Roderick Groenman

Een eigen huis is de droom van veel mensen. Deze droom verwezenlijken kan door het kopen van een bestaande woning of het (laten) bouwen van een huis. Bij het (laten) bouwen van een woning moeten er een aantal zaken worden geregeld waarmee de meeste mensen onbekend zijn.

In dit artikel komen verschillende onderwerpen aan bod waar iemand die zelf een huis gaat bouwen of laat bouwen mee te maken krijgt.

Eigendom of erfpacht De eerste vraag is natuurlijk op welke ondergrond het huis gebouwd gaat worden. Op Bonaire zijn er eigendomsgrond en erfpachtgrond.

Bij eigendomsgrond is de grond van de eigenaar, bij erfpacht is de grond van het Openbaar Lichaam Bonaire (OLB) dat een gebruiksrecht verleent

voor de duur van zestig jaar. Voor dit gebruiksrecht betaalt de gebruiker een jaarlijkse vergoeding aan het OLB, die men erfpachtcanon noemt.

Deze canon is gebaseerd op een waarde per vierkante meter.

De canon kan periodiek worden herzien door de overheid.

Afhankelijk van de datum waarop de erfpacht is uitgegeven, gebeurt dit meestal om de vijf of twintig jaar.

Bestemmingsplan Nadat de keuze voor de bouwgrond is gemaakt, moet er worden bekeken hoe het huis eruit zal gaan zien en waarvoor het bouwwerk gebruikt gaat worden. In het bestemmingsplan, dat is vastgesteld door het OLB, wordt bepaald waar een perceel voor gebruikt mag worden.

Deze bestemmingen zijn ruwweg opgedeeld in drie verschillende groepen. Te weten: commercieel, residentieel of gemengd.

Daarnaast schrijft het bestemmingsplan onder andere voor 34

hoe hoog de woning mag zijn, hoeveel verdiepingen deze mag hebben en hoe ver van de perceelgrenzen de woning gebouwd mag worden. Het bestemmingsplan is gratis te raadplegen op de website van de lokale overheid.

Kwalitatieve verplichtingen Het bestemmingsplan is echter niet de enige regelgeving waarmee rekening dient te worden gehouden. Aan de grond waarop gebouwd gaat worden, kunnen ook welstandbepalingen of bouwvoorschriften verbonden zijn.

Deze bepalingen en voorschriften kunnen verschillend van aard en omvang zijn. Zo kan er bijvoorbeeld voorgeschreven zijn dat de woning een bepaalde hoogte niet mag overschrijden, dat er geen zonnepanelen op het dak geplaatst mogen worden of dat er geen beroep of bedrijf uitgeoefend mag worden op het perceel. Het is dus van belang om bij de aankoop van een stuk grond niet alleen het bestemmingsplan te

JOB Bedrijfsblad 2017

controleren, maar ook de kwalitatieve verplichtingen (het geheel van welstandbepalingen en bouwvoorschriften) voortvloeiende uit voorgaande akte goed na te lezen.

De notaris kan daarbij helpen.

Bouwvergunning en overeenkomsten Als het stuk grond is gekocht, het bestemmingsplan en de kwalitatieve verplichtingen zijn gecontroleerd, kan de ontwerpfase beginnen en kunnen de bouwtekeningen worden gemaakt.

Voordat de bouw kan beginnen moet er een bouwvergunning worden aangevraagd bij het OLB. De bouw kan pas starten als de bouwvergunning is verleend.

Vaak laten mensen hun huis bouwen door een aannemer of kopen mensen een huis in een project. Er kan dan sprake zijn van een aannemingsovereenkomst of een turn-key overeenkomst. In een dergelijke overeenkomst worden onder

andere afspraken gemaakt over de fases van de bouw, de afwerking van het bouwwerk en de betaling van de bouwtermijnen. Een belangrijke bepaling daarin is tevens die over het meerwerk. Dat wil zeggen dat er extra betaald moet worden (dus boven de aanneemsom) voor voorzieningen die niet standaard in de afwerking betrokken zijn. Met de extra kosten die hieruit voortvloeien, houden mensen op voorhand vaak geen rekening.

Het is dus belangrijk om goed te letten op de bepalingen in het contract en duidelijke afspraken te maken.

Bouwdepot Niet onbelangrijk is natuurlijk ook de financiering van de bouw en de aankoop van de grond. Indien dit via een bank wordt geregeld, zal er vaak een bouwdepot in de hypothecaire geldlening worden opgenomen.

Dat betekent dat er een gedeelte van het leningsbedrag in depot bij de bank blijft om de bouwtermijnen te voldoen.

48

Over dit bouwdepot kan dus niet vrijelijk beschikt worden.

Wanneer er een bouwfase is afgerond zal de bank, alvorens tot uitbetaling over te gaan, vragen om een taxatierapport of een verklaring van een bouwkundig expert om te constateren dat de bouwfase conform de afspraken is afgerond.

Experts Het bouwen van een eigen huis kan dus een heel enerverende bezigheid zijn waarbij goed opgelet moet worden. Er zijn immers nog al wat zaken die mis kunnen gaan.

Het is daarom goed om u voor te laten lichten door een expert op dit gebied. Daarnaast loont het de moeite om goed onderzoek te doen naar verschillende aannemers.

Ten slotte is een goede financiĂŤle planning essentieel om de woning op tijd en conform de wensen en afspraken opgeleverd te krijgen.

JOB Bedrijfsblad 2017

Tekst: Tom Peeters | VanEps Kunneman VanDoorne

Ondernemen op Bonaire Juridische kansen en uitdagingen

Bouwvergunning nieuwe stijl Bonaire kent sinds 1 juli 2017 nieuwe bouwregels.

Deze regels bestaan uit twee onderdelen. Het eerste onderdeel betreft de voorschriften inzake de bouwvergunningsplicht, de aan bouwwerken te stellen eisen en de bouwvergunningsprocedure en is te vinden in het nieuwe hoofdstuk twee van de Wet Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer BES (Wet VROM BES). Het tweede deel gaat over de (algemene) invulling van de technische en gebruikseisen in het nieuwe BES Bouwbesluit.

Niet onbelangrijk is dat de nieuwe bouwregels meer veranderen dan men op het eerste gezicht zou denken.

Bouwwerken en de bouwvergunning De Wet VROM Bes introduceert het begrip ‘bouwwerk’ waarvoor een bouwvergunningsplicht geldt. Dit ‘nieuwe’ begrip heeft een bredere strekking dan het begrip ‘gebouw’ of ‘woning’ in de ‘oude’ Bouw- en Woningverordening Bonaire. In de Europees Nederlandse jurisprudentie

is het begrip bouwwerk inmiddels gedetailleerd ingevuld op basis van een algemene definitie die als richtsnoer wordt gebruikt: “elke constructie van enige omvang van hout, steen, metaal of ander materiaal, die op de plaats van bestemming hetzij direct of indirect met de grond verbonden is, hetzij direct of indirect steun vindt in of op de grond, bedoeld om ter plaatse te functioneren.” Via diverse uitspraken werden zo de volgende constructies als bouwwerk aangemerkt: een zeecontainer die meer dan drie maanden ter plaatste stond, een houten vlonder van zes vierkante meter en een paardrijbak. Het lijkt er dan ook op dat voor veel meer bouwwerken een bouwvergunning nodig is dan voorheen het geval was. In de Wet VROM BES is echter de mogelijkheid opgenomen dat het bestuurscollege zogenaamde bouwwerken van beperkte betekenis definieert, waardoor de hiervoor genoemde zeecontainers bijvoorbeeld als bouwvergunningvrij zouden kunnen worden aangemerkt.

Het bestuurscollege heeft echter nog geen invulling gegeven aan deze mogelijkheid.

Bouwwerkeisen en BES Bouwbesluit De technische eisen waaraan bouwwerken moeten voldoen zijn opgenomen in het BES Bouwbesluit.

36

Het BES Bouwbesluit geeft echter alleen hele algemene normen voor constructieve veiligheid, gebruiksveiligheid, brandveiligheid en toegankelijkheid. De wetgever heeft dat bewust gedaan om de BES eilanden de mogelijkheid te bieden gedetailleerde technische voorschriften vast te stellen die zijn toegespitst op de lokale situatie. Het bestuurscollege kan daarvoor de BES Code gebruiken en/of het besluit van 18 september 1935 van de Gouverneur van Curaçao, hoewel de eerste niet specifiek is geschreven voor Bonaire en de laatste al heel wat jaren meegaat en misschien niet meer de meest recente technische inzichten vertegenwoordigt.

Voor wat betreft brandveiligheid wordt kennelijk gebruik gemaakt van voorschriften die zijn opgesteld door de brandweer, alhoewel het ons niet is gelukt de inhoud daarvan te achterhalen. Hopelijk zal het bestuurscollege binnen afzienbare tijd duidelijkheid geven over de inhoud van de gehanteerde normen.

Vanuit het oogpunt van gebruiksveiligheid is in het BES Bouwbesluit opgenomen dat er een gebruiksmelding moet worden gedaan als een bouwwerk waar meer dan vijftig personen tegelijk aanwezig zullen zijn (zoals bijvoorbeeld grote winkels) in gebruik wordt genomen en indien er in een woning kamers worden

JOB Bedrijfsblad 2017

verhuurd aan meer dan vier personen.

Een gebruiksvergunning is zelfs vereist als er nachtverblijf zal worden verschaft aan meer dan tien personen of een dagverblijf aan meer dan tien personen jonger dan twaalf jaar (zoals bijvoorbeeld bij een kinderdagopvang) dan wel aan personen met een beperking. Daarnaast kunnen door de Eilandsraad aanvullende voorschriften worden opgenomen in een bouwverordening al of niet op het gebied van welstand.

Procedure en publicatie Het BES Bouwbesluit schrijft voor welke documenten ingediend moeten worden bij een bouwvergunningsaanvraag en daarnaast dat er leges verschuldigd zijn voor de behandeling van de aanvraag. In de Wet VROM BES is tevens de verplichting opgenomen dat het bestuurscollege openbaar kennisgeeft van aanvragen van bouwvergunningen in een of meer plaatselijke dagbladen, zodat bekend wordt wie waarvoor op welk moment een bouwaanvraag heeft ingediend.

Op deze manier wordt voorkomen dat uw buurman gaat bouwen zonder dat u de gelegenheid hebt gehad om van

de bouwaanvraag kennis te nemen.

Het bestuurscollege heeft voor zover wij kunnen nagaan echter nog geen invulling gegeven aan deze wettelijke verplichting.Ten slotte is bepaald dat het bestuurscollege binnen een termijn van zestien weken na ontvangst van de aanvraag moet beslissen.

Dit termijn kan eenmaal met maximaal acht weken worden verlengd.

Hoewel de bouwvergunning verleend moet worden, tenzij er een weigeringsgrond is, zoals het niet voldoen aan de technische voorschriften, een met het Ruimtelijk Ontwikkelingsplan Bonaire in strijd zijnde aanvraag, het ontbreken van een monumentenvergunning, of het niet voldoen aan redelijke welstanden/of bouwverordening eisen, leidt overschrijding van de beslistermijn niet automatisch tot het verkrijgen van een bouwvergunning. Het betekent dat het Gerecht dan zal moeten worden gevraagd om het bestuurscollege alsnog op te dragen een besluit te nemen, desnoods op straffe van een dwangsom.

Een verleende bouwvergunning kan tevens weer worden ingetrokken 37

als die is verleend op basis van onjuiste gegevens, er niet binnen een jaar begonnen is met de bouwwerkzaamheden, de bouwwerkzaamheden meer dan een half jaar stilliggen en/of als de bouw niet binnen drie jaar is afgerond.

Het is dus zaak om de vaart er bij de bouw in te houden.

Conclusie Langzamerhand biedt de Wet VROM BES een geĂŻntegreerd kader voor het regelen van ruimtelijke vraagstukken en milieu. Met de invulling van het hoofdstuk over bouwen is weer een stap gezet en door middel van de voorgeschreven publicatie van bouwaanvragen, is het beter mogelijk om ontwikkelingen op Bonaire te volgen en daarover desgewenst een standpunt in te nemen.

Het uitwerken en publiceren van de technische normen, welstandseisen en de bouwverordening zal mogelijk nog enige tijd in beslag nemen, maar daarna zal transparant zijn welke ruimtelijke ontwikkelingen onder welke voorwaarden toegestaan kunnen worden op Bonaire.

JOB Bedrijfsblad 2017

Waarom we bouwen

Tekst: Evert Bleijenberg | Executive Consultancy

|

Foto: Conté

In bijna ieder land wordt de bouwnijverheid gezien als één van de cruciale economische pijlers en een graadmeter voor de economische groei.

Maar waarom eigenlijk?

En wat betekent dat voor u?

Bouwen is een arbeidsintensief proces en creëert veel werkgelegenheid.

Waarmee we meteen het favoriete economische pluspunt van menig politicus te pakken hebben.

Veel werk betekent namelijk veel inkomstenbelasting, weinig uitkeringen en consumenten die ruimhartig consumeren. Bouw vraagt ook om grondstoffen zoals zand, grint, hout en een hele reeks (half)fabricaten.

Zaken waarvoor overheden concessies mogen verlenen en dus een welkome geldstroom voor de schatkist genereren. Wat goed is voor ons allemaal. Daarnaast beschouwen veel mensen het bouwen van een huis als een goede lange termijn investering. Immers, huizen behouden in het algemeen hun waarde en/of worden na verloop van tijd meer waard. Dus kunnen we dan aannemen dat veel bouwen goed is?

Ja en nee. Want waar veel huizen worden gebouwd, worden namelijk ook veel bestaande huizen doorverkocht. En dáár gaat het helaas nogal eens mis.

Cruciaal bij doorverkoop is de waarde van vastgoed en hoe die wordt bepaald. De meesten van ons denken dat dat voornamelijk aan de locatie ligt, de vijfsterren keuken of de volledig marmeren badkamer.

Maar jammer genoeg is dit niet correct. De marktwaarde van huizen wordt namelijk grotendeels bepaald door de vraag en deze vraag wordt gecreëerd door de banken.

Ja, u leest het goed, de banken.

Het kredietbeleid van banken maakt immers dat mensen meer of minder geld kunnen lenen en dus meer geld voor een huis kunnen of willen bieden.

En dat zorgt er op zijn beurt voor dat de prijs van een bestaand huis vaak ver uitstijgt boven zijn intrinsieke waarde. Een simpele rekensom leert ons dat de overwaarde van een huis alleen kan worden toegerekend aan een waardestijging van de grond, hoewel er aan die grond eigenlijk niets verandert. Daarnaast wordt er bij de (ver)koop van bestaande huizen nauwelijks werkgelegenheid gecreëerd. Bestaande huizen genereren dus vooral veel geld voor de makelaar, de fiscus én de banken.

Alles bij elkaar creëert dit feitelijk een financiële zeepbel en omdat het onderpand voor hypotheken op peil gehouden moet worden, sturen regeringen en banken aan op het verhogen van de grond- en bouwkosten. Zo komt de cirkel van schuldcreatie rond.

Dus als u wil bouwen, vraag uzelf 38

dan eerst af: wat bouw ik eigenlijk?.

Een onderkomen, een investering of een schuld? Afhankelijk van het antwoord zijn er namelijk manieren te verzinnen om daar goed mee om te gaan. Als u bijvoorbeeld een particulier bent en u heeft de plek van uw leven gevonden, bouw dan gerust uw huis.

Er bestaat immers geen financiële waarde voor levensgeluk en vanuit financieel oogpunt is het meestal interessanter om een nieuw huis te bouwen dan een bestaand huis te kopen. Maar beschouw het in dat geval niet als investering en leen indien mogelijk nooit meer dan de intrinsieke (executie) waarde van het huis. Bouwt u vastgoed als investering, zorg dan altijd dat er een goed exploitatie model (verhuur) achter zit. Uw geld zit namelijk voor jaren vast en zonder solide cashflow zult u er al snel achter komen dat bakstenen niet eetbaar zijn.

U zou als investeerder echter ook kunnen besluiten om alleen de bouwgrond te kopen, de werkelijke waardestijging vindt immers alleen daar plaats. Koopt u een desalniettemin een bestaand huis, bedenk dan dat u waarschijnlijk veel geld leent voor een waarde die niet echt in het huis is terug te vinden.

Het is dan raadzaam om het huis zodanig te verbeteren dat de herbouwwaarde flink stijgt.

Bouwt u ten slotte vastgoed voor schuldcreatie (ja, dat bestaat echt) dan raad ik u aan om zo snel mogelijk een bank te beginnen.

JOB Bedrijfsblad 2017

Interne Belanghebbende

externe Belanghebbende Toeleveranciers

werknemers Managers Aandelhouders

Maatschappij

Bedrijf

overheid crediteuren klanten

Samen Bouwen aan een Gezonde Organisatie Tekst: Carola Roeters | Arbomedicalbes

Een gezonde organisatie is feitelijk het streven van iedere organisatie. Gezonde organisaties zijn in staat om zichzelf en hun medewerkers te laten groeien, stellen hun eigenaren tevreden en zijn van toegevoegde waarde voor hun omgeving, de economie van het eiland, de overheid, hun klanten en toeleveranciers. Dat klinkt logisch, maar het is niet altijd eenvoudig. De samenwerking met een arbodienst kan daarin een belangrijk verschil maken.

De gezonde organisatie Een organisatie die gezond is, is gebaseerd op een zogeheten ‘win-winsituatie’. De bedrijven bieden prettig werk met goede arbeidsomstandigheden en de medewerkers waarderen dat door optimaal te presteren. De werkgever ontvangt voldoende goede producten en diensten en de werknemer heeft een tevreden gevoel aan het einde van een werkdag waarvan hij of zij

weer positieve energie krijgt.

Op die manier zorgen de werknemer en werkgever goed voor elkaar en spreken we dus van een winwinsituatie. Dit ideale plaatje ontstaat uiteraard niet vanzelf, maar vergt een voortdurende inspanning van alle betrokken partijen.

De zieke organisatie In de kern bestaat een organisatie uit de elementen management en directie, medewerkers, productiemiddelen, producten of diensten en interacties met interne en externe belanghebbenden.

Een organisatie kan op al deze punten slecht scoren en dus ‘ziek’ zijn en genezing behoeven. Maar beter nog is preventie die voorkomt dat er een zieke organisatie ontstaat.

De combinatie van genezen en preventie is het bouwen aan een gezonde organisatie.

Indien het verzuim onder medewerkers te hoog is, spreken we eveneens over een ‘zieke organisatie’ eerder nog dan over ‘zieke werknemers’. Een groot verloop en hoog verzuim toont immers aan dat de werknemers niet blij zijn en 40

zij laten dat zien door weg te gaan en/of zich in de meeste gevallen zonder strikt medische reden ziek te melden. Om het verzuim weer tot normale proporties terug te brengen zal de focus dus moeten liggen op beide partijen oftewel de organisatie en de medewerkers.

Dat is niet altijd gemakkelijk, maar met wat hulp, slagen de meeste organisaties er wel in.

Verzuimpercentages Een deel van het verzuim is onvermijdelijk. Mensen worden nu eenmaal ziek en soms gaat dat gepaard met arbeidsongeschiktheid.

Opname in het ziekenhuis en veertig graden koorts zijn bijvoorbeeld situaties waarbij zieke mensen niet kunnen werken en dus arbeidsongeschikt zijn.

Dat verzuimpercentage komt ongeveer neer op twee tot drie procent en we noemen dat ‘wit’ verzuim.

Het betekent concreet dat als een bedrijf honderd werknemers in dienst heeft er dagelijks twee tot drie mensen ziek zijn. Maar bij ‘zieke organisaties’ met ‘zieke werknemers’ ligt dat percentage vele malen

JOB Bedrijfsblad 2017

gezonde mensen melden zich gemiddeld één tot twee keer per jaar ziek hoger. Hier op Bonaire komen we als arbodienst soms situaties tegen van rond de twintig procent. Het kan dan niet anders dan dat er binnen zo’n organisatie veel mensen zijn die zich wel ziek melden, maar daar niet altijd een strikt medische reden voor hebben. Dit heet ‘grijs’ verzuim.

Een bedrijfsarts kan in zulke situaties beide partijen, dus werkgever en werknemer adviseren.

Verzuimkosten Een verzuimende medewerker kan ongeveer twee keer zijn eigen bruto salaris kosten. Dit verschilt uiteraard

per functie, maar het maakt duidelijk dat verzuim niet louter salarisverlies is.

Bij ziekte spelen immers ook kosten vanwege vervanging, het opleiden, het afbreukrisico en het feit dat er op het moment dat er niet gewerkt wordt geen producten verkocht kunnen worden, een rol. De loonderving komt het totale financiële verlies maar voor een klein gedeelte tegemoet.

Verzuimfrequentie Gezonde mensen melden zich gemiddeld één tot twee keer per jaar ziek. Ook hier geldt dat als iemand zich frequent(er) ziekmeldt en vaker

dan vier tot vijf keer per jaar, er waarschijnlijk sprake is van andere problemen dan strikt medische.

In de meeste gevallen zijn er dan problemen met de thuissituatie of op het werk en heeft hij of zij hulp nodig.

De bedrijfsarts kan ook hierbij zowel de werkgever als de betreffende medewerker(s) van dienst zijn.

Voor het hebben en houden van een gezonde organisatie waarbij iedereen wint, is het dus belangrijk om verzuim te genezen maar nog beter is het om verzuim te voorkomen.

Laat ons u helpen met uw verzuimmanagement met respect voor uw medewerkers en met oog voor uw belangen!

• Meerwaarde voor Werkgever én Medewerker!

• Volledige professionele Arbodienstverlening (RI&E, Verzuimbegeleiding en Arbozorg)

• Alle keuringen (Aanstellingskeuringen en Pensioenkeuringen)

• 3 Bedrijfsartsen, Bedrijfsmaatschappelijk werker, Psycholoog en Veiligheidsdeskundige.

• 4 talen: Papiaments, Nederlands, Spaans en Engels • Voor grote én kleine werkgevers • Aantrekkelijke tarieven

T +599 717 3100 - www.arbomedicalbes.com - info@arbomedicalbes.com

JOB Bedrijfsblad 2017

De bouwsector; een graadmeter voor economische ontwikkeling Tekst: Dick ter Burg

De bouwsector op Bonaire is goed vertegenwoordigd.

Veel bedrijven hebben als voornaamste activiteit een aan deze sector gerelateerde bezigheid.

In totaal zijn er zo’n 273 actieve bedrijven ingeschreven in het handelsregister die direct verbonden zijn met deze sector. In percentages betekent dit acht procent van het totaal aantal bedrijven op Bonaire.

En daar zijn de ondernemingen die indirect met deze sector te maken hebben of dit als tweede of derde activiteit hebben opgenomen niet bij meegenomen.

De bouwsector is dus eigenlijk een grote economische pijler voor het eiland. Het is echter ook een sector die zeer gevoelig is voor conjunctuurschommelingen. Zo zien we het aantal nieuwe bouwprojecten aanzienlijk stijgen op het moment dat het economisch goed gaat, er vertrouwen is en de middelen beschikbaar zijn. Bij een neerwaartse gang van de economie, is er weinig vertrouwen in de markt, een gebrek aan middelen en wordt de bouwsector vaak hard getroffen.

Bouwprojecten wordt dan uitgesteld en verbouwingen vinden alleen plaats als het echt niet anders kan.

De bouwsector fungeert dus in feite als een graadmeter en een spiegel voor de economie.

Bonairiaanse economie in de lift Nemen we deze sector op Bonaire onder de loep, zien we dat er de afgelopen tijd steeds meer projecten worden opgestart. Dat betekent dus dat we economisch weer in de lift zitten. Aannemers hebben werk genoeg en komen handen tekort om alle projecten af te ronden.

Ook al lopen een aantal grote overheidsprojecten op hun eind of zijn al afgerond. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe gevangenis die op het punt staat om te worden opgeleverd, de brandweerkazerne, de verkeerstoren op Flamingo Airport en het politiebureau in het centrum van Kralendijk die erbij zijn gekomen.

Los daarvan zijn er ook private investeerders die op Bonaire aan de slag zijn gegaan.

Zo is Bonaire een aantal grote hotels rijker, het afgeronde Hotel Courtyard

by Mariott bijvoorbeeld, het bijna op te leveren Resort Bonaire, het Delfins Beachresort en de hotels op Sunset-Beach waar binnenkort mee wordt gestart. En wat te denken van 42

Terramar en het binnenkort voltooide project Islander in het centrum van Kralendijk. Kortom, er is en wordt heel wat afgebouwd op Bonaire.

Bouwen met beleid Bonaire kent een strak omlijnd beleid wanneer het gaat om welke gebouwen zijn toegestaan en op welke plekken er gebouwd mag worden.

Grote wolkenkrabberachtige hotels zoals op Aruba die het landschap (en dus het gehele eiland) tekenen, kunnen hier (gelukkig) niet gebouwd worden.

Het aanzicht van het eiland zou een geheel andere dimensie krijgen als we dat zouden toestaan. Toch is er met het oog op het bouwbeleid ook enige zorg met betrekking tot deze bouwdrift. Indien we de voorwaarden en het totaalplaatje niet goed in de gaten houden, wordt de kans op uitwassen binnen een bepaald gebied namelijk groter. Zo lijkt er in bepaalde wijken al een wildgroei van allerlei verschillende huizen, gebouwen en bedrijven te ontstaan. Een supermarkt naast een woonhuis van eenhoog, een appartementencomplex dat met drie verdiepingen hoog boven alles uitsteekt en op steenworp afstand een boetiekresort. Ze zijn stuk voor stuk in een andere stijl gebouwd met andere materialen en andere aangezichten.

Als Bonaire niet oppast, is het eiland

straks weliswaar volgebouwd, maar is er geen sprake van een geheel.

Wat van invloed kan zijn op de waarde van de gebouwen en percelen in dat gebied. De overheid is dan ook niet voor niets een nieuw Ruimtelijk Ontwikkelingsplan Bonaire (ROB) voor Bonaire aan het ontwikkelen.

Dit plan biedt in combinatie met het bouwbeleid mogelijkheden om een rem te zetten op een wildgroei van gebouwen die niet passen in de omgeving. Althans, dat is de verwachting en misschien ook wel hoop. Na de afronding van het plan zullen de regels en afspraken echter ook gehandhaafd dienen te worden.

Informatie over het ROB is te vinden op de website van de overheid van Bonaire: http://bonairegov.nl/nl/ omgeving/ruimtelijke-ontwikkeling/ ruimtelijk-ontwikkelingsplan-bonairerob. Het ROB is ook digitaal per kavel te raadplegen: http://www.bonaire-ro. nl/bestemmingsplannen/ruimtelijkontwikkelingsplan-bonaire/. Op deze website staan alle aan specifieke gebieden op Bonaire gebonden voorwaarden.

Sociale woningbouw Een andere voor Bonaire zeer belangrijke manier van bouwen is de sociale woningbouw. De behoefte aan sociale woningen is enorm groot.

De bouwsector fungeert dus in feite als een graadmeter en een spiegel voor de economie Er zijn veel minvermogende families die noodgedwongen veel te klein behuisd zijn omdat de gezinsleden zich gezien de huidige prijzen geen eigen plek kunnen veroorloven.

De sociale woningbouw biedt daarvoor een oplossing omdat deze huizen tegen een laag tarief gehuurd kunnen worden. De geplande bouw van 500 sociale woningen levert daarom niet alleen werkgelegenheid en dus een economische stimulans en een verhoging van de koopkracht op, het zorgt er ook voor dat er 500 gezinnen zullen kunnen worden gehuisvest. Wat hun situatie aanzienlijk zal verbeteren. Het is bovendien een belangrijke stap in de strijd tegen armoede. Des te schrijnender is het 43

om te moeten constateren dat de woningbouwvereniging, Fundashon Cas Bonairiano (FCB), die verantwoordelijk is voor de bouw en het beheer de financiering niet rond krijgt. De commerciële markt is uiteraard geïnteresseerd, maar de rentes die binnen deze sector gevraagd worden, liggen veel te hoog.

Het zou betekenen dat de huurprijzen van de woningen enorm zouden moeten stijgen en het punt was nu juist om deze zo laag mogelijk te houden. Naast de commerciële markt zijn er wel alternatieven, vooral op de Europese markt, maar helaas stokt het daar vanwege het uitblijven van een garantstelling voor de lening. Het is bijzonder treurig dat het minister Plasterk van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties in vijf jaar tijd kennelijk niet is gelukt om dit voor Bonaire zo belangrijke dossier vlot te trekken. Het is dan ook te hopen dat een volgende minister hier wel in slaagt. Want zo moeilijk kan dit dossier voor Nederlandse begrippen toch niet zijn. Huisvesting speelt nota bene een belangrijke rol bij de aanpak van armoede. Dus laten we ervoor strijden dat de bouw van deze zo broodnodige 500 sociale woningen op Bonaire het startschot zal zijn!

JOB Bedrijfsblad 2017

Tekst: Luise Maria | foto: Alumar

eigen bedrijf?

Qredits helpt!

N

adat Vanessa de SGB had afgemaakt, had ze als Peruaanse nog niet de papieren om te mogen werken, laat staan om een bedrijf te mogen beginnen op Bonaire.

Haar vriendinnen vlogen uit naar Aruba en andere delen van de wereld, Vanessa moest op Bonaire blijven.

Ze besloot een mbo-opleiding te gaan volgen. Dat ze vervolgens stage ging lopen bij een bouwbedrijf als Alumar, was voor niemand een verrassing.

Deze kleine onderneming handelde in deuren, ramen en kozijnen.

Een paar jaar later nam ze het bedrijf over. Nu onderhoudt ze haar hele familie met de inkomsten van Alumar Vakawi Construction.

Van vakantiekracht naar directrice “Pap, ze willen dat ik Alumar overneem en ik ga het doen.

Het komt goed.” Vanessa’s vader weet nog goed dat zijn dochter op 21-jarige leeftijd met deze woorden thuiskwam.

Ze begon als vakantiekracht bij Alumar, destijds nog niet het kwaliteitsbedrijf dat het nu is.

“Ik deed gewoon mijn werk en kon niet stilzitten. Als er niets te doen was, ging ik vegen.” Haar werkethos bleef niet onopgemerkt en haar baas die van het bedrijf af wilde, vroeg zich af of Vanessa het niet zou kunnen overnemen. Vanessa was echter maar een mbo-studente, hoe moest ze dat betalen? Dus kwamen ze een maandelijkse betalingsregeling overeen en kon Vanessa zich vanaf dat moment eigenaar en directeur van Alumar noemen.

Vanessa Alvarado Atoche is het toonbeeld van girlpower. Als klein meisje van zeven kwam ze met haar familie vanuit Lima naar Bonaire voor een beter leven.

Ze wist al op jonge leeftijd dat ze de bouw in wilde, net als haar vader.

44

Het komt goed “Het komt goed”, zei Vanessa telkens tegen haar familie. En ze heeft geen ongelijk gehad. Jarenlang werkte ze keihard om Alumar naar een hoger plan te tillen. “Ik had genoeg verhalen gehoord over controles in de bouw. Ik wilde een gezond bedrijf met alle benodigde papieren en

JOB Bedrijfsblad 2017

hoge kwaliteitsnormen. Het was niet gemakkelijk in het begin, dat geef ik toe. Als ik alle werknemers en vaste lasten had betaald, was er niets meer over. En niet iedereen geloofde erin”, vertelt de jonge directeur.

“Waarom neem je niet gewoon ergens een baan”, zeiden sommigen, “je kunt beter ergens in dienst zijn”, meenden anderen. Haar moeder, Madelin Atoche, had er wel vertrouwen in. Van haar heeft ze dan ook veel geleerd en zij was tevens de eerste die bij haar kwam werken.

Aangezien haar moeder bij de supermarkt waar ze werkzaam was de inkoop uitstekend deed, zag haar dochter niet in waarom ze dat niet ook voor Alumar zou kunnen doen.

Inmiddels is haar moeder eveneens directeur en mede-eigenaar.

“Ze heeft verdiend. Het zijn allemaal harde werkers in mijn familie, daar heb ik geluk mee. Ik wilde groeien en uiteraard wilde ik mijn familie het liefst in die groei meenemen”, licht Vanessa haar keuze toe. Het volgende familielid dat voor haar ging werken, was haar jongere broer Wilson.

Vanwege zijn jonge leeftijd begon hij als stagiaire en leerde alles van de oudere werknemers. “Nu is hij de beste kracht die ik heb. Het bedrijf draait op hem. En hij is pas 25 jaar”, zegt Vanessa trots.

Samenwerken met de Nederlandse bouwsector Haar zusje Katherine zocht ook een stageplek en sloot zich bij de twee andere familieleden aan. En zo werd Alumar binnen betrekkelijk korte tijd een heus familiebedrijf.

Werknemers die niet te vertrouwen waren, liet Vanessa gaan.

Elke beslissing betekende een verbetering voor het bedrijf.

Tot het moment aanbrak, dat de Bouwmaatschappij Bonaire Alumar vroeg om de installatie van de ramen bij het nieuwe politiebureau te verzorgen. Vanessa zag die enorme raampartijen en dacht: “Oh

jee. In de Nederlandse bouw gelden hoge eisen.” En ze zouden gaan samenwerken met gerenommeerde architecten en andere grote namen in de bouwwereld. De directeur ging te rade bij haar broer. Wel tien keer vroeg ze hem: “Kunnen we dit?” “Dit kunnen we”, antwoordde hij stelselmatig en dat bleek. “We hebben zoveel geleerd van dat project. In de Nederlandse bouw zetten ze de puntjes op i en daar hou ik van. We leerden uiterst precies te werken en alleen maar genoegen te nemen met een perfecte installatie. Iedereen was tevreden”, vertelt Vanessa glimlachend.

en willen alleen maar dat je slaagt.

Ze coachen je ook door samen met professionals te kijken of je bijvoorbeeld wel de juiste beslissingen neemt. Of je plan werkelijk kans van slagen heeft en wat je nog aan je plan kunt verbeteren”, vertelt Vanessa enthousiast. Maar omdat haar moeder niet van lenen hield, hield het op.

Vertrouwen waarmaken Het vertrouwen dat ze had gewonnen was een feit en grotere projecten voor Bouwmaatschappij Bonaire volgden; de nieuwe brandweerkazerne en gevangenis bijvoorbeeld. Het was niet altijd even gemakkelijk. Zo waren de ramen van de gevangenis van een heel ander kaliber dan die van het politiebureau. En Alumar had daar tot dan toe nooit mee gewerkt.

Het betekende hard werken volgens de hoogste normen, maar ze genoten ervan. Het eens kleine Alumar was Alumar niet meer, maar werd Alumar Vakawi Construction. Inmiddels zijn ze tevens een erkend ROA-leerbedrijf.

Samen aan tafel voor de volgende stap Haar zusje Katherine diende echter, heel eigenwijs, toch de aanvraag in.

En toen kwam Nicole SenchiSordjo van Qredits op bezoek voor een persoonlijk gesprek.

Vanessa benadrukt dat het een persoonlijk gesprek was en geen zakelijk. De bedrijfsadviseur van de microfinancierder stelde allerlei vragen die hen op hun beurt aan het denken zette. Wat goed, dacht ze. We zitten niet tegenóver elkaar aan tafel, maar mét elkaar.”

Het was een lang en goed gesprek.

Nicole Senchi-Sordjo licht toe dat Qredits een non-profitorganisatie is zonder winstoogmerk. Ze hebben de Nederlandse overheid als belangrijke partner. Dat maakt het grote verschil met een bank. Nicole wilde alles weten van Vanessa en haar ambities en gaandeweg het gesprek kreeg ze steeds meer bewondering voor deze hardwerkende ondernemer. Wat een kracht hadden deze vrouw en haar familie. Als buitenlanders kwamen ze naar het eiland en iedereen weet dat dat niet gemakkelijk is. “Maar ze hebben kansen gezien en kansen gecreëerd. Ze waren vast van plan er iets van te maken. En op eigen houtje hebben ze al zoveel bereikt. Ik ben een fan geworden van Alumar”, voegt ze toe. Waarop Vanessa prompt zegt, “en ik ben fan van Qredits.”

Een moeilijke beslissing Ondanks al het succes borrelde er iets.

De familie zag hoeveel geld er verloren ging aan de betaling van leveranciers.

Maar als ze rechtstreeks van de fabriek wilden afnemen, moesten ze een nog steviger fundament voor het bedrijf creëren. Bij de fabriek kun je immers niet aankomen met een paar kleine bestellingen. Je moet groot inkopen. Haar zus had met een lening van Qredits een autoverhuurbedrijf opgezet en de familie was aangenaam verrast over de manier waarop ze was geholpen. “Qredits is geen commerciële bank. De adviseurs van Qredits zijn betrokken en komen bij je langs. Ze hebben geen winstoogmerk 45

en ik ben fan van Qredits

JOB Bedrijfsblad 2017

SIX STEPS TO BUILD Text: Amanda Zantal

Building your brand is a crucial part of developing your business.

As you’ll see below, it’s the foundation of giving your organization a voice, identity, value, and awareness among consumers. And, thanks to the plentiful number of resources, tools, and platforms available today, a brand build might not be as burdensome (or costly) as you think.

So read on, and see how you can use the following six steps as a guide for your brand build.

1) Know your personas It’s no coincidence that 82% of companies with better value propositions also use buyer personas. These are the semi-fictional “characters” that encompass the qualities of who you’re trying to reach.

The needs, goals, and behavior of your potential customers dictate how you convey your product or service.

Understanding those things helps you determine what kind of media your personas are consuming, what motivates them, and where they

“live” online. You can see why having that information helps develop a compelling, effective brand.

It helps you reach the right people.

Figuring that out doesn’t have to come at a price. Take your time with it. The questions are meant to get you thinking about how you want to be perceived and by whom. And that shouldn’t be a quick process.

2) Develop an identity and a voice Once you’ve identified your buyer personas, your brand can start to take shape. That involves creating a brand identity. In other words, the things that make people aware of what your brand is. Its voice is the tone you use in any copy or public communication.

As a writer, I’m particularly interested in the voice aspect, but what does it mean to you? Figuring that out follows a process not unlike the one that’s used to determine your personas.

But instead of answering questions about your target audience, 46

you’re answering questions that are a bit more introspective to your brand.

What are its values? What does it represent? How do you want people to talk about you? Even if you’re not starting from scratch, establishing a strong(er) brand voice can be valuable. Just take the instance of the Zoological Wildlife Foundation during its recent rebrand, finding its voice was a top priority. The results?

Its overall online presence increased by 343%, with website traffic alone seeing a 63% boost.

3) Have a consistent social media presence So we know who your personas are.

And now, we know what to say to them and how to say it. But where are they? Since you might have a clear picture of the different pieces of your audience, it’s important to figure out where they’re spending the most time, especially on social media.

We’ve talked before how effective it is to reach people where they’re already present, that includes their

JOB Bedrijfsblad 2017

UILD YOUR BRAND

online behavior. We recommend checking out Pew Research Center’s Demographics of Social Media Users, which profiles the users of five major social media platforms: Facebook, Pinterest, Instagram, LinkedIn, and Twitter. Pay close attention to the data.

Maybe the majority of your personas spend most of their time on one network. While that doesn’t mean you should ignore the others, it just gives you an idea of where to dedicate the most resources.

And once you do establish that presence, maintain it. How many times have you gone to a brand’s Facebook Page only to find that nothing has been posted in the past three months?

Chances are, it didn’t have a positive impact on your perception. That can be avoided by diligently planning and scheduling social media posts like you would with any other marketing calendar. Something like our free Social Media Content Calendar can help and get you thinking about things like the seasonality of what you post.

That’s a huge part of staying relevant

to your audience: sharing content that pertains to what they’re likely thinking about at a given time of year.

4) Blog Blogging is extremely important, and we really can’t emphasize it enough. It’s a core part of our Inbound Methodology, especially the “attract” stage. It is the one thing that turns strangers into visitors on your website.

In fact, blogging might be the most fundamental step of inbound marketing. It helps you reach qualified customers, like your personas, by creating the informative content that matches the information they’re searching for. That’s why it’s so important to make it relevant to this audience. When you’re writing, make sure the content is optimized for those searches.

Believe us, your personas are definitely looking for the information that you’re able to provide if you write about it.

After friends and family, blogs are the third most trusted source of 47

information. Plus, that content will also serve as material to populate your social media networks, and we’ve already covered what a crucial part that plays in branding on a budget.

While blogging is fiscally inexpensive, one of the biggest struggles we hear about is the cost of spending time doing it. For that, we reference the joke about a doctor asking his patient, “Would you rather work out one hour per day or be dead 24 hours per day?”

The inbound marketing version of that question would be: “Would you rather blog for one hour each day or always have insufficient content to draw in visitors?”

Like planning your social media presence, having an editorial calendar for your blog can be helpful in maintaining consistent timing and fresh content. That’s why we put together a free blog editorial calendar template, complete with instructions and content management tips.

JOB Bedrijfsblad 2017

5) Make customer service a priority When we hear the name “Zappos,” most of us immediately think, “unparalleled customer service.”

The online apparel retailer built this level of service into its core approach of doing business and into its core values.

Why is that so important? For Zappos, making excellent customer service the cornerstone of its brand actually saved money on marketing and advertising.

That’s because it created word-ofmouth among existing and potential customers, which is what we call earned media. This is the recognition that your brand has earned, not paid for, from people talking about something remarkable you did.

U.S. businesses, as a whole, lose about $41 billion dollars each year because of bad customer service.

Whether you’re serving customers or clients, the goal is to create a delightful, sharable experience.

And when the client or customer experience is a priority, it shouldn’t cost you much for them to talk about it, because you earned it.

It revisits the importance of your identity and voice. As you go through these brand-building steps, think about the values that you want to be resonated in those things. Is excellent service one of them? Those values are what shape the brand’s culture and that influences the voice you project to an audience.

6) Take advantage of co-branding When you’re just starting to build a brand, you might not have a big reach.

You can take the steps to build it, like we’ve described so far, but it takes time. Until then, one way to get your name in front of a broader audience is to partner up with a brand that already has one.

Just don’t just pick any old brand to work with. Make sure it’s one that’s aligned with yours. The partnership has to make sense in the minds of your audience. Here’s what we recommend in seeking a co-brand: Consider your partner’s audience.

Would their customers be interested in your brand? Is it that difficult for you to reach out without this partnership?

How well do they trust your co-brand?

48

That’s crucial to getting them to listen to you too. People don’t trust traditional advertisements anymore.

So make sure your partner reaches the audience in a way that instills confidence, not doubt.

Have something to offer your co-brand. “What do you have that they don’t?” The experience should be a win-win-win, for you, your co-brand, and the consumer.

Consider selecting a well-known and respected nonprofit as a co-brand.

More and more people’s purchasing decisions are based on a brand’s social responsibility. In fact, 85% of millennials say that makes them more willing to recommend a brand.

Get on branding Building a brand might seem like a huge undertaking, especially when resources are limited.

But as we’ve seen, there are plenty of economical ways to not only get started, but to continue the momentum once you’ve started.

Column

Fundamenten voor het leven

O

Tekst: Paul Janssen

nlangs zat Barry, een goede vriend van mij er helemaal doorheen. En dat terwijl hij zijn florerende aannemerspraktijk net vaarwel gezegd had en klaar was om volop van het leven te genieten. Daar was hij echt aan toe. Het harde werken was hem niet in de koude kleren gaan zitten. Hij had het al een tijd over stoppen, omdat hij bang was serieuze fysieke problemen te krijgen.

Deze aannemer was een man waar projectontwikkelaars op konden rekenen. ‘Bouw altijd alsof je het voor jezelf doet’, zei hij. ‘Alsof je de fundamenten voor je eigen leven aan het leggen bent’.

Barry was zelf de eerste om dat adagium in de praktijk te brengen. Tot de afgelopen maanden. Een projectontwikkelaar met wie hij al decennialang werkte, had hem overgehaald om toch nog één project aan te pakken. Nota bene op een plek waar hij heimelijk verliefd op was. De opdracht luidde om een modelwoning neer te

zetten. Het moest de lokker worden voor verdere plannen.

De kosten speelden geen rol. Een mooie opdracht die hij niet kon weigeren. Alleen had Barry er echt geen zin meer in. De geest ontbrak. Hij sleepte zich elke dag naar het bouwterrein en zijn grootste vreugde lag bij de dag dat het klaar was. Het resultaat voldeed lang niet aan zijn standaard, maar ach, dat zagen de meeste mensen toch niet. Hij was er van af. Dacht hij…

Tijdens zijn officiële afscheidsreceptie stapte de projectontwikkelaar naar voren en begon over zijn laatste huis. Hij sprak vol bewondering en liet blijken dat hij wist dat het een geliefde plek van Barry was. Ten slotte haalde hij een sleutel tevoorschijn en overhandigde hem aan mijn vriend. Bij wijze van dank, zei hij nog, het huis is voor jou.

Barry verbleekte. Weken later was hij nog van de kaart over het feit dat hij zijn eigen adagium juist nu met voeten getreden had. Uiteindelijk keek hij mij met zijn fel priemende ogen aan.

‘En jij?’, vroeg Barry opeens. ‘Wat voor huis ben jij aan het bouwen voor de rest van je leven?’

1

Bedrijfsblad Bonaire

Volgende thema Toerisme & Aanbod

OLB Toeristisch verkeer

Kamer van Koophandel

Qredits Gesprek met een ondernemer

Disclaimer: Dit blad is auteursrechtelijk beschermd.

Dat betekent dat niets uit de uitgaven van JOB mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt zonder vooraf verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever. De Informatie, inzichten of meningen zoals verwoord in het bedrijfsblad JOB behoren toe aan de geĂŻnterviewden dan wel aan de desbetreffende auteur van het artikel en vertegenwoordigen niet vanzelfsprekend de visie en of mening van de redactie, uitgever of het blad zelf.

Het bedrijfsblad JOB, redactie en uitgever kunnen derhalve niet aansprakelijk worden gesteld voor mogelijke feitelijke onjuistheden, incorrecte berichtgeving, weergegeven meningen en of inzichten zoals verwoord in dit blad.

TOGETHER WE BUILD DREAMS

Pool repair & maintenance. Supplies, tiles, chemicals.

Build all type & exclusief pools, bamboo, swimspa

150m2 shop Mon - Fri 8:30/12:30 - 2:00/5:00 Sat 8:30/12:30

SUNSHINE P OOL C A R E

Sunshine Pool Care & Construction N.V. Kaya Nikiboko Noord 44A Bonaire, DC T +599 701 4149 - info@sunshinepoolbonaire.com www.sunshinepoolbonaire.com

Kaya Opal 8 | Postbus 727 | Bonaire, C.N. | Tel: (00599) 788 4369 | john@cfverzekeringen.com | www.cfverzekeringen.com